YAAM BLMLERNE GR

DERS SUNUM NOTLARI

PROF.DR.ERHAN DNKAYA
EGE NVERSTES FEN FAKLTES BYOKMYA BLM

YAAM BLMLERNE GR
Yaam Nedir? Yaamn zellikleri, Organizasyon, Adaptasyon,Canllar Alemi. Yaamn Kimyas, Kimyann Temelleri, Su Ve Yaam in nemi, pH. Yaamn Biyokimyas, Organik Molekller, Yaamn Temelini Oluturan Makromolekller Yaamn En Kk Birimi; Hcre, Makromolekller Ve Hcredeki Temel Fonksiyonlar,Membran zellikleri. Yaam Bilgisinin ifresi;Genler, DNA,RNA,Protein likisi. Yaam Ve Enerji,Metabolizma Enerji likisi. Hcrelerin Enerji retimi, Enerjiyle lgili Organaller Ve Metabolik Yollar.
Prof.Dr.Erhan DNKAYA

YAAM NEDR? BYOKMYA NEDR? CANLILAR VE BZ NEREDE YAIYORUZ? MKROKOZMOZ VE MAKROKOZMOZ NEY FADE EDER?

Mikrokozmoz
M A K R O K O Z M O Z

*
Yaam
22 20

Makrokozmoz

Bilinen Evren: Lokal st Kme: Lokal Gurup: Samanyolu Galaksisi: Gne Sistemi: Dnya: nsan: Hayvan Hcresi: Bakteri: Virs: Globuler Protein: Kk Bir Molekl: Atom: Atomalt Paracklar; Proton ve Ntron:

Bu st kme iindeki Virgo lokal grubunda~200 parlak galaksi var. Dnyaya ~50 milyon k yl uzaklk) 18 ~48x10 km(ap )(~5 milyon k yl)(Bu lokal kmede ~30 galaksi var.En by Andromedadr v e Samanyolunun yaklak iki kat kadar olan 200 milyar yldz ierir. ) 17 100 milyar yldz ierir.Gne km(ap)(~100 bin k yl)( ~9,5x10 sistemi galaksi merkezine gre 220 km/sn hzla hareket ederek 200 ylda bir tam dng gerekl etiriyor.) 10 9 gezegen.Gnee en yakn ~1,5x10 km(ap)(~ 0,00 16 k yl)( 12 yldz Alfa Centuri; ~ 4,3 k yl (40 trilyon km = 40x10 km uzaklkta)

~14,3x10 ~ 14,3x10

km (ap )(~15 milyar k yl) km (ap)(~150 milyon k yl)(

Y A A M

~12756 km(1,2756x10 km)(ap,ekvatorda) ~1,7 m (Ortalama boy)(0,0 017 km = 1,7x10 -6 -9 m (25x10 km) ~25x10 -6 -9 m ( 1x10 km) ~1x10 -9 -12 m (50x10 km) ~50x10 -9 -12 m ( 5x10 km) ~5x10 -9 -12 m ( 1x10 km) ~1x10 -9 - 12 m ( 0,2x10 km) ~0,2x10 m ( 2x10 ~2x10 Ktleleri; Proton: Ntron: Elektron:
- 15 - 18

-3

km)

M K R O K O Z M O Z

km ) (ap) (Elektronunki ?) - 24 1,675x10 g - 24 g 1,675x10 - 28 g 9,109x10

Leptonlar; Mezonlar; Baryonlar; Kuarklar;

Elektron,El - ntrinosu,Mon,M - ntrinosu,T o,To - ntrinosu Pionlar,Eta - Parac,Ro - Parac,Omega - Parac,Kapa - Parac,........... Proton,Ntron,Delta - Parac,Lamda Parac, Sigma Parac,.... Proton,Ntron gibi baryonlar ile piyon gibi baz mezonlarn d aha alt paracklar;st Kuark(Ktlesi:336MeV),Alt Kuark(Ktlesi:338MeV),Acayip Kuark(540MeV),Tlsml Kuark,Taban Kuark,Tavan Kuark. Atomalt paracklar birarada tutan kuvvetleri ileten yaplar,Kuvvet tayc unsurlar.Kendi aralarnda snf landrlrlar.rnein Gluon Gl Nkleer Kuvvetten sorumludur.) Atom dndaki ktlesiz parack,n bileeni.

Bosonlar:

Foton:

EVREN, Doann En Byk Dizayn

(National Geographic)

YAAMIN ZELLKLER
Organizasyon Enerji Kullanm ve Metabollizma Sabitliin Korunmas reme, Byme ve Gelime Uyarlma Yetenei ve Adaptasyon

ORGANZASYON;
Organizasyon evrensel organizasyonun bir parasdr. Atomalt paracklardan galaksilere kadar tm evrende etkili fiziksel parametreler ayndr.

Drt temel kuvvet;

Ktlesel ekim Kuvveti: En zayf kuvvettir.Ancak menzili sonsuzdur.Ktlelere etkir.Evrendeki byk nesneleri,galaksi ve yldzlar,gezegenleri ve bizleri etkiler. Zayf Nkleer Kuvvet: Ktlesel ekim kuvvetinden 1032 kez daha iddetlidir.Lepton.mezon ve baryonlar gibi tm elemanter paracklara etki eder. Menzili 10-17 mden ksadr.Belirli atomlarda (Uranyum)radyoaktif bozunmalarla ilikili kuvvetler.

Elektromanyetik Kuvvet: Elektrik ve manyetik alandan kaynaklanr.Zayf kuvvetten 104 kez daha byktr.Menzili sonsuzdur.Elektronlar ekirdein evresinde tutanve allm maddenin btn olarak grnmesini salayan kuvvetler rnek olarak verilebilir. iddetli Nkleer Kuvvet: Baryon ve mezonlara etkir.Menzili 10-15 m dir.Elektromanyetik kuvvetlerden 102 kez daha iddetlidir.Zayf kuvvetlerden 106-1010 kez, gravitasyonel kuvvetlerden ise 1038 kez daha iddetlidir.ekirdekte etkilidir.

Mikrokozmozdan makrokozmoza kadar tm organizasyonlar temelde fizik kanunlar,kimyasal yaplar ve ilikiyi kurabilmek iin matematik yardmyla aklanr. Yaamsal zellikler tayan organizasyonlarda biyoloji,bu tr biyoloji organizasyonlardaki kimyasal nitelikler sz konusu olduunda biyokimya grev alr. Tm organizasyonlar dolaysyla yaayan sistemler dier tm organizasyonlarla iliki iinde ve baml. Organizasyon yaam tanm iin yeterli deil .rnek olarak bir spermarket de olduka organize bir yapdr ancak yaayan bir canl olarak nitelenemez.

 Hcre yaamn temel nitesidir.

Atom Molekl Hcre Doku Organ Organizma Poplasyon Ekosistem Biyosfer

Kompleks organizmalarn organizasyonu

Organizma: organ sistemlerinden

Sistemler: organlardan

Organlar:dokulardan

Dokular: hcrelerden 4 ana tip doku tr: 1-epithelial; 2-ba doku; 3-muskler; 4-sinir Hcreler:molekllerden

Vcudumuz milyonlarca hcreden yaplmtr Memeliler ve bitkiler multisellerdir. Her bir tip hcre, farkl bir fonksiyondan sorumludur.

Gen, zellememi hcrenin olgun, zel hcreye

dnm/geliimi

Hcreler bu formda belirli bir fonksiyonu yerine

getirebiliyorlar.

ekil ve belirli ayn fonksiyona sahip hcrelerin biraraya gelmesi ile DOKU oluur. DOKU ; farklanm, olgun, zel hcrelerin organizmada belirli bir fonksiyonu gerekletirmek iin bir araya gelmesi. Biyolojik organizasyonun her bir aamas nemli zellikler gsterir.

rn: kapilerler kan

(Bu zellik tek bir endotelyal hcre tarafndan gerekletirilemez)

transportunda grev alrlar.

Organ Farkl dokularn gruplanmas ile oluan yaplar. Bir organ bir ok farkl dokudan oluabilir Organn tm
fonksiyonunu gerekletirmek bu sayede mmkn olur.

Organlar grup halinde alrlar ve bu durumda organ

sistemleri olarak adlandrlrlar.

rn: solunum sistemi

Organ Sistemleri Koruma: Deri Destek ve Hareket: Kas ve skelet Homeostasis: Sindirim, Kardiovaskler, Solunum, riner,
Lenfatik

Koordinasyon/ntegrasyon: Sinir ve Endokrin sistemler Trlerin Devam: reme

Her bir organ sisteminin nemli bir grevi vardr.

ENERJ KULLANIMI VE METABOLZMA

*Yaayan bir organizmann dier nemli bir zellii enerjiyi kullanyor olmas ve bir metabolizmaya sahip bulunmasdr. *Organizma yeni yaplar oluturmak,onarmak,eskilerini ykmak ve yeniden retmek iin enerjiye gereksinim gsterirler. *Bu fonksiyonlar hcre, doku,organ ve tm organizma seviyesinde meydana gelir. *Metabolizma terimi tm kimyasal dnmler ve bunlarla ilikili enerji deiimlerini ifade eder. *Metabolik reaksiyonlar ykmn ierir. biyokimyasallarn hem sentez hem de

*Burada BYOKMYA karmza kmaktadr.Canl sistemlerdeki tm bu kimyasal ve enerjetik dnmleri inceleyen ve bu dnmlerin canl zerindeki etkilerini aratran bilim dal olarak biyokimyay tanmlayabiliriz.

Enerji kullanm asndan canllar incelendiinde;

Ik enerjisini kullanp fotosentez reticiler: yoluyla kimyasal ba enerjisine dntrrler (Bitkiler) (veya daha az oranda anorganik maddelerden yararlanarak gerekli kimyasal ba enerjisini retenler) Tketiciler: reticilerin organik kimyasal ba enerjisini kullananlar.(Hayvanlar) (Dier bir grup, l organizmalarn bileenlerindeki organik molekllerdeki kimyasal ba enerjisinden yararlananlar; paralayclar olarak ayr bir snf olarak tanmlanabilse de enerji kullanm asndan tketicilerden farklar yoktur.

Sunlight

Ecosystem

Producers (plants and other photosynthetic organisms) Heat and Work Chemical energy

Consumers (including animals) Heat and Work

ORGANZMALARIN SINIFLANDIRILMASI
ORGANZMALAR FOTOTROFLAR (enerjiyi ktan) OTOTROFLAR (Cnu CO2den) HETEROTROFLAR (Cnu organik bileiklerden) KEMOTROFLAR ( enerjiyi kimyasal bileikten)

HETEROTROFLAR (Cnu organik bileiklerden)

LTOTROFLAR

ORGANOTROFLAR

(enerjiyi inorganik bileiklerden) (enerjiyi organik bileiklerden)

 SABTLN KORUNMASI
*Bu zellik

homeostasis olarak tanmlanr.

*Hcresel dzeyden balayarak tm organizmaya kadar btn bir canl iin sz konusudur. *Besin bileenlerinin alm,atklarn uzaklatrlmas,su ve s dengesinin, iyon dengelerinin, tampon sistemlerinin korunmas tm bu erevede deerlendirilir. Deiimler olduka snrl bir aralktadr ve bu aralklarn dna klmas yaam nemli lde tehdit eder.

nsan vcut scakl

Eer vcut scakl artarsa, terleme Eer vcut scakl azalrsa, titreme.

REME ,BYME VE GELME

*Organizmalar oluturmalar) rerler(Saylarnn oalmas, farkl bireyler

*Organizmalar byrler ve geliirler(Boyutlar farklanr ve fonksiyonlarnda bu byme paralelinde deiiklikler meydana gelir) *Organizma boyutunda oalma farkl ekillerde olur.(Bakteriler blnerek, baz bitkiler tohum ve imlenmeyle,ku ve srngenlerde yumurtlama ve hayvanlarda doumla) *Bu olaylarn temelinde genetik bilginin sakland DNAnn kendini elemesi ve hcre blnmesi yatmaktadr.(Baka bir deyile oalma gelime ve lm gibi benzer olaylar hcresel dzeyde de gereklemektedir.Hcresel dzeydeki olaylar dokular dokulardakiler organlar ve organlardakiler de organizmay etkilemektedir.

*reme

iki farkl yolla meydana gelir.

I)Aseksel reme: 1)Tek hcreli canllar 2)Baz ok hcreli canllar (Patates; yumrulardan da oalma) 3)Baz basit hayvanlar(Deniz anemonlar ve baz yumuakalar) Birbirinin genetik olarak ayns canllar. lar II)Seksel reme: Daha gelimi canllar, iki farkl bireyden nc bir birey.(Bazen birden fazla identik birey)

UYARILMA YETENE VE ADAPTASYON

*Uyarlma; Bir uyarcya kar acil cevap yetenei
*Bir insann dokunmayla o yne dnmesi *Kpein duyduu sese bakmas *Bitkinin gnee dnmesi *Bu durum evreye uyumun ilk artdr.nk evre az veya ok deiim iindedir(Salnm). Ancak canl homeostasisini korumak durumundadr. Bu deiiklikleri annda alglayp tedbir almaldr.Ancak bu sayede yaamn devam ettirebilir.

*Bu hcresel dzeye kadar inmi olan bir sistemdir (Fazla eker alndnda bunu pankreas hcrelerinin alglamas ve inslin sentezinin balayarak ekerin dzeyinin drlmesi vs.). *Scakta terleme gibi olaylar da buna rnek olarak verilebilir. *Sonuta bu uyarlma ve adaptasyon yetenei doal eimlilie de yol amtr. *Adaptasyon ve doal seim sonucu bugnk trler yeryznde varlklarn koruyabilenlerden olumaktadrlar.

Adaptasyon

Bir organizmann yaamas ve reyebilmesini mmkn klan kaltsal bir davran veya karakter

Zaman ile; adaptasyonlar doal seleksiyon ile modifiye olurlar.

YAAMIN KMYASI
Temel Unsurlar
Element(92 doal+17 sentetik), Atom, Bileik,Molekl kavramlar! Atomalt partikller!(Bir atom ekirdei bilya boyutunda olmu olsayd elektron ondan 1 kilometre uzaklkta bulunurdu) Atomlar arasndaki balar! Su; yaama ortam salayan bileik! Suyun zellikleri! Yaayan canl bir organizasyondur ve organize olmu birimler arasnda iletiim,madde alverii ancak akkan bir unsurun varlnda mmkndr ve bu da sudur. Suyun akkan nitelii!

 Atom: en kk kimyasal
nite

Atomik yap elementin

davrann tanmlar.

Atomlar genelde 3

subatomik partiklden oluur. Proton Ntron Elektron

Molekl: 2 veya daha fazla atomdan oluan madde. Atomik balar: Atomlar sonucunda oluan ekimler arasnda elektron etkileimleri

yonik balar: elektronlarn atomlar aras transferi Kovalent balar: valens elektronlarn paylam

Molekller aras kimyasal balar: Hidrojen balar, van der Waals etkileimleri

Suyun yaam iin dier bir nemi; scaklk kontrolne katksdr.Su yksek bir s kapasitesine sahiptir. Bu i vcut scaklnn korunmasna imkan verir. Yksek buharlama ss serinlemeye scaklnn drlmesine imkan verir. yani ykselen vcut

Su donduu zaman hacmi geniler.Yaamn devam iin belkide en nemli zellik! Baz canllarn kanlarnda antifiriz grevi gren biyokimyasal maddeler bulunur. Baz kk canllar (1mm) scaklk dyle vcut su ieriklerini %85 den % 3 e drerek hayatta kalabilirler.

Asit Baz Dengeleri ve Tampon Sistemleri

H2O + H+ H3O+ Hidronyum iyonu

OHHidroksil iyonu Asit ve Baz Kavramlar! pH Skalas Saf suyun pH s(7,0) nsann kan pH s 7,35-7,45 arasnda oynar. 7,5-7-8 aras alkaloz 7,3-7,0 aras asidoz Asidoz ve alkaloz fizyolojik bozukluklara,organ hasarlarna ve sonuta lme neden olabilir.

Alnan birok asidik ve alkali maddeye ramen organizmann p H s nasl belli bir aralkta sabit kalyor? Tampon sistemleri! nemli bir tanesi Karbonik asit/Sodyum bikarbonat tampon sistemi ( H2CO3 / NaHCO3 ) HCl + NaHCO3 (Kuvvetli Asit) H2CO3 + (Zayf Asit) NaCl

NaOH + H2CO3 (Kuvvetli Baz)

NaHCO3 + H2O (Zayf Baz)

YAAMIN BYOKMYASI
Organik Molekller

Karbohidratlar *C,O ve H den oluurlar. *Bunlarn arasndakibalarn krlmasyla sakl enerji aa kar. *Hcre ve dokular iin destek materyalidirler. *Baz ekerler vcuttaki atk ve zehirli materyallerin zellikle suda znmeyenlerin,glukurunid eklindeki balarla znr hale getirilmesi ve idrarla atlmasn salarlar. En kk birim ,monomer = monosakkarit Glukoz(Kan ekeri), Fruktoz(Meyve ekeri)

Oligosakkaritler; 2-100 monomerden oluurlar.

Disakkarit =Dimer Sukroz (Glukoz+Fruktoz)=Sakkaroz=(Kam,Pancar ekeri) Trehaloz(Glukoz+Glukoz)=(Bceklerin kan ekeri) Maltoz=2Glukozdan enerji kayna) oluan bir dimer(imlenen tohumlarn

Laktoz(Glukoz+Galaktoz)(St ekeri) Oligosakkaritlerin enerji kayna olmalar yanndaki dier nemli bir fonksiyonlar dnya yzeyi benzeri hcre yzeyinin de engebeli olmasna yol amalardr.Bu engebeler genetik olarak farklanaca iin baklk sisteminin temellerinden birini oluturmaktadr.

balanmasyla oluan polimerlerdir. Selloz; Niasta; Glikojen; Kitin;

Polisakkaritler ok sayda ekerin(monomerin) birbirine

Bitkilerde destek ve iskelet maddesi Bitkilerde depo maddesi Hayvanlarda depo karbohidrat Kabuklulardave bcek kabuklarnn temel maddesi

Selloz yeryzndeki en yaygn ve byk biyoktledir.Kitin ondan sonra gelir.

Lipidler
Lipidlerde genelde ekerler gibi C,H ve O arlkl ama daha az oksijen ieren yaplardr.Ancak suda znmez, organik zgenlerde znrler. Fat; Oil; Kat ya Sv ya 1Gliserin+3YaAsidi Doymam(Ansature) Doymu(Sature) oklu Doymam(Poliansature)

Trigliserid; Ya Asidi;

*Lipidler hcreler iin nemli yaptalardr. *Ayn zamanda en nemli enerji depo materyalidirler. *Edeger arlktaki karbohidrat veya proteinden iki kat fazla enerji verirler. *Baz vitaminlerin alm, kullanm ve byme iin esansiyel nemleri vardr.

halka ieren lipidlerdir.

Steroller; ana yap olarak karbon atomlarndan oluan drt

Kolesterol(Membrana akkanlk kazandran bir hcre Kolesterol membran bileeni,dier pekok lipidin sentezinde k maddesi,cinsiyet hormonlarndan testesteron ve strojenin k maddesi) D-Vitamini(Kalsiyum metabolizmasnda hormon etkisi) Vitamini Kortizol (Hormon) Wakslar; Ya asitleriyle alkol yada dier hidrokarbonlarn kombinasyonuyla oluurlar.Bunlar suyu uzaklatran bir evre olutururlar.Bunlar suyu uzaklatran bir evre olutururlar.zellikle yapraklar, meyveleri ve baz tohumlar evrelerler.Jajoba ya , wakslarn kozmetik ve ampuanlarda kullanlan bir rneidir.

Proteinler
Proteinler yaamn temel molekllerindendirler. Proteinler bir organizmada yapta olmaktan besin deposu olmaya,reaksiyonlar iin katalizatr olmaktan savunma maddesi olmaya kadar pekok farkl fonksiyona sahiptirler. Proteinlerin temel yap ta aminoasitlerdir. Proteinler; aminoasitlerin(monomer) polipeptid birbirlerine balanmasyla oluan polimerlerdir. balaryla

Canl organizmalarn yaplarnda 20 tr aminoasit bulunur(20 farkl aminoasitle onmilyonlarca farkl protein dizisi oluturulabilir. Oysa karbohidratlarda bu seenekler daha snrldr. nsan vcudunda yaklak 100.000 farkl trde protein vardr. Proteinlerin yaplar primer,sekonder ,tersiyer ve bazlarnda kuarterner yaplarnn tanmlanmasyla belirlenir. Enzimler proteinlerin nemli bir grubu. Biyolojik sistemlerdeki katalizatrler(Biyokatalizatrler) Organizmadaki biyokimyasal reaksiyonlarn reaksiyon hzn ,organizmann fiziksel ve kimyasal koullarnda,108-1012 kat arttrrlar.

LAKKAZ

FOTOSSTEM II

Nkleik Asitler
Hayatn anahtar moleklleridir. Genetik bilgiyi tarlar ve protein sentezini ynlendirirler (DNA). Protein sentezinde grev alrlar(RNA). DNA(Deoksiribonkleik asit) ve RNA(Ribonkleik asitler) olmak zere iki ana gruba ayrlrlar. Polinkleotid yapsndadrlar. Nkleotid; Nkleobaz + Riboz eker +Fosfat grubundan oluurlar.

DNA da eker Riboz, RNA da Deoksiriboz

DNA daki nkleobazlar; Adenin ,Guanin,Sitozin,Timin RNA daki nkleobazlar; Adenin,Guanin,Sitozin,Urasil Nkleik asitler genetik kodlar ierirler. Nkleik asit zincirindeki baz kodon olarak adlandrlr ve belirli bir amino aside karlk gelir. DNA hcre iinde kromozomlarda paketlenmitir

YAAMIN EN KK BRM ;HCRE

*Hcre Tipleri; karyotik (Hayvan ,bitki hcreleri), Prokaryotik(Bakteri) Archea

*Prokaryotik ve karyotik hcrelerin farklar!

Organizma Kategorileri
Domain Kingdom Phylum Snf(Class) Sra(Order) Aile(Family) Genus Trler(Species)
3 Domain Bacteria Archaea Eukarya

Bacteria: tek hcre, nukleus yok Archaea: tek hcre, nukleus yok ar aquatic ortamda yaam (s, tuz, asit, oksijen eksiklii) Eukarya 5 Kingdom: Plantae Animalia Fungi Protista Monera

Archean hcreler 1970 lerin sonunda bulunmulardr.Yaamn nc formu olarak nitelendirilirler. Tam olarak prokaryotik nitelendirilememilerdir. ve karyotik hcreler olarak

Bu tr hcreler dk scaklk ve yksek basnta bazlarise yksek scaklk ve asidik koullarda yaamlarn srdrebilirler. Bu nitelikleri baz bilim adamlar tarafndan dier bir gezegen kaynakl olabilecekleri hipotezini ileri srmektedirler. Ancak dnyann ilk zamanlarnn da benzer atmosferik koullara sahip olma ihtimali de gzden uzak tutulmamaldr.

 Prokaryotic: membranla evrili yaplardan yoksun Bacteria Archaea

Eukaryotic: membran ile evrili organelleri ierirler. (kompartmanlama/ zelleme) Hayvanlar, bitkiler, protistler ve fungi

Prokaryotik Hcreler
Nkleus yoktur DNA sitoplazmada bir blgede paketlenmi
olarak bulunur ve buna nkleoid blge denir.

DNA RIBOSOMES

CELL WALL CELL MEMBRANE

PROKARYOTIC

CELL

( BACTERIA)

karyotik Hcreler
Bitki, hayvan, fungi ve protistler
Protistler ounlukla kk, tek-hcreliorganizmalardr ve hibir snf iinde yer almazlar.

Genelde prokaryotlardan hacimce 1000-kat byk

- Kompleks internal yaplar ve mekanizmalar hzl transport ve hcrenin i ve d ortam arasndaki komnikasyonun salanmas asndan gereklidir.

Bitki hcreleri farkl olarak kloroplast ve vakuol ierirler,

genelde bir hcre duvar ile evrilidirler.

RIBOSOMES

CELL MEMBRANE

NUCLEUS

CHROMATIN

LYSOSOME

BACTERIAL CELL TO SCALE

EUKARYOTIC CELL

MITOCHONDRIA

Hcre yaplar arasndaki majr farkllklar iki snf organizma tanmlar: Prokaryotik ve karyotik
PROKARYOTK HCRE Boyut 0.2-5m ap kompartmanlama Yok DNA iermesi Hcre replikasyon mekanizmas Enerji metabolizmas Sitoplazmada nkleoid olarak serbest DNA replikasyonunu takiben basit blnme Mitokondri yok, oksidatif enzimler plazma membranna bal KARYOTK HCRE 10-50 m ap Var, eitli organellerde Nkleusda, proteinlerle kondanse Somatik hcrelerde mitoz, gametlerde miyoz blnme Oksidatif enzimler mitokondride

Prokaryotlar tek tip hcreden oluur. karyotlar multiseller bitkiler ve hayvanlar, basit multimolekler organizmalar(protozoalar, fungiler ve algler) ierirler.

karyotik Hcre Nukleus

Hcrenin kontrol merkezi Nuklear sv Chromatin
adlandrlr. DNA ve kombinasyonundan oluur. olarak protein

DNA replikasyonu ve DNA nn RNA ya

transkripsiyonu nukleusta gerekleir.

Nuklear klf, endoplazmik

retikulum(protein sentezi) ile balantldr.

karyotik Hcre Sitoplazma

Sitoplazma:
sitozol(hcre svs) ve organelleri( hcrenin metabolik aktivitelerini gerekletiren zellemi yaplar) ierir.

karyotik Hcre Plazma Membran

Hcreyi d ortamdan
ayrr. Materyallerin hcre ii ve dna gei hareketlerini dzenler.

Plazma membran balca lipid ve proteinlerden oluur.

Lipidler: ounlukla fosfolipidler, bilayer Proteinler: ntegral veya peripheral Karbohidratlar: Membrann d yzeyinde lipid veya proteine
bal olarak bulunurlar.

Endoplasmik Retikulum (ER)

Przsz ER:

Lipid sentezi, detox, karbohidrat metabolizmas

Przl ER:

Protein sentezi (bal ribozomlar ierir)

Ribozomlar
Protein Sentezi Serbest veya bal

Serbest olanlar hcre iinde kullanlacak proteinlerin sentezinden sorumlu Bal olanlar ER membranna baldr ve dar transfer edilen tipik proteinlerin sentezinden sorumludur.

Golgi Apparatus
Hcrenin
rnlerinin oluumunun sonlandrlmas, snflandrlmas ve paketlenmesi

Bir ucundan ER rnlerini alr. Dier

ucundan ise materyaller hcrenin dier ksmlarna (genelde plazma membran) gnderilir.

Lizozomlar
Membrana bal yaplar;
atk organel ve besinlerin degradasyonundan sorumlu.

Hidrolitik enzimleri
ierirler.

Vakuoller

Membrana bal depolama

blgeleri

Mitokondri, Kloroplast
Mitokondri: ATP sentezi Kloroplast: Karbohidrat
sentezi

Sitoskeletal Elementler
Hcrenin yapsal iskeletini
oluturur.

Hcre yzeyinde ve iinde

materyallerin hareketinden sorumludur.

Mikrotbller

Centrosome dan byrler

Mikrofilamentler

tici kuvvetler

*Gelimi canllarda zel retimler iin zellemi hcreler vardr!(rnein;St retimi)

*Metabolizmalar olmad iin canl olarak kabul edilmeyen ancak konuk olduklar organizmadan yararlanarak oalabilen yaplar;Virsler,Viroidler,Prionlar. Prionlar Virsler; *Nkleik asit ekirdek(RNA yada DNA; tek yada ift sarmal) *Kapsid olarak da adlandrlan bir proteid klf ierirler. Viroidler; *Virslerden daha basit yaplardr. *Tek sarmall bir RNA ierirler(Bir metre uzunluunda olabilen bu genetik materyal ok iyi bir ekilde katlanmtr). *Genellikle bitkileri hedef almlardr. Prionlar; *Sadece bir glikoproteinden oluurlar.Bilinen en kk virsn bile 1/100 1/1000 kadardrlar(Deli dana hastalnn nedeni bir prion)

Hcresel Mimari-Membran Yaplar-Biyokimya likisi

*Hcre Membran ;ift Tabakal Akkan Mozaik Yaps *Membrann temel bileenleri Lipid ve Proteinler *Lipidler daha ok fosfolipidlerdir *Protein oran%40-60(Bu oran hcre yada organel tipine gre deiir) *Mitokondri i membrannda ~%80 Protein *Sinir hcresi miyelin klfnda *Membran Proteinlerinin Fonksiyonlar! ~%75 Lipid

Membranlardan Transport-Proteinlerin Rol!

*Byk apl Membran Transportu(Ekzositoz,Endositoz)! *Vezikl Trafii! *Hcreleraras Balantlar! *Hcre skeleti! *Hcreleraras likiler! *Sinyal letimi! *Onarm!

YAAM GENLER

BLGSNN

FRES

*Gen Kavram *nsan Genom Projesi *DNA Yaps,Yap Talar *DNA, Histon, Kromozom *Replikasyon, Transkripsiyon, Translasyon *Metabolizma *Yap *DNA Onarm *RNA Olgunlamas *Ribozomlar *Posttranslasyonal Modifikasyonlar

Metafazik Kromozom

YAAM VE ENERJ
*Yaam enerjiye gereksinim duyar.(Hareket eden hereyde bir enerji sz konusu, hareketsiz olanlarda da sakl bir enerji sz konusu) *Enerji i yapma yetenei olarak tanmlanabilir. Klasik olarak kalori ile tanmlanr(cal); 1kalori 1gram suyun scakln 14,5 0C den 15,5 0c ye karmak iin gereken enerji miktardr. Ayn zamanda bir gdann enerji ieriinin ve bir organizmann yayd sy ifade etmek iin de kullanlr. *Biyoenerjetik ise yaayan canllarn yaam aktivitelerini gerekletirmek iin enerjiyi nasl kullandklarn inceleyen bir bilimdir.

*Enerji Kaynaklar; Gne, Rzgar, Jeotermal , Ayn ekim Etkisi, Fosil Yaktlar,
Bu enerji kaynaklarnn esas kayna nedir?

Organik Maddeler. *Gnein scakl merkezinde 10 000 000 0C dir. *Hidrojen atomlar helyuma dnr ve gama nlar salar.Bu nlar daha sonra elektron ve fotonlar yayar.Fotonlar dalga halinde yaylan k enerjisi partiklleridir.Yaam k enerjisini kimyasal enerjiye evirir.Daha sonra s enerjisine de evirebilir. *Gnein total enerji yaym 3,8 sekstilyon megawattr. *Dnya ya bunun yalnzca~2 milyar megawat lk ksm ular.Bunun karl 200 trilyon ton kmr/ yl yaklmasna edeerdir.

*Bu enerjininde ou yaama ulamaz;

Gneten dnya ya ulaan enerjinin yaklak te biri uzaya yanstlr. Yars gezegenler tarafndan absorblanr, sya dntrlr ve uzaya verilir. Alnan solar radyasyonun %19u rzgar, dalga kullanlr. ve fotosentez de

Bu % 19 un sadece % 0,05-% 1,5u bitki materyaliyle ilikilidir. Bunun yalnzca onda biri bitki yiyen hayvanlarn vcutlarna girer. ok daha az bitki yiyen hayvanlar yiyen canllara ular. *Gerekte dnya yaam, gne enerjisinin ok ok kk bir ksmn kullanr.Ancak ok byk bir oranda buna bamldr. Ancak baz archean hcreler derin denizlerdeki volkanlardan kaynaklanan erimi kaya ve lavlarn ve gazlarn yaknnda yaarlar.Jeotermal enerjinin ssndan yararlanrlar ve H2S gaznn kimyasal balarndan yararlanrlar.CO2, salnan hidrojeni balayp organik molekller sentezlerler(Besin bileenlerini retmek iin inorganik moleklleri kullanan Bu canllar kemoototrof olarak snflandrlrlar.)

*Enerji Tipleri;
Potansiyel Enerji; yapmak iin varolan sakl enerji(1 ay ka eker,Top frlatmak iin gerilmi bir sporcu).Organizmada potansiyel enerji; karbohidrat, lipid ve proteinler gibi molekllerin kimyasal balarnda saklanrlar. Kinetik Enerji; yapmak iin kullanlmakta olan enerji(Yanan eker, frlatlm top)Kinetik enerji bir maddeyi hareket ettirir,Akan suyun trbn evirmesi,s ve ses de kinetik enerjinin tipleridir nk molekl hareketlerinin sonulardr. Kinetik ve potansiyel enerjiler birbirlerine birebir dnemezler.

*Termodinamiin Kanunlar;
1.Kanun: Enerjinin Korunumu : Enerji yoktan varedilemez veya varken yok edilemez. Ancak bir ekilden dier bir ekle dntrlr.(Evrenin enerjisi sabittir.) 2.Kanun:Entropi: Dzensizlie (Kaosa ) eilim szkonusudur. Btn enerji dnmleri verimsizdir.nk her reaksiyon entropide artla sonulanr ve evreye bir miktar kullanlabilir enerji s olarak yaylr.Enerjinin dier formlarndan farkl olarak s enerjisi dzensiz molekllerin hareketinden kaynaklanr. *Enerjinin herhangibir formu tamamen sya dntrlebilir.Ancak s, enerjinin herhangibir dier formuna tamamen dntrlemez.

*Canl Organizmalarda Enerji Kullanm Anabolizma(Sentez) Endergonik ve ve Katabolizma(Ykm) Ekzergonik Reaksiyonlar

*Organizma da enerji nasl tanr? En nemli tayclardan biri: ATP = Adenozin trifosfat *Kimyasal enerjinin k enerjisine dnmne bir rnek; Atebcei *Organizmada biyokatalizatr olarak grevli proteinler olan enzimler ve enerji ilikileri

HCRELERN ENERJ RETM

*Nefes alma anlamndaki solunum ile hcresel solunumun fark! (Benzerlii her ikisinin de oksijen alp karbondioksit vermeleri) *Hcresel solunumun oksijen varlnda biyokimyasal reaksiyonlarla besin molekllerinin kimyasal balarndan enerji almn ifade eder. *Oksijenli ve oksijensiz solunumun fark! *Besin bileenleri (veya ykma urayan yapsal maddeler) enerji kazanm yollarna nasl girerler? *Enerji kazanmlar hcrede nerede olur? *Glikoliz *-Oksidasyon*Sitrat evrimi*Solunum Zinciri

Fotosentez ve nemi
*Biyokimya ve yaam arasndaki ilikide organik molekllerin balar iinde sakl enerji ile gne enerjisi arasndaki ilikiyi ortaya koyabilmek iin fotosentezin temel hatlaryla vurgulanmas gerekir. *Fotosentez yapan canllar= heterotroflar= Gne nn enerjisinden yararlanarak karbondioksitten karbohidratlarn sentezini yaparlar. 1.Suyun fotolitik paralanmas;
2H2O + 2 NADP+
h

Pigment (Klorofil, vb )

O2

2NADPH

2.Karbondioksidin yakalanmas;

6CO2

+ 12H2O

C6H12O6 + 6 O2 + 6 H2O

*Fotosentez sayesinde bu komplekslikte bir yaam ve eitli trler varolabilmitir.(Belki kemoototrof olan archeanlar olabilirdi). *Gne dakikada 120 milyar ton maddeyi radyant enerjiye dntrr ve radyasyon dalgalar eklinde darya yayar. 8 dakikalk bir yolculuktan sonra bunun yaklak 2 milyon tona karlk gelen ksm dnyann d atmosferine ular ve bunun yalnzca % 1 lik ksm fotosentezde kullanlr. *Gne enerjisinin bu ok kk miktar bir ylda 3 katrilyon pound karbohidrat sentezini salar. *Gne nn% 4 ultraviyole(UV) radyasyonu,% 53 infrared(IR) % 44 grnr ktan oluur.

*UV radyasyonu yksek enerjili fotonlar ierir. *Bunlar elektronlar molekllerden ayrr ve iyonlar oluturur. Bu nedenle UV, iyonize edici radyasyon olarak tanmlanr.(Gne yan, deri kanseri, kseroderma pigmentosum) *Fotosentezde k baml reaksiyonlarda ATP retimi- k enerjisinden kimyasal enerji retimi. ve NADPH

*I kimler yakalar,Pigmentler,Fotosistem I veII, Kloroplastta proton gradienti. *Kalvin evrimi,k bamsz reaksiyonlar,enerji harcanmas ve sentez

KAYNAKLAR *S.Alters,B.Alters,Biology, Understanding Life Wiley &Sons Inc.(2006) *J.Koolman,K.H.Roehm, Thieme(2005) Color Atlas of Biochemistry

*D. E. Metzler,Biochemistry: The Chemical Reactions o Living Cells, Academic Press Inc. (2003) *W.K.Purves,D.Sadava,G.H.Orians,H.C.Heller,Life, Science of BiologyW.H.Freeman.(2001) The