Milazim Krasniqi-Fotografite e Kujtimeve

N e r t A ll-llah t Gjith mh h m ut, s irs mit, M h s s irueit!
FOTOGRFIT E KUJTIMEVE
Dr. Milazim Kresniqi
Botuar nga: SHB Logos-A
T gjitha t drejtat e ktij libri i takojn botuesit
Fondacioni i Rinis Islame Cyrih
www.islamischen.ch
e-mail: info@islamischen.ch
I............................................................................................................................................................................................................................... 5 II.............................................................................................................................................................................................................................12 III ..........................................................................................................................................................................................................................22 IV...........................................................................................................................................................................................................................24 TRURI.....................................................................................................................................................................................................................29 V............................................................................................................................................................................................................................30 DRIDHJE.................................................................................................................................................................................................................32 VI...........................................................................................................................................................................................................................34 TESTATURA.............................................................................................................................................................................................................35 VII ......................................................................................................................................................................................................................... 37 BABA......................................................................................................................................................................................................................39 VIII .........................................................................................................................................................................................................................41 NNA .....................................................................................................................................................................................................................44 DARDHANA.............................................................................................................................................................................................................45 IX ..........................................................................................................................................................................................................................48 DARVINI .................................................................................................................................................................................................................49 X............................................................................................................................................................................................................................54 MARKSI ..................................................................................................................................................................................................................55 TITO .......................................................................................................................................................................................................................57
www.islamischen.ch
BERIA.....................................................................................................................................................................................................................60 XI ..........................................................................................................................................................................................................................64 ENVERI...................................................................................................................................................................................................................66 XII .........................................................................................................................................................................................................................70 ANATOMIA..............................................................................................................................................................................................................72 BURGU ...................................................................................................................................................................................................................74 XIII........................................................................................................................................................................................................................80 SPITALI...................................................................................................................................................................................................................82 FRIKA.....................................................................................................................................................................................................................88 XIV .........................................................................................................................................................................................................................91 MBRETI ..................................................................................................................................................................................................................93 GAZETA ..................................................................................................................................................................................................................95 VETMIA ..................................................................................................................................................................................................................99 IKJE ..................................................................................................................................................................................................................... 103 XV........................................................................................................................................................................................................................ 106
www.islamischen.ch
I
Mjaftoi nj telefonat e Ismetit, megjithse e ardhur si nga fundi i bots, dhe un t nesrmen e hyrjes s trupave t KFOR-it n kryeqytet, u ndodha n terren si prkthyes i nj ekipi t Kryqit t Kuq Ndrkombtar dhe t Gjysmhns s Kuqe, t cilt ishin n mision t vzhgimit t gjendjes s shtpive para se t ktheheshin banort e dbuar gjat lufts. sht e pabesueshme se far parandjenje pata at paradite, para se telefonata e Ismetit t rilidhte fijet e jets sime me botn. M'u ngulit n mendje se nga asti n ast dikush do t vinte n shtpi e do t m jepte nj kumt t pazakonshm. Figura q vinte t m jepte kumtin ishte e mjegullt, nj si kok njeriu, e parruar, me vetulla t gjelbra, me nj mjekr t bardh e me disa vrima t frikshme n vend t gojs e t hunds. At kok e lvizte nj karroc invalidsh, e errt dhe me disa tela q nxirrnin shkndija e prcllonin. Lvizja shoqrohej nga nj zhurm e nndheshme, nga ciatje macesh e qensh dhe nga zra t panjohur, q m fusnin tmerr. Kishte disa dit q po m ngushtohej hapsira dhe po m merrej fryma nga nj przierje inatore e prfytyrimeve dhe ndrrave, e kujtimeve dhe e friks. Figura q vinte pr t m dhn kumtin, sado e frikshme, ishte e vetmja gj q m mbante me nj shpres se do t shptoja gjall. Shikoja tinz npr dritaren q binte nga rruga, po asgj nuk piptinte. Un ende nuk e dija se lufta kishte prfunduar, por zemra ma ndiente se nj ndryshim po ndodhte.
www.islamischen.ch
Plot tre muaj ndenja i fshehur n bodrumin e shtpis. U msova t jetoja ashtu, as zgjuar as fjetur, as i gjall as i vdekur. U msova, si kurrnjher n jetn time, me veten, edhe pse ky zbulim i jashtzakonshm nuk m jepte mundsi q t knaqesha me t. N at shtjell midis realitetit e ndrrs, midis jets e vdekjes, zbuloja nj dashuri t fuqishme pr veten time, pr jetn. N astet e turbullta t pikllimit, n thellsin e errsirs ngulfatse, n t ftohtit q m mpinte gjymtyrt, un ndieja pulsin e dashuris pr veten, si t ishte nj rrymim i ngroht ajri. Zbuloja me habi se n vitet e kaluara, gjithnj i rrmbyer pas studimit e pas punve, pothuajse asnjher nuk kisha menduar pr veten time. Vitet e studimeve kishin qen vite pr t njohur t tjert dhe pr t nxn dije. Gjithka kishte pasur rrjedh gati mekanike: ligjrata e ushtrime, afate t provimeve, ecejaket npr korridoret e gjata t fakultetit, dashurit kalimtare dhe prap e prap ligjrata, ushtrime, konsultime dhe pritje para kabineteve t profesorve. Pas mbarimit t shkolls pasuan vitet e ngarkuara me punn e mrzitshme n zyr, me npuns t mrrolur, t cilt gjithnj m dukeshin si personazhe t ehovit. Dhe gjith ato udhtime n fundjav pr n Mitrovic, pr t vizituar prindrit. Tr jeta m ka shkuar si t isha nj servis q u ofron njerzve shrbimet e veta, pa pasur koh t merret me veten. Dhe prnjher, n fatkeqsin m t madhe, kur mbeta fillikat, n bodrumin e errt, bra zbulimin m t madh t jets: zbulimin e unit tim dhe t dshirs pr ta shptuar at unitet t zbuluar t shpirtit e t trupit tim. Ishin puqur e br krejt harmonik, gj q edhe ishte vendimtare pr t mbijetuar n at hata. I armatosur me at zbulim fantastik, imagjinoja shptimin n lloj-lloj variantesh. Kur binte nata (kjo merrej vesh leht, sepse fillonin t godisnin bombat n ndonj pjes t kryeqytetit ose n rrethinat e tij), nj koh t gjat lutesha. Pshprisja ato lutje q m'i kishte msuar nna n fmijri dhe t cilat n ato dit t vshtira ishin rishfaqur n mendjen time, pas nj harrese t gjat. Ato lutje ishin arma m e fort q kisha. Lutjet m trimronin m shum se shprthimet e raketave q trondisnin qytetin, teksa qllonin mbi objektet
Fondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 6
ushtarake t armikut. Lutjet i shoqroja me nj lvizje ritmike t trupit, e cila e forconte frymzimin m t thell shpirtror. Ndieja se si ma prthekonte trupin nj qetsi dhe nj kndellje e leht. Pas dorzimit n valt e atij frymzimi pr nj koh t pacaktuar, mbuloja kokn me nj rrob t trash dimri dhe prpiqesha t flija. Dhe, gjumi m merrte. Po gjumi m dilte shpesh nga gjmimet e mdha q m dukej se po e shkulnin edhe shtpin me rrnj e po e prplasnin kushedi se ku. Dhe, srish ulesha n gjunj dhe pshprisja disa lutje, q ma qetsonin shpirtin srish. N ato dit t vshtira, kur m dukej se vdekja mbshtillte thimthat e saj npr errsir, ishte e mrekullueshme se si lutjet m'u kthjelluan n kujtes, krejt t freskta e me t njjtin ritm melodik e qetsues. Nuk m mbanin mri pr harresn q u kisha br. M dukej se edhe ato ishin t gzuara e t lumtura q po m qetsonin e m mbushnin me shpres se do ti shptoja vdekjes. Sa e sa her kam ndjer nj mirnjohje nga thellsia e shpirtit pr nnn time, e cila m'i pati msuar lutjet n fmijri, nj nga nj dhe me nj vullnet t jashtzakonshm. As q guxoja ta merrja me mend se far do t bja n at bodrum t errt, krejt i vetmuar, duke u fshehur nga syt e vrassve, po t mos i dija ato lutje. N at rast, vetmia ime do t ishte e pashpres. Mendimi nuk do t mund t prqendrohej n kujtimet e s shkuars, n ndrrimet pr nj trup femre apo pr prparim n karrier. Me dorn e saj shkatrrimtare, si t nj tufani, lufta e kishte shkatrruar shtratin e atyre ndrrimeve dhe iluzioneve. Kishte mbetur vetm mundsia e ruajtjes s mendjes s kthjellt dhe e shptimit nga syri i gjuetarve t vdekjes, t cilt dit e nat e prshkonin lagjen duke u hakrryer si bisha. Ndoshta as q do t mund ta prballoja presionin e friks, i mbrthyer n dart e prfytyrimit t momentit t takimit me ata gjuetar t vdekjes. Dhe do t dilja nga strofulla ime e n at rast do t m prlanin plumbat ose thikat e tyre.
Or e ast bja prpjekje t mendoja pr t afrmit. Nuk e dija as ku ishin tretur as n ishin gjall. Me gjith prpjekjet e mdha q bnte truri im, fotografia e tyre m fshihej shpejt nga kujtesa, si nj film i pazhvilluar kur i ekspozohet drits s fort. Shfaqej ndonj sy q sakaq shndrrohej n tyt automatiku ose nj goj q shndrrohej n flak. Balli i ndonjrit prej tyre sa ravijzohej, shfytyrohej n pamjen e frikshme t ndonj filmi t par kushedi se kur. Fytyra e plot e nns a e babs, e ndonjrit prej vllezrve ose e motrs s vetme, nuk krijohej kurrsesi. Vetm kur prsrisja disa lutje me plot afsh shpirtror, fotografit e tyre m kthjelloheshin e i njihja t gjith me radh, edhe me rrudhat rreth syve e ballit. Vetm koha m ishte ngatrruar n mnyr t pakorrigjueshme. Ditt e para u tregova i pakujdesshm pr numrimin e ditve, e pastaj ishte br nj ngatrrim i prhershm i datave e i ditve. E dija se m 25 mars ishte fillimi i fshehjes sime n bodrum, po pastaj a ishte pasoj e gjumit t rregullt, apo thjesht nj ngatrrim, nuk e mora vesh. Kur hyri maji, e vrejta nga ajri m i rnd n bodrum, por se cila dit ishte, kjo ishte e pamundur ta dija. Mirpo, dalngadal u msova me at matje kohe pa data e pa dit. Koha ishte nj fush e gjer e ndar me kufij t holl, t cilt nuk pengonin t shihja nj fush t gjer dhe unike. Nga nj lutje, kuptimin e s cils e dija edhe shqip, e dija se far rndsie ka koha pr njeriun dhe se njeriu i shpton humbjes vetm nse sht besimtar dhe bn vepra t mira. Me at rast ai ka shprblim t pandrprer. Prandaj edhe u pajtova q t mos e lodhja kokn shum se a ishte data pes apo shtat maj. Kjo nuk kishte asnj rndsi pr mua q isha i fshehur n bodrum dhe q i kisha shptuar syrit t xhelatve, t cilt kishin hyr n bodrum nj dit dhe kishin plakitur gjrat me vler q i kishim ruajtur aty.
www.islamischen.ch
Kur ata hyn n bodrum me rrapllim e duke ungruar lloj-lloj sharjesh n gjuhn e tyre, isha i fshehur mir, pas disa drrasave dhe thasve t imentos, n njfar shpelle q e kisha sajuar m hert. Ata nuk e kishin syrin te drrasat e te thast e imentos, po te pakot ushqimore q i kishim futur n bodrum n ditt para se lufta t ashprsohej. Dhe derisa ata po plakitnin n shtpin ton, un, fshehur, isha i koncentruar n lutje. Kjo m ndihmoi q t ruaja mendjen dhe t mos bja ndonj gabim q do t m rrezikonte kokn. Pas asaj dite, m nuk u ndie frym njeriu n shtpi. Ndrsa, at paraditen q m'u shfaq parandjenja se do t ndodhte dika e jashtzakonshme, trupi po e humbte qetsin dhe po m shtynte t lvizja me hapa m t sigurt npr bodrum, pa e mbajtur kmbn pezull pr t'ia dobsuar peshn kur ta hidhja n dysheme. Edhe zemra disi m rrahte m ndryshe, me m pak frik, thuajse nga kushedi ku ishte futur brenda saj nj zemerek i ri. Pr her t par pas sa e sa kohsh, ngjita shkallt dhe pa menduar fare se far po bja, rivendosa kontaktin e aparatit telefonik, t cilin e kisha shkyur at dit q u fsheha n bodrum. Dy-tre her m bri dora ta shkyja srish, po as vet nuk e di si u b q n fund vendosa ta l. Dhe deri sa un po ecja npr korridor, cingroi telefoni me nj tingull t frikshm, t cilin m'u duk se nuk e kisha dgjuar kurr. E ngrita receptorin me frik, dora m dridhej dhe fryma m zihej, mendt m merreshin dhe kmbt mezi m mbanin. A mos ishte nj ndrr kjo q po m ndodhte? Mezi ngrita receptorin, t cilin e mbaja mjaft larg nga lapra e veshit. Megjithat, pas prsritjes disa her t thirrjes alo, e njoha zrin e Ismetit. Fjalt e tij m dukej se po ngritnin nj ur gjigante, e cila po rilidhte brigjet e nj lumi t gjer e me ujra t turbullta. Por dallgt e atij lumi ishin aq shurdhuese, sa un nuk i kuptoja fjalt q m vinin nga ana tjetr. Nuk di sa ka zgjatur ai turbullim, po m dukej
www.islamischen.ch
se dallgt e turbullta m grryenin dheun nn kmb. Po pas njfar kohe, dallgt grryese u trhoqn dhe un fillova t kuptoja jehonat e fjalve t Ismetit. Ai m kishte uruar pr mbarimin e lufts! Urime, Muhamet, se lufta mbaroi! Urime, vlla, se fituam lirin! M dgjon? Urime vlla! Ai ishte i lumtur q po ma dgjonte zrin dhe q kisha shptuar nga rrokopuja e lufts, sepse nuk e kishte ditur se ku jam. Pastaj ai m kish folur pr nj ekip t Kryqit t Kuq Ndrkombtar dhe t Gjysmhns s Kuqe dhe m kishte ofruar q un t punoja me ta si prkthyes. Ktu srish ndjeva nj turbullim dhe nj alivani. Mos ishte ndonj provokim? Mos ishte ndonj loj? Mos ishte ndonj halucinacion?! Nj dridhje e mpreht ma prshkoi trupin. Mbylla telefonin pa thn asnj fjal. Thash disa lutje me z t ult. Pastaj dora m shkoi vet dhe e formova numrin e Ismetit, t cilin e gjeta me vshtirsi n bllokun q ishte aty pran dhe q ishte mbuluar nga nj shtres e holl pluhuri. I tregova drejt. I thash se nuk e dija a ishte e vrtet q m kishte folur ai, apo ishte ndonj halucinacion. Nga biseda e dyt me Ismetin kuptova m shum. Ai m tregoi se forcat e NATO-s tashm po e merrnin nn kontroll kryeqytetin, ndrsa forcat pushtuese po largoheshin me shpejtsi, sepse u ishin diktuar afatet se kur duhej ta braktisnin Kosovn. Banort e pakt q ishin brenda kryeqytetit, kishin zn t dilnin n rrug dhe t kremtonin fitoren, megjithse me frik. Ismeti m ftoi q t dilnim bashk, po un u arsyetova se m dhimbte koka. Pastaj ma prsriti se ku do t duhej t takoheshim t nesrmen n mngjes me ekipin e Kryqit t Kuq Ndrkombtar dhe t Gjysmhns s Kuqe, q t filloja punn me ta si prkthyes. - Ky ekip shkon n terren pr t regjistruar gjendjen e shtpive. - Cilave shtpi?
- Po t atyre q kan shptuar nga djegiet e rrnimi. Aty duhet t strehohen t kthyerit. - Cilt t kthyer, o Ismet? - Paj ata q kan qen t dbuar, o burr. Ata do t kthehen nga Shqipria, nga Maqedonia e nga Evropa. Po ti nuk je i informuar. - Mezi po kuptoj dika. - Ky ekip bn edhe evidencimin e vendeve t minuara. Po ti ske pse friksohesh. Ata kan ekspert me vete. - Pas ksaj q kam prjetuar, asgj m nuk m gjen. - Megjithat, kujdesi sht i domosdoshm n kt ekspedit. Thon se ka shum vende t minuara. - Me rndsi sht q t shporret pushtuesi prej ktuhit, Ismet. Pr t tjerat sht m leht. - Ata ikn, o vlla. Pr hajr na qoft! - Un ende po kam frik se mos jam n ndrr, o Ismet. - Nuk je n ndrr, o burr! Na qoft pr hajr liria! - T lumt goja. - Shihemi nesr, pra!- e mbylli Ismeti.
www.islamischen.ch
11
- Truri im tashm po i regjistronte t gjitha fjalt dhe kuptimet e tyre, si dikur. U binda se e kisha ruajtur mendjen.
II
Kur mbrrita n ora nnt te Hoteli Grand, ata m prisnin aty ku e kishim ln. Edhe Ismeti ishte me ta. U prqafuam me mall. Ai m shikoi me habi dhe un e shikova me habi, po ashtu. Nuk e dija pse ai m shikonte me aq habi, po un isha i habitur nga pamja e tij, q e tregonte shum m t mplakur se para tre muajve. Ishte thinjur i tri, mollzat i ishin thelluar si t kishin qen nn presionin e nj grryerjeje t vazhdueshme t ujit t rrmbyeshm. Syt i kishin marr nj ngjyr si t verdhzs dhe bebzat i ishin zgjeruar si tu kishte vn dikush doza t mdha t atropins. Habitesha se si shihte me ato bebza aq t zgjeruara dhe pothuaj t shformuara. Nga pamja e dikurshme e Ismetit, kishte mbetur vetm ajo prerja e fort n mjekr, e cila e bnte disi t hareshme figurn e tij. Sigurisht edhe ai vrente ndryshime t frikshme n pamjen time, prderisa m thoshte nj fjal dhe pastaj heshtte, e m shikonte hetueshm, duke rrudhur vetullat gjithnj m shum. Ato shtatdhjet e tet dit t strehimit ton npr bodrume, n ankth se mos na gjenin xhelatt, duket se kishin pasur nj rrjedh tjetr n kalendar. Nuk kishin qen dit e net t zakonshme, po shekuj e mileniume, t cilat ndryshojn edhe faqen e gurit e lre m t njeriut. M von Ismeti ma pati pranuar se nuk m kishte njohur plotsisht dhe se vazhdimisht m kishte shikuar pr tu bindur n isha un Muhameti, apo mos i kishte ndodhur ndonj ngatrres n memorie.
www.islamischen.ch
12
Ata t ekipit po shfaqnin padurimin e tyre pr tu nisur n ekspedit. Ekipi i tyre prbhej nga pes veta, katr burra dhe nj grua. Secili ma tha emrin e vet, po do t kalonin disa dit deri sa tua kisha msuar emrat. Q nga astet e para mu fiksua bindja se ata ishin nj ekip i msuar me ekspedita t tilla t rrezikshme. Gzimi i tyre q po nisnin nj mision t ri vrehej n gjeste, n fjal dhe vemas n shikimet e tyre, q ishin m shpjeguese se vet fjalt q thoshin. As q m pyetn gj se si kisha mbetur gjall. Me traumat q i kisha, m'u duk absurde gjith ajo hare e tyre, dhe disa her m vajti mendja q t prishja marrveshjen e t ikja para se t niseshim n terren. u duhej gjith ajo hare, kur po bheshin gati t hynin n zona q ishin shkretruar nga lufta? Nganjher nuk e dalloja n ishin ata njerz t vrtet, apo vetm m faniteshin pamje t ndonj filmi t shikuar kushedi se kur. Njri prej tyre, m von mora vesh se ai ishte shefi dhe quhej Hans, i prngjante shum arls Bronsonit, me at fytyr t vrazhdt, sy deprtues dhe shikim t ngrir. Pati dhe ndonj ast kur un kisha edhe njfar frike prej tyre. Gruaja holandeze me flok t shprishura, Ana, m dukej si nj kallakangj, e cila bhet gati t t fus thonjt n fyt. Shoferi, i cili quhej Naser, fliste m nj z gazmor, dhe vetm zri i tij disi m qetsonte n fillim. E fliste nj anglishte t al, sa mezi e merrja vesh. Por, e folura e tij disi m qetsonte, ndoshta pse ishte ashtu e al. Ndrsa, eksperti i minave, ishte anglez i natyralizuar, me prejardhje nga Nepali. At nuk e dgjova asnjher t fliste, ai lshonte vetm klithma kur evidentonte vendet e minuara dhe asgj m shum. Pr doktor Moamerin nga Xheda, q n fillim mu duk nj burr hijernd, nuk munda t formuloj asnj mendim as pas prfundimit t ekspedits son. Komunikimi me njerz t huaj dhe n gjuh t huaj, pr mua ishte br shum i vshtir, pas tr atyre ditve q kisha ndenjur fshehur n bodrum n lagjen Vellusha. N fakt, mezi po e merrja
veten n jetn mbi tok. M ishte prishur srish ai uniteti i vetes sime. Zbulova me trishtim se brenda meje po ngrihej nj dyzim i frikshm, njri q ishte i drrmuar dhe nuk po e prballonte ndryshimin dhe tjetri i lumturuar q po riniste nj jet t re. M dukej se e ndieja se si po zbrazej ajo vetja e drrmuar dhe e thyer dhe se si po mbushej me prmbajtje ajo vetja tjetr. Uniteti po prishej srish. Kur mbrritm te Kroni i Mbretit, Naseri u ndal pak dhe m pyeti n duhej t merrnin rrugn djathtas dhe un ia pohova me kok. Tha se prtonte t shikonte hartn. Mandej plotsoi veten duke thn me t qeshura se nga harta as q do t mund t orientohej, sepse fshatrat ishin br njsoj. T gjitha rrafsh me tok. Pastaj dy veturat tona morn kthesn dhe un ndjeva t m prziheshin zorrt. Vetm m von e kuptova se nuk ishte nga kthesa, po nga pamja q m doli befas prpara, shtpit e djegura n t dy ant e saj. M'u errsua shikimi. Era e shkrumbit m'u fut thell n fyt dhe un ndieva brenda vetes hidhtin e tij si nj helm q ta hedh dikush me dhun n gryk. Antart e ekipit e kishin humbur haren e nisjes dhe tash lshonin ndonj klithm habie e tmerri. Njri prej tyre, m von mora vesh se ai ishte doktor Hansi, tha q duhej t ndaleshim te lagjja q na doli prpara sapo dolm nga kthesa. Ishin ndokund nja njzet shtpi, m sakt ish-shtpi, sepse q t gjitha ishin t djegura q nga themeli e deri n kulm. Eksperti i minave doli i pari dhe filloi t bnte matje me njfar instrumenti t uditshm. Pastaj ngriti dorn e majt lart dhe e lvizi posht- lart, duke mbyllur e hapur shuplakn, n nj mnyr t uditshme. Doli se shenja e tij tregonte se n at vend nuk kishte mina dhe ekipi menjher u nis npr oborret e shtpive t djegura, po gjithnj duke shkuar pas eskpertit t minave, i cili asnj hap nuk e bnte pa br matje andej kndej. Ana mbante nj procesverbal, ndrsa Hansi i diktonte se si
www.islamischen.ch
14
ishte gjendja e shtpive t banimit dhe far masash mendonte se duheshin ndrmarr. Doktor Moameri mbante shnime n fletoren e tij dhe miratonte fjalt e doktor Hansit. - M habit ky pasion pr t rrnuar gjithka deri n themele - tha Hansi, pasi u prpiluan procesverbalet dhe ekipi u grumbullua n njrin nga oborret. - sht pasion i njohur n histori- tha Dr. Moameri. - Po, mund t thuhet ashtu. Vrtet njihen shembuj t shkatrrimit t kryeqyteteve, t qyteteve n prgjithsi, po shkatrrimi i nj vendi t tr, kjo sht krejt e veant. Kjo ka t bj m shum me nj urrejtje t shfrenuar, sesa me nj strategji ushtarake. far roli mund t ket ky fshat n nj strategji ushtarake?! Shiheni si e kan br! - tha doktor Hansi, duke luajtur me nj guralec q e mori nga toka. - Shkatrrimi i vendbanimeve dhe dbimi i popullsis sht nj krim dhe nj mkat i vjetr i njerzimit. Lidhet me krimin e Faraonit pr shkatrrimin biologjik t nj populli pr zhdukjen e fars mashkullore t tij. sht e habitshme se edhe ktu sht aplikuar vrasja n mas e meshkujve, zhdukja sistematike e meshkujve - konkludoi doktor Moameri. - Vrtet ka t bj me nj urrejtje t vjetr dhe t shfrenuar - u futa edhe un n bised. Serbt kan nj pretendim se kjo tok sht djep i kulturs s tyre dhe n emr t ksaj ata prligjin krimet m t errta. - Un nuk kuptoj si kan mundur t vrasin fmij me aq gjakftohtsi- ndrhyri Ana.
www.islamischen.ch
15
- Pasioni i Faraonit ishte vrasja e fmijve. Duket se ka nj prsritshmri t destruksionit t qenies njerzore npr koh, n rastet kur ajo mohon urdhrat e All-llahut - tha Dr. Moameri. Vrtet, kjo prirje bhet zotruese n periudhat e degjenerimit moral t nj populli. - Mendja e njeriut normal nuk e prthekon kt gj. Si sht e mundur q nj popull i tr t identifikohet me krimin dhe t mburret me veprat mizore? I kam shikuar n televizion protestat e serbve npr urat e tyre dhe jam shokuar nga pasioni me t cilin thrrisnin pr hakmarrje kundr shqiptarve - tha Ana. - Mbi t gjitha mua m habit pasioni pr ti rrnuar kto fshatra t humbura. Kjo duhet t studiohet me kujdes nga ekspert t t gjitha fushave, prfshir edhe neuropsikiatrin dhe gjenetikn. N themel t ktij krimi ka dika q nuk sht krejt e leht t zbulohet. Dr. Hansi e hodhi guralecin q e mbante n dor. Fytyra i mori nj tis m t nxir, thuajse n ast e preku bloza e shtpis s djegur, nn strehn e s cils qndronte. Vura re se syt i morn nj vezullim m t fort, si vezullimi i kaltrem i flaks s gazit nntoksor. - Krimet n prgjithsi jan t nxitura nga forca djallzore, prandaj edhe jan t errta motivet tha Dr. Moameri. Pastaj ra heshtje. Shikoja her njrin her tjetrin, po t dy burrat rrinin si t ngrir, t tretur n mendime dhe thuase ishin shkputur nga kjo bot. Heshtjen e prishi Dr. Hansi. - Tash pesdhjet e katr vjet prpiqem t zbus pasojat e krimit. Dikujt mund ti duket e pabesueshme dhe madje edhe nj gj e krisur.
www.islamischen.ch
16
- Pse? - ndrhyra un me nj kurreshtje t paprmbajtur. - sht vet historia e jets sime. Doktor Hansi heshti srish. Vezullimi i kaltrem u shndrrua n nj gri t shtrir n tr hapsir e syve t tij. Vura re se rrudhat n ball iu ntrashn m shum, duke u prplasur si ret para nj shtrngate. M shikoi drejt n sy disa aste, sa m hutoi shum. Ngadal n fytyr iu formsua nj buzqeshje, ndoshta m shum nj ngrdheshje, si ajo kur njeriu ndien ndonj dhembje t topitur. - N dimrin e vitit 1945 isha fmij dhjet vje dhe pash me syt e mi tmerret e lufts n vendlindjen time, n Berlinin e pushtuar. Shtpia jon ka qen afr lagjes s njohur Leipzigestrasse, sepse babai im ishte tregtar i njohur. N lagjen ton ishin selit e bankave, zyrat e firmave m t mdha kombtare dhe sallonet m luksoze. Por kur ne dolm nga bodrumi, pas nj muaji t bombardimeve t parreshtura, un nuk e njihja lagjen time dhe qytetin tim. Berlini ishte br nj grmadh gjigante, nga themelet e t cils dilte tym i dendur dhe shprthime granatash t mbetura. Derisa kalonim npr parkun Tiergarten, me nnn dhe me motrn, nj granat shprtheu para kmbve tona dhe un pash trupat e nns e t motrs si u ngritn pezull mes flakve e tymit, si zun t coptohen n ajr dhe t bien si re t pgjakura. Mua m qlluan vese disa cifla t vogla n shpin, sepse n at ast u gjenda prapa trungut t nj pishe gjigante. Pastaj m ra terr para syve dhe ndieva se si po rrzohesha prtok, njher duart m prekn dheun, pastaj gjoksi, pastaj fytyra dhe un sharrova n nj lluc t errt e t ftoht. Nga larg vinin gjmimet e panjohura, si t vinin nga nj bot e nndheshme, e mbytur n gjak dhe lot. Nuk di pas sa kohsh kam ardhur n vete, po e di q kam ndeshur n trupin e gjymtuar t nns. Fytyra
nuk i njihej, po ia njoha kmbt dhe fustanin e lesht, t zi, i cili ishte ngjyer nga gjaku. Nj hn e verdh pehatej n qiell dhe un shihja qart trupin e br cop-cop t nns sime. Pastaj nuk e di si mu kujtua dhe fillova ta krkoja trupin e motrs mes drurve t parkut t madh Tiergarten, sa andej sa kndej, po nuk e gjeta asnj shenj t saj. Sot e at dit nuk e di n ka mbetur aty e coptuar apo ka ka ndodhur sakt me t, vetmse trupin e saj e kam par kur ka fluturuar n ajr n astin e goditjes s granats. Nuk di. Po bombat binin andej kndej npr parkun gjigant, shqyenin degt e pishave, rrnonin prdhe trungjet e mdhenj dhe ngritnin dheun deri n kup t qiellit. U largova nga parku me nj vrap q nuk e dija n ishte imi apo dikush vraponte n vend timin dhe un isha hija e tij. Disi dola n lagjen Aleksanderplatz, e cila ishte shndrruar e tra n nj grmadh. Aty m gjetn ushtart amerikan dhe m drguan n nj kamp n Manhajm, ku mbeta dy vjet e gjysm. Mund t them se pamjet tmerruese t asaj nate n parkun Tiergarten, kur i pash si fluturonin n ajr trupat e nns dhe t motrs, m kan shtyr q tr jetn t jem n ekspedita humanitare n vatrat e lufts. M duket se kryej nj obligim ndaj nns dhe ndaj motrs. Edhe sot n kt fshat t humbur e t rrnuar, m duket se zri i nns m thot vazhdo m tutje, ndihmoji, ndihmoji, bir. Dhe ky nuk sht halucinacion akustik vrtet, po sht nj z i dhembjes sime, q buron nga thellsit e shpirtit tim e nuk shteron kurr. - Histori e dhimbshme, - foli i pari doktor Moameri. Lufta juaj ka qen shum e prgjakshme, po edhe hakmarrja po ashtu ka qen shum e egr ndaj njerzve t pafajshm. Ndrsa, sa i prket misionit tuaj, gjithmon ekziston nj shkak q na shtyn n veprimet tona. - Nuk e dija kt pjes t biografis suaj, megjithse ka kaq vite q punojm bashk, - tha Ana me nj z t dridhshm.
www.islamischen.ch
18
- Ky shkatrrim i egr ktu, ma kujtoi fmijrin time, sesi mu duk vetja si n at ast kur po ikja nga parku Tiergarten - foli ankueshm doktor Hansi. - M vjen keq, tha Ana, si t ishte ajo fajtore pr hidhtin e fjalve t doktor Hansit. - Edhe un kam vendosur ti kushtohem ktij misioni pas masakrs q pash n Sabra e Shatilla, foli doktor Moameri, duke br nj hap m afr doktor Hansit, i cili tashm ishte mbshtetur pr murin e shtpis-grmadh dhe po pinte duhan. - Isha mjek i ri stazhist n vendlindje, po u paraqita si vullnetar q t ndihmoja t plagosurit e masakrs s tmerrshme. Ajo ngjarje ma ndryshoi jetn. Kshtu ka qen e shkruar. - Ajo po ashtu ishte nj masakr e tmerrshme, foli doktor Hansi, duke ngritur kokn drejt qiellit, si pr t evituar kryqzimin e shikimeve me t tjert. - N kampet e rrnuara t Sabrs e t Shatills, kam par trupa t coptuar m dhjetra pjes dhe ishte e pamundur q t rikrijohej trupi me gjymtyrt e veta. Mund t gjeje nj dor e nj kmb, po mungonte dora e kmba tjetr ose koka. M s vshtiri ishte me trupat e fmijve. Shumica ishin djegur e br hi dhe kishin mbetur vetm pjes t trupit q nuk mund t bashkoheshin, t krijonin formn e nj trupi. Ishte e tmerrshme prpjekja e disa nnave q kishin shptuar gjall q t gjenin gjymtyrt e fmijve t tyre. Ndodhte q ziheshin mes vete pr gjymtyrt e gjetura! Q nga ajo koh kam mbetur n misione humanitare edhe un dhe as q mund ta imagjinoj si do t dukej jeta ime jasht dhimbjeve e t papriturave t ktij misioni. M duket se m shtyjn prpara zrat e atyre fmijve t shkrumbuar n zjarrin e granatave. - Domethn edhe ju u duket se dgjoni zra? - pyeti doktor Hansi.
www.islamischen.ch
19
- Po ai sht zri q na shtyn t ecim prpara, sipas vullnetit t Zotit t Gjithmshirshm. Dhe ja ku jemi n kt fshat t shkrumbuar t Kosovs. - Un nuk mund ta kuptoj motivin pr ta shkatrruar nj fshat t humbur si ky ku jemi n kt cast. Hajt Berlini ishte nj kryeqyet i nj shteti n luft dhe hakmarrja e prbindshme ndaj tij ushtarakisht mund t imagjinohet. Po ky fshat i shkret, kujt i ka zn udhn? Kjo sht nj urretje iracionale dhe asgj tjetr. Nuk mund t shpjegohet. Ra nj heshtje e thell. Disa her u mundova t formuloja nj mendim, po aq e shterruar m ishte mendja nga ato q dgjova sa nuk dija se far duhej t thosha. I pari u ngrit doktor Moameri, e pas tij t gjith t tjert. Hym brenda npr nj zgavrin t nxir nga tymi. Aty mbase ishte vendi ku dikur ka qen dritarja n katin prdhes t shtpis. Ishte deformuar edhe muri, sigurisht nga temperaturat e larta dhe presioni deri sa ka shprthyer tymi e flaka jasht. Brenda kishin mbetur t padmtuara vetm pllakat e qeramiks n pjesn ku ishte dikur kuzhina. N nj komodin t vogl, t mbyllur hermetikisht, pr udi kishte shptuar nj album i fotografive. Fillova ti shikoja ato fotografi q kishin mbetur t padmtuara pr shkak se q t gjitha ishin t mbshtjella me folio t mbyllura. Pran meje ishte edhe Naseri, ndrsa t tjert i dgjoja si endeshin npr dhomat e tjera. Fotografia e par ishte portreti i nj djaloshi dhjetvjear i ulur n nj karrige t drunjt, n mes t kopshtit. Djaloshi buzqeshte dhe bnte me dor, sigurisht drejt atyre q po e shikonin astin e fotografimit n ndonjrn nga ditlindjet e tij. Ishte bjond, flokkaurrel dhe me faqe t mbushura. N njrn faqe kishte nj si njoll, q dukej t ishte nj ngjitje e coptorts s ditlindjes.
www.islamischen.ch
20
Tjetra ishte nj fotografi e prbashkt: burr e grua n mosh ndoshta rreth t tridhjetave, n mes tyre po ai djaloshi i fotografis s par dhe nj vajzush rreth tre vjee, t ciln e ma e mbante n krah. Tre m t mdhenjt buzqeshnin, ndrsa vajza e vogl ishte e friksuar dhe me buzn n vaj. Djaloshi prball torts s ditlindjes, n t ciln ishin ngulur disa qirinj t vegjl: ai u frynte qirinjve ndrsa e ma ia mbante njrn dor n qaf, duke e motivuar q t frynte m shum. N prapavij shihej burri dhe pak m larg nj ift i ri, duke prplasur duart. N fotografin tjetr, e cila ishte m e zbeht, djaloshi flokverdh ishte duke shkruar n nj makin shkrimi, pran e ma dhe motra e vogl, duke trhequr t mn pr mnge dhe me buz n vaj. Pastaj ishte nj j fotografi e vajzs s vogl, me tortn prpara saj dhe me dy qirinj t ngulur n mes t saj. I ati shihej duke e nxitur q t frynte e t fikte qirinjt, ndrsa e ma e ndalonte djaloshin me njrn dor q ai t mos i fikte qirinjt. Eksperti i minave hyri n dhom nga ana tjetr, andej nga dukej t kishte qen dera e shtpis. Pas tij hyri doktor Hansi, duke folur dika me ata q ende ishin jasht. Nuk vonoi e hyn brenda edhe doktor Moameri dhe Ana. Albumi i vogl i fotografive m ngeli n dor, kur Hansi u grmuq dhe kapi nj gj q n fillim mu duk si nj ur e shuar zjarri. - Ky sht femuri i nj fmije! Mund t jet i moshs rreth dhjetvjeare! - udi e madhe si paska shptuar!- belbzoi Moameri dhe u afrua edhe m shum. - Mund t ket edhe shenja t tjera t njerzve q jan djegur ktu brenda!- tha doktor Hansi me nj z t mbytur.
www.islamischen.ch
21
- Oh, Zot!-klithi Ana, e grmuqur mbi nj grumbull t nxir n njrin skaj t dhoms. Hansi e Moameri iu afruan dhe u gruqn edhe ata, si pr ti dhn nj ndihm Ans. - Kta jan eshtra t nj fmije edhe m t vogl, m s shumti tre-katr vje!- foli doktor Hansi me z t t prvajshm. Edhe doktor Moameri tha dika pr moshn e njom t viktims, po un nuk e dgjova qart. Mu errsuan syt dhe ndjeva se si po bija n nj rrshir t zez t harrimit.
III
Shtpia duket e djegur vetm pjesrisht, ndrsa disa dhoma t saj ishin vetm t przhitura nga flakt e t nxira nga tymi. N njrn prej atyre dhomave vura re se kishin shptuar disa libra q ishin n nj vitrin t vogl. Fillova t'i krkoja titujt e librave, po n disa nga kopertinat nuk dalloheshin shkronjat. Ishin t nxira nga tymi ose t shkrumbuara nga flaka. Ashtu edhe filloi nj aventur e imja, e cila m'u b edhe gzim edhe tortur shpirti. Krkimi pas librave t djegura mu b nj obsesion, n gjith ekspeditn q zgjati disa jav. N shum shtpi gjysm t djegura, grmoja npr vitrina gjysm t djegura, duke shikuar titujt e librave. Kt obsesion timin e hetoi edhe doktor Hansi, i cili shfaqi njfar habie pr prirjen time. Kur i tregova se tr jetn kisha jetuar mes librave, ai qeshi dhe tha: Ti ke jetuar mes librave, ndrsa un mes grmadhave. Tr jetn kam jetuar npr grmadha. Ha ha ha. Pastaj heshti. Vura re se nuk e kishte freskin e dits s par kur u nism n ekspedit. Mu duk se lodhja dhe mrzia i rrinin varur n vetulla si re t shprishura n nj qiell t ndryshueshm. Fshiu ballin me shuplakn
e dors s djatht dhe pastaj vzhgoi shtresn e blozs e t pluhurit q iu vizatua n t. Derisa un po mundohesha ta lidhja disi bisedn, doktor Hansi vazhdoi me nj z melankolik: - Kam qen n Kamboxh, n Laos, n Palestin, n Tibet, n Ruand, n Kongo, n Guatemal, gjithkund ku ka pasur grmadha. Askund nuk kam gjetur dik q krkon libra n grmadha. Interesant! M kan thn se ju shqiptart jeni dashamir t librave dhe e gjeta nj shembull t mir. - Tr jeta jon si komb sht nj krkim tragjik pas librave t djegura, i thash, megjithse nuk isha i sigurt se arrita ta formuloj mir mendimin. - Si tr jeta? - u b kurreshtar Hansi. - Gjithmon na i kan djegur edhe librat. Bashk me djegien e kshtjellave, kullave e shtpive, bashk me dbimin nga vendi yn, na i kan zhdukur edhe gjurmt, na i kan djegur librat. Ka shum dshmi. - Kam mbledhur mjaft informacione para se t vija ktu, po pr kt punn e librave nuk kam ndonj shnim - ma ktheu Hansi i mrzitur. - Ka sa t duash.- i thash. Ka ln shnime pr djegien e librave shqipe edhe nj murg i quajtur Guilielm Adae, qysh n vitin 1332 - Kur, kur?!- m ndrpreu i tmeruar Hansi.
www.islamischen.ch
23
- N vitin 1332, pra. Ai ishte nj udhprshkrues dhe ka ln nj dshmi t fort se shqiptart n librat e tyre prdornin alfabetin latin. Por, asnj libr i asaj kohe kurr nuk sht gjetur. I kan djegur pushtuesit. - Kush kan qen ata pushtues? -pyeti Hansi me z pak m t qet. - Kan qen romakt, bizantint, normant, kryqtart, anzhuint, mandej sllavt, mandej osmant dhe tash srish sllavt. - M duket tepr tragjike - tha n fund doktor Hansi. - Nga ai ast me Hansin u miqsuam dhe ia kaluam mir, edhe pse ai ishte mjaft i rrept n pun.
IV
Tashm jemi thell n zon dhe procesverbalet jan trashur shum. Ana dallohet me nj vullnet t pashoq q t shnoj gjithka shihet me sy. Mbshtetet me fletoren e madhe n njrin gju dhe bn procesverbalet pr gjendjen n t cilin jan vendbanimet e shkatrruara. Habitem si nuk i mpihet kmba q e mban ashtu shtrembr dhe duke e mbshtetur tr peshn e saj mbi t. Ana thot se sht msuar tr jetn ashtu, n ekspedita humanitare, duke br procesverbale npr vende t shkatrruara nga lufta. Ana shpesh e prmend Laosin, ku ka qndruar dy vjet, duke shprndar ushqime. Tregon edhe pr Afganistanin, ku ka qndruar tri vjet, pas trheqjes s armats ruse.
Pas qndrimit t ftoht t dits s par, tash i admiroj kta njerz q tr jetn e kalojn npr vende t bots, duke iu ofruar ndihma njerzve t katandisur nga lufta. N vend t rehatis n vendet e veta, ku mund t punonin n spitale moderne, kta kan zgjedhur t bjn nj jet t vshtir e plot me rreziqe. Ndoshta ky shpirt luftarak dhe i gatshm pr sakrifica t panumrta, i ka br kombet e tyre t fuqishme. Mbyllja n vete, izolimi dhe ikja nga ballafaqimi me t keqen, ndoshta jan shkaku kryesor i rnies s nj kombi dhe i robris s tij. Tek i shoh si punojn me kaq pasion, mendoj me vete: kta njerz lirin e kombit t tyre e mbrojn n fushat e minuara t Laosit dhe t Afganistanit, n gjetjen e varrezave masive t Ruands e t Kosovs. Pas nj dite t lodhshme, po i frymzuar nga pasioni i tyre, shnova n ditarin tim kto fjal: Atdheu me siguri mbrohet dikund m larg nga kufijt e tij fizik. Nuk jam i sigurt se a do t na e largoj lufta e fundit prirjen pr tu mbyllur n vete dhe pr t mos u ballafaquar me t keqen. Por, fjalin e fshiva me nj viz t leht, sepse m duket qortim i rnd. Ndjej se ende jam i traumatizuar. Dje n fshatin Lisan, derisa po bnim inspektim n nj lagje t shkrumbuar, n njrn nga shtpit srish gjeta nj vitrin t vogl me libra dhe me fletore, t cilat ishin nxir nga shkrumbi, po nuk ishin djegur trsisht. Duke shfletuar librat, dora m zuri edhe nj fletore t trash me kopertina t nxirosura. E hapa me ngut. Nuk e di as vet pse me aq ngut. Ishte ruajtur mir brenda kopertinave. Meq doktor Hansi fliste me z t lart n oborr, e mora me mend se po shfaqte paknaqsi pr vonesn time. Prandaj, dola me ngut, duke e marr fletoren me vete. N mbrmje, n shatorin q e ndaja me shoferin Naser, e hapa fletoren.
www.islamischen.ch
25
Fatkeqsisht, mungonte emri i autorit. Mbase mund t ishte n kopertin, por ajo ishte aq e nxir sa nuk mund t'i hiqej shkrumbi. U habita nga teksti. Nuk e kisha t njohur n kishte jetuar n kt vendbanim ndonj shkrimtar. Pastaj m'u krijua ideja se mos aty sht strehuar ndonj shkrimtar gjat furtuns s lufts dhe i ka ngelur aty dorshkrimi? Sot sht data 14 qershor 1999. N fshatin Gjethan, ku jemi ndalur me ekspeditn ton, sht nj shkrettir ngjethse. Shtpit jan t djegura trsisht. Vetm oxhaqet e shumics s shtpive kan ngelur t parrnuar dhe duken si fantazma. Dje nj plak na tha se oxhaqet q kishin ngelur t parrnuara kishin qen paralajmrim i mbijetess s shqiptarve n kto troje. N fshatin ku jemi ndalur sot, enden disa lop, q duken si t oroditura, disa me litar n qaf, disa me lkur t prclluara. Kur kaluam pran tyre, ikn t tmerruara. Gjja e par q vura re ishin syt e tyre t zmadhuar, n nj shprpjestim t tmerrshm me kokn, disi t dal nga mollzat e t shqyer pjerrtas, gati deri te goja. - E kan nga frika- tha Naseri.- Kam par kso pamjesh edhe n Somali. Mendoj se edhe kafsht e prjetojn luftn n mnyr dramatike. Gjith ajo prmbysje pa dyshim shkakton vrrag n botn e tyre. - Mundet- plotsoi doktor Hansi. Edhe n Gjermani, pas mbarimit t lufts, ka pasur shum raste t trbimit t lopve. - Kafsht jan pjes e ambientit jetsor t njeriut dhe do rregullim i atij ambienti, shkakton edhe rregullim n botn e tyre, po ne nuk jemi t aft ta kuptojm - argumentoi Naseri.
www.islamischen.ch
26
- Biseda vazhdoi gjat, ku ata sillnin shembuj t ndryshm t rregullimit t bots s kafshve nga egrsia e lufts. T nesrmen i pam srish ato lopt q endeshin si t akrdisura npr fshat, po askush nuk foli m pr to. Un desha njher ti tregoja se kisha par nj ndrr t frikshme me disa lop t prclluara, t cilat m ndiqnin npr nj prpjetze t madhe. Nga brirt e tyre dilte nj tym dhe nj flak q m shkaktonte djegie ershkrumbi n fyt dhe nj rndes paralizuese n gjymtyr. Klithja i tmerruar, po zri nuk m dilte. Naseri e Hansi zgrdhiheshin n stom dhe i nxitnin lopt t m ndiqnin. Nuk ua tregova ndrrn se mund t ishte nj keqkuptim i panevojshm mes nesh. Tr ditn u endm npr fshat, duke hulumtuar n mos kishte mina, n mos ishin puset t helmuara. Fshati kishte gjithsej dyzet puse, t cilat u inspektuan nj pr nj. N dy prej tyre u konstatua se ishin hedhur disa trupa njerzish, po numri nuk ishte e mundur t konstatohej. Puset u shnuan me shenja t posame, u vu mbi to nga nj blomb e metalt dhe u vun rrethoja me shirita t kuq. Mua m merreshin mendt tr kohn, sa mezi qndroja n kmb. Dy gra plaka, q erdhn pas nj kohe, rrfyen se aty kishte qen e stacionuar nj ekspedit policsh dhe ata kishin kryer dhun t egr ndaj banorve. N puse kishin hedhur pes femra, t cilat ishin prpjekur ti dhunonin, po n trbimin e tyre i kishin vrar dhe i kishin hedhur n puse. Fjalit e grave ishin t shkurtra e t prera, po un mezi prktheja, se m merreshin mendt. Prfytyroja tmerrin q kishin prjetuar ato gra fatmjera, t cilat i kishin ekzekutuar para njerzve t familjes dhe pastaj i kishin trhequr zvarr e i kishin hedhur n puse. Klithmat e tyre m dukej se endeshin npr oborret e shtpive t djegura dhe m qllonin n kok si gjilpra t mprehta.
- Ku gjenden banort e tjer? - pyeti Hansi dhe un e prktheva. - Atje pas ksaj kodre - bri me dor ajo m plaka. Atje rrijm ende fshehur. Po dikush na tha se lufta ka mbaruar. - Sa banor jan atje? - pyeti Hansi. - Jemi rreth pesdhjet gra e fmij. Dy fmij na kan vdekur nga smundja. Edhe nj grua shtatzn sht duke hequr shpirt. Po dikush na tha se ka mbaruar lufta, prandaj ne plakat erdhm deri ktu. - U ngjitm kodrs me hapa t shpejt, sa mezi merrja frym. Ato plakat ecnin m shpejt nga un. Kur mbrritm n luginn ku ishin fshehur, pam nj lemeri t parrfyeshme. N disa tenda najloni ishin shtrir fmij e gra, me fytyra t zverdhura, me sy t shqyer nga frika, n nj qetsi mbytse. Shatorat e najllont ishin ngjitur njri me tjetrin, n madhsi t ndryshme dhe me disa hyrje t ngushta, si hyrje shpellash. Brenda disa shatorave futa kokn dhe pash gra e fmij q rrinin shtrir, po nuk pata koh t merresha me ato pamje t lemerishme. Gruaja e smur ishte e zverdhur tejmase, tha se kishte dy dit me gjakderdhje. E morm n nj lese dhe u nism kodrs tatpjet, bashk me grat e fmijt q u tham t vinin lirisht n fshatin e tyre, sepse m nuk do ti vriste askush. Hutimi i tyre i przier me nj gzim t turbullt, m dukej se varej si nj re mbi kokat e tyre. Naseri e Ana e prcolln gruan e smur pr n spitalin e Prishtins, ndrsa ne t tjert, Hansi, Moameri dhe un, u ndihmuam banorve q t rregulloheshin disi n dy nga shtpit q ishin djegur m pak, aty ku eksperti i minave jepte lejen pr vendosjen e tyre. Derisa po merreshim me gruan e smur, pr her t par e pash nj trubullim t fort t Ans. Gjat tr kohs ajo belbzonte Maj God dhe e fshihte fytyrn q t mos i shiheshin lott. Banorve t
rikthyer n fshatin e tyre t br shkrumb, u lam disa batanije e ushqime dhe n mbrmje u nism pr n fshatin fqinj. Edhe pse jam i drrmuar, u trhoqa mnjan n nj knd t shatorit q ta shfletoj dorshkrimin q mbaj n ant.
TRURI
Ky sht nj roman, n t cilin nuk do t rrfej veten time, po dridhjen e fotografive t kujtimeve t ditve t kaluara, e cila m shkakton trmete t parreshtura n tru. Nuk e di ku gjendet ajo zon seizmike q prodhon kto dridhje t prhershme, n cilin cep t trurit a n ciln pore t shpirtit. sht nj luft drithritse mes njohjes dhe mosnjohjes, mes kujtimit dhe harrimit. Fotografit e kujtimeve shprthejn si xixa t nj zjarri q sht n t shuar, ndrsa errsira e harrimit prpiqet t'i gllabroj me gojn e vet t madhe. Ndoshta kjo vorbull e ngjarjeve, e kohve, e kujtimeve dhe e kuptimeve, q prplasen mbi njra tjetrn, duke u prpjekur t'i shptojn gojs s madhe t harrimit, mund t emrtohet si nj vetprplasje, n prpjekjet pr t zbuluar kuptimet m t thella t jets, si fmija q prpiqet t gjej gurin q i ka rn nga dora n ujin e turbullt t lumit. Kto fotografi t panumrta kujtimesh, her t plota, her t thyera, her aq t deformuara sa mezi njihen, q m shfaqen krejt papritur n kujtes, nuk di as ka jan n t vrtet? Kujtime?
www.islamischen.ch
29
Iluzione? Meditime? Mendime? Mesazhe? Pse shfaqen her me drojtje t madhe, sikur kan frik nga vet ekzistenca e tyre, her me kokfortsi, sikur duan t m hakmerren pr dika? Kaosi? A sht fjala m e mir pr ta shprehur gjendjen e dridhjeve t vazhdueshme n tru nga fotografit e kujtimeve, zakonisht t gjymtuara nga harrimi? M duket se ky kaos ka lindur si pasoj e dhunimit q i sht br shpirtit tim nga ndikimi i faktorve t jashtm. Pas nj fmijrie t qet, n ambient t ngroht familjar, ka filluar dhuna e ideve t mbrapshta mbi shpirtin tim dhe me koh ajo ka shkaktuar rregullime t ndjeshme n ekuilibrin tim shpirtror. Ka shkaktuar kaos. Kjo sht fjala m e prshtatshme. Kaos. N nj an dashuria pr familjen, edukimi fetar, qetsia shpirtrore, devotshmria, ndrsa n tjetrn presioni i ideologjive ateiste dhe antimorale, ngulfatja nga ritmi marramends. Tamam kaos. Prandaj dhe kto dridhje n tru jan si protest, si prpjekje pr ta rikthyer ekuilibrin. Ndoshta edhe pr t paralajmruar rrezikun pr ata q vijn pas nesh.
V
Ktu teksti bhej i palexueshm. Shkrumbi nuk mund t hiqej nga letra, e cila edhe mu thrmua n duar. uditrisht, n nj cep t saj shihej nj dat, 16 shtator 199, po numri i fundit nuk shihej. Ishte prpir edhe ai nga shkrumbi. A thua cili vit ishte i shnuar ?! Vitet e nntdhjeta, q t gjith kan qen vite t shqetsimit t madh. N ato dit kritike, kur rrija fshehur n bodrumin e shtpis n lagjen Vellusha, shpesh
sillja ndr mend kujtimet nga vitet e kaluara, n prpjekje pr t gjetur kuptimin e katastrofs q kishte mbshtjell jett tona. Kujtoja mesditn e pes korrikut 1990, kur tanket rrethuan godinn e Kuvendit dhe at t Televizionit. At dit un isha n mbltoren Elida me Ditn, e cila m ankohej se e vrisnin kpuct e reja, kur erdhi Xeni dhe m tha n vesh se tanket po e rrethonin Parlamentin. Ndoshta sht mir t shkojm n shtpi, tha Xeni. Nuk e di a i paguam akulloret a jo, po pas dy-tre minutash ne ishim afr hotelit Union, vetm nja dhjet metra larg godins s Parlamentit, ku tri tanke kishin zn trotuarin dhe hyrjen n godin dhe ku qindra polic kishin krijuar nj mur t hekurt n mes t rrugs kryesore. Ky sht grushtshtet - tha Dita dhe m shtrngoi m fort llrn, ku mbahej tr kohn. Jo, ky nuk sht grushtshtet, ky sht pushtim, thash me z t ult. Dhe u kthyem mbrapsht, sepse kordoni i policve po msynte drejt njerzve q ishin tubuar aty. M duket se t gjitha kujtimet e tjera pr vitet nntdhjeta nisnin nga ajo pik, nga dita e pushtimit me tanke t parlamentit. Pastaj vinin ditt me or policore, e cila fillonte n orn 21 dhe zgjaste deri n orn 5 t mngjesit, e shoqrohej me t shtna automatiksh dhe sinjale alarmi t veturave t policis. Vinin mandej arrestimet, gjykimet e grupeve ilegale, greva e uris n Rilindje. Vinin pastaj kujtime t tjera pr eksodin e t njohurve dhe t njerzve t farefisit n vitet 1996, 1997, t cilt iknin larg e m larg Kosovs, ku mundnin. Po cilin viti e ka shnuar ky autor n dorshkrimin e tij, a thua? Kjo ndoshta nuk do t merret vesh kurr. Pas dy faqesh t shkrumbuara trsisht, vinin faqet e tjera, q edhe pse ishin t nxira pjesrisht, mund t lexoheshin pa vshtirsi t mdha.
www.islamischen.ch
31
DRIDHJE
Edhe ky roman, t cilin po e shkruaj drejtprdrejt n kompjuter, i shtyr nga dridhjet e kujtimeve, sht nj prpjekje pr t nxjerr kuptimet e jets nga ato fotografi t kujtimeve, t cilat shfaqen m me kmbngulje dhe sikur duan t m japin ndonj mesazh, q nuk e kam kapur me koh. Por, kjo sht nj disfat. Romani do t duhej shkruar pr fotografit e harruara, pr t'i rikrijuar ato, pr t'u dhn trajt e prmbajtje. Por, kjo tashm nuk sht e mundur, sepse ato i ka prpir goja e madhe e harrimit. Prandaj, po e bj at q sht m leht pr t'u br, por q mbase m ndihmon pr t'i qetsuar dridhjet n tru. Prshkrimi i ktyre fotografive t kujtimeve m krijon shum mundim dhe shum dilema. Nse mua m duken t vlefshme kujtimet e mia, a duheshka q ta mashtroj edhe lexuesin me to? Megjithat, kjo dilem sht e zgjidhshme. Un tashm jam i bindur se lexuesi nuk ekziston dhe vepra artistike shkruhet pr vete e pr ask tjetr. Po t mos ndieja nevoj vet q ti shkruaj kta rreshta, edhe pse kjo sht nj pun shum e rnd, sa pr lexuesin as q do t merrja mundimin t rri grmuqur mbi tastatur dhe t prjetoj strese t panumrta duke ndier grryerjet npr kujtes. Ajo q dikur na thonin n shkoll kinse shkrimtart jan t prjetshm, kinse veprat e tyre i shrbejn kulturs dhe historis, tash e di se ka qen nj ekzagjerim romantik. Edhe fotografit e shkrimtarve n librat e leximit dhe n librat e historis s letrsis, ishin t stampuar ashtu q t mbillnin nj mbres romantike, me at shklqim t fsheht, si t prtejkohshm. M von e mora vesh se e tra ishte nj mashtrim. Njerzit asnjher nuk kishin pasur respekt e dashuri pr shkrimtart, po vetm sa kishin gnjyer. Bashkkohsit ua kishin nxir jetn me lloj-lloj intrigash dhe ndjekjesh, duke ua nxjerr edhe syt, duke i shpn shum prej tyre n burgje ose n spitale psikiatrike. sht e sigurt se Homeri nuk ia
www.islamischen.ch
32
ka nxjerr vetes syt, po dikush e ka verbuar. Pastaj e kan detyruar t endet npr bot, me barrn e errsirs s prjetshme q ti argtoj bashkkohsit e tij me kng heroike! Pse nuk e ka ln asnj varg t vetm ku t rrfente verbrin e vet? Sigurisht ia kan censuruar veprn. Po Eskili?! A nuk ka qen edhe ai i censuruar, i ndshkuar dhe i dbuar nga atdheu? E kan ndshkuar n at mnyr q edhe vdekjen ta ket sa m banale. Po Dante Aligieri? Ka qen i dnuar q t digjej i gjall kudo q t kapej. Dhe sht fshehur npr shpella si eremit dhe n errsirn e tyre e ka krijuar Komedin Hyjnore. Po Servantesi? A nuk e kan burgosur dhe mbajtur peng, madje edhe shqiptarve u ka ra hise q ta mbajn si rob n bodrumet e kalas s tyre? Po Shekspiri, a nuk ka fjetur n shtalla kuajsh dhe madje pas gjashtqind vjetsh t vdekjes e kan shpallur narkoman!? Po Pushkinit, a nuk ia kan inskenuar vrasjen, q t dukej se gjoja ishte nj dyluftim kalorsiak? Po Bodlerin a nuk e kan br q t flas me vetveten? Po Lasgush Poradecin, a nuk e kan shpallur t mendur? N fund t fundit, cilin shkrimtar t vrtet, nuk e kan ndjekur, nuk e kan dnuar? Hajt! E pas disa kohsh, pasardhsit jan shtirur kinse po i rehabilitojn dhe i kan shpallur ndrgjegje e zgjuar e kombit. Megjithse edhe ata jan tallur, duke i cilsuar si anakronik. Jam fort i bindur se pothuajse t gjith kan nj urrejte t fsheht pr shkrimtart, sepse veprat e tyre u krijojn shqetsime, me gjith ata emra personazhesh, me gjith ato ide t mpleksura e t fshehta, me ato kompozicione t ngatrruara. Ata nuk jan lexues po jan ndjeks, denoncues, persekutor potencial t shkrimtarve. Un, me koh e kam kuptuar se si sht kjo pun. E di saktsisht, se lexuesi i mirfillt nuk ekziston. Hej, a nuk i kan falsifikuar edhe shpalljet e Zotit?! I kan falsifikuar njrn pas tjetrs, sa kan mundur, deri sa i Madhrishmi ka sjell shpalljen e fundit, t ciln e mbron vet me urtin e Tij. Pra, fjalt lexuesi e falsifikuesi, m duket se kan pothuajse t njjtin kuptim. Prandaj, kt roman po e shkruaj vetm pr veten time, pr t shptuar nga ankthi i fotografive t kujtimeve, t cilat ngatrrohen vazhdiFondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 33
misht njra me tjetrn dhe me pamjet e ngjarjeve t tashme, duke u dhn atyre prmbajtje t keqe dhe duke ma ngatrruar identitetin. Kt libr po e shkruaj vetm pr vetveten, pr t zhgatrruar at mbrapshti rreth meje, t uroj q asnj lexues t mos e ket. m duhen lexues t cilt nuk do ta kuptonin mesazhin q do t doja tua prcillja?
VI
N fund t ktij teksti sht nj nnshkrim i padeshifrueshm. Ndoshta germa e par e nnshkrimit mund t ishte nj M e prthyer, e cila mund t perceptohej edhe si nj V ose nj N e zgjatur. Po m tutje gjithka ishte n form t germs u t vogl, dhe vetm n fund ishte nj germ q mund t ishte i ose j e vogl e shkrimit. Po asnj emr nuk mund t rindrtohej nga ajo firm e ngatrruar. Aty ishte edhe nj vizatim, nj kodr e lart q mbulonte anpran faqen e fletores. Ishte e ngjyrosur me ngjyra druri, t cilat i prdorin nxnsit n klasat e ulta t shkolls. Dominonte ngjyra e verdh, ndoshta autori e kishte menduar si peizash vjeshte me gjethe t zverdhura. Po m shum ishte nj shkarravitje me ngjyr, sesa nj ngjyrosje e kujdesshme. Mos ishte br prngut?! N maj t pikturs, atje ku mbase ishte maja e Kodrs s Ars, ishte i vizatuar nj dru i thar, edhe ai i ngjyrosur me ngjyr t verdh. A thua ku t jet kjo Kodr e Ars, n cilin vendbanim, apo mos sht vetm nj trillim autorial? Ndoshta ndonjher do t gjej koh e ta krkoj at vend, nuk i dihet tash q jemi t lir mund t shkojm nga t duam dhe askush nuk na ndalon. Pas ksaj pune me kt ekspedit t uditshme, ndoshta do t kthehem n vendin e dikurshm t puns. Ather mund t gjej koh t lir e t shkoj nga t m teket.
Ndoshta do ta krkoj edhe Ditn n Gjilan, e ti them ja u ktheva pas dhjet vjetsh, si Ago Ymeri, edhe un isha n burg, t gjith ishim t burgosur, e dashura ime, ja ku m ke, ai nuk ishte grushtshtet si thoshe ti, po nj pushtim i gjat dhe i skterrshm. Bile do ta pyes se a mos i kujtohet asaj n i kemi paguar akulloret a jo, se mua sm kujtohet kurrqysh. Edhe tash uditem si ndodhi q nuk u takuam me Ditn m kurr, q nga ajo dit kur u ndam, pak metra larg kordonit t policis dhe t tankeve q kishin rrethuar parlamentin?! Oh, sa jam i lodhur! As truri m nuk po m punon. Figura e Dits po deformohet, po shprbhet si platstmas, po przihet me helmetat e policve, me zinxhirt e tankeve. Po ky vizatim sht, kjo kodr e shtrembr dhe kjo firm misterioze. Ku jam? Eudhibilahi mineshejtanirr-rraxhim!
TESTATURA
Jam prball ekranit t kompjuterit dhe me t dy duart e mbaj testaturn, thua se do t m ik dikah. Nuk kan nga t m ikin as testatura e as rrfimi. Germat n testatur duken krejt pa kuptim n kt radhitje q kan: QERTYUIOP/ASDFGHJKL/ZXCVBNM/. Kur e shikon kt struktur t tyre, t shkon mendja se me to nuk mund t bsh asnj fjal t vetme, sa mund t krijoj memeci nj fjal t kuptueshme nga hungrimat e tij t palidhura e t oroditura. Uh, mu kujtua, n fshatin tim ka qen nj memec, i cili e kishte emrin njsoj si un, i cili m leht mund t rrafshonte Kodrn e Ars se ta shqiptonte nj fjal dyrrokshe. Kur ai prpiqej t tregonte dika, un e shikoja i hutuar, i friksuar dhe njhersh kurreshtar. M duket se shum hert
e pata hetuar se ato hungrimat e tij ishin njfar elsi q zbulonte mrekullin e t folurit ton, at dhurat q na sht e dhn nga Zoti i Gjithmshirshm. Radhitja e germave n testatur, kur jan t shtangura, ma kujton at pamundsi t shqiptimit t nj fjale t vetme nga memeci i fshatit tim. Por, kur nisin gishtat t godasin mbi katrort q dftojn shkronjat, ato prnjher bhen aq t mira sa t duket se vet germat e sajojn edhe rrfimin. Njsoj sht edhe me fotografit e kujtimeve. Ato shfaqen e rishfaqen t ngrira, t rregullta, mu si germat n testatur, sa m duket se nuk kan asnj lidhje njra me tjetrn dhe aq m pak me mua. Notojn dridhshm npr syprinn e kujtess, si gjethe a shkarpa q i bart vala e turbullt, t ngarkuara me kuptime dhe me mesazhe t fshehta, t cilat nuk mund t zbrthehen, pa i vn n njfar lidhjeje njrn me tjetrn. Hajt far lidhje ka ndrmjet ktyre pamjeve: nj nuse e mpir, e veshur me t bardha q rri n krye t ods; bora dhe kmbt e mia t skuqura; akulli marramends prreth pusit t shtpis; aroma e paprsritshme e mollve n dimr; kotsia e trupit t lepurit t posanxjerr nga strajca; lvizja e drurve gjat udhtimit me autobus, me babn; rruga e prbaltur e periferis s qytetit dhe shikimi kurreshtar i nj gruaje t bukur. Buzqeshja e vajzs q shikon me ngulm nga banka e fundit; shkumsi krcnues n dorn e profesorit; grvimat e drrass s zez; rrzimi i kalit t aktorit kryesor, n nj rrug tr pluhur. flokt e shprishura t femrs kmbhapur, shtrir n balt; zgrdhirja e pijanecit n kafenen e stacionit t trenit, pas mesnate; era e rnd e orapve; klithma e nj fmije n turmn q ik e tmerruar; kollitja artificiale pran mikrofonit... A sht e mundur q kto fotografi kujtimesh t krijojn harmoni si germat e testaturs dhe t krijojn rrfimin q dua ta nxjerr nga vetja? Si ti lidh, si tua zbuloj enigmat?
www.islamischen.ch
36
Si ruhen kto fotografi kujtimesh, kur ngjarjet m nuk ekzistojn. Nuk ekziston as kujtimi i plot, po vetm nj fragment i tij, si cop e nj qeramike t thyer. Kot prpiqem ti gjej copat e tjera, ato i ka mbuluar dheu i harress. Fjala vjen, ajo pamje kujtimi pr nusen me pamje t ngrir n od, nuk ka asnj lidhje me kujtimin e plot: kur ka ndodhur, kush ka qen ajo nuse, far dite ka qen, far dasme sht br, a ka qen pasdite apo paradite... Gjithka tjetr sht pezull, prve pamjes s ngrir t nuses s panjohur. Lidhja ndrmjet fotografive sht disi e mistershme. Lidhja artistike sht shum e fort, si lidhja ndrmjet germave t tastaturs dhe kur duket se krijohet nga copa krejt t shkputura t kujtimeve dhe t ndrave t jets son, ajo sht unike. Nse autori e ka kaluar rrezikun e mosnjohjes s vetes, ather e ka m leht. Por, mosnjohja mundet vetm me njohje t srishme, t vazhdueshme e t prhershme. Njohja e vetes kalon npr rrugn e vshtir t herrjes s bimve t kqija q jan mbjell n ndrgjegje, nga msimet dhe ideologjit e mbrapshta. Edhe ky rrfim sht nj rrug pr t mundur mosnjohjen e vetes, pr t'u kthyer n identitet.
VII
Pr t'u kthyer n identitet? Te kjo fjali e ndrpreva leximin. Srish ndieva lodhje t madhe. Mbase dita e gjat me plot tmerre q kisha par me syt e mi, jo vetm q m kishte kputur, po m kishte shkatrruar edhe krshrin e zbulimit t t fshehtave t nj dorshkrimi, sado interesant q t ishte.
www.islamischen.ch
37
Gjat leximit, nganjher m dukej se e njihja stilin e ktij shkrimtari, por pr ta gjetur se kush mund t ishte autori, e kisha t pamundur. Askund nuk kishte ndonj shnim pr autorin. Kur e mbylla fletoren, Naseri u tregua kurreshtar t dinte se far shkruante n fletoren q un e bartja me vete ngado q shkonim. U prpoqa t'ia tregoja prmbajtjen, por nuk m'u duk se kuptonte. Anglishtja e tij vrtet ishte e mjer, po as un nuk mund t lavdrohem se e di shum mir. Nga ana tjetr, edhe po ta dinim t dy mir anglishten, prmbajtja e prozs q lexoja ishte disi e pakapshme, e pashpjegueshme me fjal t thjeshta. Ishte fjala pr nj rrfim ku prziheshin koncepte estetike, etike dhe fetare. Kur e futa fletoren n ant, edhe Naseri duket se e kuptoi se nuk kisha far t'i shpjegoja m tutje. far t'i shpjegoja atij kur as vet nuk po kuptoja ndonj gj. Bra nj gjum plot ankthe. Her m dukej se isha i fshehur n bodrum dhe numroja astet e fundit t jets sime, ngase polict po m gjurmonin, her m dukej se i ngjitesha asaj Kodrs s Ars - Kodrs s Bots prpjet dhe mbetesha pa frym. Fytyra e nj gruaje shtatzn, puset e rrethuara me shirita t kuq, oxhaqet e nxira, muret e mbetura si goj t vdekurish t mbetura hapur, t gjitha prziheshin e nuk m ndaheshin si nj lukuni ujqish. Pse po m rritej turbullimi m shum kto dit, n liri, se n ato dit q isha i fshehur n bodrumin e shtpis n lagjen Vellusha dhe nuk e dija se a do t shptoja gjall? Ato dit i isha kthyer vetes m shum, lutesha or e ast dhe qetsia n shpirt me vinte si nj fllad ere, e ndieja se si ma prshkonte edhe trupin. Ndrsa kto dit, un gati kam harruar t lutem. M fal, o Zot!
www.islamischen.ch
38
BABA
Ditve t tregut baba kthehej pak para muzgut, kur ne t gjith ishim ende npr oborr, nna duke rendur pas punve, ndrsa ne fmijt t dhn pas ndonj loje t stins. Zakonisht zbriste nga kodrina prball shtpis, nga Shpati. N at zbritje t ngadalt dhe t leht Shpatit, m dukej se m shum lvizte npr ajr se sa q ecte npr trthoren e ngusht. Gjithmon ndieja nj gzim t lngt dhe t ngroht kur e shihja babn q po afrohej oborrit t shtpis me at lvizje fluturuese. Dhe gjithher e vreja se n kok i shndriste plisi dhe shalli i bardh si bora. At plis t bardh baba e vinte n krye vetm ditve t tregut, kur shkonte n Prishtin, dhe ditve t premte, kur shkonte n xhami. Ndrsa ditve t tjera, n krye kishte nj plis tjetr, t zhubravitur, t mbshtjell me nj shami bojkafe, n cepat e t cils ishin t vizatuara, me ngjyr t verdh, ca forma gjethesh t kumbulls. Por, kur kthehej nga qyteti, nuk i shklqente vetm plisi i bardh, po edhe fytyra. Ulej n oborr, nn kurorn e madhe t dardhans dhe nna ia sillte shpejt e shpejt ujin pr t marr abdes. Merrte abdes ngadal, me nj qetsi solemne, duke pshpritur ndonj lutje, po fjalt nuk i dilnin. I mbante duart t mbshtetura n gjunj dhe kmbt vetm n shputa, deri sa i rridhte uji i fundit prej tyre. Mandej ngrihej dhe futej n od dhe falte akshamin. Ne rrinim ende n oborr nn kurorn e madhe t dardhans dhe shihnim se muzgu gjithnj e m shum po e shtrinte gzofin e vet t errt. Pastaj baba dilte srish n oborr dhe ne fmijve na shprndante bonbona t larme, t cilt i nxirrte nga zemili. Na i zgjaste n nj mnyr t veant, me nj buzagaz dhe me nj lvizje dore t leht, ledhatuese. Fliste me nj z t ult sa mezi e dgjoja se far i tregonte nns pr rrugn, pr tregun q kishte br dhe pr njerzit e njohur q kishte takuar n qytet. Edhe pse
muzgu shndrrohej n nj rrshir t trash, un mund t them se e shihja fort qart fytyrn e babs, me at qetsi t shtrir n tr fytyrn e tij. Kjo fotografi m lviz npr kujtes m s shumti, kur kam nj mall ose nj mrzi. Ajo qetsi e babs dhe lutjet e tij, sikur m prshprisin nj mesazh t fsheht vetm pr mua. Netve t dimrit baba rrinte n cep t shtratit, pran stufs. N drurin e gjer e t lmuar, q e ndante shtratin nga pjesa e pashtruar e ods, linte kutin e duhanit, shkrepse dhe kamishin e qelibart. Pinte duhan n nj qetsi t thell, ndrsa jasht era ulrinte dhe dera ciaste me nj ankim t frikshm. - Nuk i vum pak kallamaz ksaj dere!- ankohej nna. Ai nuk prgjigjej. Jo vetm ndonj ankes si kjo, po edhe ndonj pyetjeje, ai i prtonte ti prgjigjej. Ftohtsia e dimrit sikur kishte nj lidhje t padukshme me fjalt e tij, ato ngrinin dhe nuk mund t lviznin, msa hejet e akullit q vareshin nga streht e shtpis. Dikur von merrte fenerin dhe shkonte n ahr, pr t'ua mbushur grazhdin lopve pr natn e gjat t dimrit. Kur kthehej, lshonte ca klithma drithritse nga t ftohtit dhe i qepej stufs q ishte n t shuar, po prap nuk fliste ndonj fjal. Edhe kur kishim mysafir n od, ai i ulur prball tyre, i shikonte me nj butsi dhe i dgjonte disi i ngrir. Fliste rrall, disi duke u luhatur dhe duke i shikuar mysafirt si me radh. Ama fliste shum rrall, thuajse fjalt e tij nuk po shkriheshin. E kishte zakon t hiqte plisin dhe t kruante kokn leht. Flokt e thinjura i vezullonin si bor e shtrir mbi deg pemsh. Pyesja veten: a thua i ka pasur ndonjher flokt e pathinjura? At fotografi do ta ket prpir harresa, ngase deri tash do t duhej ta kishte shprthyer terrin. A thua a kishte ndonj lidhje ndrmjet asaj ngrirjeje t fjalve t tij gjat stins s dimrit dhe vuajtjeve q kishte prjetuar n dimrin e vitit 1955 nga policia, n at terrorin q e quanin aksioni i armve? Nna tregonte se kur ishte kthyer n shtpi, tirqit i ishin ngjitur pr
lkure, sepse kishin ngrir. Nns i ishte dashur q ti lagte ngadal me uj t val, pr ti shkrir akujt e tirqve e pr ti shkputur prej mishit t trupit t babs. Nna tregonte se ai nuk kishte lshuar asnj klithm, asnj pasthirrm. - Rrinte krejt i ngrir, as eh as oh, ndrsa mua m shkonte mendja se mos sht br i tri nj cop e madhe akulli. Edhe kur shkrihej akulli nga tirqit e ndahej nga mishi i trupit t tij, ky mbetej i ngrir, as eh as oh, madje as frym m dukej se nuk merrte, po edhe n at derexhe e prkujtonte Zotin, prsriste nna.
VIII
Ndiej knaqsin e ktij asti i cili m mundson q ta adhuroj All-llahun e Gjithmshirshm, ndiej knaqsin e ktij asti i cili m mundson q ta adhuroj All-llahun e Gjithmshirshm, Nuk nxjerr fjal as nuk pshpris. Vetm me mendim i them kto fjal, vetm me mendim i prsris. Jo nuk i prsris un po ato prsriten vetvetiu, ndrsa polict jan brenda n bodrum, as dy metra larg strofulls sime dhe mjafton t heqin dy drrasa dhe t m kapin, t m gjejn, t m rrjepin t gjall. Njri shan rnd serbisht se nuk ka asgj t hajrit n bodrum, vetm miell, vaj, sheqer e krip me thas, e nuk ka as cigare as raki. Tjetri thot se sht mir q ka miell e vaj dhe thrret dik me radiolidhje, me z t tmerrshm, ulrits si t ujkut syprgjakur, jep adresn ku gjenden, thot silleni shpejt nj traktor se shtpia duket si nj depo mallrash, i treti, ( po po, tre
www.islamischen.ch
41
jan) flet fjal t ndyra pr t zonjn e shtpis, dika t nevertitshme pr ta pranuar truri. I pari shtyn do drrasa m tutje dhe srish ankohet se n kt shtpi nuk ka raki. Marr frym ngadal-ngadal dhe rrall prpiqem t mos mendoj pr frymmarrjen, se kur mendoj pr t, m duket se m mungon fryma, e frymmarrja m shpejtohet, e ashtu mund t m shkaktoj ndonj koll, ndonj lemz a ndonj hata tjetr. Mbaj syt mbyllur se kshtu m duket m leht, disi qetsia shpirtrore m ekuilibrohet me sy mbyllur dhe me mendime n lutje t thella. Edhe kto aste jan pjes e jets sime q m sht dhuruar nga Krijuesi im, kto aste mi ka dhuruar si sprov, m sprovon me durim dhe nse duroj, do t jem fitimtar. N m mbulon frika, ather, jo, jo, nuk kam frik, nuk kam aspak frik, ndiej knaqsin e ktij asti i cili m mundson q ta adhuroj All-llahun e Gjithmshirshm, ndiej knaqsin e ktij asti i cili m mundson q ta adhuroj All-llahun e Gjithmshirshm. M duket se m lviz npr tru verseti 152 i sures El-Bekare Pra, ju m kujtoni Mua (me adhurime), Un ju kujtoj juve (me shprblime), m falnderoni e mos m mohoni., dhe m qetson e m bn t durueshm, t bindur se nuk do t m gjejn, se do t shptoj. N bodrum bhet rrmuj e madhe, dgjoj shum hapa q zbresin e ngjiten shkallve, bartin thast, shtyhen me njri-tjetrin, shajn, zgrdhihen, rrapllojn. Nuk ua v veshin shum, marr frym ngadal e rrall, mbaj syt mbyllur dhe thellohem n lutje. Ktu ku jam tash me mendje e me shpirt, kurr nuk mund t m gjejn e aq m pak t m prekin me dor. Kshtu shptova e jam ktu ku jam. Naseri m shikon me habi, dredh kokn e buzqesh hutueshm. - Si e krijove at fjali n kok?- m pyet.
www.islamischen.ch
42
- U krijua vet. Dhe kur u krijua e plot, e fuqishme, si nj uj i rrmbyeshm q me ushtimn e vet pushton gjithka, vrtet ndieja knaqsin e secils sekond q jetoja, i trimruar dhe i bindur se nuk do t m ndodhte asgj. Ishte e uditshme. - Po polict nuk rrotulluan drrasat? - Jo. Isha i bindur se i pengonte lutja ime. - Po kur doln ata, a ndjeve ligshtim? - Ku e di ti? - Thon se kur kalon rreziku direkt, njeriu ligshtohet m shum. - Vrtet, pastaj pata nj dridhje t tr trupit, dhembje t muskujve. Isha i rraskapitur, mezi ngihesha frym. Pulsin mezi e numroja, sepse ishte dobsuar e ishte ngadalsuar shum puna e zemrs. Kmbt m ishin ftohur aq shum sa kur i prekja me dor, m dukej se prekja copa akulli. sht e pamundur t prshkruhet se si ndihesha. - Natyrisht q sht e pamundur. - Po pse? - Sepse ne nuk e kemi n dor at pun - tha Naseri me nj z triumfues.
www.islamischen.ch
43
NNA
Npr oborrin e pjerrt t shtpis nna lvizte vazhdimisht, sa n nj skaj - n tjetrin, si nj flutur vere. Shamia bojkafe ia mbulonte vetm njrn pjes t kres, ndrsa flokt e ngjyera me kan i jepnin nj shklqim t leht tr fytyrs s saj t gjer. M dukej se ajo e mbulonte tr oborrin e shtpis son me pamjen e saj dhe me lvizjet e saj t pandrprera, sa te koteci, sa tek ahuri, sa te bunari, sa te cungu i druve. Nxitimi i saj bhej m i shqetsuar sa m afr q vinte muzgu. Sikur t ishte nj marrveshje e fsheht e saj me kohn. M dukej posarisht fluturuese kur shkonte drejt qilerit me kusin plot me qumsht. Ishte nj gzim i saj t cilin un e ndieja megjithse nuk e kuptoja arsyen. Falej dhe pastaj dilte me nj hap t leht, disi m e gzuar dhe na e shtronte sofrn, duke folur pr gjra t ndryshme me babn. Netve t vers, n t njjtn koh e hanim darkn dhe pastaj binim hert n gjum. Gati duket e pabesueshme, po sa her shoh ndonj oborr t gjer, t rregulluar dhe disi t pjerrt, sht e pamundur t mos m shfaqet kjo fotografi kujtimi pr nnn. Netve t dimrit, kur binim pr t fjetur dhe era fishkllonte jasht, nna na tregonte prralla mua dhe vllait tim m t vogl. Ishin disa rrfime t uditshme, me kuedra, me kallakangja, me dragonj dhe me nj motr me nnt vllezr, e cila ishte shndrruar n qyqe, me nj vlla t vogl q kalonte nnt bjeshk dhe e merrte nusen m t bukur n bot... Ajo fliste prajshm, me nj z disi t mekur, q mua nganjher m dukej se dilte nga errsira e nats. Pr dallim nga baba, t cilit i kyej goja n stinn e dimrit, nna ishte m e gjall, fliste tr ditn duke na treguar edhe pr gjra, t cilat un dhe im vlla as q i kuptonim plotsisht. Nga t gjitha ato, tregimet i mbaja mend dhe m silleshin npr mendje tr kohn. N nj mnyr t pakuptueshme. Mendja ime
prodhonte variante t tjera nga ato q m tregonte nna dhe pas njfar kohe mua m dukej se un isha ai q i kisha sajuar vet ato rrfime. - Ajo q i bn t prbashkta fotografit e kujtimeve pr babn dhe pr nnn sht ndjenja e unitetit t vetvetes, njohja e vetes. Jo vetm tash, po kt ndjenj e kam pasur sa her kam qen pran tyre. Edhe n kt koh t vshtir, kur nuk i dihet se a m el dita, fotografit e kujtimeve pr ta m mbajn gjall.
DARDHANA
- Nga Shpati pr or t tra e shikoja kulmin e gjat dhe t mbuluar me tjegulla t kuqe, me tre oxhaqe t larta, gjith t nxira n majat e tyre dhe m dukej se ishte aty prej fillimit t fillimit, kur kish nisur jeta n tok. Ky kulm shtpie, q nga fillimi i fillimit ishte shtpia jon, shtpia e Hasanit t Ajvazit, Hasan Gjakovs. Kushdo q kalonte npr Shegz, e njihte at kulm me tri oxhaqe t larta dhe e dinte se ajo ishte shtpia jon. Kurr askush nuk kishte nevoj t pyeste e kujt sht kjo shtpi, madje as udhtart q kalonin pr her t par npr Shegz. Un kt e dija pa ma thn. E shikoja me or shtpin ton nga Shpati dhe zemra m mbushej me nj gzim q m dukej se buronte nga kraharori e shprndahej pastaj n t gjitha ant. Filloja t zbrtheja fshehtsit q dija pr do skut t shtpis son dhe t bja pyetje pse sht kshtu e pse ashtu. Pse baba e linte nj knat me uj dhe nj got do mngjes n pjesn e jashtme t murit t shtpis? Kalimtart shpesh ndaleshin, pinin uj dhe pastaj e vazhdonin rrugn e tyre me ngut.
Pse dardha plak (gjyshi i thoshte dardhan) ishte aq e vjetr me trung t grryer n mes, po askush nuk mendonte se duhej prer? far lidhje kishte mosha e saj me fatin ton? A thua vendi yn me t vrtet sht quajtur Dardhana a Dardana, sipas emrit t ksaj dardhe? - Sa her q kto pamje m lvizin n kujtes, e di se duhet t analizoj, se mos ka ndryshuar bindja ime rreth rndsis s vatrs, t shtpis, nn trysnin e ksaj q e quajm jet urbane. Jet urbane?! A thua u bka jeta jon m urbane vetm pse jetojm n rrokaqiej t lart, pa kulme, pa oxhaqe, pa oborre, pa pem t vjetra, pa mure rrethuese t shtpis? Me Agimin, njher po bisedonim n kt tem dhe ai kaq shum ngulmonte se duhet t braktiset e kaluara, se duhet t urbanizohemi. Atij i dukej se me zrin q sa vinte e i ngrihej, po m armatoste krejt. - Prej nga sht njeriu q ka lindur n Klinikn Gjinekologjike? - pyeta n nj ast, kur ai po bnte njfar rezymeje t ides s tij. - Urdhro? A! Kjo nuk sht edhe aq e rndsishme. Njeriu lind ktu e aty dhe varet se ka bn m tutje. Kjo sht puna. - Po a nuk sht fare me rndsi se prej nga sht?- ngulmova, i bindur se po binte n rrjet. - Nuk sht me rndsi!- ma ktheu i revoltuar. Isha i bindur se nuk mendonte ashtu, po pyetja ime kishte qen krejt e papritur dhe ai nuk po e gjente nj prgjigje. - sht shum me rndsi, Agim! Nuk ka identitet njeriu q nuk e ka nj vendlindje, q nuk e ka nj shtpi, nga e cila buron identiteti i tij pr t tjert dhe pr veten e tij. Pr hunjt e gardhit mund t jet pa rndsi se ku ngulen, por pr njeriun sht me rndsi se ku e ka rrnjn. Kriza e identitetit e ka nj shkak t fort pikrisht n kt pik.
- Frojdi nuk e ka analizuar dhe nuk i ka kushtuar ndonj rndsi ksaj rrethane. - Frojdi?! far Frojdi, Agim? Njeriu i par, Ademi, sapo ka zbritur n tok, ka ngritur nj shtpi dhe nj familje. Ka pasur identitet t vetes dhe t familjes. Nj identitet t vatrs. Ndoshta nuk i beson prrallat se njeriu i par ka jetuar n shpella, n drunj e ku ta di un! - Pse t mos i besoj. Ajo sht shkenc. - Cili shkenctar pasksh jetuar n at koh pr t ln dshmi t argumentuara, Agim? Ajo nuk sht shkenc, ato jan trillime. Identiteti i njeriut sht i mbrujtur n qenien e tij q nga fillimi i fillimit. N materien me t ciln sht krijuar njeriu sht i njsuar vet kuptimi i jets dhe i misionit t tij. - Nuk di. Por jeta urbane sht kjo q e kemi sot dhe nuk mund t rikthehemi n t kaluarn. - Vlerat themelore t jets son nuk mund t ndahen n t tashme dhe t kaluara, Agim. Ka disa vlera q jan t prhershme. Familja sht e till. - Nuk e di! - ma ktheu Agimi dhe u ngrit pr t m dhn t kuptoja se po largohej disi i fyer nga kjo bised. Derisa po e mbyllja storien me Agimin, m dukej se vrtet isha ulur n Shpat dhe po e shikoja ngeshm kulmin e shtpis dhe tri oxhaqet e larta t tij, q ngriheshin si karakoll mbrojtse t jets son. Jasht qarkut t saj, asgj nuk ishte ashtu si duhet. M dukej se nj fantazm e frikshme zgjaste kthetrat e saj drejt meje, duke ma mbushur shpirtin me frik, pasiguri dhe mosnjohje. Jasht saj bota ishte e kthyer me kok teposht.
www.islamischen.ch
47
IX
Naseri mezi pret q un t mbyll fletoren dhe t'i tregoj se si vazhdon rrfimi. Filloj t'ia shpjegoj me fjal m t zgjedhura dhe me nj mnyr m t koncentruar. I tregoj se sht nj prshkrim i kujtimeve pr familjen shqiptare, pr ambientin e qet dhe t dashur t fmijris s ktij shkrimtari t panjohur. I tregoj se ndihet prirja fetare islame e autorit dhe ai habitet shum. - Kam menduar se ktu sht mbjell fara e komunizmit dhe nuk ka pasur asgj tjetr - tha Naseri. - Familjet n fshat kan qen m rezistuese dhe kan ruajtur vlerat e veta - i thash. - Ne nuk e kemi nj ide t qart pr kt komb - foli ai mendueshm. U desh t ndodhte gjith kjo tragjedi q ta njihnim. Dhe n fakt ne as tash nuk e njohim shpirtin e tij. Ja ky libr rrfen m shum se kto shtpi t shkrumbuara. Nuk di far ti them. Pas pak Naseri fillon t grhas. sht 15 qershor 1999. N fshatin ku jemi sonte banort tashm kan filluar t kthehen. Edhe ktu gjat dits pam skena t dhimbshme. N nj familje q u kthye nga Shqipria mungonin tre burrat e shtpis, t cilt i kishin ndar nga familja m 28 mars dhe nuk dinte askush gj pr ta. - Djemt ku i kam, amani! - na lutej plaka e shtpis. A jan kund a m ka mbuluar zia pr gjithmon, oj loke! - Ne nuk dim pr kt, ne jemi vetm pr ndihma humanitare - prpiqesha tia shpjegoja, po ishte e kot.
- Nuk m duhen batanija, po djemt, oj loke! - ngulte kmb plaka me nj z t dridhur e inator nga dhimbja. - E kisha t pamundur t mos qaja. Dhe si mu gjet ky dorshkrim, q t ma lehtsoj nj grim mrzin.
DARVINI
Kur msonim n lndn e biologjis pr prejardhjen e njeriut nga majmuni, mbaj mend se pas mbarimit t ors s msimit, t gjith shokt dhe shoqet e klass dukeshin t trishtuar. Cingrima e ziles nuk na e shkaktonte at padurimin e rndomt, me t cilin turreshim pr t dal nga klasa n oborr, duke zn n thua nganjher edhe n arsimtart tan. Ishte nj topitje, e cila na i vshtirsonte edhe lvizjet e gjymtyrve. Kisha frik ti shikoja duart e mia, nga frika se mos ishin deformuar dhe mos ishin pushtuar nga leshra t trasha e t murrme. Madje edhe Sania, upa m e bukur e shkolls, dukej si nj fotografi e zhubravitur, dhe ishte gati t shkrehej n vaj. Vetm fytyrn e saj guxoja ta shikoja m gjat, sepse vazhdonte t ishte shum e bukur, edhe pse ishte trsisht e prmbytur nga trishtimi. Sania endej e hutuar npr oborr n pushimin e gjat n mes t ors s dyt dhe t tret dhe un e shikoja me nj pikllim q m dukej se m dilte nga bebzat e syve dhe ma errsonte pamjen, ku humbte jo vetm shoqja e bukur e klass po edhe peizazhi i fshatit n at stin pranvere. Edhe nxnsit e tjer endeshin npr oborr disi t shushatur dhe pa at gjallrin e zakonshme q sillte pushimi i gjat n mes t orve. Vetm Nazi, t cilin e
konsideronim si t marrin e klass, vejevinte sa te njri sa te tjetri, me gajasjen e tij t pandryshuar dhe prirjen pr t ngucur me gjeste secilin q mund ta mbrrinte. Prej nga vinte ky hutim i prgjithshm i tr klass? Arsimtari na kishte thn se "njeriu e ka prejardhjen prej majmunit" dhe kishte folur pr "ligjin e evolucionit", pr "Darvinin e darvinizmin", pr dofar fosilesh e gjra t tjera q nuk kam mundur kurr ti ndjek me vmendje deri n fund. Fjalt e tij fillonin e shndrroheshin n nj ungurim t frikshme dhe pamja i bhej gjithnj e m e rnd. Kur vizatonte n drraz t zez majmunin, trupi i dridhej nga lvizjet e shpeshta dhe krrusej gjithnj e m shum, derisa bhej gati krejt kruspull, (oh, gati sa i prngjante ...atij!). Merrte frym gjithnj e m rnd, aq sa dikur ajo i shndrrohej n nj dihatje t frikshme. Arsimtari i biologjis ishte astmatik, sepse ishte nga ata duhanxhinj, t cilt vetm sa nuk flejn me cigare n goj. Por, mua m dukej se dihatja e tij m shum se me smundjen e astms, kishte t bnte me at vizatimin e shmtuar q bnte n drras t zez, duke u grmuqur pr tmerr. - Si sht e mundur? - pyesja veten. - Nuk sht e mundur!- m thoshte nj z, q kreshprohej tr inat brenda meje. - Arsimtari nuk gnjen!- nxirrte krye nj mendim tjetr idhnak. - Arsimtari nuk gnjen, por e tregon nj gnjeshtr t atij Darvini. Ai Darvini po e merrte n qaf arsimtarin ton t biologjis, i cili detyrohej t grmuqej dhe t dihaste nga mundimi, aq sa i prngjante... atij! Askush nuk pajtohej me kt gj, por ishte e vshtir ta shprehje me fjal, t'i jepje kuptim e form paknaqsis, mospajtimit. Me cilat fjal mund t shprehej ajo dhembje e shpirtit, ai hutim
ngulfats q t topitte trupin? E shikoja gjat e gjat fotografin e majmunit n librin e biologjis n faqen 124, dhe mundohesha t kuptoja dika. Syt e tij t prhumbur, q dukej se lviznin edhe n fotografin e murrme, nuk kishin asgj njerzore. Koka leshatuke, e pjerrt dhe vezake, mund t ishte gjithka tjetr, vese jo nj form q mund t shprndrrohej n nj kok njeriu. Jo vetm qindra miliona vjet sa thoshte arsimtari se kishin kaluar pr t'u br ai shprndrrim, por as mija miliona vjet nuk do t ndihmonin, q ajo kok e shmtuar t shndrrohej n nj kok t bukur, si t Sanies. - Po pse ai far Darvini e kishte sajuar at gnjeshtr t tmerrshme, me t ciln e bnte t trishtohej secilin njeri? - pyesja veten dhe buza m shkonte n vaj. Prfytyroja mijra e mijra forma t shndrrimit t nj mase n nj form t fytyrs njerzore, t bukur si fytyra e Sanijes, vetm e vetm q t shkulja me rrnj at mendimin pr prejardhjen e njeriut nga majmuni i shmtuar, q zgrdhihej me tr inatin njerzor n librin tim t biologjis, n faqen 124. Por, ishte e vshtir ta shkulja at mendim torturues. Pr m tepr, m ndodhte q fytyrat e shum njerzve q vinin mysafir n shtpin ton t'i krahasoja pa dashje (oh, sa gj e turpshme!) me vijat e fotografis s majmunit t faqes 124 t librit t biologjis. Kishte ndonj burr, si Xufi, q ishte prher i parruar dhe fytyra i dominohej nga leshrat e ashpra e tmerrsisht t zeza, dhe vetullat q i dilnin nga plisi i bardh pothuajse i prekeshin me flokt dhe prandaj... kisha frik ta shikoja m gjat sepse mund t m prngjante me at... Ndonj tjetr kishte ca buz t trasha e t murrme, si t enjtura dhe dhmb t verdh, gati trsisht t verdh, me ndonj zgavr n mes t tyre, n vendin ku ndonjri nga dhmbt i kishte rn. Por, un shpejt e hiqja shikimin nga ato fytyra provokuese dhe mendoja pr dika tjetr, m s shpeshti pr fytyrn e bukur t Sanies, e cila m formsohej n mendje me nj lehtsi t uditshme.
N ort e biologjis lutesha e lutesha q kur t m vinte radha pr notim, vetm ajo tem pr prejardhjen e njeriut nga majmuni t mos m binte, sepse kisha frik prej fjalve q duhej t thosha, sepse im at, shpeshher tregonte me zrin e tij t prajshm, se njeriun e par, Ademin, Zoti e ka krijuar nga dheu, ndrsa Havn e kishte krijuar nga brinja e Ademit. Rrfimi i tij, pr dallim ng rrfimi trishtues i arsimtarit t biologjis, ishte disi solemn dhe i kndshm. Baba thoshte se njeriun Zoti e kishte krijuar pr ta vendosur si zvendsin e tij n Tok dhe t gjitha gjallesat shtazore e bimore i kishte krijuar q t ishin n shrbim t tij. Baba thoshte se njeriu ishte krijes e dashur e Zotit, e pajisur me mendje dhe me udhzime t qarta, se si duhej t jetonte e t fitonte lumturin n kt bot dhe parajsn n botn e prjetshme. Im at rrfente pr njeriun e par, Ademin, me nj ton miqsor, si pr nj njeri q pothuajse e kishte njohur edhe vet. N prfytyrimin tim t nj fmije kurreshtar pr gjithka, kjo ndjejn e babs, m jepte nj besim se edhe un isha me vlera t larta dhe se e kisha mbrojtjen e Krijuesit, t cilin e adhuroja me lutjet q mi msonte nna. Por, vinte e marta dhe ora e biologjis, e cila si nj lopat e strmadhe prmbyste prfytyrimin tim pr dhuntin hyjnore t njeriut. Kurr nuk e kuptoja se si nuk e harronte, t paktn nj her, at cop msimi, po gjithmon sillej e mbshtillej rreth saj? Pse i plqente t fliste pr prejardhjen nga majmuni?! Pr t na torturuar? Apo pse besonte n at gnjeshtr? Arsimtarin e biologjis fshatart e quanin "Rrem majmuni" dhe "Rrem komunisti" dhe kur e thonin kt shprehje, qeshnin me lezet, por disi shikonin anash si t friksuar. - Pse kan kaq frik kta burra, kur e prmendin emrin e arsimtarit t biologjis? - pyesja veten, po prgjigje nuk gjeja. Arsimtari i biologjis vazhdonte t fliste, n do or, me z t lart pr prejardhjen e njeriut nga majmuni dhe t gjith e kishim frik.
N njrn nga ort e biologjis arsimtari Rrem m tha t ngrihesha n kmb dhe t dilja te drrasa e zez. Dola me nj hap t dridhshm dhe pamja disi mu errsua. Mezi e gjeta shkumsin dhe zura vendin aty ku na urdhronte arsimtari q t rrinim kur na pyeste pr not. Trupi m dridhej nga frika, nga nj frik e uditshme e lodhse, q m errsonte pamjen e syve dhe q m zhgrehte n vaj. Nuk e di pse isha krejt i sigurt se do t m pyeste pr prejardhjen e njeriut, dhe vrtet zri urdhrues i arsimtarit e tha pikrisht at tem. U prpoqa ta shikoj arsimtarin, pastaj klasn, u prpoqa q t kujtoja msimin, por ishte e pamundur. U zhgreha n nj vaj me z t lart, i cili e uditi edhe arsimtarin. E vrejta kur u nis drejt meje pr t m goditur shuplak, po nuk bra asnj prpjekje pr ta ndalur vajin. Shokt dhe shoqet e klass m shikonin t shastisur, prve Nazit, zri i t cilit bhej gjithnj e m i hareshm. Arsimtari u afrua shum, aq sa mu duk se u ngjit pr trupin tim, ma dha nj shuplak, e cila mu duk si nj un e zjarrt dhe m brtiti: - Shko n vend, majmun! Me nj hap t dridhshm, gati pa e par mir hapsirn ndrmjet bankave, shkova dhe u ula n vendin tim. Vaji mu ndal prnjher, si t ishte dikush brenda meje q e kurdiste si nj or muri. N shpirt ndieja nj gzim t turbullt, t paprjetuar ndonjher m par. Isha i lumtur q nuk kisha folur pr prejardhjen e njeriut nga majmuni. M dukej se kisha shptuar nga kthetrat e tij dhe nga ata sy t paprmbajtje, t cilt nga fotografia n librin e biologjis, derdhnin nj trishtim t paprshkruar.
www.islamischen.ch
53
X
E mbylla fletoren dhe nj koh mbeta si i mpir. Mpirja m filloi nga duart po pastaj m prfshiu edhe kmbt edhe kokn, e vemas syt ndienin nj mpirje rnduese. t ishte ky autor kaq i uditshm? Mos kishte parandier se do t ndodhe hataja, pr shkak t oroditjes s njerzve q kishin prmbysur ligjet dhe kishin imponuar nj rregull trsisht njerzor? M dukej se e ndieja nj z q thoshte se ky ishte nj paralajmrim, po askush nuk ia kishte vn veshin derisa ndodhi hataja. Sot nga mesdita n fshatin Shkurraj na u afruan dy pleq dhe na treguan hatan q kishin prjetuar banort. Vetm ata t dy kishin mbetur t fshehur n nj stall, ndrsa t tjert i kishin dbuar polict serb. Njri plak na rrfeu se i kishte shikuar nga nj knd i tavanit t stalls. - Nuk bn vaki me pa aso egrsie, burra! Qllonin grat e fmijt me shkelma e me ka mundnin dhe ulrinin si bisha. Njeriu nuk bn ashtu. Po ata nuk ishin njerz, nuk di ka ishin. Gjynah t thuhet se ishin njerz. Plaku ishte i zbeht n fytyr, i krrusur tej mase dhe me nj shikim t prhumbur. Ai tjetri vetm heshtte dhe miratonte me kok fjalt e t parit. Mbahej pr nj krrute me gjemba n mes dhe mua m dukej se do ast mund t prmbysej prtok.
www.islamischen.ch
54
MARKSI
Fotografia e Karl Marksit zinte gjysmn e faqes s librit t historis. Mjekra e madhe, e tra e thinjur, si nj bashk leshi n furk, flokt e krleshura dhe syt deprtues m bnin ta shikoja gjat, me nj prpjekje pr t kuptuar dika m shum nga ajo pamje enigmatike. Prpiqesha t gjeja prgjigje se pr far shkaku flokt e tij ishin t krleshura, ndrsa mjekra e krehur me eleganc. Prpiqesha t kuptoja pse ballin e kishte shum t gjer, t rrafsht, si t mbushur me tul, ndrsa qafn e kishte t holl, sa mezi e mbante tr at kok t madhe? Dhe mbi gjithka, ishin syt e tij, tepr deprtues, q kur i shikoja m gjat, m dukej se ma lexonin kurreshtjen dhe m qortonin. Arsimtari i historis e ngriste zrin shum m lart kur e shqiptonte emrin e Karl Marksit. Kollitej m par dhe pastaj thrriste: "Karl Marksi", si t thrriste ndonjrin nga nxnsit pr ta pyetur, e mandej fliste srish me z m t ult, por shum solemn. - Kur t prmendet emri i Karl Marksit, duhet t lvizni nga vendi! - udhzonte krcnueshm arsimtari i historis dhe na shikonte disi me inat. - Arsimtar, nna m ka thn se kur t prmendet emri i Zotit, duhet t lviz nga vendi!- i pata thn un hutueshm, duke u ngritur n kmb, si ishte zakoni kur i drejtoheshe arsimtarit. - Ti e dgjon fjaln e nns sate analfabete, apo fjaln e arsimtarit?! - Jo, arsimtar... - Pse vjen n shkoll, nse nna jote ditka m mir se un?
- Arsimtar, un vetm... - Idiot! Dil jasht! - Pastaj m'u afrua me hapa t shpejt, ma ngrehi veshin me forc dhe m dha nj flakaresh, derisa un po dilja nga klasa i tmerruar. Prplasjen e ders mbas meje nga ana e arsimtarit e shoqruan disa fjal shpotitse t Nazit dhe disa t qeshura. N orn tjetr un rrija kokulur dhe nuk guxoja as ta shikoja tinz arsimtarin e historis. Ai prsriste me z t lart emrin e Karl Marksit, shpjegonte zbulimin e materializmit dialektik, thoshte se nuk ekziston kurrgj tjetr prve materies, thoshte se baza materiale e determinon vetdijen shoqrore dhe prap prsriste se kur t prmendet emri i Karl Marksit duhet t lvizet nga vendi. Un nuk e ngrija kokn, sepse kisha frik nga pamja triumfuese e arsimtarit t historis. E ndieja shikimin deprtues t tij, t cilin vetvetiu e krahasoja me shikimin deprtues dhe enigmatik t fotografis s Karl Marksit. - Ti, a more vesh?! - brtiti arsimtari i historis n astin kur ra zilja. Un srish mbaja kokn ulur, megjithse e ndieja se m ishte drejtuar mua. - Hej, ti idiot, a more vesh? - Po, arsimtar! - u prgjigja un i friksuar. N orn tjetr, arsimtari i historis vazhdoi shpjegimin e tij pr "materializmin dialektik" me nj pasion edhe m t madh. Ndrsa, un gjat tr ors, mbaja kokn ulur, se nuk guxoja ta shikoja
as arsimtarin, as Marksin. Syt e tyre ishin bashkuar n nj urrejtje t madhe kundr meje, sepse pata thn se duhej t luanim nga vendi vetm kur prmendej Zoti. Syt e tyre e shtrngonin klasn me nj hetim t prhershm, si n nj stacion policie.
TITO
- Ngrihuni t gjith n kmb! - urdhroi arsimtari n njrn nga ort e historis, n gjysmvjetorin e dyt, n muajin maj m duket. Ne u ngritm n kmb rrmujshm. Kur u qetsuam t gjith n nj pozit gatitu, ai foli me z t lart: - Kush sht n fotografin q e kemi n mur? - Shoku Tito! - brtitm t gjith, megjithse me disa zra t akorduar. - Prsriteni edhe nj her! - Shoku Tito - gjmoi klasa, ksaj here si me nj komand t ushtruar mir. - Shum mir! - brtiti arsimtari i historis dhe fytyra i ndriti nga nj gzim i madh. - Sot do t flasim pr figurn e shokut Tito! Uluni! T gjith nxnsit u ulm me ngut dhe ia ngulm syt arsimtarit t historis, i cili e shikonte fotografin n mur, duke mbajtur dorn e djatht n cep t ballit, si ushtar. At fotografi t varur lart n mur, n ann e majt t stufs, ne e shikonim pr do dit, sepse ajo ishte e madhe dhe me
nj korniz me ngjyr t art. Por tash, q arsimtari e prshndeste ushtarakisht, e shikova me m shum kurreshtje. Meq isha n bankn e par, mund ta dalloja m mir at rrezllimin e syve t tij deprtues, njsoj si t syve t Karl Marksit. Pr nj ast mu duk se i lvizn syt dhe na prthekoi me nj shikim krcnues, aq sa ndjeva frik. Por, fjalt e arsimtarit ishin qetsuese. - Shoku Tito sht biri m i madh i kombeve dhe kombsive tona, i t gjitha kohve, sht nxnsi m i madh i Karl Marksit, msimet e t cilit i ka shndrruar n praktik dhe i ka prparuar edhe m shum. Sa her do t prmendet emri i shokut Tito, duhet t ngriheni n kmb! urdhroi n fund t ors arsimtari i historis. - N ort e historis q pasuan, sa her prmendej emri i Titos, ne ngriheshim n kmb, si me nj komand t rrept ushtarake. Culi, nj shok i klass q rrinte n bankn e par, n rreshtin te dritarja, tregohej veanrisht i zellshm pr t prmendur emrin e Titos n orn e historis. Edhe nse i binte tema pr epokn e gurit, ai bnte 'bnte, dhe nuk e linte pa e prnendur emrin e Titos dhe ne q t gjith, bashk me arsimtarin (nse qllonte i ulur) ngriheshim n kmb. Dhe arsimtari i historis e donte fort Culin dhe e lavdronte me fjal t zgjedhura. Por, Culi na e nxinte jetn edhe n ort e tjera, e madje edhe n pushimet ndrmjet orve. Kur e shihte ndokend ulur n oborrin e shkolls, n kohn e pushimit, i afrohej dhe thrriste me z t lart: "Rroft shoku Tito!". Nse ndokush nga nxnsit nuk ngrihej, ai ia shnonte emrin dhe n orn e historis i tregonte arsimtarit. Edhe n ort e edukats muzikore ne msonim kng pr Titon, t cilat i kndonim me aq z t lart, sa ndiheshin n fund t katundit. "Shoku Tito ne t betohemi/ Se nga rruga jote nuk largohemi/, ishte refreni i nj knge q e kndonim rregullisht n ditt e festave.
- Duhet ta ngrini zrin sa m lart, kur ta kndoni shokun Tito!- na msonte arsimtari i muziks me zrin e tij t prdredhur. Ai ishte nj plakush q kishte qen edhe partizan. Gati n seciln or t edukats muzikore, ai e nxirrte librezn e lufttarit dhe e lkundte n ajr pr t na bindur se kishte qen partizan. Me nj pasion t madh na tregonte pr luftn heroike q kishte br brigada e tij kundr ballistve "me urdhrin e shokut Tito". Ort e historis e t muziks kalonin disi, po natn, kur nuk m zinte gjumi, m shkonte mendja n fotografin e shokut Tito t varur n ann e majt t stufs dhe m dukej se tymi dilte nga qyngu dhe e prshkllinte pamjen e tij. Ai nxihej i tri nga bloza, por syt i mbeteshin po ata, krcnues dhe enigmatik tejmase. Tmerri m kapte edhe m shum kur m dukej se arsimtari i historis ishte dikund aty pran meje dhe prgjonte mendimet e mia. - Kij kujdes, se bri e mendove dika keq pr shokun Tito, do t ta nduk veshin, idiot! Ne e dim q babai yt sht armik, sht kundrrevolucionar. Prandaj ti je nj far e keqe. Po mos mendoni se mund ti shptoni syrit vigjilues t partis. More vesh, idiot! Strukesha edhe m fort dhe e fusja kokn nn jorgan gati trsisht. Por, edhe me kokn e fshehur, me syt e mbyllur dhe me frikn n palc, m vinte ndonj prfytyrim disi i shfytyruar pr portretin e shokut Tito. - Kij kujdes, idiot! - m dukej se lvizte npr errsir krcnimi i arsimtarit t historis. Dhe sa m shum q m kaplonte frika nga prania e padukshme e arsimtarit t historis, aq m shum deformoheshin prfytyrimet e mia pr Titon, po edhe pr Karl Marksin. Flokt e krleshura t kallakangjs mbinin n ast mbi mjekrn dhe mbi kokn e Karl Marksit, e mbulonin t trin, i
www.islamischen.ch
59
futeshin n goj, ia mbulonin syt deprtues dhe enigmatik, e shndrronin t trin n nj krijes t frikshme. Pastaj i vinte radha shokut Tito. Mbi ballin e tij t gjer, nguleshin dy brir t mdhenj, t kuq, si t ndonj demi mbas nj dueli t ashpr, ku ai del fitimtar, po me brir t gjakosur nga trupi i demit t mundur, ndrsa nga syt i rridhte nj lnd viskoze dhe djegse, si kallamazi me t cilin baba lyente rrotat e qerres. M kapte lemeria nga frika, sepse prania e arsimtarit tashm bhej krejt e vrtet. Prsrisja me vete refrenin e kngs, q t'i largoja disi prfytyrimet e frikshme. Por, nuk ndihmonte as refreni i kngs. Shoku Tito ne t betohemi. Se nga rruga jote do t largohemi, tingllonte n mendjen time nj z i ashpr, q vrtet ishte imi, por un kisha frik ta dgjoja. Pse e ndryshonte tekstin dikush brenda meje me aq kokfortsi? Heqte ndajfoljen nuk vargjet ndrronin krejt kuptimin, bhej hataja. Arsimtari i historis shpurdhte si zorra n prush, m krcnonte e prpiqej t m kapte pr fyti. Vetm kur e pshpritja lutjen q ma kishte msuar nna La ilahe ilallah m hiqej frika dhe ndieja trupin t m lehtsohej. M dukej se masa e friks dilte nga trupi im dhe ikte e dilte npr oxhak e shporrej diku larg.
BERIA
Kur dukej Salihi i Islamit, me kapeln leninovka n kok, duke ardhur drejt shkolls, arsimtart zverdheshin n fytyr. (Shum vite m von, kur e kam par fotografin e Lavrenti Berias, jam
tmerruar nga ngjashmria e pamjes s Salihit t Islamit me at t shefit t KGB-s). Nuk e di si ndodhte q un vrtet e vreja kt ndryshim n fytyrat e disave prej tyre ose m mir t them, nuk e di pse nuk e vrenin t gjith at ndryshim t madh. Prjashtim bnte arsimtari i biologjis, i cili nuk zverdhej por skuqej nga njfar shprthimi i emocioneve. Ndonjri nga arsimtart e zverdhur fillonte t na brtiste neve nxnsve, q t mbanim qetsi, (n oborr) dhe q t futeshim n klas, edhe pse zilja e Hamitit ende nuk po binte. Salihi i Islamit vinte drejt shkolls me hap t ngadalshm, thuajse i maste nj nga nj hapat q hidhte. Dimr e ver n kmb mbante t mbathura izme t llastikut, t gjata deri n gjunj, me nj vij t kuqe n pjesn e eprme. - Kto jan izme t komunistve! - m tregonte Lala, nj kushriri yn i largt, kur e bezdisja me pyetje pr ato izme. Gati gjithmon u binte fort me shuplaka t dors, her njrs kmb e her tjetrs, pr t vn n pah forcn e atyre izmeve vizlluese. Kur mbrrinte te fusha e volejbollit, Salihi i Islamit ndalej dhe e prthekonte oborrin e shkolls me nj shikim hetues. Arsimtart q qllonin n oborr, edhe pse t hutuar e t zverdhur n fytyr, niseshin drejt tij dhe e prshndesnin duke ia shkundulluar dorn. Ai rrinte vrenjtur dhe shikonte andej-kndej, sikur krkonte q edhe t tjert t vinin e t'ia shkundullonin dorn. Gjithmon arsimtari i biologjis gjendej pran tij dhe e merrte pr krahu dhe bashk futeshin te salla e arsimtarve. Ne futeshim n klasat tona dhe m tutje nuk dinim as far thoshte as far bnte Salihi i Islamit n salln e arsimtarve. Dikush thoshte se ai luante shah me arsimtarin e biologjis dhe me drejtorin.
www.islamischen.ch
61
- Mos u bj si Salihi i Islamit! - i pati thn nj her baba nj njeriu q po i tregonte dika n lmn ton, ku ata ishin mbshtetur pr shtrege dhe pinin duhan nj pasdite t vers. M duket se po at nat, pash nj ndrr t frikshme. Salihi i Islamit, ishte ulur diqysh mbi gurin e ezms s Shegzs, e kmbt i lvareshin mbi gyp dhe luante me uj, duke e derdhur jasht shtratit t drunjt. Kur u afruan bagtia, ai nxori revolen nga brezi dhe filloi t'i qlloj me radh, ato t cilat prplaseshin prtok, ndrsa gjaku przihej me ujin e ezms. Salihi i Islamit kollitej me zrin e kaut dhe brirt i rriteshin mbi beretn e zez. - Qen bir qeni! - ngrmonte Salihi i Islamit, kollitej dhe ma drejtonte revolen n lule t ballit. Ishte i parruar, syzgurdulluar dhe i mbuluar n djers. Brirt mbi beretn e zez i rriteshin me shpejtsi. Un qaja me z, shikoja lopt e vrara dhe ujin e skuqur nga gjaku i tyre dhe dgjoja krcnimin e tij " Qen bir qeni" t prsritej gjithnj me z e m t lart. E shtna drejt meje, n lule t ballit ma nxori gjumin, po frika m'u zmadhua edhe m shum n at errsir t thell t dhoms, ku dgjoja grhamn e fort t babs. Pas asaj ndrre t frikshme, sa her e shihja Salihin e Islamit q vinte drejt shkolls, hyja n klas me hapa t shpejt. Po ai n shkoll vinte shpesh e m shpesh, rrinte gjat e m gjat, flitej se nuk luante shah vetm me arsimtarin e biologjis e me drejtorin po edhe me arsimtarin e historis, i cili kishte filluar t krenohej npr shkoll e npr fshat se e kishte msuar shahun bash prej dors s Salihit t Islamit. - Ai sht Rankoviq! - i pati thn nj her baba dikujt n odn ton. Emri i askujt nuk u prmend m par, po mua m'u krijua ideja se po fliste pr Salihin e Islamit. Nuk e dija se ka do
www.islamischen.ch
62
t thoshte fjala Rankoviq, po nga zemrimi q shprthente n shqiptimin e ksaj fjale nga baba, prfytyroja se ishte dika e pshtir. Figura e Salihit t Islamit, i parruar, me sy xixllues, me izme t gjata deri n gjunj dhe me revole n dor duke shtn mbi lopt q i afroheshin ezms s Shegzes, m shfaqej n kujtes me prmasa t frikshme sa her q dika nuk shkonte. Ajo figur bhej nj prodhuese e bezdis n prfytyrimet e mia t fmijris, disi ngjashm me figurn e majmunit nga libri i biologjis. - E pati edhe Salihi i Islamit! - kokoriste gzueshm nj mbrmje vere daj Ceka, deri sa rrinte me babn n od. - M duket se shptuam nga dora e Rankoviqit! - ia ktheu baba. Ndoshta tash na ln rehat e nuk krkojn q t na dbojn nga vendi yn. Baba pinte duhan me kamish dhe m dukej se edhe fjalt i dilnin nga kamishi. - Kemi hequr kiametin! - fliste daj Ceka dhe tundte kokn, duke dredhur nj cigare. Hyqymet m i poshtr nuk bn vaki me ardh! Ishalla ua dredhin kokn rankoviqistve! - Thiu thiun s'e han, o Cek! Po ishalla na ln rehat ne n hallin ton! Mjaft mos t na ndjekin mbrapa, si zagart! Nga biseda e babs me daj Cekn e kuptoja se Salihi i Islamit m nuk do t kapardisej n oborrin e shkolls. Por, uditrisht e ndieja se ai mund t futej srish n ndonj ndrr timen t keqe dhe t vriste lopt me revole pran ezmes.
www.islamischen.ch
63
XI
N oborrin e nj shtpie t djegur, s cils i kishin mbetur vertikalisht tri oxhaqe t larta, t nxira nga flakt, rrinte nj plak rreth shtatdhjet vje i krrusur e thatim, i parruar e me rroba t zhubravitura si mos m keq. Kur na pa ne q po hynim n oborr, duket se u tremb n fillim, po mandej sikur e mori veten dhe filloi t na afrohet, duke u mbajtur pr nj krrute. Ishte fillikat n at oborr. Na tregoi se tr luftn e kishte kaluar duke u endur npr shtpit-grmadha t fshatit t tij, krejt i vetm, ngase familja e tij dhe mbar banort ishin dbuar nga fshati me dhun dhe ai nuk e dinte se nga i kishin uar. Dikur ikn edhe qent nga fshati dhe un mbeta krejt vetm. Shum udi m vjen se si ikn qent nga fshati. Ishte shum vshtir ta kaloja natn pa dgjuar asnj lehje qeni. Jam rritur e jam plakur n kt fshat dhe ne gjithmon kemi mbajtur qen q ruanin shtpit tona. Po t mos ishin zhurmat e avionve dhe eksplodimet e raketave, nuk e di se a do t shptoja me mend a jo. Familjen ma dbuan nga shtpia ushtart me maska e me automatik n duar. Shanin e brtitnin si t mendur. Po un nuk luajta vendit. U thash, n gjuhn e tyre, po desht vramni, po desht mbytmni, un nuk e lshoj shtpin i gjall. Dhe, ata nuk m than kurrgj tjetr, po ia dhan flakn shtpis, u zgrdhin e morn shpatit teposht n lagjet e tjera, t cilat i bn shkrumb e hi. Shikoja flakt se si e prthekonin shtpin si bisha t egra dhe as nj kov uj nuk e nxora nga pusi. Thash vetmevete si sht shkruar, ashtu do t bhet dhe ska tjetr. Zoti na jep e na merr. Vetm robt e shtpis t m shptonin, se sa pr shtpi do tia bjm hallin. Po thon se jan n Shqipri e se jan nisur pr kndej. Po nuk di ku do t flejm o mik, se jemi njzet antar t familjes, me djem e me nipa. Po shyqyr q u liruam, se flejm edhe n oborr. Mjafton q nuk na nguc kush.
www.islamischen.ch
64
Plaku foli e foli, pa na shikuar asnjrin dhe m shum bnte nj monolog me veten, sesa nj bised me ne. Mezi i dilte zri. Kur pushoi nj grim, Hansi m tha ta pyesja se a mos dinte n kishin vendosur mina serbt, dhe n mos kishin hedhur kufoma n puset e fshatit. Mu desh ta kapja pr mnge leht plakun q t i ndihmoja t kuptonte se far po e pyesnim. M shikoi hutueshm dhe trhoqi krahun si me hidhrim. - E kemi pasur n fshat nj bashkpuntor t serbve. E kemi ditur q sht qen, po jo n at derexhe. Ai ka br me gisht se kush duhej t pushkatohej, cila shtpi t digjej, cila shtpi t plakitej. - Ku sht tash ai njeri? - pyeti Hansi dhe un ia prktheva. - Kush e di ku sht. Me siguri diku n Serbi. Far e keqe ishte, o mixh. Mina nuk kan vendosur, sepse ktu nuk mbetn as qent, e lre m njerzit. Ata kan menduar se do t mbeten ktu gjat, prandaj nuk kan vendosur mina. Plakut i lam dy batanije, dy konserva dhe nj buk e nj litr qumsht, edhe pse ai mezi i pranoi ato ndihma. Jam msuar t bj hall, mos u mrzitni pr mua. Ndoshta dikujt tjetr i duhen m shum- ngulmonte plaku derisa ne largoheshim. Mbaj fletoren n dor dhe mendohem : far paralajmrimi pasksh qen ky dorshkrim?! Ai personazhi, Beria, ishte nj njeri real, i cili u kishte prir krimeve ndaj bashkkombasve t vet n kt fshat, sigurisht duke ua prishur edhe ndrrat. Por, jam i sigurt se, edhe po t ishte botuar ky dorshkrim para ksaj katastrofe, askush nuk do tia vinte veshin ktij paralajmrimi.
www.islamischen.ch
65
ENVERI
N romanin E kuqja dhe e zeza t Stendalit, t cilin im vlla e mbante n fund t arks s t shoqes, ruhej e fshehur nj fotografi e Enver Hoxhs. At fotografi im vlla ma pati treguar nj dit, duke m porositur dhjetra her q t mos i thosha askujt se far fshehte ai n fundin e arks s t shoqes. Nuk e di pse ma pati treguar at fotografi mu at dit vjeshte (shiu nuk prajti tr ditn e lume dhe ne ishim si t ngujuar n shtpi). Tash them se mos ka qen festa jon kombtare, 28 nntori, pr t ciln ather un nuk dija asgj. Nga ana tjetr, nuk e di pse nuk ma kishte treguar at fotografi edhe m hert dhe pse nuk m kishte treguar se kishte nj shtet q e quanin Shqipri, nga e cila ne ishim t ndar me dhun para shum e shum vjetsh. Ne ishim shqiptar si ata, e flisnim t njjtn gjuh dhe ishim vllezr t nj gjaku. Por, ne ishim n nj shtet tjetr, q e kishte emrin Jugosllavi, e n t cilin nuk ishim krejt t lir. Im vlla fliste ngadal, m nj z disi t dridhshm dhe m duket se ballin e kishte m t zbeht se zakonisht. Por, ai fliste pa u ndalur, duke m shikuar drejt e n sy, me nj shikim t but, sa n do ast prisja se do t m prqafonte. Fotografia e Enverit ishin me ngjyra, nj ngjyr e kaft e elt dhe n fund ishte firma e tij. Ishte i buzqeshur me faqe t mbushura dhe me nj shikim t tretur n lartsit q n fotografi nuk dukeshin. - Si t duket? - Kush? A, po. Shum i mir. - A sht m i mir se ai topuzi, Titoja?
- A? Ah, po, po. Ky sht shqiptar a? - Shqiptar si ne. Dhe kryetar i shtetit ton am. - A sht kryetar i yni? - Po de. - Pse nuk sht fotografia e tij n klas? - Nuk na e ln. Por, ti mos i trego askujt se e kemi n shtpi! Mund t kemi probleme me polici. - Nuk i tregoj askujt. - Por, ky sht kryetari i shqiptarve, mbaje mend! Dhe mos i trego askujt se e kemi fotografin e tij n shtpi, more vesh? - Po, po. - Pas njfar kohe, im vlla e mori fotografin, e futi n librin E kuqja dhe e zeza, e mbshtolli n nj rrob dhe e futi n fund t arks, duke knduar me z t ult nj kng, ku dalloja vetm fjalt Enver Hoxha tu ngjatt jeta. Pastaj mi ledhatoi flokt dhe srish m porositi t mos i tregoja askujt pr fotografin q ai e mbante t fshehur. - Kur t rritesh, do t msosh m shum, tash duhet t dish vetm kaq!- foli im vlla dhe pastaj iu afrua dritares dhe qndroi duke e shikuar shiun q nuk prante. Edhe un shikoja pr dritare dhe shikoja n largsi, duke u munduar t lidhja disi mendimet pr at vend q quhej Shqipri, q ishte atdheu yn dhe q e kishte at burr me faqe t mbushura e me shikim t tretur n lartsi,
Enver Hoxhn. Bja prpjekje t formsoja disi n mendje se si dukej Shqipria (m e madhe se Shegza e Shpati bashk?), se si dukeshin shqiptart e saj? Figurat q m krijoheshin n mendje ishin t prmasave fantastike, si Muji e Halili, pr t cilt nna na tregonte prralla t gjata netve t dimrit. A thua do t niseshin ata nj dit si Muji e Halili dhe t vinin te ne e t shporrnin nga fshati yn Mirko tagrambledhsin dhe ata polict fytyrzalli, t cilt na trokisnin me der dhe e krcnonin babn, se do tia merrnin bagtin dhe tokn nse nuk e paguante porezin. Hajt, hajt se vjen Enver Hoxha dhe ua tregon qejfin, mendoja. Ne fotografin e tij e kemi n shtpi, m shpthente nj mendin kryengrits, sa m kapte tmerri se mos m dilte edhe ndonj fjal nga goja. Por, ata as q m shikonin mua. Me sy t artur, me damar q u dilnin n t dy ant e qafs dhe me nofulla t shtrnguara, krcnonin babn me fjal q un nuk i kuptoja, sepse flisnin n gjuhn e tyre serbe. Pamjet e ngrdheshura dhe t frikshme t Mirkos dhe t policve t tij i krahasoja me pamjen e Enver Hoxhs nga fotografia, ku ai ishte i qet dhe me shikim n lartsi dhe ndieja se triumfoja mbi ta. Por, dalngadal m krijohej bindja se as Enveri dhe as ata shqiptart e tjer t Shqipris nuk do t vinin kurr, si Muji e Halili pr t na shptuar. - Fotografia le t rrinte aty n fund t arks, n romanin e Stendalit E Kuqja dhe e zeza, q un t dija se kishte nj president shqiptar dhe nj Shqipri, q ishte atdheu yn i vrtet, nga i cili na kishin ndar me dhun. Edhe pse askujt nuk guxoja ti tregoja, ajo fotografi m bnte q t mbahesha m t madh para shokve q nuk i dinin nga ato gjra t fshehura. - Edhe sot pas m shum se tridhjet vjetsh at fotografi t Enverit e mbaj n dor dhe e shikoj gjat derisa shkruaj kt tekst. Koha ka ln gjurmt e veta edhe n fotografin e tij, sado q tr kohn ka ndenjur e ruajtur n at libr dhe n fund t arks. Por, ngjyrat vrtet jan br krejt t zhgjyera, sa mezi dallohen vijat e portretit. Tash di shum e shum gjra pr Enver Hoxhn, q
nga rrrfimet e miqve t mi q kan vuajtur ferrin e burgjeve t tij, e deri te literatura e botuar kto vitet e fundit, e cila e tregon Enverin si nj diktator - prbindsh. Lexoj ngadal titujt e kapitujve t librit t Ilir Malindit, duke e ndrprer leximin me shikime t gjata mbi fotografin q mbaj n dor. Komunizmi sllav dhe pansllavizmi i Enver Hoxhs... Enver Hoxha nxjerr thonjt e diktatorit... Prrenj gjaku. Vrasje dhe vetvrasje... Kthetrat e mprehta t djallit... tentakulat e prbindshit... Krert e foles s djajve... Roja e kryedjallit dhe disa kurdisje t Sigurimit... Epopeja sllave n Shqipri... Epopeja ruse... Prkrahja e organizatave terroriste... Lufta kundr fes... Puna e Sigurimit me shqiptart n Jugosllavi... Vrasja e Mehmet Shehut... Arrestimi i Kadri Hazbiut... Vrasja e djemve t Kosovs... Her shikoj prmbajtjen e librit her fotografin e Enverit, duke ndjer si m djersitet dora dhe si m rndohet nga pesha e saj. A thua ka qen e mundur q t kem adhuruar nj njeri t till, nj krijes aq monstruoze q ka shkuar aq larg sa e ka mohuar edhe vet Zotin?!!! - A e sheh? - i them vllait. - Po. Por, ashtu ishte ajo koh. Ne e kishim nj shpres tek ai. - Shpres e kot kishte qen. Sa pr t, Mirko e polict e tij do t na piqnin n hell. - Megjithat, ne e kemi forcuar veten, duke e krijuar iluzionin se e kemi dik q na mbron, q sht i yni. Kshtu duhet t shikohet ajo pun. - Por, kemi qen t mashtruar, pranoje. - T mashtruar prej tij, po. Por, ne jemi mbajtur gjall me shpres. Kjo nuk sht pak. Pa at iluzion, ndoshta do t ligshtoheshim krejt e nuk do t mund ti bnim ball terrorit.
www.islamischen.ch
69
- Por, edhe ne jemi viktima t tij, pranoje. Jo si ata t Burrelit e Spait, por viktima po. - Im vlla m shikon me butsi, si ather kur ma tregoi pr her t par fotografin e Enverit dhe srish ballin e ka t mbuluar me djers t ftohta, t cilat i notojn npr rrudhat e thella. M shum se tridhjet vjet nga ajo dit vjeshte (q mund t ket qen dita e fests son kombtare) koha ka gdhendur n ballin e tij edhe formn e pashlyeshme t dshprimit.
XII
Kur e mbylla fletoren, pash se doktor Hansi ishte ulur pran meje n tend dhe po m shikonte me ngulm. I buzqesha dhe pa m pyetur asgj, fillova tia shpjegoja prmbajtjen e kapitullit. Doktor Hansi pa u prqendruar n at q i thash, filloi t tregonte se kishte lexuar dy romane t shkrimtarit shqiptar Ismail Kadare, po emrat e veprave i kishte harruar. Nga ajo q i kujtohej, mora vesh se kishte lexuar romanet Prilli i thyer dhe Pallati i ndrrave. - Shum mister ka kultura juaj! - prfundoi doktor Hansi. - Varet si e sheh njeriu - i thash. - Ato romanet q kam lexuar un, ashtu m jan dukur. Vrasje dhe ndrra t frikshme. - Jeta jon ka qen shum dramatike, doktor Hans. Ju e pat n kt luftn e fundit. - Po, po.
- U desh t ndodhte gjith kjo hata, q t na njihni sado pak. Mosnjohja e madhe krijon iden se jemi nj mister - i thash gati me inat. - Pr shqiptart un dija se jan nj komb komunist dhe se i prkasin kampit t Mosks. Ndrsa un urreja komunizmin nga thellsia e shpirtit, sepse komunist qen ata q ma vran nnn e motrn n parkun Tiergarten. Ata q e shkrumbuan Berlinin mbanin kapela me yllin komunist. Dhe ju shqiptart ishit n kampin komunist. far t dija m shum? - Ne ishim pr t na vajtuar, e jo pr t na injoruar - i thash si n tym. - Nuk jam i sigurt se keni qen t injoruar prej nesh. sht e kundrta, vet ju shqiptart keni pasur fajin e madh q nuk keni br m shum pr veten tuaj. I jeni nnshtruar diktaturs dhe jeni sjell sikur jeni komb i lumtur. Flas pr Shqiprin n kt rast. Nuk kishte opozit, nuk kishte disidenc, asgj nuk kishte. Ju e pat vet n Kosov: kur u rebeluat kundr robris, ne erdhm dhe ju ndihmuam. A nuk sht kshtu? - Pr kt ndihmn e fundit keni t drejt. Por, ne na dmtuan n t kaluarn shum, na ndan dhe na lan nj pjes kndej nj andej. Po t ishim komb i bashkuar, as diktatura n Shqipri nuk do t ishte aq e egr dhe as Kosova nuk do t prjetonte tragjedit q prjetoi. - Kjo sht nj tem tjetr, megjithse edhe ndarja juaj e ka brenda vetes shkakun se ju nuk keni qen t formuar si komb dhe nuk keni pasur nj projekt t qart pr t ardhmen. Kam lexuar disa dokumente pr Lidhjen e Prizrenit dhe kam par se krkesat politike nuk kan qen t qarta. Apo nuk sht kshtu?
www.islamischen.ch
71
- Nuk di. M shum mund t thuhet se nuk ka pasur vullnet q t zgjidhet problemi shqiptar. N at koh ishin n ekspansion shtetet sllave, t cilat i prkrahte Rusia. - N fund t fundit, asgj nuk ndreqet duke vajtuar pr padrejtsit e t kaluars. A pak padrejtsi i jan br Gjermanis? Po ne kemi ecur prpara dhe nuk jemi gjunjzuar asnjher. Me kt luftn e fundit edhe ju keni filluar t silleni si nj komb q nuk ndalet. Por ju pret rrug e gjat. Doktor Hansi shikoi orn dhe u ngrit. - Ta lm historin se nesr kemi pun - tha dhe doli duke br nj shenj prshndetjeje me dor. Un mora dorshkrimin srish.
ANATOMIA
Skeleti q rrinte n ball t klass, gati i mbshtetur pr drrasn e zez, vinte gjithmon bashk me profesorin e anatomis, sa dikur m dukej se ata ishin t pandashm. Dikur mua m dukej se nuk ishte profesori ai q e trhiqte zvarr skeletin, po skeleti i ndihmonte profesorit q t dinte se kur saktsisht kishim ort e anatomis. Pr ndryshim nga skeleti, profesori ishte nj njeri i trash, me faqe t kuqe dhe me nj trup muskuloz, si nj sportist. Kur e vendoste skeletin n vend, (edhe skeleti mu si ne nxnsit e kishte vendin e vet!) profesori e maste klasn me shikim dhe syt i ngatrroheshin n bankn e dyt, te Meri dhe pr disa aste ai ngrinte i tri, sa i prngjante bashkudhtarit t tij, skeletit. Tr klasa e dinim se ai e kishte merak Merin, se e kishte lutur q t bnte dashuri me t, se i kishte premtuar gjithfar gjrash, edhe se do ta merrte pr grua... Meri
t gjitha kto ia kishte treguar Rits, ndrsa Rita t gjith ne t tjerve, megjithse secilit ve e ve, as sa mund t thuhej se nuk kishte dshmitar q t pohonte se ajo e kishte thn nj fjal t vetme. Profesori i anatomis e merrte veten shpejt dhe bhej shum nevrik duke na akuzuar se ne ishim nj grup injorantsh q m mir e kishim pasur po t kishim ruajtur lopt n katund se q kemi ardhur pr t humbur koh n shkoll, pr t ciln ne nuk ishim. Pastaj fillonte t na pyeste her njrin e her tjetrin, sa n njrin rend sa n tjetrin (Merin gjithmon e provokonte me pyetjet m t ngatrruara si ajo pr Muskulus sternokleidomastoideus-in dhe pr penisin). E nxirrte Merin te skeleti dhe e pyeste se nga shtrohet ai muskulus sternoideomastoideusi. Pastaj bnte edhe ndonj pyetje tjetr, pak m t leht, po gjithsesi e pyeste se ku ishte dhe si ishte penisi, e kshtu me radh. Meri skuqej flak dhe djerst ia mbulonin fytyrn e bukur. Skeleti dridhej nj koh nga t prekurat e lehta t Merit dhe mua m dukej se edhe profesori po ashtu dridhej. Mandej m dukej se ato t dridhura m prfshinin edhe mua dhe ndoshta t gjith nxnsit e tjer, aq sa m dukej se e tr klasa shndrrohej n nj hapsir t dridhshme. Epiqendra e atij trmeti t vogl, ishte dora e Merit, e cila prekte leht at pjes t skeletit ku duhej t ishte ai, penisi, pr t cilin profesori i bnte pyetje vazhdimisht, sa, kur, si... N njrn nga ort e anatomis, profesori dhe skeleti hyn si zakonisht n klas, po Meri mungonte. Shikimi i tij pyets u ngri pr disa aste n bankn ku duhej t ishte Meri, pastaj u ul dhe filloi t pyeste se kush mungonte, pse mungonte... At or ai as nuk pyeti knd as shpjegoi ndonj pjes t re t skeletit. Na tha t hapnim librin n faqe 140 dhe t lexonin n heshtje msimin. Ishte nj leksion pr anatomin e boshtit t kurrizit m duket. Ne rrinim kokulur, gjoja duke lexuar ndrsa ai tr orn u end npr klas i menduar dhe duke fishklluar nganjher njfar melodie. Kaluan dit e jav e Meri m nuk erdhi n shkoll. M n fund Rita na e solli
lajmin se Meri e kishte ln shkolln pr shkak t ngacmimeve q i bnte profesori i anatomis. Nj nat ai ia kishte zn udhn para baness dhe i kishte thn se o do t flinte me t, o nuk do t kalonte klasn kurr. Dhe ajo kishte vendosur q t braktiste shkolln. M as e kam par Merin dhe as kam dgjuar gj pr t. N njrn nga fotografit e hershme t shkolls, q e ruaj n album, sht edhe Meri. E bukur dhe me nj t qeshur q duket se t prpin. Profesori i anatomis ka vite q ka vdekur n nj aksident komunikacioni dhe fotografin e tij e kam par disa her n gazeta, ku e prkujtojn familjart e tij, gruaja dhe fmijt, kolegt dhe miqt. N t gjitha ato prkujtime sht gjithmon e njjta fotografi e tij, nj pamje serioze, gati e prvuajtur. A thua ka do t jet br me skeletin q e bartte me vete, si ta kishte nj gjymtyr t veten? Do t jet shprbr edhe ai me kalimin e viteve ose me djegien e shkolls gjat viteve t lufts. Sigurish nuk ka mbetur asgj prej tij. Dhe ska mbetur asgj tjetr nga ort e anatomis, t cilat shndrroheshin n ankth, n smundje, n loj t ndjenjave perverse. Ka mbetur ve jeta e shkatrruar e Merit dhe kujtimi i hidhur pr profesorin, i cili bnte q vendin e anatomis ta zinte patologjia e ndjenjave. Dhe kush e di se far perversioni kolektiv ka prodhuar me vite ai njeri dhe shum t tjer si ai? A thua mund ti shkulet rrnja asaj bime t keqe, t mbjell n mendimin e qindra dhe mijra njerzve, vit pas viti, apo helmi i saj do t na e z frymn me kutrbimin e vet?! Kam frik se
BURGU
Kjo ndodhi shum vite m von.
Gardiani filloi ta hapte dern me nj trsllim t frikshme hekurash t zi e vende-vende t ndryshkur. Me njrn dor sillte elsin e madh, ndrsa me tjetrn shtynte, me sa fuqi kishte, paraportn e rnd. Pastaj hapi portn e strmadhe t hekurt, m kapi pr krahu, duke ma shtrnguar llrn fort, sa ndieva dhembje, dhe pastaj m shtyu edhe m fort. Deri sa porta e strmadhe e hekurt po mbyllej pas meje me nj trsllim edhe m t frikshme, un u gjenda brenda dhoms, pa guxuar t ktheja kokn prapa e ta shihja fytyrn e gardianit. Dhoma ishte e gjat dhe e ngusht, madje tepr e ngusht pr tr at gjatsi, q andej nga fundi dukej se ngushtohej si nj gryk knate. Askush nuk e ngriti kokn, derisa un po e masja me shikim at dhom. T mbshtetur me shpin pr muri, t burgosurit q ishin n at dhom, t cilt n fillim mu duk se ishin rreth tridhjet veta, po m von doli se ishin vetm njzet, po hanin drekn. Gjja e par q m bri prshtypje nga dreka e tyre, ishte krismnaja e lugve dhe e pjatave t aluminta. Kaq shum prplaseshin ato lug dhe ato pjata, sa nuk mund t merret me mend, megjithse m von e kuptova edhe vet se ajo vinte nga uria kronike e t burgosurve. Gjja e dyt q m shkaktoi habi ishte mbajtja e koks gati prngjitur me pjatat. T burgosurit ishin krrusur trsisht mbi pjatat dhe hapsira ndrmjet gojve dhe pjatave as q ekzistonte. Megjithse u thash edhe mirdita edhe u bft mir, askush prej tyre nuk ma ktheu prshndetjen me nj fjal t vetme, madje as me nj gjest. Nj koh ndenja n kmb si hu afr ders. Mandej bra disa hapa dhe u ula n nj knd t dhoms. Nuk vonoi dhe dera u hap srish me trsllim. T burgosurit, pa pritur asnj fjal, u ngritn n kmb me pjatat dhe lugt n duar dhe u nisn drejt ders q rrinte e hapur. Gardiani m urdhroi, me nj z t egr, q t ngrihesha edhe un. N lokalin ku u futm, kishte disa nevojtore, dhe nj radh lavamansh, ku t burgosurit po i lanin pjatat dhe lugt e tyre. Disa me
pantallona t shprthekuara prisnin n radh para dyerve t nevojtoreve. Gjithka e bnin pa fjal dhe me ngut. Bra prpjekje t hyja n radh n njrn nga dyert e nevojtores, por sa afrohesha, gjendej ndonjri q m dilte prpara dhe un mbetesha jasht. Gardiani brtiti me z urdhrues dosta!, dhe t gjith t burgosurit u nisn t dilnin nga nevojtorja-banj, shumica prej tyre me pantallona ende t shprthekuara. Kur hym brenda, nn breshrin e britmave t gardianit, srish u dgjua trsllima e egr e ports s hekurt, grvimat e elsit n brav dhe pastaj hapat e gardianit q po largohej. Kto procedura do t prsriteshin n ditt q do t vinin, pambarimisht, deri n ditn e lirimit tim. - Nga t patm, bre jaran? Hej, me ty po flas, o hajvan! Disa burra qeshn me z t lart. Dikur e kuptova se pyetja m ishte drejtuar mua dhe ndjeva nj drithm t ma prshkonte tr trupin. - Un a?! - Jo babgjyshi yt! Pej kahit je? - Prej Breznie - gjegja me gjysm zri. - Po pse nuk po kallzon si njeri? - Le bre se sqenka pr kurrgj. A nuk po e sheh q po duket si pul e nukt a! - Srish shprthyen t qeshura dhe kollitje q mu dukn t frikshme. - Pej Breznie a? Po ka ke ba?
- Kurrgj! - thash me z q sa vinte e shndrrohej n vaj. M vinte inat q zri m dridhej ashtu, po nuk mundja t frenoja shkulmet e pikllimit q po mblidheshin si re t zeza. Srish shprthyen t qeshura, kollitje dhe gajasje t llojllojshme. - Mos i ke zbrit pels prej bishti? - tha njri q ishte m afr meje. - Un, un kam dashur t dal n Shqipri! - mezi e mbarova fjalin. - Qy, qy, qy! Ky qenka politik!- tha njri. - Shihe ti far trimi! Ky as macen prej prsheshi nuk mund ta tremb, e paska pas dashur t kaloj kufirin e t dal n Shqipri! - Luaje mac kryet e buallit! - Sa t jetosh, do t dgjosh gjithfar budallallqesh! - Qe de! - Un nuk e di pse i bien n burg kta tipa. M s miri sht q t pushkatohen n kufi! - Hajt bre bac se shteti e di m mir ka duhet t bj! Ti po t dije, do ti kishe vet punt m mir. - Pse ka kam un? Avokati m ka thn q do t dal i pafajshm! - Po a? I pafajshm? E ai q tash han balt prej dors sate, a do t shpallet i pafajshm edhe ai?
www.islamischen.ch
77
Filloi nj znk ndrmjet tyre, e pastaj u przien edhe disa t tjer n at znk. Dikush thoshte se Ramushi (ashtu e kishte emrin), e kishte br vrasjen n vetmbrojtje, dikush tjetr thoshte se vetmbrojtja nuk mund t provohet leht, e ku ta di se far. Mua m harruan krejt, si t mos isha aty. Nja dy veta e nxorn nj tabel shahu dhe u uln prball njri-tjetrit, duke u lavdruar me gjithfar fjalsh, si Un pr ty jam Fisher, Un pr ty jam Kasparov. Disa t tjer filluan t luajn letra, edhe ata duke u lavdruar e duke premtuar se do t fitonin. N dhom vinte er e rnd, nj kutrbim q m zinte frymn gjithnj e m shum. Pastaj u ndez drita e madhe n ball t dhoms, nj drit verbuese, e cila ma kujtoi figurn e syrit t ciklopit. M duket se askujt nuk i bri prshtypje ndezja e drits dhe as hapat n korridor dhe britmat e dikujt q m dukej se po e trhiqnin zvarr. Nuk fjeta pothuaj tr natn nga grhamat e frikshme, nga kollitjet dhe nga t folurit e prart t t burgosurve, q m shkaktonin rryma frike n trup. Pran meje ishte njri q tha se e kishte emrin Remzi. As ai nuk flinte. Shikonte andej-kndej, pastaj disa her u ngrit dhe se krkonte n fund t dhoms, atje ku ishin teshat dhe gjrat e t burgosurve. - Un jam ktu pr t njzetn her. M kan marr pa faj. Kam qen fjetur kur kan hyr policia n dhom dhe m kan lidhur - filloi t fliste Remziu, me nj z pshprits. M thon se ia kam vjedhur pllumbat djalit t Xhemajl Ags, po un as me sy nuk i kam pa, sepse tjetr kush i ka drguar n Turqi me aeroplan. Ndoshta m lshojn nesr se jam i pafajshm. Remziu foli gati tr natn pr pllumbat e djalit t Xhemajl Ags, pr mnyrn si i kishte drguar tjetrkush n
www.islamischen.ch
78
Turqi dhe pr shpresn se do t lirohej t nesrmen si i pafajshm, megjithse kur dola un nga burgu, ai mbeti aty dhe m pati dhn nj porosi pr nj kameriere n nj kafene t kryeqytetit. Ditt e tjera ishin krejt t njllojta me t parn. Dallimi i vetm ishte se edhe un krcisja me pjat e me lug dhe shtyhesha n rend me pantallona t shprthekuara para ders s nevojtores dhe kur vija n radh, luaja her me letra e her me shah. Pas disa ditsh, kutrbimin e ajrit n dhom as q e ndieja fare. As drita e fort q rrinte tr natn e ndezur si nj sy ciklopi nuk m pengonte aspak pr nj gjum t rnd dhe pa ndrra. Ajo q m habiste m s shumti n fillim, ishte se prdit e m rrall e kujtoja t dashurn time, Dritn. Fytyra e saj prdit e m shum m shprishej, si nj pamje n ujin q e turbullon dikush. N fillim bja prpjekje q ta formsoja t plot pamjen e saj, ashtu t brisht e t bukur, po dikur hoqa dor. Ajo pamje q formsohej, formsohej, megjithse gjithnj m e paprcaktuar dhe m e paqart. Por, ajo ishte dhe skisha se far t bja. Po t humbisja koh n prpjekje t dhunshme pr ta krijuar t plot pamjen e saj, mund t bja ndonj gabim me figurat e shahut dhe ta humbisja lojn. Si t durohej pastaj gallata e kolegve! E vetmja pamje e plot q m shfaqej ishte figura e nns, me nj pamje qortuese dhe me lot n sy. Ajo pamje e saj, sa her m shfaqej, m torturonte pa mas dhe m bnte q t trhiqesha n vetmi, n skaj t dhoms. Askush nuk m pyeste se far kisha, sepse t gjithve u ndodhte q t ndaheshin ashtu n skaj t dhoms s paku nj her brenda dits. Pas disa ditve m nuk dija as cila dit dhe as cila dat ishte. Koha ishte ngrir n nj pik dhe nuk lvizte. Ndoshta priste q t dilja nga burgu q tia niste srish t lvizte, aty ku kishte ngrir ajo vet dhe jeta ime. Po Shqipria? E mbuluar me mjegulla, e mbajtur pezull n ajr, e shtypur
nga t katr ant nga duar t prgjakura, me nj form q i prngjante lkurs s regjur t dhis s therur, ajo lvizte npr trurin tim torturueshm dhe kndshm. Aty nuk mund ta gjenin as hetuesit, as gjykatsi, as gardiant. Ishte e imja.
XIII
Sot sht 18 qershor 1999. Po e shnoj n ditar rrfimin q e dgjova sot n fshatin Lumth. Meq nuk mora fletore me vete kur u nisa n kt ekspedit, jam i shtrnguar t mbaj shnimet e mia n fletoren ku sht dorshkrimi i romanit q e gjeta dit m par. Kjo mund t mos jet korrekte nga ana ime, po nse e gjej autorin, do tia kthej fletoren e tij, bashk me shnimet e mia, si dhurat. Duke na rrahur e shar, na nxorn nga shtpit e na bn grumbull n oborrin e shkolls s fshatit. Aty na mbajtn nja dy or grumbull e mandej filluan ti ndajn burrat n nj an e grat e fmijt n ann tjetr. Fmijt qanin me ngashrima q t kputnin shpirtin, grat luteshin, ndrsa burrat ishin t shtangur, si t ishin t ngrir. As lvizjet nuk i kishin si t njerzve t gjall, po m shum dukeshin si trupa lisash t krasitur. Dukeshin t vdekur, para se ti korrnin plumbat. Pasdite burrat filluan ti shtyjn e ti qllojn me shkelma e kondak dhe i nisn teposht kodrins s fshatit. Nj koh i pam se si lviznin, m shum si trupa t krasitur a si hije, sesa si njerz t gjall. Mandej i prpiu lugina. Pas disa astesh dgjuam disa t shtna automatiku, t zgjatura dhe t thekshme. Filloi nj vaj dhe nj pshtjellim q nuk ka si t rrfehet. Qanin grat, qanin fmijt,
m dukej se edhe kulmi i shkolls po qante. Por, nj polic shkrehu automatikun n drejtim t turms dhe disa gra e fmij u plandosn pr dhe. Ne t tjert ndalm vajin e frymn. Nuk na linin as ti kthenim mbar t vdekurat. Mandej na dhan udh prtej Bjeshkve t Nemuna, pr n Shqipni. Atje na pritn e na strehuan si mundn e si ditn, na ndihmuan e na bn nderF. Vllai t gjendet n dit t vshtir. E tash u kthyem, po ku t kthehemi. Shtpit shkrumb e burrat kurrkund. Nuk di si do t jetojm. Ende i kam n vesh klithmat e grave e t fmijve q i korri automatiku n oborrin e shkolls dhe at lvizje t burrave kur po i prpinte kodrina. Si kmbana t rregullta e torturuese m kumbojn n vesh kto fjal t nj gruaje q intervistuam sot, sapo u kthye n grmadhat e shtpis s vet me tre fmij t vegjl. Derisa ajo fliste me z t prvajshm, me fytyr t nxir e pa asnj lot n sy, mua m dukej se ato fjal t saj i kisha dgjuar edhe diku tjetr, edhe diku tjetr... Ndoshta n bodrumin e shtpis ku fshehesha, n lagjen Vellusha, edhe e kam krijuar n mendje kt pamje t dhimbshme, n ato nett e pambarim t vetmis e t friks. Por, tash kjo grua nuk sht personazh i prfytyrimeve t mia, po nj grua q rrfen tragjedin e jets s saj. Fytyra e saj sht aq e ngurt, sa m duket si nj mas argjile, e murrme dhe e ngurtsuar n dhembje. Sonte nuk nuk kam fuqi t lexoj m asnj rresht nga dorshkrimi. Dhe, as t shkruaj m, as edhe nj rresht t vetm.
www.islamischen.ch
81
SPITALI
Klinika ishte n nj ndrtes t madhe, gati e pafund, plot me korridore q u ngjanin labirintheve, q i kisha par n filma. N bodrumet e saj qen vendosur morgu pr t vdekurit, lavatorja, makinat e ngrohjes qendrore, reparti i fiziatris, zyra e pranimit, depot, ofiina e elektricistve dhe e hidraulikve dhe disa kthina ku hidheshin mbeturinat n disa kontejner gjigant. N fillim un mezi e gjeja zyrn e pranimit, ku m caktuan me pun, ndrsa pr t tjerat mora vesh m von. Zyra e pranimit ishte n pjesn veriore t Kliniks. Sapo hidhja hapin e par n teposhtzen q shkputej nga trotuari, m dukej se fillonte t m prpinte nj thellsi e ftoht dhe e frikshme. Dera e strmadhe ishte gjithnj e hapur, ndrsa gjith ai korridor ishte pa nj dritare t vetme. Megjithse githnj dritat ishin t ndezura, mungesa e dritareve m dukej nj pun pa mend e atij q e kishte konstruktuar ndrtesn. N zyrn e par, ku bhej pranimi i t smurve, ishte nj tavolin e gjat e mbuluar me araf t bardh, n skaj nj tavolin e vogl e me nj libr t madh prsipr, q ishte libri i protokollit, dhe asgj m shum. Edhe sot n at libr t madh, nse sht ruajtur, mund t gjenden emrat, mbiemrat dhe t dhna t tjera t qindra pacientve, t cilt i kam regjistruar n ditn kur jan pranuar n Klinik. Me librezn e pacientit n dorn e majt, krrusesha paksa pr t shkruar n librin e protokollit dhe gjithher e ndieja pas disa astesh nj mpirje t leht n kurriz, sa m qe mbushur mendja se kisha nj lidhje t uditshme me t smurt, ngase nj pjes e dhimbjeve t tyre sikur kalonin n mua. Kjo bartje e dhimbjeve m duket se pati filluar q nga pacienti i par q e regjistrova n librin e pranimit. Ishte nj burr i vjetr, tr rrudha n fytyr, i mbuluar nga djers t ftohta, tepr i zbeht, me sy gati trsisht t mbyllur, ndrsa buzt i kishte t mbuluara
nga shkrumbi. Kur e shtrim n tavolin, u mundua me njrn dor q ta rregullonte disi plisin e bardh q e kishte n kok, po plisi iu b lmsh dhe i ra nga koka anash. Njri nga njerzit q e shoqronin, nj djal i ri, e mori plisin dhe u mundua ta fus n xhep, po kur nuk ia zuri xhepi, e futi nn sjetull. Plaku ia krkoi plisin, po mjeku i tha me njfar zemrimi: - Plak, nuk ka ka t duhet plisi ktu. - M sht msuar kryet...po m nerth kryet... - sht dashur ta ruash kokn m hert, e jo plisin tash! - O bir, mbuloma kryet me dika se po m nerth - tha burri me nj z edhe m t ult. Djali q e shoqronte, ia mbrtheu disi plisin n kok, ndrsa un e regjistrova emrin e mbiemrin, Mehmet Manxholli quhej, e mbaj mend si sot, dhe ndjeva nj dhimbje n kurriz. Ai burri kishte rn nga pullazi i shtpis dhe e kishte lnduar kurrizin, aq sa nuk mund t lvizte asnjrn kmb. Nuk mund t them se ndieja gjithnj qart at dhimbje, tek shkruaja n librin e pranimit emrat e pacientve, po pr ta ndier shpesh, vrtet e ndieja. Ajo dit prilli filloi pothuaj si t gjitha ditt e tjera. Hyra n zyrn e pranimit dhe pasi prshndeta motrn Anita, e cila at dit mu duk m pak e mrzitur sesa herave t tjera, u ula n karrigen time, ku bja regjistrimin e t posapranuarve. N fillim mu duk sikur dikush po trokiste n ndonj gj n korridor. Mandej krismat filluan t vijn m t shpeshta dhe disi m t qarta. Anita u ngrit n kmb dhe doli jasht, pa m ln mundsin q ta pyesja se ka mund t ishte ajo krismnaj. Kur dola n korridor, duke mbajtur me njrn dor kurrizin, q m ishte mpir, ekipi i ndihms s shpejt, po e nxirrte pacientin nga autoambulanca. Ajo q m zuri syri menjher,
ishin njollat e gjakut n kraharorin e tij. U afrova me ngut dhe e mbajta njrn dorz t less. E futm brenda zyrs s pranimit, e shtrim n shtratin provizor dhe motra Anita filloi tia zhvishte me shpejtsi rrobat e prgjakura. - Kan rifilluar demostrata n qytet! - tha shoferi i autoambulancs. - Demostrata?! - pyeti doktor Luli. - Po bhet hataja! Kan filluar t qllojn me arm n turm! - Kush? - pyeti srish doktori. - Policia, kush tjetr! Po bhet hataja! Mund t ket shum t vrar e t plagosur. Shoferi e rroku lesn n mes t saj me t dy duart dhe e nxori jasht. N dysheme mbetn njollat e gjakut q kishin rrjedh nga lesa. I plagosuri nuk lshonte asnj z, ishte i alivanosur. Mjeku filloi tia shikonte plagt, pastaj me nj z t dridhshm i tha motrs Anita q tu thoshte ekipit, se pacienti menjher duhej t futet n salln e operacionit. Anita doli, ndrsa un vazhdoja t rrija n krah t doktor Lulit, pran t plagosurit. Ishte nj djal i ri, megjithse zbehtsia q e kishte pushtuar fytyrn e tij, nuk linte ndonj mundsi q t dihej mosha e tij. Nj tis i djersve i ishte shtrir ballit. Plaga n ann e djatht t kraharorit, nga ku rridhte currili i gjakut, dukej fare e vogl, si t ishte nj e shpuar me maj gozhde. Por, currili i gjakut rridhte me ngut. Doktor Luli e mbajti vendin e plags me gisht, m krkoi nj gaz, pastaj e vendosi gazn dhe filloi ta shtypte. Krismat megjithse t paqarta dgjoheshin vazhdimisht. Zyra e pranimit u mbush n ast me motra e mjek, madje edhe disa t smur kishin zbritur nga dhomat e tyre pr t par s far bhej posht. Pastaj u dgjua sirena e autoambulancs, mandej edhe nj tjetr pas saj dhe zyra e
pranimit u mbush me t smur. M dukej se mbinin nga dheu dhe dilnin aty para kmbve t mia, t gjakosur, t zbeht, t alivanosur, me sy t mbyllur, me kmisha t prgjakura, me nga nj tis djerse ballit... Nganjher m dukej se shihja nj film t frikshm, po kjo ide zhdukej shpejt. Sekush krkonte ndonj fash ose krkonte q nj i plagosur t nxirrej jasht zyrs e t nisej pr n sallat e operacionit. Njri prej t plagosurve, nj djal krejt i ri, kur e ngrita lesn q ta nisnim pr n njrin nga repartet, m shtrngoi krahun dhe m tha me nj z luts: - A ma kryen nj amanet? - Po - ia ktheva, duke u mundur q ta shikoja m me vemndje. - Jam nga Bregmali. Nse m ndodh dika, t shkosh dhe ti thuash babs se e kreva porosin e tij! - Nga Bregmali? Mir. Po mos kij dert. Ti do t shkosh vet n shtpi. Plaga jote nuk sht serioze. - Ma kryej kt amanet, t lutem! At t plagosur e vendosm n repartin e kirurgjis torakale, sepse edhe ai kishte plag n kraharor. Kur u ktheva n zyrn e pranimit, rrmuja ishte e plot. Dhjetra t plagosur dergjeshin t shtrir npr korridor, duke pritur q tu konstatohej diagnoza dhe t prcilleshin n reparte ose n sallat e operacionit. Korridori ishte mbushur edhe me polic t armatosur, t cilt irreshin, flisnin me interfona, jepnin e merrnin komand dhe shtynin her andej, her kndej njerzit q gjendeshin n korridor. Ishin t egrsuar.
www.islamischen.ch
85
Pasdite u ndaln ardhjet e autoambulancave t ndihms s shpejt, megjithse krismat dhe brohoritjet e klithmat e demonstruesve dgjoheshin ende. Na erdhi lajmi se policia kishte urdhruar q t plagosurit t liheshin npr rrug, aty ku qlloheshin dhe q t mos u jepej kurrfar ndihme mjeksore. U mpim t gjith. Askush nuk dinte se far t thoshte. Pastaj dikush, m duket Hakiu, tha se duhet t shkojm e ti marrim vet t plagosurit. As vet nuk e di si rrodhn punt n ato aste, prve se e di q pas disa astesh isha n rrug me doktor Safetin, me veturn e tij, diku pran Qendrs s kryeqytetit. Tankset si kafsh parahistorike rrshqisnin n t dy kraht e rrugs kryesore, duke ln prapa vetes zhurm dhe tmerr. Disa vetura digjeshin anash rrugve. Tymi e kishte mbuluar qendrn e kryeqytetit. Pastaj u ngjitm drejt Parkut, atje ku ishin protestuesit. Nj zhurmrim e mbshtjell me klithma gzimi, me duartrokitje dhe me zra t gzueshm - ishte pritja q na u b n mesin e protestuesve. Por, n at vend nuk kishte t plagosur, sepse i kishin evakuuar, i kishin fshehur npr shtpit e afrta. Pastaj u nism drejt veriut, te Kodra e Trimave. Shenjat e konfliktit t protestuesve me policin atje ishin m t qarta. Disa vetura t policis ishin n flak. Aty morm dy t plagosur dhe me shpjetsi u nism drejt Spitalit. Brenda asaj dite disa her i ram kryq e trthor qytetit, n mes t tankseve dhe t turmave t egrsuara t policis. E vetmja gj q i hutonte ata ishte uniforma jon. T nesrmen, dikur nga mesdita, u ngjita n repartin e kirurgjis torakale, q ta shihja at djalin q m dha amanetin. Nuk e di as vet se far m shtyri t shkoja e ta krkoja, megjithse ishim n rrmuj t punve. Pyeta motrn kryesore t repartit, ajo m shikoi hetueshm, m pyeti se mos e kisha farefis, pastaj m tregoi se djali kishte vdekur n mesnat nga nj gjakderdhje pasoperative. I mora emrin dhe mbiemrin, emrin e vendlindjes ia kisha mbajtur mend dhe zbrita posht. Tr ditn m ndenji n kujtes ajo fytyr e tij dhe fjalt e tij m tinglluan n vesh. Prej nga e kishte ai
parandjenjn se do t vdiste? Pse m la at amanet pr babn e tij? ka sht ajo forc q na paralajmron? Kaq shum pyetje m silleshin n kok. Pas dy javsh, edhe pse nuk ishte hequr shtetrrethimi, ia msyva Bregmalit dhe e gjeta shtpin e Astritit t ndjer, pr tia uar amanetin babs s tij. M pritn sipas zakonit, pa m pyetur kush isha e nga isha, edhe pse askush nuk m njohu. Pak para se t largohesha, babs s tij ia prcolla fjalt e t birit, q m kishte ln amanet. Mbaj mend at qetsi t thell q ra n od, e q nuk mund t prshkruhet. Ishte nj qetsi si t jesh n fund t pusit, atje ku nuk ka as ajr, as drit, as jet. - Falemnderit, mik! Po un e kam ditur. E kam ditur si nj e nj q bjn dy se kshtu do t prfundonte kjo pun. I kam pas thn q t vazhdonte rrugn time. Dhjet vjet kam qen n burgje. E kam pas ln tri vje e e gjeta gati burr. I thosha q ta vazhdonte amanetin. Zri vinte duke iu dobsuar deri sa iu shtor. Rrinte kokulur dhe dukej si nj shtatore e ngrir. Kur m prcolli deri te dera e oborrit, m falnderoi dhe n fund m tha: - E kam ditur. E kam parandier! Edhe sot, pas njzet vjetsh, e kam para sysh at pamje t krrusur burri, me at pikllim t skalitur n fytyr dhe me at shklqim t fsheht n dritat e syve. As sot nuk mund ta shpjegoj at kontrast, at pikllim t pamat t ngjizur me nj gzim t fsheht. Dhe ska se si shpjegohet. Si sht e shpjegueshme kur djemt e rinj i dalin prball vdekjes, dhe bien n lulen e rinis? Tash n kt mosh, n prag t pleqris, n kt prpjekje pr t rikthyer njohjen e vetes, pr t mundur mosnjohjen e shtresuar nga mashtrimet e pasuesve t djajve, e kam m t qart: ai sht
www.islamischen.ch
87
mision q u jepet atyre nga Krijuesi yn, pr t na e ndriuar rrugn me dritn e vdekjes s tyre. Po ne as ather e as tash nuk marrim vesh.
FRIKA
Derisa un po flisja me telefon me nj mikun tim n Gjermani, Flamuri ma bri kt fotografi, t ciln ma dha pas shum kohsh, kur e kishte zbrazur arkivin e tij t fotoreporterit. Kjo fotografi m prngjet shum me pasqyrn. Kur ishim t vegjl na thonin: "Mos u shikoni gjat n pasqyr se mund t mendeni!". Nuk e di se a sht bezdia ime e prhershme nga pasqyra, pasoj e ksaj vrejtjeje t frikshme, po mua m ka mbetur nj frik nga shikimi i gjat n pasqyr tr jetn. Fotografia e br nga miku im, Flamuri, nj paradite n redaksin e gazets, dhjet vjet pas largimit tim nga spitali, m bn t mendoj pr veten me nj breng. Njeriu fsheh gjithmon dika edhe nga vetvetja. Nn pamjen e nj fotografie t nj burri t buzqeshur, dinjitoz, mendjemadh, mund t ket qen nj njeri i friksuar e i deprimuar, por ajo gjendje sht fshehur me nj buzqeshje t shpifur. Mos sht kjo fshehje n fotografin e br nga Flamuri? Ah! Nj her, derisa po kthehesha nga shkolla, dhe nuk e di pse isha pa asnjrin nga shokt e klass me t cilt e bnim rrugn bashk, m'u vrsul qeni i Ademit t Rams. Ai doli nga oborri me nj t lehur t mbytur dhe m ndiqte rrugs s prbaltur. Ishte nj qen i zi, t cilin e kisha par sa e sa her, e kishim gjuajtur me gur dhe e kishim vn n loj me imitim t lehurash, un e shokt e tjer t klass, po tash ishte shum m i madh dhe si nj qenie e dal nga ato treFondacioni i Rinis Islame Cyrih www.islamischen.ch e-mail: info@islamischen.ch 88
gimet e frikshme t nns, nj kuedr q t prbinte me nj kafshat. Mora n thua dhe rash prmbys, duke qar me nj z t thekshm q m dukej se e mbushte tr luginn e Shegzs m frik. Qeni i zi m'u afrua, m preku trupin me hund dhe u largua menjher, si ta kishte rrahur dikush me litar t lagur. Sa her shkoj n vendlindje dhe kaloj pran shtpis s Ademit t Rams, m duket se del prnjher nga oborri ai qeni i zi dhe vrsulet drejt meje me ata sy xixllues dhe me at tkurrje t frikshme t muskujve. Mundohem ta harroj, por e kam t pamundur. Bashkudhtari mund t flas plot pasion, pr Hiroshimn dhe Nagasakin, por mua pamja e qenit q m ndjek n nj muzg vjeshte n fmijrin e largt, m dominon ato aste n kujtes. Ndrsa nj her deri sa po ecja npr rrugn kryesore t nj qyteti t madh, t huaj, dhe isha prhumbur pas vitrinave q reklamonin gjithfar mallrash, n astin kur po e ndjeja njfar relaksimi, prnjher vitrinat vezulluese filluan t m shfaqin pamjen e deformuar dhe krcnuese t dikujt tjetr. Lvizjet e asaj pamjeje njeriu ishin t frikshme dhe krcnuese, m afroheshin aq sa dukej se do t m kapnin pr fyti, me ato duar, q ngriheshin me nj forc t nndheshme inatore dhe hakmarrse. Ajo nuk ishte pamja ime e thyer dhe n prmasa m t mdha n pasqyrat e vitrinave vezulluese. Ishte nj tjetr pamje e dikujt q shfaqej e shprbhej me nj mision hetues dhe ndjeks deri n lemeri. M duket se nj her, shum m hert e kam par n ndrr at pamje t frikshme dhe m ka dal gjumi pa e zn nj sekuenc t vetme peng t pjess s ndrgjegjshme. Mirpo, m duket se ishte po ajo pamje q dilte pr t vazhduar aty ku e kishte ln hetimin dhe ndjekjen time. N nj vitrin t nj librarie kjo pamje m'u ngatrrua me emrat e shum shkrimtarve: Sabato, Markes, Bukovski, Gte, Ygo, Eliot, Jejts, Marlo, Sartr, Ulo, Breht... Prpiqesha t prqendrohesha tek emrat e shkrimtarve, t kujtoja biografit e tyre, veprat e tjera q i kishin br t pavdekshm, vitet e lindjes dhe t vdekjes, vendin ku gjendeshin ata q rronin
ende. Pr Sabaton e gjeja se prve Tunelit, q ishte aty, kishte edhe nj roman me titull t jashtzakonshm: Pr heronjt dhe varrezat, e gjeja se ishte me nj prejardhje q mund t quhej edhe shqiptare, se kishte qen antar i nj komisioni shtetror pr gjetjen e t zhdukurve n kohn e diktaturs... Por, n nj ast pamja krcnuese e dikujt nga vitrina ma errsonte kujtesn dhe krejt ka dija ishte lakmia q kisha pr Sabaton q ishte pothuajse i verbr. Po t ishte ai prball ksaj vitrine, do t qndronte krejt i qet dhe qetsia e tij do ta trbonte at pamjen n xhamin vezullues t vitrins. Kurrfar krcnimi i asaj pamjeje nuk do t pinte uj. Emri i Markesit n nj libr me shkronja t arta m qetsoi pr disa aste, po sapo m'u kujtua pamja e vajzs s vdekur me flok disa metra t gjat, e cila ishte zhvarrosur pas shum e shum vjetsh, m kapi tmerri dhe pamja n xhamin e vitrins lvizi me nj fuqi t prbindshit. Desha t mbrohesha me iden se Markesi sht mik i Fidel Kastros, se i ka do mustaqe kurrfare, se intervistat e tij jan shum agresive, ku ai gjithmon mundohet t shfajsohet pr dika q askush m duket se nuk e akuzon (Kolumbia sht nj vend me mjegulla q i ngjan tymit t marihuans - kjo fjali m qe ngjizur n kujtes at ast dhe kurr nuk e kam harruar kt krahasim!), por para asaj pamjeje krcnuese n xhamin e vitrins gjithka u armatos. Shikova emrin e Bukovskit n nj libr me kopertina t trasha ku shklqente pamja e nj gruaje lakuriqe. Prshkrimi i skenave erotike, duhma e alkoolit, tymi i cigares q t z frymn dhe t errson pamjen, ngasja e veturs me sy mbyllur, prap gruaja lakuriqe e shtrir n shtrat duke pritur q t'i hidhet prsipr burri i dehur q zhvishet me prtes pa e hequr cigaren nga goja, m kaloi npr kujtes me nj shpejtsi marramendse. Por, t githa kto prfytyrime t mbajtura mend nga leximi i atij romani dhe t sajuara nga asociacionet, shprbheshin e binin t vdekura para asaj pamjeje krcnuese q villte trbimin e vet ndaj gjithkaje q kishte prball vetes. Ajo q ndodhi pastaj, nuk ishte largim. Ajo ishte ikje me nj vrap t pakontrolluar. Hapat m dukej se nuk ishin t mit, po t dikujt tjetr q ikte. Si n
motivet e poezive t Oktavio Pazit. Detyrohesha t ikja dhe vet, ngase isha i lidhur me at tjetrin si me pranga. Shfaqja e qenit t zi, q sa vinte e rritej n prmasat e prbindshit, t lehurat e tij t nndheshme, krcllimi i dhmbve, prekja me hundt e prjargura n kmbt e mia, derisa po bija prmbys, qen gjithka q mbajta n mend, para se t m rikthehej kujtesa n shtratin e spitalit t qytetit t huaj e armiqsor. Pse frika nganjher shfaqet e nganjher nuk shfaqet? Asgj nuk varet prej meje, po nuk varet as prej friks. Ajo vetvetiu nuk mund t shfaqet as t m bj gj. Tash e di: Krijuesi na tremb me frik, q t prkujtojm e t mos gabojm n pafundsi. Ne e kemi t programuar frikn n ndrgjegje dhe ajo aktivizohet sa her duhet t na prkujtoj se jemi n kufi t strngarkimit me mkate e me t kqija. Dhe kur na paralajmron pr dika. Lexuesit e mundshm do t mund t thonin nn hund, sht ky mistifikues i gjrave, pse ka nevoj t na shet mend, thuajse e ka zbuluar Amerikn, por un nuk do tua jap at knaqsi. Le ta zbuloj secili kt t vrtet t madhe: frika sht nj sprov dhe nj paralajmrim para se t zhytemi n fatkeqsi.
XIV
N fillim trupi mu shtang nga nj shtrngim q prfshinte muskujt e kmbve dhe muskujt e shpins, aq sa m vinte t ulrija nga padurimi. U prpoqa tu bja nj masazh muskujve t kmbve me duar, eca si i artur npr dhom, bra disa ushtrime gjimnastikore q i dija nga
koha e gjimnazit, po gjithka ishte e kot. Shtrngimi sa vinte e bhej m i egr, m i padurueshm. Pastaj mu shfaq njfar hije para sysh, e leht n fillim po erdhi duke u errsuar n njrn an derisa u shndrrua n helmet. E pash qart se kishte formn e helmets s policis dhe deshifrova edhe emblemn me flamurin trengjyrsh. Frkova syt disa her, po nuk ndihmonte asgj q t largoja frikn q m kaplonte si nj vrushkull i ftoht uji. Si tia bja, nga tia mbaja, ku t fshihesha, mendimet m vlonin n kok t prziera me prfytyrime t frikshme, mbi t cilat shquhej krcnuese pamja e helmets me emblemn me flamurin trengjyrsh. Muhamet zbrit posht, fshehu, fshehu! Nuk e di a ishte vrtet nj thirrje e brendshme q m detyroi t zbrisja shkallt, apo kt variant e krijova m von n mendjen time, por e vrteta sht se si i urdhruar nga nj forc e panjohur u nisa korridorit dhe pastaj shkallve teposht pr n bodrum. Nuk e di si u b q shmanga disa thas e disa drrasa dhe n thellsi krijova nj strehimore t vogl, ku u futa si me komand. Ende pa e kuptuar mir se far po bja, dgjova rrapllimn e ders s hyrjes s shtpis dhe hapat q vrshuan npr korridor, e pastaj shkallve teposht drejt bodrumit. M e madhja udi ishte se kur polict gjendeshin n bodrum dhe po bnin rrmuj duke plakitur, un isha shum m i qet sesa kur as mendja nuk m kishte shkuar se ata mund t futeshin n shtpin time. Lutesha me mendje, lutesha me shpirt dhe kjo m qetsonte m shum se gjithka. Frika q mu shfaq vetm gjysm ore para se t vinin polict n shtpin time, ma shptoi jetn. Dhe, sot jam gjall, me kt ekspedit humanitare n terren, dhe me kt dorshkrim n dor si nj mesazh i ln nga nj autor i uditshm.
www.islamischen.ch
92
MBRETI
Baba e prmendte nganjher, megjithse shum rrall, dhe m duket vetm kur ishim krejt vetm n shtpi. Mbretin Zog. Emrin ia thoshte disi shpejt, si pr t fshehur dika. Dhe sikur ta ndiente hutimin tim, ai nuk harronte t thoshte mreti i Shipnis. Fytyrn ia prflakte njfar shklqimi, kur fliste pr mbretin Zog dhe kur tregonte se ai ishte i vetmi burr q e kishte mashtruar kralin e Serbis. Rrfimi i babs gjithnj ishte i ngatrruar dhe un nuk e kuptoja se pr ka ishte tamam fjala, sepse przihej Vermoshi, Shn Naumi, Peja e Gjakova, Londoni, Parisi, prziheshin koht dhe krejt ka m mbetej e qart n kujtes ishte figura e Mbretit Zog, mretit t Shipnis, e mjegullt, po n prmasa gjigante, me nj buzqeshje t shtrir tejprtej fytyrs. Baba m kishte treguar se ka sht mbreti, megjithse un vetm e prfytyroja nj njeri t madh, gati sa Kodra e Ars, hija e t cilit shtrihej n t katr ant dhe e zinte krejt Shegzn. Bab, a mund ta takoj un mbretin Zog?- e pata pyetur nj nat papritmas. M sakt, as q e di se si m doln fjalt. Baba m shikoi me habi, kruajti kokn nn plis dhe tha prerazi: - Jo. Nuk ke ku e takon as ti dhe askush. - Pse? - Mbreti nuk asht as n Shipni se le ma. As aty nuk i kan lan vend komunistat - tha baba m njfar pezmi t uditshm. - Po a sht diku? - Po, biro, po. Mbreti edhe nse vdes, e ka trashgimtarin. Po nuk kemi si ta takojm ne, o bir!
- Dini m ka thn se Enver Hoxha sht kryetar i Shqipnin- i thash me z t dridhshm. - Kryetar po, ama ai sht komunist e nuk ka hajr prej tij. Mreti i duhet Shipnis. Baba pinte duhan me kamish. Hoqi plisin dhe e vuri n gjurin e majt, e lmoi plisin me dor si t ishte plisi nj lidhje e fsheht e tij me shpresn pr kthimin e mbretit n fronin e Shqipris. Dhe nuk foli m. Pas shum e shum vitesh nga ajo nat dimri, derisa Leka i Par, Mbret i Shqiptarve, po priste tu prgjigjej pyetjeve t mia n nj intervist, t ciln ia merrja n vigjilje t fests son kombtare, ai prfytyrim fmijrie, po m bezdiste. Mbreti pinte duhan dhe shikonte diku n skaj t sallonit, ndrsa fytyra e tij ruante qetsin vrtet mbretrore. Un po i vonoja pyetjen, sepse pamja e mretit t Shipnis, ajo pamje e imagjinuar n fmijri, n ato prmasa t papara, nxirrte kok n prfytyrimin tim real e m bllokonte gojn. Edhe zri i prajshm i babs tek prsriste fjalt Po nuk kemi si ta takojm, o bir!, m dukej se m dilte nga vesht dhe e mbushte hapsirn e sallonit me nj ajr m t ngroht. Pastaj biseda me mbretin rrodhi krejt e qet. Zri i prajshm i tij, fjalt e thna me ndrprerje, si pr ti matur sa m mir (pa e hequr asnjher shikimin nga nj pik n skaj t sallonit), arritn t m nxirrnin disi nga atmosfera e kujtimeve dhe e prfytyrimeve t fmijris. Brengat e mbretit pr fatet e kombit ton, edhe pse t thna me fjal disi t buta dhe me nj z t ult, si t druajtur, nguliteshin n ndrgjegjen time, n nj form gati materiale. Fytyra ime n ato aste nuk mund ta kishte at krenarin q e vreja n fytyrn e babs, sa her q rrfente pr Mretin Zog, mretin e Shipnis, sepse un isha para mbretit, e jo para prfytyrimit
www.islamischen.ch
94
pr Mbretin. Ah, po t ishte gjall baba! Si do tia kujtoja pyetjet e mia dhe prgjigjet e tij t dikurshme pr takimin tim me mbretin! N t vrtet, baba m pasksh prgatitur shpirtrisht ta krkoja mbretin e Shqipris.
GAZETA
Ende pa u ulur mir n karrige, hyri drejtori dhe m prshndeti me nj ton q shkiste disi turbullt ndrmjet solemnitetit dhe krcnimit. Ai tha se redaksia e gazets m mirpriste dhe se ata t gjith prisnin prej meje korrektsi, pun dhe prgjegjsi. Pastaj drejtori doli, ndrsa un mbeta vetm me kryeredaktorin. Ai ishte grmuqur i tri mbi nj tekst, thuajse prfytej me autorin. Dikur ngriti kokn, ndezi nj duhan dhe tha gjith mrzi: - Ky autor sht analfabet. Ma hngri shpirtin! Un nuk fola kurrgj. Nuk e dija as kush ishte ai autor dhe as e dija se far duhej t thosha. Flitej shum n at koh pr kryeredaktort si njerz t ashpr, t cilt kryenin punn sipas urdhrave t partis. Me at bindje dhe me at druajtje isha edhe kur konkurova pr at vend pune, por skisha se far t bja. Puna n administrat m mrziste jasht mase. E shikoja zyrn si nj prbindsh t frikshm, q m merrte frymn. Dhe dshiroja q t ikja prej saj sa m larg. Gazetaria ishte profesioni m i prshtatshm pr t ikur nga zyra-prbindsh. Ishte nj profesion i terrenit dhe i kafeneve. Prandaj dhe u gzova fort kur m pranuan n gazet.
www.islamischen.ch
95
- H? - mu drejtua kryredaktori, kur un nuk thash asgj n ankesn e tij. - Nuk di. - Do t dish shpejt. Dhe do t tmerrohesh nga shkalla e analfebetizmit t atyre q zakonisht quhen intelektual. - Po pse sht kshtu? - Si pse? Po kta jan disa njerz t partis, t cilt kan marr grada shkencore e tituj akademik pr shkak t pozitave partiake. Emrat i stolisin me shkurtesat DR ose MR po n fakt jan analfabet. Kjo sht puna. Shijoje pak kt tekst! - U afrova dhe e mora tekstin n dor. Ai ishte i gjithi i mbushur me korrigjime me laps kimik mbi radht e shtypura me makin. Kryeredaktori kishte fshir rreshta t tr dhe i kishte zvendsuar me ndonj fjali t veten ose thjesht e kishte shkurtuar tekstin. - A e sheh? - pyeti kryeredaktori, dhe e zgjati dorn q t merrte tekstin. - E habitshme! - gjegja. Ky autor sht shum i njohur. T gjitha tekstet i ka kshtu? - T gjitha. Dhe un e lektort bjm nj pun t rnd, pr ti sjell n gjendje normale. Realisht ne jemi autor t teksteve q botohen me firmn e tij. Figura e autorit t atij teksti mu shfaq e plot n kujtes, nga nj konferenc partiake q ishte transmetuar n televizion. Ai kishte prvjel mngt e kmishs, e kishte shprthekuar jakn dhe pas do fjalie pinte uj mineral. Fliste me z t lart, vemas kur prmendte sintagmat nacionalizmi shqiptar, separatizmi shqiptar, fundamentalizmi shqiptar. N ato raste
ndodhte q edhe e qllonte tavolinn me grusht, zakonisht me grushtin e dors s majt, sepse dorn e djatht e mbante ngjitur me gotn me uj mineral. Kishte gradn doktor i shkencave, ishte profesor universiteti, autori i shum teksteve shkollore dhe universitare.. - T ktill jan t gjith kta funksionart! - foli srish me inat kryeredaktori. E kishte prfunduar redaktimin e atij teksti. N ditt dhe muajt q rrodhn un takoja shumicn e atyre autorve n redaksi, ku ata sillnin tekstet e tyre. Hynin me hapa t rnd, gjith solemnitet, disa prej tre me pallto krahve, ndaleshin dy-tre hapa brenda redaksis dhe nuk lvizninn pa u ngritur ne dhe pa u afruar q tua zgjasnim dorn. Pastaj merrnin dhe uleshin rnd-rnd, shikonin orn, prgjigjeshin kur i pyesje pr shndetin e pr punn dhe hapnin antat e nxirrnin tekstet e tyre dhe ia zgjasnin kryeredaktorit. Pinin kafe dhe pastaj nxitonin pr n ndonj mbledhje, pr n ndonj konferenc shkencore ose pr n ligjrata. Pamja e tyre e jashtme ishte mbreslnse. Por, vinte momenti kur duhej t ballafaqoheshe me tekstet e tyre dhe aty ata ishin njerz t tjer. Fjali t prdredhura me citate nga kolost e marksizm-leninizmit, nga rezolutat e kongreseve t partis, nga konkluzionet e plenumeve t komiteteve, me gabime t panumrta drejtshkrimore, me shenja t piksimit t hedhura pa asnj logjik, tekstet e tyre ishin nj tortur e vrtet. N fillim nuk m dukej edhe aq e rnd puna me ato tekste, po pas disa muajsh un e ndrroja punn time n spital. Nj egrsim i vazhdueshm hetohej n tekstet e atyre autorve. Dita-dits shtohej numri i citateve t kolosve t marksizm-leninizmit dhe i konkluzioneve t plenumeve. Por, numri i gabimeve drejtshkrimore dhe t interpunksionit rritej dhjetfish m shum. Tekstet shndrrohershin n nj mishmash gjuhsor, sa dikur as Lami, lektori m i prkushtuar, nuk ishte n gjendje t formonte
fjali nga ata rreshta t akrdisur. Mu n kohn kur akrdisja e atyre teksteve ishte br nj tortur e paprballueshme pr t gjith ne, plasn demonstrata t mdha politike n kryeqytet dhe n tr vendin. Policia prdorte gazin lotsjells n fillim, e m pas edhe plumbat pr t thyer protestat. Mirpo ato vetm sa zgjeroheshin dhe bheshin gjithnj e m masive. Pikrisht n ato aste kritike, n televizion filluan t dilnin me radh dhe t jepnin intervista e t bnin apele pr qetsimin e gjendjes, ata autort e teksteve t akrdisura q ne prpiqeshim ti redaktonim. T veshur mir, t pudrosur dhe t krehur nga ondulueset e studios s televizionit, me gotat e ujit mineral prpara, ata flisnin e flisnin pr lirit q i kishte populli yn, pr t drejtat q na i kishte dhn partia e tyre dhe pr interesin q t qetsohej situata. N fillim e tra m dukej vetm nj prezentim banal, nj humbje kohe q bnte televizioni dhe ata vet. Por, pas disa ditsh, demostratat po vinin duke u shteruar dhe numri i pjesmarrsve po binte. Ather e kuptova se ekzistonte nj lidhje ndrmjet intervistave n televizion t atyre autorve dhe rnies s intensitetit t protestave. Nuk ishte ky kurrfar zbulimi, sepse lidhja ishte e dukshme dhe krejt e logjikshme. Njerzit q ishin msuar q pr vite e vite q t lexonin tekstet e atyre autorve, q ti shihnin n katedra, n konferenca dhe m televizion, tash stepeshin para fjalve t tyre. U turbullohej pamja e ngjarjeve. Studentt thrrisnin pr protesta, ndrsa profesort e tyre thoshin se ato nuk ishin n interes t popullit. Profesort e din m mir se si ishin punt, mendonin njerzit dhe stepeshin. Pas seris s paraqitjeve n televizion t autorve t njohur dhe pas shterjes s demostratave, filluan arrestimet e aktivistve. Srish ishin autort tan, t cilve ne u redaktonim tekstet n gazet, ata q arsyetonin veprimet e shtetit ndaj armiqve t popullit. Megjithse me vones t madhe, m n fund e kuptova se pr far shkaku shteti i kishte mbajtur aq mir ata autor, pr far shkaku u kishte dhn grada shkencore, u kishte lejuar q t botonin
libra e t ishin antar t forumeve t larta partiake dhe universitare. Me intervistat dhe me apelet e tyre, shteti kryente punn m leht se me gazin lotsjells dhe me plumbat, pr t thyer popullin ton. M therte zemra se edhe ne t gazets, duke prmirsuar gabimet e atyre autorve, kishim ujitur bimsin e krimit.
VETMIA
Agimi flet me nj z t ult, ritmik, dhe ka koh q sikur pret q ta ndrpres me ndonj pyetje ose me ndonj plotsim. - Nju Jorku sht simboli m i madh i vetmis njerzore, prsrit Agimi. Mund t jetosh me vite n at qytet dhe mos t t njoh askush dhe mos t njohsh ask. Un tash dhjet vjet jetoj n Bronks, dhe mund t them se ask nuk e njoh. Askujt nuk ia di emrin, nuk e di nga sht e me se merret. Megjithse ka shum shqiptar n Bronks, un nuk i njoh dhe as ata m njohin. Na mbulon mosnjohja, si mjegulla e vjeshts, vlla! Ndez cigaren dhe e thith disa her ngjim me kokn ulur, sa m duket se sht krejt i shprqndruar. Vrej se flokt i kan rn n maj t koks m shum, i jan holluar disi dhe m shum duken si t ishin artificiale. - Nuk mund ta marrsh me mend se far ritmi i jets sht ai q bjm ne atje. Ag e terr n pun, pa pasur koh pr asgj tjetr. Duhen shum t holla pr jet, vlla. Askush nuk an kokn
www.islamischen.ch
99
pr ty. Gjithka duhet ta arrish vet. Nga t gjitha ant t shtrngojn krkesat pr para: po spate para, ske asgj. Sje kurrkushi. As fmija yt nuk t njeh. As gruaja jote nuk t respekton. Parat dhe sendet kan vler, vlla. Parat dhe sendet jan gjithka. Derisa Agimi flet, nj figur e panjohur n xhamin e dritares s ods lviz nj shkop t vogl. Ai far fmije andej, her shfaqet e her zhduket, varsisht nga lvizjet e dritares. - Kush e lviz krahun e dritares? - Kush sht q shfaqet e zhduket n xhamin e saj? - I kujt sht xhami? - E kujt sht ajo pasdite e vers? - Pse jam vetm n shtpi? - ka sht vetmia? - Tr jeta sht nj vetmi, ka kujton ti? - A ke lindur vetm apo me krejt dynjan? Pas nj heshtjeje t gjat, e cila mbulohet nga pyetjet e shumta si nj udh parku nga gjethet e vjeshts, me nj z t pavendosur, jo se nuk jam i bindur pr mendimin tim, po ngase e marr me mend se Agimi e ka t vshtir ta kuptoj leht iden time, i them: Puna sht te njohja e vetvetes. Ajo njohje sht e mundur vetm nse arrin ta kuptosh t vrtetn absolute se, bota n t ciln jeton dhe gjithka q ekziston, sht vepr e nj Krijuesi t vetm dhe se ka nj harmoni dhe
prsosuri t plot. Edhe ti je pjes e asaj vepre t prsosur t Zotit, dhe ke ardhur n kt bot pr t kryer nj mision adhurimi dhe sprovimi. Lidhja jote me adhurim dhe obligim ndaj Tij, sht kuptimi m i thell i jets q t sht dhn. Pr gjithka q t ndodh duhet ta kuptosh se ajo ka t bj me ty n mnyr shkakore, pr arsye se ti je adres, je vetvetja e regjistruar si e till n librin e madh t Krijuesit t botve. Nse e kupton se je vetvetja dhe se je n mshirn e Krijuesit tnd, ather t hapen t katr ant e horizontit, nuk je vetm, po je nj z i mbl n simfonin e prsosur t gjithsis... Agimi m shikon i hutuar, fik cigaren n taketuke, e nxjerr tjetrn dhe e mban n dor. Shikimi i sht i mjegullt, si xhami kur hukatet. - Nuk m duket se mund t shpjegohet kshtu koha moderne q e jetojm. Ky sht m shum nj meditim poetiko-filozofik. Ndoshta m shum nj frymzim fetar. - Jo Agim. sht nj rrug pr ta njohur dhe pr ta kuptuar vetveten, e pr ta drejtuar n rrug t vrtet. A nuk e the vet se parat dhe sendet jan gjithka. - Deshe-sdeshe, ashtu sht. - A nuk sht absurde q parat dhe sendet t ken vlera m t larta se mendimi, se morali, se idet? - Por, ato nuk hahen! - qesh hidht Agimi. - Hahen, hahen. Shpirti ushqehet me to. Nse shpirti nuk e ka ushqimin e vet, ather lindin rregullimet brenda tij dhe pastaj rrnohet edhe trupi, megjith t hollat dhe sendet prreth.
www.islamischen.ch
101
- Nuk di, vlla. - Agim, tr jetn m prsritet pamja ime n xhamin e ods, nga mosha trevjeare. Ka qen nj vetmi e plot dhe nj mosnjohje e plot e vetes q sht bartur npr vite. Shum m von e kam kuptuar se pr ta arritur njsimin e vetes, duhet vetm nj veprim i prhershm dhe i prjetshm: adhurimi ndaj Krijuesit. Mirpo, bota q na rrethon sht e dyzuar: n njrn an sht prirja e brendshme pr ruajtjen e njsimit t vetes, ndrsa n ann tjetr sht ambicia pas gjrave konkrete, q t largon vazhdimisht nga prirja themelore e shpirtit. Ndarja shndrrohet n mosnjohje t vetes, n nj rrug plot me mkate dhe me rreziqe. Vetmia sht vetm njra nga format e dukshme t ksaj ndarjeje dhe t ktij mjerimi shpirtror. Agimi m l prshtypjen e njeriut t lodhur nga kjo bised. E ndjej se ka nj nevoj t brendshme q t vetrrfehet, q t shpalos vetmin e tij, edhe pse e di se nuk sht as afr q ta gjej shkakun e saj. - Ja ciniku! - Aspak! Vetmia e Agimit sht pasoj e mosnjohjes q ai ka pr veten. - Si nuk e njeh veten kur tr kohn po t thot se sht i vetdijshm pr kt e pr at?! - Ato jan fjal t kota. Nuk mund ta njohsh veten, pa u prkulur para urdhrit t Krijuesit tnd. - Vetmia sht konkrete, zotri. - sht vetndshkim dhe kurrgj tjetr. Nj rrug e gabueshme t nxjerr n nj vend t gabueshm. Njeriu sht vet fajtor pr t kqijat q e gjejn n jet.
- Vet fajtor?! Kjo sht tepr cinike! - Aspak. Kjo sht tepr e vrtet. Po tu prmbaheshim udhzimeve t Krijuesit ton, nuk do t na gjente asnj e keqe, as n kt bot dhe as n botn tjetr. Do t arrinim t kuptonim plotsisht vetveten dhe t tjert, do t arrinim kulmet e lumturis njerzore n kt bot dhe do t fitonim shprblim n botn e prjetshme. - Poezia e Bukovskit e shpreh at tjetrsim dhe at vetmi t pafundme, e cila t kap pr fyti dhe shtrngohet si nj litar i lagur, duke ta vshtirsuar frymmarrjen, edhe kur sht ajri krejt i pastr, si n mngjes kur kthehesh nga turni i tret. Tematizimi aq ekstrem i seksit, po ashtu sht shpalosje e tjetrsimit dhe e vetmis ekstreme t njeriut - flet e flet Agimi. M duket gjithnj e m i lodhur nga rrfimi i tij pr vetmin. Dhe m vjen keq q ai gjithnj e m shum do t jet i drrmuar nga mosnjohja e vetes, nga mosnjohja e shkakut t vetmis s tij. Pastaj Agimi shkon n punn e tij. Jam i bindur se sapo e kalon pragun e zyrs, ai srish sht n thonjt e vetmis, i hutuar dhe i friksuar tejmase.
IKJE
Pas nj ore, n zyr m vjen Agimi, nj bashkfshatari im, m i ri se un me mosh, po me t cilin nganjher shkmbejm takime. Ende pa u ulur mir, Agimi fillon t ankohet se n fshat po e ha vetmia.
www.islamischen.ch
103
- Dal e shttis vetm nga shtpia e deri te Shegza dhe gati kurr nuk e takoj nj njeri me t cilin mund t ndrroj dy fjal. Fshati sht shkretruar aq shum sa t mos e besosh, burr. Breznia sht shndrruar n simbol t vetmis, o burr! Banori m besnik ka mbetur Husa i Alimit, i cili prdit i nxjerr te Kodra e Ars lopt e tij. sht nj vetmi q po m han, o burr. Sot dola pak n qytet e u ktheva t t shoh. Agimi flet e flet, ndrsa mua m shfaqet e qart dhe e kthjellt nj fotografi me nj pamje qielli t kaltr, nj pasdite verore te Ledina e Kurtit. Ret lvizin ngadal, sa m duket se druajn dhe u merren mendt nga lartsia. - Pse shikojn ret me aq habi? - A kan qen edhe para dyzet vjetsh t njjtat re atje lart, apo kan mbir vetm sot n syt e mi? - ka jan ret? - Pse hesht Ledina e Kurtit? - Pse qesh Nora, kur nuk kuptoj kurrgj? - ka sht kuptimi? Pas nj heshtjeje t gjat, e cila mbulohet nga pyetjet e shumta si nj udh parku nga gjethet e vjeshts, me nj z t pavendosur, jo se nuk jam i bindur pr mendimin tim, po ngase e marr me mend se Agimi e ka t vshtir ta kuptoj leht iden time, i them: Puna sht te njohja e vetvetes. Dhe, prsris shumicn e fjalve q ia thash m hert Agimit tjetr, mikut tim t kohs s
studimeve. Agimi m shikon hutueshm, lviz n karrige, heq pallton dhe shikon shpesh nga dritarja. M shkon mendja se sht penduar q ka ardhur tek un. Ai ka pritur q un ta ngushlloj, ndrsa un e akuzoj! Por, nuk flet asgj. Pamja e dikurshme e reve mbi kokn time, n moshn katrvjeare, nuk m hiqet nga mendja pr nj koh t gjat, edhe derisa flas. M bhet se edhe ather e kam ditur se ka jan ret, kush i ka krijuar dhe pr ka i ka krijuar. Me gjas, mandej e kam harruar pr nj koh dhe jam ngatrruar pas hamendjeve t mjegullta. - Thuaj t duash, por fshati po braktiset prdit nga t rinjt. Do t ngelin vetm pleqt, plakat dhe varrezat e fshatit. - Ku shkojn ata njerz? - Ku?! Ku nuk shkojn thuaj! N t katr ant e dynjas. Vetm n vendin e vet nuk duan t rrin, burr. - I njjti qiell sht kudo. T njjtat re... - Urdhro? - Asgj, asgj. Thash se ngado q t shkojn nuk kan ku t fshehen nga vetvetja. Prandaj, nuk kan pse t ikin ashtu si pa kok. - Nuk e di, burr. - E di un. Do t na gjej nj hata e madhe. Kjo sht puna. Jam i bindur se do t na vij nj ndshkim i rnd.
- Nga kush? - Si nga kush? Nga vetvetja. Njeriu i bn dm vetvetes. Agimi ngrihet, m jep dorn dhe del me nj hap disi t rnd. Edhe pse sht disa vjet m i ri se un, ai sht plakur shum kto vite. M duket se vetmia q vrshllen hapsirave t vendlindjes ku ai jeton, ia ka zbardhur flokt dhe ia ka shtuar rrudhat n fytyr. Dhe m e keqja, duket tia ket humbur shpresn, e bashk me t edhe fuqin q i duhet njeriut pr t uar ndershmrisht deri n fund jetn e dhn dhurat nga Sunduesi i Botve.
XV
E mbylla fletoren dhe i tregova Naserit shkurtimisht prmbajtjen. - Duket se sht fjala pr nj njeri t ditur. Kto tema nuk mund ti trajtoj gjithsecili - tha Naseri i menduar. - Ashtu m duket edhe mua. Po sht e vshtir t dihet se far stuhie e ka sjell n at fshat, larg kryeqytetit, ku zakonisht jetojn shkrimtart e njohur. - A ka shkrimtar t vrar n kt luft? - pyeti Naseri. - Jan disa, megjithse ende nuk dihet plotsisht. - Humbje e madhe!
- N jetn e kombit ton disa shkrimtar kan br pun t mira, ndrsa disa t tjer kan luajtur role t mbrapshta. - Keni nj histori t uditshme dhe mjaft t ngatrruar!- tha Naseri. - Ndoshta nga shkaku q jetojm n nj udhkryq t qytetrimeve e t besimeve. Duke qen nn trysni nga shum an, na ka ndodhur t prplasemi andej-kndej e ta humbim ekuilibrin. Pastaj kan pasuar ndshkimet pr gabimet e bra. Kshtu kemi qen t prfshir n shtjelln ngulfatse t historis deri n ditn e sotit. Ishalla tash e tutje e kuptojm misionin ton t vrtet dhe kthehemi n identitet, aty ku mund ta marrim fuqin q t jetojm t lir e me nder. Dhe, me z t qet, i cili po m buronte nga thellsia e shpirtit, kndova: La ilahe il allah Muhammedun resullullah. Prishtin, mars 2002
www.islamischen.ch
107

Milazim Krasniqi-Fotografite e Kujtimeve

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Milazim Krasniqi-Fotografite e Kujtimeve

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

N e r t A ll-llah t Gjith mh h m ut, s irs mit, M h s s irueit!

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

Fondacioni i Rinis Islame Cyrih

You might also like