Bi Nghin cu NC-22

Ngun gc lm pht Vit Nam giai on 2000-2010:

pht hin mi t nhng bng chng mi
Nguyn Th Thu Hng, Nguyn c Thnh

 2011 Trung tm Nghin cu Kinh t v Chnh sch

Bi Nghin cu NC-22

Trng i hc Kinh t, i hc Quc gia H Ni

Ngun gc lm pht Vit Nam giai on 2000-2010:

pht hin mi t nhng bng chng mi 1
Nguyn Th Thu Hng2, Nguyn c Thnh3
Phin bn ngy 2/3/2011

Quan im c trnh by trong bi nghin cu ny l ca (cc) tc gi v khng nht

thit phn nh quan im ca VEPR.

y l mt phin bn ting Vit rt gn t bi nghin cu ca Trung tm Nghin cu Kinh t v Chnh sch

Vit Nam (VEPR) v UNDP Vit Nam. Bi nghin cu y (ting Anh) c th ti t a ch :
http://vepr.org.vn/home/index.php?option=com_content&task=view&id=1068&Itemid=498
Nhm tc gi xin chn thnh cm n Alex Warren-Rodriguezlex, nguyn chuyn gia kinh t ca UNDP Vit
Nam v nhng tho lun kp thi v h tr hu ch nghin cu ny c th c thc hin. Chng ti nh gi
cao nhng n lc ca Nguyn Ngc Bnh, nghin cu vin ti VEPR, v nhng h tr trong qu trnh nghin
cu
2
Tin s kinh t, Ph Gim c, VEPR. Email: nguyen.thuhang@vepr.org.vn.
3
Tin s kinh t, Gim c VEPR. Email: nguyen.ducthanh@vepr.org.vn.

Mc lc
Mc lc ...................................................................................................................................... 2
Danh mc hnh ........................................................................................................................... 3
Danh mc bng .......................................................................................................................... 3
Gii thiu ................................................................................................................................... 4
Tng quan kinh t Vit Nam v nhng bin ng ca lm pht trong giai on 2000-2010 .... 5
Tng quan kinh t Vit Nam , 2000-2010 ............................................................................. 5
Tng trng kinh t ............................................................................................................ 5
Ngn sch nh nc............................................................................................................ 6
Thng mi quc t v t gi ............................................................................................. 7
Nhng bin ng trong lm pht ca Vit Nam trong mi quan h vi nhng thay i c bn
trong mi trng v chnh sch kinh t ..................................................................................... 8
Tng quan nhng kt qu nghin cu trc y v cc nhn t v m quyt nh lm pht .. 13
Cc nghin cu quc t ........................................................................................................ 13
Cc nghin cu v lm pht Vit Nam ............................................................................. 15
Phn tch cc nhn t v m c bn quyt nh lm pht Vit Nam ..................................... 16
M hnh ................................................................................................................................ 16
S liu v cc kim nh ...................................................................................................... 18
Kt qu m hnh VECM v nhng tho lun chnh sch .................................................... 19
Kt lun .................................................................................................................................... 23
Ti liu tham kho ................................................................................................................... 24
Ph lc ..................................................................................................................................... 26

Danh mc hnh
Hnh 1. Tng trng kinh t v lm pht, 1995-2009................................................................ 5
Hnh 2. Thu-chi v thm ht ngn sch, 2000-2009 .................................................................. 6
Hnh 3. Thm ht cn cn vng lai v d tr ngoi hi, 2000-2009 ......................................... 7
Hnh 4. T gi thc t v t gi danh ngha VND/USD, 2000-2009 (nm 2000 l nm gc)... 8
Hnh 5. T l lm pht Vit Nam, tc tng cung tin v tn dng, 1996-2009 ..................... 9
Hnh 6. T l lm pht ca Vit Nam v mt s nc, 2000-2009 ......................................... 11
Hnh 7. Lm pht hng nm (theo thng), 2000-2010 (%) ...................................................... 12
Hnh 8. Cc knh truyn ti n lm pht................................................................................ 18
Hnh 1A. S liu di dng log, 2001-2010 ............................................................................ 26

Danh mc bng
Bng 1A. Kt qu m hnh VECM m rng ........................................................................... 27

Gii thiu
Trong bi cnh bt n v m vn tip tc tch ly v c du hiu bng pht vo nhng
thng u nm 2011, lm pht tr thnh mt trong bn vn gay gt nht lin quan n bnh
n v m (cng vi qun l t gi, thm ht thng mi v thm ht ngn sch).
Tuy nhin, nu nhn li ton cnh qu trnh ci cch kinh t ca Vit Nam trong hn hai
thp k qua, th lm pht, c bit l cc nhn t quyt nh lm pht v nhng bin ng ca
lm pht l mt trong nhng ch c tho lun nhiu nht Vit Nam. Nguyn nhn ca
iu ny rt r rng, v lm pht lun l mt trong nhng vn dai dng gy nhc nhi
nht, lm tn thng nht i vi nn kinh t Vit Nam. Vit Nam tri qua giai on siu
lm pht trong nhng nm 1980 v u nhng nm 1990 ngay khi bt u nhng ci cch
kinh t u tin. Ngoi tr giai on 2000-2003 khi lm pht thp v n nh mc 5% tr
xung, t l lm pht Vit Nam thng xuyn cao hn, lm pht ko di lu hn v dao
ng mnh hn so vi lm pht cc nc lng ging. Hiu r cc nguyn nhn v hu qu
ca nhng vn ny c ngha quan trng i vi vic nh gi tc ng ca cc chnh
sch v m i vi nn kinh t.
Nhng s kin gn y nh vic Vit Nam gia nhp WTO, lung vn nc ngoi t
ngt chy mnh vo Vit Nam trong hai nm 2007-2008, cc vn ca th trng ngoi hi
Vit Nam trong hai nm 2009 v 2010 v cuc khng hong kinh t th gii cng nh nguy
c lm pht tng mnh tr li t ra nhiu thch thc mi cho vic qun l kinh t v m
v c bit trong vic kim sot lm pht Vit Nam. Hng lot nhng thay i trong mi
trng v m v chnh sch kinh t trong nhng nm va qua t ra yu cn cn c mt
cch tip cn h thng v ton din nhm xc nh nhng nhn t v m quyt nh lm pht
trong bi cnh mi ca Vit Nam.
Trong nghin cu ny, chng ti s dng phng php tip cn da trn cc phn tch
nh lng nhm xc nh v tm hiu nhng nguyn nhn c bn ca lm pht Vit Nam
trong mt thp k gn y, t nm 2000 n 2010. Nhng nghin cu c v lm pht
Vit Nam tp trung ch yu vo cc nhn t cu ko ca lm pht v b qua cc nhn t
chi ph y. Nhn t duy nht t pha cung c a vo cc nghin cu ny l gi quc t
(thng c coi l c sc cung t bn ngoi). ng thi, mt nhn t quan trng t pha cu
cha c nghin cu (nh lng) l vai tr ca thm ht ngn sch v n cng n lm
pht. Nghin cu ny hi vng s em n cho nhng tho lun chnh sch hin nay Vit
Nam mt nghin cu v m ng tin cy vi phng php mang tnh khoa hc v da vo
4

cc bng chng thc nghim v cc nguyn nhn ca lm pht. V kim sot lm pht l mt
trong nhng mi quan tm hng u trong chnh sch kinh t v m ca nm nay v nm ti,
nghin cu hi vng s lm r cc vn lin quan n lm pht v ng gp vo qu trnh
xy dng chnh sch.

Tng quan kinh t Vit Nam v nhng bin ng ca lm pht trong giai
on 2000-2010
Tng quan kinh t Vit Nam , 2000-2010
Tng trng kinh t
Trong thp k u tin ca th k XXI, Vit Nam chng kin mt giai on tng trng
kinh t c tc chng li so vi thp nin trc . Vo cui thp nin 1990, tng trng
kinh t ca Vit Nam chm li v nhng du hiu do d trong tin trnh ci cch kinh t xut
hin t nm 1996 v nhng nh hng lan truyn tiu cc t cuc khng hong ti chnh
Chu 1997. Hu qu ca tnh trng ny l nn kinh t tri qua mt giai on suy gim tc
tng trng i lin vi hin tng gim pht trong nhng nm 1999-2001 (xem Hnh 1).
Hnh 1. Tng trng kinh t v lm pht, 1995-2009

25
20

15
10
5

19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09

0
-5

Nm
Tng trng GDP

Lm pht

Ngun: tc gi tng hp t GSO (2010)

Trc tnh hnh , mt k hoch kch thch kinh t thng qua ni lng tn dng v m
rng u t nh nc bt u c thc hin t nm 2000. Vic duy tr chnh sch kch thch
5

tng i lin tc trong nhng nm sau , mt mt gip nn kinh t ly li phn no tng

trng, nhng mt khc tch t nhng mm mng gy ra lm pht cao bt u bc l t
gia nm 2007. Thm vo , vic gia nhp T chc Thng mi Th gii (WTO) vo thng
11/2006 m ra mt thi k hi nhp su rng cha tng c, khin mc giao lu thng
mi v u t quc t tng vt, lm dng vn vo (c u t trc tip ln gin tip) tng
mnh. Nhu cu n nh ng tin Vit i hi Ngn hng Nh nc phi trung ha mt lng
ngoi t rt ln, gp phn thi bng lm pht trong nm 2008. Nhn chung, vic kim sot v
m trong giai on ny t ra lng tng. Cng vi nhng tc ng to ln ca cuc khng
hong kinh t th gii, trong hai nm 2008-2009, nn kinh t phi hng chu thi k tng
trng kinh t mc thp i lin vi lm pht cao.
Ngn sch nh nc
c im cn bn ca ngn sch nh nc l s thm ht trin min mc cao. ng
thi, n cng c khuynh hng tng lin tc trong 10 nm qua. Nm 2009 c thm ht c
bit cao v y l nm thc hin gi kch thch kinh t ln chng suy thoi kinh t.
Hnh 2. Thu-chi v thm ht ngn sch, 2000-2009
35
30
25

% GDP

20
15
10
5
0
-5

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

-10
-15
Nm
Tng thu

Tng chi NS

Thm ht ngn sch

Ngun: tc gi tng hp t IMF (2003, 2006, 2009)

Thng mi quc t v t gi
Thng mi quc t l mt lnh vc c bit pht trin ca Vit Nam trong giai on
hin nay. Vit Nam ngy cng hi nhp su, rng vo nn kinh t ton cu, vi nhng hip
nh thng mi t do song phng c k kt, ng thi tham gia vo cc t chc a bin,
trong phi k ti vic gia nhp T chc Thng mi Th gii. Tuy nhin, cn phi tha
nhn rng vic hi nhp su va mang li cho Vit Nam nhiu c hi, ng thi cng buc
t nc phi i din vi nhiu thch thc mi. c im ng lu l k t nm 2002, cn
cn vng lai tr li tnh trng thm ht m nguyn nhn ch yu bt ngun t thm ht
thng mi mc d dng kiu hi chy v trong nc v cc dng vn chy vo Vit Nam
bt u gia tng n nh v gip cn i phn no cn cn vng lai. Khi cc dng vn c du
hiu chng li do cuc khng hong kinh t th gii n ra vo nm 2008, th thm ht vng
lai li khng c khuynh hng thu hp. Kt qu l, Vit Nam buc phi gim mnh d tr
ngoi hi b p cho phn ngoi t b thiu ht.
Hnh 3. Thm ht cn cn vng lai v d tr ngoi hi, 2000-2009
6
4
2
0
-2

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

-4
-6
-8
-10
-12
Thm ht vng lai (% GDP)

D tr ngoi hi (thng nhp khu)

Ngun: tc gi tng hp t IMF (2003, 2006, 2009)

Thm ht vng lai lin tc, i cng vi mc lm pht cao trong nc, khin t gi thc t
ca VND so vi USD trong nhng nm gn y gim mnh mc d t gi danh ngha c xu
hng tng ln r rt, v khong cch gia hai t gi ngy cng m rng, c bit l hai nm
2008 v 2009 (xem Hnh 4). Nu ly nm 2000 lm gc th ng Vit Nam ln gi thc t
xp x 38%. iu ny hn gp phn khin thm ht thng mi ca Vit Nam tr nn trm
trng t sau nm 2003.

Hnh 4. T gi thc t v t gi danh ngha VND/USD, 2000-2009

(nm 2000 l nm gc)

Ngun: Nguyn Th Thu Hng v cc ng tc gi. (2010)

Tm li, c th khi qut mt s c im kinh t v m ca Vit Nam nh sau:

-

Tng trng t mc cao so vi khu vc, nhng ang c khuynh hng chm li;
ng thi, tng trng vn l thuc nhiu vo m rng u t.

Nn kinh t ngy cng tr nn bt n khi hi nhp su vo nn kinh t th gii (lm

pht dao ng mnh hn);

Ngn sch thm ht trin min, i lin vi thm ht thng mi (thm ht kp);

Ngay c khi c h tr bi mt dng kiu hi ln, cn cn vng lai vn thm ht.

Cn cn tng th c h tr bi mc thng d cao t cn cn vn. Tuy nhin, chu
nh hng ca iu kin quc t, cc dng vn ang dn c khuynh hng km n
nh hn, dn ti kh nng cn cn tng th c nhng dao ng ln, chuyn t thng
d sang thm ht.

Chnh sch t gi neo mt cch linh hot (crawling peg) vo ng USD, nhng c
khuynh hng nh gi cao ng ni t.

Nhng bin ng trong lm pht ca Vit Nam trong mi quan h vi

nhng thay i c bn trong mi trng v chnh sch kinh t
Vit Nam tri qua siu lm pht trong na cui nhng nm 1980 (vi t l trn
300%/nm) v u nhng nm 1990 (vi t l trn 50%/nm). Nhng nguyn nhn c bn
ca tnh trng ny l iu kin thi tit bt li, thiu ht lng thc, tc tng trng chm
chp trong c lnh vc nng nghip v cng nghip v h thng ti chnh yu km trong sut
8

nhng nm 1980. Nhng cuc khng hong ny c tip ni bi s t do ha hng lot cc

loi gi c v mt lot cc ci cch c cu kinh t khin lm pht tng cao v tr thnh mt
cuc khng hong.
i mt vi nhng cuc khng hong ny, Ngn hng Nh nc (NHNN) phi tch
cc tht cht chnh sch tin t vi li sut thng tng ln n 12% v t gi c gi c nh
hon ton so vi USD. Kt qu ca nhng chnh sch ny l lm pht bt u gim mnh
xung di 20% nm 1992 v gn 10% nm 1995. y l mt thnh tu rt ng t ho ca
Vit Nam khi nn kinh t bc vo qu trnh hi nhp quc t vo na sau ca thp nin 1990.
Chnh ph tip tc cc chnh sch v m thn trng cng vi nhng ci cch su rng
nhm t do ha gi c trong nc v m ca nn kinh t Vit Nam cho thng mi v u t
quc t trong nhng nm 1990s. Giai on sau nm 1995 chng kin cuc khng hong Chu
v h qu ca n gi c th gii v tng cu (cu v hng ha trong nc v cu hng Vit
Nam t quc t) gim mnh. Giai on ny c nh du bi t l lm pht thp, thm ch
c thi k gim pht nh u tin vo nm 2000 vi t l lm pht c tnh l -0,5% mc d
tin t v tn dng tng rt nhanh (30-40%/nm) v Vit Nam ph gi mnh (khong 36%)
trong giai on 1997-2003. Li sut cng dn c t do ha t gia nhng nm 1990 vi li
sut c bn c p dng thay cho trn li sut cho vay vo thng 8 nm 2000. V t nm
2002, cc ngn hng thng mi Vit Nam c php t li sut cho vay v li sut tit
kim theo cc iu kin th trng.
Hnh 5. T l lm pht Vit Nam, tc tng cung tin v tn dng, 1996-2009

Ngun: IFS v NHNN, 2010

Sau giai on n nh mc thp ny, lm pht bt u tng tr li vi t l 9,5% trong

nm 2004 cao hn rt nhiu so vi mc tiu 6% m Chnh ph t ra. Hnh 5 cho thy tin t/
tn dng v lm pht c mi tng quan r rng hn t nm 2003. Khi tin t/tn dng tng
th lm pht cng tng theo. Khi cc tc ng tiu cc i vi tng trng ca khng hong
Chu gim i, cu bt u tng ln. Cu tng ln cng vi s tng ln ca tin lng danh
ngha c khu vc nh nc v khu vc FDI trong nm 2003 khin gi c tng ln. ng
gp thm vo s tng gi ny l cc c sc cung do dch cm g v thi tit xu gy ra. Chnh
ph nghing v quan im coi cc c sc cung ny l cc nguyn nhn gy lm pht. Nhng
c sc cung ny ch yu nh hng n gi lng thc thc phm vi gi lng thc thc
phm tng 15,5% so vi t l lm pht chung l 9,5% v lm pht phi lng thc thc phm
l 5,2% trong nm 2004.
Lo lng v nguy c lm pht tr li, NHNN li bt u tht cht chnh sch tin t khin
cho li sut tng ln cht t v gi c nh t gi t nm 2004. B Ti chnh v NHNN cng
tip tc can thip vo li sut bng nhng bin php gin tip thay v s dng chnh sch tin
t (Camen, 2006). ng thi vic qun l cng nhc t gi hi oi ko di n tn cui nm
2008 cng khng gip lp li thnh cng ca vic gi n nh lm pht trong giai on
2000-2003. Lm pht, sau khi gim nh trong nm 2006 li tng mnh ti 12,6% trong
nm 2007 v ln ti 20% trong nm 2008.
C nhiu l do c a ra nhm gii thch cho s tng mnh tr li ca lm pht
trong nhng nm 2007-2008. Nhng l do ny bao gm s tng mnh ca mc lng ti
thiu, s gia tng ca gi c hng ha quc t, chnh sch tin t lng lo v khng linh hot,
chnh sch qun l t gi cng nhc v thiu linh hot, s m ca ca Vit Nam vi th gii
t khi Vit Nam gia nhp WTO vo cui nm 2006 khin cho lung vn u t gin tip
nc ngoi vo Vit Nam, y gi chng khon v gi ti sn ln rt cao. gi n nh
t gi, NHNN phi bm mt lng tin ng ln vo nn kinh t gp phn lm trm trng
hn tnh trng lm pht.
Chnh sch tin t ni lng cng vi k vng lm pht thng dn n lm pht thc t
giai on tip theo ca chu k kinh t. Chnh sch t gi ch c tc ng cng hng cho cc
tc ng ca chnh sch tin t n nn kinh t ch khng c tc ng mnh m trc tip n
lm pht. S gia tng ca cung tin v tn dng trong nn kinh t trong c thp k qua rt
mnh c bit l vo nm 2007 khi tin t tng vi tc 47%/nm v tn dng tng 54% /nm.

10

Hnh 6. T l lm pht ca Vit Nam v mt s nc, 2000-2009

Ngun: Nguyn Th Thu Hng v cc ng tc gi (2010)

Hnh 6 cho thy t nm 2004, Vit Nam v ang tri qua giai on lm pht cao hn,
dao ng ln hn v ko di hn so vi cc i tc thng mi ca mnh.
Cuc khng hong kinh t th gii 2008-2009 gp phn lm gim lm pht Vit
Nam t cui nm 2009. Gi quc t gim cng vi tng cu gim gip Vit Nam o
ngc xu th gia tng ng ngi ca lm pht trong nm 2008. Khi cc gi kch cu ca
Chnh ph bt u gia tng t qu II nm 2009, cung tin cng bt u tng mnh v tn dng
cng c du hiu tng t. Cc ngn hng thng mi tr nn thiu ht tin mt v u c
gng tng li sut nhm thu ht tin gi. V vy, cuc cnh tranh li sut bt u khin cho
li sut cho vay b y ln cao (vt trn li sut do cc khon ph cho vay).
Trong nm 2010, do dp Tt nguyn n v vic tng gi in, lm pht trong hai thng
u nm tng cao. Nm thng tip theo ca nm 2010 chng kin t l lm pht tng i n
nh mc thp chng t cc bin php kim sot lm pht ca Chnh ph c tc ng.
Tuy nhin, lm pht li tng tr li mnh m t thng 9 nm 2010 khin cho ch s gi tiu
dng CPI cho 11 thng tng ln n 9,58% so vi 20,71% v 5,07% ca cng k nm
2008 v 2009. Vic ph gi VND so vi USD trong thng 8 nm 2010 v bin ng ca th
trng vng trong nc v quc t va qua c coi l mt vi trong s nhng nguyn nhn
ch yu khin cho lm pht tng cao lc ny.
Vit Nam vn c nhng nguy c tim tng khin cho lm pht c th vn tip tc tng
cao: (i) gi ca mt lot cc mt hng c bn nh in v xng du vn b kim sot; (ii)
VND vn ang chu p lc mt gi d NHNN ph gi 2 ln trong nm 2010; (iii) gi c
Trung Quc cng ang tng ln khin cho chi ph nhp khu cho cc cng trnh c s h tng
11

vi nguyn liu nhp khu ch yu Trung Quc cng tng ln v (iv) p lc mi lng tin
t s gia tng v li sut hin gi ang cao. Mt phn nhng nguy c ny tr thnh hin
thc trong nhng thng va qua ca nm 2010.
Tc ng bt li ca lm pht i vi ngho i v tng trng c nhiu tc gi
bn n. Lm pht lm tng bt bnh ng v thu nhp v n ging nh mt th thu ly tin
i vi ngi ngho. Nu cc h ngho ch yu nm gi ti sn ca mnh di dng tin mt
hay cng lm l tin gi ngn hng thay v cc loi ti sn ti chnh khc nh Vit Nam
hin nay th lm pht cao s nhanh chng lm gim sc mua ca h. Lm pht cao cng nh
hng n tng trng, lm nhiu cc tn hiu v gi c v hn ch cht lng cng nh khi
lng u t. ng thi n cng c th c tc ng tiu cc n tnh cnh tranh ca hng ha
xut khu ca mt nc do gi c sn xut trong nc tng cao v do t gi thc t tng ln.
(Easterly and Fischer, 2001).
Hnh 7. Lm pht hng nm (theo thng), 2000-2010 (%)

Ngun: GSO, 2010

Nhng nhn nh ny cn c tc ng mnh hn trong trng hp ca Vit Nam khi

lng thc thc phm lun chim t 40% n 50% gi hng ha tiu dng trong giai on
2000-2010. Trong khi gi c phi lng thc thc phm tng 1,7 ln so vi nm 2000 th gi
lng thc thc phm tng hn 2,6 ln trong cng giai on vi ch s gi chung tng
khong hn 2 ln. ng thi Hnh 7 cn cho thy rng gi lng thc thc phm bin ng
mnh hn nhiu so vi gi phi lng thc thc phm. Gi lng thc thc phm bin ng
st vi ch s gi chung hn v cho thy hai ln ln cao r rt vo nm 2004 v 2008. V
lng thc thc phm chim mt t trng ln trong gi hng ha CPI v gi lng thc thc
12

phm d dao ng hn so vi cc hng ha khc trong gi hng ha nn khi mt yu t tc

ng n mc gi chung s nhanh chng tc ng v lm tng gi lng thc thc phm. Ni
cch khc, gi lng thc thc phm phn nh nhng bin ng ca lm pht nhng bn thn
n khng phi l nguyn nhn gy lm pht.
Tng quan v nhng bin ng ca lm pht Vit Nam trong giai on 2000-2010
gip chng ti xc nh nhng nhn t tim nng c th gy ra lm pht. Nhng nhn t ny
bao gm cc c sc t bn ngoi, iu kin tin t v tn dng, chnh sch qun l t gi, cc
chnh sch ca Chnh ph tc ng n tng cu v cc c sc cung khc.

Tng quan nhng kt qu nghin cu trc y v cc nhn t v m quyt

nh lm pht
Cc nghin cu quc t
Lm pht c nghin cu rt su trong cc nghin cu l thuyt cng nh thc
nghim cho tng nc c th. Chng ta khng th bt u tho lun v cc nhn t quyt
nh lm pht m khng ni n cc tng v cc m hnh kinh in c xy dng bi cc
nh kinh t ni ting. L thuyt v lm pht hin nay ch yu da trn m hnh ng
Phillips do Phillips (1958) v Lipsey (1950) pht trin da trn gi nh rng gia t l tht
nghip v t l lm pht c mt mi quan h n nh v t l nghch. T nhng nm 1950
n nay, m hnh ng Phillips c b sung sa i lin tc bi hng lot cc nh kinh
t ni ting nh Friedman (1960), Phelps (1967), Sargent (1971), Lucas (1972), Fischer
(1977), Taylor (1979) Calvos (1983), Gali v Gertler (1999), Woodford (2003) v Christiano,
Eichenbaum, v Evans (2005).
Tri nghch vi quan im ca trng phi Keynes rng nn kinh t thc rt khng n
nh v vic qun l cung tin hu nh khng c tc ng n nn kinh t thc, trng phi
tin t (sng lp bi Milton Freidman) cho rng nn kinh t thc l kh n nh nhng c th
b bt n do nhng bin ng trong cung tin v v vy chnh sch tin t c ngha quan
trng. S gia tng khng tnh ton trc ca cung tin c th do vic in tin qu mc nhm
ti tr ngn sch hoc cho khu vc t nhn vay qu mc. V vy, m hnh v cc tc nhn ca
lm pht do mt nh kinh t hc tin t xy dng thng ph thuc vo tc tng cung tin,
tc tng thu nhp v chi ph c hi ca vic gi tin. Li sut v lm pht trong qu kh l
nhng bin c s dng o lng chi ph c hi ca vic gi tin.

13

Tuy nhin, cch tip cn ca cc nh kinh t hc tin t n lm pht xut pht t cc

nc pht trin ni h thng ti chnh hon thin v tn ti rt t cc b tc v c cu nh
cc nc ang pht trin. Cch tip cn c cu n cc nhn t quyt nh lm pht coi cc
yu t cng nhc l nguyn nhn gy p lc lm pht. Nhng p lc lm pht nh vy cc
nc ang pht trin c th do cc chnh sch khng ph hp ca Chnh ph, chnh lch v
nng sut lao ng cc khu vc ca nn kinh t, vic tng lng, cung lng thc thc
phm thiu co gin, cc hn ch v ngoi hi cng nh nhng hn ch v ngn sch. Nhng
yu t cng nhc ny dn n vic gi c v lm pht tng ln (Akinboade et.al. 2004). Cc
nh kinh t hc c cu cng coi cc c sc thc i vi nn kinh t nh s gia tng ca gi
hng ha nhp khu hay s tng ln t ngt ca thm ht ngn sch l nhng nguyn nhn
gy lm pht. H gi chng l cc nhn t chi ph y tc ng n lm pht v v c bn
nhng nhn t ny lm tng chi ph sn xut v gy p lc tng gi trong mt b phn nht
nh ca nn kinh t. Thng thng th nhng nhn t nh vy s lm tng cung tin v do
lm pht xut pht t mt khu vc ca nn kinh t s lan ta ra ton b nn kinh t (Greene,
1989).
Bn cnh hai cch tip cn ca cc nh kinh t hc tin t v kinh t hc c cu, cc
nghin cu trong qu kh v lm pht cn a ra mt cch tip cn th ba v c l n gin
nht trong vic nghin cu cc nhn t quyt nh lm pht: cch tip cn ngang bng sc
mua - purchasing power parity (PPP). Cch tip cn ny xut pht t Lut Mt Gi vi ni
dung l khi khng tnh n chi ph vn chuyn v cc chi ph giao dch khc, mi quan h
gia gi th gii v gi trong nc tr thnh

trong E l t gi gia ng ngoi t v

ng ni t.
Cch tip cn ny gi rng lm pht chu nh hng hoc gin tip t gi nhp khu
cao hn hoc trc tip t s gia tng ca cu trong nc. Phng trnh ny ngm rng t
gi ng vai tr nht nh trong vic quyt nh mc gi v mc chuyn t gi vo lm pht
cn phi c xem xt. S ph gi ng ni t c th trc tip tc ng ln gi trong nc
ca hng ha thng mi nhng cng c th gin tip tc ng vo mc gi chung nu cc
quyt nh v gi chu nh hng ca chi ph nhp khu. iu ny c bit ng i vi
nhng nc da vo vic nhp khu hng ha trung gian phc v sn xut v/hoc c hin
tng la ha cao nh Vit Nam.
Mt nghin cu in hnh gn y v cc nhn t quyt nh lm pht trong mt nn
kinh t nh v m thng s dng c ba cch tip cn. V d, Chhibber (1991), xy dng
m hnh lm pht l trung bnh gia quyn ca lm pht ca hng ha thng mi, lm pht
14

ca hng ha phi thng mi v lm pht ca cc hng ha b kim sot v p dng n cho

mt lot cc nc Chu Phi. Lm pht hng ha thng mi c m phng theo cch tip
cn PPP. Lm pht hng ha phi thng mi c m phng da trn cc nhn t chi ph y
v cu ko ca lm pht. Ngoi ra cn phi k n hng lot cc nghin cu thc nghim
khc nh Lim v Papi (1997) v lm pht Th Nh K, Laryea v Sumaila (2001) v lm
pht Tanzania, Akinboade v ng tc gi (2004) v mi quan h gia lm pht Nam Phi
vi th trng tin t, th trng lao ng v th trng ngoi hi, Lehayda (2005) v lm
pht Ukraine hay Jongwanich v Park (2008) v cc nhn t quyt nh lm pht 9 nc
ang pht trin Chu (trong c Vit Nam). Cc nghin cu ny ch ra rng cc nhn t
quyt nh lm pht cc nc ang pht trin bao gm cung tin, t gi, cc nhn t chi ph
y v mang tnh c cu nh vic nh gi theo c quyn nhm v p lc i vi chi ph ca
vic tng lng

Cc nghin cu v lm pht Vit Nam

Da theo nhng l thuyt c v lm pht, cc nghin cu, cc nghin cu v lm pht
Vit Nam cng kt hp nhiu nhn t t c pha chi ph y v pha cu ko ca lm pht
nhm gii thch nhng bin ng ca lm pht. Tuy nhin, do thiu s liu hoc do ch ca
cc tc gi, phn ln cc nghin cu u b qua cc nhn t thuc pha cung v tp chung
ch yu vo cc nhn t thuc pha cu. Nhn t cung duy nht c xem xt l cc c sc
t quc t (gi ca du v trong mt vi trng hp gi ca go). Nhng nghin cu gn y
v lm pht Vit Nam xoay quanh cc nhn t: CPI, cung tin, li sut, t gi, sn lng,
gi du v gi go th gii. V d cho nhng nghin cu nh lng v lm pht Vit Nam
bao gm V Tr Thnh v ng tc gi (2001), IMF (2003), Trng Vn Phc v Chu
Hong Long (2005), IMF (2006), Camen (2006), Goujon (2006), Nguyn Th Thy Vinh v
Fujita (2007), Nguyn Vit Hng v Pfau (2008), Phm Th Anh (2008), V Vn Minh
(2009) v Phm Th Anh (2009)
Tng quan cc nghin cu c v cc nhn t quyt nh lm pht Vit Nam cho thy:
1. Hu ht cc nghin cu ch ly gi du quc t (v i khi gi go quc t) lm
i din cho cc nhn t cung, b qua cc nhn t khc nh chi ph sn xut, gi
n v cc yu t cng nhc khc.
2. Hu ht cc nghin cu (ngoi tr Phm Th Anh (2009) vi s liu cp nht n
cui nm 2008) u lc hu v s liu v do khng tnh n nhng ln lm pht

15

gia tng gn y cng nh cuc khng hong kinh t th gii 2008-2009 dn

n mt lot nhng thay i trong mi trng v chnh sch v m.
3. Cc kt qu nghin cu thc nghim v vai tr ca tin t l tri ngc nhau c
th l do cc giai on nghin cu khc nhau, tn sut ca s liu khc nhau v
phng php c lng khc nhau.
4. Mt khc, cc nghin cu u kh ng nht v vai tr quan trng ca lm pht
trong qu kh i vi lm pht hin ti v vai tr rt nh ca t gi v gi c quc t.
Nhng im ny s c tp trung nghin cu khi chng ti xy dng m hnh ca mnh.

Phn tch cc nhn t v m c bn quyt nh lm pht Vit Nam

M hnh
Da trn vic kho st cc nghin cu v cc nhn t v m quyt nh lm pht chng
ti xy dng mt m hnh kt hp gia cch tip cn kinh t hc c cu v cch tip cn kinh
t hc tin t. iu ny ngha l lm pht khng ch l mt hin tng tin t do nhng mo
m trn th trng tin t trong nc m cn l kt qu ca cc yu t c cu/chi ph y.
ng thi, da vo Chhibber (1992), chng ti chia mc gi thnh gi hng ha thng mi
v gi hng ha phi thng mi v chng ti cng kim tra mi quan h PPP trong di hn
cho trng hp ca Vit Nam. Do vy, v bn cht, m hnh ca chng ti s dng c ba
cch tip cn nu trong phn trn.
Da vo nhng l thuyt kinh t c cng nhn rng ri, chng ti din t mc gi
bt k thi im no ca mt nc (thng c o bng ch s gi tiu dng CPI) bng
bnh qun gia quyn ca gi hng ha thng mi (gi cc loi hng ha v dch v m nc
xut khu hoc nhp khu) v gi c hng ha phi thng mi (gi c cc hng ha v
dch v c sn xut v tiu th trong nc). Theo Chhibber (1992), lm pht, c din t
l s thay i trong mc gi logP, ph thuc vo s thay i ca gi hng ha thng mi
logPT, gi hng ha phi thng mi logPN v gi c kim sot logPC. Mi quan h ny c
th c din t trong phng trnh sau.
(1)
trong 1+ 2<1
i vi hng ha thng mi, v Vit Nam l mt nn kinh t nh v m, nhng thay i
trong gi hng ha thng mi ph thuc vo nhng thay i trong gi quc t logPf v
16

nhng thay i trong t gi hin ti logE. V do vy, ni cch khc, chng ta c th m hnh
gi hng ha thng mi theo lut PPP. V chng ti s gi n l knh tc ng ca gi hng
ha thng mi n lm pht.
(2)
Gi c hng ha phi thng mi kh m hnh ha hn v chng ta cn xem xt th trng
trong nc thy nhng thay i ca loi gi ny. Chng ti gi nh rng th trng hng
ha phi thng mi vn ng cng chiu vi th trng c nc. Khi , gi c hng ha phi
thng mi ph thuc v tng cu v tng cung.
V c bn, t pha cung, nhng thay i trong hng ha phi thng mi ph thuc vo
nhng thay i trong chi ph hng sn xut trung gian (c cc hng trung gian nhp khu v
sn xut trong nc) IC, chi ph lao ng (o bng tin lng W) v s n gi t pha cung
MUs c th do th trng khng hon ho gy ra. Nhng thay i trong gi c hng ha trung
gian nhp khu vn ng theo lut PPP trong phng trnh (2). Nhng yu t ny c th c
coi l cc nhn t chi ph y tc ng n lm pht trong nc.
V pha cu, tng cu ph thuc vo thu nhp Y, li sut r, ti sn, thu v tiu dng ca
Chnh ph. Nhng thay i trong cc nhn t ny c th gy ra d cu v nh hng n mc
gi v c th c coi l cc nhn t cu ko ca lm pht.
Cc nhn t t c pha cung ln pha cu c th gy ra nhng bin ng trong gi hng
ha phi thng mi v do nh hng n mc gi chung. Chng ta c th c th ha knh
phi thng mi nh sau:
(3)
S thay i trong mc n gi chung ph thuc vo s thay i trong mc n gi xut
pht t pha cung v mc d cu ca nn kinh t v bn thn d cu dn n lng tin
thc t d tha trong th trng tin t trong nc. Do vy, cung v cu v tin thc t cng
ng c nh hng n mc gi chung ca nn kinh t.
Bi vy ta c hm v lm pht nh sau (ch in thng l th hin cc bin c vit
di dng log).
(4)
trong lm pht trong qu kh c dng thay th cho k vng lm pht.

17

Cho trng hp ca Vit Nam, da trn nhng kin thc c c t vic kho st tnh
hnh bin ng ca lm pht Vit Nam trong phn 2 cng nh t vic xem xt s liu,
chng ti tin hnh mt s sa i so vi m hnh trong phng trnh (4). Trc tin, chng
ti phi b qua tin lng v chi ph u vo phi thng mi do thiu s liu ng tin cy.
Thay vo chng ti s dng ch s gi bn ca ngi sn xut PPI (producers price
index). Th hai, chng ti cng b qua gi kim sot. y cng l nhng sa i chung ca
cc nghin cu v lm pht Vit Nam. Tip theo, chng ti b sung vai tr ca thm ht
ngn sch thc t (mt bin thay th cho vic ti tr ngn sch qua vay n v tng cung tin)
do nhng bin ng ca bin ny c th lm thay i k vng lm pht v do vic nghin
cu mi quan h gia chng c th a n nhng pht hin th v. Ngoi ra, do gi ti sn
ti chnh (nh bt ng sn v chng khon) c chng minh l c tc ng n lm pht
thng qua hiu ng v ti sn, chng ti cng a bin ti sn (Wealth) o tc ng ca
thay i trong gi ti sn n lm pht vo m hnh.
Nhng thay i k trn so vi m hnh truyn thng v cc nhn t quyt nh lm pht
khin hm lm pht ca chng ta chuyn thnh:
(5)
Chng ta c th tm tt cc knh truyn ti n lm pht ca m hnh bng hnh v sau.
Hnh 8. Cc knh truyn ti n lm pht
Mc gi

Gi hng ha thng mi
Gi th gii
(gi du, go v
cc u vo nhp
khu khc)

T gi

Gi hng ha phi thng mi

Tng cu
Tin t v tn dng,
li sut, thu nhp, ti
sn, chi tiu v thu
ca Chnh ph

Tng cung
Chi ph u vo
trong nc v nhp
khu, n gi pha
cung, t gi

S liu v cc kim nh
tin hnh c lng cc nhn t v m quyt nh lm pht Vit Nam, chng ti s
dng s liu th cp theo thng t thng 1 nm 2001 n thng 3 nm 2010. Nhng s liu
18

ny c thu thp t Tng cc thng k Vit (GSO), Ngn hng Nh nc (NHNN), B Ti

chnh (MoF), Thng k ti chnh th gii (IFS), Vin nghin cu go th gii (IRRI) v Sn
chng khon Thnh ph H Ch Minh. Chng ti chia cc s liu ny thnh hai nhm: (1)
nhm s liu truyn thng c s dng cho trng hp ca Vit Nam: CPI, sn lng
cng nghip, cung tin M2, li sut, t gi, gi du quc t v (2) nhm s liu m rng bao
gm cc s liu him khi hoc cha bao gi c s dng trong cc nghin cu v cc nhn
t quyt nh lm pht Vit Nam: tn dng, ch s gi bn ca ngi sn xut, thm ht
ngn sch, gi tr giao dch trn th trng chng khon, ch s gi nhp khu v gi go quc
t. th m t bin ng ca cc s liu ny nm trong phn Ph lc. Cc s liu ch c
theo qu c ni suy thnh s liu thng trong m hnh.
Bc u tin ca chng ti l kim tra xem b s liu m t trn (di dng log v
iu chnh theo ma v) c tnh dng hay khng. C kim nh Augmented Dickey-Fuller
(ADF) v kim nh Phillips Peron (PP) u c s dng c c kt lun chnh xc.
tr trong kim nh ADF c la chn theo tiu chun Akaike Information Criterion (AIC),
Schwarz Information (SIC) v tiu chun LR. Kt qu kim nh cho thy tt c cc bin u
c nghim n v (khng dng). Tuy nhin, phng sai bc nht cho thy cc bin u dng
ngha l tt c cc bin u c tnh tch hp bc 1- I(1).
Tip n chng ti d on gia cc bin ca m hnh c tn ti mt s mi quan h di
hn. bc ny, chng ti s dng kim nh t tng quan Johansen kim tra cc mi
quan h di hn da vo l thuyt kinh t. V tt c cc bin u c tnh tch hp bc 1, chng
ti s dng trc tip gi tr ca cc bin di dng log (ch khng phi dng phng sai)
trong kim nh t tng quan. M hnh ca chng ta gi c ba mi quan h di hn tng
ng vi ba knh ca lm pht: (i) knh PPP, (ii) knh tng cu v (iii) knh tng cung. Cc
kim nh t tng quan Johansen cho thy cc mi quan h di hn tn ti gia cc bin
trong m hnh. Cc sai s ecms c c t cc kim nh Johansen s c a vo c
lng ca chng ti v cc nhn t quyt nh lm pht nu chng c ngha thng k.

Kt qu m hnh VECM v nhng tho lun chnh sch

Chng ti s dng m hnh c lng VECM nh gi cc nhn t tc ng nhng
bin ng hng thng ca lm pht trong nc. Kt qu c lng nm trong phn Ph lc.
Chng ti cng tin hnh phn r phng sai v xy dng cc hm phn ng. Nhng pht
hin mang tnh thc nghim trong nghin cu gip chng ta c nhng tm nhn chnh sch
nh sau.
19

Th nht, nghin cu ny ch ra rng cng chng c khuynh hng lu gi n tng v

lm pht trong qu kh, ng thi c k vng nhy cm v lm pht trong tng lai. y l
hai yu t ng thi chi phi mc lm pht hin ti. iu ny hm rng uy tn hay tinh
cy ca Chnh ph trong cc chnh sch lin quan n lm pht c vai tr to ln trong vic tc
ng ti mc lm pht hin thi.
K c hay n tng v mt giai on lm pht cao trong qu kh thng ch bt u m
nht dn sau khong 6 thng c lm pht thp lin tc v n nh. iu ny hm rng
chng lm pht, Chnh ph trc ht phi gi c mc lm pht thp t nht trong vng su
thng, qua dn ly li nim tin ca cng chng v mt mi trng gi c n nh hn.
iu ny cng ng ngha vi iu ng lu l Chnh ph phi kin nhn trong qu trnh
chng lm pht. Su thng c th c xem nh gii hn thp nht cho n lc duy tr mi
trng lm pht thp ca Chnh ph nhm ly li nim tin ca cng chng, cng chng
cho rng Chnh ph ang cam kt chng lm pht mt cch nghim tc, v do l cam kt
xy dng mt mi trng v m n nh.
Kt qu c lng cng ch ra rng a s cc bin v m (nh t gi, tng trng tn
dng v tin t) u pht huy nh hng ln ch s gi tiu dng trc vi thng so vi nh
hng ln ch s gi sn xut. iu ny mt ln na hm tm quan trng tng i ca
knh lan truyn lm pht qua k vng so vi knh lan truyn thc (chuyn ha gi qua qu
trnh sn xut thc).
S kt hp gia k c dai dng v lm pht trong qu kh v s nhy cm v k vng
lm pht trong tng lai trong vic quyt nh mc lm pht hin ti gii thch mt thc t
Vit Nam l s rt kh kim ch lm pht khi lm pht bt u cao, nhng cng rt kh
gi lm pht n nh khi lm pht ang mc thp. Ni cch khc, lm pht rt nhy cm
vi cc iu kin hin thi, c bit nhng iu kin c kh nng tc ng n k vng ca
cng chng. Do , trng thi lm pht thp thc t l mt cn bng khng bn v rt d b
ph v, trong khi tnh trng lm pht cao c khuynh hng t ti to.
Th hai, khc vi nhng gii thch thng xuyn ca Chnh ph l lm pht ch yu do
cc yu t bn ngoi nh gi c th gii (nhp khu lm pht), nghin cu ny ch ra rng
lm pht Vit Nam c nguyn nhn ch yu t ni a. Cc pht hin cho thy mc gi c
th gii c khuynh hng gy nh hng ln mc gi thp hn cc nhn t khc trong nn
kinh t. Cn lu rng, gi th gii thc s c nh hng ln gi sn xut. Nhng theo knh

20

lan truyn t gi sn xut n gi tiu dng th hiu ng gy lm pht ny phi mt vi thng

mi pht huy tc dng.
Th ba, tc iu chnh ca th trng tin t v th trng ngoi hi khi c bin ng
l rt thp v thm ch gn vi khng. iu ny cho thy mt khi cc th trng ny lch khi
xu hng di hn, nn kinh t s mt rt nhiu thi gian cn bng tr li d Chnh ph c
n lc can thip v chnh sch. iu ny c ngha quan trng v chnh sch kim sot lm
pht: cc gii php nhm ngn nga vi mc tiu lm pht r rng s c kt qu tt hn nhiu
so vi vic c gng x l lm pht khi n tng ln. ng thi, phn ng chnh sch khng
ph hp s rt kh iu chnh tr li v lm pht s ko di.
Mt khc, tc iu chnh t cc bin ng pha cung c tc ng ln hn (d vn nh)
ln lm pht. Mc d cn c nhng kim nh thc nghim c th hn vi cc s liu nh
tin lng v chi ph sn xut, pht hin ban u ny trong nghin cu ca chng ti cho thy
vic khuyn khch tng trng kinh t thng qua gia tng nng sut lao ng v tng sn
lng c tc ng tch cc hn trong vic kim sot lm pht trong di hn so vi cc bin
php tin t v phi tin t.
Th t, kt qu nghin cu cho thy Chnh ph thc s c nhng phn ng chng lm
pht thng qua cc chnh sch tin t v ti kha, nhng thng phn ng chm hoc th
ng trong a s trng hp. i vi chnh sch ti kha, c th d dng hiu c iu ny
v thay i mt k hoch ti kha thng mt nhiu thi gian tranh lun, t ti s nht tr
ri thc hin trin khai. Tuy nhin, iu ng lu l chnh sch tin t cng t ra c thc
thi kh chm ch k t khi nhng tn hiu u tin ca lm pht xut hin. iu ny c th
c gii thch thng qua thc t l ngay c vic xc nh v tha nhn lm pht cng lun l
mt vn gy tranh ci, v thng Chnh ph rt min cng khi tha nhn thc t l lm
pht bt u xut hin. Thm vo , Chnh ph thng c khuynh hng li cho lm
pht bt ngun t nhng nguyn nhn khch quan hay t nhng ngun gc bn ngoi.
Do , thng mt mt thi gian chuyn ha nhn thc lm pht t cng chng thnh
nhn thc ca Chnh ph, v do l nhng phn ng chnh sch tin t ph hp. V d, nh
trong nghin cu ch ra, trong a s cc trng hp, li sut thng c iu chnh tng
sau khi xut hin du hiu tng CPI khong 3 thng. V ngay c vic tng li sut nh vy
ch yu nhm lm cho ph hp vi mc lm pht mi, hn l s ch ng tht cht tin t
chng lm pht.

21

Ngay c khi chnh sch tht cht tin t c thc hin, th thng mt khong 5 thng
n mi pht huy tc dng ln lm pht. Nh vy, vo lc , lm pht cao c khong 7
n 8 thng. Qung thi gian ny to nn mt k c v lm pht v do vic kim
ch lm pht s kh khn hn.
Nghin cu cng ch ra rng trong cc cng c ca chnh sch tin t, tng li sut
thng c hiu ng tc thi ln lm pht, so vi d tr di hn ca chnh sch tht cht tn
dng v tin t. Tuy nhin, mc nh hng ca thay i li sut li kh nh. Kt qu l,
cng c tin t Vit Nam khng hon ton l mt cng c phn ng nhanh v hiu qu nh
vn tng.
Th nm, tri ngc vi nhng nghin cu c, kt qu ca chng ti cho thy t gi,
c th l vic ph gi, c tc ng ng k lm tng p lc lm pht. S khc bit trong kt
qu ny c th c gii thch mt phn l do cc nghin cu trc y ch yu nghin cu
trong cc giai on t gi c gi tng i cng nhc. Gn y, t cui nm 2008, NHNN
tin hnh ph gi nhiu hn v vi mc ln hn. Thm vo , nhng bin ng gn
y trn th trng ngoi hi, c bit l th trng t do, trong nm 2009 v 2010 do nim
tin ca vo tin ng b st gim, do hot ng u c v tnh trng la ha dn n k
vng v lm pht tr li ca ngi dn tng ln. iu ny c th khin cho tc ng ca t
gi i vi lm pht tng ln nh kt qu ca nghin cu ny cho thy.
Cui cng, nghin cu khng cho thy tc ng r rng ca thm ht ngn sch i vi
lm pht trong giai on nghin cu. iu ny khng c ngha l thm ht ngn sch khng
c nh hng n lm pht. Nguyn nhn ca iu ny l do vic ti tr ngn sch thng c
hai tc ng tri chiu. Mt mt, ti tr ngn sch bng vic gia tng vay n ca Chnh ph
lm tng li sut do nhu cu vay cao hn. iu ny cng tng t nh chnh sch tin t tht
cht v do gp phn gim phn no lm pht. Mt khc, ti tr ngn sch thng qua vic
tng cung tin (nu c) cng tng t nh chnh sch tin t m rng v gy p lc lm pht.
Hai tc ng tri chiu ny lm gim thm ch trit tiu ln nhau nh hng ca chng ln
lm pht.
T nhng c im trn ca lm pht Vit Nam, chng ta c th i ti mt hm quan
trng rng Chnh ph nn c nhng cam kt mnh m trong vic chng lm pht khng ch
khi lm pht ang cao, m cn phi c nhng cam kt duy tr lm pht thp ngay c khi lm
pht ang kh thp v n nh. V hnh ng sau c l quan trng khng km g hnh ng
trc. Tuy nhin, thc t cho thy chin lc ny ca Chnh ph thng rt kh c thc thi
22

v Chnh ph thng c khuynh hng u tin tng trng kinh t nhiu hn, v coi nh vic
gi cho mi trng v m c n nh.

Kt lun
Trong bo co ny, chng ti kho st nhng bin ng ca lm pht Vit Nam trong
thp k qua vi mi quan h cht ch n mt lot nhng thay i trong mi trng kinh t
cng nh trong cc chnh sch kinh t v m. ng thi, vic kho st cc nghin cu v cc
nhn t quyt nh lm pht ni chung v trng hp Vit Nam ni ring gip chng ti hnh
thnh mt danh sch cc nhn t v m tim nng c th quyt nh s bin ng ca lm
pht v a ra cc gi thuyt v mi quan h gia chng vi lm pht Vit Nam.
Nghin cu sau xem xt cc nhn t v m quyt nh lm pht Vit Nam trong giai
on 2000-2010. M hnh m chng ti s dng a ra ba knh truyn ti m qua mt lot
cc bin ni sinh v ngoi sinh c th nh hng n mc gi. Cc knh l knh ngang gi
sc mua (PPP), knh tng cu (AD) v knh tng cung (AS). Nhng kt qu ch yu ca
nghin cu bao gm: (1) qun tnh lm pht ca Vit Nam l cao v l mt nhn t quan
trng quyt nh lm pht ca Vit Nam trong hin ti; (2) tc iu chnh l rt thp trn
c th trng tin t v th trng ngoi hi, hm kim sot lm pht mt cch c hiu qu
l rt kh mt khi n bt u tng ln; (3) mc chuyn t gi vo lm pht l ng k
trong ngn hn vi vic ph gi dn n gi c tng ln trong khi thm ht ngn sch cng
dn khng c nh hng nhiu n lm pht; (4) cung tin vi li sut c tc ng n lm
pht nhng vi tr; v (5) mc chuyn trong ngn hn ca gi quc t n gi ni a cng
c vai tr nht nh.
Hn ch chnh ca nghin cu ny l vic s dng t gi chnh thc gia VND v USD
thay v t gi hu hiu gia VND v cc ng tin ca nhiu nc bn hng, do mi quan
h PPP khng c phn nh y do khng tnh n cc ng tin nc khc. Tuy nhin,
vic s dng t gi chnh thc cho php chng ti xc nh c tc ng ca lm pht ln t
gi cng nh sc p ln lm pht ca t gi chnh thc. Mt hn ch na l vic thiu s liu
v tin lng v hnh vi thit lp gi ca doanh nghip vi t cch l cc nhn t pha cung
c th nh hng n lm pht. Tuy nhin chng ti khng th thu thp c s liu ng
tin cy. Kt qu nghin cu ha hn s c nhiu kt qu hn nu thu thp c nhng s liu ny.
Do nghin cu ny ch yu tp trung vo cc nhn t v m quyt nh lm pht, n b
qua vai tr ca cc nhn t vi m nh cu trc ca tng th trng, v tr a l, loi hng
23

ha l nhng nhn t c th gip gii thch s bin ng mnh cng nh tnh trng ko di
ca lm pht. Vi nhng pht trin mi theo hng nay, hy vng chng ta s tm c nhiu
pht hin mi hn na v nguyn nhn lm pht Vit Nam.

Ti liu tham kho

Akinboade, O., F. Siebrits and E. Niedermeier (2004), The Determinants of Inflation in
South Africa: An Econometric Analysis, AERC Research Paper 143
Bodart, V. (1996), Multiple exchange rates, fiscal deficits and inflation dynamics, IMF
Working Paper WB/96/56. Washington D.C. IMF
Camen, U. (2006), Monetary Policy in Vietnam: The Case of a Transition Country, BIS
Working Paper No. 31. Bank for International Settlement, Basel.
Calvo, G (1983), Staggered Prices in a Utility Maximizing Framework, Journal of
Monetary Economics, 12, 383-398.
Chhibber, A. (1991), Africas Rising Inflation: Causes, Consequences, and Curse, WB
Working Paper WPS 577 Washington D.C. WB
Freidman, M. (1968), The Role of Monetary Policy, American Economic Review, 58, 1-17
Frisch, H. (1983), Theories of Inflation, Cambridge University Press
Gali, J. and M. Gertler (1999), Inflation Dynamics: A Structural Econometric Analysis,
Journal of Monetary Economics, No. 44, pp. 195-222
Goujon, M (2006), Fighting Inflation in a Dollarized Economy: the Case of Vietnam,
Journal of Comparative Economics No.34, pp. 564581
GSO (2010) General Statistics Office database
IMF (2003), IMF Country Report No. 03/382, International Monetary Fund.
IMF(2006), IMF Country Report No. 06/52, International Monetary Fund.
Laryea, S. and U. Sumaila (2001), Determinants of Inflation in Tanzania, CMI Working
Paper 2001:12, Chr. Michelsen Institute
Le Anh Tu Packard (2005), Monetary Policy in Vietnam: Alternative to Inflation
Targetting, Paper prepared for the Danang July 28 30, 2005 Summer Symposium on
Continuing Economic and Social Renovation for Development.
Le Viet Hung and W. Pfau (2008), VAR Analysis of the Monetary Transmission
Mechanism in Vietnam, http://ssrn.com/abstract=1257854
Lim, Cheng Hoon and L. Papi (1997), An Econometric Analysis of the Determinants of
Inflation in Turkey, IMF Working Paper WP/97/170
Nguyn c Thnh and inh Tun Minh (2010), The Vietnamese Economy in 2005-2009
and Prospects, Review of World Economic and Political Issues, Vol. 2010 (2): 60-70.
Nguyen Thi Thu Hang, Dinh Tuan Minh, To Trung Thanh, Le Hong Giang, Pham Van Ha
(2010), Exchange Rate Policy: Choices for Recovery, in Nguyen Duc Thanh edt.
Vietnam Annual Economic Report 2010: Choices for Sustainable Growth, Tri Thuc
Publishing House.
24

Nguyen Thi Thuy Vinh and S. Fujita (2007), The Impact of Real Exchange Rate on Output
and Inflation in Vietnam: A VAR Approach, Discussion Paper No. 0625
Peiris, S. (2003), Inflation Dynamics in Vietnam, Vietnam: Selected Issues, IMF Country
Report No. 03.281
Phelps, E. (1967), Phillips Curves, Expectation of Inflation, and Optimal Inflation over
Time,, Economica, 135, 254-281
Phillips, A. (1958), The Relation between Unemployment and the Rate of Change of Money
Wage Rates in the United Kingdom, 1861-1857, Economica, 25, 283-99
Pham The Anh (2008) ng dng m hnh SVAR trong vic xc nh hiu ng ca chnh
sch tin t v d bo lm pht Vit Nam
Pham The Anh (2009), M hnh c lng cc nhn t quyt nh lm pht Vit Nam.
Pham Thi Thu Trang (2009), Cc yu t tc ng ti lm pht ti Vit Nam Phn tch
chui thi gian phi tuyn, Tp ch Kinh t v D bo s 12 (452)
Rudd J. and K. Whelan (2005), Modelling Inflation Dynamics: A Critical Review of Recent
Research, Finance and Economics Discussion Series, Divisions of Research &
Statistics and Monetary Affairs, Federal Reserve Board, Washington, D.C.
Saini, K.G. (1982), The Monetarist Explanation of Inflation: the Experience of Six Asian
Countries, World Development, 10 (10): 871-84
Sargent, T. (1971), A Note on the Accelerationist Controversy, Journal of Money, Credit
and Banking, 3, 721-725
Taylor, J. (1979) Staggered Wage Setting in a Macro Model, American Economic Review,
Papers and Proceedings, Vol. 69, 108-133.
Truong Van Phuoc and Chu Hoang Long, Ch s gi tiu dng Vit Nam v cc yu t tc
ng: Phng php tip cn nh lng,
UNDP (2008), Food Inflation in Vietnam: Analysis of Trends and Policy Implications,
Research Paper
Vo Van Minh (2009), Exchange Rate Pass-Through and Its Implications for Inflation in
Vietnam, Working Paper 0902, Vietnam Development Forum
Vo Tri Thanh, Dinh Hien Minh, Do Xuan Truong, Hoang Van Thanh and Pham Chi Quang
(2000), Exchange Rate Arrangement in Vietnam: Information Content and Policy
Options, East Asian Development Network (EADN), Individual Research Project
Woodford, M. (2003), Interest and Prices, Princeton University Press

25

Ph lc

Hnh 1A. S liu di dng log, 2001-2010

IND

PPI

11.2

10.8

EX_RATE

P_DEBT

5.3

9.85

11.6

5.2

9.80

11.2

9.75

10.8

9.70

10.4

9.65

10.0

9.60

9.6

5.1
5.0

10.4
4.9
4.8

10.0

4.7
9.6

4.6
01

02

03

04

05

06

07

08

09

10

01

02

03

04

CPI

05

06

07

08

09

9.55
10

9.2
01

02

03

04

M2

05

06

07

08

09

10

01

02

03

04

TR_VAL

5.4

14.5

15

5.2

14.0

14

5.0

13.5

13

4.8

13.0

12

4.6

12.5

11

05

06

07

08

09

10

06

07

08

09

10

07

08

09

10

PI
5.1
5.0
4.9
4.8
4.7

4.4

12.0
01

02

03

04

05

06

07

08

09

10

4.6

10
01

02

03

04

CREDIT

05

06

07

08

09

10

4.5
01

02

03

04

IN_RATE

15.0

20

14.5

18

14.0

05

06

07

08

09

10

01

02

03

04

WP_OIL

05

WP_RICE

4.8

7.0

4.4

6.5

16
4.0

13.5
14

6.0

13.0

3.6
12

12.5

11.5

8
01

02

03

04

05

06

07

08

09

10

5.5

3.2

10

12.0

2.8
01

02

03

04

05

06

07

08

09

10

5.0
01

02

03

04

05

06

07

08

09

10

01

02

03

04

05

06

26

Bng 1A. Kt qu m hnh VECM m rng

c lng VECM
Mu ( iu chnh): 2001M08 2010M03
S quan st: 104 sau khi iu chnh
Sai s chun nm trong ( ) & *, **, *** c ngha ti mc tng ng 10%, 5% and 1%
LR test for binding restrictions (rank = 3):
Chi-square(20)
407.6980
Probability
0.000000
Error Correction:

D(IND)

D(PPI)

CointEq1(PPP)

D(CPI)

CointEq3(AS)
D(CPI(-1))
0.359712**
(0.15708)
0.233534***
(0.05848)

0.580655***
(0.16598)
-0.356607**
(0.16548)
0.117679*
(0.06179)

D(M2(-4))
D(M2(-5))
D(CREDIT(-1))

D(IN_RATE) D(EX_RATE) D(P_DEBT) D(TR_VAL)

-1.318734*
(0.67163)

D(CPI(-6))
D(M2(-3))

D(CREDIT)

-0.038466*
(0.02210)
0.052330
(0.03959)
0.100670**
(0.04598)

CointEq2(AD)

D(CPI(-3))

D(M2)

0.595684*
(0.30658)
0.173791**
(0.07748)
0.090526**
(0.04503)

-0.333680*
(0.16911)

D(CREDIT(-5))

18.90321**
(7.81399)

D(CREDIT(-6))
D(IN_RATE(-1))

0.132456**
(0.05269)
-0.002385*
(0.00124)

-0.012570***
(0.00442)

-0.510377**
(0.21009)

27

D(IN_RATE(-2))
D(IN_RATE(-3))

-0.590047**
(0.25606)
-0.475447**
(0.21711)

-0.003263**
(0.00129)

D(IN_RATE(-6))
D(EX_RATE(-2))
D(EX_RATE(-3))
D(EX_RATE(-4))

0.501922**
(0.24322)
0.427214*
(0.24719)

D(EX_RATE(-5))
D(P_DEBT(-1))

0.243256*
(0.13446)
0.554607**
(0.25698)

1.501310***
(0.54747)
1.186950**
(0.47788)
1.579643*
(0.92829)
-0.172000*
(0.09795)

-1.730387*
(0.93141)

-0.374874**
(0.18394)

2.201279*
(1.23253)
0.104893***
(0.03291)
0.077215***
(0.02451)

D(P_DEBT(-2))
D(P_DEBT(-4))

D(P_DEBT(-6))

0.198223*
(0.10051)
-10.07349*
(5.34579)

0.302765**
(0.14970)

0.292792*
(0.15818)

-2.084422**
(1.01414)

D(PI(-2))

0.334365*
(0.19219)

D(PI(-3))

53.10642*
(30.9452)

D(PI(-5))

0.448763***
(0.12461)
-0.224043*
(0.12276)

D(PI(-6))
D(WP_OIL(-1))
D(WP_OIL(-6))
D(WP_RICE(-1))

-4.461876**
(2.25295)
-2.905588*
(1.67771)

-0.056626**
(0.02803)
0.048651**
(0.02286)

D(P_DEBT(-5))

D(PI(-1))

-0.020459**
(0.00905)
2.510492**
(0.98757)

0.576816*
(0.30575)

0.406398***
(0.13166)
-0.318403**
(0.12971)
0.022041***
(0.00798)
-0.033189*** -0.025790***
(0.00856)
(0.00905)
0.027654**
0.031817***
(0.01145)
(0.01210)

-17.91753*
(10.7630)
0.803692*
(0.46099)

3.265324***
(0.83158)
-0.084821*
(0.05114)

28

D(WP_RICE(-5))

0.020458*
(0.01040)

6.346063*** 0.061186***
(1.75461)
(0.01241)
6.008803**
(2.53380)

D(WP_RICE(-6))
C

R-squared
Adj. R-squared
Sum sq. resids
S.E. equation
F-statistic
Log likelihood
Akaike AIC
Schwarz SC
Mean dependent
S.D. dependent

-0.010456***
(0.00328)

0.894540
0.612056
0.234374
0.091490
3.166700
169.3823
-1.795813
0.136626
0.010744
0.146890

0.959219
0.849984
0.000184
0.002562
8.781220
541.2247
-8.946628
-7.014189
0.005861
0.006615

0.954655
0.833195
0.000205
0.002707
7.859852
535.4973
-8.836487
-6.904048
0.007003
0.006628

0.836773
0.399559
0.002592
0.009622
1.913873
403.6136
-6.300262
-4.367823
0.020402
0.012417

0.791742
0.233908
0.004570
0.012775
1.419314
374.1320
-5.733308
-3.800869
0.023961
0.014595

0.896152
0.617989
5.845999
0.456931
3.221676
2.119327
1.420782
3.353222
0.042680
0.739286

0.906174
0.654855
0.000293
0.003233
3.605666
517.0477
-8.481686
-6.549247
0.002109
0.005502

0.930560
0.744559
0.008435
0.017356
5.002998
342.2585
-5.120356
-3.187917
0.018092
0.034341

0.856030
0.470395
1.371299
0.221303
2.219796
77.51928
-0.029217
1.903223
0.023304
0.304096

29