MILAH D.

STANJvOVlfe

ENGIESKOG JEZIKA
1K SNEDKTCRE KOZ&

HIailiMUHHI < It'lH I

MILAN D. STANKOVI
lektor engleskog jezika na Veterinarskom fakultetu u Beogradu

GRAMATIKA ENGLESKOG IEZIKA

ZA SREDNJE KOLE

NOLIT
BEOGRAD 19 5 7

Pregledal i: referent RADOSLAV HORVATOVI, lektor engleskog jezika na Medicinskom fakultetu u Beogradu recenzent ANKA BOGIEVI, profesor iz Beograda

Ovu Gramatiku odobrio je za upotrebu u kolama Savet za kolstvo Narodne Republike Srbije odlukom broj 1672od 1 avgusta 1956 godine,

PREDG OVOR
Ve due vremena oseala se u naim srednjim kolama potreba za jednim udbe nikom koji e dati pregled engleske gramatike u najskromnijim okvirima. Meutim, u poslednje vreme kada se engleski jezik poeo da predaje na znatno iroj osnovi i viem stepenu, sve vie se oseala preka potreba za jednom iscrpnijom i detaljnijom gramatikom koja e obuhvatiti celo gramatiko gradivo predvieno nastavnim programom za vie razrede srednjih kola. Pristupajui izradi ovog udbenika pisac je ne samo nastojao da zadovolji jednu trenutnu potrebu, ve je takoe eleo da napie takvu gramatiku engleskog jezika koja e svojim preglednim i iscrpnim sadrajem znaiti koristan i trajan doprinos nastavi ovog jezika. U tom cilju pisac je u okviru nastavnog programa za vie razrede srednjih kola obuhvatio, sistematizirao i klasirao celokupno gramatiko gradivo u iscrpne, pregledne i celovite gramatike jedinice, a unutar tih jedinica izvrio raspored gradiva u izdvojene sastavne delove sa objanjenjima o oblicima, podeli, vrsti, znaenju i upotrebi. Pisac je naroito insistirao da takvi sastavni delovi jedne gramatike jcdinice sami po sebi opet sa - injavaju samostalno zaokrueno znanje i da svojom sistematinou i iscrpnou prue ueniku mogunost da se bez mnogo lutanja lako snade i odmah dobije odgovor na svako gramatiko pitanje ili problem koji ga u jednom momentu moe da interesjje. Da bi se gramatika svojom jednostavnou izraza to vie pribliila ueniku, pisac je takoe nastojao, koliko je to bilo mogue, da gramatiko gradivo kroz deskriptivna objanjcnja izrasta jcdno iz drugog, polazei od poznatog ka manje poznatom, od lakeg ka teem, trudei se da sistematinost i opta svrha udbenika ne izgubi nita od svoje korisnosti. Celo gramatiko gradivo potkrepljeno jc vrlo jednostavnim i jasnim primerima, onakvim kakve bi svaki uenik vrlo esto u upotrebi mogao da kae, a da pri tom pravila koja oni objanjavaju dobiju puno znaenje, smisao i preciznos t upotrebe. Pored toga, pisac je posebnu panju obratio onom gramatikom gradivu koje usled specifinosti engleske gramatike ili duha jezika pretstavlja naroite potekoe kod uenika (kao naprimcr, sadanje prolo vreme i sl.) U takvim sluajevima pored i scipnih objanjenja oblika, znaenja i upotrebe, istaknute su bitne razlike koje se pojavljuju izmeu engleske i nae gramatike, eventualnc pogrene upotrebe koje proizlaze iz toga, kao i neke finese i osobenosti koje zadiru u specifinosti duha engleskog jezika. Fonetika je u ovom udbeniku dobila posebno mesto. To je i razumljivo kad se uzme u obzir da engleski izgovor po broju i osobenostima glasova daleko prevazilazi okvire srpskog glasovnog sistema. Zato je pisac u ovom udbeniku obratio poseb nu panju ovom delu engleske gramatike i nastojao da u jednoj obuhvaenoj celini prui ueniku najpotrebnija objanjenja o jeziku uopte, pojedinim samoglasnicima, dvoglasnicima, su - glasnicima, naglasku i intonaciji, dajui tako uenicima dovoljno foneti kog gradiva pot- krepljenog najkarakteristinijim primerima da bi sami mogli da se pozabave i samostalno ovladaju engleskim glasovima i na taj nain to bolje upotpune i usavre svoj izgovor. S obzirom na specifinosti engleskih glasova i nastojanja da se oni ucniku priblie na to jednostavnijoj osnovi, pisac je u obradi samoglasnika iao od glasa ka slovu, a kod su - glasnika od slova ka glasu. Praktinu stranu takvog tretiranja nije teko primetiti, jer se u praksi pokazalo da na taj nain uenik lake nae potrebne pojedinosti koje ga interesuju kod jednog glasa. Beograd, decembra 1955 godine. M. D. S.

P R V I D E O

F O N E T I K A

P R A V O P I S

(Pbonetics an Orthography)
U V O D O JEZIKU UOPTE

Jezik je niz Ijudskih navika, ija se svrha sastoji u iskazivanju misli i oseanja, i to je najvanije u njihovom saoptavanju drugim licima. Nekad se prvi ovek u optenju sa drugim ljudima prvenstveno sluio pokretima ruku, uzvicima, gundanjem, neartikulisanim glasovima i na kraju nekom vrstom govora, koji se svodio na vrlo mali broj rei. Posle je on pokuao da pojedine predmete i slike pretstavi crteima, skra - enim znakovima i na kraju slovima. Prema tome, kod svakog ivog jezika treba razlikovati d v e vrste njegove upotrebe: g o v o r n i j e z i k i p i s a n i j e z i k . Govorni jezik je sastavljen od niza glasova koje stvaraju govorni organi. On je daleko sta- riji i datira iz prvih dana ovekovog svesnog artikulisanog saoptavanja ili izraavanja. Pisani jezik, naprotiv, poinje mnogo kasnije, u v reme pro- nalaska i upotrebe prvih pisanih znakova, koji vie ili manje, potpunije ili slabije, zamenjuju glasove. Razlika izmedu pisanog i govornog jezika jae je izraena u savreme - nom engleskom jeziku nego u ma kom drugom svetskom jeziku. To dolazi otu da to je engleski jezik vie etimoloki nego fonetiki, i mnoga slova esto se pojavljuju u pisanom jeziku, a u govoru se ili drukije izgo - varaju ili su ve davno nestala. Tako se, naprimer, grleno "gh" razliito izgovara u egleskom jeziku (cough [kof]), (hongh [hsk]). hiccough ['hikAp]), ili se pak najee uopte ne izgovara (plough [plau]). To je dovelo do veoma tekog, komplikovanog i nepostojanog sistema pisanja, s jedne strane, i osobenosti izgovora, s druge strane, zahtevajui na taj nain vei br oj objanjenja koja su obino suvina u ostalim jezicima. Potekoe koje engleski jezik stvara onima koji ga ue, pojavljuju se, kao to smo videli, kako u pisanju tako i u izgovoru. Dok se u pisanju moe koristiti neznatnim brojem nepotpunih pravila, u iz govoru, naprotiv, postoje tano izradena pravila kako se pojedini glasovi izgovaraju, ali ne i sigurna pravila gde se koji glas u nekoj rei ita. Prema tome, pisanje i izgovor glasova u jednoj engleskoj rei prvenstveno su predmet pojedi- nanog uenja rei, poto one ne podleu nekim pouzdanim pravilima, kao to je to sluaj u drugim jezicima. PISANI ENGLESKI JEZIK Azbuka u kojoj je svaki glas pretstavljen jednim znakom smatra se idealnom azbukom. To nije sluaj sa engleskim jezikom, jer je on daleko od t oga da bude fonetiki. U engleskom postoji 26 slova i oko 40 glasova, i zbog toga se jedno slovo esto upotrebljava za razne glasove. Meutim, ne postoje pravila kad jedno slovo moe da pretstavlja vie glasova, i to je stvar pojedinanog uenja pisanja i izgovora rei.
5

Imena engleskih slova se razlikuju od naih. Naroito je velika razlika kod samoglasnika. Evo tabele engleskih slova (pisanih i tampanih) i njiho - vih imena:
Pisana slova cnglcske azbukc tampana slova cnglcskc azbukc Na* imena Englcska imcna Pisana slova engleske azbuke Stampan a slova cngleskc azbuke Naa imcna Englcska imena

Aa Bb Cc Dd Ee Ff Gg Hh Ii

a be ce de e cf ge 'ha i jot ka el em

ei bi si di i ef di ei ai dei kei el em <2^ A f

Nn

en 0 pe kve er es te u ve dubl ve iks ipilon zet

en ou Pi kju a es ti ju vi dabl ju eks uai zed

6.

Oo Pp Qq Rr Ss Tt Uu Vv Ww Xx

7/

Jj Kk L1 Mm

f?

Yy Zz

N a p o m e n a : U engleskom ne postoje slova ,,, dj, Ij, nj". Tri praktina pravila mogu korisno da posiue da se lake naue imena engle- skih siova: a) Kad se ime naeg slova zavrava na ,,e", onda se u engleskom jeziku zavrava na ,,i": srpsko ,,de'\ englesko ,,di", itd. b) Kad se ime naeg slova zavrava na ,,a", onda se ime engleskog slova zavrava na ,,ei": srpsko ,,ka", englesko ,,kei", itd. c) Imena nekih engleskih slova su ista kao u naem jeziku. To su ona imena koja u engleskom poinju sa ,,e": srpsko ,,ef" engiesko ,,ef", itd.

GOVORNI ENGLESKI JEZIK Uenje i primena govornog jezika odnosno pojedinih glasova koji ga sainjavaju je daleko sloenija od pisanih znakova. Nauka koja se bavi izuavanjem glasova i tehnikom govora, naziva se f o n e t i k a. U osnovi svi jezici imaju slian sistem glasova i razlike koje se po - javljuju meu njima su vce ili manje, i uglavnom pripisuju sc osobcnosti duha pojcdinog jezika. U engleskom jeziku te razlike su mnogo vee nego kod ostalih ivih jezika, jer pored samoglasnika postoji itav niz poluglasa, katkad samoglasnikog a katkad suglasnikog porekla, a zatim i neki upo- redni izgovori suglasnika, tako da je ukupan broj glasova prevaziao uobi - ajeni glasovni sistem drugih jezika i
6

stvorio karakteristian izgovor, koji je teko usvojiti u potpunosti bez podrobnog razlikovanja i ustanovljenja naina iz govora svakog pojedinog glasa. Opte je poznata injenica da ni dva lica iste nacionalnosti ne govore svoj jezik potpuno jednako. Razlike proizilaze iz vie razloga i najvaniji su: mesto, okolina, raniji uticaji i pojedinane osobenosti Ijudi. Usled toga je u engleskom jeziku, kao i u svim ostalim jezicima, dolo do stvaranja nareja. Samo su razlike nareja, ne samo izvan Engleske (Amerika, Au - stralija, Novi Zeland i dr.), nego i u njoj samoj, toliko velike, da je jedna re u jednom nareju jedva razumlj iva u drugom. Zato je bila prirodna tenja da se govor podesi tako da postane opte prihvatljiv i razumljiv za sva nareja. Vrsta engleskog jezika koja zadovoljava taj uslov i koja je u optoj upotrebi i irokoj primeni, naziva se s t a n d a r d n i e n g l e s k i j e z i k. Za pretstavljanje standardnog cngleskog govora upotrebljava se po - sebna fonetika azbuka. Ovde je prihvaena kao najpodesnija i najdoslednija fonetika azbuka koju je usvojilo Meunarodno fonetiko udruenje u Parizu (International Phonetic Association). Prepisivanje ili transkribovanje engleskih glasova ili rei pomou ove fonetike azbuke, koja se veim delom sastoji od latinskih slova i nekih posebnih znakova, prua najdoslednije izgovaranje engleskih rei. Ono e, pod uslovom da je svaki glas uve ban do krajnjih mogunosti, pruiti skoro potpun izgovor koji se nee mnogo razlikovati od onog kod obrazovanog Engleza. Znakovi fonetike azbuke koja se upotrebljava za pretstavljanje rei standardnog engleskog izgovora su sledei: a) Samoglasnici: a a : A < e e e O O : i i : O O O : u u : b) Dvoglasnici: ai au ei eo io ou oi oo uo c) Suglasnici: b tj d d3 f g h j k 1 m n i) p r s J t 5 0 v w z 3. PODELA GLASOVA Opta podela glasova je na: a) samoglasnike (Vowels), koji se stvaraju slobodnim prolazom vaz- duha bilo kroz usta ili kroz usta i nos u isto vreme. Tu dolaze: a, a:, A, ae, e, e, o, o:, i, i:, o, 0, 0:, u, u: (vidi podelu i tabelu na str. 10 i 14.)

b) dvoglasnici (Diphthongs) koji nastaju kada se u nizu glasova pro- izvedenih dok jezik ide od jednog izgovornog poloaja do drugog, upotrebi prvi i poslednji glas, izbegavajui ostale meuglasove. Tu dolaze: ai, au, ei, 9, ou, oi, is, us, os (vidi podelu i tabelu na str. 14 i 17). c) suglasnike (Consonants) koji nas taju kada se dah iz plua ili pot - puno zaustavi u nekom delu usta, ili izlazi napolje i stvara slabu eksploziju, ili stalnim prolazom kroz uzani prostor stvara piskanje. Tu dolaze: b, c, tj, d, D3, f, g, h, j, k, 1, m, n, IJ, p, r, s, J, t, 6, 0, v, w, z, 3 (vidi podelu i ta- belu na str. 17 i 24). Prema ueu glasnica glasovi se mogu podeliti na: zvune i bezvune. Poto su svi samoglasnici redovno zvuni glasovi, uobiajena je podela po zvunosti samo za suglasnike. Pravilo za odreivanje zvunih i bezvunih glasova glasi: svaki glas iji izgovor daje ist, artikulisan glas je zvuni, a svaki glas koji pri izgovoru proizvede piskanje ili nepotpun glas smatra se bezvunim. (Vidi podelu suglasnika str. 17.) Sledea podela glasova je s obzirom na njihovu dninu. Tako imamo glasove koji se izgovaraju kratko kratke glasove, i koji se izgovaraju dugo duge glasove. Znak duine jednog glasa oznaava se sa dve take (:), napr.: a:, u:, i:, itd. Ova podela upotrebljava se prvenstveno za samoglasnike, iako se ponekad moe primeniti i na suglasnike.

GOVORNI ORGANI (Organs of Speech) U govorne organe ubrajamo (u zagradama su pomoni organi): 1) Usne Lips (zubi Teeth) 2) Jezik Tongue (Donja vilica Lower jaw) 3) Nepce Palate (Resica Uvula) 4) Glasnice Vocal Cords (Dunik Windpipe) 5) Plua Lungs U s n e (Lips). Izgovor pojedinih gla- sova zavisi od oblika usana. Gornja usna (Upper Lip) i donja usna (Lower Lip) mogu da zauzimaju razne poloaje i oblike, i prema tome Slika 1. Govorni organi: (presek da li su zaokruen e, otvorene, polu- otvorene, glave): ND nosna duplja, PN prednje nepce. ZN zadnje nepce, U zatvorene ili poluzatvorene, stvaraju usne, Z zubi, D desni, J odgovarajue glasove otvorene, polujezik, V vrh jezika, P prednji deo otvorene, poluzatvorene ili zatvorene glasove. jezika, Z zadnji deo jezika, K Tako su usne potpuno zatvorene kad se koren jezika, U usta, R resica,
drelo, G glasnice, D dunik.

izgovaraju glasovi "p, b, m". Meutim, kod izgovora nekih samogla snika, usta su potpuno otvorena (a:, o:, itd.). Na prelazu izmeu potpuno otvo - renih i potpuno zatvorenih glasova nalaze se poluotvoreni i poluzatvoreni glasovi (e, o, o, itd.). Na otvor usana mnogo utie poloaj jezika, jer vie podignut jezik u ustima s tvara manji otvor usana. J e z i k (Tongue). Zbog pokretljivosti, lakoe prilagoavanja raznim oblicima i neophodnosti prilikom izgovora glasova, jezik se s pravom smatra kao najvaniji govorni organ. Promenom oblika, poloaja i pokretljivou on menja vrstu glasa u odnosu na mesto, kvalitet i trajanje. Pri tom jezik deluje kao celina ili svojim pojedinim delovima (vrhom jezika, prednjim i zadnjim delom jezika). Postajanje suglasnika. Pomou vrha jezika zaustavlja se vazduh koji dolazi iz plua i stvara bezvune glasove kao ,,t", ili zvune glasove kao ,,d", ili nosne glasove kao ,,n". Kad se jezik nalazi vie izmeu zuba, onda se stvaraju takvi glasovi kao to su 6, 0", koji se u pisanom engleskom pretstavljaju kao ,,th". Kada preko poleine vrha jezika prolazi vazduh u uskom strujanju, onda se stvaraju piskavi glasovi kao to su ,,s, z". Meutim, ako je otvor za vazduh malo iri, vrh jezika se malo povue unazad, i tada se dobijaju glasovi kao to su 3". Prednji deo jezika uestvuje zajedno sa nepcem u stvaranju nekih gla- sova. Tako kad vazduh prelazi izmeu prednjeg dela jezika koji je podignut malo nie nego za izgovor glasa i nepca, onda se stvaraju glasovi ,,h, j". Prvi je bezvuan, drugi je zvuan. Zadnji deo jezika moe takoe da zaustavi vazduh koji dolazi iz plua, stvarajui takve glasove kao to su zvuno ,,g", bezvuno ,,k" i nosno-nepani glas prolaskom vazduha kroz nos. Pravljenje samoglasnika. Pravljenje samoglasnika zavisi od poloaja jezika, koji se kree od svog normalnog poloaja u usti ma prema nepcu (granica samoglasnika), ali bez suavanja ili zaustavljanja vazduha iz plua. Vrh jezika uopte ne uestvuje u pravljenju samoglasnika. Vrsta samoglasnika zavisi od oblika i poloaja jezika u ustima. Oni se smenjuju ve prema tome kakav poloaj zauzima prednji, srednji i zadnji deo jezika, zajedno sa sputanjem i podizanjem donje vilice. Tako oni samo - glasnici koji nastaju podizanjem prednjeg dela jezika nazivaju se prednji (i, e, 8, ae, itd.); oni samoglasnici koji nastaju podizanjem srednjeg dela jezika, nazivaju se srednji (o, s:); i najzad, oni glasovi koji postaju podiza- njem zadnjeg dela jezika, nazivaju se zadnji samoglasnici (a:, 0:, u, itd.). (Vidi podelu samoglasnika.) N e p c e (Palate). Ovo je onaj deo usta koji ide od desni gornjih zuba do poetka grla. Razlikuju se tri dela nepca: prednje nepce (Hard Palate), koje je prednji deo neposredno iza desni prednjih gornjih zuba. Taj deo je nepomian ; zadnje nepce (Soft Palate), koje je meki deo izmeu tvrdog nepca i resice. On je pomian i moe da se spusti tako da vazduh prolazi kroz nos i stvara nosne glasove kao to su ,,m, n, g", ili da se podigne tako da zatvara

usta od nosne upljine i stvara iste glasove; i, resica (Uvula), koja je krajnji deo mekog nepca koje visi. G 1 a s n i c e (Vocal Cords). One se nalaze sa obe strane dunika. Po svojoj prirodi to su pokretni i savitljivi nabori sluznicc. Pomou miia mogu sc skupljati i iriti, i na taj nain reguliu vazduh koji izlazi iz plua, stvarajui pojedine vrste glasova. Kad s e giasnice lako dodiruju, tada vazduh iz plua prclazci preko njih i izaziva treperenje koje daje glas. To su zvuni glasovi. Mcdutim, kad su glasnice rastavljene ili jae udaljene jedna od druge, i takve ostanu za vreme izgovora, vazduh koji dolazi iz pl ua ne dodiruje ih, ve prolazi bez treperenja i stvara nepotpune glasove. Ovo su bezvuni glasovi. (Vidi podelu suglasnika.)

A) SAMOGLASNICI (Vowels) U engleskom jeziku ima 15 samoglasnika. Od toga je pet istih, koji se u pravopisu pretstavljaju sa pet slova: ,,a, e, i, o, u". Meutim, manja razlika u poloaju jezika prouzrokuje izvesnu promenu samoglasnikog glasa. Tako pored istih glasova stvaraju se kratki ili dugi, potpuno ili nepotpuno artikulisani glasovi ili poluglasovi (s, s:, i, itd.). Manje e sta podela samo- glasnika, ali u isto vreme i nepotpunija, je podela prema osobini glasova. Tako imamo: a) zatvorene samoglasnike (Closed Vowels), koji nastaju kad se jezik toliko podigne da ima malo prostora izmeu njega i nepca (u:, i, itd.), b) poluzatvorene samoglasnike (Half-CIosed VoweIs), koji zauzimaju prelazni oblik izmedu zatvorenih i poluotvorenih glasova (e, 8, a:, itd.), c) poluotvorene samoglasnike (Half-Open VoweIs), koji su na prelazu izmedu otvorenih i poluzatvorenih samoglasnika (as, A, itd.), d) otvorene samoglasnike (Open Vowels), koji nastaju kad jezik lei poloen u donjoj vilici i ostavlja veliki prostor izmeu njega i nepca (a, o, itd.). Ipak, najea i najpotpunija podela samoglasnika je prema mestu pravljenja. Prema ovoj podeli samoglasnike delimo na: a) prednje samoglasnike (Front Vowels), koji se stvaraju podizanjem prednjeg dela jezika. Tu dolaze: i, i:, e, c, ae, a. b) srednje samoglasnike (Central Vowels), koji nastaju podizanjem sred- njeg dela jezika. Tu dolaze sledei samo - glasnici: 9, 3:. c) zadnje samoglasnike(Back Vowels), koji se prave podizanjem zadnjeg dela jezika. Tu dolaze ovi samoglasnici: u, u:, o, 0, 0:, A , a:. P oloa Slika 2. - Engleski samoglasnici J samoglasnika (po osobini i (prednji, srednji i zadnji). poloaju) izgleda ovako: (slika br. 2.).

10

PREDNJI SAMOGLASNICI (Front Vowels)

1) Kratko poluzatvoreno i". Ovako prepisan glas ,,i" je priblino slian naem kratkom glasu ,,i" u rci ,,sit". Razlika, koju mnogi ne mogu odmah da shvate, jc u lome to su usne kod engleskog glasa malo zalvo - renije. Ovaj engleski glas izgovara se lako da se jezik postavi neto nie nego za glas a izgovori se veoma kralko ,,i", tako da pri tanom izgovoru potsea as na kratki glas ,,e", a as na kratki glas ,,iv. Medutim, poctniku se preporuuje da ga u poetku izgovar a kao vrlo kratko ,,i", a prizvuk glasa ,,e" pojavljuje se kasnije posle istrajnog vebanja. U pisanom engleskom glas ,,i" se pojavljuje kao: ,,i" ili ,,y" (city ['siti] grad), ,,es" u 3. 1. sadanjeg vremena i mnoini imenica (he teaches ['ti:tj/z] on predaje), a brushbrushes ['brAjVz] etke, itd.; ,,ed" u prostom prolom vremenu (id), ,,est" u treem stepenu poredenja (ist), u nenagla - enim predmecima i domecima except [ik'sept] izuzev, examine [ig'zemin] ispitivati, i u raznim primerima: women ['wimin] ene, Sundav ['sAndi] nedelja, itd. 2) Dugo zatvoreno ,,i:". Ovo ,,i:" je otprili ke slino naem glasu u rei ,,lik". U engleskom je to dug glas (moda ne toliko dug kao u naem jeziku), koji se izgovara sa toliko otvorenim usnama koliko ih otvaramo kad hoemo da zvidimo. Poredivanjem kratkog ,,i" i dugog ,,i:" izgleda kao da razlika postoji samo u duini. Medutim, kada bi ,,i" u rei "hid" produili ne bi dobili dugo englesko ,,i:", koje se izgovara u rei "head" [hi:d] panja, ili obratno, poto postoji kvalitetna i kvantitetna razlika izmeu glasova u ove dve rei. Glas ,,i:" pojavljuje se u pisanom engleskom kao: ee, e, ea, ei, ie, i, (green [gri:n], be [bi:], mean [mi:n], receive [ri'si:v], field [fi:ld], niachine [mo'Jr-11]* itd.). Zatim u raznim primerima bez pravila: people [pi:pl], itd. 3) Kratko poluzatvoreno ,,e". U engleskim reima ovaj glas dolazi samostalno ili u kombinaciji sa ,,i" [ei]. Kada je u kombinaciji sa glasom ,,i", onda je istovetan sa naim glasom ,,e": table [teibl], race [reis], itd. Medutim, kada se u reima pojavljuje samostalno, onda se razlikuje od naeg glasa ,,e" samo utoliko to je malo zatvoreniji. Izgovara se sa malo vie podignutim jezikom, usne su zaokruene kao da se izgovara ,,o", a izgovori se kratko ,,e". Tu on mnogo potsea na francuski glas ,,e" (bl ito). U pisanom engleskom pojavljuje se ,,e" kao: e, ea, a, zatim u raznim primerima bez pravila: let [let], dead [ded], made [meid], many ['meni], says [sez], friend [frend], itd. 4) Kratko poluotvoreno ,,s". Ovaj se glas izgovara kada se jezik postavi malo nie nego za glas ,,e", sa malo jae otvorenim i zategnutim usnama, kao to se to radi kad se eli nasmejati. Ovaj glas nikad ne dolazi samo - stalno, ve uvek u kombinaciji sa ,,3": there [683], where [w83], itd. Slian je francuskom glasu ,,e" u rei mere" majka. (Vidi srednje kratko 3" i dvoglasnik ,,G9".)

1 1

5) Kratko otvoreno ,,ae". Ovaj glas nastaje kada se jae otvore usta za glas ,,a" i izgovori se kratko ,,e", tako da as lii na na glas ,,a", a as na glas ,,e". Donekle slian glas postoji u vojvoanskom nareju prilikom izgovora glasa ,,e" u rei mleko", samo je engleski glas mnogo krai. U pisanom jeziku ovaj glas se pojavljuje kao: a, zatim u primerima bez odredenog pravila: cat [kaet], raad [maed], plaid [plsed], itd. 6) Kratko otvoreno ,,a". Ovaj glas je veoma slian naem glasu ,,a" u rei ,,pas". Izgovara se tako da se usta otvore kao za glas ,,ae", a jezik se nalazi u osrednjem poloaju. Ovaj glas nikad ne dolazi samostalno, ve uvek kao deo dvoglasnika ,,ai" ili ,,au": mile [mail], house [haus], itd. Glas ,,a" pojavljuje se u pisanom jeziku kao: i, y, zatim u raznim primerima bez pravila: pile [pail], sky [skai], buy [bai], neither ['nais], itd.
SREDNJI SAMOGLASNICI (Central VoweIs)

1) Kratko poluotvoreno ,,o". Ovo je glas koji ne postoji u naem jeziku, a veoma je svojstven izgovoru engleskog jezika. To je poluglas ili nearti - kulisani glas koji se uje posle svakog glasno izgovorenog suglasnika. Tako, naprimer, kada se izgovara suglasnik ,,b" i malo se otegne glas, (b ---------------- ), onda se uje prizv uk ili neartikulisani glas ( --------- ). Taj prizvuk koji se uje posle svakog izgovorenog suglasnika, izdvojen i skraen, jeste engleski glas ,,o". Ovaj glas moe se nauiti i pomou samoglasnikog ,,r". Kod samo - glasnikog ,,r" vrh jezika tei da dodirne desni g ornjih prednjih zuba. Medutim, kad tako postavljen jezik podignemo malo u sredini i povuemo unazad i izgovorimo ,,a", onda se dobija srednji kratki glas ,,o". Ovaj glas se takoe uje prilikom zamuckivanja. Kratko poluotvoreno o" pojavljuje se u pisanom jeziku kao: e, er, a, ar, i, o, or, oar, ough, u, re, ou: moment ['moumont], above [o'bAv], dollar ['dob], ability [o'biloti], tomato [to'ma:tou], doctor ['dokto], cupboard ['kAbod], Scarborough [;ska:boro], autumn ['o:tom], picture ['piktjo], continuous [kon'tinjuos], itd. 2) Dugo poluzatvoreno ,,o:". Ovaj glas se pravi na isti nain kao kratko srednje ,,o", samo je due i malo zatvorenije (vidi objanjenje za ,,o"). U pi - sanom engleskom on se pojavljuje kao: er, ir, ur, ear, or, zatim u raznim primerima bez pravila: were [wo:j, stir [sto:], spur [spo:], learn [lo:n], worker ['wo:ko], journalist ['djomolist], itd.
ZADNJI SAMOGLASNICI (Back VoweIs)

1) Kratko poluzatvoreno ,,u". Pogreno je misliti da je ovaj glas isti kao u naem jeziku. On se moda samo priblino pojavljuje u nekim naim reima (udarac, napr.). Za izgovor ovog glasa usta su skoro sasvim zatvo- rena, jezik podignut tako da zatvara prolaz vazduha. U tako stenjen im ustima stvara se usiljeni glas ,,u", koji je kratak i ne sasvim artikulisan. U pisanom jeziku pojavljuje se kao: u, oo: push [puj], look [luk] itd. 2) Dugo zatvoreno ,,u:". Ovaj glas se izgovara na isti nain kao kratko ,,u", samo se jezik nalazi neto vie napred. Dui je i zatvoreniji od glasa ,,u". On otprilike odgovara naem dugom glasu ,,u" u rei ,,luk" (vrsta pri - mitivnog oruja). U pisanom jeziku se pojavljuje kao: u, ew, ui, o, eau: rude [ru:d], new [nju:], who [hu:], beautiful ['bju itifol], itd.
12

3) Kratko poluzatvoreno ,,o". U engleskom jeziku postoje tri vrste glasa ,,o". Prvi od njih prepisuje se fonetski znakom koji je isti kao nae slovo ,,o". To je zadnji kratki i poluotvoreni glas koji najee dolazi kao sastavni deo dvoglasnika ,,ou". Po izg ovoru je slian naem glasu ,,o", samo je krai. On se vrlo retko pojavljuje u izgovoru sam, i kada se pojavi onda se nalazi u nenaglaenim slogovima. Evo nekoliko primera gde se on izgovara u dvoglasniku ,,ou" i sam: hole [houl], on!y ['ounli], slow [slouj, so [sou], position [po'zijsn], condense [kon'dens], compose [kom'pouz] itd. 4) Kratko otvoreno ,,D". Ovaj kratki otvoreni glas izgovara se u zad- njem delu usta kada je jezik u niem poloaju nego za glas ,,o". Ustvari, usta se otvore kao da se izgovara ,, a", jezik lei poloen u donjoj vilici, a izgovori se kratko ,,o", tako da ovaj engleski glas as potsea na glas ,,a", a as na ,,o". Neki izgovaraju ovaj vrlo karakteristian engleski glas vie na ,,a", to je u svakom sluaju pogrenije nego kad bi ga izgovarali kao ,,o". U naem jeziku pojavljuje se priblian glas u rei ,,bol", samo to je on dui nego u engleskom jeziku. Kad bi nau re ,,pod" izgovorili vie otvorenim ustima i usiljenijim glasnicama, dobili bi priblino ovaj glas. U pisanom engleskom ovaj glas se pojavljuje kao: o, a, au, ou, ow: lot [lot], what [wot], cough [kof], know!edge ['nolid^] itd. 5) Dugo poluotvoreno 3:". Ovaj glas se razlikuje od kratkog glasa ,,o" samo u tome to je znatno dui i usiljeniji, i usne prilikom izgovora nisu tak o iroko otvorene. Poto se ova dva glasa usled nemara esto pogreno zamenjuju, treba na njih obratiti naroitu panju, jer kratki glas upotrebljen umesto dugog ili obratno, menja smisao engleskih rei: pot [pot] lonac, port [po:t] luka, i sl. U pisanom engleskom ovaj glas se pojavljuje kao: a, au, aw, oo, or, oa, ou, ar: water ['wo:to], pause [po:z], Iaw [lo:], door [do:], more [mo:], coarse [ko:s], thought [9o:t], war [wo:], itd. 6) Dugo otvoreno ,,a:". Srpski glas ,,a" je prednji i jasniji. Englesko ,,a:" je, naprotiv, zadnje i muklo. Prema tome postoji malo slinosti izmeu srpskog i engleskog glasa. U srpskoj rei ,,kas" samo priblino se pojavljuje englesko dugo ,,a:". Da bi tano izgovorili ovaj engleski glas, moramo srpski glas u rei ,,kas" da izg ovorimo to dalje u pozadini usta, na taj nain to zadnji deo jezika povuemo to vie unazad. Poetnici najlake naue ovaj glas vebanjem naizmeninog izgovora prednjeg glasa ,,a" i zadnjeg dugog ,,a:", nastojei da prvi izgovarajti na vrhu usana i sa u snenim suglasnicima, a drugi, naprotiv, to dalje u pozadini usta, sa grlenim suglasnicima. Ovaj dugi glas koji se pojavljuje u drugom sluaju (a:) je engleski glas, veoma svojstven engleskom izgovoru, i zato se s njim treba ozbiljno pozabaviti da bude to pravilniji. U pisanom engleskom pojavljuje se kao: a (kad posle njega slede dva suglasnika, u nekim stranim reima, i ispred 1" koje se ne ita), ar: part [pa:t], lark [la:k], vase [va:z], half [ha:f], i u raznim primerima bez pravila: heart [ha:t], clerk [kla:k] itd. 7) Kratko poluotvoreno ,,A". Za pravilan izgovor ovog glasa treba jezik poloiti u donjoj vilici, zatim ga povui unazad i podii zadnji deo, pa onda izgovoriti veoma kratko ,,a". Prilikom izgovora ovog glasa glasnice su prilino usiljene. On uvek dolazi u naglaenom delu rei, a u nenagla - enim slogovima pretvara se u poluglas Glas ,, A" pojavljuje se u pisanom engleskom jeziku kao: o, u: other [' AO ], cut
[kAt], itd.

13

Fonetiki znak

Fonetika tabela engleskih samoglasnika

Primer mile [ ma i l ] milja part [ p a : t ] deo but [ b A t ] a l i hat [ h < e t ] eir let [ l e t ] p u s t i t i pear [p*:o] k r u k a p i c t u r e [ p i k t jo ] s l i k a girl [ g o : 1 ] devojka lit [ l i t ] upaljen read [ r i : d ] i t a t i comb [ k o u m] ealj box [ boks J k u t i ja sort [sd : t] vrsta put [ p u t ] s t a v i t i rude [ r u : d ] gr u b

a a: A aj e e o: i i: o 0 o: u u:

B) DVOGLASNICI (Diphthongs) Dvoglasnik je niz glasova proizvedenih dok jezik ide od jednog iz- govornog poloaja do drugog. Kada se dvoglasnik ,,ai" u rei "mile" [mail], izgovori vrlo polako, moe se uti vie glasova dok jezik prelazi od glasa ,,a" do ,,i". Nae uho naroito primeuje prvi i poslednji glas. Upotreblja - vajui ova dva i izbegavajui ostale glasove, dobijamo d v o g l a s n i k . Engleski dvoglasnici izgovaraju se uglavnom uvek podizanjem jezika_ Prvi glas u dvoglasniku je dui od onog koji mu sledi. U engleskom jeziku ima devet dvoglasnika: ai, ei, ia, 3, ua, au, ou,
01, 09.

1) Dvoglasnik ,,ai". Ovaj dvoglasnik naziva se dugim zbog udaljenosti koju jezik prelazi prilikom izgovora od jednog samoglasnika do drugog. To je zatvoren dvoglasnik koji se priblino pojavljuje u naoj rei gajtan", samo to se u engleskom vie uje kratko i nejasno ,,i" umesto naeg ,,j". U nastavku "ice" ,,i" izgovara se ,,i" u nenaglaenom slogu, i ,,ai" u naglaenom: practice ['praektis], advice [s'dvais]. Nastavci "-ide,-ile,-ine" sadre skoro uvek dvoglasnik ,,ai": oxide ['oksaid], fertile ['fs^tail], divine [di'vain], itd. Ovaj dvoglasnik pojavljuje se u pisanom jeziku kao: i (kad mu sledi suglasnik ,,e" koje se ne izgovara): fine [fain], ie : lie [lai], igh : night [nait], y : sky [skai], itd. (Slika br. 3.)

14

(prednji): ei, ai.

2) Dvoglasnik ,,ei". Zbog male udaljenosti koju jezik prelazi prilikom izgovora od jednog samoglasnika do drugog, dvoglasnik ,,ei" je kratak. To je zatvoren dvoglasnik koji se priblino pojavljuje u naem prezimenu Veinovi", samo je neto krai, a samoglasnik ,,i" u engleskom dvoglasniku nije tako jasan i otvoren. U pisanom jeziku ovaj dvoglasnik se pojavljuje kao: a (kad posle njega dode suglasnik ,,e" koje se ne izgovara): tale [teil], ai : gain [gein], ay: day [dei], i u raznim primerima bez pravila: eight [eit], halfpenny ['heipni], steak [steik], itd. 3) Dvoglasnik ,,ia". Ovaj dvo glasnik dolazi najee na kraju jedno - slonih rei. U naem jeziku pojavljuje se samo donekle u reima sa nastav - kom ,,i(j)a", i to kad je naglaen ili na kraju rei (deurli(j)a). U engleskom ovaj dvoglasnik esto prati r". On se ne izgovara osim u sluajevima pove - zivanja sa reima koje poinju samoglasnikom: here zs ['hisr^ iz) i sl. U pisanom jeziku ovaj dvoglasnik pojavljuje se kao: ere : interfere [inta'fis], eer : deer [dia], ear : hear [his], i u raznim primerima: fierce ['fias], idea [ai'dia], itd. 4) Dvoglasnik es". Ovo je srednji dvoglasnik koji se ni priblino ne pojavljuje u naem jeziku. On takoe dolazi na kraju jednoslonih rei, i glas ,,r" koji ga esto prati, izgovara se samo u onim sluajevima kad je potreban za povezivanje sa sledeom rei koja poinje samoglasnikom: where /s ['we9r iz], i sl. U pisanom jeziku pojavljuje se kao: ere : there [6ea], ear : pear [pes], air : air [es], are : dare [des], i u raznim primerima: their [6e3], aeroplane

(srednji): is, ua, ea.

5) Dvoglasnik ua". Ovo je takoe srednji dvoglasnik. U srpskom jeziku se pojavljuje priblino u uzviku ,,ua!", koji masa uzvikuje prilikom negodovanja. On takoe dolazi na kraju jednoslonih rei, i glas ,,r" koji ga esto prati, izgovara se samo u onim sluajevima kad je potreban za povezivanje sa sledeom rei koja poinje sa samoglasnikom: tour is ['tuar^ iz].
15

Ovaj dvoglasnik pojavljuje se u pisanom jeziku kao: oor : poor [pus], ur : during [djudrig], itd. 6) Dvoglasnik au". Ovo je zadnji zatvoren dvoglasnik, koji se samo priblino pojavljuje u naoj rei bauk". U engleskom ovaj dvoglasnik poinje sa ,,a:" (kao u rei father ['fa:dd], i zavrava se slabim i neusilje - nim ,,u". Dvoglasnik ,,au" pojavljuje se u pisanom jeziku kao: ou : about [a'baut], ow : down [daun], ough : plough [plau], itd. (Slika br. 5.)

Y/

l/au o
Slika 5. Engleski dvoglasnici (zadnji): oi, ou, au.

7) Dvoglasnik ou". Ovo je zadnji zatvoren dvoglasnik koji se samo priblino izgovara u srpskoj rei samouk". U engleskom ovaj dvoglasnik poinje sa srednjim ,,o" a zavrava se slabim i neusiljenim ,,u". U pisanom engleskom on se pojavljuje kao: o : go [gou], oa : loaf [louf], oe : foe [fou], ow : slow [slou], ough : though [6ou], ou : soul [soul], eau : bureau ['bjuarou], itd.

16

8) Dvoglasnik ,,Di". Ovo je zadnji zatvoren dvoglasnik koji se ne pojavljuje u srpskom jeziku. U pisanom jeziku pojavljuje se kao: oi : boil [boil], oy : boy [boi], itd. 9) Dvoglasnik ,,DO". On se nekad i ne smatra istim dvoglasnikom, jer se uvek moe zameniti glasom ,,o:": door [doo ili do:], boar [boo ili bo:], itd.
Fonetiki znak

Fonetika tabela engleskih dvoglasnika

Primer

ai ei io 80 uo au ou oi 00

mile [mail] milja plate [pleit] tanjir dear [dio] drag pear [peo] kruka poor [puo] siromaan down [daun] dole hole [houl] rupa boy [boi] deak door [doo] vrata

N a p o m e n a : Ovde treba takoe pomenuti engleske troglasnike (Thriphthongs) kojih ima pet: aio, auo, eio, ouo, oio,. Evo nekoliko primera: fire [faio], hour [auo], layer [leio], lower [louo], lawyer ['loio], itd.

C) SUGLASNICI (Consonants) Engleski suglasnici nisu u toku razvitka engleskog jezika pretrpeli tako velike promene kao to je to bio sluaj sa samoglasnicima. Oni su se pokazali postojaniji i opte uzevi zadrali su veinu svojih ranijih osobina. Ovo je naroito vano za strance, jer su engleski suglasnici na taj nain deo izgovora, koji ima najvie dodirnih taaka sa njihovim maternjim jezikom. Opta podela suglasnika je na zvune i bezvune, prema tome da li se glas stvara treperenjem glasnica ili ne: Zvuni su: b, d, d3, g, j, m, n, 1, r), r, z, 3, 6, v, w. Bezvuni su: f, h, k, p, s, J, t, 0, tj. Suglasnici se mogu takoe podeliti: a) prema osobini, i b) prema mestu pravljenja. a) Prema osobini suglasnici se dele na: 1) Nosne: m, n, 13. 2) plozivne: b, d, g, k, p, t. 3) frikativne: zvune i bezvune (vidi gore). 4) bone: 1.
2 Gramatika engleskog jezika

17

b) Prema mestu pravljenja suglasnici se dele na: 1) 2) 3) 4) 5) Usne: b, m, p, w. Zubne: f, v, 0, 6. Alveolarne (koji se prave na desnima): d, 1, n, r, s, z, j", 3. Nepane: d3, g, j, k, 13, t, tj. Grlene: h.

Ovde e biti govora o svim engleskim suglasnicima u pogledu pravila 0 izgovoru i pisanju, kao i o razlikama izmeu engleskih i srpskih glasova. Za one glasove koji nemaju odgovarajue slovo latinice, uzeti su takode znakovi iz fonetike azbuke 1. 1) Suglasnik ,,b". Ovo je usni plozivni suglasnik koji se ne razlikuje mnogo od naeg. Pravi se zaustavljanjem vazduha na usnama. U pisanom jeziku kao i u prepisivanju on se pojavljuje kao ,,b": beg [beg], bread [bred], bull [bul], itd. ,,B" se ne izgovara posle ,,m", na kr aju rei: comb [koum], i ispred ,,t": doubt [daut], itd. 2) Suglasnik ,,c". U govornom engleskom ne postoji glas ,,c", ve samo pisano, koje se izgovara kao: k, s, J, a ponekad ,,z". ,,C" se izgovara kao ,,k" kad se nae ispred ,,a, o, u" ili nekog sugla- snika: call [ko:l], cup [kAp], corn [ko:n], ili picture ['piktjo]. On se takoe ita ,,k" kad je na kraju sloga, a iza njega ne dolazi ,,i" ili e": academy [o'kedomi], civic ['sivik], itd. ,,C" se izgovara kao ,,s" kad se nade ispred ,,e, i, y": civil ['sivil], glance [gla:ns], vice [vais], itd. ,,C" se izgovara ,,J" kada se u istom slogu posle ,,ce" ili ,,ci" nalazi jo jedan samoglasnik, ili kad se ,,sc" nae ispred ,,i": ocean ['oujon], conscience ['konjons], itd. ,,C" u kombinaciji sa ,,s" (sc) moe, ali ne mora da se izgovori ,,z": discern [di'zo:n ili di'so:n], itd. 3) Suglasnik ,,ch". Njegov fonetiki znak za prepisivanje je ,,tj"; izgovara se malo meke nego na glas ,,". ,,Ch" se izgovara kao ,,tj" kad je u pisanom jeziku pretstavljen sa: tch : fetch [fetj], tu (u nenaglaenom slogu, obino u kombinaciji ture") : nature ['neitjo], ti (u nenaglaenom slogu, obino u kombinaciji stion") : question ['kwestJon], itd. Ch" se izgovara ,,J" u reima koje su pozajmljene iz francuskog jezika 1 koje su zadral e ovaj glas: machine [mo'Ji:n], moustache [mos'ta:J], itd. Ch" se izgovara kao k" u reima uzetim iz latinskog ili grkog: echo ['ekou], character ['kaerokto], itd. Izuzeci su: church [tJo:tJ], archbishop [a:tJ'biJop], itd. ,,Ch" se ne ita u reima kao to su: yacht [jot] i sl. Grupa sch" se uvek ita sk": school ['sku:!], itd.

1 Za razliku od samogiasnika i dvoglasnika ovde je radi praktinosti izvreno iz - laganje suglasnika od slova ka glasu. 18

4) Suglasnik ,,d". Ovaj se glas izgovara na prelazu izmeu desni i prednjeg nepca. Pogreno je smatrati ga istim glasom kao to je nae ,,d", poto se nae ,,d" izgovara na gornjim prednjim zubima. U pisanom jeziku i u prepisivanju pretstavljen je sa ,,d": day [dei], cleaned ['kliind], needed ['niidid], itd. ,,D" se nc izgovara u prvom slogu nekih rei: handsome ['haenssm], Wednesday ['wenzdi], handkerchief ['hegkatfif], itd. ,,D" se u nekim sluajevima ita kao ,,d3". To se dogaa kad posle njega dolazi ,,i, e, u": soldier ['sould^o], itd. 5) Suglasnik ,,d3". Ovaj nepani glas ne razlikuje se mnogo od naeg. U pisanom jeziku pojavljuje se kao: j, g, d, : jam [d3aem], George [^30^3], soldier ['souk^o], itd. 6) Suglasnik ,,f". Ovaj se glas potpuno podudara sa naim suglasni - kom ,,f". U pisanom engleskom pojavljuje se kao: f : loaf [loufl, ff : off [of], ph : photograph [Toutogra:f], gh : laugh [la:f]. U rei "of" i njenim sloenicama ,,f" se izgovara ,,v": of [ov, ov], hereof ['hiorov], itd. 7) Suglasnik ,,g". Ovo je zadnjencpani glas koji uglavnom odgovara naem. U pisanom engleskom pojavljuje se kao: g : get [get], gh : ghost [goust], ex (ispred naglaenog samoglasnika ili muklog ,,h") : exact [ig'zaekt], exhibit [ig'zibit], itd. ,,G" se izgovara kao ,,g" kad stoji ispred ,,a, o, u" ili 1, r, s". Tada je fonetski znak takode ,,g": go [gou], gay [gei], gun [gAn], glad [glaed], grow [grou], itd. Izuzeci su ponekad kad se ,,g" nade ispred ,,e, i, y": get [get] i sl. ,,G" se izgovara kao ,,d3" kad stoji ispred ,,e, i, y": rage [reid3], engine ['end^in], itd. ,,G" se izgovara kao 3" u nekim reima uzetim iz francuskog koje su zadrale svoj izgovor: garage ['gaera^] i sl. ,,G" se uopte ne izgovara na poetku rei ispred ,,n" u istom slogu, i na kraju rei u istom slogu ispred ,,m, n": gnat [naet], sign [sain], itd. 8) Suglasnik ,,gh". Ovaj suglasnik moe da se izgovara kao ,,g": ghostly ['goustli], f (na kraju sloga) : cough [kof], k (na kraju sjoga) : hough [hok], itd. ,,Gh" se ne izgovara posle samoglasnika ,,i": high [hai], posle samo- glasnika ,,i" i ispred ,,t": right [rait], posle ,,u" u istom slogu: though [6ou], posle ,,ou" a ispred ,,t" u istom slogu: brought [bro:t], posle ,,au" i ispred ,,t" u istom slogu: taught [to :t], posle ,,au" i ispred ,,t" iza kog dolazi jedan slog: daughter ['do:to], itd. 9) Suglasnik ,,h". Ovaj grleni glas se mnogo razlikuje od naeg. On je mnogo blai i ne izgovara se s jakim pritiskom vazduha iz plua. U pisanom engleskom pojavljuje se kao: h : here [hio], wh:whose [hu:z], itd. On se ne izgovara u nekim reima: heir

\J [eo], honest ['onist], honour

2*

19

10) Suglasnik Ovaj nepani glas uglavnom se podudara sa naim. U pisanom jeziku pretstavljen je slovima ,,u" u kombinacijama ,,ue, ui", ,,e" u kombinacijama sa ,,\v" (kao ,,ew") i najzad slovom ,,y": usual ['ju:- 3U3l], netv [nju:], hideous ['hidjss], itd. Inae, suglasnik ,,j5' u pisanom jeziku iskljuivo se izgovara kao ,,d3": jam ['d3acm], just ['d^ASt], itd. 11) Suglasnik ,,k". Ovaj nepani glas vrlo se malo ili skoro nita ne razlikuje od naeg. ita se i prepisuje iskljuivo kao ,,k". U pisanom jeziku pojavljuje se kao: k : \valk [wo:k], c (ispred ,,o, a, u, 1, r, m") : cold [kould], ch : chemist ['kemist], cu : biscuit ['biskit], que (na kraju rei) : picturesque ['piktjs'resk], itd. On se ne izgovara ispred ,,n" u istom slogu: knee [ni:], i sl. 12) LSuglasnik ,,1". ,,L" moe u engleskom da bude suglasnik i samo - glasnik. Kao suglasnik on je istovetan sa naim glasom i pojavljuje se na poetku rei ili sloga ispred samoglasnika ili izuzetno ispred suglasnikog

Slika 8. Samoglasniko "l 4 '. Slika 7. Suglasniko "1".

/-

glasa ,,j": laid [leid], Icft [left], million ['miljsn], itd. Meutim, kad suglasnik 1" doe u nenaglaenom slogu ispred kog dolazi naglaen slog, onda on vri ulogu samoglasnika. To se najee dogada kad 1" doe na kraju rei ili ispred suglasnika. Samoglasniko 1" izgovara sc tako da se jezik postavi za izgovor glasa ,,u", zatim da se tako poloen jezik povue unazad, i onda izgovori 1". 111 obratno da se postavi jezik za nae ,,I" i onda izgovori usiljeno ,,u": battle [baetl], bridle [braidl], couple [kApl], \vcll [vvel], itd. (Slike br. 7 i 8.) Suglasnik ,,l" se ne izgovara: kad se nae posle ,,ou" i ispred ,,d": could [kud], ispred ,,m, f, v, k": palm [pa:m], half [ha:f], salve [sa:v], clialk [tJo:k], itd. U svim sluajevima lcada ispada 1", samogla - snici postaju dugi. 13) Suglasnik "m". Ovaj nosni suglasnik pot- puno se podudara sa naim glasom. U pisanom jeziku pojavljuje se kao: "m" (takodje u prepisivanju): dim [dim], name [neim], i sl. Ne izgovara se na poetku rei ispred 'n": mnemonics [ni:'moniks] itd. 14) Suglasnik *'n". Ovaj nosni suglasnik se takodje SI. Suglasnik "n" podudara s naim glasom. U pisanom jeziku uvek se 9pojavljuje kao "n" (takodje u prepisivanju). Ne izgovara se na kraju rei posle "m": autumn ['o: tom], ali: autumnal [o:'tAmn3l].

20

15) Suglasnik ,,ng" ili g". Ovaj suglasnik s e skoro uvek pretstavlja fonetikim znakom g", a samo retko kao i]g". Ovaj glas ne postoji u naem jeziku, ali neto slino postoji u nekim naim reima (banka, dan - guba). On se izgovara tako da se jezik podigne za izgovor glasa g", a vazduh kojim treba da se izgovori glas n", pusti kroz nos. Pogreno je i rogobatno izgovarati g", kao to je takode nedopustivo izgovarati samo n". G" se moe izuzetno izgovoriti posle g", i to: u drugom i treem stepenu poreenja prideva: long- longerlongest [lorj, 'loggo, 'loggist], strong-stronger-stron- gest' [strog, 'stroijgo, stroggist], itd., u sredini rei ispred samoglasnika ili ispred 1" ili r": finger ['figgo], angry ['aeogri], itd. Glas ,,i]" u kombinaciji sa k" (qk) pojavljuje se na kraju nagla enog sloga koji se zavrava sa c, ch, k, qu": ink Sl. 10. Suglasnik [iqk], anchor ['aerjko], uncle ['Arjkl], itd. "if. 16) Suglasnik ,,p". Ovaj se glas uglavnom ne razlikuje od naeg. Pravi se zaustavljanjem vazduha na usnama. U pisanom engleskom pojavljuje se kao: p : lip [lip]. Ne izgovara se na poetku rei ispred n, s" i u sredini ili kraju rei ispred b, s, sh, t": psalm [sa:m], receipt [ri'si:t], i sl. 17) Suglasnik ,,ph". Ovaj suglasnik moe se izgovarati kao f, v, p": philosophy [fi'losofi], Stephen ['stiivn], diphthong ['dipOoij], itd. 18) Suglasnik q". On dolazi uvek u kombinaciji sa u" [qu] i prepisuje se sa kw": queen [kwi:n], itd. 19) Suglasnik ,,r". Kako u srpskom tako i u engleskom jeziku postoji samoglasniko i suglasniko r". Suglasniko r" u engleskom jeziku samo donekle potsea na na glas. Ono se izgovara tako da se vrh jezika podigne na gore, ali tako da ne dodiruje nepce, i onda se izgovori r". Trcba paziti da je jezik ukoen i da ne treperi, tako da vazduh koji prelazi preko njcga tee bcz prekidanja. Ostali deo jezika lei poloen u donjoj vilici, slino kao kad izgovaramo samoglasniko l". Ovakvo ,,r" najee se pojavljuje na poetku rci ili sloga ispred sa- moglasnika, i prepisuje se takode sa ,,r": read [ri:d]. U pisanom englcskom pojavljuje se kao: r:ring [riq], wr:write [rait], rh:rhyme [raim], itd. (Slika br. 11.) Samoglasniko r" se izgovara prema ranijim Slika 1 1 . Suglasniko pravilima za suglasniko ,,r", samo je jezik povuen (isprekidana crno- bcla vie unazad. Tako izgovorcn glas r" je vcoma slian crta pokazuje srednjem kratkom ,,o", pa se taj isti znak upotreb- ljava sanioglasniko "r"). za fonetsko prepisivanje ovog glasa. On se pojavljuje u pisanom jeziku kao: er, ar, or, re (na kraju rei ili nenaglaenog sloga): miner ['maino], coliar ['kolo], theatre ['Gioto], terror ['tero], itd. Ne izgovara se katkad na kraju rei ili ispred suglasnika. Samoglasnik koji dolazi isprcd isputenog r" postaje dug: far [fa:], arm [a:m], form [fo:m], itd.

21

20) Suglasnik ,,s". Ovaj se glas uglavnom podudara sa naim glasom. U pisanom jeziku pojavljuje se kao: s : least [li:st], c (ispred ,,e, i, y"): piece [pi:s], u raznim skupinama ,,se, si, sci, isc, x, chs, sch": sick [sik], supper ['sApo], itd. ,,S" se izgovara kao ,,z" kao zavrni glas kod nekih glagola i imenica: use [ju:z], house-houses [haus-hauziz], itd. ,,S" se izgovara kao ,,J" u kombinaciji sa ,,i, u", ili ,,ssi, ssu", kao: version ['vaijan], sure [Jua], passion ['paejon], issue ['ijju:], itd. ,,S" se izgovara 3" u kombinacijama ,,si, su" u sredini ili na kraju rei, ili samo u kombinaciji ,,ssi": vision ['vi33n], pleasure ['ple33], scission ['si33n], itd. 21) Suglasnik ,,sh". Ovaj glas se uglavnom podudara sa naim gla - som ,,". Fonetiki znak za prepisivanje je ,,J": fish [fij], dish [dij], itd. (Vidi ,,s".) 22) Suglasnik ,,t". U engleskom jeziku ovaj glas je nepani, a ne zubni kao u naem jeziku. Izgovara se tako da se vrh jezika pritisne o nepce, a bone strane uz zube gornje vilice, tako da vazduh teko prolazi, i onda se sa malo jaim udarom vazduha izgo- vori ,,t". (Slika br. 12.) On se takoc moe nauiti izgovarati pomou nepanog glasa ,,". Postavi se jezik onako kako on stoji kad se izgovara ,,", i onda umesto ,," izgovori se ,,t". Englesko ,,t" je mnogo otrije nego nae, moda zbog slinosti koja u engleskom jeziku postoji kod glasova 0" i 5" (th). 23) Suglasnik ,,th" ili 5". ,,Th" u govornom jeziku pretstavlja dva posebna glasa, veoma karakteristina i isto tako vana za engleski izgovor. Prvi se pretstavlja fonctikim znakom 5", i zove se zvuno ,,th", a drugi 0" i zove se be- zvuno ,,th". Zvuni suglasnik 5" nc postoji u naemjeziku i svako zamenjivanje sa ,,d" ili ,,t" je potpuno po- greno. On se izgovara tako da se vrh jezika postavi izmeu zuba i da vrlo malo viri napolje, zatim se pritisne blago zubima tako da vazduh kojim izgo- varamo ovaj glas teko prolazi. Pri tako postavljenom jeziku, izgovara se kratko ,,d". Pogreno je kad se prilikom izgovora uje bilo koji od sledeih glasova ,,c, z, ts, dz, dh". (Slika br. 13.) Zvuni glas 5" se pojavljuje na poetku rei, na kraju glagola koji se zavravaju na muklo ,,e", i u sredini kad se on nade izmedu samoglasnika: then [6en], bathe [bei], father [Ta:53], itd.

Slika 12. Suglasnik <4 t"

Slika 13. Zvuni suglasnik "5".

22

24) Suglasnik ,,th" ili 6". Ovaj bezvuni glas ne postoji takoe u naem jeziku. Izgovara se sa istim poloajem jezika kao kod zvunog ,,", samo to jezik nije pritisnut zubima i vazduh slobodno prolazi izmedu jezika i zuba. Pri tako postavljenom jeziku, izgovara se kratki glas ,,t". Ovako izgovoren glas je piskav i pomalo neujan. Pogreno je umesto njega izgovarati ,,t" ili bilo koji od sledeih glasova ,,s, z, dz" itd.: bath [ba:Q], three [Gri:], both [bouO], hearth [ha:0], itd. Ovaj se glas najee pojavljuje na poetku ili kraju rei. (Slika br. 14.) 25) Suglasnik ,,v". Ovaj se glas razlikuje od naeg utoliko to gornji zubi ne dodiruju samo donju usnu, nego je ak pritiskuju. U pisanom jeziku pojav ljuje se kao: v : very ['veri], various ['veariss], veal [vi:l], f:(vidi suglasnik f"), ph (vidi suglasnik ,,ph"). (Slika br. 15.)
Slika 14. Bezvuni suglasnik "o"-

26) Suglasnik ,,w". Ovaj usni glas ne postoji u srpskom jeziku. U engleskom on moe da bude sa moglasnik i suglasnik, ili da se uopte ne izgovara. Kao samoglasnik se obino pojavljuje na kraju rei i slian je samoglasniku ,,u": blow [blou], few [fju:], threw [Oru:], itd. Ovo samoglasniko ,,w" (u) moe da poslui kao Slika 15. Suglasnik "v". osnova za izgovaranje suglasnikog ,,w", koje se skoro uvek nalazi na poetku rei ili sloga. Izgovara se tako da se usta postave kao za izgovor to jest za ,,u". Tada usta poprimaju oblik koji se stvara kad ho emo da zvidimo. samoglasnikog ,,w", Tako postavljenih usta, ne izgovara se ,,u", ve samo ono to sledi iza ,,w", naime, ostatak rei. Ustvari, moe se rei da tu postoji pri - premni i izgovorni deo. Pripremni deo je postavljanje usta za ,,u" ili zvidanje, a izgovorni se s astoji u izgovaranju ostatka rei. Pojedinaan glas je skoro nemogue izgovoriti. Ovako rastavljanje na pripremni i izgovorni deo treba raditi sve dotle dok se ovaj glas potpuno ne uveba: well [w | el], water [w | o:ts], wing [w | iq], itd. U pisanom jeziku ovaj glas se pojavljuje kao: w (na poetku rei i ispred suglasnika): wall [wo:l]. twin [twin], itd., u (u kombinaciji s ,,q, g", tojest ,,qu, gu"): quite [kwait], language ['liei]gwid3], itd., o : once [wAns], itd. ,,W" se ne ita ispred ,,r" u istom s logu, u reima gde je ono blizu poetku rei i ponekad ispred ,,h": wrote [rout], sword [so:d], whole [houl], itd. 27) Suglasnik ,,x". Ovaj suglasnik izgovara se kao: ,,ks, k, gz, z". Kao ,,ks" izgovara se u jednoslonim reima na kraju ili vieslonim reima u poetnom naglaenom slogu ili u slogu koji prethodi drugom na - glaenom slogu: box [boks], exit ['eksit], exclaim [iks'kleim], itd. Kao ,,k" se izgovara kad se posle ,,x" nalazi ,,i" ili ,,u": anxious ['aegkjos], luxury ['UkJori], itd.

23

,,X" se izgovara kao ,,gz" (izuzev nekoliko izuzetaka) kada iza njega doe naglaen slog koji poinje samoglasnikom, ili sa ,,h" koje se ne izgo- vara i samoglasnikom koji je naglaen: exist [ig'zist], exalt [ig'zo:lt], example [ig'za:mpl], exhibit [ig'zibit], itd. ,,X" se izgovara kao ,,z" na poetku rei: xanthic ['zsenBik], xebec ['ziibek], itd. 28) Suglasnik ,,y". Ovaj suglasnik moe biti takode i samoglasnik. Kao samoglasnik je ili kratko prednje ,,i", ili deo dvoglasnika ,,ai, ei": system ['sistom], sky [skai], they [6ei], itd. ,,Y" se pojavljuje kao suglasnik samo na poetku sloga, a kao samoglasnik na kraju ili sredini rei: yet [jet], hurry ['hAri], itd. 29) Suglasnik ,,z". Ovaj englesk i suglasnik se uglavnom podudara sa naim. U pisanom jeziku pojavljuje se kao: z : size [saiz], s (u sredini ili na kraju rei): his [hiz], houses ['hauziz], itd. 30) Suglasnik 3". Ovaj suglasnik se skoro potpuno podudara sa na - im ,,". U pisanom jeziku pojavljuje se kao: su, si, ssi, g: pleasure ['ple3o], vision ['vi^on], scission ['si^on], garage ['gaera^], itd.
Fonetiki znak

Fonetika tabela engleskih suglasnika

Primer

b d dg f g h j k 1 m n P r s .r t 9 e

beg [beg] moliti dark [ d a : k ] taman jail [dgeil] zatvo: foot [ f u t ] stopalo girl [ g a : l ] devojka housc [hous] kua yet [jet] jo ' w a l k [ wo : k ] etati light [ l a i t ] svctlo mile [ ma i l ] milja now [ n a u ] sada wing [ wi r j ] krilo put [ p u t ] s t a v i t i read [ r i : d] i t a t i sit [ s i t ] sedeti ship [ J i p ] laa town [ t a u n ] grad this [ 6 i s ] ovaj three [ o r i : ] t r i very [ ' v c r i ] vrlo >vell [wel] dobro chin [ t .f i n ] brada zeal [ z i : J ] ar usual ['ju'.^usl] obian

Vf
tX z 3

NAGLASAK (Accent or Stress) Engleski naglasak je u d a r a n, a ne muziki kao u naem jeziku. Prema tome naglasak u engleskom jeziku postie se jaim izgovaranjem pojedinih samoglasnika
24

u slogu, a ne dizanjem i sputanjem glasa. Zato moemo da kaemo da je onaj slog u izgovorenoj re i ili izrazu koji se istie jainom i snagom izgovora od ostalih slogova naglaen, dok je glas ili slog koji je izgovoren sa srazmerno manjom snagom nenaglaen. U reima pre - pisanim fonetikom azbukom, naglasak se oznaava podignutom zapetom ('), i nagla enim se slogom smatra onaj koji se nalazi s des'ne strane naglaska, tj. podignute zapete: dependent [di/^tfdont], usual [7w:3usl], itd. Rei ne moraju da imaju samo jedan naglasak. Tako u nekim vieslonim reima postoji i drugi naglasak, koji se oznaava obinom zapetom. To je polu- naglasak (,): examination [ig,zaemi'neiJon], itd. Treba razlikovati dve vrste glavnog naglaska: a) naglasak rei (Word Stress), i b) naglasak reenice (Sentence Stress).
a) NAGLASAK REI (Word Stress)

Veina engleskih rei sa dva ili vie slogova ima jedan naglaen slog; ostali su nenaglaeni. Ne postoje pravila po kojima se moe odrediti koji je slog u jednoj rei naglaen, a koji nije. Zato je potrcbno u svakoj poje - dinoj rei nauiti naglasak, jer pravila o odreivanju naglaska imaju vie izuzetaka nego to je dopustivo da jedno pravilo to i ostane. Sve jednoslone rei izgovorene pojedinano su naglaenc, pa se obino naglasak i ne stavlja: but [bAt], class [kla:s], black [blaek], itd. Dvoslone rei mogu da imaju naglasak: a) na prvom slogu: second ['sekond], mother ['mAo], itd. b) na prvom i drugom slogu: seventeen ['sevn'ti :n], itd. c) na drugom slogu: suppose [so'pouz], beside (bi'said), itd. Troslone rei mogu da imaju naglasak: a) b) c) d) e) na prvom slogu: demonstrate ['demonstreit], itd. na drugom slogu: adherent [od'hioront], itd. na treem slogu: employee ['emploi'i:], itd. na prvom ili drugom slogu: doctrinal ['doktrinol,dok'trinol], itd. na prvom ili treem slogu: opportune ['opotju:n, opo'tju:n], itd.

Rei sa vie od tri sloga imaju naglasak na prvom, drugom slogu ili treem slogu, ali uvek sa poluglasom ispred glavnog naglaska: capitalist ['kaepitolist], demonstrative [di'monstrotiv], apparatus [,cCpo'reitos], itd. Sloenice imaju ili samo glavni naglasak ili glavni i polunaglasak. Meutim, sloenice sa jednim naglaskom su mnogo ee: bookbinding ['buk- baindig], diningroom ['dainigrum], fireplace ['faiopleis], itd. Dvostruki naglasak pojavljuje se kod onih sloenica koje imaju za prvi deo neki pridev ili je druga re od naroite vanosti: good-looking ['gud'lukig], secondhand ['sekand'hend], gas stove ['gres 'stouv], itd. One mogu imati takoe naglasak na drugom slogu: ourselves [aus'- selvz], itd.
b) REENINI NAGLASAK (Sentence Stress)

Reenini naglasak zavisi od vanosti pojedinih rei u reenici. Ukoliko je jedna re u reenici vanija za njen smisao, utoliko je ona naglaenija. U reenici su najvanije rei imenice, pridevi, pokazne i upitne zamenice, pomoni glagoli (izuzev
25

,,to have", koji je esto nenaglaen iako se p ojav- ljuje u jakom obliku hsev), i najzad prilozi: What do you think of the weather? ['wot dju: '0ir)k ov 6o 'we6o?] Medutim, kada iz bilo kog razloga elimo da naglasimo jednu re u reenici, onda se naglasak te rei pojaava, a kod ostalih slabi: I never gave you that book (sve rei su naglaene pod - ai 'nevo 'geiv 'ju: 'aet 'buk jednako) meutim I never gave you that book ai 'nevo geiv 'ju: aet 'buk (rei "never", "you" i "book" je trebalo istai i zato su one zadrale svoje naglaske). RITAM I INTONACIJA (Rhythm and Intonation) Ritam je smenjivanje naglaenih i nenaglaenih slogova u govornom jeziku. Tako u reenici: I should be glad if you would come in and see me next Saturday naglasci su rasporedeni na sledei nain: ai Jud bi: 'glaed if ju: kom ond 'si: mi: nekst 'saetadi Iz te kombinacije naglaenih i nenaglaenih rei proizilazi ritam u ovoj re - enici. Naglaavanje rei u prozi je potpuno nepravilno, pa je zbog toga i ritam nepravilan, tj. potpuno naglaeni slogovi ne pojavljuju se u redovnim razmacima. U poeziji raspored naglaenih i nenaglaenih slogova je u osnovi pravilan, iako ponekad postoje razlike koje se pojavljuju da bi se razbila monotonija stiha. Intonacija obuhvata varijacije koje se pojavljuju u dizanju i sputanju gla sa u povezanom razgovoru. Prema tome, intonacija se razlikuje od na- glaska i ritma, ali je njihov uzajamni odnos veoma vaan. U delu reenice u kojem se pojavljuju bezvuni glasovi, ne moe biti ni rei o intonaciji, jer ona oznaava muziku stranu u engl eskom govor- nom jeziku. Broj bezvunih glasova koji se pojavljuje u vezanom razgovoru je daleko manji u poreenju sa zvunim glasovima. Zato se intonacija po - javljuje samo u zvunim glasovima. U obinom govoru stalno se smenjuje visina glasova, i prema t ome razlikujemo dva glavna dela u intonaciji: dizanje i sputanje glasa. Kada se u reenici ne pojavljuje ni jedno ni drugo, onda je tok reenice ujednaen. Razlika u upotrebi intonacije zavisi od okolnosti pod kojima je neka reenica izgovorena. Uporedimo samo recitovanje, govor uzbuenog lica i zatim normalan govor, pa lako moemo da uoimo jasne razlike u vrstama intonacije. U oznaavanju intonacije upotrebljavaju se sledei znaci:/za podi - zanje glasa,\za sputanje glasa. Evo dva primera engleske intona cije re- enice: They arrived yesterday ---------------------------------------- (sputanje glasa)
26

Can you come with me?

/

---------------------------------------- (podizanje glasa)

JAKI I SLABI OBLICI (Strong and Weak Forms) Izvestan broj engleskih rei koje se esto upotrebljavaju u svakodnev - nom govoru imaju dva ili vie izgovora. Uglavnom, razlikuju se d v a glavna oblika: jedan j a k i oblik, koji se obino pojavljuje u naglaenom delu rei ili reenice i u sebi sadri potpun glas; zatim jedan ili vie s 1 a b i h oblika, koji se, naprotiv, pojavljuju u nenaglaenom delu rei ili reenice i u sebi sadre poluglasove. Evo liste najeih jakih i slabih glasova: a am an and as at but can could for from had ei aem aen aend aez aet
bAt

Jaki oblik Slabi oblik 0 om, m on, n ond oz

ot bot

kaen kud fo: from haed

kon, kn kod fo:, fo from hod, od, d

27

has have of shall should some than that them to us was itd. itd.

Jaki oblik haez haev ov Jael Jud

SAm

6aen 5aet 5em tu:

AS

woz

Slabi oblik hoz, oz, z hov, ov, v ov, V Jol, 1 J3d, d som, sm 5on 5ot 5om, om, m to, t os, s woz

N a p o m e n a : Nekc druge rei kojc nisu u tako estoj upotrebi mogu takoe imati jake i slabe oblike. Ovo se naroito dogada kod drugog dela sloenica. Tako rei "work" i "man" imaju svoj naglasak kad stoje samostalno ('wD:k, 'maen). Medutim, kad se od njih napravi slo enica "workman", onda se naglasak druge rei gubi i ceo glas prelazi u poluglas (,,ae" = dok prvi deo sloenice zadrava naglasak i ceo glas: 'wa: k -}'macn = 'w3:kmon. Ustvari re "man" pojavila se tu u jakom i slabom obliku, tj. "maen" i "man".

INTERPUNKCIJA (Punctuation) Znaci interpunkcije upotrebljavaju se radi lakeg itanja tekstova. Zato je njihova uloga dvojaka: da na prvi pogled pokau odnos raznih delova u reenici i da na vetaki nain iskau intonaciju reenice (napr. uzviki - vanje, pitanje i sl.) i ubacivanje sporednih momenata u osnovu prianja (napr. zagrade, navodi i sl.). Znaci interpunkcije su: 1) Taka (.) (Full stop, Full Point, Period), koja se upotrebljava da pokae zavretak reenice i za skraivanje rei: He never eats cakes. Yard (yd.) On nikad ne jede kclae. (Jard/jd.). 2) Zapeta (,) (Comma), koja se upotrebljava u odvajanju i nabrajanju rei ili reenica: In any case, however, the bottle should U svakom sluaju, meutim, bocu be filled. treba napuniti. My brother David, whom you saw yesMoj brat David, koga ste jue vi terday, is coming to tea. deli, dolazi na aj. Why don't you take your breakfast, dinZato ne dorukuje, rua, veera ner, supper at a restaurant? u nekom restoranu?
N a p o m e n a : Kada se u nabrajanju pred poslednjo m rei stavi "and" onda se ispred nje moe a l i ne mora staviti zapeta; isto t a k o zapeta moc da zameni dve take u direktnom govoru. Zapetom se ne odvajaju zavisne imenske i pridcvskc reenice kad odreuju imenicu. lnae se odvajaju zapetom isto kao i pril oke zavisne reenice.

3) Dve take (:) (Colon).

28

4) Taka i zapeta (;) (Semicolon). 5) Znak pitanja (?) (Question Mark). 6) Znak uzvika (!) (Exclamation Mark). 7) Znaci navoa ("...") (Quotation Marks, Inverted Commas). 8) Povlaka () (Dash), Crtica (-) (Hyphen). 9) Zagrade ( ) (Brackets). 10) Apostrof (') (Apostrophe).

VELIKA SLOVA (Capitals) Velika slova 'piu se na poetku reenice, navoda ili stiha: Mrs. Scott phoned while you were out. Gospoa Skot je telefonirala dok She is coming at 6 o'clock. ste bili napolju. Ona e doi u 6 sati. He said, "7Tiat was your idea". Onjerekao: ,,To je bila vaa ideja". "7he marigold, that goes to bed with Majoran, prkos, to sa suncem the sun, And with him rises weeping". lee, i sa njim, suzan, ujutru se Shakespeare: "Winter's Tale". budi". ekspir: ,,Zimska bajka". Osim toga velikim slovima se piu vlastita imena i pridevi napravljeni od njih (EnglandEnglish), dani u nedelji, meseci, praznici, sveanosti: (Monday, May, Easter, itd.), imena gradova, uiica, planina, reka, jezera, mora i sl. (George Street, Eton, Oxford, itd.), uzvici (Oh! Alas!, itd.), per- sonificirane rei (Truth, Fiction, Lion, itd.), skraenice (Mr. M. P., itd.) i lina zamenica "I". Posebnu panju treba obratiti na pisanje naslova bilo knjiga, pozo- rinih dela, pesama, muzike, poglavlja ili odcljaka u prozi. Pravilo glasi da se u naslovima velikim slovima piu sve vrste rei izuzev lana, predloga i sveza (The Ring and the Book, Much Ado about Nothing, itd.). Isto tako velikim slovima se piu naslovi ili pridevi koji oznaavaju poast, titulu ili slubu nekog lica (Your Majesty, William the Conqueror, My Lord, Lady Hamilton, itd.). DRUGI DEO

MORFOLOGIJA (OBLICI) I SINTAKSA

(Morphology (Forms) and Syntax)

29

VRSTE REI (Word Classes) Reima se nazivaju sastavni delovi reenice. Njima se izraava neka misao, ime, svojstvo, radnja, odnos i sl. Meutim, kako se kod izuavanja jezika prvenstveno bavimo reima, njihovim oblicima, izgovorom i odnosom zato se radi lakeg razlikovanja, postavlja pitanje klasifikacije, odnosno svrstavanja u odreene grupe. U engleskom jeziku ne moemo odrediti kakvu ulogu vri jedna re u reenici i kojoj vrsti ona pripada, dok ne izvrimo njenu analizu. Razlog je u tome to jedna ista engieska re moe vriti jednu ulogu u jednoj i sa - svim razl iitu ulogu u drugoj reenici. To znai, oblik pojedinih engleskih rei nije dovoljan za odredivanje njihove vrste, ve je kod razlikovanja odluujua uloga koju ta re vri u reenici. Evo primera: The water had a bad taste. Voda je imala rav ukus. I water the flowers in my garden. Zalivam cvee u mom vrtu. Look at that water bird! Pogledaj onu vodenu pticu! U prvoj reenici water je imenica. Njena uloga se sastoji u imenovanju izvesne vrste stvari; u drugoj reenici to je glagol to water (polivati, zalivati), jer oznaava izvesnu radnju; i najzad, u treoj reenici water (vodeni) je pridev koji upotpunjuje znaenje imenice bird, pokazujui na kakvu se vrstu ptice misli. U sledeim primerima: This is a long journey. I have long been travelling. I long for rest. Ovo je dugo putovanje. Ve dugo putujem. eznem za odmorom.

re long vri tri razne uloge u ovim reenicama: a) to je pridev (dug) koji oznaava re journey; b) to je prilog (dugo) koji upotpunjava glagolski oblik have been travelling; i najzad to je glagol (udeti). Na osnovu uloge rei u reenici, a ne oblika, u engleskom jeziku rei takoe delimo na o s a m vrsta, za koje su u lingvistikoj terminologiji ustanovljena uobiajena imena. Te vrste rei, ili se drukije nazivaju delovi govora", g lase: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) Imenice (Nouns ili Substantives) Pridevi (Adjectives) Zamenice (Pronouns) Glagoli (Verbs) Prilozi (Adverbs) Predlozi (Prepositions) Sveze (Conjunctions) Uzvici (Interjections ili Exclamations).

N a p o m e n a : Brojevi (Numbers) se u engleskom jeziku smatraju koliinskim pridevima. U ovoj knjizi brojevi su obradeni posebno, s obzirom na uobiajenu podelu u naem je - ziku, gde se oni smatraju posebnom vrstom rei.

30

IMENICE
(Nouns or Substantives)
ZNACENJE

Vrste re i kojima se oznaava ime nekog predmeta, lica, mcsta, svojstva, stanja ili radnje nazivaju se i m e n i c a m a. Tako u sledeem primeru: John saw an apple fall to the groun. Jovan je video jabuku kako pada na zemlju. John je ime jednog lica, apple je imc vrste voa, a groun je ime mesta na koje je jabuka pala. Zbog toga to te rei imenuju razne predmete i lica, one se nazivaju imenicama. _____ U engleskom jeziku postoje e t i r i vrste imenica: 1) Zajenike imenice (Common Nouns) koje oznaavaju predm ete ili lica iste grupe ili vrste. Tako su imenice watch (sat), man (ovek), town (grad), itd. imena zajednika za izvesnu vrstu predmeta, lica i sl., i mogu se odno - siti na bilo koji sat, oveka, grad. 2) Osobene ili vlastite imenice (Proper Nouns), kojima se imenuje jedno odreeno lice, mesto ili predmet: England, Mary, the Adriatic, Belgrade, Mount Everest, itd. Ove se imenice uvek piu velikim slovima. 3) Zbirne imenice (Collective Nouns), kojima se imenuje izvestan broj stvari uzetih kao celina: herd (stado), forest (uma), family (porodica), team (momad), leaves (lie), itd. Zbirne imenice obino dolaze sa glagolom u jednini kad oznaavaju neku celinu. Medutim, kad se misli na svaku je - dinku te celine posebno, onda je glagol u mnoini: The public is requested The audience are requested Javnost sc umoljava Gledaoci se umoljavaju

(U drugom se primeru misli na svakog gledaoca pojedinano.) 4) Misaone imenice (Abstract Nouns), koje oznaavaju neko stanje, svojstvo ili oseanje i ne odnose se na predmete k oji se mogu dodirnuti ili videti: attention (panja), energy (snaga, energija), generosity (plemenitost), happiness (srea), whiteness (belina), itd.
N a p o m e n a : Posebna vrsta zajednikih imenica su gradivne imenice (Material Nouns) koje pokazuju od ega je neto napravljeno (vvood -drvo, meat-meso, wool-vuna, itd.).,

31

Otstranjivanjem svih vrsta nastavaka u engleskom jeziku je omogueno slobodnije i svestranije primenjivanje rei. Oblik ne slui za odreivanje vrste rei, ve se njime daje puna sloboda izraza u raznim vido - vima i okolnostima. To se najbolje vidi kod pravljenja imenica. One mogu da se prave od glagola bez ikakve promene, ili obratno, glagol moe postati od imenice na isti nain: Najee i najkarakteristinije pravljenje imenica je jednostavno preobraanje vrsta rei. Ono se vri na sledei nain:
OBLICI

a) Preobraanjem glagola u imenicu: to to to to Glagol visit (posetiti) walk (etati) love (voleti) turn (okrenuti) Imenica a visit (poseta) a walk (etnja) the love (ljubav) the turn (okret), itd. itd.

Mnogobrojni su primeri ovakvog naina pravljenja imenica i nabra - janje daleko bi nas odvelo. Zato se ovim nainom treba koristiti to ee, ali tr eba takoe biti obazriv. Preporuljivo je u svakom sumnjivom sluaju konsultovati se sa renikom: to last (trajati); imenica od ovoga glagola ne postoji. Meutim, kod onih glagola koji nemaju odgovarajuu imenicu, posluiemo se tzv. glagolskom imenicom, koja se pravi dodavanjem nastavka -ing na neodreeni nain glagola: to last (trajati) last-ing (trajanje). b) Preobraanjem prideva u imenicu: Pridev good (dobar) wrong (pogrean) poor (siromaan) rich (bogat) Imenica a good (dobro) a wrong (nepravda) the poor (sirotinja) the rich (bogati), itd. itd.

c) Pomou predmetaka (prefiksa) i dometaka (sufiksa): mortality (smrtnost) abilitv (sposobnost) change (promena) fortune (srea) free (slobodan) neighbour (sused) dark (taman) laugh (smejati se)
3 G r a ma t i k a engleskog jezika

immortality (besmrtnost) inability (nesposobnost) interchange (razmena) misfortune (nesrea) freedom (sloboda) neighbourhood (susedstvo) darkness (tama) laughter (smeh), itd. itd. 33

SLOENICE (Compound Nouns) Pravljenjem imenica pomou dometaka i predmetaka dobija se samo jedna vrsta sloenica. Meutim, usled ogranienosti znaenja i upotrebe predmetaka i dometaka, koji nemaju osobine drugih engleskih rei, tj. da budu, naprimer, imen ice, pridevi ili glagoli u isto vreme, pravljenje sloe - nica je prilino skueno i sam nain izvoenja je upuen uglavnom jednim pravcem. Kada u slubu predmetaka i dometaka uvedemo razne vrste rei (glagole ili imenice, prideve ili zamenice), koji imaju svoje potpuno znaenje i mogu da menjaju ulogu, onda dobijamo sloenice u pravom smislu rei, tj. sloene rei koje imaju svoje sopstveno znaenje stvoreno pomou ujedi - njavanja znaenja sastavnih delova. Pravljenje sloenih imenica je vrlo est sluaj u engleskom jeziku. Slaganje moe biti raznovrsno u pogledu vrsta rei i poloaja sastavnih de - lova sloenice. Tako se neke sloenice prave stavljanjem jedne imenice ispred druge imenice, ili prideva ispred imenice ili pak stavljanjem predloga posle imenice. Evo nekoliko naina pomou kojih se prave sloenice: a) stavljanjem prideva ispred imenice: lowland (nizija), whitewasli (kre), stronghold (uporite), itd. b) stavljanjem broja ispred imenice: threepence (tri penija), fortnight (petnaest dana), triangle (trougao), itd. c) stavljanjem dveju imenica tako da prva oznaava drugu koja je glavni sastavni deo sloenice: man-servant (sluga), headache (glavobolja), post office (pota), itd. d) stavljanjem glagola ispred imenice: breakfast (doruak), creephole (skrovite), cutpurse (deparo), itd. e) stavljanjem glagola ispred priloga: drawback (smetnja), shakeup (uzbuna, buna), itd. f) stavljanjem glagolskog priloga vremena sadanjeg ispred imenice: livingroom (dnevna soba), writing-table (pisai sto), looking-glass (ogledalo), itd. g) stavljanjem priloga ispred ili iza imenica: looker-on (posmatra), by-word (uzreica), way-out (izlaz), itd. h) stavljanjem predloga ispred imenice ili izmeu dveju imenica: father- inlaw (tast), commander-in-chief (vrhovni komandant), son-in-Iaw (zet), itd. i) stavljanjem predloga ispred glagola: income (prihod), outlet (izlaz), itd. Po nainu pisanja razlikuju se tri vrste sloenica: a) sloenice koje se piu kao jedna re: headache (glavobolja), b) sloenice iji su sastavni delovi rastavljeni crticom: step-father (ouh), c) sloenice iji se sastavni delovi piu odvojeno, bez ikakvog povezi- vanja: post office (pota). ROD IMENICA (Noun Gender) U izvesnim sluajevima engleski jezik se smatra teim od ovog ili onog jezika. Meutim, u pitanju roda imenica on je laki od veine stranih jezika. To dolazi otuda to engleske rei ne dobijaju nastavke i rod se ne odreuje prema obliku nego prema znaenju rei. U latinskom jeziku, naprimer, re nauta je imcnica enskog
34

roda iako ona oznaava mornara lice mukog roda. Ovakvo odreivanje roda imenica je zbog nastavka a koji u latinskom jeziku oznaava imenice enskog roda. Slino je i u nemakom i francuskom jeziku gde se rod oznaava odreenim ili neodredenim lanom. Tako je u nemakom re das Madchen (devojica) s rednjeg roda samo zato jer ispred nje stoji das odredeni lan za srednji rod. Na isti takav nain, tj. grama - tiki, odreduje se rod i u srpskom jeziku. U staroengleskom jeziku postojala je takode ista razlika gramatikog roda. Isto tako postojale su i d eklinacije kod imenica mukog, enskog i srednjeg roda. Medutim, tokom vremena izgubili su se nastavci i nestalo je gramatike razlike rodova, ne samo kod imenica, nego i kod prideva. Zbog toga je u englcskom jeziku nemogue odrediti rod imenice pomou prideva ili lana koji stoje uz nju, kao, naprimer, u francuskom jeziku. U savremenom engleskom jeziku rei sailor (mornar), girl (devojka) su ime- nice kojc prosto sluajno pretstavljaju lica razliitog pola. Rei spoon (ka- ika), knife (no) su imenice koj e pretstavljaju predmete. Zbog toga su one prve mukog ili enskog roda, a ove druge ne pripadaju ni jednom od tih rodova, pa su logino srednjeg roda. Kao to je poznato latinski, nemaki, francuski, srpski i mnogi drugi jezici imaju tzv. gramatiki rod. Naprotiv, rod imenica u engleskom jeziku je 1 o g i k i ili p r i r o d n i i odreivanje roda vri se na sledei nain: 1) Mukog roda (Masculine Gender) su sve imenice koje oznaavaju muka iva bia: son (sin), father (otac), brother (brat), husband (suprug), poet (pesnik), itd. 2) enskog roda (Feminine Gender) su sve imcnice koje oznaavaju enska iva bia: girl (devojka), mother (majka), sister (sestra), wife (supruga), daughter (erka), hostess (domaica), itd. 3) Srednjeg roda (Neuter Gender) su sve imenice koje oznaavaju ivo - tinje i predmete bez ivota, tj. bez pola: knife (no), table (sto), money (novac), pencil (olovka), house (kua), motor-car (automobil), lamb (jagnje), sheep (ovca), itd. 4) Zajednikog roda (Common Gender) su sve imenice kod kojih se ne vidi da li se radi o licu mukog ili enskog roda: child (dete) ne znamo da li je deak ili devojica, parent (roditelj), neighbour (sused), person (lice), friend (prijatelj), itd. Njihov rod se odreuje po zamenici, vlastitom imenu i po smislu: My friend wi\l be hack soon; he is in Moj prijatelj je u drugoj sobi; the next room. on e se vratiti uskoro. (U ovoj reenici zamenica he pokazuje da se radi o licu mukog roda)

3* 35

John is my neighbour and he lives next Jovan je moj sused i ivi u su door. sednom stanu. (Ime John, kao i zamenica he pokazuju rod lica o kom se govori.)
MENJANJE RODA

Ranije je reeno da se stvari smatraju imenicama srednjeg roda (street, table, pen, itd.). Isti sluaj je sa ivotinjama kad ih posmatramo kao bio - loku vrstu i nismo za njih lino zainteresovani. Medutim, kada smo lino zainteresovani za neku ivotinju (napr. za maku ili psa koje drimo u kui), onda imenice koje ih oznaavaju nisu vie srednjeg roda, ve prema polu mukog ili enskog roda: A cat can see its way in the dark. Maka vidi put u mraku. I do love my pussy; her coat is very soft. Zaista volim svoje mae; njeno krzno je veoma meko. Isti je sluaj kod neivih stvari kad za njih pokazujemo lino intere - sovanje. Tako rei ship (brod), machine (maina), car (auto), aeroplane (avion), i druge sline imenice srednjeg roda postaju enskog roda ako ih upotreb - ljava mor nar, mainist, ili pilot koji su za njih lino zainteresovani jer s njima stalno rukuju i vode svakodnevnu brigu. Naprimer, ovek koji se ne bavi moreplovstvom kad doe u neku luku kae: Look at that ship over therel It is very Pogledaj onu lau tamo; ona je tall. vrlo velika. Meutim, mornar e rei, hvalei se: Look at my ship! She is tall. Pogledaj moju lau! Ona je velika.

Prilikom promene roda treba se drati sledeqeg pravila: lini interes za jednu stvar koja je neiva, i prema tome srednjeg roda, moe dovestido toga da ona postane enskog roda. Ovo pravilo se odnosi na maine svih vrsta, bilo da mornar govori o svom brodu, ofer o svojoj maini, pilot o svom avionu, mainista o svojoj lokomotivi ili pak pekar o svojoj pei, itd. Do promene roda dol azi takoe usled personifikacije, tj. kad neivim stvarima ili apstraktnim pojmovima dajemo oblike ili osobine ivih bia. Prilikom promene roda treba se drati sledeih pravila: a) Sve zajednike imenice srednjeg roda koje znae neto neno, umilno, nejako ili slabo, postaju imenice enskog roda: honour (ast), hope (nada), earth (zemlja), moon (mesec), beauty (lepota), flattery (laskanje), itd. b) Sve zajednike i misaone imenice srednjeg roda koje oznaavaju neto mono, silno, neumitno i jako, postaju imenice mukog roda: death (smrt), love (ljubav), sun (sunce), war (rat), wind (vetar), hail (grad), itd. c) U basnama su ivotinje mukog ili enskog roda. Odreivanje se vri na taj nain to su sve male, sitne i slabe ivotinje enskog, a sve visoke, krupne i snane ivotinje mukog roda: Muki rod: lion (lav), elephant (slon), bull (bik); enski rod: lamb (jagnje) mouse (mi), calf (tele), itd.

36

d) Po pravilu, imena gradova, zemalja i univerziteta su imenice en - skog roda, a imena reka mukog roda. Meutim, kad se o gradovima i zemljama govori u geografskom smislu, a ne misli se iskljuivo na njihovo stanovnitvo, onda su ove imenice opet srednjeg roda: England is a naval country, for it is surrounded with sea. ali: England entered the war, though she was not prepared for it. Engleska je pomorska zemlja, jer je okruena morem. Engleska je ula u rat iako nije bila spremna.

ODREDJIVANJE RODA

1) Kod imenica zajednikog roda, tj. imenica kod kojih nije odreen pol, muki ili enski rod se odreuje stavljanjem imenice ili zamenice ispred ili iza nje: Muki rod girl friend (prijateljica, Zajedniki rod draga) boy friend (prijatelj, dragi, friend (prijatelj) woman-servant (sluavka) dragan) servant-woman (sluavka) man-servant (sluga) servant (sluga) maid-servant (sluavka) servant-man (sluga) she-goat (koza), itd. goat (koza) he-goat (jarac) enski rod

2) Najei je sluaj da razliiti oblici imenica oznaavaju muki i enski rod: enski rod Muki rod man (ovek) bov (deak) son (sin) grand-son (unuk) father (otac) grand3) father (deda) ili iza father-in-law (tast) Muki rod brother (brat) Zenski rod doctor (lekar) (zet) brother-in-law uncle (ujak) teacher (nastavnik) woman (ena) girl (devojka) daughter (erka) grand-daughter (unuka) mother (majka) grandmother (baka) mother-in-law (tata) sister (sestra) sister-in-law (snaja) aunt (ujna) bride-groom (mladoenja) itd. bride (nevesta) itd. Odreivanje roda se moe vriti tako da se ispred imenice stavi druga imenica ili zamenica: Iady-doctor flekarka) woman-doctor (lekarka) lady-teacher (nastavnica) woman-teacher (nastavnica)

37

male teacher (nastavnik) man-servant (sluga) servant-man (sluga) he-cat (maak) cock-sparrow (vrabac), itd. Rod se takode moe dobiti Dodavanjem nastavka -ess na

dodavanjem

raznih

nastavaka:

imenice mukog roda: Zenski rod hostess (domaica) poetess (pesnikinja) princess (princeza) waitress (kelnerica) manageress (upravnica) actress (glumica) negress (crnkinja) countess (vojvotkinja) heiress (naslednica), itd.

Muki rod host (domain) poet (pesnik) prince (princ) waiter (kelner) imenicu mukog roda: manager (upravnik) actor Zenski rod (glumac) negro (crnac) count heroine (junakinja) (vojvoda) heir (naslednik) landgravine (vlastelinka) czarine (carica) itd. Dodavanjem nastavka -ine na imenicu mukog roda: Muki rod hero (junak) landgrave (vlastelin) czar (car) itd. Dodavanjem nastavka -trix na Muki rod testator (zaveta) executor (izvritelj) prosecutor (tuilac) itd. Dodavanjem raznih nastavaka Muki rod sultan (sultan) fox (lisac) signor (gospodin) beau (lepotan) infante (princ) itd. lady-teacher (nastavnica) woman-servant (sluavka) maid-servant (sluavka) servant-woman (sluavka) servant-girl, maid (sluavka) she-cat (maka) hen-sparrow (vrabica), itd. enski rod testatrix (zavetateljka) executrix (izvriteljka) prosecutrix (tuilja) itd. imenice mukog roda:

enski rod sultana (sultanija) vixen (lisica) signora (gospoa) belle (lepotica) infanta (princeza) itd.

e) Kod domaih ivotinja ponekad se rod odreduje stavljanjem vla - stitih imena ispred imenica: Muki rod billy-goat (jarac) tom-cat (maor) jack-ass (magarac) itd. enski rod nanny-goat (koza) tib-cat (maka) jenny-ass (magarica) itd.

N a p o m e n a : Imenica man ima dvojak smisao: a) da oznai lice mukog roda; i b) Ijudsko bie uopte bez obzira na pol: When he grows up to be a man, ali: Kad odraste i postane ovek. All men must die. Svi su ljudi smrtni. There were a man and. a woman there. Tamo je bio ovek i ena: ali: No man can do that. Niko to ne moe da uini. Kad je imenica man sastavni deo sloenice, onda njeno znaenje zavisi od poloaja. Kad stoji u prvom delu sloenice, onda uvek oznaava rod imenice: a man-servant (sluga). Meutim, kad je u drugom delu sloenice, onda se moe upotrebiti za oba roda: She was a spokesman of special qualities. Bila je govornik naroitih osobina. Ipak kod nekih sloenica postoje posebne rei, kao: stateman, statewoman (dravnik dravnica), charman, chanvoman (nadniar, nadniarka), itd. Meutim, imenice nobleman (plemi), kinsman (roak ), madman (ludak), itd., kao i sloenice koje oznaavaju narodnost, uvek su mukog roda: Englishman (Englez), Irishman (Irac), Frenchman (Francuz), itd. Najzad postoje i takve sloenice (kao footman) koje nemaju odgovarajueg oblika za suprotni rod.

PADEI (Cases) U engleskom jeziku padei delimino zavise od promena nastavaka koje imenice dobijaju prema svrsi za koju su upotrebljeni u reenici. Meu - tim, poto je najei sluaj da engleske imenice ne dobijaju nastavke i prema tome ne menjaju se u padeima, pade e najee zavisiti od g r a m a - t i k o g o d n o s a u kome jedna imenica stoji prema nekoj drugoj rei u reenici. Taj gramatiki odnos izraava se stalnim redom rei u reenici, pomonim glagolima, upotrebom predloga, raznovrsnim i bogatim izrazima svojstvenim engleskom jeziku, reeninim naglaskom i intonacijom. Tako u reenici: Father has bought a new house. Otac je kupio novu kuu. imenica father je podmet i zbog toga je u prvom padeu koji stoji ispred glagola; a new house je direktni predmet glagolskog oblika has bought, i zbog toga je u etvrtom padeu koji uvek dolazi posle glagola. Za drugi, trei i esti pade, koji u naem jeziku imaju posebne nastavke, u engleskom se upotrebljava predlog -f imenica": The quickness of the hand deceives the eye. Brzina ruke obmanjuje oko. (of the hand je drugi pade izraen predlogom of i imenicom the hand).
ZNAENJE

39

The postman gave a letter to your son, Potar je dao pismo vaem sinu. (to your son je trei pade izraen predlogom to i imenicom son) The pupil wrote with a pencil. ak je pisao olovkom. (with a pencil je esti pade izraen pomou predloga with i imenice a pencil). Prema tome jedan od najeih naina menjanja padea jeste stavljanje predloga ispred imenice (of za drugi, to za trei ili sedmi, with za esti pade), dok ostali padei dolaze bez predloga. Ovo ne moraju da budu jedini pred - lozi koji se

Pade (Case)

OBLICI Jednina (Singular)

Mnoina (Plural)

1 pade (Nominative) 2 pade (Genitive) 3 pade (Dative) 4 pade (Accusative) 6 pade (Instrumental)

a pen (pero) of a pen (pera) to a pen (peru) a pen (pero) with a pen (sa perom)

pens (pera) of pens (pera) to pens (perima) pens (pera) with pens (s perima)

upotrebljavaju za pravljenje padea, ali su ipak najei. Promena imenica po padeima izgleda ovako: Promena imenica sa neodreenim lanom a pen (pens):

Promena imenica sa odreenim lanom the pen (the pens):

Pade (Case) Jednina (Singular) Mnoina (Plural)

1 pade (Nominative) 2 pade (Genitive) 3 pade (Dative) 4 pade (Accusative) 6 pade (Instrumentai)

the pen (pero^ of the pen (pera) to the pen (peru) the pen (pero) with the pen (s perom)

the pens (pera) of the pens (pera) to the pens (perima) the pens (pero) with the pens (s perima)

PRVI PADE ILI NOMINATIV (Nominative) UPOTREBA 40

Imenica je u prvom padeu kad vri ulogu podmeta u reenici. Tada moe da dode ispred glagola (potvrdna reenica) ili iza glagola (upitna reenica): That man sings well. Taj ovek dobro peva. Glagolski oblik sings izraava radnju pevanja; man (ovek) vri tu radnju, tj. ima ulogu podmeta, zato je ta imenica u prvom padeu. The fountain-pen is in the box. Nalivpero je u kutiji. Is the fountain-pen in the box? Je li nalivpero u kutiji? U prvoj reenici potvrdnoj imenica je ispred glagola, a u drugoj upitnoj iza glagola.

41

Kad je imenica u apoziciji, tj. vri ulogu dodatka podmetu, onda moe takoe da stoji u prvom padeu: Mr. Brown, the carpenter, was here last Gosp. Braun, drvodelja, bio je week. prole nedelje.
DRUGI PADE ILI GENITIV (Genitive)

ovde

Postoje dve vrste drugog padea u engleskom jeziku: r o m a n s k i i g e r m a n s k i g e n i t i v . Prvi vodi poreklo iz romanskih jezika, drugi iz germanskih. 1) R o m a n s k i g e n i t i v , ili kako se jo zove predloki genitiv, pravi se stavljanjem predloga of ispred imenice u prvom padeu: of the book (knjige), the page of the book (strana knjige), the wall of the house (zid kue), itd. Ovaj genitiv se pravi: a) od imenica koje oznaavaju predmete: the leg of the chair (noga stolice), itd. b) od gradivnih ili koliinskih imenica koje oznaavaju meru ili teinu: a pound of sugar (funta eera), a yard of ribbon (jard vrpce), itd. c) od pridevskih imenica (imenica postalih od prideva) sa zbirnim znaenjem: the return of the native (povratak domorodaca), the sufterings of the blind (patnje slepih), itd. Meutim, kad se te imenice uzimaju u smislu pojedinca, a ne zbirno, onda se upotrebljava germanski genitiv: the native's return (povratak domo- roca), the blind's sufferings (patnje slepca), itd. d) posle rednih brojeva, zatim posle rei month (mesec) i geografskih izraza iza kojih dolaze osobne imenice: the twelfth of January (dvanaesti januar), the month of August (mesec avgust), the Lakes of Plitvice (Plitvika jezera), itd. 2) G e r m a n s k i genitiv (saksonski ili prisvojni genitiv) se pravi dodavanjem apostrofa (') i slova s ('s) na imenice, pa ak i na one koje se zavravaju na s: the boy's football (deakov futbal), an actress's part (glu- miina uloga), itd. Ovaj nastavak za germanski genitiv ('s) ita se isto kao i nastavak kod imenica u mnoini (s): the boy's football [5s boiz 'futbo:l], my aunt's skirt [mai a:nts ska:t], the sister's house [63 'sistsz haus], itd. Kad se imenica ve zavrava na s, onda se nastavak ('s) ita iz: an actress's part [an 'jektrisiz pa:t], itd. Germanski genitiv imenica u mnoini se pravi dodavanjem samo apo - strofa ('): the boys' footballs (deakovi futbali), the actresses' parts (uloge glumica), itd. Meutim, kod nepravilne mnoine, tj. kod imenica koje nemaju na- stavak s za mnoinu, opet se dodaje apostrof sa slovom s ('s): the child's arm (detetova ruka), the children's arms (deje ruke), itd. Kad se neka titula sastoji od vie rei, nastavak germanskog genitiva se dodaje na poslednju re: the Duke of Windsor's castle (dvorac vojvode od Vindzora), itd. Ako se uz podmet u reenici nae apozicija, onda se na apoziciju do - daje nastavak 's: Priestley, the novelist's name, is very frequent in England (Ime romansijera Pristlija esto se sree u Englesk oj), itd. Germanski genitiv se pravi od sledeih imenica:

42

a) od imenica koje oznaavaju ljudsko bie ili od personificiranih pojmova: the man's advice (ovekov savet), the boy's arm (deakova ruka), the ship's crew (posada broda), itd. b od imenica koje oznaavaju vreme (hour, week, day, month, itd.), zatim od vremenskih priloga (today, tomorrow, yesterday, itd.): an hour's journey (put od jednog sata), a day's work (dnevni posao), tomorrow's news- paper (sutranje novine), itd. c) u izra zima koji oznaavaju udaljenost, vrednost, teinu ili sl.: a cable's length (duina kabla), a pound's worth (vrednost funte), itd.
N a p o m e n a : Rei house, shop, church, hotel, hospital, theatre, uz germanski genitiv se mogu upotrebiti ili izostaviti. Obino se izostavljaju jer se njihov smisao podrazumeva: I am going to my sister's (house). Idem kod moje sestre (njenoj kui). Did you buy it at the baker's (shop)? Jeste li kupili to kod pekara? Are you staying at the St. Ermin's (hotel)? Stanujete li u Sent Erminu?

3) Dvostruki genitiv (Double Genitive) se pojavljuje kao kombinacija romanskog i germanskog. To se deava onda kada lice poseduje neku od pomenutih stvari. Dvostruki genitiv upotrebljava se: a) posle neodredenog lana: afriend of my brother's (jedan od prija- telja moga brata), itd. b) posle brojeva: three friends of my brother's (tri prijatelja moga brata), itd. c) posle pokaznih prideva: that friend of my brother's (taj prijatelj moga brata), itd.
N a p o m e n a : Treba obratiti panju na sledea znaenj a genitiva: a) a photo of John (Jovanova slika pretstavlja njega), c) John\ photo (Jovanova slika njegovo vlasnitvo), b) a photo of Johrfs (Jovanova slika on ju je snimio). TREI PADE ILI DATIV (Dative)

Trei pade ili dativ oznaava stvar ili lice kome je neto uinjeno ili kome se neto daje; on zajedno sa etvrtim padeom sainjava tzv. pred- metni ili objektski pade (Objective case), tj. pade u kome se nalazi predmet u reenici. Trei pade dolazi u indirektnom, a etvrti u direktnom predmetu. Kada se u reenici pojave oba predmeta, onda trei pade (in - direktni predmet) dolazi ispred etvrtog padea (direktnog predmeta): I gave the boy a ball. (indir. + dir.) Dala sam deaku loptu. (3 pad.) (4 pad.) Meutim, kad elimo da naglasimo etvrti pade (d irektni predmet), onda on dolazi ispred treeg padea (indirektnog predmeta) koji sada mora da stoji sa predlogom to: l gave a ball to the boy. (dir. + indir.) Dala sam loptu deaku. (4 pad.) (3 pad.) Kada je direktni predmet lina zamenica it, a indirektni predmet neka druga zamenica, onda je direktni ispred indirektnog predmeta koji moe, ali ne mora, stajati sa predlogom to. Ipak je oblik sa predlogom ei:

43

Where is the ball? I gave it to him. Gde je lopta? Dala sam mu je. I gave it him (retko). Meutim, kad je indirektni predmet (3. pade) imenica, onda predlog to mora stajati ispred nje: Where is the ball? I gave it to the boy. Gde je lopta? Dala sam je deaku. Kad je etvrti pade (dir. predmet) bilo koja druga zamenica samo ne zameni ca it, ispred treeg padea (indir. predmeta) stoji predlog to bez obzira da li je on imenica ili zamenica: Send them to us. Send her to my sister. Poalji ih k nama. Poalji je mojoj sestri.

Predlog to se jo pojavljuje ispred treeg padea: a) kad stoji sa nekim glagolima (veinom francuskog porekla): refer, relate, repeat, suggest, say, speak, surrender, yield, itd.: He related a strange story to him. Ispriao mu je neobinu priu.

b) ispred who i which. U kratkim pitanjima upitna zamenica obino ostane na poetku, a predlog to na kraju: Who did you send it to? Which girl were you speaking to? Kome ste ga poslali? Sa kojom ste devojkom razgovarali?

c) kad stoji sa glagolima read (itati), write (pisati), sing (pevati), ali kad iza njih ne dolazi etvrti pade: I wrote to him; she was reading to m?; Pisao sam mu; itala mi je; ho - will you sing to m?? ete li mi pevati? Meutim, kad se posle treeg padea nae u reenici etvrti pade, onda se ne pojavljuje predlog to ispred njega: / wrote him a letter; she was reading me Pisao sam mu pismo; itala mi je a book; will you sing me a song? knjigu; hoete li mi otpevati jednu pesmu? Predlog for se u nekim sluajevima pojavljuje ispred treeg padea umesto to; to se deava: a) posle prideva: It is impossible for him to come. Nemogue mu je da dode. b) posle glagola buy (kupiti), get (nabaviti), procure (snabdeti), purchase (kupiti), kad direktni (4. pad.) stoji ispred indirektnog predmeta (3. pad.): She got a new coat for me. Nabavila mi je nov kaput.

ETVRTI PADE ILI AKUZATIV (Accusative)

Postoji nekoliko sluajeva kad imenica dolazi u etvrtom padeu: a) kad je direktni predmet glagola:

44

The man rode a fine horse.

ovek je jahao lepog konja.

b) kad slui kao dodatak prelaznim glagolima: They made him their leader. Izabrali su ga za svoga vou. c) kad je u apoziciji sa nekom drugom imenicom ili zamenicom u etvrtom padeu: The rebels beheaded Charles /., the king. Pobunjenici su odrubili glavu arlsu I., kralju. d) kad je predmet nekog predloga: He depends on me. On zavisi od mene. e) kad je priloki etvrti pade (vremena, prostora, koliine, teine, itd.) posle neprelaznih glagola: He lived ten years (vreme). iveo je deset godina. We walked four miles (prostor), itd. Peaili smo etiri milje, itd.
N a p o m e n a : Za primenu direktnog objekta vidi objanjenja data za trei pade. etvrti pade sa neodreenim nainom obraden je posebno. PETI PADE ILI VOKATIV (Vocatlve)

Peti pade ili vokativ slui za obraanje ili pozivanje: Leave me, my son! Ostavi me, sine! OINMNA IMENICA (Plural of Nouns) Engleski jezik ima dva broja: j e d n i n u (Singular) i m n o i n u (Plural), dok dvojina ili dual uopte ne postoji. Mnoina imenica se ne pravi samo na jedan opti nain, ve i po nizu pravila, izuzetaka, preglaavanj a i sl. Po optem pravilu mnoina imenica pravi se dodavanjem nastavka -s na imenicu u jednini: Jednina Mnoina a bed [o bed] krevet beds [bedz] kreveti an egg [an eg] jaje eggs [egz] jaja a street [stri:t] ulica streets [stri:ts] ulice a book [buk] knjiga book? [buLs] knjige the picture ['piktja] slika the picture^ ['piktjoz] slike the star [sta:] zvezda the stars [sta:z] zvezde
N a p o m e n a : Neodreeni lan, a , a n ne dolazi sa imenicama u mnoini, dok odreeni the dolazi kako s imenic ama u jednini tako i u mnoini. Iz gornjih primera se vidi da se nastavak za mnoinu -s nekad izgovara kao to se pie, a nekad kao glas z. Pravilo glasi: a) posle zvunih suglasnika b, d, g, I, j, r, th, w, m, n, nastavak -s se ita kao z: a dog [dog] pas, dogj [dogz] psi. b) i posle samoglasnika i poluglasa nastavak -s izgovara se kao z: a car [ka:] kola, cars [ka:z] kola; a tear [tb] suza, tearj [tiaz] suze, itd.

45

c) nastavak za mnoinu - s izgovara se posle bezvunih suglasnika s, p, k, f, h, t, th i dalje kao s: a lamp [lcemp] svetiljka, lamps [Iaemps] svetiljke, itd.

Drugo pravilo za pravljenje mnoine imenica u engleskom jeziku je dodavanje nastavka -es, koji se izgovara kao vrlo kratko iz. Ovaj nain pravljenja mnoine obino se upotrebljava kod onih imenica koje zavravaju jedninu jednim od sledeih glasova: s, z, J, 3, tj, d3, ks, posle kojih je teko izgovoriti sam glas z. Ako se imenica u jednini zavrava na muklo e onda se ovaj glas gubi i dodaje nastavak -es: Glas Jednina Mnoina s a loss [los] gubitak losses [los iz] gubici z a size [saiz] broj sizes [saiz/z] brojevi J a brush [brAj] etka brushes [brAj /z] etke 3 a garage ['gaera^] garaa garages ['gaera:3/z] garae tj a church [tj3:tj] crkva churches [tja:tj iz] crkve d3 a page [peid3] strana pages [peid3/z] strane ks a box [boks] kutija box^ [boksiz] kutije
N a p o m e n a : 1) Dodavanjem nastavka -es poveava se broj slogova kod imenica u mnoini. Dok je, naprimer, re box kad oznaava jedninu jednoslona, u mnoini je po - stala dvoslona boxes [boksiz]. Na isti nain nastaje poveanje slogova kod troslonih i vieslonih imenica u mnoini. 2) Kod pravljenja mnoine s se menja u izgovoru rei u korenu samo kod imenice house (haus), gde se ita z: hou.ves (hauziz)- kue.

Imenicama koje se u jednini zavravaju na y a ispred njega se nalazi samoglasnik, dodaje se u mnoini nastavak -s, koji se izgovara kao z: Jednina Mnoina a play [plei] poz. komad pla^s [pleiz] poz. komadi a day [dei] dan days [deiz] dani a storey ['sto:ri] sprat store^ ['sto:riz] spratovi, itd. Meutim, kad se ispred y nalazi suglasnik, tada se y menja u i, i dodaje se nastavak za mnoinu -es, koji se uvek izgovara kao z: Jednina a reply [ri'plai] the sky [skai] - a story ['stoiri] - odgovor nebo - pria Mnoina replies [ri'plaiz] the skie$ [skaiz] stories ['sto:riz] odgovori nebesa prie, itd.

N a p o m e n a : Izuzeci u ovom pravilu su: a fly (flai) laka kola, mnoina je flys; a colloquy [razgovor], mnoina je colloquies, poto se qu smatra jednim suglasnikom.

U engleskom jeziku veliki broj imenica koje vode poreklo iz drugih jezika i zavravaju se u jednini na -o, u mnoini takoe dobijaju nastavak -es, ako se ispred o nalazi suglasnik: Jednina a cargo ['ka:gou] teret a tomato [to'ma:tou] paradajz a hero ['hiorou] junak a Negro ['nigrou] Crnac Mnoina cargoes ['ka:gouz] tereti tomato^ [to'ma :touz] paradajzi hero<?5 ['hiorouz] junaci Negroes ['nigrouz] Crnci, itd.

46

N a p o m e n a : Izuzeci s u : grottogrottos, provisoprovisos, pianopianos, cantocantos, solosolos, quartoquartos, octavooctavos, halohalos, bamboobamboos, photophotos dynamodynamos, magnetomagnetos, itd.

Medutim, kad se imenice stranog porekla zavravaju na o ispred koga stoji samoglasnik, mno ina se dobija jednostavnim dodavanjem nastavka -s na jedninu: Jednina Mnoina a folio [Toliou] folio folios ['foliouz] foliji a cameo ['kaemiou] kameja cameos ['kaemiouz] kameje a portfolio [po:t'foliou] portfolios [po:t'foliouz] portfelj portfelji, itd. Kad se imenica u jednini zavrava na -f ili -fe, onda se to f menja u v i dodaje se nastavak za mnoinu -es, koji se izgovara kao z: Jednina a wife [waif] ena a \volf [wulf] vuk a half [ha:f] polovina a loaf [louf] vekna a thief [Oi:f] lopov a leaf [li:f] list a knife [naif] no a calf [ka:f] tele a life [laif] ivot Mnoina wives [waivz] ene wolves [wulvz] vukovi halves [ha:vz] polovine loaves [louvz] vekne thieves [Oi:vz] lopovi leaves [li:vz] listovi knives [naivz] noevi calves [ka:vz] telad lives [laivz] ivoti

47

Ostale imenice koje se uglavnom zavravaju na -ff, rf, ief, oof dobijaju u mnoini samo -s; tada ne dolazi do menjanja ovih suglasnika: Jednina chiefs [tji:fs] efovi roofs [rufs] krovovi gulfs [gAlfs] a chief [tji:f] ef zalivi griefs [gri:fs] a roof [ruf] krov bolovi reliefs [ri'li: fs] a gulf [gAlf] zaliv olakanja proofs [pru:fs] a grief [gri:f] bol dokazi strifes [straifs] a relief [ri'li:f] olakanje borbe a proof [pru:f] dokaz a strife [straif] borba Mnoina Sledee imenice koje se zavravaju Jednina a beef [bi:f] govee a handkerchief ['haegkatjif] maramica a hoof [hu:f] kopito a scarf [ska :f] marama a staff [staf] tab a turf [ta:f] busen beefs [bi:fs] handkerchief s ['haerjkatjifs] hoofs [hu:fs] scarfs [ska:fs] staffs [sta:fs] na -f imaju dva oblika mnoine: Mnoina ili beeves [bi:vz] stoka turfs [ts:fs] handkerchieves 5 ['haegkstjivz] > maramice hooves [hu:vz] > 5 scarves [ska:vz] staves [sta:vz] >> ili osoblje >> turves [ta:vz]
> 5
>>

- kopita - marame - tapovi busenje

N a p o m e n a : a) Oblici mnoine handkerchiefs, hoofs, scarves, turfs su ei i zato ih treba prvenstveno upotrebljavati. b) Kod imenica beef, staff, oblici mnoine imaju razliita znaenja: beeves je zastarela mnoina koja znai bikovi" (od francuske rei boeuf); beefs se vrlo retko upotrebljava i oznaava razne vrste i osobine govedine. Oblik mnoine staffs oznaava osoblje neke firme, kancelarije, kole i sl., dok se staves upotrcbljava u muzici i znai linija za note".

Imenice sa dugim samoglasnikom ili dvoglasnikom ispred bezvunog glasa th (0) menjaju bezvuno 0" u zvuno 6" ispred izgovorenog nastavka za mnoinu z: Jednina a bath [ba:Q] kada a >vreath [ri:0] venac Mnoina kade baths [ba:6z] - venci, itd. wreaths [ri:5z] -

Isti je sluaj sa imenicama oath, path, sheath, mouth, mada kod njih postoji izvesno kolebanje izmeu zvunog i bezvunog glasa th. Meutim, kad se ispred bezvunog glasa th nade kratki samoglasnik ili suglasnik, onda on u mnoini zadrava svoj izgovor, tj. ostaje ,,0":

48

Jednina a death [de0] smrt a month [mAn0] mesec a smith [smi0] kova Mnoina deaths [de0s] smrti months [mAn0s] meseci smiths [smiOs] kovai

49

lsto pravilo se primenjuje na imenice u kojima se ispred bezvunog th nalazi r, mada se r zajedno sa prethodnim samoglasnikom stapa u dugi samoglasnik: birth [ba:0] rodenje, ali births [ba:0s] roenja.
N a p o m e n a : Stari oblik za mnoinu imenice cloth (kloG) materija, tof, bio je clothes [klouz], a l i se znaenje i izgovor obe ove rei danas toliko razlikuje da se clothes smatra posebnom rei i znai ,,odea M , a za cloth je stvoren novi oblik mnoine cloths [kloOs] ili [klo:0z].

Neke imenice francuskog porekla imaju neobinu mnoinu. To su one koje se zavravaju na s ili x i u pisanom englesk om jeziku imaju identian oblik u jednini i mnoini. Razlikuju se samo po izgovoru, poto se s, x ne uju u jednini i izgovaraju kao z u mnoini: Jednina Mnoina a. corps [ko:] korpus corps [ko :z] korpusi a precis ['presi:] kratak sastav precis ['presr.z] kratki sastavi a rendezvous ['rondivu:] sastanak rendezvous ['rondivu:z], itd.

MNOINA SLOENICA (Plural of Compound Nouns) Po optem pravilu mnoina sloenih imenica pravi se dodavanjem nastavka -s na glavni deo sloenice, naroito ako je to imenica. Pri ovome treba razlikovati sledee detaljnije naine dodavanja nastavka: a) Kad sloenicu sainjavaju d v e i m e n i c e , onda je druga obino vanija i zato ona dobija nastavak -s: Jednina Mnoina a maid-servant (sluavka) maid-servants (sluavke) an armchair (naslonjaa) armchairs (naslonjae) a court-yard (dvorite) court-yards (dvorita) a bathroom (kupatilo) bathrooms (kupatila), itd. b) Kad je u sloenici prva re imenica man ili woman, onda obe ime- nice dobijaju oblike mnoine: Jednina Mnoina a >voman-doctor (lekarka) wome/2-doctors (lekarke) a manservant (sluga) me-servants (sluge)
N a p o m e n a : Izuzeci s u : Lord-Justice (vrhovni sudija) Lordj- Justices1 (vrhovne sudije) i Knight-Templar (templarski knez) Knightt-Templars (templarski knezovi), itd.

c) Kad je sloenica sastavljena od i m e n i c e i p r e d l o g a ili p r i 1 o g a, onda samo imenica dobija nastavak za mnoinu: Jednina Mnoina a passer-by (prolaznik) passer5-by (prolaznici) a looker-on (posmatra) looker5-on (posmatrai), itd.

50

d) Kad je sloenica sastavljena o d d v e i m e n i c e povezane p r e d- 1 o g o m, onda samo prva dobija nastavak: Jednina Mnoina a son-in-law (zet) soas-in-law (zetovi) a man-of-war (ratni brod) men-of-war (ratni brodovi), itd. Medutim, ako su oba dela neke sloenice tako tesno povezana po smislu da ustvari pretstavljaju jednu re, mnoina se pravi opet dodavanjem nastavka -s na kraju rei: Jednina a spoonful (zalogaj) a runaway (begunac) a goodbye (rastanak) Mnoina spoonfub (zalogaji) runawayj (begunci) goodbyej (rastanci), itd.

ej Kad se sloenica sastoji od dve rei ije je pojedinano znaenje potpuno i od kojih je druga man, onda se mnoina pravi samo od druge rei: Jednina a workman (radnik) a layman (laik) Mnoina workm?n (radnici) laymen (laici), itd.

Medutim, kod onih sloenih imenica kod kojih prvi deo ne znai nita, mnoina se pravi po optem pravilu, tj. dodavanjem nastavka -s: Jednina a German (Nemac) a Norman (Norman) Mnoina Germaas (Nemci) Normans (Normani), itd.

(Do ovakve mnoine dolazi zbog toga to u engleskom jeziku ne postoje takve imenice kao to su Ger ili Nor.)

NEPRAVILNA MNOINA (Irregular Plural) Izvestan broj engleskih imenica, i to onih koje su veoma esto u upo - trebi, pa su zbog toga bile podvrgnute promenama, ima nepravilne oblike u mnoini. Tu spadaju sledee imenice: a) Osam imenica koje prave mnoinu preglaavanjem Jednina samoglasnika: Mnoina a man (ovek) a men (ljudi) woman (ena) a women (ene) foot (stopalo) a feet (stopala) l<?wse (va) a 1/ce (vai) goose (guska) a geese (guske) tooth (zub) a teeth (zubi) moHse (mi) m/ce (mievi)

4 Gramatika englcskog jezika

49

52

b) etiri imenice koje prave nepravilnu mnoinu sa nastavcima -en ili -ne: Jednina Mnoina an ox (vo) oxen (volovi) a child (dete) childre (deca) a cow (krava) kine (ili cows) krave a hrother (brat) brethre/2 (ili brothers) bratija, braa. c) Nekoliko imenica sa istim oblikom u jednini i mnoini: Mnoina sheep (ovce) deer (jelenovi) fish, fishes (ribe, sa razliitim zna enjem) a swine (svinja) swine (svinje) a Swiss (vajcarac) Swiss (vajca rci) a Chinese (Kinez), itd. Chinese (Kinezi) (I sve ostale narodnosti na ss ili se). Jednina a sheep (ovca) a deer (jelen) a fish (riba) d) Imenice koje vode poreklo iz stranih jezika zadravaju svoj originalni oblik, naroito kad se upotrebljavaju u naunoj prozi: Jednina a basis (osnova) a phenomenon (pojava) a larva (larva) a datum (podatak) Mnoina bases (osnove) phenomena (pojave) larvae (larve) data (podaci), itd.

Medutim, ako se neka strana imenica svakodnevno upotrebljava, onda ona dobija engleski nastavak za mnoinu -s: Jednina a bandit (lopov) an automaton (automat) Mnoina bandits (lopovi) ali i banditti automaton? (automati), ali i automata, itd.

OSOBENOSTI NEKIH IMENICA U JEDNINI I MNOINI (Characteristics of Some Nouns in the Singular and the Plural) Jedan deo imenica u engleskom jeziku prilikom upotrebe pokazuje izvesne osobine, koje se, usled nepostojanosti i nedoslednosti oblika, pojav - ljuju u oblicima jednine i mnoine. Te su osobenosti, vie ili manje, svoj - stvene ostalim jezicima. Medutim, ukoliko u engleskom postoje razlike, one se pripisuju samo specifinosti duha ovog jezika. Dok neke imenice u engleskom jeziku mogu imati smisao jednine i upotrebljavati se samo u

mnoini, druge imaju smisao mnoine, a upotrebljavaju se samo u jednini, ili se, pak, neke upotrebljavaju u jednini i mnoini, samo sa izmenjenim znaenjem. Evo nekih osobenosti tih imenica koje su grupisane prema obli- cima jednine ili mnoine:

OSOBENOSTI NEKIH IMENICA U JEDNINI (Characteristics of Some Nouns in the Singular) Dok se gradivne i neke mislene imenice upotr ebljavaju isk'ljuivo u jednini (gold, milk, silver, hay, peace, simplicity, itd.), zbirne imenice imaju tu osobenost da im oblik u jednini moe imati smisao jednine i mnoine, to zavisi od tumaenja. Kad se imenica u jednini uzima kao celina, onda ima sm isao jednine; meutim, kad se svaka stvar uzima pojedinano kao jedinica, dobija se smisao mnoine; tada je glagol koji stoji uz imenicu takoe u mnoini: The football team \vas playlng well. Futbalska momad je igrala dobro (kao celina). The football team were drinking cups of Futbalska momad je pila aj (svaki pojedinani igra). tea. Neke imenice imaju iskljuivo oblik jednine, a svojim smislom znae mnoinu; glagol je uvek u mnoini: cattle (stoka), poultry (ivina), people (Ijudi, narod), itd.: The people were gathering round the statue. Narod se okupljao oko spomenika.
N a p o m e n a : Treba naroito obratiti panju na re people koja u smislu ,,nacija, narod", moe i ma t i jcdninu ili mnoinu. Tada je glagol koji stoji uz nju naizmenino u jednini i l i mnoini: That people is among the first in Europe. Ta je nacija meu prvim u Evropi. Those peoples are among the first in Europe. Te su nacije medu prvim u Evropi

Kad imenice, koje se upotrebljavaju za bilo kakvo merenje, upotpu- njavaju neku drugu imenicu, onda uvek dolaze u jednini. To su imenice za merenje teine, visine, irine, itd. Imenice pair, couple, brace, dozen, score, head (za stoku) potpadaju takoe pod ovo pravilo, samo ispred njih mora stajati neki broj: a glass pint hottle two glass pint hottles Staklena boca od jednog pajnta Dve staklene boce od jednog pajnta / bought three pair of gloves.Kupio sam tri para rukavica. ali Gloves are bought in pairs. Rukavice se kupuju na parove. We need two dozen pencils.Potrebna su nam dva tuceta olovaka. Njih treba pakovati u tuceta. ali They should be packed in dozens.
4*

51

54

Da bi od nekih imenica (furniture, advice, information, knovvledge, itd.) koje se skoro iskljuivo upotrebljavaju u jednini, napravili ipak oblike mno - ine, stavljamo ispred njih oblike mnoine imenica kao to su piece, item, i sl., dok one i dalje ostaju u jednini: The furniture is very simple. Nametaj je vrlo jednostavan.

Ali: Those four pieces of furniture were bought Ona etiri dela nametaja kupljena last year. su prole godine.

OSOBENOSTI NEKIH IMENICA U MNOINI (Characteristics of Some Nouns in the Plural) Nazivi za nek e nauke i kolske predmete imaju uvek oblik mnoine sa nastavkom -s na kraju, iako znae jedninu. Glagol koji dolazi uz njih takoe je u jednini. Ovde dolaze sledee imenice kao to su phonetics, physics, mathematics, i sl.: Phonetics is the science of sounds. Fonetika je nauka o glasovima.

Meutim, kad se te imenice upotrebe u specijalnim sluajevima i po - stanu, naprimer, zajednike imenice, onda glagol uz njih dolazi u mnoini: Phonetics >vere sold at a very Iow price. Fonetike (knjige) su se prodavale po vrlo niskoj ceni. Sledee imenice imaju samo oblik mnoine. S njima dolazi glagol takoe u mnoini, iako je smisao jednine: annals (letopis), auspices (okrilje), alms (milostinja), customs (carina), headquarters (glavni tab), oats (ovas), wages (plata), premises (prostorije), victuals (hrana), itd.: Alms were given to the poor. Siromanima je data milostinja.

Neke imenice koje oznaavaju predmet koji se sastoji od dva jednaka dela, imaju oblik mnoine iako imaju smisao jednine. Tu dolaze: braces (naramenice), trousers (pantalone), spectacles (naoare), scissors, shears (makaze), scales (vaga), itd.: My scissors are blunt. Moje su makaze tupe.

Neki nazivi bolesti i igara upotrebljavaju se samo u mnoini: measles (boginje), mumps (zaunice), cards (karte), bowls (kuglanje), billiards (bilijar), dominoes (domine), itd. Glagol koji stoji uz njih moe biti u jednini ili mnoini.

55

Neke imenice u mnoini sa nastavkom -s imaju promenjeno znaenje; tu dolaze sledee imenice: Jednina Mnoina a good (dobro) goods (roba) plants (postrojenje) works (fabrika) plant (biljka) customs (carina), itd. work (posao) Izvestan broj imenica ima dva oblika za custom (obiaj) mnoinu. Oni se razlikuju po znaenju i obliku. Najei primeri su: brothers braa po krvnom srodstvu, brethren braa, bratija, pripadnici vere, sekte ili u prenosnom znaenju, cloths komadi tkanine, clothes odea, dies boje, dice kocke, pennies peni, kovani novac, pence peni, po vrednosti, u preno- snom smislu, fish ribe, razne vrste ribe, fishes ribe, iste vrste ribe, itd.

56

P R I D E V I
ZNAENJE

(Adjectives)

Pridevi su rei koje upotpunjuju znaenje imenica poka - zujui kakva je ili ija je neka stvar ili lice o kom se govori. Napr.: a noble person (plemenita osoba), a red brick (crvena cigla). Rei noble, red" opisuju karakter lica i boju stvari. Pridevi u engleskom jeziku imaju isti oblik za sva tri roda u jednini i mnoini. Padee menjaju kao i imenice, tj. pomou predloga: little (malen, a, o), little books (male knjige), a little boy (1. pad. mali deak), of a little boy (2. pad. malog deaka), to a little boy (3. pad. malom deaku), itd. Pridev stoji ispred imenice; tada se odreeni ili neodreeni lan odvaja od nje i stavlja ispred prideva: a house a big house (kua, velika kua). Sasvim je logino to se produeni neodreeni lan an zamenjuje kratkim a kad se nae ispred prideva koji poinje suglasnikom. Meutim, lan ostaje nepromenjen ispred prideva koji poinje samoglasnikom: an apple a little apple (jabuka, mala jabuka); ali an easy lesson (laka lekcija).

OBLICI

Pored izvornih prideva (hot (vru), quick (brz), dry (suv)), itd., u engleskom jeziku postoje takode izvedeni pridevi koji se prave na etiri razliita naina: a) od imenica dodavanjem nastavaka: rain-rainy, hope-hopeful, woodwooden, itd., b) od drugih prideva dodavanjem nastavaka: red-redish, poor-poorly, comic-comical, itd.; c) od glagola dodavanjem nasta- vaka: move-movable, talktalkative, itd.; d) od priloga dodavanjem nasta- vaka: upright; downward, itd.

PODELA

Podela prideva u engleskom jeziku zavisi od naina na koji oni objanjavaju neku imenicu. Tako pridevi upotpunjavaju znaenje imenica opisivanjem njihovih osobina, pokazuju na koju se imenicu misli, istiu broj ili koliinu, itd., itd. Prema tome oni se dele na d e v e t vrsta: a) Vlastiti pridevi (Proper Adjectives), koji se prave od vlastitih ili osobenih imenica: Yugoslavia, Yugoslav (Jugoslavija, jugoslovenski), Rome, Roman (Rim, rimski), Italy, Italian (Italija, italijanski), itd.

57

b) Opisni pridevi (Descriptive Adjectives), koji pokazuju stanje ili oso- binu nekog lica ili predmeta: red, blue, strong, brave, (crven, plav, jak, hra- bar), itd. c) Koliinski pridevi (Quantitative Adjectives), koji pokazuju koliinu imenice uz koju stoje. Tu dolaze: many, much (mnogo), little (malo), few (malo), enough (dosta), some, any (neto), half (pola), itd. d) Pokazni pridevi (Demonstrative Adjectives), koji pokazuju predmet ili lice na koje se misli: this (ovaj), these (ovi), that (onaj), those (oni), such (takav), the same (isti), other (drugi), itd. e) Upitni pridevi (Interrogative Adjectives), kojima se pita na koje lice ili predmet se misli: what (kakav?), which? (koji?). f) Prisvojni pridevi (Possessive Adjectives), koji pokazuju da nekom neto pripada: my (moj), your, thy (tvoj), his (njegov), her (njezin), its (njegov), our (na), your (va), their (njihov). g) Neodreeni pridevi (Indefinite Adjectives), koji se odnose na broj ili koliinu, ali u neodreen om smislu: some, any (neki), no (nikakav), certain (neki, izvesni), another (neki, jo jedan), itd. h) Deoni pridevi (Distributive Adjectives), koji stojei uz imenicu po - kazuju da je neko lice ili predmet uzet izdvojeno ili posebno: each (svaki), every (svaki), either (oba, i jedan i drugi), neither (nikoji, ni jedan ni drugi), itd. i) Brojni pridevi (Numeral Adjectives), koji oznaavaju broj ili red lica ili predmeta uz koje stoje. (Vidi brojeve.)
a) VLASTTTI PRIDEVI (Proper Adjectives)

Vlastiti pridevi napravljeni od imenica koje oznaavaju nacionalnosti uvek se piu velikim slovom. Ostali pridevi koji su napravljeni od drugih vlastitih imenica piu se malim slovom: England (Engleska) France (Francuska) Norway (Norveka) ali: Rome (Rim) the roman castle (rimski za- mak) a jovial tourist nglish (engleski) an English explorer (engleski istraiva) French (francuski) the French name (francusko ime) Norwegian (norveki) a Norwegian sailor (norveki mornar), itd. roman (rimski) Jove (Jov, ime boga) y "ovial (veseo) Macadam (Makadam, macadamized ime)(veseli (kaldrmisan) putnik, izletnik)
58

a macadamized road (kaldrmisan put), itd.

b) OPISNI PRIDEVI (Descriptive Adjectives) Opisni pridevi odgovaraju na pitanje kakav?, koje vrste?: what kind of a boy? brave (hrabar) (kakav deak?) dark (taman) what night? (kakva no?) a dark night (tamna no) what kind of a field? (kakvo polje?) c) KOLIINSKI PRIDEVI (Quantitative Adjectives) Koliinski pridev SOME upotrebljava se u potvrdnim reenicama oznaava: Kupio sam nekoliko hlebova. a) deo jedne koliine (neto): I have got some bread. Bilo je oko dvadeset pera u kutiji. b) izvestan broj (nekoliko): / have got some loaves. c) uz brojeve, u smislu ,,oko": There were some twenty pens in the box. lmam hleba (malo, neto, izvesnu koliinu). MUCH se upotrebljava ispred imenica koje se ne mogu brojati, tj. stoji ispred imenica u jednini. Takve imenice su veinom gradivne, koliinske ili misaone: much water (mnogo vode), much time (mnogo vremena), much noise (mnogo vike), much love (mnogo ljubavi), itd. MANY se, naprotiv, upotrebljava ispred imenica koje se mogu brojati, tj. stoji ispred imenica u mnoini: many pupils (mnogo daka), many books (mnogo knjiga), many people (mnogo ljudi, sveta), itd. U engleskom se jeziku u ovakvim sluajevima gde postoje dve rei za jedan smisao, sve vie upotrebljavaju krai oblici u odrinim i upitnim reenicama, dok u potvrdnim reenicama to nije od neke vee vanosti. Tako, much se uopte ne upotrebljava u potvrdnim reenicama, dok se manv ne pridrava tako strogo tog pravila. Reenica: My brother has much time. Moj brat ima mnogo vremena. gramatiki je tana, ali e se vrlo retko uti u modernom engleskom jeziku. Umesto much u potvrdnim reenicama obino dolazi a lot; zato gornja reenica treba da glasi: My brother has a lot of time.
59

a brave boy (hrabar deak)

a fertile field (plodno polje).

fertile (plodan)

Moj brat ima mnogo vremena.

60

Zato treba upotrebljavati: U potvrdnim reenicama a lot of plenty of umesto a great deal of a good deal of a lot of (lots of) plenty of a great many of umesto a good many of
P R 1 M E R I:

U odrinim i upitnim reenicama much

many

He has got a lot of money. (Ima mnogo novaca.) He has a lot of children. (Ima mnogo dece.) There is plenty of sand. (Ima mnogo peska.) There are plenty of apples. (Ima mnogo jabuka.) There has been a great deal o/rain. (Bilo je mnogo kie.) There haye been a great many people. (Bilo je mnogo sveta.)

He has not got much money. (Nema mnogo novaca.) He has not many children. (Nema mnogo dece.) There is not much sand. (Nema mnogo peska.) There are not many apples. (Nema mnogo jabuka.) There has not been much rain. (Nije bilo mnogo kie.) There have not been many people. (Nije bilo mnogo sveta.)

MANY se moe upotrebiti ponekad sa prividnom jedninom. Tada neodreeni lan dolazi izmedu prideva i imenice, a glagol je u jednini: Manv a man has heard of that wondet\ Mnogi je ovek uo o tom udu. N a p o m e n a :
Uporedi zamenice much i many.

LITTLE se upotrebljava ispred imenica koje se ne mogu brojati, tj. stoji isp red imenica u jednini. Takve imenice su veinom gradivne, koliinske ili misaone. Little oznaava da neeg nema u velikoj koliini, pa je po svom smislu donekle negativan (malo, neto, skoro nita): We have little time to learn English. Imamo malo (skoro n ita) vre mena da uimo engleski. / am sorry, but I have little money. ao mi je, ali imam malo novaca. Meutim, kad se eli rei da neega ima u maloj koliini, ali u pozi - tivnom smislu, onda se ispred little stavlja neodreeni lan a, tj. a little (u smislu some -f imenica u jednini): He will have a little time in the evening. Imae malo vremena uvee. Put a little sugar on the bread. Stavi malo eera na hleb.
N a p o m e n a : Vidi odeljak o neodreenom lanu.

61

FEW se upotrebljava ispred imenica koje se mogu brojati, tj. stoji ispred imenica koje mogu da imaju mnoinu. Few oznaava da neeg ima u malom broju i zato je po smislu negativan (not many, malo, nekoliko, skoro ni jedan): We have few good English books. Imamo malo dobrih engleskih knjiga (skoro nijednu). Ali kad se eli pokazati da neeg ima u manjem broju i u pozitivnom smislu, onda se upotrebljava a few (sa znaenjem some + imenica u mnoini): We have a few good English books. Imamo nekoliko dobrih engleskih knjiga. ENOUGH se moe upotrebiti pre ili posle imenice. Tako se moe rei: I have enough time, ili I ha\e tims enough. Imam dosta vremena.

Meutim, enough uvek dolazi posle drugog prideva ili priloga: She is tall enough. Ona je dosta visoka. That has been done well enough. To je bilo dosta dobro uraeno. ALL se upotrebljava sa odreenim lanom kad oznaava neku odre - denu koliinu. Inae dolazi bez lana: They were calling on all the year round. Navraali su cele godine. ali: All men are mortal. Svi su ljudi smrtni. Kad posle all dolazi geografska vlastita imenica, onda se odnosi na stanovnike: All Yugoslavia rose as one in 1941. itava se Jugoslavija (svaki poje dinac) kao jedan digla 1941 godine.
N a p o m e n a : Vidi zamenicu all. d) POKAZNI PRIDEVI (Demonstrative Adjectives)

Pokazni pridevi za razliku od pokaznih zamenica, koje imaju isti oblik, dolaze ispred imenica, a ne umesto njih: Work and play are both necessary to I rad i razonoda su potrebni za health: this (tj. play) gives us rest, and zdravlje: ona (tj. razonoda) nam that (tj. work) gives us energy. daje odmor, a on (tj. rad) nam daje energiju. This i that su u ovoj reenici zamenice, jer stoje umesto imenica work i play. Meutim, u reenici: This house and that (house) are both to let. Ova i ona kua se izdaju. this i that su pridevi, jer stoje uz imenicu pokazujui na koje se kue misli. Pokazni pridevi se slau sa imenicom ispred koje stoje u broju: My son does not like that sort of the book. Moj sin ne voli takvu knjigu. My sons do not like those sorts of the ' Moji sinovi ne vole takve knjige. books. THIS, THESE se upotrebljavaju da bi se pokazala prolost ili budunost vremena koja su povezana sa sadanjim momentom:

62

Ihave not been to my sister's this month. Nisam bio ovog meseca kod sestre. Naprotiv, that, those oznaavaju prolost ili budunost koja nema neposredne veze sa sadanjim momentom. Najbolji primer jeste upravni i neupravni govor, kad se this i these upravnog govora pretvaraju u that i those neupravnog govora: I have not seen him this week. Nisam ga video ove nedelje. He said that he had not seen him that Rekao je da ga nije video ovc week. nedelje.
N a p o m e n a : Uporedi pokazne zamenice.

SUCH je pokazni pridev ijim se smislom postie poredenje i zato se uvek upotpunjuje sa that ili as. Tako reenica: Such an easy lesson! Such a nice boy! Tako laka lekcija! Tako simpatian deak! izgleda nepotpuna; naime, osea se da nedostaje poredenje i zato treba rei: Such an easy lesson as the Iast one. Tako laka lekcija kao poslednja. Such a nice boy as your son. Tako simpatian deak kao va sin. Posle such upotrebljava se one: such a one takav.
N a p o m e n a : Uporedi zamenicu such".

Pridev THE SAME (isti) je naglaen uz rei very, self: This is the very same book I lost some Ovo je ba ona ista knjiga koju time ago. sam izgubio pre izvesnog vremena. Inae po svom smislu i ovaj pridev zahteva poreenje, pa se zato pojavljuje u obliku the same ...........................................as. Prilikom poreenja, pridev OTHER dolazi uvek sa than, a ne sa but: There was no other way open than to go Nije bilo drugog izlaza nego ii there. e) UPITM PRIDEVI (Interrogative Adjectives) tamo.

Upitni pridcvi what (kakav) i which (koji) razlikuju se po svom stepenu odredenosti. Tako what se upotrebljava ispred imenica uzetih u optem smislu. Opseg ovog prid eva je veoma irok, neodreen, i odgovor moe da se odnosi na bilo koju stvar te vrste. Kad pitamo: What lcmguage do you like best? Koji jezik najvie volite? misli se uopte ,,koji jezik", i u odgovoru se moe dati bilo koji, svaki jezik. Slino imamo u r eenici: What colour is your blouse? Kakve je boje vaa bluza? What tickets did you buy? Kakve ste karte kupili? What country are you from? Iz koje ste zemlje?

63

Upitni pridev which pita za odreenu stvar, neto to se iz odredene grupe ili broja odabira ili izdvaja. Tako, ako se zna da se u koli ue neki odreeni jezici (francuski, nemaki, engleski), pa se od poznatog broja eli saznati koji jezik se najradije ui, onda pitanje gl asi: Which language do you like best? ili:
N a p o m e n a : Uporedi zamenice \vhich i vvhat.

Koji jezik najvie volite?

Which of these languages do you like best? Koji od ovih jezika najvie volite?

f) PRISVOJNI PRIDEVI (Possessive Adjectives) Prisvojni pridevi my, your, thy, his, her, its, our, your, their postali su od starog prisvojnog genitiva (prisvojnog padea) linih zamenica dobivi nastavke (you, your, thev, their). Ovi pridevi ponekad se nazivaju zavisnim prisvojnim zamenicama, to je donekle pravilno, pod uslovom ako se one ne uzimaju u striktnom znacnju zamenicc, tj. rei koja stoji umesto imenice. Medutim, poto se oni ponaaju kao i svaki drugi pridev (stoje uz imenicu, onaavaju je, pokazuju kome neto pripada ili da neko neto poseduje), oni e biti razmatrani kao posebna vrsta prideva prisvojni pridevi. Od ostalih prideva razlikuju se samo u tome to nikad ne mogu da stoje samo - stalno u reenici, ve uvek moraju dolaziti uz imenicu. Tako kaemo: This is my book (a ne This book is my). Ovo je moja knjiga. Prisvojni pridevi se upotrebljavaju: a) kad je lice podmet reenice (u radnom stanju) a naroito ispred imena delova tela, odee i sl. Tada se prisvojni pridev obino ne prevodi u naem jeziku: He held out his hand. Ispruio je ruku. Mr. Brown took off his hat. Gosp. Braun je skinuo eir. I asked my sister to come with me. Pozvao sam sestru da poe sa mnom.

64

Meutim, ako lice nije podmet takve radne reenice, ve je podmet trpne reenice, ili ako je glagol u reenici povratan, onda se umesto prisvojnog prideva upotrebljava odreeni lan: He shot the thief through the arm. He shot himself through the arm. Ranio je lopova u ruku. Ranio se u ruku.

b) u naglaenom obliku sa own umesto prisvojne zamenice: This is my own raincoat. I have a raincoat Ovo je moj vlastiti kini kaput. of my own. Imam svoj vlastiti kini kaput.
N a p o m e n a : Uporedi prisvojne zamenice. g) NEODREENI PRIDEV (Indefinite Adjectives)

Neodredeni pridevi stoje uz imenice oznaavajui neodreen broj, kol iinu ili sl. Pored ve ranije pomenutin neodredenih prideva, ovde se takode ubraja i neodreeni lan a, an, koji e biti objanjen u posebnom odeljku. Pridev SOME, uopte uzevi, iako oznaava neodreenost bilo broja ili koliine, nije potpuno neodreen, jer po svom korenom znaenju ima donekle pozitivan smisao. Ponekad se on klasira kao pozitivni neodrecni pridev ili zamenica. Tako u reenici: Some people like going to the pictures. Neki Ijudi vole da idu u bioskop. ne misli se na sve ljude, ve na donekle ogranien, poseban broj ljudi. SOME stoji ispred imenica u jednini i mnoini: / have bought some ink this morning. Jutros sam kupio mastila. / have bought some books this moming. Jutros sam kupio neke knjige. Umesto some -f imenica" u mnoini moe se upotrebiti several i a few: There were some mistakes in your dicBilo je nekoliko greaka u vaem tation. diktatu. There were a few (several) mistakes in Bilo je nekoliko greaka u vaem your dictation. diktatu. SOME se upotrebljava: a) u potvrdnoj reenici i znai ,,neki": You have some niceflowers in your garden. Imate (nekog) lepog cvea u bati. He wants some nails. On eli nekoliko eksera. Some children Hke to help their parents. Neka deca vole da pomau svojim roditeljima. b) u odrinoj ili upitno-odrinoj reenici koja ima potvrdan smisao: He never goes out hunting but he has Nikad ne ide u lov a da nema some accident. neki nemio dogaaj. Didn't you find some papers on the table. Zar nisi naao neke hartije na stolu (a znam da jesi naao). c) u upitnim reenicama kad se oekuje potvrdan odgovor ili kad sc odnosi na deo predmeta o kom se govori: Wil! you have some wine? elite li (neto) vina?

65

d) u upitnim reenicama ako se pitanje ne odnosi na some ili na re koju on oznaava: Why do the trees in some countries blos- Zato drvee u nekim zemljama som earlier than in others? cveta ranije nego u drugim? ali: Are there any trees in your garden? Ima li u vaem vrtu drvea? N a p o m e n a :
Uporedi zamenicu some".

ANY po svom korenom znaenju ima, za razliku od some, negativai* smisao, jer prelazei okvire prideva some postaje potpuno neodreen, ne - jasan, nepoznat i prema tome znai neki, opti, bilo koji, ma koji": You may come to see me any day> but Moe da doe da me poseti you must come some day. bilo kojeg dana, ali mora doi jednog dana. Taj njegov negativan smisao se jo bolje zapaa u reenicama u kojim se izraava neka pogodba, sumnja, pretpostavka i sl., ili u reenicama sa prividno potvrdnim prilozima, kao scarcely (jedva), hardly (jedva, teko), itd.,. jer pogodbene i druge njima sline reenice su ustvari jedna vrsta odrinih reenica: If John had an> photo, he wouJd give it Da Jovan ima ijednu sliku, dao> to me. bi mi je. He has got hardly any letters. Teko da je dobio ijedno pismo. ANY se upotrebljava: a) u odrinoj reenici sa odrinim glagolskim oblikom: / didn't buy any ties. They did not want any papers. You didn't ask us any question. Nisam kupio nijednu manu. Nisu eleli nikakve novine. Niste nas pitali nikakvo pitanje.

b) u odrinim reenicama sa potvrdnim glagolskim oblikom i odrinim prilozima, kao never (nikad), scarcely (jedva), hardly (teko), without (bez), itd.: He will never find an> job. On nikad nee nai posla. There is hardl> any pin in the box. Teko da se u kut iji nalazi ijedna ioda. c) u pogodbenim reenicama ili u reenicama u kojima se izraava sumnja, pretpostavka ili sl.: If / had any child, I should live happily. Da imam ijedno dete iveo bih sreno. d) u neupravnim pitanjima sa if ili whether: She asked me whether there was anj doubt Pitala me je da li ima kakve sumnje about it. u vezi s tim. e) u potvrdnim reenicama sa znaenjem bilo koji, ma koji, uopte koji": You may come at any time you want. Moe doi u koje hoe vreme.

66

N a p o m e n a : U upitnim, odrinim i pogodbenim reenicama any ispred drugog stepena poreenja postaje prilog koji se prevodi sa uopte": / dorCt feel any better for this change. Ne oseam se nita bolje zbog te promene.

N O je odrini neodredeni pridev koji je nastao spajanjem negacije not i prideva any (not -f- any = n o). Dolazi sa imenicama u jednini i mnoini: I do not have any time. I have no time. He can not see an> birds in the He can see no birds in the tree. Nemam vremena. tree. Ne moe da vidi nijedne ptice na drvetu.

Do spajanja not i any u n o ne dolazi u onim sluajevima kad elimo da naglasimo imenicu ispred koje stoji pridev any: / have not any faith in such theories. Nemam poverenja u takve teorije.
N a p o m e n a : Treba obraliti panju na sledei sluaj: He is not a doctor. On nije doktor (nije mu to profesija). He is no doctor. On nije nikakav doktor (to mu je profesija, ali je slab doktor). Uporedi neodreenu zamenicu any.

CERTAIN se upotrebljava ispred imenica u jednini i tada stoji sa ne odredenim lanom; sa imenicama u mnoini upotrebljava se bez ikakvog lana: A certain man always comes to the shore Neki ovek uvek rano ujutru do - of the lake early in the morning. lazi na obalu jezera. Certain people like having their meals at Neki Ijudi vole da se hrane u a restaurant. restoranu. ANOTHER je sastavljen od an-other i znai drugi, jo jedan ili neki": Poslui se drugim (jo jednim) kolaem. Take another apple. Uzmi jo jednu jabuku. h) DEONI PRIDEVI (Distributive Adjectives) Try another cake. Deoni pridevi each, every, either, neither dolaze uvek sa imenicama u jednini. Prema tome, glagol, zamenica ili imenica koja se, inae, moe brojati dolaze posle njih uvek u jednini: Why does each pupil in the classroom Zato svaki ak u uionici ima have an atlas? atlas? Every man has two arms and two legs. Svaki ovek ima dve ruke i dve noge. Either was correct. I jedno i drugo je bilo tano. Neither book belongs to Mary. Ni jedna ni druga knjiga ne pripada Mariji. EACH znai svaki" od odredenog, ogranienog broja uzetog pojedina - no, odvojeno; zato each ima smisao jedan od dvojice ili vie njih".
67

He told me to give each man a pack of Rekao mi je da dam svakom o - cigarettes. veku kutiju cigareta. (Od odreenog broja, svakom pojedincu, svakom od njih dvojice ili vie njih). EVERY znai svaki" bez izuzetka, uzet pojedinano ili odvojeno; on obuhvata posebno svaku jedinku jedne celine, grupe ili broja i u tome se p ribliava pridevu all. Zato every oznaava jednog od vie njih" a nikad jednog od dvojice": He asked me to tell every man the truth. Zamolio me je da kaem svakom istinu (svakom oveku, znai svima (all)", itavom svetu).
N a p o m e n a : Uporedi deone zamenice.

EITHER se upotrebljava za lica ili predmete u znaenju: a) jedan ili drugi, oba, oboje: Give me a pen or a pencil. Either will do. Daj mi pero ili olovku. Dobro e biti jedno ili drugo. Is either of your parents of Yugoslav Jesu li va a oba roditelja jugo - nationality? slovenske nacionalnosti? b) svaki (od dva), oba, oboje: There is a cinema on either side of the Po jedan bioskop nalazi se sa obe street. strane ulice. Do you write with either hand? Piete li obema rukama? NEITHER se upotrebljava za lica ili predmete i znai: a) ni jedan ni drugi (od dvoje), nijedan (od dvoje): Neither book will do. Ni jedna ni druga knjiga nee odgovarati.

68

i) BROJNI PRIDEVI (Numeral Adjectires) Brojni pridevi su prema naoj klasifikaciji posebna vrsta rei. Zato su oni radi lakeg razumevanja i upotrebe obraeni u posebnom odeljku.

POREENJE PRTOEVA (Comparison of Adjectives) Iako je ranije reeno da se pridevi ne menjaju (u rodu, broju i padeu) ipak prilikom poredenja prideva dolazi do promene njihovih oblika. Ti oblica vise od stepena poredenja. U engleskom jeziku postoje tri stepena poredenja: a) Prvi stepen poreenja (Positive) oznaava obinu oobinu nekog prideva: a large room (velika soba), a fat man (debeo ovek), a nice flower (lep cvet). itd. b) Drugi stepen poreenja (Comparative) pokazuje vii stepen osobine nekog prideva. Ovo se postie poreenjem dvaju lica, predmeta ili 1.: a larger room (vea soba) a fatter man (deblji ovek), a nicer flower (lepi cvet), itd. c) Trei stepen poreenja (Superlative) oznaava najvii stepen osobine nekog prideva. Ovaj stepen upotrebljava se kad se jedno lice ili predmet poredi sa vie lica ili predmeta iste vrste: the largest room (najvea soba), the fattest man (najdeblji ovek), the nicest flower (najlepi cvet), itd.
m) PRVI STEPEN POREENJA (Positive) PRAVDLNIH I NEPRAVILNIH PRIDEVA

U potvrdnim i upitnim reenicama prvi stepen poreenja prideva pravi se pomou priloga stepena as koji dolazi pre i posle prideva, tj. as (pridevl as (ili as old as) i prevodi se sa isto toliko . . . koliko", isto toliko . . kao", ili tako . . . kao (to)": He is as old as I am. fs he as old as I am? It is as easy as ABC. Is it as easy as ABC? Isto je star koliko i ja. Je li isto star koliko i ja? To je lako kao ABC (azbuka). Je li to tako lako kao ABC?

U odrinim reenicama, po pravilu, umesto as . . . as upotrebljava se so . . . as, sa istim znaenjem. U modernom engleskom jeziku je ta razlika ve skoro iezla, pa se upotrebljavaju oba oblika: He is not so old as I am, ili He is not as old as I am. It is not so easy as ABC, ili It is not as easy as ABC.
5 Gramatika engleskog jezika

Nije star koliko i ja. To nije isto tako lako kao ABC.
6 5

b) DRUGI I TREI STEPEN POREENJA (Comparative an Superlative) PRAVILNIH

PRIDEVA

U engleskom jeziku postoje dva pravilna naina pravljenja drugog i tr eeg stepena poredenja. Prvi nain pravljenja poredenja sastoji se u do - davanju na pridevsku osnovu donekle izmenjenih staro-engleskih nastavaka (-ra, esta, -osta), koji su se u modernom engleskom jeziku preobratili u -er za drugi stepen i -est za trei stepen poreenja. Ovakav nain poreenja upotrebljava se uglavnom za prideve germanskog porekla, pa se i sam nain poreenja naziva g e r m a n s k i m p o r e e n j e m . Nasuprot tome po- stoji drugi nain poreenja, koji je svojstven za poreenje prideva ije je poreklo iz romanskih jezika. Toje r o m a n s k i nain poreenja prideva i sastoji se u stavljanju more ispred prideva za drugi stepen, i most za trei stepen poreenja. Ovde treba jo pomenuti i nepravilno poreenje prideva, koje se pojavljuje u engleskom jeziku kao i u svim drugim razvijenim jezicima. Germanski nain: wise, wiser, wisest (mudar, mudriji, najmudriji) Romanski nain: beautiful, more beautiful, most beautiful (lep, lepi, najlepi) Nepravilno poredenje: bad, worse, worst (rav, gori, najgori). Ova dva naina pravljenja poreenja bie ovde razmatrana posebno, zbog niza sitnih pravila koja treba istai da bi se moglo izvriti poreenje svakog pojedinog prideva. Nepravilno poredenje takoe zahteva posebnu obradu, s obzirom na nepravilne oblike, dvostruke o blike i upotrebu drugog i treeg stepena. Germansko poreenje prideva (-er, -est) Za pravljenje poredenja prideva na ovaj nain treba voditi rauna o vrsti nastavka, njegovom izgovoru, broju slogova, promenama krajnjih samoglasnika i suglasnika i na kraju o fonetskim promenama. Sledea pra - vila o pravljenju drugog i treeg stepena poreenja sadre sve te uslove i promene i glase: a) Veina jednoslonih prideva koji se zavravaju na dva suglasnika ili jedan suglasnik kom prethodi dugi samoglasnik, dobijaju za drugi stepen poreenja nastavak -er, a za trei stepen nastavak -est. 1 stepen II stepen III stepen (malen, manji, najmanji) small small-er small-est (debeo, deblji, najdeblji) thick thicker thickest (hrabar, hrabriji, najhrabriji) bold bolder boldest (velik, vei, najvei) great great-er great-est (kratak, krai, najkrai) brief briefer briefest (dubok, dublji, najdublji), itd. deep deeper deepest Izuzeci su: just i right koji se porede na romanski nain. Meutim, kad se prave stepeni poreenja treba obratiti panju na fonetske promene i to kod onih prideva koji se zavravaju na -ng ili -r. U drugom i treem

70

stepenu -ng se umesto -rj izgovara kao a -r se u izgo- voru iz samoglasnika pretvara u suglasnik: I stepen II stepen III stepen strong stronger ['strorjgs] strongest (jak, jai, najjai) [strog] ['stroggist] poor [puo] poorer [puoro] poorest [puorist] (siromaan, siromaniji, najsiromaniji), itd. b) Ako se jednosloni pridev zavrava na jean suglasnik kome pret- hodi kratki samoglasnik, onda se pri poreenju krajnji suglasnik udvaja: I stepen II stepen III stepen hot hotter hottest (vru, vrui, najvrui), wet wet-t-er wet-t-est (vlaan, vlaniji, najvlaniji), glad glad-d-er glad-d-est (drag, drai, najdrai), itd. c) Ako se jednosloni pridev zavrava na muklo e (koje se ne ita), tada se kod poreenja dodaje samo -r, -st: (lep, lepi. najlepi) (istinit, istinitiji, najistinitiji) free free-r free-st (slobodan, slobodniji, najslobodniji) d) Kad se jednosloni pridev zavrava na y ispred kog se nalazi su- glasnik, y se menja u i i onda se dodaju nastavci -er, -est: dry ,[y=i] dri-er dri-est (suv, suvlji, najsuvlji) fine true fine-r true-r fine-st true-st Meutim, ako se ispred y nalazi samoglasnik, onda ne dolazi do pro- mene, ve se samo dodaju nastavci -er, -est: I stepen II stepen III stepen gay grey gay-er grey-er gay-est grey-est (veseo, veseliji, najveseliji) (siv, sivlji, najsivlji)

e) Jedini dvosloni pridevi koji prilikom poredenja dobijaju nastavke -er, -est su oni koji se zavravaju na: 1) -le, kao humble (r, st) skroman, feeble (r, st) slabaan, simple (r, st) jednostavan, ample (r, st) prostran, noble (r, st) plemenit, itd. Izuzeci su: docile (krotak), fragile (loman), supple (savitljiv). 2) -y, kao happy (y=i, happier, happiest) srean, early (y=i, earlier, earliest) ran, easy (y=i, easier, easiest) lak, lazy (lazier, laziest) lenj, dirty (dirtier, dirtiest) prljav, heavy (heavier, heaviest) teak, itd. 3) -er, kao tender (er, est) nean, bitter (er, est) gorak, clerer (er, est) pametan, sober (er, est) trezan, itd. 4) -ow, kao yellow (er, est) ut, shallow (er, est) plitak, itd.
71

5) ili imaju naglasak na drugom slogu: polite (er, est) pristojan, severe (er, est) ostar, sublime (er, est) uzvien, itd. Romansko poreenje pridera (more, most + prider) Za razliku od germanskog naina poreenja gde se oblik prideva menja dobijajui nastavke, kod romanskog poreenja oblik prideva ostaje nepro - menjen, ali se stvara neka v rsta sloenog drugog i treeg stepena poreenja. Taj sloeni oblik postie se stavljanjem more ispred prideva za drugi stepen i most za trei stepen poreenja: I stepen II stepen III stepen beautiful more beautiful most beautifu! (lep, lepi, najlepi) Ovaj se nain pravljenja poreenja primenjuje: a) kod svih dvoslonih prideva gde je naglasak na prvom slogu: famous more famous most famous (slavan, slavniji, najslavniji) b) kod prideva koji se zavravaju na -ed ili -ing: wretched more wretched most wretched (jadan, jadniji, najjadniji) interesting more interesting most interesting (zanimljiv, zanimljiviji, najzanimljiviji), itd. c) kod svih troslonih i vieslonih prideva: particular more particular most particular (osobit, osobitiji, najosobitiji) virtuous more virtuous most virtuous (estit, estitiji, najestitiji), itd. d) kod jednoslonih prideva ija je svrha naglaavanje neega: The most cold mnter we had. Najhladnija zima koju smo imali.
N a p o m e n a : Neki dvosloni pridevi kao pleasant (prijatan), handsome (zgodan), cruel (okrutan), common (zajedniki), quiet (tih), civil (ugladen), itd., mogu se porediti na oba naina: cruel, crueller, cruellest ili cruel, more cruel, most cruel (okrutan, okrutniji, najokrutniji). NEPRAVILNO POREENJE PRIDEVA (Irregular Comparison)

Kod izvesnog broja prideva vri se nepravilno poredenje; naime, ovi pridevi nemaju svoj oblik za drugi i trei stepen poreenja, ve za te stepene uzimaju oblike onih prideva koji su slini po znaenju, a nemaju sopstvenog prvog stepena. Kod drugih prideva poredenje se opet pravi nepravilno me- njanjem osnovnog samoglasnika i najzad dodavanjem germanskih nastavaka za poreenje.

72

Evo pregleda najvanijih nepravilnih poreenja prideva: H stepen bad iil evil much ) many J good little late near nigh old | far | fore hind in out beneath inner outer utter nether worsc more better less later latter nearer nigher older elder farther further former hinder in stepen worst most best least latest last nearest next nighest oldest eldest farthest furthest foremost first hindmost hindermos t inmost outmost utmost nethermost (rav, | (bolestan ! gori, najgori) (zao, I (mnogo, vie, najvic) (dobar, bolji, najbolji) (malen, manji, najmanji) (kasan, kasniji, najkasniji) (blizak, blii, najblii) (blizak, blii, najblii) (star, stariji, najstariji) (dalek, dalji, najdalji) (prednji, raniji, najraniji, prvi) (zadnji, kasniji, najkasniji) (unutarnji, urutarnjiji, najunutarnjiji) (spoljni, spoljniji, najspoljniji) (krajnji, najkrajnjiji) (nizak, nii, najnii)

Upotreba nekih oblika nepravilnog poreenja OLD, OLDER, OLDEST. Drugi i trei stepen pravilnog poreenja ovog prideva upotrebljava se u bukvalnom smislu, tj. za godine starosti u optem smislu, ili da pokau osobinu koja je trajala due vremena: My father is older than you are. Moj otac je stariji od tebe. (u optem smislu) He is my oldest friend (trajanje). On je moj stari prijatelj. OLD, ELDER, ELDEST. Drugi i trei stepen nepravilnog poreenja ovog prideva upotrebljava se u prenosnom smislu za starost, kad se meu sobom porede lanovi jedne iste porodice, udruenja, kluba i sl., mislei na red koji oni zauzimaju s obzirom na njihovu starost, rang, i sl. Dok se older, oldest upotrebljavaju podjednako za lica i stvari, elder, eldest upo- trebljavaju se samo za lica. Isto tako, kad se govori o starosti lanova neke druge porodi ce, takode se upotrebljava older, oldest:

73

He is the eldest of my sons. (lice) On je najstariji od mojih sinova. Thatis the oldest tree in the garden. (stvar) To je najstarije drvo u vrtu. Mary's elder son is older than you. Marijin stariji sin je stariji od tebe.

74

FAR, FARTHER, FARTHEST se upotrebljavaju za udaljenost u pro- storu i vremenu, u bukvalnom smislu: Subotica farther from Sarajevo than Bel- Subotica je dalje od Sarajeva nego grade. Beograd. FAR, FURTHER, FURTHEST upotrebljava se da izrazi razlike ste- pena, razvoja, toka ili za redosled u prenosnom smislu: Make no further complaints. / shall go no further today. You may go further and say things about my son. Further news. Nemoj se dalje (vie) aliti. Danas neu ii dalje. many bad Moe i dalje da ode i da pria prljave stvari o mom sinu. Daljnje vesti.

LATER je drugi stepen poreenja od late i znai kasnije". Po zna - enju je suprotan od earlier: a later lecture (kasnije predavanje). LATTER je takoe drugi stepen poreenja od late. On znai kasnije" ili drugi" od dve stvari ili lica. Skoro uvek dolazi u kombinaciji the former . . . . the latter (prvi, raniji .... drugi, kasniji), i tad se odnosi na imenicu iz prethodne reenice: Mr. Jones and Mr. Smith are next-door Gosp. Dounz i go sp. Smit su neighbours; the former is a civil servant prvi susedi; prvi je dravni and the latter a bank manager. slubenik, a drugi direktor banke. Meutim, kad je vie lica pomenuto onda u ovoj kombinaciji umesto latter dolazi last, tj. the former .... the last. Obe ove kombinacije ne bi trebalo upotrebljavati izuzev u naunoj ili trgovakoj terminologiji, gde radi saetosti teksta one mogu biti veoma korisne. LATEST je pravilni trei stepen poredenja od prideva late i znai (suprotno od earliest) poslednji" do sada, u nekom nizu, ali iza kog jo dolaze neki drugi: ln his latest lecture, Mr. Brown dealt U svom poslednjem predavanju with impersonal verbs. gosp. Braun obraivao je bez line glagole. (Gosp. Braun e verovatno odrati jo neka predavanja, a ovo je poslednje do sada, iza kog e doi ostala) LAST je nepravilni trei stepen poreenja od prideva late i znai poslednji" (suprotno od first) i oznaava poslednji koji dolazi na kraju niza i iza kog ne dolazi ni jedan vie: Nui's last comedy was not finished. Poslednja Nuieva komedija nije bila zavrena. (Znai da je ova komedija poslednja u nizu komedija koju je Nui napisao i da se posle ove nee pojaviti vie nijedna.) Ostale upotrebe last su: a) kad oznaava jedinog kcji je preostao: last dinar (poslednji dinar)

75

b) kad oznaava neposredno vreme pre sadanjeg ili nekog odreenog vremena u prolosti: last summer (prola zima), last week (prola nedelja), itd. c) kad oznaava neto to dolazi posle neega drugog u vremenu: last Monday (proli ponedeljak) , itd.
MESTO PRIDEVA U REENICl

Treba razlikovati dvojako mesto prideva u reenici: uz imenicu i na ostalim mestima u reenici. Ako se stavlja uz neku imenicu pridev , uvek dolazi ispred nje. Izuzetno neki pridevi dolaze posle imenica koje oznaavaju meru, teinu, visinu i sl.: The blue sky; the angrj man, ali The walls were one foot thick. Plavo nebo; ljutit ovek. Zidovi su bili stopu debeli.

Kad dva ili vie prideva oznaavaju imenicu, onda odmah ispred ime - nice dolazi onaj pridev koji je za nju najbitniji, a zatim po redu ostali: a house (kua) an old house (stara kua) a nice old house (lepa stara kua) this nice old house (ova lepa stara kua), itd. Mesto prideva u reenici moe biti atributivno i predikativno. U prvom sluaju pridev dolazi ispred imenice koju oznaava: u drugom sluaju pridev stoji u predikatu kao dopuna glagola: The angry boy threw a stone. He seems angr>. The high mountains were all rouncl. The mountains were high. Srdit deak bacio je kamen. Neki pridevi dolaze uvek kao dopuna predikatu, tj. upotrebljavaju se predikativno, a drugi kao dopuna imenici, tj. atributivno. Pogreno je zamenjivati njihovu upotrebu, iako i sami Englezi ne vode uvek rauna o tanoj upotrebi: He is lucky. On je srean. A happv ma/u itd. Srean ovek, itd. Izgleda da je besan. Svuda naokolo su bile visoke planine. Planine su bile visoke.

76

LAN
(Article) U engleskom jeziku, kao i u svim romanskim i germanskim jezicima, postoji lan. To je ustvari pridev, koji kao i svaki drugi pridev stoji ispred imenice pokazujui na kakvo se lice ili predmet misli. Kad on oznaava neku odreenu, poznatu imenicu, onda se naziva o d r e d e n i l a n , i oblik mu je t h e. Medutim, kad on oznaava neku imenicu u potpuno neodredenom smislu, onda se naziva n e o d r e d e n i l a n , i oblik mu je a iii a n. Po pravilu uz svaku imenicu mora da dode jedan od dva lana, osim u izuzetnim sluajevim a kada se izostavlja. NEODREENI LAN (Indefinite Article) Postoje dva neodredena lana u engleskom jeziku: k r a t k i neodreeni lan a, i produeni neodredeni l a n an. Oba su oslabljeni oblici broja o n e, i zbog toga se upotreblja vaju samo ispred imenica u jednini. Korena re one moe esto da poslui kao korisna kontrola prilikom upotrebe neodreenog lana:
OBLICI

one apple (jedna jabuka) one tree (jedno drvo) one hour (jedan sat) ili He is a man (umesto: He is one mari). There was an apple on the table (umesto: one apple). He will take a new pen (umesto: one new pen).

an apple (jedna, neka jabuka) a tree (jedno, neko drvo) an hour (jedan, neki sat), itd. On je ovek. Jabuka se nalazila na stolu. Uzee novo pero.

77

Kratki neodreeni lan a pojavljuje se: a) ispred imenica koje poinju suglasnikom ili ispred prideva, ako pridev dolazi uz imenicu i poinje suglasnikom: a ook, a red book (knjiga, crvena knjiga), a zwan, a /all man (ovek, visok ovek), a Mrd, a mce bird (ptica, lepa ptica), itd.

78

b) ispred imenica ili prideva koji poinju samoglasnikom koji se iz - govara kao suglasnik (obino sa glasovima w i j): a ewe [a ju:] ovca, a union [a'jumian] savez, a one-eyed man [a WAn aid maen] jednook ovck, a useful thing [o ju:sful 0ii]] korisna stvar, itd. Produeni neodreeni lan an se pojavljuje: a) ispred imenica ili prideva koji poinju samoglasnikom. Tu n slui Itao spona koja om oguuje laki izgovor dveju rei: an eye [an^ai] oko, *n icecream [3n^'aiskri:m] sladoled, an American [an^s'merikn] Amerikanac, an oar [sn^o:] veslo, an easy lesson [sn^'i:zi lesn] Jaka lekcija, an open door [an^oupn do:] otvorena vrata, itd. b) ispred imenica ili prideva koji poinju muklim h (koje se ne ita): tn hour [an^aua] sat, an honest man [an^onist maen] poten ovek, an honorary secretary [sn^'onsrari 'sekrstri] poasni sekretar, itd.
N a p o m e n a : Kratki neodredeni lan se pojavljuje ispred rei koje poinju suglasnikom h koji se izgovara i nalazi se u naglaenom slogu: a history book [a'histari bukl -povesnica, istorija. Meutim, usled pomeranja naglaska na drugi slog, suglasnik h postaje nenaglaen i zato umesto kratkog neodreenog lana pojavljuje se produeni neodreeni lan an: a* historical novel [an his'torikal novalj-istoriski roman.

ZNAENJE

U staro-engleskom jeziku broj one upotrebljavao se ispred imenica u jednini umesto lana. Tokom razvitka jezika usled este upotrebe, on se menjao dok se najzad nije pretvorio u dananji oblik neodreenog lana. Iako se smisao broja one menjao i iezavao, ipak je neodreeni lan zadrao neto od njegovog znaenja. Samim tim to je postao od one i znai jedan", neodreeni lan pokazuje da se ne odnosi na odreeno lice ili pred - met, ve na neko" tj. neodreeno, bilo koje ili koje god lice ili predmet Time neodreeni lan ne imenuje nikakve osobine, svojstva, vrstu, vlasni- tvo ili sl. lica ili predmeta, ve samo konstatuje postojanje jednog takvog lica ili predmeta izdvojenog iz grupe, mnotva ili sl. Tako kad kaemo: There is a pigeon in the sky Golub je na nebu neodreeni lan a ne govori nam nita poblie o vrsti, boji, osobini ili vlasn - tvu goluba, ve samo konstatuje da se na nebu nalazi golub, jedan, neki golub, izdvojen iz grupe.
UPOTREBA

Neodreeni lan a, an apotrebljava se: a) kad sadri koreno znaenje (tj. broja one) uopte i u nekim

izrazima: A man is working in the field (umesto: Neki ovek radi u polju. one man). / have a book and two notebooks (umesto: Imam knjigu i dve sveske. one book).

79

There was a football match yesterday (umesto: one football match). He killed two at a bIow. They are all of a colour. Not a word did he reply. Jue je odigrana futbalska utak - mica.

Ubio je dvojicu jednim udarcem (odjednom). Svi su jedne iste boje (jednobojni). Ni jedne jedine rei nije odgovorio.

b) kad se ne misli na jednu odreenu osobu ili predmet, ve uopte na bilo koju osobu ili predmet. Obino je to prvi put pomenuta zajednika imenica o kojoj se ne zna nita poblie, izuzev da postoji; meutim, kad nastavimo da govorimo o njoj, onda se upotrebljava odreeni lan: We saw a cow on the road. The cow was white and black. There was st canary in the cage. The canary was brought from Greece. I have a nice picture in my room. The picture was painted by my best friend. Videli smo kravu na putu. fCrava je bila crna i bela. U kavezu je bila kanarinka. Ta kanarinka je doneta iz Grke. lmam lepu sliku u sobi. Naslikao ju je moj najbolji prijatelj.

c) samo ispred imenica koje se mogu brojati. Zato uz mislene, gra- divne i koliinske imenice (tj. imenice koje se ne mogu brojati) ne dolazi neodredeni lan: He had a friend who was a tinker. We have got a new boat. The postman entered and handed a letter He was in great fear for his friend. If I have time, / shall gladly go. The chair was made of vvood. Imao je prijatelja koji je bio kotlar. Nabavili smo nov amac. Potar je uao i uruio pismo. Jako se bojao za svog prijatelja. Ako budem imao vremena, rado u ii. Stolica je napravljena od drveta.

d) ispred imenica koje oznaavaju vreme (year, month, week, day, itd.), teinu (grain, ounce, pound, itd.), mere (yard, mile, foot, inch, itd.): He comes to see us twice a week. Dolazi da nas poseti dvaput nedeljno. Apples are sold at ninepence a pound. Jabuke se prodaju po devet penija funta. Get me silk at ten shillings a yard. Kupi mi svilu po deset ilinga jard e) ispred brojeva: dozen (tuce), hundred (stotina), thousand (hiljada), million (milion), score (dvadesetak), gross (dvanaest tuceta), itd.: He has found a score envelopes in the Naao je u fioci dvadesetak ko drawer. verata. She bought a dozen eggs yesterday. Jue je kupila tuce jaja. f) ispred imenica u jednini da oznai celu jednu vrstu: A cow is an animal. Krava je ivotinja.

80

g) ispred imenice u predikatu koja oznaava zanimanje, titulu, dostojanstvo, pripadnost (sekti, zanatu ili sl.), i dolazi posle glagola to be: William is a knight. Viljem je plemi. Was he a teacher? Je li on bio nastavnik? He is a Roman Catholic. On je katolik. h) ispred imenica u apoziciji, posle imena knjiga, pozorinih komada i dr.: "Saturday Daylight'\ a novel hy G. B. Subotna svetlost", roman od Priestley. G. B. Pristlija. "King Lear'\ a play hy Shakespeare. Kralj Lir", pozorini komad od ekspira. i) ispred razlomaka sa znaenjem jedan": a half (polovina), a third (treina), a fiftfe (petina), a thousandth (hiljaditi deo), itd.
N a p o m e n a : Treba obratiti panju na a half koje je ree i dolazi samo u izrazima kao a half truth (upola istina). Inae se upotrebljava half a . . . : half an hour (pola sata).

j) posle many (mnogo), for (za), as (kao), kad je povezan sa imenicom: zatim posle such (takav), quite (sasvim), rather (prilino), no less (ne manje), what (kako), u uzvicima; i najzad, posle so (tako, takav), too (suvie), as (isto kao), ako posle njih dolazi neki pridev. Zajednika imenica mora biti u jednini: Many a man was seen in the streets. Mnogi ovek je bio viden na uli cama. As a soldier he had little knowledge of Kao vojnik slabo je poznavao strategy. strategiju. Such a man deserves more attention. Takav ovek zasluuje vie panje. He is quite a good pupil. On je sasvim dobar dak. What a nice pencil you have got! Kako lepu olovku imate! That was too small a reward. To je bila suvie mala nagrada. It was as nice a film as it can be imagined. To je bio tako lep film kako se samo moe zamisliti. k) ispred little i few upotrebljenih u pozitivnom smislu: I have got a few English books. Dobio sam nekoliko engleskih knjiga. Yes, / have a little time. Da, imam malo vremena. I) posle negativne rei not da bi se naglasio negativan smisao reenice: They had not a pencil in the hag. Nisu imali ni jedne jedine olovke u torbi.

m) izuzetno ispred oblika nekih imenica u mnoini: a gaIIows (veala), a shambles (klanica), a headquarters (glavni stan), a means (sredstvo), (izu- zetak je re news): He was hanged on a gallows. A new shambles is being built. n) u nekim izrazima, kao: to have an appetite Bio je obeen na vealima. Nova klanica se gradi. imati apetit to have a fancy

81

 zamiljati to have a turn doi na red to have an opportunity imati prilike to have a care brinuti se to have a habit obiavati to have a headache imati glavobolju to have a cold prehladiti se to have a pain imati bol to have a sore throat prehladiti grlo take a seat sesti take a last farewell oprostiti se send an answer odgovoriti take a pride ponositi se, itd. itd.

to be at a loss biti u nedoumici to be in a hurry uriti se to be in a bad mood biti neraspoloen to be in a fury, rage besniti to be under an obligation obavezati se to be in a position biti u poloaju, stanju it is a pity teta je it is a shame sramota je it is a matter o f . . . to je stvar, pitanje. . . as a rule po pravilu to an end do kraja on an average proseno with a view to u pogledu, itd. itd.

Neodreeni lan a, an ne upotrebljava se: a) ispred gradivnih i mislenih imenica upotrebljenih u optem smislu (vidi pod c) upotrebu neodredenog lana). b) u nabrajanju: Kitchen, living-room and dining-room were Kuhinja, dnevna soba i trpezarija all on the same floor. nalazile su se na istom spratu. c) uz titulu koju jedno lice dri u isto vreme: Marshal Tito is President of the Republic. Maral Tito je pretsednik repu blike. d) u radnim reenicama uz predikatske dopune objekta i u trpnim reenicama uz predikatsku dopunu subjekta. To se deava obino uz glagole: call (zvati), make (napraviti), take (uzeti), turn (okrenuti): They took him captive (radna re.). Oni su ga zaro bili. John was made prisoner (trpna re.). Jovan je bio zarobljen. e) posle nekih izraza; kao: the title of (titula), the post of (poloaj), tbe office (kancelarija), the rank of (rang), itd.: He holds the post of secretary. Dri poloaj sekretara.

82

He attained the rank of colonel at an Postigao je rang pukovnika u mla- early age. dim danima. f) ispred imena obeda i godisnjih doba upotrebljenih u optem smislti:

Dinner was ready at seven o'clock. Veera je bila gotova u sedam sati* He is going to see us in spring. Posetie nas u prolee.

ODREENI LAN (Definite Article)

OBLICI

Odreeni lan t h e ima isti oblik za jedninu i mnoinu, kako ispred imenica ili prideva koji poinju samoglasnikom, tako i ispred onih koji poinju suglasnikom: the lamp (svetiljka), the lamps (svetiljke) the icecream (sladoled), the icecreams (sladoledi) the hour (sat), the hours (sati), itd. Meutim, odreeni lan ima dvojak izgovor, i to: a) izgovara se ,,6o" ispred imenica ili prideva koji poinju pisanim ili izgovorenim suglasnikom: the the the the the letter [5s 'lets], the long letter [5s loq 'leto] use [5o ju:s], the simple use [5o simpl ju:s] work [5o wo:k], the useful work [5o 'ju:sfol wo:k] youth [5o ju:0], the Tito's youth [5o 'titouz ju:G] ewe [5o ju:], the black ewe [5s blaek ju:], itd. itd.

b) izgovara se ,,5i", i to: 1) ispred imenica ili prideva koji poinju pisanim ili izgovorenim samo glasnikom: the arm [5i a:m], the arms [5i a:mz] the essay [5i 'esi], the easy essay [5i 'i :zi 'esi] the enormous task [5i i'no:mos ta:sk], itd. 2) ispred imenica ili prideva koji poinju muklim suglasnikom ,,h" ftj. onim koji se ne ita): the hour [5i auo] the honoured person [5i onord po:sn], itd. N a p o m e n a : Vidi neodreeni lan
ispred b.

3) kad stoji sam: He was talking about the definite article Govorio je o odreenom lanu "the" [8i]. .,5i". 4) kod naglaavanja:

83

This is a book% but not the book [5i buk]. Ovo je knjiga. ali ne ona knjiga.
ZNAENJE

Upotrebu odreenog lana u staro -engleskom jeziku vrile su pokazne zamenice that, this za jedninu i those, these za mnoinu. Oblici, a donekle i smisao ovih zamenica, pretrpeli su izvesne promene, tako da se u modernom engleskom jeziku zadrao samo njihov oslabljeni oblik t h er koji je u isto vreme postao i jedini oblik odreenog lana. Zadravajui donekle koreno znaenje pokaznih zamenica, odreeni lan ograniava imenicu ispred koje stoji, pokazujui jedno odreeno lice ili predmet koje je podjednako poznato onom koji govori i onom kom se govori. To se naj- bolje vidi u primerima u kojim umesto odredenog lana the, moemo staviti odgovarajuu pokaznu zamenicu, i smisao reenice se ne menja: She is the woman I want (umesto: that Ona je ena koju traim. womari). Na taj nain smo odredili imenicu woman, mislei jednu osobu ije su oso - bine odreene i poznate, iskljuujui tako mogunost da se misli na bilo koju enu. Isto tako u primeru: Give me the pen-knife. Daj mi perorez. moe se rei that pen-knife i smisao reenice ostaje nepromenjen, jer je poka zivanjem ograniena imenica pen-knife na jednu odreenu stvar, tj. perorez jednako poznat onom koji govori i onom kom se govori. Slian je sluaj sa zajednikim imenicama koje se prvi put pominju u reenici. Tada one stoje sa neodreenim ianom, jer o njima ne znamo nita poblie izuzev da postoje. Meutim, kad se nastavi da se govori o njima, bilo u istoj ili sledeoj reenici, onda one dolaze sa odreenim lanom, jer se misli na one imenice koje su ranije pomenute i o kojima sad podjednako znaju onaj koji govori i onaj kom se govori: We saw a child on the road. The child Na putu smo videli dete. To dete was dressed in rags. je bilo obueno u prnje. Na ovaj je nain re child u drugoj reenici odredena, i misli se na dete koje smo videli, tj. odreeno, poznato dete ili dete koje je pomenuto u prethodnoj reenici. Ipak, odreeni lan moe da doe ispred imenica koje su prvi put pomenute, pod uslovom da je imenica poblie odreena samim smislom reenice, tako da se odmah jasno vidi da se govori o poznatim stvarima, licima, i sl.:

84

We were sitting in the hall when we heard Sedeli smo u pretsoblju, kad smo the telephone ringing. uli da telefon zvoni.
N a p o m e n a : Odreivanje jedne imenice u reenici moe da se postigne stavljanjem uz nju prideva, raznih oznaka ili reenica koje mogu biti pomenute ili se podrazumevaju. UPOTREBA

Osim ranije izloenog opteg pravila, odreeni lan jo se upotrebljava: a) ispred imenice koja je sa drugom imenicom povezana predlogom o f: Graani Beograda. Vlasnik kue. Slika moga brata.

The citizens of Belgrade. The owner of the house. The picture of my brother.

b) ispred gradivnih i mislenih imenica kad su poblie odreene: The wood which is being exported from Drvo koje se izvozi iz vedske. Sweden. The sorrow he felt for her was great. alost koju je oseao prema njoj, bila je velika. c) ispred imena reka, mora, okeana, planinskih lanaca, kanala itd.: The other bank of the Danube. Druga obala Dunava. We climbed the Alps. Penjali smo se na Alpe. The Adriatic. Jadransko More. The Suez Canal. Suecki Kanal, itd. d) ispred treeg stepena poreenja prideva (superlativ): The most interesting story. Najinteresantnija pria. The best friend I ever had. Najbolji prijatelj kog sam ikad imao.
N a p o m e n a : Neki superlativi su prilozi, i tada dolaze bez ikakvog lana: Most people knew him (Veina ga je Ijudi poznavala). Ako ispred superlativa doe neodreeni lan a onda on znai ,,vrlo": He saw a most interesting scene (Video je vrlo zanimljivu scenu).

e) u idiomatskom izrazu sa drugim stepenom poredenja (komparati- vom) the.. . .the (ukoliko... .utoliko): The more you learn, the more you know. Ukoliko vie ui, utoliko vie zna. The bigger boy, the bigger coat. Ukoliko vei deak, utoliko vei kaput. f) ispred rednih brojeva: It happened on the first of May. The second time. Desilo se to prvog maja. Drugi put.

g) ispred vlastitih (osobenih) imenica upotrebljenih kao zajednike imenice: He is the Racine of the modern drama. On je Rasin moderne drame.

85

h) ispred imena brodova, ustanova, bioskopa, listova, hotela i jaTnOi ustanova (zgrada): The World Peace (brod), The Foreign Office (Ministar- stvo spoljnih poslova), The Tiroli (bioskop), The Strand (hotel), The Time* (list), itd. i) ispred imena svih mesta, naroda, grupa ostrva, porodica upotrebljenib u mnoini i ispred nekih imena upotrebljenih u jednini (obino sloenib imena nekih zemalja): The Tyrol, The English, The West Indies, The Rogers, The Serbs, The Straits Settlements, The United States of America, Tbe British Isles, itd. j) ispred rei koje oznaavaju muzike instrumente sa glagolom play. Meutim, kad se pominje neka igra ili sport ne stavlja se nikakav lan: Who is playing the accordion? She plays the piano every day. ali: He never played footbalL Let us play basket-ball! Ko svira na harmonici? Ona svaki dan svira na klaviru. Nikad nije igrao futbal. Hajdemo da igramo koarku!

k) ispred imena obeda i godinjih doba upotrebljenih u nekom odre- enom, poznatom smislu: The dinner we had yesterday was excellent. Ruak koji smo jue imali bio j odlian. I was in Italy during the vrinter of 1945. U Italiji sam bio u toku zimc 1945 god. I) ispred prideva upotrebljenih kao imenice: The good die young. Ono to je dobro umire mlado. The poor were standing in front of the Siromasi su stajali ispred zgrade. building. m) ispred rei same: Shall we go by the same train? Hoemo li ii istim vozom? It's always the same. To je uvek isto. n) ispred imenica koje postoje samo po jedna takve vrste: The sky was terribly dull. This is the singular of the noun. Nebo je bilo strano tmurno. To je jednina ove imenice.

o) ispred imenica koje odreuju celu vrstu i sve predmete koji pri - padaju toj vrsti, a ne samo neki odredeni predmet: The motor-car is faster than the train. Automobil je bri od voza. p) ispred imenica koje odreduju pridev, priloka oznaka ili odnosna reenica: The red book is lying on the table. Crvena knjiga lei na stolu. Is the fountain-pen in the box yours? Je li nalivpero u kutiji vae? That was the man you had been talking To je bio ovek s kojim ste raz- to the day before yesterday. govarali prekjue.

86

r) ispred imena strana sveta; meutim, kad se strane sveta upotrebe priloki, onda su bez lana: The sun sets in the west. The south-west part of the lake. ali: The ship suddenly sailecl up west. Sunce zalazi na zapadu. Jugozapadni deo jezera. Brod je iznenada zaplovio ka zapadu.

s) ispred imenica sa predlogom in kad one oznaavaju delove dana: She \vas always going to school in the Uvek je ila u kolu ujutru. morning. He has no time in the evening. On nema vremena uvee. t) u nekim izrazima: nothing of the kind (nita takvo) the whole of England (itava En gleska) to run the risk of (staviti na kocku) at the expence of (na troak), itd. Odreeni lan se ne upotrebljava: a) ispred gradivnih i mislenih imenica upotrebljenih u optem smislu: Iron is a useful metal. Love is not only human. Gvoe je koristan metal. Ljubav nije samo ljudska.

b) ispred vlastitih imena, imena gradova, zemalja i sl.: George was afraid of him. London is the capital of England. Serbia is a people's republic. ore se bojao njega. London je prestonica Engleske. Srbija je narodna republika.

c) ispred imena parkova, ulica, trgova i mostova: That shop was in Piccadillj Street. Ta se radnja nalazila u Pikadili ulici. London Bridge is one of the nicest bridges Londonski most je jedan od naj- on the Thames. lepih na Temzi. d) ispred imena pojedinanih planina: Thev climbed Mount Everest at last. Najzad su se popeli na Maunt Everest. e) ispred imena jezera i rtova ako posle njih doe neka vlastita ime- nica : Cape Horn (rt Horn); ali The Cape of Good Hope (rt Dobre Nade). f) ispred imena dana, meseci i godinjih doba upotrebljenih u optem smislu:
6 Gramatika engleskog jezika

81

Sundaj is the on\y day we can come to Belgrade. It is very hot in Jul>. The leaves begin to fall in autumn.

Nedelja je jedini dan kad moemo da doemo u Beograd. Jako je vrue u julu. Lie poinje da opada ujeseti.

g) ispred imena lanova sopstvene porodice ili zaposlenih lica koja se smatraju lanovima porodice (moe takoe da se upotrebi i prisvojni pridev): Brother hasfound our dog (Ili mvbrother). Brat je pronaao naeg psa. No, sister is not in now (Ili our sister). Ne, sestra nije sada kod kue. Ma\i\SQT\2Mthascarriedawaythebasket. Sluavka je odnela korpu. h) ispred imenica koje znae odreeno vreme dana, naroito uz pred - loge at, by: at night (nou), by day (danju), at noon (u podne), at midnight (u pono), itd. i) ispred imenica man, >voman, mankind kad oznaavaju ceo Ijudski rod: It is worth being man. Vredno je biti ovek. Woman vi's created to be man's helpmate. ena je stvorena da bude ovekov drug. Mankind has never suffered such disasters. oveanstvo nikad nije pretrpelo takve katastrofe. j) ispred imenica chance, nature, societv, fate, posterity, Parliament, heaven, earth kad se upotrebljavaju u optem smislu: Some people believe in fate. Neki Ijudi veruju u sudbinu. Chance led me to that place. Sluaj me je naveo na to mesto. Society is composed of different elements. Drutvo je sastavljeno od raznih elemenata. k) ispred titula iza kojih dolaze vlastita imena: King George V. died last year. Kralj orde V. umro je prole godine.

I) ispred imenica koje oznaavaju grane ili delove nauke upotrebljenc u optem smislu. Kad su odredene na bilo koji nain onda dolazi odreeni lan: English literature is the oldest in Europe. Engleska knjievnost je n ajstarija ali: u Evropi. The English literature of I9th century. Engleska knjievnost devctnaestog veka. m) ispred imenica school (kola), church (crkva), prison (zatvor), hos- pital (bolnica), exchange (berza), college (koled), market (pijaca), jail (kaz- niona), court (sud) i sl. kad se u njima vri rad za koji su one namenjene (kola da se ui, bolnica da se lei, crkva da se moli bogu, itd.). Meutim, kad te imen ice oznaavaju samo zgradu, onda se upotrebljava odreeni lan. Predlozi koji se tom prilikom pojavljuju jesu: after, at, in, to, from. His son went to school. Their sister goes to church every day. ali: He went to the school. I went to the church to meet my friend.
88

Njihova sestra ide u crkvu svaki dan The rohber was sent to prison. He went to the (da se moli bogu). Otiao sam do crkve da se nadem sa prison. Your brother has been in hospital. / prijateljem (misli se zgraducrkvu). went to the hospital to interview a nurse. Lopov je bio poslat u zatvor (da izdri kaznu). Njegov sin je otiao u kolu (da ui ili da Otiao je u zatvor (da popravi predaje). vodovod. struju ili sl.). Otiao je u kolu (kolsku zgradu, da se raspita za sina, da podigne svedoanstvo Va je brat bio u bolnici (leao bolestan). i sl.). Otiao sam u bolnicu da intervjui em jednu bolniarku. n) ispred next, last, least, fewest kad iza njih sledi imenica: / am going to Ljubljana next Sundav. Last Sledee nedelje idem u Ljubljanu. Saturday / met him in the street. He showed Prole subote sam ga sreo na ulici. least courage. She has fewest English books Pokazao je najmanje hrabrosti. Od of all my j'riends. svih mojih prijateljica ona ima najmanje engleskih knjiga.
N a p o m e n a : Uz next i last dolazi odredeni lan kad se one odnosc na vreme koje nije povezano sa sadanjim momentom: /shallgo to Slovenia in 1956; hut thenext year / shall go to the seaside.

o) ispred imena jezika: The essay has been written in English. p) u nekim izrazima: in town u gradu to lose sight izgubiti iz vida at work na poslu shake hands rukovati se to declare war objaviti rat at first sight na prvi pogled at hand pri ruci to lose patience izgubiti strpljenje to lose courage izgubiti hrabrost to set to work dati se na posao to leave home otii od kue at war u ratu to send word poruiti itd., itd.

to give offence uvrediti to set fire to potpaliti to set sail zaploviti to go to sea ii na more (po stati mornar) on board na palubi by sea (land) morem, kopnom by heart napamet in honour u ast day by day iz dana u dan fromtop tobottomod dnadovrha hand in hand rukom pod ruku itd., itd.

U Sloveniju u ii 1956 god., ali sie- dee godine ja u ii na more.

Esej je bio napisan na engleskom. to take to heart uzeti k srcu to catch fire zapaliti se

89

BROJEVI
(Numbers) Vrste rei koje pokazuju brojno stanje lica ili predmeta nazivaju se b r o j e v i m a. Poto dolaze ispred imenice, oni je oznaavaju na isti nain kao pridevi, pa se zato u engleskom jeziku i smatraju koliin - skim pridevima. Isto kao to opisni pridev "black" uz re "book" pokazuje kakva je to knjiga, tako i broj "six" uz imenicu "books" pokazuje brojno stanje: Bring the black book, please. There were six books on the desk. Donesi crnu knjigu. Bilo je est knjiga na klupi.

Brojevi u engleskom jeziku nemaju poseban oblik za pade, broj ili rod. Za promenu brojeva po padeima koristi se isti metod kao kod ime - nica, prideva ili zamenica, tj. ispred njih se stavljaju odgovarajui predlozi: the two boys (1. pad.), of the two boys (2. pad.), itd. Brojevi, kao i pridevi, ostaju nepromenjeni u oba broja, tj. u jednini i mnoini, i zato u mnoini ne dobijaju nikakav nastavak, kao to je sluaj sa imenicama. Ovo je istaknuto naroito zbog toga to se broj esto smatra za imenicu, i mnogi pogreno u mnoini brojeva stavljaju imeniki nastavak za mnoinu ,,-s". Tako kaemo: "two hundred pupils", a ne "two hundredv pupils". Meutim, kad se od broja napravi imenica, tzv. brojna imenica, onda se ona ponaa kao i svaka druga imenica, i prema tome dobija nastavak ,,-s 11 u mnozini: Nundreds of people were gathered round Stotine the speaker. Isti je sluaj i sa razlomcima lle cut the apple into two halves. Three guarters of an hour. Ijudi se bilo skupilo oko govornika. -------Presekao je jabuku na dve polovine. Tri etvrti sata.

90

PODELA

Brojeve delimo na: proste, redne i uestane. 1) PROSTI BROJEVI

(Cardinal Numbers) Prosti brojevi imaju sledee oblike: a) osnovni oblik od 1 12, i to: one (jedan) two (dva) three (tri) four (ctiri) five (pet) six (est) seven (sedam) eight (osam) nine (devet) ten (deset) eleven (jedanacst) t>velve (dvanaesi) b) sloeni oblik od 1219, koji se dobija kad se na osnovni oblik dodaje nastavak ,,-teen": thirteen (trinaest) fourteen (etrnaest) fifteen (petnaest) sixteen (esnaest) seventeen (sedamnaest) eighteen (osamnaest) nineteen (devetnaest) c) sloeni oblik od 2090, koji se pravi dodavanjem nastavka ,,-ty" na osnovni oblik: twenty (dvadeset) thirty (trideset) forty (etrdeset) fifty (pedeset) sixty (ezdeset) seventy (sedamdeset) eighty (osamdeset) ninety (devedeset) d) ostale oblike: hundred (sto) thousand (hiljada) million (milion) itd.
N a p o m e n a : U govornom i pisanom jeziku izmedu jedinica i desetica ne stavlja se "and". Ipak se u pisanom jeziku stavlja mala povlaka: 73 [sevnti Gri:J, ili "seventy-three". Meutim, "and" se mora uvek upotrebiti izmeu stotina i jedinica ili desetica, izmeu hiljada i jedinica ili desetica, i najzad izmeu miliona i jedinica ili desetica:

91

101 (a hundred and one) 110 (a hundred and ten) 118 (a hundred and eighteen) 345 (three hundred and forty five) itd. ili 1001 (a thousand and one) 1010 (a thousand and ten) 1018 (a thousand and eighteen) 2798 (two thousand seven hundred and ninetv eight, ili twentjr seven hundred and ninetv eight) itd. i l i 1,000,001 (a million and one) 1,000,010 (a million and ten) 1,000,018 (a million and eighteen) 1,000,187 (a million one hundred and eighty seven) 1,001,187 (a million one thousand one hundred and eighty seven) 1,054,187 (a million fifty four thousand one hundred and eighty seven) 1,254,187 (a million two hundred and fifty four thousand one hundred and eighty seven) itd. Godine iznad hiljadu itaju se na sledei nain: 1955 (nineteen hundred and fifty five). Meutim, najee se iz praktinih razloga izosta vlja "hundred" i "and", pa se kae: 1955 (nineteen fifty five) Ali, godine ispod hiljade se itaju pomou "hundred" i "and": 879 (eight hundred and seventy nine) Glavni broj i razlomak uvek se povezuju pomou "and": 2 1/3 (two and one third), 4 5/9 (four and five ninths), 7 8/3 (seven and eight thirds), itd. Nula 0" se na engleskom moe izraziti na sledee naine: zero, naught, sa imenom slova ,,o". Ovo poslednje se upotrebljava u svakodnevnom eziku kod brojeva telefona, legitimacija i sl.: 19 (minus nineteen degrees ili nineteen below zero) 403 (four naught three) 33-750 (three three seven five o [ou]) 33-200 (three three two double o [ou]). etiri osnovne raunske radnje: a) Sabiranje (Addition) 2 + 1 = 3 (two and one is (are, makes) three), b) Oduzimanje (Subtraction) 10 6 = 4 (ten minus six is (makes, are) four, ili ten less six, ili six from ten), c) Mnoenje (Multiplication) 1 x 1 = 1, 3 x 8 = 24 (once one is (makes, are) one), (three times eight is (are, makes) twenty four), d) Deljenje (Division) 8 : 2 = 4 (eight divided by two is (are, makes) four). 2) REDNI BROJEVI (Ordinal Numbers) Pored nepravilnih oblika: first (prvi), second (drugi), third (trei), fifth (peti), eighth (osmi), ninth (deveti), twelfth (dvanaesti), ostali redni bro- jevi do dvadeset prave se dodavanjem nastavka -th" [0] na prosti broj:

92

Prosti broj Redni broj four (etiri) four-th (etvrti) seven (sedam) seventh (sedmi) eleven (jedanaest) eleventh (jedanaesti) nineteen (devetnaest) nineteenth (devetnaesti) itd. itd. Redni brojevi desetica imaju donekle nepravilan oblik. Krajnje ,,y" se menja u ,,i", i onda se dodaje nastavak za redne brojeve ,,-eth" [i0] na pro- sti broj: Prosti broj Redni broj t>venty (dvadeset) twent-i-eth (dvadeseti) thirty (trideset) thirtieth (trideseti) sixty (ezdeset) sixtieth (ezdeseti) ninety (devedeset) ninetieth (devedeseti) itd. itd.
N a p o ni e n a : Dok prosli brojevi mogu da stoje ispred (to je najei sluaj) ili iza imenice (three fingers, twenty pupils, itd., ali page one, lesson ten, itd.), dotle redni brojevi uvek dolaze ispred imenica: the first lesson, the seventeenth page, the second vvindovv, itd.

Kod razlomaka prosti brojevi dolaze u brojitelju, a redni u imenitelju: 1/10 (one tenth), 5/6 (five sixths), itd. 3) UESTANI BROJEVI (Repeating or Iterative Numbers) Ovi se brojevi po pravilu prave zdruivanjem prostih brojeva i pri - loga "times": ten times (deset puta), a hundred times (sto puta), itd. Jedini izuzeci su: once (jedanput), twice (dvaput), i ponekad "thrice" (triput), koji su postaii nepravilni usled zdruivanja, i to prvi od "one-times", drugi od ,,t>vo-times" i trei od "three-times".
9

93

N a p o m e n a : Ovde treba jo pomenuti tzv. multiplikativne brojeve, koji se prave do davanjem nastavka ,,-fold" na proste brojeve: twofo!d (dvostruk), threefold (trostruk), itd. Ponekad se takoe upotrebljavaju latinske rei: quadruple (etvorostruk), quintuple (pe- tostruk), itd.

94

Z A M E N I C E
(Pronouns) U poetku se svaki jezik sastojao preteno od imenica, a zatim od glagola, koji su bili najnuniji u primitivnom izraavanju ljudi. Done - kle isti sluaj je kod male dece kad poinju da progovaraju. Sasvim je prirodno to dete u to vreme kae: Mary want ball; give baby rattle (Marija hoe loptu; daj bebi zveku). Medutim, kad dete malo bolje ovlada jezikom, ono kae: / want ball; give me rattle. Ja hou loptu; daj mi zveku. Tako se u toku razvitka renika poelo izbegavati suvino i nepotrebno ponavljanje imenica, aumesto njih poele su se upotrebljavati kraei pogodnije rei, koje su skraivale nain izraavanja i dovele reenicu u jednu skladniju celinu. Tako, one vrste rei koje se upotrebljavaju da zamene imenice u reenici, a da ih stvarno ne imenuju, nazivaju se z a m e n i c a m a. One se prema tome odnose kako na lica tako i na predmete.
PODELA

2
3 4 5 6 7 8
9

Zamenice delimo na: Line zamenice (Personal Pronouns) Prisvojne zamenice (Possessive Pronouns) Povratne zamenice (Reflexive Pronouns) Uzajamno-povratne zamenice (Reciprocal Reflexive Pronotms) Zamenice za naglaavanje (Emphasizing Pronouns) Pokazne zamenice (Demonstrative Pronouns) Upitne zamenice (Interrogative Pronouns) Odnosne zamenice (Relative Pronouns) Neodredene zamenice (Indefinite Pronouns)

1 0

95

Deone zamenice (Distributive Pronouns). 1) LINE ZAMENICE (Personal Pronouns) Line zamenice su: Jednina I (ja) you (ti), thou i thee (zastareli oblici) he (on za muki rod) she (ona za enski rod) it (ono za srednji rod) Mnoina we (mi) you (vi), ye (zastareli oblik) they (oni za muki, enski i srednji rod)

96

Padei linih zamenica glase:

Bro j Lice prvi drugi P A D ] i trei E Z etvrti 1 $ c C <L >
$

esti

I (ja) ; you (ti) he (on) she (ona)( it (ono) |

of me (mene) of you (tebe) of her (njc) of it (njega) I i of us (nas)

to me (meni) to you (tebi) to her (njoj) to it (njemu) to us (nama)

me (mene) you (tebe) him (njega) her (nju) it (njega us (nas)

with me (sa ninom) with you (sa tobom) with him (sa njim) with her (sa njom) with it (s njim) with us (s nama)

2 3

of him (njega) tohim (njemu)

C >N o c s

1 we (mi) |

i 2 3 you (vi) of you (vas) to you (vama) to them(njima) you (vas) them (njih) with you (s vama) with them (s njima) they (oni) ; of them (njih)

N a p o m e n a : Lina zamenica prvog lica jednine "I" pie se uvek velikim slovom Nekada se ona pisala malim slovom; medutim, usled neuglednosti, a i zbog toga to jc jedna re pretstavljena jednim slovom, tampari su je prvi poeli pisati velikim slovom. Stari oblik drugog lica jednine "thou, thee" upotrebljava se jedino u bibliji i pesnitvu. Verska sekta Kvekera ponckad upotrebljava ove oblike umesto "you". Drugo licc mnoine ye je takoe zastareli oblik i upotrebljava sc samo u bibliji i pesnitvu. "You" ima isti oblik za drugo lice jednine (ti) i drugo lice mnoinc (vi). U pismima se nikad ne pie velikim slovom. PREDMETSKI ILI OBJEKTSKI OBLIK LINE ZAMENICE

(Objective Case) Pade line zamenice u predmetu (objektu) ima uvek isti oblik me, you, him, her, it, us, you, them, koji se zove predmetski ili objektski oblik line zamenice. Tako u reenici: Mary saw me in the last moment. Marija me je ugledala u poslednjem trenutku. "rae" je predmet glagola "saw" i nalazi se u etvrtom padeu, pa se zato i naziva predmetskim ili objektskim oblikom line zamenice "I". Kada se u svakodnevnom govoru lina zamenica upotrebi predikatski, onda ona nikad ne dolazi u prvom padeu, iako bi sa strogo gramatikog gledita trebalo da dode. Tako bi u primeru "Who goes there" (Ko to do- lazi?) pravilan odgovor trebalo da bude "It is I" (Ja sam to), poto je ,,is" oblik glagola "to be" iza koga, kao i obino, dolazi zamenica u prvom padeu (kao to bi dolazila i imenica). Meutim, u svakodnevnom govornom jeziku, odgovor glasi "It is me", i zamenica je u 4. padeu (slino u francu - skom jeziku "c'est moi"). Pa ipak najee se radi izbegavanja pedantnosti, s jedne strane, i potovanja gramatikih pravila, s druge strane, upotrebljava imenica; zato moemo takoe da kaemo "It's Mary here" (Marija je ovde). Otprilike isti je sluaj sa padeima linih zamenica u poredenju posle "than". Tu se takode upotrebljava etvrti pade, i pored toga to bi, ako se strogo drimo

97

gramatikog pravila, trebalo da dode prvi pade. Tako umesto kruto gramatike reenice: His brother is taller than I (am). skoro redovno se upotrebljava: His hrother is taller than me. Njegov brat je vii od mene. Njegov brat je vii od mene.

Zamenica "you" se u svakodnevnom govoru moe upo - trebiti kao neka vrsta ncodreene zamenice, slino istoj upotrebi u naem jeziku. Tako se podrazumeva "one" ili "man", i moe se prema tome pre - vesti sa ,,ovek, neko" i sl.: You carit help laughing. One can't help laughing. Ne moete da se ne nasmejete. ovek ne moe da se ne nasmeje.

Zamenica "he" se upotrebljava da zameni imenicu mukog roda (lica). John is watching an aeroplane in the sky. Jovan posmatra avion na nebu. He is watching an aeroplane in the sky. On posmatra avion na nebu.
N a p o m e n a : U personificiranju "he" takode zamenjuje zajednike i mislene imenice srednjeg roda (Vidi: personificiranje imenica,

Zamenica "she" se upotrebljava da zameni imenicu enskog roda (lica): My sister goes to school as well. She goes to school as well. Moja sestra ide takode u kolu. Ona ide takoe u kolu.

N a p o m e n a : U personificiranju "she" takoe zamenjuje zajednike i mislene imenice srednjeg roda (Vidi: personificiranje imenica).

Zamenica "it" se upotrebljava da zameni imenicu srednjeg roda (stvari iii ivotinje): The glass is fuH of water. It is full of water. IVhat is a horse fed on? What is it fed on? aa je puna vode. Ona je puna vode. ime se konj hrani? ime se on hrani?

"It" moe takoe da zameni imenicu zajednikog roda, kad nije po - menut pol. Meutim, im se pomene pol, onda se prema smislu upotrebljava "he" ili "she": The child is playing in the park, it is Dete se igra u parku, ono nije not alone. samo. The child is a bo>. He is very nice. Dete je deak. On je vrlo simpa tian. The child is a girl. She is very nice. Dete je devojica. Ona je vrlo simpatina.

98

Zamenica "it" se takoe upotrebljava kad se ona odnosi na neku izjavu, konstataciju ili injenicu: He is fond of music, and you know it. On voli muziku, i vama je to poznato. Kad o zemljama, gradovima ili univerzitetima mislimo u geografskom smislu, onda se umesto njih upotrebljava zamenica "it": England is a naval country, for it is surrounded with sea. Engleska je pomorska zemlja, jer je opkoljena morem.

Zamenica "it" moe da slui kao prividni podmet ispred glagola "to be", kad iza njega dolazi pravi podmet i kad elimo da naglasimo neku re ili izraz u reenici: It was my brother that made this box. Moj brat je napravio tu kutiju. It is not true that they were at home. Nije istina da su bili kod kue. It was I who spent all that money. Ja sam potroio sav taj novac. U pitanjima i odgovorima u kojima onaj koji pita ne zna nita o za interesovanom licu ili stvari, upotrebljava se "it": Who is it making so much noise? It is your little son. What is it? It is a new book by a voung writer. Ko to toliko galami? To je va sini. ta je to? To je nova knjiga od jednog mladog pisca. U svim dosad pomenutim sluajevima "it" se odnosi na neto odre - deno: stvar, lice, radnju, misao i sl. Meutim, "it" se vrlo esto upotreb - ljava za pokazivanje bezlinosti. Najei sluajevi su kad "it" slui kao podmet, i to: a) uz bezline glagole (it snows, it rains, it freezes, it clears up, itd.): It often snows at this time of the year. Sneg esto pada u to doba godine. b) za izraavanje vremena: It is half past three now. c) za izraavanje daljine ili prostora: How far is it to the railway station ? Koliko je udaljena eleznika sta Sada je pola etiri.

U mnogim idiomatskim izrazima "it" se upotrebljava kao predmet giagola: We must have it out some dav. Mi emo jednog dana morati da to raistimo.

99

Ova upotreba je naroito esta kod glagola koji su pravljeni od ime - nica (a walk to walk, itd.), i to samo onda kad se na imenicu ne dodaju nikakvi nastavci: We would sleep out on fine nights; and Za lepih noi spavali bi napolju; hotel it, when it was wet. a u hotelu kad je bilo kiovito. Zamenica "we" se moe takode upotrebiti u neodredenom smislu "ones" ili "people": We always try to find out the truth. Ljudi uvek po kuavaju da saznaju istinu. "We" takoe esto upotrebljavaju radi skromnosti urednici listova, pisci, kraljevi i sl.: We,E!isabeth II., Queen of Great Britain. Mi, Elizabeta II., Kraljica Velike Britanije. Objektski oblik "us" se esto upotrebljava u obinom govoru umesto "me" kad se eli istai vanost neke radnje: Tetka, naui me kazati koliko je sati. Zamenica "they" se takode upotrebljava u bezlinom smislu, s tom razlikom to ona ne ukljuuje lice koje govori: Auntie, teach us to tell the time. They say that a new planet has been Pria se da je jedna nova planeta observed. otkrivena. 2) PRISVOJNE ZAMENICE (Possessive Pronouns) Prisvojne zamenice mine (moj, a, e), yours (tvoj, a, e), thine* (tvoj, stari oblik), his (njegov, a, o), hers (njen, a ,o), its (njegov, a, o), ours (na, a, e), yours (va, a, e) i theirs (njihov, a, o), kao i prisvojni pridevi, razvili su se iz jednog starog oblika genitiva ili prisvojnog padea linih zamenica, do - bijajui takoe nastavke : That book is Mary's. To je Marijina knjiga. That book is hers. To je njena knjiga. Ove zamenice pokazuju da nekome neto pripada ili da neko neto poseduje. One nikada ne dolaze uz imenicu, ve umesto imenice ilt umesto prisvojnog prideva i imenice (uporedi prisvojne prideve): This is my book (my-f-prisv. prid.). Ovo je moja knjiga. This is mine (prisv. zamenica). Ovo je moja. Prisvojne zamenice upotrebljavaju se esto posle predloga ,,of" umesto prisvojnog prideva, kad se govori o predmetu ili licu izdvojenom iz veeg broja istih predmeta ili lica, ili iz skupine: / met a friend of yours yesterday. Jue sam sreo jednog tvog prija telja.
* Zastareli oblik.

Ovaj se oblik upotrebljava da bi se izbegla nezgodna konstrukcija sa po- kaznom zamenicom ispred prisvojnog prideva. Tako umesto rogobatne reenice: "I do not like that her brother", treba rei: / do not like that brother of hers. Taj njen brat mi se ne svia.
100

3) POVRATNE ZAMENICE (Reflexive Pronouns) U engleskom jeziku povratne zamenice imaju poseban oblik za svako Iice, za razliku od srpskog, gde se zamenice ,,sebe, se" upotrebljavaju za sva lica jednine i mnoine. Povratne zamenice prave se dodavanjem nastavka "self' za jedninu i "selves" za mnoinu prisvojnim pridevima. One glase: Bezlini oblik Jednina 1. lice 2. lice 3. lice oneself (napr.: to see oneself) myself (sebe, se) yourself (sebe, se) himself (sebe, se, muki rod) herself (sebe, se, enski rod) itself (sebe, se, srednji rod) Mno. 1. lice ourselves (sebe, se) 2. lice yourselves (sebe, se) 3. lice themselves (sebe, se, za sve rodove) Povratne zamenice izraavaju vraanje radnje na podmet. Tako u reenici: He saw himself in the m'rror. Video se u ogledalu. zamenica "himself" je predmet glagola "see" i oznaava isto lice kao i pod - met, odnosno vraanje ili upotpunjavanje radnje podmeta. Ove zamenice se upotrebljavaju: a) posle povratnih glagola: Look after yourse!f! Priuvaj se! The boy washes himself every morning. Deak se pere svako jutro. b) u poreenjima posle "than, like, as": My brother is much older than mjself. Moj brat je mnogo stariji od mene. The child is not in the least like myself. Dete ni najmanje ne lii na mene. c) da bi se izbeglo pogreno razumevanje: She asked a ticket for herself. Traila je jednu kartu za sebe. (Kad bi rekli "for her", moglo bi se razumeti za neko drugo lice). d) poslc glagola behave (ponaati se), hurt (povrediti se), excuse (izvi- niti se), enjoy (uivat i), knock (udariti se), kill (ubiti se), drown (udaviti se), shoot (ubiti se), kad posle njih ne dolazi direktni predmet (objekt): I hurt myself. Povredio sam se. He behaved himself very well. Vrlo dobro se ponaao. e) posle predloga (izuzev ako predlog ima isto lokalan omijo): The girl looked at herself in the glass. Devojka se pogledala u ogledalo. ali: Shut the door behind you. Zatvorite vrata za sobom.
N a p o m e n a : U engbskom jeziku povratni glagoii mogu da se upotrebe bez povratnih zamenica i to onda kad je iz smisla reenice jasno kako se glagol upotrebljava: My father shaves every morrting. / always wash in very cold water. Moj otac se brije svako jutro. Uvek se perem u vrlo hladnoj vodi. 101

4) UZAJAMNO-POVRATNE ZAMENICE (Reciprocal Reflexive Pronouns) Uzajamno-povratne zamenice pokazuju medusoban, uzajaman odnos ili radnju izmedu dva ili vie lica. Postoje samo dve zamenice za sva lica, to su: each other (se) one another (se). Razlika izmeu ovih zamenica je u tome to se "each other" upotreb- Ijava da pokae uzajamnu radnju izmeu dvaju lica, dok "one another" pokazuje tu radnju izmeu vie od dva lica: Mary and John, why do you not love Marija i Jovane, zato sc vi ne each other? (dva lica) volite? ali: Children, why do you not love one another? Deco, zato se ne volite (meu - (vie lica) sobno)?
N a p e m e n a : Prisvojni oblici su: each other's, one another's.

5) ZAMENICE ZA NAGLAAVANJE (Emphasizing Pronouns) Ove zamenice slue za isticanje podmeta (subjekta) i predme ta (objekta). Po obliku se razlikuju, i to: a) imaju isti oblik kao povratne zamenice: myself, vourself, himself, herself, itself, ourselves, yourse!ves, themselves (ja, lino, sam): Lino sam razgovarao sa njinv Tvoja sestra nam je to lino priala. He himself rang us up. Sam on nam je telefonirao. b) sloeni oblik od prisvojnog prideva i "own": my own, your own, his own, her own, its own, our own, their own. Ovi se oblici prevode sa ,,moj vlastiti, tvoj vlastiti, itd.": / myself spoke to him. Your sister herself told us this. My friend has a house of his own. Moj prijatelj ima svoju vlastitu kuu. John left the snake alone to go its own Jovan je pustio zmiju da odc svoway. jim putem. She cooks her own meals. Ona sprema svoja jela. c) sloeni obiik, kao od ,,by + povratna zamenica": by mysetf, by yourself, by himself, by herself, by itself, by ourselves, by themselves ili "on my own, on your own", itd. Ove zamenice se prevode ,,sam, sam samcit" za sva lica: The children were sitting by themselves. Deca su sedela sama. He was living all by himself. iveo je sam samcat. She has done it all by herself. Ona je to sve potpun sama uradila.

6) POKAZNE ZAMENICE (Demonstrative Pronouns)

102

Pokazne zamenice zamenjuju ranije pomenute imenice ili pokazuju imenic u umesto koje stoje. Pokazne zamenice su: Jednina Mnoina this (ovaj, a, o) these (ovi, e, a) that (onaj, a, o) those (oni, e, a). Zatim: the same (isti), the very same (isti, naglaena), the former (prvi, raniji), the latter (drugi, kasniji), such (takav, a, o), very (isti, taj, ba), one (jedan), ones (jedni), so (tako), yon (onaj), yonder (onaj): That was done in a particular way. To je postignuto na jedan poseban nain. I have never seen such a bad handvvriting. Nikad u ivotu nisam videa tako rav rukopis. From the very beginning. Od samog poetka. "This, these" se upotrebljava za sve to se rukom ili ime drugim moe dodirnuti. Meutim, "that, those" se upotrebljava kad se pokazuje neto to je jednako daleko od onog koji govori i onoga kome se govori, ili za blizinu u prenosnom smislu: I have aknife in my pocket; this is my U depu imam no; ovo je moj knife. no. There is a picture on the wall; that is Na zidu se nalazi slika; ona je a very nice one. vrlo lepa. Od svih pokaznih zamenica samo se "this" i "that" mogu menjati u padeima; padei se prave kao kod imenica, tj. pomou predloga: this, of this, to this, itd.. Kad se hoe da izbegne ponavljanje imenice, onda se obino upotreb- Ijava "that, those": The hest pupil is that seen in the middle Najbolji ak je onaj koji se vidi of the photo. u sredini slike. Pokazne zamenice "one, ones". "One" se upotrebljava da zameni ime- nicu u jednini, "ones" imenicu u mnoini: / prefer a house huilt ofstone to one biiilt Vie volim kuu sagradenu od of brick. kamena nego od cigle. The steps you have taken are ones of much Koraci koje ste preduzeli pretstav- risk. Ijaju veliku opasnost. "One, ones" se upotrebljavaju: a) da zamenjuju imenice iz prethodne reenice s istim pridevom: Is there a big boy in the picture? Yes, there is a big one. Is there a big boy in the garden ? No. there is a little one. Da li se na slici vidi veliki deak? Da, vidi se veliki deak. Da li se u vrtu nalazi veliki deak? Ne, nalazi se mali deak.

b) da zamenjuju imenicu iz prethodne reenice s drugim pridevom:

c) da zamenjuju imenicu iz iste reenice s drugim pridevom: There is an old book, but not a new one. Tu je stara knjiga, a ne nova.
103

N a p o m e n a : " O n e ( s ) " moe da bude pokazna i neodreena zamenica (vidi neodreene zamenice). Kad pokazuje i stoji umesto jcdne odredene imenice, onda je pokazna zamenica: 1 prefer the blcick horse to the white one. Vie volim crnog konja od onog belog. Medutim, kad zamenjuje imenicu u optem i neodreenom smislu, onda je to neodre - dena zamenica: One must take care of one's health. ovek mora voditi rauna o svom zdravlju.

"The one(s)" se upotrebljavaju takode umesto "that, those", kad ispred njih dolazi ve jedna pokazna zamenica: That :s the one / looked for. To je ona koju sam traio. They are the same as the ones (ili ^:hose") To su iste kao one koje ste mi you showed m? last tim?. proli put pokazali. Posle "that, those" moe, ali ne mora, da stoji "one(s)", koje zame- njuje ranije pomenutu imenicu: Give me another pen.this (one) is not good. Dajte mi drugo pero, ovo nije dobro. Medutim, kad "one(s)" upotpunjuje i naglaava pokaznu zamenicu (jer "one(s)" je takoe vrsta pokaznih zamenica), onda se redovno upotreblja - vaju posle njih: Which boy has broken the window? Koji je deak razbio prozor? That one. Onaj.

104

Slino je kod drugog stepena poredenja i rednih brojeva, gde se uone(s)" moe i ne mora upotrebiti: That hoy and a bigger one have taken Taj deak i jedan vei uzeli su the hall. loptu. "Qne(s)" se nikad ne upotrebljava posle: prostih brojeva, gradivnih i mislenih imenica, prisvojnih prideva i prideva napravljenih od vlastitih i menica koje znae veru, narodnost i sl. Zamenice "the former" (prvi, prethodni, predanji) i "the latter" (drugi, potonji, kasniji) upotrebljavaju se da naizmenino zamene i blie odrede podmet sloen od dva lica. Po pravilu, kad su u pitanju stvari trebal o bi da stoji "this, these" ili "that, those" umesto njih. Ali se ovo pravilo ne primenjuje uvek dosledno: We m?t an actor and a musician; the Sreli smo jednog glumca i jednog former was young, the latter old. muziara; prvi je bio mlad, a drugi star. Dogs are more faithful friends than cats; Psi su verniji prijatelji od maaka; these (cats) are attached to places, and ove (make) su privrene me - those (dogs) to persons. stima a oni (psi) licima. Zamenice "yon, yonder" upotrebljavaju se samo u poeziji i u uzvienom nainu izraavanja. U svakodnevnom jeziku umesto njih se upotrebljavaju "there, up there, down there, over there". Tako umesto: My hrother lives in the house yonder. Moj brat ivi tamo u onoj kui preko. obino se kae: My hrother lives in the house over there. Moj brat ivi tamo u onoj kui preko.
N a p o m e n a : Ove zamenice takoe mogu da budu pridevi. Kad stoje uz imcnicu i oznaavaju jc, onda su pridevi (vidi drugi stepen poredenja prideva).

Zamenica "so" se upotrebljava: a) da zameni imenicu ili pridev posle glagola "to be": He is cmgry and has everv reason to he so. On je . besan i ima razloga da bude takav. b) da zameni celu zavisnu reenicu posle glagola: tell, say, hope, believe, think, suppose, presume: That n-Y7.v her fault and I told her so. To je bila njena greka i ja sara joj to rekao. c) na poetku reenice kad znai "takoe", ali samo onda kad podmet stoji posle priroka (vidi inverziju): He has gone to the pictures; so have I. Iao je u bioskop; takoe i ja.
7 Gramatika cngleskog jezika

d) u izrazima: I on't think so, I don't hope so, I don't beiieve so, I don't suppose so, itd. umesto "I think not, I hope not", itd. gde se "not" odnosi na izostavljen glavni glagol.

"So" se ne upotrebljava u prostim vremenima kad se ispred glagola nalazi neki naglaeni prilog: Hewas very angry yesterday: he always is. Bio je jako besan; on je uvek takav. ali: He has always been so. Oduvek je takav. Zamenica "such" ima isti oblik u jednini i mnoini i u svim rodovima: takav, a, o, fakvi, e, a. Kad reenica poinje sa "such", onda prirok dolazi ispred podmeta: Such is my friend John. His behaviour is such that we cannot stand him any longer.
N a p o m e n a : Uporedi pridev "such".

Takav je moj prijatelj Jovan. Njegovo ponaanje je takvo da ga vie ne moemo podneti.

"Such" se moe takoe upotrebiti predikativno i tada znai ,.tako velik, takav (po naravi, sastavu

7) UPITNE ZAMENICE (Interrogative Pronouns) Upitne zamenice slue za postavljanje pitanja. U engleskom jeziku postoje sledee upitne zamenice: "who" (ko), "what" (ta), "which" (koji), i njihove sloenice "whoever, whatever, whichever". Padei upitnih zamenica prave se kao kod imenica, tj. pomou pred - loga: who, of whom, to whom, itd. Zamenica "who" se upotrebljava samo za lica: Who teaches you English? Ko ti predaje engleski? Who is coming? Ko dolazi? Who has eaten up the strawberries ? Ko je pojeo jagode? Konstrukcija pitanja sa padeima upitne zameni ce "who" pomalo je neobina, naroito u svakodnevnom govoru. Naime, predlog koji oznaava pade, dolazi na kraj upitnog oblika ili celog kraeg pitanja, iako je gra - matiki pravilno da s njim pitanje pone. Zatim, svi se padei upitne zame - nice "who" svode na jedan oblik "who'\ Tako umesto strogo gramatike reenice: Of whom did he speak? O kome je on govorio? u svakodnevnom govornom engleskom jeziku se kae: Who did he speak of? O kome je on govorio?

106

Zamenica "who" upotrebljava se kad pitamo za neije ime i prezime: Who is he? He is Mr. Jankovi. Ko je on? On je g. Jankovi.

Prisvojni oblik zamenice "who", tj. "whose", upotrebljava se takode za lica: ija je to knjiga? Moje sestre. Whose book is that? My sister's.
N a p o m e n a : Po pravilu, svako pitanje u engleskom jeziku mora imati upitni oblik glagola. Jedini izuzetak je kad su upitne zamenice u prvom padeu "who?, what?" podmet u reenici. Tada se u pitanjima upotrebljava potvrdni oblik glagola: VVhom do you see there? ali: Who opened the door? Who has written this letter? What happened then? Koga vidi tamo? Ko je otvorio vrata? Ko je napisao ovo pismo? ta se onda dogodilo?

Zamenica "what" se upotrebljava za stvari uopte: What did he say? What did you give him? A book. ta je rekao? ta ste mu dali? Knjigu.

U govornom jeziku upitna zamenica "what" se takoe odvaja od predloga koji oznaava pade, tako da ona ostaje na poetku pitanja, a predlog dolazi posle glagola ili na kraju kratke reenice: What are you talking about? What are the books on? What is vour room like? O emu govorite? Na emu su knjige? Kakva je vaa soba?

Zamenica "which" se upotrebljava za jedno ili vi e lica ili predmeta, kada se vri izbor^ili izdvajanje iz poznate grupe ili broja'. Which is your son? Which is your book? Which season do you like best ? Koji je va sin? Koja je vaa knjiga? Koje godinje doba najvie volite?

Kad se eli pojaati izbor ili izdvajanje, onda "which" dolazi sa pred- logom "of": Which of these boys is vour son? Which of these books is yours? Koji je od ovih deaka va sin? Koja je od ovih knjiga vaa?

Sloenice "whoever, whatever, whichever" imaju istu upotrebu kao i proste upitne zamenice. Izuzetna njihova upotreba je kad se eli izraziti negodovanje ili nezadovoljstvo: Whatever are you doing with your hair? ta to radi sa svojom kosom? N a p o m e n"a :
Uporedite prideve uwhich" i "what",

107

8) ODNOSNE ZAMENICE (Relative Pronouns) Odnosne zamenice zamenjuju ranije pomenutu imenicu pokazuju/ odnos izmedu te imenice i zamenice: 77//.v is the house that Jack huilt. To je kua koju je Dek sagradio.

(zamenica "that" odnosi se na imenicu "house"). Odnosne zamenice su: who (ko), which (koji), what (onaj koji, 0110 to), that (koji). Padei odnosnih zamenica prave sc kao kod imenica, tj. pomou preclloga: which, of which, to which, itd. Prisvojni pade od "who" i "which" je "whose" ili "of which" (iji) "Who, which, what" postaju naglaeni kad im se doda nastavak ,,-ever, soever": "whoever, whatever, whichever" (ma koji, ma ta, ma koji): He said whoever had come, he wou!d have Rekao je da kogod bude doao, gone hack at once. vratie se smesta. Odnosna zamenica "who" upotrebljava se za lica: We lovc those persons who are kind to us. Volimo Ijude koji su ljubazni prema nama. That is the man whom we saw resterdav. To je ovek koga smo jue vidcli. "Who" se moe izuzetno upotrebiti za stvari ili iv otinje kad su one personificirane ili imaju vlastita imena: Terrv, who is a clever dog, can perform Teri, koji je inteligentan pas, ume several iricks. da izvodi nekoliko majstorija. Prisvojni oblik "whose" upotrebljava se za lica, stvari i ivotinje. Ipak se za stvari i ivotinje ee upotrebljava oblik "of which" ispred ili posle imenicc: 77//.v is the bov whose hook vou have Ovo je deak. iju ste knjigu uzeli. taken. Hehrought ///cchair whose leg was broken. Doneo je stolicu ija noga je ili: slomljena. He brought the chair the leg of which was Doneo je stolicu ija je noga brokcn. slomljena. "Who" sc sa glagolom u mnoini upotrebljava kad se odnosi na zbirnu imenicu koja oznaava lice: The committee, who are unable to agree Komitet, koji se nije mogao slo- on the report, will consider the subject iti u pitanju izvetaja, razmo - again. trie stvar ponovo. Odnosna zamenica "which" upotrebljava se samo za stvari i ivotinje: Me left the house in which \ve had long Iselili smo se iz kue u kojoj smo lived. dugo vremena iveli. The dog which we found was black. Pas koga smo nali bio je crn.

108

^hich" se sa glagolom u jednini upotrebljava kad se odnosi na zbirnu imenicu koja pretstavlja lice (vidi "who"): The committee which has been appointed Komitet koji je bio naimenovan to investigate the affair, will meet next da ispita stvar, sastae se sle - Monday. deeg ponedeljka. "Which" moe da se odnosi na celu prethodnu reenicu. Tada se ona odvaja zapetom: Isaw the picture"the Green Scarf^, which Video sam film ,,Zelena marama", made me great pleasure. to mi je priinilo veliko zado voljstvo. Odnosna zamenica "what" upotrebljava se kad imenica (stvar ili ivo - tinja) na koju se zamenica odnosi nije izraena, ve je sadrana u njoj. Tada se "what" sastoji od "that which, the thing which" ili "those which, these tliings which": Ono to je on govorio bilo je smeno. Marv told me what you were doing. Marija mi je rekla ta radi What he said was foofish. "What" se moe odnositi na celu reenicu. U tom sluaju dolazi ispred te reenice (uporedi "which"): What happened next was terrible. Ono to se desilo posle toga bilo je strano.

Odnosna zamenica "that" se odnosi na lica, stvari iii ivotinje, i stoji umesio "who" i "which": The boy that (umesto "who") came yester- Deak koji je jue dolazio bio je dciy was his brother. njegov brat. %i The ball that (umesto " which ) hefound Lopta koju je on naao bila je was John's. Jovanova. Odnosna zamenica "that", za razliku od "who" ili "which", izraava neto potpunije, poznatije. Ta odredenost proizilazi iz srodnosti sa odre - denim lanom "the", tako da u nekim sluajevima, odredeni lan u istoj reenici zahteva i odnosnu zamenicu "that": The boy that attacked the girl was punished. Deak koji je napao devojicu bio je kanjen.

"That" se nikada ne odvaja zapetom i reenica kojom ona poinje ne sainjava sama po sebi potpun smisao. Takva reenica samo potpunije objanjava rec na koju se zaraenica odnosi. Prema tome odnosna zamenica "that" je ogranienog karaktera, suena po znaenju, odreenija, i ne moe se upotrebiti uz rei koje nisu neim blie ograniene. "That" se upotrebljava umesto "who" i "which": a ) u reenicama kad se odnosi na neko posebno, naroito lice ili predmet: The dog that he found was black. Pas koga je^naao bio je crn.

109

The thief that stole my ear-rings has been Lopov koji je ukrao moje nau- arrested. nice uhapen je. b ) posle rednih brojeva: John was the first that came to help us. Jovan je bio prvi koji je doao da nam pomogne. c ) posle treeg stepena poreenja prideva: This is the nicest film that / have ever Ovo je najlepi film koji sam seen. video. itd.: / can show you something that you will Pokazau vam neto to e vam be fond of. se dopasti. e ) posle "all, onIy, same, very, little" ("all that" za predmete, "all who za lica): He used the same pencil that I had. Upotrebljavao je istu olovku kao to ja imam. This is all that / can do f'or you. Ovo je sve to vam mogu uiniti. f ) posle zbirnih imenica koje oznaavaju lica: The crowd that gathered in the park was Gomila Ijudi koja se skupila u frantic. parku bila je pomahnitala. g ) kad se odnosi na dve rei i jedna zahteva "who" a druga "which": The girl and the cat that plaved in the Devojica i rnaka koje su se courtyard. igrale u dvoritu. Zamenica ,,as" se odnosi na lica i stvari, tj. umesto "who" i "which", ali nikada umesto "whose". Ustvari to je sveza, ali se upotrebljava kao odnosna zamenica naroito posle "such", a ponekad posle "same": This is the same dress as yours. Ovo je ista haljina kao i vaa. He is not such a clever student as you are. On nije tako inteligentan student kao to si ti. You saw the same places as we saw last Videli ste ista mesta kao i mi year. prole godine. "As" se takoe upotrebljava kao odnosna zamenica, kad re na koju se odnosi nema potpuno ili odreeno izraen smisao: There is no way'of getting the information, as there ought ro he. Nema uopte naina za dobijanje onakvih informacija kakve bi trebalo da budu. ikada

d ) posle neodredenih zamenica: some, any, something, anything, no- thing,

Posle glagola "to be" kad se eliizraziti neka istovetnost, moe se upotrebiti ili "as" ili "that": She is the same in performance as (ili ^that") he is in promise. Ona je na delu kao i on u obeanju.
110

"But" moe takoe da bude sveza i odnosna zamenica. Kao odnosna zamenica upotrebljava se za lica, stvari ili ivotinje. Kad dolazi u odrinim (pravim i prividnim) reenicama, onda je odrina odnosna zamenica, i tada znai ,,ko(ji) . . . ne, ta . . . ne": There is no one but agrees to it. Ne postoji ovek koji se ne slae s tim.

ODNOSNE ZAMENICE SA PREDLOGOM

Odnosne zamenice stoje uz neke predloge. Ti predlozi oznaavaju padee. Njihovo mesto moe da bude neposredno ispred odnosne zamenice, ili mogu biti odvojeni od nje i dolaziti posle glavnog glagola: The pencil with which / wrote my homework, ili The pencil which / wrote my homework with. Olovka kojom sam pisao domai zadatak. Olovka sa kojom sam pisao domai zadatak.

Kad predlog koji dolazi uz "what" pripada rei na koju se zamenica odnosi, onda on mora da stoji ispred nje: I have got the picture of what you had Nabavio sam sliku o kojoj ste mi told me. priali. Medutim, kad predlog pripada odnosnoj zamenici, onda on moe stajati ispred nje ili na kraju reenice: Do you reallv know at what thev were Da li stvarno zna ta su gledali? looking ? Do you reallv know what thev were Da li stvarno zna u ta su gledali? looking at? Odnosna zamenica "that" nema padee koji zahtevaju predloge. Kad usled bilo kog razloga "that" zahteva predlog, onda ona zadrava svoje mesto. a predlog dolazi iza glagola ili na kraju reenice: This is the pen that I write with (nemogue Ovo je pero kojim piem. je rei "with that").
IZOSTAVLJANJE ODNOSNIH ZAMENICA

Odnosne zamenice se mogu izostaviti kada su u etvrtom padeu; ovo izostavljanje vri se obino u svakodnevnom govoru, gde je iz prak - tinih razloga potrebna konciznost: Have you seen the hoy I sent for? Jesi li video deaka po koga sam poslao?

Meutim, kad je odnosna zamenica u ostalim padeima, onda se ona ne moe izostaviti: / founct the man who came yesterciay. Pronaao sam oveka koji je jue dolazio. Odnosna zamenica u prvom padeu moe se izuzetno izostaviti kad se ispred nje nalazi jedan od sledeih izraza : "it is, it was, itd. there is, there was, itd.": It is not the fine coat (that) makes Nije dentlmen onaj koji nosi lep
111

gentleman.

kaput.

Kad se "that" izostavlja, predlog zadrava svoje mesto kao i kad je odnosna zamenica izraena: This is the house we lived in. Ovo je kua u kojoj smo iveli. Ponekad se takoe moe izostaviti re na koju se odnosna zamenica odnosi; to se najee deava u poslovicama: Whom gocis love ciie young. Koga bogovi vole umire mlad. What cannot he cured must he endured. Ono to se ne moe izleiti, mora se trpeti. 9) NEODREENE ZAMENICE (Indefinite Pronouns) Neodredene zamenice se upotrebljavaju umesto imenica u optem i neodreenom smislu. Tu dolaze sledee zamenice: a) potvrdne: some (neki), somebodv, someone (neko), something (neto), every (svaki), everybody, everyone (svako), everything (sve), each (svaki), each other (svaki drugi), other (drugi), one(s) (jedan), another (jo jedan, drugi), one another (jedan drugi), much (mnogi), little (mali), more (vie), else (drugi), either (jedan, ikoji), all (svi), both (oba); b) odrine: any (neki), anybody, anvone (neko), anvthing (neto), no- thing (nita), nobodv (niko), none (nikakav), neither (nijedan). Neodredena zamenica "all" oznaava neodredenu celinu i ima zbirno znaenje: All is well that ends well. Sve je dobro to se dobro svri. She told me all. Ona mi je sve ispriala. u ,, Za razliku od "all", everything izraava delove neke celine: She asked me to confess everything. Zahtevala je da sve priznam (svaku pojedinost).

'BOTH" se upotrebljava za lica. stvari i ivotinje. Glagol je uvek u mnoini. Ispred nje ne moe da stoji lan, niti prisvojni pridev. To je, ustvari, naglaeni oblik zamenice za dva lica ili stvari: Both my hrothers were married. Both the children went to school. i": Both my hrother and sister went to the I brat i sestra su otili u bioskop. pictures. "ONE" je neodredena zamenica kad zamenjuje imenicu sa optim i neodreenim znaenjem. Prisvojni pade glasi "one's": One never knows what to do for the hest. ovek nikad ne zna ta je naj bolje uiniti. One's opinion is quite sufficient. Neije miljenje sasvim je dovoljno.
112

Oba moja brata su bila o enjena. Oba su deteta otila u kolu.

Konstrukcija "both .. . and" se prevodi sa ..kako . . . tako, i . . . i, takode . . .

"MUCH" se upotrebljava za veliku koliinu. Glagol je u jednini. "Many" se upotrebljava za neodredeni broj lica, stvari ili ivotinja. Glagol je uvek u mnoini: Much has heen undertaken to improve Mnogo je preduzeto da se poljoagricuhure. privreda unapredi. Many have heen invited to give their Mnogi su bili pozvani da daju opinion. svoje miljenje. "SOME" se upotrebljava za lica, stvari ili ivotinje, i oznaava deo celine, broj ili koliinu, koja je donekle ograniena ili odredena. Ova se zamenica upotrebljava po svim onim pravilima kao i pridev "some". Ona ponekad dolazi umesto imenica u jednini ili mno ini: She told m? a lot of jokes, Init 1 can on/y Ispriala mi je mnogo ala, ali rememher some. seam se samo nekih. Will you have some more cakes?I'U have Posluite se kolaima? Uzeu some.

neki.

"ANY" se upotrebljava takode za lica, stvari ili ivotinje. Dolazi umesto imenica u jednini ili mnoini, i ima neodreeno i neogranieno zna - enje. Podlee istim pravilima o upotrebi kao i pridev "any": Please, give me some hread? 1 am sorry but there is not any. She wanted to eat som? plums, but there were not anv. Molim malo hleba? ao mi je ali ga nema. Htela je da pojede neku ljivu. ali nije bilo ni jedne.

113

"NONE" je sastavljena od 4ino one" i upotrebljava se za lica, stvari ili ivotinje. Glagol je u jednini ili mnoini: None of these books is what I want. Nijedna od ovih knjiga nije ona koju ja traim. None knows better than I do.
N a p o m e n a : Uporedi neodreene prideve.

Niko ne zna bolje od mene.

a) Sloenice "somebody, anybody, something, anything", itd. upotreb- Ijavaju se kao "some" i "any".

10) DEONE ZAMENICE (Distributive Pronouns) Deone zamenice su: "each, either, neither". Upotrebljavaju se za lica, stvari ili ivotinje, i znae: Each svaki, a, o (od dvojice ili vie njih uzetih pojedinano), Either jedan ili drugi (od dvojice), Neither ni jedan ni drugi (od dvojice). Each knows his duties. Either of these will do. Neither is mine.
N a p o m e n a : Uporedi deone prideve.

Svako zna svoju dunost. I jedna i druga e odgovarati. Ni jedna ni druga nije moja.

114

G
(Verbs)

Vrste rei koje izraavaju radnju ili stanje nazivaju se g 1 a g o 1 i m a. Tako u reenicama: John found his watch. Jovan je naao svoj asovnik. John was in the classroom. Jovan je bio u uionici. re "found" nam kazuje ta je ustvari "John" uradio, naime radnju, dok re "was" govori gde se nalazio "John", naime stanje. Sa gramatikog gledita glagol je najvanija re u reenici, jer on iznosi ono to je najvanije za smisao i razumevanje, tj. radnju ili stanje. ________ Glagole moemo podeliti na vie naina: I. U odnosu na p r e d m e t delimo ih na: a) prelazne glagole (Transitive Verbs), koji imaju uza se predmet (direktni ili indirektni, ili oba) na koji prelazi radnja. Ovi glagoli mogu imati radne i trpne oblike: They play chess in the classroom. Oni igraju ah u uionici. Chess is plaved in the classroom. ah se igra u uionici. b) neprelazne glagole (Intransitive Verbs), koji ne mogu imati uza se predmet. pa prema tome ne dolazi u pitanje ni prelaenje radnje. Ovi gla- goli ne mogu imati trpne oblike: The hoy walked along the road. Deak se etao ulicom.

II. U odnosu na n e k e g l a g o l s k e o b l i k e : a) pravilne glagole (Regular Verbs), koji sve glagolske oblike prave po odredenim gramatikim pravilima. Ta pravilnost se najvie ispoljava u prosto prolom vremenu i glagolskom pridevu prolosti: climb-climbed, start-started, endended, agree-agreed, itd. b) nepravilne glagole (Irregular Verbs), koji za prosto prolo vreme i glagolski pridev prolosti imaju posebne, tj. nepravilne oblike: find-found- foond, see-sawseen, go-went-gone, itd.

115

U nepravilne glagole mogu se takode svrstati: a) pomoni glagoli (Auxiliary Verbs), koji slue za pravljenje drugih glagolskih oblika: "to be, to have, to do". b) nepotpuni glagoli (Defective Verbs), koji nemaju sve svoje sopstvene glagolske oblike; ovde dolaze: can, may, must, ought, shall, will (i donekle "dare" i "need"). Oni se takoe mogu upotrebiti kao pomoni glagoli.
OBLICI

U odnosu na podmet svi glagolski oblici mogu se podeliti u dve glavne grupe:

I . Lini glagolski oblici (Finite Verb Forms), i I I . Bezlini glagolski oblici (Nonfinite Verb Forms). I. LINI GLAGOLSKI OBLICI (Finite Verb Forms) U ovu grupu glagolskih oblika spadaju oni oblici koji su ogranieni ili odreeni podmetom: My knife cuts very well. This chair needs repairing. Moj no see vrlo dobro. Potrebno je popraviti ovu stolicu.

(Glagolski oblici "cuts, needs" odredeni su podmetima "my knife, this chair", koji se pojavljuju u treem licu jednine.) Lini glagolski oblici imaju t r i n a i n a pomou kojih oni po - kazuju kako se neka radnja vrsi: a) Pokazni nain (Indicative Mood), b) Zapovedni nain (Imperative Mood), c) Savezni nain (Subjunctive Mood).

A) POKAZNI NAIN
Glagolski oblici pokaznog naina pokazuju neku radnju kao injenicu, ili je izraavaju kao pogodbu, ili pak postavljaju neko pitanje o njoj: He comes (injenica). On dolazi. If he comes (pogodba). Ako on dode. Does he come? (pitanje). Da li on dolazi? Lini glagolski oblici zavisc od podmeta i zato imaju b r o j i l i c e (Number and Person). Broj (Number) pokazuje brojno stanje lica ili stvari. Postoje dva broja: Jednina (Singular), koja pokazuje da glagol zavisi od jednog lica ili predmeta (tj. podmeta). Tako ako je podmet u jednini glagol takoe mora stajati u jednini: My little brother nants me to help him. Moj mali brat trai da mu po mognem. Mnoina (Plural), koja pokazuje da glagol zavisi od dva ili vie lica ili predmeta. Ako je podmet u mnoini, glagol mora takode biti u mnoini:

116

Dogs like meat. Psi vole meso. Lice (Person) pokazuje o kom se licu ili predmetu radi; tako imamo: Prvo lice (jednine i mnoine), koje pokazuje da glagol zavisi od jednog ili vie lica koja govore; ako je podmet u prvom licu, glagol mora da bude takode u prvom licu: "I go, we go, I read, we read, I am looking, we are looking, I went, we went'\ itd. Drugo lice (jednine i mnoine), koje govori da glagol zavisi od jednog iii vie lica kojima se govori; ako je podmet u drugom licu, glagol mora takode da stoji u drugom licu: "you see, thou seest (stari oblik), you were looking, you have been", itd. Tree lice (jednine i mnoine). koje pokazuje da glagol zavisi odjednog ili vie lica ili predmeta o kojima se govori; ako je podmet u treem licu, onda glagol mora takode da bu de u treem licu: "he reads, he is reading, he has been", itd. Pokazni nain ima takoe d v a g l a g o l s k a s t a n j a (Voices), i to: Radno ili aktivno stanje (Active Voice), pomou koga lice ili predmet oznaen podmetom vri sam radnju na nekom drugom licu ili pre dmetu: Somebodv threw a stone (radno st.). Neko je bacio kamen. Trpno ili pasivno stanje (Passive Voice), pomou koga lice ili predmet oznaen podmetom trpi od nekog lica ili predmeta: A stone was thrown. Kamen je bio baen. Oblici pokaznog naina izraavaju se raznim g l a g o l s k i m v r e - m e n i m a (Tenses), koja pokazuju ili vreme u kom se neka radnja dogodila ili stepen, duinu trajanja ili zavretka radnje u vreme njenog deavanja. Vremena se dele: 1) s obzirom na sastav ili oblik vremena: a) prosta vremena (Simple Tenses), koja se sastoje samo od glavnog glagola: he sleeps, I worked, itd. b) sloena vremena (Compound Tenses), koja su sloena od pomonog glagola i nekog od oblika glavnog glagola: I am eating, you have come, they would have seen, itd. 2) s obzirom na trajanje radnje vremena: a) prosta vremena (Simple Tenses), lcoja pokazuju sadanjost, prolost ili budunost na najjednostavniji nain, tako da duina trajanja radnje ostaje neodreena, pa se radnja prekida ili ponavlja ili vri uestano: I vvatch, vou arrived, we have found, she will do, itd. b) trajna vremena (Continuous Tenses), koja pokazuju da se radnja u sadanjosti, prolosti ili budunosti nije zavrila, ve se nastavlja i traje u momen tu govorenja: I am watching, he was arriving, we have been waiting, she will be doing, itd. 3) s obzirom na vreme i vrstu radnje, vremena se dele na:

117

a) Sadanja vremena (Present Tenses):

Vreme Tense Stanje Radno (Active) 1 Prosto sadanje vreme (Simple Present Tense) Trajno sadanje vreme (Present Continuous Tense) Sadanje prolo vreme (Present Perfect Tense) Trajno sadanje prolo vreme (Present Perfect Ccntinuous Tense) he works (on radi) he is working (on (sada) radi) he has worked (on je radio) he has been working (on je radio) Voice Trpno (Passive) he is seen (on je vienl he is being seen (on je (sada) vien) he has been seen (bio je vien) nema*

2 3 4

b) Prola vremena (Past Tenses): Vreme Tense Stanje Radno (Active) 1 Prosto prolo vreme . (Simple Past Tense) Trajno prolo vreme (Past Continuous Tense) Davnoprolo vreme (Past Perfect Tense, Pluperfect Tense) Trajno davnoprolo vrcme (Past Perfect Continuous, Pluperfect Continuous Tense) i he worked 1 (on je radio) he was working (on je radio) i he had vvorked (on je radio) he had been working (on je bio radio) Voice Trpno (Passive) he was seen (on je bio vien) he was being seen (on je bio vien) he had been seen (on je bio vien) nema*

2 3 4

c) Budua vremena (Future Tenses):

Vreme Tense Stanje Radno (Active) Voice Trpno (Passive he will be seen (on e biti vien) nema* he will have been seen (on e biti viden) nema*

1
2 3 4

Budue vreme (Future Tense) Trajno budue vreme (Future Continuous Tense) Predbudue vreme (Future Perfect Tense) Trajno predbudue vreme (Future Perfect Continuous Tense)

he will work (on e raditi) he will be working (on e raditi) he will have vvorked (on e raditi) he will have becn working (on e raditi)

N a p o m e n a : * Ustvari ova vremena postoje, ali su bez praktine upotrebe.

118

d) Pogodbena vremena (Conditional Tenses):

Vreme Tense Stanje Radno (Active) 1 Sadanje pogodbeno vreme (Present Conditional Tense) Trajno sadanje pogodbeno vreme (Present Conditional Continuous Tense) Prolo pogodbeno vreme (Perfect Conditional Tense) Trajno prolo pogodbeno vreme (Perfect Conditional Continuous Tense) he would work (on bi radio) he vvould be working (on bi radio) he wouId have >vorked (on bi bio radio) he wouId have been working (on bi bio radio) Voice

j Trpno (Passive)
he wou!d be seen (on bi bio vien) nema*

he wou!d liave been seen (on bi bio viden) nema*

N a p o m e n a : Ustvari ova vremena postoje, ali su bez praktine upotrebe.

SADANJA VREMENA (Present Tenses) Sadanja vremena obuhvataju dva prosta i dva trajna vremena radnog stanja i dva prosta i jedno trajno vreme trpnog stanja (vidi podelu na str. 110). Ova grupa vremena obuhvata pravu sadanjost, tj. onu koja se dogada u momentu kada govorimo, ili nepravu, tj. sadanjost uzetu uopte bez obzira na sadanji momenat. Ovde takoe spadaju takva prola vremena koja pokazuju sadanje stanje ili sadanje posledice jedne radnje koja se izvrila u prolosti, bilo da je ona trajna ili trenutna. Prema tome, pojam sadanjosti je iscrpljen u svim vidovima, a rezultat je preciznost koju ona pruaju u engleskom jeziku.
RADNO STANJE (ACTIVE VOICE) 1) Prosto sadanje vreme

(Present Tense) Prosto sadanje vreme ima proste glagolske oblike koji se sastoje samo od glavnog glagola. Za ovo vreme svi su glagoli (izuzev pomonih i nepotpunih) pravilni, i zato oni prave prosto sadanje vreme prema jednom odredenom pravilu: Potvrdni oblik prostog sadanjeg vremena ima sva lica jednine i mno- ine ista po obliku kao i neodreeni nain, izuzev treeg lica jednine (he, she, it) koje dobija nastavak ,,-s" ili ,,-es". Tako prosto sadanje vreme od glagola "to work" glasi:
OBLICI

Jednina 1. I work (ja radim) 2. you work (ti radi) 3. he works (on radi) she works (ona radi) it works (ono radi)

Mnoina we work (mi radimo) you work (vi radite) they work (oni rade)

119

N a p o m c n a : Nastavak sc izgovara kao: 1) ,,s" posle bezvunih suglasnika (f, k, p, t ) : l laugh-he laugh.v [la:f.vj, I look-he look.v [ l u k .v], I stop-he stops [stop .v|, I start-he startv [sta:t .v], itd. 2) ,,z" posle zvunih suglasnika (b, d, g. j, m, n, r, v, z), samoglasnika i polugiasa: Ifind -he find.v [laindzl, I listen-he iisten.v [lisnr], I see-he see.v [si:z|, I care-he care.v fk*:oz|, itd.

Nastavak ,,-es" dodajc se na neodredeni nain onih glagola kod kojih je na kraju teko izgovoriti ,,s". To se deava kod glagola koji se zavrsavaju na jedan od slede ih suglasnika: ,,s, z, sh, ch, x", i ,,g" kad se izgovara kao ,,d3": I teach he teach-es ['tiitJVz], I brush he brush\s [ ' b r A j /z], I mix he mix<?.v ['miks/z], itd.
N a p o n i e n a : Nastavak ,,-es" sc ita ,,iz". V i d i gornje primerc.

Kada se nastavak ,,-es" doda giagolima "to do, to go", onda donekle dolazi do nepravilnog oblika izgovora ovih glagola u treem licu jednine: I go he goc.v [gouz], I do he do<?.v [d.\z]. Dodavanjcm nastavka ,,-es" poveava se broj slogova u treem licu: I tY/ch (jednosl.) he t<?<7ch<?.v (dvosio.). Kada se glagol u neodreenom nainu zavrava na ,,-y", ispred kog se nalazi suglasnik, onda se u 3. I. jednine to ,,-y" menja u ,,-i", i dodaje se nastavak ,,-es": I try (y i) he tr-i-es, he tries; I reply [y=i] he rep- lies, I crv he cries, itd. Medutim. kad se glagol u neodreenom nainu zavrava na ,,-y" ispred koga se nalazi samoglasnik, onda se ,,y" ne menja, ve se samo dodaje na - stavak ,,-s": I stay he stay-s, I plav he plays, I sway he sways, itd. Izuzetak u izgovoru je ,,to say": I say he says [sez].
N a p o m e n a : Za sadanjc vreme pomonih i nepotpunih glagola vidi posebno poglavlje.

Odrini oblik prostog sadanjeg vremena pravi se na opisni nain. Ovo se opisivanje postie tako da se ispred neodredenog naina glagola koji se menja stavi odrini oblik sadanjeg vremena pomonog glagola "to do" ("do not" ili "does not"): Jednina Mnoina I do not work (ne radim) we do not work (ne radimo) you do not work (ne radi) you do not work (ne radite) he does not work (ne radi) they do not work (ne rade) she does not work it does not work Upitni oblik prostog sadanjeg vremena pravi se takode na opisni nain. Ispred neodreenog naina glagola koji se menja stavi se upitni oblik po- monog glagola "to do" (do I, do you, does he, itd.): Jednina Do I work? (radim li?) do you work? (radi li?) does he work? (radi li?) Mnoina do we work? (radimo li?) do you work? (radite li?) do they work? (rade li?) does she work? does it work?

120

Upitno-orini oblik prostog sadanjeg vremena pravi se stavljanjem upitnoodrinog oblika pomonog glagola "to do" (do I not, do you not, does he not, itd.) ispred neodreenog naina glagola koji se menja: Jednina Do 1 not >vork? (ne radim li? zar ne radim?) do you not work? (zar ne radi?) does he not work? (zar ne radi?) does she not work? does it not work? Mnoina do we not work? (zar ne radimo?) do you not work? (zar ne radite?) do they not work? (zar ne rade?)

Skraeni oblici: I do not I don't work, he does not he doesn't work; do I not don't I work?, does he not doesn't he work?, itd.

ZNAENJE

U engleskom jeziku pojam sadanjosti je daleko iscrpniji nego u naem jeziku. Ta se iscrpnost pokazujc u jasnom razlikovanju njenih raznih oblika. Pored sadanjosti koju izraava trajno sadanje vreme (tj. pravu sadanjost) i sadanjosti izraene sadanjim prolim vremenom (tj. dananjeg stanja ili posledica neke prole radnje), postoji i takva sadanjost koja ozna ava jednu vremenski neodredenu radnju u sadanjosti uopte, bez obzira na sadanji momenat. To je sadanjost samo po obliku i njeno . znaenje neodredenosti obuhvata prolost i budunost isto toliko koliko i sadanjost (I sit in the park every day jue, danas i sutra). Ova vrsta sadanjosti jo se drukije naziva neprava sadanjost, a ona ustvari to i jeste, kad imamo u vidu vremensku ncodreenost i njeno uopteno znaenje u odnosu na pravu sadanjost, tj. momenat kada govorimo. Ova neprava sadanjost izraava se prostim sadanjim vremenom.
N a p o m e n a : U prvo vrcme engleski jezik nije imao posebnog oblika za izraavanjc budunosti, ve se za to upotrcbljavalo prosto sadanje vremc. Prosto sadanje vreme zadralo je to znaenje do danas, iako to nijc naroito est sluaj. Tako u reenicama sa vremenskim oznakama kojc imaju smisao budunosti, kad pokazujemo da se neto vri kao deo nekog programa i l i plana i l i ugovora, upotrebljavamo prosto sadanje vreme: He comes at 6 o'c/ock tomorrow morning. The train comes at the regular time. On dolazi (on e doi) u 6 sati sutra ujutru. Voz e doi u redovno vreme.

Prosto sadanje vreme se takode zadralo posle nekih vremenskih sveza "if, when, till, until, as soon as, before, after, itd.", posle kojih, po pravilu ne mo e da doe nikakvo budue vreme, jer se smatra da su glagol i vremenska sveza dovoljni da izraze budunost: You shall not go until I know the truth. Nee otii dok ne saznam (budem znao) istinu. Slian je sluaj sa prostim sadanjim vremenom u pogodbenim ree - nicama. Posle pogodbenih sveza, izraavanje budue pogodbe ne vri se
8 Gramatika engleskog jezika

113

pomou buduih vremena, ve pomou prostog sadanjeg vremena. Meu - tim, kad ove sveze nisu vie pogodbene ili vremenske, ve upitne, upotr eb- Ijava se budue vreme: If he works hard, he will succeed. ali: / do not know >vhen he will come. doi. Ne znam kad e on Ako bude mnogo radio, on e uspeti.

Prosto sadanje vreme se upotrebljava: a) da izrazi opte i utvreno injenino stanje, ne neto to se deava sada, u ovom trenutku, ve u neodreeno vreme u sadanjosti: English people speak their own language. Englezi govore svojim sopstvenim jezikom. b) za radnju koja se deava uestano, koja se ponavlja ili se vri iz obiaja ili navike: The old men sit in the park every after- Starci sede u parku svako posle noon. podne. He keeps his promises. On se dri obeanja. She always drinks coffee for breakfast. Ona uvek pije kafu za doruak.
N a p o m e n a : Neki prilozi ili priloki izrazi upotpunjavaju smisao ponavljanja, obiaja i l i navike. Tu najee dolaze sledei prilozi: "always, nearly, ever, nearly ahvays, hardly ever, scarcely ever, never, seldom, often, sometimes, rarely, every day, yearly, annually, weekly, daily, twice a day, once a week, generally, usually, mainly, regularly, hourly, how often?, itd".

c) da izrazi optu istinu: The earth moves round the sun. The sun shines by day and the moon Familiarity breeds contempt. d) u poslovicama: Still waters run deep.

Zemlja se okree oko sunca. by Danju sunce sija, a nou mesec. night. Prisnost stvara prezir. Tiha voda breg roni.

e) da izrazi niz srazmerno kratkih radnji u sadanjosti, naroito kad se te radnje opisuju nekom drugom, dok se dogaaju (napr. spikeri radio - stanica, i sl.): Now the bancl is playing, and the king Muzika svira i kralj ulazi u salu. enters the hall. He stops, greets, etc. On se zaustavlja, otpozdravlja. itd. f) da izrazi sposobnost, mogunost ili zaposlenje: She speaks Spanish. My friend works at the mill. Ona govori panski. Moj prijatelj radi u fabrici.

122

g) da izrazi sadanju radnju glagola koji izraavaju radnje naih ula ("see, hear, feel, know, understand, itd.") : Don't you hear the noise? We feel w'th our fingers. Zar ne uje galamu? Mi pipamo prstima.

h) da izrazi prolu radnju, pod uslovom da se zna da se radnja zavrila u prolosti u neodredeno vreme, a posledice jo traju: We learn that a ne\v park is beingplanned. Saznajemo da se planira jedan novi park. i) da izrazi prolu radnju u prianju koje se tako ivo iznosi kao da je pripoveda prisutan tome dogadaju (pripovedako sadanje vreme): The Moghul now leads h;s m?n through Sada Mogul vodi svoje Ijude kroz the Khyber Pass andenters the plains prevoj Kiber i ulazi u indiske of India. doline. j) da izrazi buduu radnju u vremenskim i pogodbenim reenicama posle sveza "when, until, as soon as, if, itd.": Tell hlm as soon as he comes back. Reci mu im se vrati.

k) da izrazi buduu radnju u odnosnim reenicama umesto budueg vremena: / will pardon every rebel who swears to Oprostiu svakom pobunjeniku obey m?. koji se zakune na poslunost. I) da se otpone navoenje u upravnom i neupravnom govoru: He says: '/ never eat anything in the mnnlngnita". He says that he never eats anything in the mjrning.
OBLICI

On kae: Nikad ujutru ne jedcm On kae da ujutru nikad nita ne jede.

2) Trajno sadanje vreme (Present Continuous Tense)

Trajno sadanje vreme ima sloene glagolske oblike koji se sastojc od sadanjeg vremena pomonog glagola "to be" i glagolskog priloga sadanjosti: Jednina Mnoina I am working (ja radim (sada)) we are working (mi radimo) you are working (ti radi) you are working (vi radite) he, she, it, is working (on, a, o radi) they are working (oni rade) Odrini oblici: I am not working, you are not working, itd. Upitni oblici: Am I working?, are you working?, itd. Upitno-odrini oblici: Am I not working? are you not working?, itd.

123

Skraeni oblici: I'm working, you're working, he's working, itd. I'm not working, you aren't working, he isn't working, itd. Am I not working?, aren't you working, isn't he working, itd.
ZNAENJE

Trajno sadanje vreme je ustvari pravo sadanje vreme, jer pokazuje trajanje jedne radnje u trenutku kada govorimo. Za razliku od prostog sadanjeg vremena koje izraava nepravu sadanjost, ovo vreme pokazuje sadanjost u najpotpunijem smislu te rei, pa se zbog toga jo drukije zove pravo sadanje vreme. Medutim, poto se momenat deavanja radnje pomera sa momentom vremena, to dolazi do stalnog produavanja radnje, koja se ustvari nastavija iz momenta u momenat, stvarajui na taj nain trajnu sadanju radnju. Ovakva s e radnja izraava trajnim sadanjim vremenom, vremenom koje samo donekle postoji u naem jeziku. Tako u reenici: Look at him! What is he doing? He is writing his homework. Pogledaj! ta on radi? On pie domai zadatak.

oblici "is doing" i "is writing" pokazuju radnje koje se deavaju u ovom momentu, tj. u momentu kad postavljamo pitanje. Trajno sadanje vreme se upotrebljava da izrazi: a) sadanju radnju u razvoju, toku ili trajanju u vremenu kad govorimo: We are learning English. Where are you going? What are you doing? Uimo (evo sad) engleski. Kuda ide (sad, ovog trenutka)? ta radi (ne uopte, ve sad)?

b) duu radnju u odnosu prema jednoj kraoj radnji u momentu go- vorenja: While the pupils are sitting in the desks, Dok aci sede u klupama, na - the teacher comes in. stavnik ulazi. c) dve ili vie uporednih duih radnja koje se deavaju u momentu govorenja: WhiJe Mary is getting John's breakfast Dok Marija sprema Jovanov do- ready, the water is heating in the ruak, voda se greje u kupabathroom. tilu. d) uobiajenu radnju koja je u toku za izvesno vreme ili u izvesnim prilikama, i desila se ba ovog momenta ponovo: When I call on himy he is always having Kad navratim kod njega, on se a bath. uvek kupa (pa i ovog momenta). He is generally dressing for dinner at 8 On se uglavnom oblai za veeru o'clock. u osam sati.

124

(Ovakve radnje dolaze uvek sa prilozima: always, usually, i sl.). e) naviku ili potrebu ogranienog trajanja, tj. koja je srazmerno skoro poela i verovatno nee trajati u neodredeno vreme: / am living with my sister. Stanujem sa sestrom. He is staying at the Green Bell Hotel. Stanuje u hotelu ,,Zeleno zvono". My hrother is taking the medicine three Moj brat uzima lek triput dnevno. tim?s a day. He ishaving Iunch at a restaurant this week. Ove nedelje on ruava u jednom restoranu. Meutim, kad elimo da izrazimo neogranieno trajanje takve navike ili potrebe, onda se upotrebljava prosto sada nje vreme: / live with my sister. Stanujem (uopte) sa sestrom. He stays at the Green Bell Hotel. Stanuje (uopte) u hotelu ,,Zeleno zvono". f) blisku budunost, naroito s glagolima "to go" i "to come" i ostalim glagolima koji znae kretanje ili promenu; ova radnja se onda obino vri po nekom programu ili unapred utvrenom planu: My father is coming back next Sunday. Otac se vraa sledee nedelje. She is going abroad next year. Idue godine ona ide u i nostranstvo. It is getting darker and darker. Smrkava se sve vie i vie. Meutim, kad se radnja ne zasniva na utvrenom planu ili programu, onda dolazi prosto sadanje vreme: My father will come on Sunday if he Otac e se vratiti u nedelju ako finishes his business. zavri posao. g) trajni oblik glagola "to go" i neodreeni nain glagola koji ga sledi, izraava takoe blisku budunost tog glagola, ali ne oznaava samo plan ili program, nego takoe i nameru: He is going to deliver a lecture on Shake- On e (namerava) odrati preda - speare. vanje o ekspiru.
N a p o m e n a : Neki glagoli se retko upotrebljavaju u trajnim oblicima, ak kad ozna" avaju ili opisuju pravu sadanjost. Ovo su veinom glagoli koji oznaavaju radnje: a) naih ula: hear, see, smell, taste; b) izvan nae kontrole: know, understand, notice, recognize, remember, forget, recall, recollect, believe, trusr, mean; c) elje i l i volje: wish, desire, refuse, forgive, want; d) oseanja, oseaja i l i uzbuenja: care, love, hate, be afraid, adore, like, be angry, be annoyed, be pleased; e) pomoni i nepotpuni glagoli: be, have, can, must, may, ought, shall, will, dare, need; f) razni glagoli: seem, appear, signify, belong, contain, hold, matter, consist, pos- sess, itd.

Tako, iako u primeru Do you hear a bird in the tree; it is uje li pticu na drvetu; ona singing.

peva.

125

obe radnje oznaavaju pravu sadanjost, tj. sadanjost koja se dogada ovog trenutka, ipak glagol "hear" nije u trajnom obliku. Ne moemo da spreimo da neto ujemo, jer nae ui uvek uju sve to se deava oko nas bez nae volje. Zato je glagol "hear" u prostom sadanjem vremenu. Medutim, pevati se moe po volji, poeti i prestati kad elimo, i zato se glagol "sing" moe takode da upotrebljava u trajnom sadanjem vremenu. Kod glagola koji ne mogu imati trajne oblike, taj se nedostatak nadoknauje nepotpunim glagolom "can", koji ima tu osobinu da upotpunjuje i pojaava takve gla gole. Zato moemo da kaemo: Can you hear a bird in the tree; it is uje li pticu na drvetu; ona singing. peva. Ipak, ovi glagoli se mogu ponekad upotrebiti u trajnim vremenima. To se deava samo u onim sluajevima kad se hoe naglasiti njihov naroit odnos prema momentu u kom se radnja vri, odnosno momentu govorenja, i vie u govornom nego pisanom jeziku. Kad se ovi glagoli upotrebe u trajnom sadanjem vremenu, njihovo se osnovno znaenje menja, i najee izraa - vaju budunost: He is thinking of going to France. Namerava da ide u Francusku. He is forgetting Geiman. Zaboravlja (malo po malo) nemaki. He is caring for his mother. Vodi brigu o majci. / am seeing your teacher at 9 o'cleock. Videu se sa tvojim nastavnikom u devet sati.
OBLICI

3) Sadanje prolo vreme (Present Perfect Tense)

Sadanje prolo vreme ima sloene glagolske oblike koji se sastoje od sadanjeg vremena pomonog glagola "to have" i radnog glagolskog prideva prolosti onog glagola koji se menja: Jednina I have worked (ja sam radio) you have worked (ti si radio) lie, she, it has worked (on, ona, ono je radio, la, lo) Odrini oblici: Upitni oblici: Mnoina we have worked (mi smo you have worked (vi ste they have worked (oni su radili) radili) radili)

Upitno-odrini oblici: Have I not worked? has he not worked? itd. Skraeni oblici: I have not worked, he has not worked, itd. Have I haven't worked, he hasn't I worked?, has he worked?, itd. worked, itd. I 've worked, you've worked, he's worked, itd. Haven't I worked?, hasn't he worked?, itd.
ZNAENJE

Potekoe prilikom upotrebe ovog vremena najee pro - izlaze iz potpunog nepoznavanja njegovog znaenja i u veini sluajeva onc se smatra istovetnim sa naim prolim vremenom. Nita pogrenije od toga!

126

Sadanje prolo vreme u engleskom jeziku je jedna vrsta sadanjeg vremena, i ta injenica mora svakom da poslui kao osnov za njcgovu pravilnu upo - trebu. Tano je da ono ima veze takode sa prolou, ali njegov potpun smisao u svemu pokazuje da je ono bilo vremenski ili preko poslcdica ili sadanjeg stanja, jedno od sadanjih vremena. To se najbolje vidi u sledeim primerima: I have received two letters today. He has got a new fountain-pen Danas sam primio dva pisma. Dobio je novo naliv-pero. (evo ga!)

Ove reenice, zahvaljujui glagolskom obliku (have, has), sasvim logino oznaavaju sadanjost. U prvoj reenici kazujemo da smo primili pisma danas i time smo ukazali na radnju koja sc vrila u sadanje vreme. U drugoj reenici istiemo da on ne samo da je dobio novo pero, ve ga ima i sada u ovom trenutku kada govorimo, dakle, takoe u sadanjosti. (Oblik "have, has got" je potpuno isti po znaenju kao i "have, has"). esto se prilikom upotrebe ovog vremena gleda samo na radnju, i na osnovu toga to se radnja zavrila u prolosti, pogreno se zakljuuje da je to prolo vreme. Medutim, u engleskom sadanjem prolom vremenu zbi - vanje radnje je od najmanje ili skoro nikakve vanosti. Daleko je vanije vreme u kom se ta radnja desila, i prema optem principu odreivanja vre - mena u engleskom jezi ku, sasvim je logino da radnja koja se dogodila u sadanjosti bude izraena jednim od sadanjih vremena. Zaista bi izgledalo nemogue smatrati da se ova reenica dogodila u prolosti: / have written two letters today. Danas sam napisao dva pisma.

kad se o na po svom smislu dogodila u sadanjosti. Vrenje same radnje pisanja skoro nas uopte ne interesuje, nego nas interesuje da li se ta radnja dogodila u sadanjosti ili nije, a prilog "today" jasno to pokazuje. Medutim, ne mora uvek biti izraeno vreme kada se jedna takva radnja deavala, pa opet sadanje prolo vreme moe da pokazuje da se radi o sadanjosti. U tom sluaju nas takoe ne interesuje radnja, ve njene po - sledice ili stanje, koje je zapoeto u prolosti, ali se protee u sadanjost, stvarajui na taj nain pretstavu sadanjeg stanja ili posledica, tj. sadanjosti.
N a p o m e n a : Moda jedna od najeih greaka kod upotrcbe engleskog sadanjeg prolog vremena lei u tome to u naem jeziku nema velike razlike izmeu predanjeg svrenog vremena, sadanjeg prolog vremena i davnoprolog vremena, ve ih sve izra/avaino jednim istim vremenom (kod nas se retko kae imadah", bejah imao, itd., ve skoro uvck ,,imao sam"). Usled toga to u engleskom postoji vie tano odreenih vremena za izra- avanje prolosti, a mi, naprotiv, imamo samo jedno vreme, koje se upotrebljava za sva prola vremena, pojavljuju se potekoe kod nas prilikom pravilne upotrebe ovog vremena.

___________

Sadanje prolo vreme se upotrebljava:

a) da izrazi radnju koja se desila u vremenu koje jo i sada traje. Tu sadanjost obino oznaavaju prilozi ili priloki izrazi sadanjosti, kao: ,,today, this morning, this week, this month, this year, now, nowadays, itd." . / have met my teacher this week. Ove nedelje sam sreo mog nastavnika. Have you gone to the seaside this year? Jeste li ove godine ili na more?

127

N a p o m e n a : Neki od ovih priloga i prilokih izraza sadanjosti mogu zahtcvati prosto prolo vreme. Tako sledea reenica moe da stoji u oba ova vremena, samo sa izmenjenim znaenjem He has bought a book this morning. He bought a book this mornin-r. On je jutros kupio knjigu.

U prvoj reenici radnja i njeno izraavanje dogodilo se u toku jutra (tj. do ruka) i l i u vremenu koje je trajalo dok je recnica izracna. Medutim, druga recnica oznaava da sc radnja desila u toku jutra (tj. do ruka), a l i da je ona kazana kasnije u toku dana (tj. posle ruka oko pet sati, i l i uvce i l i sl)., dakle, u vremenu koje je svreno i ncma nikakvc vczc sa momentom kada je ona izraena.

Slino je i sa ostalim prilozima ili prilokim izrazima sadanjosti. Tako, napri mer, u sledeoj reenici: / have seen your brother today. Video sam danas tvog brata. / saw your brother todav. "today" znai 24 sata, tj. dan i no, pa prema tome se radnja dogodila u vremenu koje traje u momentu govorenja. U drugoj reenici "today" ozna- ava dan uzet u smislu dok se vidi, i prema tome ova radnja se desila u vre- menu koje je zavreno (vie se ne vidi), i zato dolazi u prostom prolom vremenu. Posebnu panju treba obratiti kombinovanju prolih i sadanjih priloga u istoj reenici. Tako u reenici: He went to Zagreb twice last week and once this week. Prole nedelje iao je dvaput u He went to Zagreb twice last and has gone Zagreb, a ove jedanput. once this week. u drugom sluaju je izraeno sadanje prolo vreme, jer to zahteva prilog "this week". Inae, prva reenica je sasvim ispravna, i najei je sluaj da se tako i kae, dok se sadanje prolo vreme obino podrazumeva. b) da oznai radnju koja se desila u neprekidnom sadanjem razmaku vremena koje obuhvata na ivot od momenta naeg roenja do asa kad o tome govorimo. Tu neprekidnost sadanjeg vremena izraavaju prilozi: "already, ever, never, yet": / have never seen that play. Nisam nikad video taj pozorini komad (u ivotu). / have alreadv seen that play. Ve sam video taj pozorinikomad. / have not seen that play yet. Jo nisam video taj pozorini ko mad. c) da izrazi radnju koja je poela u prolosti u neprekidnom odreenom vremenu i koja traje do sadanjeg trenutka (obino sa pokaznim pride - vima sadanjosti "this, these"): / have worked in Belgrade these five years. Ovih pet godina radim u Beogradu.

128

Meutim, ovo pravilo dobija svoju potpunu primenu upotrebljavajui predloge ili sveze "since" i "for", koji jasnije pokazuju poetak i trajanje vremena u kom se radnja odigrala, jer "since" oznaava odreeni trenutak u prolosti od kog je radnja poela, a "for" trajanje vremena od odreenog trcnutka u prolosti do sada: / have not been to England since last Nisam bio u Engleskoj od prolog March. marta. Ovde "since" naglaava momenat od kog je radnja poela. Meutim, ako uzmemo da je sada mesec juli, onda znai nisam bio u Engleskoj tri meseca (april, maj i juni). Taj period od tri meseca moe se drukije izraziti pomou "for" i da se znaenje gornje reenice uopte ne promeni, samo to u tom sluaju naglaavamo trajanje radnje: / have not been to England for three Nisam bio u Engleskoj tri meseca. months. d) da izrazi radnju koja se dogodila u bliskoj, neposrednoj proiosti (obino sa prilozima "just" i "just now"): My brother has just come. She has just told you what to do. Somebody has just rung the bell. Moj brat je upravo doao. Ona vam je upravo rekla ta da radite. Neko je upravo zazvonio na zvonce.

N a p o m e n a : " j u s t now" moe da bude prilog prolosti i znaiti ,,pre kratkog vremena, malopre", Tada se upotrebljava prosto prolo vreme: What did I do just now? ta sam uradio malopre (pre nekoliko trenutaka).

e) da izrazi radnju koja se dogodila u vremenu koje nije uopte pomenuto, i onaj koji govori nema razloga da pretpostavlja da onaj koji slua zna vreme kada se ta radnja desila: / have met the President. / have been in Greece. Upoznao sam Pretsednika. Bio sam u Grkoj.

Kad se sadanje prolo vreme ovako upotrebi, onda se najee izra - ava neko sadanje stanje ili posledica, koja se protee do sadanjeg momenta, ili je u istom stanju sada kao to je bila u momentu deavanja: My father has bought a watch. has burnt down. Otac je kupio sat (i sad ga ima posledica kupovine). The stable tala je potpuno izgorela (sada je takva i takva je bila u vreme deavanja radnje).

f) da oznai da je prola radnja uobiajena i da se moe opet ponoviti: Whenever I have spoken to him he has Kad god sam mu govorio, uvek je always expressed the surprise at my bio iznenaen mojim dranjem attitude towards his business. prema njegovom poslu.

12 1

g) umesto predbudueg rremena u zavisnim vremenskim reenicama, koje poinju sa svezama "when, until, till, as soon as", itd.: I shall ccme as soon as I (shall) have Doi u im napiem pismo. written my lettcr. h) umesto trajnog sadanjeg prolog vremena onih glagola koji se ne mogu upotrebiti u trajnim vremenima: / have liked her ever since I met her. Ona mi se dopadala od momenta kad sam je upoznao. 4) Trajno sadanje prolo vreme (Present Perfect Continuous Tense) Trajno sadanje prolo vreme ima sloen glagolski oblik koji se sastoji od sadanjeg prolog vremena pomonog glagola "to be" i glagolskog priloga sadanjosti glagola koji se menja: Potvrdni oblik: Jednina Mnoina I have been working (radio sam) we have been working (radili smo) you have been working (radio si) you have been working (radili ste) he, she, it has been working (on, a, o they have been working (radili su) je radio, la, lo) Odrini oblik: I have not been working, he has not been working, itd. Upitni oblik: Have I been working, has he been working?, itd. Upitno-odrini oblik: Have I not been working?, has he not been working?, itd. Skraeni oblici: I've been working, you've been working, itd. I haven't been working, he hasn't been working, itd. Haven't I been working?, hasn't he been working?, itd.
ZNAENJE

Trajno sadanje prolo vreme oznaava trajanje radnje ili stanja koje je poelo u neko vreme u prolosti, nastavlja se do sadanjeg momenta, i verovatno e se produiti u budunosti. Zbog takve svoje oso - bine, ovo vreme zahteva onakve glagole koji po svom smislu oznaavaju trajanje ili mirovanje ono to oni, upotrebljeni u sadanjem prolom vremenu, ne bi mogli izraziti u potpunosti. Zato se ovo vreme najee upotrebljava sa glagolima "lie, live, learn, rest, stand, stay, wait", itd., koji se skoro nikada ne upotrebljavaju u sadanjem prolom vremenu, jer po prirodi svoga znaenja oznaavaju mirovanje ili stanje. Na taj nain trajno sadanje prolo vreme donekle upotpunjuje obino sadanje prolo vreme. Tako u reenici: My dog has been lying under the table Pas je leao pod stolom od mo - since we left the house. menta kada smo napustili kuu.

122

"has been Iying" oznaava da je pas legao ispod stola u neko vreme u pro - losti (u trenutku kad smo napustili kuu), lei u momentu kada je ova re - enica kazana, i verovatno e nastaviti da lei neko vreme u budunosti. Ob lik "has lain" je nemogu u takvoj reenici, jer bi znaio ,,legao ie" i recnica ne bi imala potpun i taan smisao. Pa, ipak, ponekad ovi glagoli trajanja i mirovanja mogu zahtevati obino sadanje prolo vreme. To se deava onda kad ne mislimo na trajno i neprekidno trajanje radnje, ve na jednu isprekidanu ili ponovljenu radnju, koja je takva poela od nekog trenutka u proiosti i takva se protee do sada. Tako u reenici: My brother has not always lived in Yugo- Moj brat nije uvek iveo u Jugo - s/avia. He has lived in Italy, France slaviji. On je iveo u Italiji, Fran - and England. cuskoj i Engleskoj. "has lived" pokazuje isprekidanost radnje. Meutim, u reenici: My brother carrn back to Yugoslavia in Moj brat se vratio 1950 u Jugo- 1950, and since then he has been living slaviju i otada ivi s nama with us in Belgrade. u Beogradu. oblik "has been living" pokazuje da je on iveo s nama od 1950 do momenta kad je ova reenica iskazana, i verovatno e iveti s nama i dalje. Razlika izmedu trajnog sadanjeg vremena i trajnog sadanjeg prolog vremena je jednostavna, kad se ima na umu da sadanje trajno vreme ozna - ava trajanje radnje u momentu kada govorimo, i da ne nagovetava nikakvo nastavljanje radnje iz prolosti; meutim, im se u izreenom trajanju radnjc podrazumeva odnos izmeu prolosti i sadanjeg momenta kada govorimo, mora se upotrebiti trajno sadanje prolo vreme: The dog is Iying under the table. Pas (sada) lei ispod stola. znai: pas lei ovog momenta kad govorimo; nema nikakvog nagovetavan ja trajanja radnje iz prolosti. The dog has been lying under the table. Pas je leao (i sada lei) ispod stola. znai: pas je leao, lei i verovatno e i dalje leati. The dog has lain under the table. Pas je legao ispod stola. znai pas je samo legao, i ne interesuje nas trajanje radnje. Trajno sadanje vreme upotrebljava se: a) da izrazi trajnu radnju ili stanje koje je poelo u prolosti, nastavlja se u trenutku kada govorimo, i po svoj prilici nastavie se u budunosti: He has been living here for ten years. On ivi ovde ve deset godina. b) da izrazi trajnu radnju ili stanje koje se zavrilo pre vremena kada se govori i kada vreme nije pomenuto: I have been working hard all day. Ceo dan sam mnogo radio.

123 .

c) da izrazi uobiajenu radnju ili stanje koje se opet moe dogoditi: Whenever I have been speaking to John, Kad god sam razgovarao sa Jo- / have noticed his reseniment at my vanom, primetio sam da je nehehaviour. zadovoljan mojim ponaanjem. d) umesto trajnog sadanjeg vremena, kad se izraava navika koja je srazmerno nedavno poela i ncc sc nastaviti u neodreeno vreme: How long have you been lcarning English? Otkad uite cngleski? Uim ga / have been learning it since June. ve od juna. e) da bi se naglasila injenica da jcdna r adnja nije bila prekidana, ak iako se ne nastavlja do sadanjeg momenta: / am cold because / have been s\vimming Hladno mi je zato to sam.plivao for an hour. jcdan sat.
TRPNO STANJE (Passive Voice)

Glagolski oblici sadanjih vremena trpnog stanja prave se od odgova- rajueg sadanjeg vremena pomonog glagola "to be" i glagolskog trpnog prideva prolosti; tako imamo: 1) Prosto sadanje vreme: Simple Present Tense I am seen (vien sam), 1 am not seen, am I seen? itd. 2) Trajno sadanje vreme: Present Cont. Tense I am being seen (vien sam), I am not being seen, itd. 3) Sadanje prolo vreme: Present Perfect Tense I have been seen (bio sam vien), I have not been seen, itd.
Napomena: a) Trpno trajno sadanje prolo vreme ne postoji u engleskom jeziku. b) Znaenje i upotreba trpnih sadanjih vremena su isti kao i kod radnih sadanjih vremena. c) Vidi trpno stanje na strani 157.

PROLA VREMENA (Past Tenses) Prola vremena obuhvataju dva prosta i dva trajna vremena radnog stanja i dva prosta i jedno trajno vreme trpnog stanja (vidi tabelu.) Prola vremena pokazuju da se jedna radnja zavrila u potpunoj pro - losti, u vremenu koje nema nikakve veze sa momentom kada govorimo, tj. sa sadanjosti, bez obzira da li se radi o obinoj ili davnoj prolosti, trenutnog ili trajnog karaktera. Zbog toga se prola vremena najvie upotreb - ljavaju u prianju i iznoenju dogaaja u prolosti, koji nemaju nikakve posledine ili vremenske veze sa vremenom u kome se jedna takva radnja izraava. Engleska prola vremena se sva podjednako upotrebljavaju i svako zamenjivanje dovodi do pogrene upotrebe, nepreciznosti i najee do pogrenog smisla. Zato je potrebno podrobno se upoznati sa pravilima o njihovoj upotrebi, jasno razlikovati znaenje i upotrcbu, i tano odrediti koje se prolo vreme u toj prilici mora primeniti.

124 .

Svako povoenje za zna - enjem i upotrebom naih prolih vremena neminovno dovodi do neopro- stivih greaka.
RADNO STANJE

OBLICI

(Active Voice) ^ Prosto prolo vreme (Simple Past Tense)

Ranijc je pomenuto da su za prosto sada nje vreme svi glagoli, izuzev pomonih i nepotpunih, pravilni. To pravilo ne vai za prosto prolo vreme, jer oblici ovog vremena mogu biti pravilni ili nepravilni. Ne postoje pravila koja mogu posluiti za odredivanje pravilnih ili ncpravilnih glagola, z ato je potrebno za svaki pojedini glagol znati da li je u prostom prolom vremenu pravilan ili nije (vidi pregled nepravilnih glagola). Do ove razlike je dolo usled toga to se izvestan broj glagola stalno upotrebljavao u svakodnevnom govoru, i usled te este upotrebe bili su podvrgnuti stalnoj promeni, dobijajui nove oblike, koji su u odnosu na neodreeni nain postali nepravilni. Naprotiv, oni glagoli koji su se rede upotrebljavali, nisu bili podvrgnuti nikakvoj promeni, pa su ostali nepromenjeni, tj. p ravilni. Ovo objanjenje moe samo donekle da poslui za odrcivanje pravilnih ili nepravilnih glagola za prosto prolo vreme, zato je jedino preporuljivo nauiti napamet srazmerno manji broj nepravilnih glagola, dok e ostala veina glagola biti pravilna . Prosto prolo vreme ima proste glagolske oblike koji se sastoje samo od glavnog glagola. Potvrdni oblik pravilnih glagola prostog prolog vremena pravi se dodavanjem nastavka ,,-d" ili ,,-ed" na neodreeni nain. Taj oblik je isti za sva lica jednine i mnoine i glasi: Potvrdni oblik: Jednina Mnoina I worked (ja sam radio) we worke/ (mi smo radili) you workeof (ti si radio) you worked (vi ste radili) he, she, it worked (on, a, o, je radio, Ia, lo) they worked (oni su radili) Ostala pravila za pravljenje potvrdnog oblika: a) Kada se glagol u neodreenom nainu zavrava na muklo ,,-e" (tj. ,,e" koje se ne izgovara), onda se dodaje nastavak ,,-d": to like I like-d, to close I close^, to compare I compare^, itd. b) Kada se glagol zavrava na ,,-y" kome prethodi suglasnik, onda se ,,-y" menja u ,,-i", i dodaje se nastavak ,,-ed": to reply I repl-i-ed, to try I tried, to cry I cried, itd. Meutim, kada se ispred ,,-y" nalazi samoglasnik, onda se ,,-y" ne menja u ,,-i", ve se na njega dodaje nastavak ,,-ed": to play I play-ed, to stay I stayedy itd. c) Kada se neodreeni nain jednoslonog glagola zavrava na suglasnik ispred kog se nalazi samo jedan samoglasnik, onda se taj suglasnik na kraju udvaja, pa se onda doda nastavak ,,-ed": to stop I stop-p-ed, stopped, to log I logged, to hop I hopped, itd. Ali, neki dvosloni glagoli mogu takoe udvajati suglasnik na kraju. To se dogaa onda kada je naglasak na drugom slogu, i kada se taj naglaen slog ponaa isto kao i jednosloni glagoli koji udvajaju suglasnik na kraju, tj. zavravaju se na suglasnik kome prethodi samo jedan samoglasnik: to prefer [pri'fs:], prefer-r-ed, to commit [ka'mit] I committ^, itd. Izuzctno udvajaju krajnji suglasnik neki dvosloni
125 .

glagoli koji imaju naglasak na prvom slogu: to travel ['trjevl] I travell^, to worship ['wo:Jip] I wor- shipp'c/, itd. Do udvajanja krajnjeg suglasnika dolazi zbog toga da bi se zadrao izgovor koren a koji taj glagol ima u neodredenom nainu, inae bi moglo doi do promene korenog glasa, a time do menjanja ili gubljenja znaenja.
N a p o m e n a : Nastavak ,,-(e)d" se izgovara: a) kao ,,d" kod glagola koji se zavravaju na zvuni suglasnik, samoglasnik ili po - luglas: to liste/z I listen^/ [lisnd], to pull I pulled [puld], to foIIow I folloued ['foloud], itd. b) kao ,,t" kod glagola koji se zavravaju na bezvuni suglasnik: to work I workcd [wo :kt], to stop I stopped [stopt], to cross crossed [krostl, itd. c) kao ,,id" kod glagola koji se zavravaju na ,,t" ili ,,d" ili na izgovorcno dugo ,,i" u ncodredenom nainu: to start I started ['sta:tid], to end I ended ['cndid], to agree I agreed [o'gri:dl, itd. Za prosto prolo vreme pomonih i nepotpunih glagola vidi posebno poglavlje.

Odrini oblik prostog prolog vremena pravi se na opisan nain. Ovo se opisivanje postie kada se ispred neodreenog naina glagola koji se menja stavi odrini oblik prostog prolog vremena pomonog glagola "to do": (I did not, itd ): Pravilni gl. "to work" I did not work (nisam radio) you did not work (nisi radio) he, she, it did not work (nije radio) we did not work (nismo radili) you did not work (niste radili) they did not work (nisu radili) Nepravllni gl. "to go", itd. I did not go (nisam iao) you did not go (nisi iao) he did not go (nije iao) we did not go (nismo ili) you did not go (niste ili) they did not go (nisu ili)

Upitni oblik prostog prolog vremena pravi se takoe na opisan nain. Ispred neodredenog naina glagola koji se menja, stavlja se upitni oblik prostog prolog vremena pomonog glagola "todo" (did I?, did you?, itd): Pravilni glagol "to work" Nepravilni glagol "to go" Did I work? (jesam li radio?), itd. Did I go? (jesam li iao?), itd. Upitno-odrini oblik: Pravilni glagol "to work" Nepravilni glagol "to go" Did I not work? (zar nisam radio?), itd. Did I not go? (zar nisam iao?), itd.

126 .

Skraeni oblici: Odrini: I didn't work, you didn't work, itd. I didn't go, itd. Upitno-odrini: didn't I work, didn't you work?, itd. didn't I go? itd.

Prosto prolo vreme u engleskom jeziku mnogo se razlikuje od bilo kog naeg prolog vremena (preanjeg svrenog, predanje n esvr- enog ili prolog vremena), iako tu i tamo moe da bude beznaajnih slinosti. Ovo vreme izraava uestanu radnju neodreenu po trajanju i zavrenu u pot - puno prolom vremenu, kojc nema nikakve veze sa sadanjosti, tj. sa momentom kada govorimo. Tu potpuno prolu radnju i njen zavretak pokazuju prilozi ili priloki izrazi prolosti (last week, yesterday, ago, itd.), ili se moe na bilo koji nain iz smisla shvatiti: / saw your sister yesterday again. Did vou finish it? Jue sam opet video tvoju sestru. Jesi li to zavrio?

(Prva reenica pokazuje uestanu radnju neodreenog trajanja koja se dobila u potpunoj prolosti tj. ,,jue" (opet). U drugoj reenici se ne pominje vreme, ali se podrazumeva jedna potpuno prola radnja u potpuno prolom vremenu.) Prema tome, prosto prolo vreme potpuno prekida svaku povczanost sa sadanjosti. Ono jednostavno konstatuje injenice bez njihovih poslcdica ili iznosi dogadaje uskog znaenja. Tako u reenici: / visited Rom? last year. Bio sam prole godine u Rimu. "visit ed" oznaava samo jedan dogaaj uskog znaenja, tj. samu posetu. Meutim, kad kaemo: / have visited Rome. Bio sam u Rimu.

mi iznosimo i objanjavamo rezultate koji traju izvan vremena same posete, do danas, i posledice su materijalne ili kulturne prirode, ili je to pak seanje na posetu posmatrano iz dananjeg vremena. Odredivanje jedne prole radnje moe se postii na razliite naine: bilo pomou priloga ili prilokih izraza prolosti, ili pomou jedne potpuno prole reenine oznake, ili sl. He sat down two minutes ago. On je seo pre dve minute. He told m? the truth last night. Rekao mi je sino istinu. / met your father while he was buying the Sreo sam tvog oca dok je kupovao newspaper. novine. It was in 1950. To je bilo 1950. Prosto prolo vreme upotrebljava se da izrazi: a) radnju ili stanje koje se zavrilo u potpuno svrenom vremenu koje nema nikakve veze sa sadanjim momentom. Zavretak trajanja vremena oznaavaju prilozi ili priloki izrazi prolosti, kao to su "yesterday, last

127 .

night, last week, last Monday, last month, !ast January, last year, last century, the other day, itd.". Potpuno prola zavisna reenica moe takoe pokazati zavretak vremena, kao napr.: "when I got up this morning" (a govori se posle podne), "as I came here on Monday", "when I was a child", "when I was at school", itd.: / went to the Zagreb fair last year. Prole godine iao sam na Zagre baki sajam. We found the book the other day. Pre neki dan smo nali knjigu. / did not go to school yesterday. Jue nisam iao u kolu. As 1 came here yesterday, there was Kad sam jue ovamo dolazio, nije nobody in the rocm. bilo nikog u sobi. He came back to Belgrade when 1 was Vratio se u Beograd kad sam bio a boy. deak. b) radnju ili stanje koje je trajalo izvesno vreme u prolosti i zavrilo se pre sadanjeg momenta: My brother lived inParisfrom 1951 until Brat je iveo u Parizu od 1951 do 1953. He lived there for two years. 1953. On je iveo tamo dve godine. c) radnju ili stanje u potpuno prolom vremenu koje se ne pominje, ali se pretpostavlja da onaj kome govorimo zna vreme o kom se govori, tako da je prilo g prolosti suvian: Lepanto was one of the decisive battles of Bitka kod Lepanta je bila odluu history. jua bitka u istoriji. Romulus built Rome. Romul je sagradio Rim. d) dogaaj ili niz dogaaja koji su se dogodili za vreme jedne radnje izvrene sadanjim prolim vremenom, ali pod uslovom da su sc oni zavrili. Obino na poetku dolazi sadanje prolo vreme, a za njim slede oblici prostog prolog vremena: / have been in Sarajevo, and there / saw Bio sam u Sarajevu i tamo sam Mr. Velich and had an interview. posetio gospodina Velia i intervjuisao ga. e) da zameni prosto sadanje vreme u neupravnom govoru: He said: "I live in Rakovica". He said that he lived in Rakovica. f) da zameni davno prolo vrcme: The children did not speak a word till their Deca nisu progovorila ni rei dok father arrived (umesto "had arrived"). im otac nije doao. g) za dogaaje koje smatramo, elimo ili pretpostavljamo da treba da se dogode, a ipak se nisu dogodili, ve su samo rezultat pretpostavke, elje ili mate. Ustvari, ovim se eli izraziti neka sadanja elja, pretpostavka ili sl. Obino reenice tada poinju sa "it is (high) time, I wish, suppose, if, if only" itd.: On je rekao: ,,Zivim u Rakovici". Rekao je da ivi u Rakovici.

128 .

It is high tims we started. If only I had a thousand dinars. I wish I knew English.

Krajnje je vreme da krenemo (ne ,,da smo krenuli"). Kad bih samo imao hiljadu dinara. eleo bih da znam engleski. Used to

Idiomatski glagolski izraz "used to" pretstavlja jednu vrstu prostog prolog vremena.
OBLICI

Potvrdni oblik je isti za -fneodr. nain we used to you used to they used to

sva lica: + neodreen nain

I used to you used to he used to

Odrini oblici: a) prost nain pravljenja: I used not to, itd. b) opisni nain pravljenja: I did not use to, itd. Upitni oblici: a) prost nain pravljenja: used I to?, itd. b) opisni nain pravljenja: did I use to?, itd. Upitno-odrini oblici: a) prost nain pravljenja: used I not to?, itd. b) opisni nain pravljenja: did I use not to?, itd.
N a p o m e n a : Obe vrste ovih oblika upotrebljavaju se u modernom engleskom jeziku. Meutim, oblici sa "did" su besumnje najei i najraireniji, naroito u kratkim pitanjima i u izrazima za zapitkivanje. ZNAENJE

Idiomatski glagolski izraz "used to" [ju:st ts] je ustvari prosto prolo vreme pravilnog glagola "to use" (upotrebljavati, upotrebiti, koristiti), koji se samostalno razvio u idiomatski glagolski izraz. Dok se prosto prolo vreme "used" [ju:zd] upotrebljava sa neodredenim nainom i predmetom ili bez njih, idiomatski glagolski izraz "used to" mora uvek pratiti neodredeni nain, a predmet nikada. Tako kaemo: I used to go to school with him. ali: I used an old English book. Nekada sam s njim iao u kolu.

Upotrebljavao sam staru englesku knjigu. "Used to" se prevodi na nekoliko naina: obino, obiavati, imati obiaj, nekada -f glagol koji stoji uz njega". Ponekad se uopte ne prevodi, ve se samo prevodi onaj glagol koji ga prati, a gornja znaenja se sama podrazumevaju. Moe se takode prevesti i pogodbe nim nainom.
9 Gramatika engle&kog jezika

129

Idiomatski glagolski izraz "used to" upotrebljava se da izrazi: uestanu, uobiajenu radnju koja se dogadala i ponavljala u neko vreme u prolosti, ali se vie ne dogaa, i pretpostavlja se da vremenski period kad a se radnja deavala nema nikakve veze sa momentom kada govorimo. Ako vreme deavanja radnje nije pomenuto ono se ipak podrazumeva, ali na jedan prilino nejasan i neodreen nain, i u tome se razlikuje od prostog prolog vremena, koje uvek zahteva tano odreeno vreme, bilo izraeno ili da se podrazumeva: I used to go to the pictures once a week. Obiavao sam (sad vie ne) da idem jednom nedeljno u bioskop. He used to ccme every Sunday. Nekad je dolazio svake nedelje. radnju koja je trajala izvesno vreme u prolosti i zavrila se: My brother used to live in America Moj brat je nekada iveo u Americi. He used to be a good pupil. Bio je dobar dak. Mr. Brown used to know that man. Gospodin Braun je nekad poznavao tog oveka. 2) Trajno prolo vreme (Past Continuous Tense) Trajno prolo vreme ima sloeni glagolski oblik, koji se sastoji od prostog prolog vremena pomonog glagola "to be" i glagolskog OBHCI priloga sadanjosti onog glagola koji se menja: Potvrdni oblik: Jednina I was working (radio sam) you were working (radio si) he was working (radio je) Mnoina we were working (radili smo) you were working (radili ste) they were working (radili su)

Odrini oblik: I was not working, you were not working, itd. Upitni oblik: Was I working?, were you working?, itd. Upitno-odrini oblik: Was I not working?, were you not working?, itd. Skracni oblici: I wasn't working, you weren't working, itd. Wasn't I working?, weren't you working?, itd.
ZNAENJE

Trajno prolo vreme oznaava jcdnu ili vie radnji koje su u prolosti trajale due vremena i zavrile se. U ovom vremenu nije toliko vana vrsta radnje i njcn zavretak koliko je vano izraziti trajanje radnje

130 .

ii vremenu koje nema nikakve veze sa momentom kada govorimo. Ovo se vreme moe najbolje razumeti kad poredimo dve radnje razliitog trajanja, tako da ona dua radnja slui kao vremenska pozadina u toku koje se do - godila srazmerno kraa radnja. Ta dua radnja se izraava trajnim prolim vremenom, a k raa prostim prolim vremenom. Tako u primeru: / was reading a very interesting book when itao sam vrlo zanimljivu knjigu Mary came into the room. kad je Marija ula u sobu. "when Mary came into the room" oznaava vrlo kratku, trenutnu raanju koja se dogodila u toku srazmerno due radnje "I was reading a very interesting book". Zato je ova dugaka radnja izraena trajnim prolim vremenom. Razlika izmeu trajnog prolog vremena i prostog prolog vremcna najboljc se vidi u sledeim primerima: Did you meet him when he crossed Jesi li ga sreo kad je preao ulicu? the street? Did you meet him when he was crossing Jesi li ga sreo kad je prela/io the street? ulicu? U nekim sluajevima sasvim je mogue trajno prolo vreme zameniti prostim prolim vremenom i obratno. Razlika je u tome to trajnim prolim vremenom naglaavamo injenicu da je radnja dugo trajala, dok prostim prolim vremenom samo konstatujemo jednu prolu radnju, bez obzira na njeno trajanje. Tako moemo da kaemo: He wrote letters yesterciay moming, ili Pisao je jue ujutru pisma. He was writing letters yesterday morning. U prvoj reenici konstatujemo samo radnju pisanja pisama, dok u drugoj nas vie interesuje vremensko trajanje. U onim sluajevima gde je teko odrediti trajanje radnje, i dolaz i do kolebanja izmeu upotrebe ova dva vremena, nije vano koje se vreme upotrebi moe da stoji i jedno i drugo Trajno prolo vremc moe takodc da iskae jednu vrstu budunosti, to nije sluaj u nacm jeziku. To se deava u neupravnom govoru kad ono zam enjuje trajno sadanje vreme u upravnom govoru: "/ am going to fincl the hooku. ,,Ja u nai knjigu". He said that he was going to find the book. Rckao je da e nai knjigu. (Ovde trajno prolo vreme podlee pravilu o slaganju vrcmena u cngleskom jeziku.) Trajno prolo vreme se upotrebljava: a) za radnju koja je u prolosti trajala bez obzira na njen zavretak. Prilozi prolosti mogu, ali ne moraju, da oznae duinu trajanja radnje: What were you doing yesterday? ta ste jue radili? / was working in the garden all day long. Radio sam ceo dan u vrtu.
9*

131

b) da izrazi radnju koja je poela pre pomenutog prolog vremena i nastavila se posle toga: I was talking to him at 2 o' clock yesterday. Razgovarao sam s njim jue u dva sata. c) za radnju koja je trajala i jo traje u odnosu na neku drugu kratku prolu radnju. Obino te dve radnje povezuje "when" ili "while": They were playing chess when his father Igrali su ah kada je njegov otac came into the room. uao u sobu. d) da izrazi dve trajne radnje koje su se izvrile u isto vreme u prolosti i podjednako dugo trajale: While I was reading in the room, my sister Dok sam itao u sobi, sestra je was preparing breakfast. spremala doruak. e) u nizu prolih radnji prva je obino u trajnom prolom vremenu, a ostale u prostom prolom vremenu: What were you doing yesterday? /was learn- ta si jue radio? Jedno vreme sam ing English for some time, then I went uio engleski, onda sam otiao u for a walk, and after I played chess etnju, a zatim igrao ah sa svo - with my friend Nikola. jim prijateljem Nikolom. f) da oznai da se jedna prola trajna radnja ponavljala: Whenever I came to him, he was painting. Kad god sam dolazio njegovoj kui, on je slikao. g) da zameni trajno sadanje vreme u neupravnom govoru, bilo da izra- ava obinu trajnu radnju u sadanjosti ili budunost: "/ am learning Englishi:. ,,Ja uim engleski". He said that he was learning English. On je kazao da ui engleski. I thought that he was going to the theatre. Mislio sam da e ii u pozorite. h) da pokae da jedna prola radnja nije retka: I was speaking with your brother and he Razgovarao sam sa tvojim bratom asked me about you. i on me je pitao za tebe. 3) Davnoprolo vreme (Past Perfect or Pluperfect Tense)

Davnoprolo vreme ima sloen glagolski oblik, koji se sastoji od prostog proslog vremena pomonog glagola "to have" i radnog glagolskog prideva proslosti glagola koji se menja: Potvrdni oblik: Jednina Mnoina I had worked (radio sam) we had worked (radili smo) you had worked (radio si) you had worked (radili ste) he had worked (radio je) they had worked (radili su)

OBLICI

132 .

Odrini oblik: I had not worked, you had not worked, itd. Upitni obiik: Had I worked?, had you worked?, itd. Upitno-odrini oblik: Had I not worked?, had you not worked?, itd. Skraeni oblici: I'd worked, you'd worked, he'd worked, itd. I hadn't worked, you hadn't worked, itd. Hadn't I worked?, hadn't you worked?, itd.
ZNAENJE

Kada se nabrajaju dve ili vie prolih radnji, onda se te radnje mogu izraziti prostim prolim vremenom bez obzira da li su se one desile istovremeno ili jedna pre druge, ali pod uslovom da se ne pokazuje meusobni odnos izmeu njih. Tako se radnje u sledeim reenicama razlikuju po vremenskom dogaanju: John met Mary and. he raised his hat. Jovan je sreo Mariju i podigao sesir. John finished reading the book and then he Jovan je zavrio itanje knige i went to bed. otiao da spava.
V

U prvom primeru one su se dogodile skoro istovremeno, dok se u drugom primeru jedna desila pre druge. Meutim, kad od dveju istovremenih radnji napravimo jednu reenicu, onda se u njima i dalje upotrebljava prosto prolo vreme. Ali, kad od dveju radnji koje se nisu dogodile istovremeno napravimo reenicu, pokazujui u njihovom odnosu da se jedna desila pre druge, onda se ona radnja koja se dogodila ranije u prolosti (ili davnije u prolosti) izraava posebnim vremenom davnoprolim vremenom. Druga radnja se uvek izraava prostim prolim vremenom: When John had finished reading, he went Poto je Jovan zavrio itanje, to bed. otiao je da spava. Ovo se vreme moe takoe grafiki pretstaviti. Linija koja je pov tok vremena:
n

oznaava

prolost sadanjost budunost ----------------- ---------- ---------------- 1 ----------------------------------------- > 1 A B Uzmimo da su A i B dve prole radnje. Radnja A se dogodila ranije u pro - losti od radnje B. Zato se radnja A izraava davnoprolim vremenom, koje pokazuje ba taj vremenski odnos dogadanja dveju prolih radnji, dok se radnja B izraava prostim prolim vremenom.

133 .

Ovakav odn os dveju prolih radnji moe se takode izraziti ako je radnja u prostom prolom vremenu pomenuta ranije u nekoj recenici, ili se moe shvatiti ili razumeti iz teksta, iako nije pomenuta. Davnoprolo vreme se upotrebljava da izrazi: prole radnje: a) prolu radnju koja se dogodila pre zavretka neke druge

Otiao sam od kue pre nego to je on doao. b) radnju u prolosti koja je poela pre neke druge prole radnje, ali se zavrila istovn neno s njom. I had just finished breakfast \vhen he Upravo sam bio zavrio doruak cam? in kad je on uao. / had left horm before he cam?. c) radnju koja se u prolosti zavrila pre jednog odreenog prolog momenta: He had come homs before 2 o'clock. Doao je kui pre dva sata. d) prolu pogodbu koja se nije izvrila, ve se samo pretp ostavljalo da bi se izvrila pre neke druge prole radnje: If I had had tims, / should Imve ccm?. Da sam bio imao vremena, bi'o bih doao. e) prolu radnju ili stanje u smislu ,,ve", koja se zavrila pre nego to ^e potpuno zavrilo vreme oznaeno prilogom ili prilokim izrazom: He had passed two exams in June. Poloio je ve dva ispita u junu. f) da zameni sadanje prolo ili prosto prolo vreme u neupravnom govoru: "/ have seen MichaelVideo sam Mihaila". He said that he had seen Michael. Rekao je da je video Mihaila. "/ saw Michael yesterday". Jue sam video Mihaila". He said -hat he had seen Michael the Rekao je da je jue video Mi day before. haila. 4) Trajno davnoprolo vreme (Past Perfect or Pluperfect Continuous Tense)
OBLICI

Trajno davnoprolo vreme ima sloen glagolski oblik koji se sastoji od davnoprolog vremena pomonog glagola "to be" i glagolskog priloga sadanjosti onog glagola koji se menja: Potvrdni oblik: Jednina Mnoina I had been working (radio sam) we had been working (radili smo) you had been working (radio si) you had been working (radili ste) he had been working (radio je) they had been norking (radili su)

134 .

Odrini oblik: I had not been working, you had not been working, itd. Upitni oblik: Had I been working?, had you been working?, itd. Upitno-odrini oblik: Had I not been working?, had you not been working?, itd. Skraeni oblici: I 'd been working, you 'd been working, itd. I hadn't been working, you hadn't been working, itd. Hadn't I been working?, hadn't you been working?, itd.
ZNAENJE

Trajno davnoprolo vreme ima u odnosu na neku drugu prolu radnju skoro isto znaenje kao i obino davnoprolo vreme, samo to ono ne naglaava injenicu, ve trajanje radnje. Kao u trajnom sadanjem prolom vremenu, tako i u ovom upotrebljavaju se glagoli stanja ili mirovanja, koji su inae retki u obinom davnoprolom vremenu.
UPOTREBA

Trajno davnoprolo vreme se upotrebljava da izrazi:

a) prolu radnju koja je poela, trajala i zavrila se istovremeno sa nekom drugom isto tako prolom radnjom: / had been waiting for more than half ekao sam vie od pola sata dok an hour when he came. je on doao. b) prolu radnju koja je poela, trajaia i zavrila se pre neke druge isto tako prole radnje: She had been waiting for two hours before ekala je dva sata pre nego to he cam? back. se on vratio. c) da je jedna zamiljena pogodba mogla trajati due vremena pre nego to bi se neka druga pogodba izvrila: If we had been ringing the bell the whole Da smo bili zvonili ceo dan, on day, he would not have answered, for se ne bi javio. jer nije bio kod he was not at home. kue. d) da zameni trajno sadanje prolo vreme ili trajno prolo vreme u neupravnom govoru: "/ have been talking to Mary,,Ja sam razgovarala sa Marijom". She said that she had been talking to Mary. Rekla je da je razgovarala sa Marijom. "/ was talking to Mary yesterday". ,,Jue sam razgovarala sa Ma rijom". She said that she had been talking to Rekla je da je razgovarala sa Ma- Mary the day before. rijom jue.

135 .

TRPNO STANJE (Passive Voice)

Glagolski oblici prolih vremena trpnog stanja prave se od odgovarajueg prolog vremena pomonog glagola "to be" i glagolskog trpnog prideva prolosti; tako imamo: 1) Prosto prolo vreme: Simple Past Tense I was seen (bio sam viden), I was not seen, was I seen?, itd. 2) Trajno prolo vreme: Past Cont. Tense I was being seen (bio sam viden), was I being seen?, I was not being seen, itd. 3) Davnoprolo vreme: Pluperfect Tense I had been seen (bio sam viden), had I been seen?, I had not been seen, itd.
Napom a) b) c) ena: Trpno trajno davnoprolo vreme ne postoji u engleskom jeziku. Znaenje i upotreba trpnih prolih vremena su isti kao i kod radnih prolih vremena. Vidi trpno stanje na str. 157.

BUDUA VREMENA (Future Tenses) U engleskom jeziku budua vremena obuhvataju dva prosta i dva trajna budua vremena radnog stanja i dva prosta budua vremena trpnog stanja (vidi tabelu na str. 110). Pored ovih oblika, budua vremena obuhva - taju jo neke druge koji ne spadaju neposredno u ovaj krug vremena, ali koji oznaavaju budunost na ovaj ili onaj nain. Time je u izraavanju budunosti stvorena prilino komplikovana i zamrena situacija u kojoj pitanje nekih oblika budunosti nije jo potpuno raieno. est je sluaj da u nekim up otrebama razni glagolski oblici budunosti daju razna znaenja, dok se u drugim upotrebama ne moe meu njima zapaziti nikakva razlika. Ovde e biti govora o upotrebi uobiajenih pisanih i govornih oblika bu- duih vremena u granicama zadovoljenja najvani jih i najnunijih znanja potrebnih da bi se ona to bolje shvatila. (Za znaenje, oblike i upotrebu budueg vremena u prolosti treba videti pogodbena vremena.)
R A D N O S T A N J E (Active Voice)

1. Budue vreme (Future Tense) Budue vreme ima sloene glag olske oblike koji se sastoje od pomonih glagola "shall, will", i neodredenog naina glagola koji se menja. Poto mesto i znaenja ovih pomonih glagola utiu na vrstu buduih radnji, budunost se deli na p r a v u i OBLICl n e p r a v u , prema tome da li jedan budui oblik izraava budunost u njenom pravom smislu, ili je to budunost samo oblikom, a izraava elju, volju, odlunost ili sl.

136 .

a) Prava budunost (Real or Pure Future) Oblici prave budunosti prave se stavljanjem pomonog glagola "shall" za prvo lice jednine i mnoine, i "will" za drugo i tree lice jednine i mnoine, ispred neodredenog naina glagola koji se menja: Potvrdni oblik: Jednina I shall work (ja u raditi) you will work (ti e raditi) he will work (on e raditi) Odrini oblik: I shall not work, you will not work, itd. Upitni oblik: Shall I work?, will you> work?, itd. Upitno-odrini oblik: Shall I not work?, will you not work?, itd. Skraeni oblici: I'll work, you'll work, he'll work, itd. I shan't work, you won't work, itd. Shan't I work?, won't you work?, itd.
N a p o m e n a : Za budue oblike pomonih i nepotpunih glagola treba videii posebno poglavlje. ZNAENJE

Mnoina we shall work (mi emo raditi) you will work (vi ete raditi) they will work (oni e raditi)

Pod izrazom prava" budunost podrazumeva se svaka budua radnja koja e se pod normalnim, predvienim ili nepredvidenim okolnostima do goditi u budunosti, bez uticaja bilo ije volje, elje ili zapo - vesti. Poznato je da kada govorimo o buduim radnjama, mogunost elje, volje, odlunosti i zapovedanja nije nikada potpuno iskljuena. Meutim, kad je ta mogunost svedena na najnii stepen , ili je potpuno iskljuena, pojavljuje se prava budunost, koja se odnosi samo na istu buduu radnju bez primesa ljudskih elja, volje i sl. koje budunost zasenjuju, i od nje stvaraju budunost samo po obliku. Najistija prava budunost je ona koja najm anje sadri linog, naroito u onim sluajevima gde budua radnja zavisi od nekih spoljnih faktora van nae volje (vreme, stanje, uslov, razlog ili sl.). Oblici pomonih glagola "shall, will" pomau u stvaranju budueg oblika nekog glagola. Prvi znai morati, biti obavezan", drugi hteti, eleti".

137 .

Meutim, "shall" je nekada izraavao zapovest, a poto ovek retko sam sebi neto nareuje, to je njegovo prvobitno znaenje poelo da slabi u prvim licima, postajui na taj nain prirodna re za budunost bez ikakvih naroitih primesa, tj. za istu ili pravu budunost. Slino je bilo i sa drugim pomonim glagolom za pravljenje buduih oblika. On je osetljiv kada stoji u prvim licima, zato se poeo upotrebljavati za drugo i tree lice jednine i mnoine, u kojima nije teko govoriti o tuoj elji ili volji. Tako je on izgubio svoje osnovno znaenje i postao prirodan oblik za pravu budunost u drugom i treem licu jednine i mnoine. Otuda pitanje "Shall I?" znai 4,Is this your command?" (Moram li? Je li to tvoje na reenje?), a "Will you" znai "Do you wish?" (Hoete li? elite li?). "Shall" se upotrebljava u prvom licu jednine i mnoine: a) da izrazi sigurnost ili izvesnost. Tada je naglaen i ne skrauje se: I do not know when I shall die, but I know Ne znam kada u umreti, ali znam / shall die some day. da u(sigurno) umreti jednog dana. b) kada se izraava budue stanje sopstvenih oseanja koja ne zavise od bilo ije volje: I shall be sorry when he dies. Bie mi ao kad on umre. c) kad se zna ili osea da jedan budui dogaaj zavisi, pored sopstvene volje, takoe i od drugih okolnosti: I hope I shall go to England next year. Nadam se da u idue godine ii u Englesku. d) kad u odnosu na sebe govorimo o budunosti i nalazimo se manje- vie pred neizbenom ili kobnom posledicom: We shall get wet through if the rain does Mi emo sasvim pokisnuti ako not stop soon. kia uskoro ne prestane.
66

e) da izrazi pretskazivanje ili potrebu za pretskazivanjem. Tada se shall" upotrebljava u potvrdnom obliku prvog lica jednine, ili u upitnom obliku prvog lica jednine i mnoine: / shall do it next week. Shall we come back in time?
<

Ja u to uraditi sledee nedelje. Hoemo li se vratiti na vreme? Hoemo li krenuti sutra? Da krenemo sutra. Pa, hou li uzeti tvoju knjigu?

f) kad je oblik "shall we" jednak ili upotpunjuje zapovedni nain (let us ili let's): Shall we start tomorrow? Let us start tomorrow.

g) kad postavljamo pitanje o volji ili savetu onog lica kome se obraamo: Now, shall I take your book?

138 .

"Will" se upotrebljava u drugom i treem licu jednine i mnoine: a) da izrazi sigurnost ili izvesnost: He may ccme any day, but he will come Moe da dode svaki dan ali e some day. (sigurno) jednog dana doi. b) da izrazi neki zahtev. Ovo se redovno dogada u pitanjima i "wiir' onda ima smisao "please". Ipak je najei sluaj u drugom licu: Will you come in (Please, come in). Molim vas udite. c) da izrazi nestrpljenje u viem stepenu: IVhen will the strike be over? Kad e se trajk zavri ti? d) da oznaimo samo pretpostavku: ThiSj I thinky will be right. Smatram da e to biti u redu. e) da izrazi pretskazivanje u drugom i treem licu jednine i mnoine u potvrdnom obliku, i u treem licu jednine i mnoine u potvrdnom i upit - nom obliku: You will be sorry for it later. It will be ready very soon. Will he be angry with her? f) Posle e ti zbog toga biti ao. To e uskoro biti gotovo. Hoe li se on naljutiti na nju?

da izrazi jednu povremenu buduu radnju:

Sometim?s he will be out all day Iong9 but Ponekad e on biti napolju ceo sometimes he will sit alone in his room. dan, ali ponekad e sedeti u sobi sam. Oblici neprave budunosti su takoe sloeni i prave se stavljanjem "will" za prvo lice jednine i mnoine (ponekad za sva lica) i "shall" za drugo i tree lice jednine i mnoine (ponekad za sva lica) ispred neodreenog naina glagola koji se menja: Potvrdni oblik: Jednina Mnoina I will work (ja u raditi) we will work (mi emo raditi) you shall work (ti e raditi) you shall work (vi ete raditi) he shall work (on e raditi) they will work (oni e raditi) Odrini oblik: I will not work, you shall not work, itd. Upitni oblik: Shall I work?, shall you work?, itd. Upitno-odrini oblik: Shall I not work?, shall you not work?, itd.
OBIJCI

b)Neprava budunost (Unreal or Coloured Future)

139 .

Skraeni oblici: I'Il work, you'll work, itd. I won't work, you shan't work, itd. Shan't I work?, shan't you work?, itd.

ZNAENJE

Slabljenje prvobitnih znaenja pomonih glagola "shall, will" prouzrokovalo je stvaranje iste ili prave budunosti. Meutim, kad njihova prvobitna znaenja (hteti, trebati) preovladaju, onda je oblik bu - dueg vremena od sporedne vanosti, a mogunost izraavanja ljudskih namera, elja, volje ili sl., ispoljava se do te mere da postaju glavni inioci radnje. Tada dolazi do neprave budunosti. Poto je to budunost samo po obliku, pomoni glagoli se skoro potpuno upotrebljavaju u svojim znaenjima, tj. "shall" u znaenju ,,morati, biti obavezan, imati da", a "will" u znaenju hteti, eleti", i time stvaraju posebnu vrstu budunosti, koja prvenstveno izraava volju, elju, nameru, odlunost, odbijanje i sl. to jest produkte unutranjih, intimnih raspoloenja oveka, koji potpuno iskljuuju momenat spoljnih faktora t oliko vanih za pravu budunost.

"Shall" se upotrebljava u nepravoj budunosti: a) da izrazi pretskazivanje ili pak elju ili zahtev za pretskazivanjem, i to u drugom licu upitnog oblika (shall you?): What shall you tell John when you see him? ta e rei Jovanu kada ga vidi? b) da izrazi obeanje ili pretnju: If you are a gooci boy, you shall have a Ako bude dobar, dobie lepu nice toy. igraku (obeanje). If you are not a good boy, you shall have Ako ne bude dobar, nee dobiti nothing. ni ta (pretnja). c) da izrazi neizbenu i kobnu posledicu nezavisnu od ljudske volje (tada je znaenje "shall" blisko nepotpunom glagolu "must" (morati): Who wins his love shall lose hers. Ko zadobije njegovu ljubav, izgubie (mora izgubiti) njenu ljubav.

d) da izrazi odluku ili volju lica kome se obraamo, i to samo u treem licu jednine "shall he, she, it". Meutim, ako to lice ne odluuje, onda se upotrebljava "will": When shall the lesson be? When will the lesson be? Kada e se odrati as? (obraamo se licu koje odluuje) Kada e se as odrati? (obraamo se licu koje ne odluuje)

140 .

e) da izrazi budui dogaaj koji ne zavisi od volje onog kom se govori (obino u drugom licu jednine ili mnoine): Shall you get there in time if you take the Da li e stii tamo na vreme ako 9 o'clock train? putuje vozom u devet sati? Meutim, ponekad se "shall you" upotrebljava za neki budui dogaaj koji delimino ili potpuno zavisi od volje lica kom se obraamo. Tada on izraava zahtev i stoji umesto "please". Ipak, u modernom engleskom po- stoji tendencija da se upotrebljava "will you", ak i onde gde nema mesta pitanju o neijoj volji: Shall you be at home if Icome in the after- Hoe li biti kod kue ako doem noon? (umesto"Please beat home. ..etc. posle podne? (umesto Molim ili "Will you be at home"...) te budi kod kue, itd.) "Will" se upotrebljava u nepravoj budunosti: a) da izrazi volju, pristanak ili obeanje: I will not do it any more, / promise. Neu vie to initi, obeavam. b) da izrazi odbijanje u odrinim reenicama za sva lica: Give it to me! No, / will not. Daj mi to! Ne, neu.

c) da izrazi upornost. Tada je obino naglaen i nikad se ne skrauje: He keeps telling me not to do it> but I Uvek mi je govorio da to ne ra- will do it. ali ja hou da to radim. dim,

d) da izrazi odlunost (kad reenica ima smisao ,;reen sam da to uinim i uiniu") gde i pored volje naglaavamo sigurnost izvrenja: / will show you that book, / will notforget. Pokazau vam tu knjigu, neu da zaboravim. e) kad reenica ima smisao kako moete u to posumnjati": Will you come with me? Will I? Hoe li poi sa mnom? Hou li? (u smislu ,,zar sumnja")

Napomena o izuzetnim upotrebama SHALL, WILL" u pravoj i nepravoj budunosti "Will" izuzetno moe u prvom licu jednine i mnoine da izrazi pravu budunost, i to: a) kad lina zamenica "I" stoji sa "you" ili nekom drugom rei i pravi mnoinu: / expect you and I will get there before the Nadam se da emo ti i ja pre others. drugih stii ta mo.

141 .

kad reenica ima smisao smatrate li da odgovaram svrsi' You want som?body to do the work? Traite nekog da to uini? Will I do? odgovarao?

Da li bih ja

"Shall" se izuzetno upotrebljava u nepravoj budunosti: da izrazi ponudu u pitanjima u prvim licima jednine i mnoine: Shall I open the window? Hou li otvoriti prozor? (ili e lite li... ili: nudim se da...) 2) Trajno budue vreme (Future Continuous Tense) Oblici trajnog budueg vremena su sloeni i prave se od budueg vremena pomonog glagola "to be" i glagolskog priloga sadanjosti glagola koji se menja: Potvrdni oblik: Jednina I shall be \vorking (ja u raditi) you will be working (ti e raditi) he will be working (on e raditi) Mnoina we shall be \vorking (mi emo raditi) you will be working (vi e te raditi) they will be working (oni e raditi)

Odrini oblici: I shall not be working, you will not be working, itdUpitni oblici: Shall I be working?, will you be working?, itd. Upitno-odrini oblici: Shall I not be working?, will you not be working?, itd. Skraeni oblici: Pll be working, vou'II be working, itd. I shan't be working, you won't be working, itd. Shan't I be working?, won't you be working?, itd.
N a p o m e n a : Oblici neprave budunosti pravc se na isti nain. ZNAENJE

Trajno budue vrcme, kao i sva ostala trajna vremena, izraava trajanje jedne radnje, u ovom sluaju trajanje jednc budue radnjc. To trajanje radnje ispoljava s bilo po smislu ili prilozima koji oznaavaju budunost, bilo odnosom prema nekoj kratkoj ili isto toliko dugoj radnji u budunosti. Posebno znaenje trajnog budueg vremena je izraavanjc bliske budunosti, ali ne neposredne kao to je bio sluaj kod trajnog sa - danjeg vremena, u posebno j upotrebi nekih glagola u budunosti: He is seeing him at once. Posetie ga odmah. lie will be seeing him in a few mom:nts. Posetie ga kroz nekoliko tre nutaka.

142 .

Najzad, ovo vreme takoe izraava dogadanje neke radnje koja e se odvijati u budunosti prema unapred odredenom ili utvrenom planu ili programu. Trajno budue vreme upotrebljava se da izrazi:
UPOTREBA

a) trajnu buduu radnju koja e obuhvatiti jedan potpun vremenski period. Trajanje radnje je ogranieno prilozima ili prilokim izrazima za

budunost: My aunt will be working in the garden the Moja e tetka raditi celo posle who!e afternoon. podne u vrtu. b) trajnu buduu radnju koja e se vriti u odnosu na jednu trenutnu buduu radnju: Mary will be reading when you come back. Marija e itati kad se bude vratio. Will you be waiting for me at 2 o'clock? Hoe li me ekati u dva sata? c) trajnu buduu radnju koja je deo nekog programa ili unapred utvre- nog plana: Next week Mr. Brown will be delivering Idue nedelje e gospodin Braun a lecture on Shaw. odrati predavanje o ou. 3) Predbudue vreme (Future Perfect Tense) Predbudue vreme ima sloene glagolske oblike koji se sastoje od budueg vremena pomonog glagola "to have" i radnog glagolskog prideva proiosti glagola koji se menja: Potvrdni oblik: Jednina I shall have worked (ja u raditi) you will have worked (ti e raditi) he will have worked (on e raditi) Mnoina we shall have worked (mi emo raditi) you will have worked (vi ete raditi) they will have worked (oni e raditi)

Odrini oblik: I shall not have worked, you will not have worked, itd. Upitni oblik: Shall I have worked, will you have worked, itd. Upitno-odrini oblik: Shall I not have worked, will you not have worked?, itd. Skraeni oblici: I'll have worked, you'lI have worked, itd. I shan't have worked, you won't have worked? itd. Shan't I have worked?, won't you have worked? itd.

143 .

ZNAENJE

Predbudue vreme je po smislu istovetno sa davnoprolim vremenom, samo s tom razlikom to ono pokazuje odnos dveju radnji u budunosti. Dve budue radnje izraene u posebnim reenicama uvek su u obinom buduem vremenu. Meutim, kad te dve budue radnje spojimo, s namerom da iskaemo njihov meusobni odnos, onda se jedna radnja dogada ranije, a druga kasnije u budunosti. O na radnja, koja se ranije desi i zavri u budunosti pre neke druge budue radnje ili momenta, izraava s e p r e d b u d u i m v r e m e n o m . Pretpostavljeno grafiki ovo vreme izgleda ovako: Prolost Sadanjost Budunost I -------- 1 ---------------- A ----------B ----------------------- '
(pred. vr.) (bud. vr.)

A i B pretstavljaju dve budue radnje. Medusobni odnos pokazuje da se radnja A dogodila pre radnje B, i zato se ona izraava predbuduim vremenom, dok se radnja B izraava obinim buduim vremenom. Ili u primeru: He will have finished his work hefore you On e zavriti posao pre nego to leave. odete. (Radnja A: "He will have finished his work"; radnja B: "before you leave").
N a p o m e n a : Ovo vreme stranci esto zanemaruju i zamenjuju ga skoro redovno, naravno pogreno, obinim buduim vremenom. Sledea dva primera pokazuju jasnu razliku:

/ shall go to Ljubljana on July lsf. Ja u prvog jula ii u Ljubljanu. I shall have gone to Ljubljana by the end Ja u do kraja juna ii u Ljubljanu. of June. Predlozi "by, before, when" itd. upotrebljavaju se da pokau odnos koji je potreban da bi se iskazala radnja predbudueg vremena: / shall have written letters when you come Ja u ve napisati pisma kad se back. ti vrati. Do you hope it will have stopped raining Da li se nada da e kia prestati before we leave? pre nego to krenemo? He will have passed his exams by the end On e poloiti ispite do kraja of October. oktobra. Predbudue vreme upotrebljava se da izrazi: a) radnju koja e se desiti i izvriti u budunosti pre neke druge neodre- ene budue radnje: They will have left Belgrade before they Otputovae iz Beograda pre nego get your cable. to prime tvoj telegram. b) radnju koja e se desiti i zavriti pre nekog momenta u budunosti: / shall have finished my work by 7 o'clock. Ja u zavriti posao do sedam sati.

144 .

c) radnju koja se po svoj prilici dogodila u prolosti, a ima smisao pretpostavljam da, oekujem da, zamiljam da", itd. She will have sent the parcel hy air mail. Bie da je paket poslala vazdu nom potom.
OBLICI

Trajno predbudue rreme (Future Perfect Continuous Tense)

Trajno predbudue vreme ima sloen glagolski oblik koji se sastoji od predbudueg vremena pomonog glagola 4<to bc" i glagolskog priloga sadanjosti: Potrrdni oblik: Jednina I shall have been vrorking (ja u raditi) you will have been working (ti e raditi) he will have been working (on e raditi) Mnoina we shall have been working (mi emo raditi) you will hare been working (vi ete raditi) they will have been working (oni e raditi) Odrini oblik: I shall not hare been working, you will not have been working, itd. Upitni oblik: Shall I have been working? Will you have been working?, itd. Upitno-odrini oblik: Shall I not have been working?, Will you not have been working?, itd. Skraeni oblici: Fll have been working, you9ll have been working, itd. I shan't have been working, you won't have been working, itd. Shan't I have been working?, won't you have been working?, itd.
ZNAENJE

Ovo vreme iskazuje izvesno trajanje jedne predbuduc radnje. Za razliku od obinog predbudueg vremena, koje vie naglaava injenicu da e se jedna radnja zavriti, predbudue trajno vreme istie samo trajanje jedne budue radnje, ali koja se nee zavriti pre poetka neke druge budue radnje ili pre nekog budueg momenta, ve e se verovatno nastaviti i posle toga. Ovo se vreme retko upotrebljava u engleskom jeziku.
10 Gramatika englcskog jezlka

145

Trajno predbudue vreme upotrebljava se da izrazi: a) trajnu buduu radnju koja e trajati u budunosti pre poetka jedne druge budue radnje: When you com? back he will already have Kada se vratis on e te ve ekati. been waiting for you. b) trajnu buduu radnju koja e trajati u budunosti i posle jednog bu- dueg momenta: By next August he will have been writing On e ve do kraja avgusta napi - his second novel. sati svoj drugi roman. c) trajnu radnju koja se po svoj prilici dogodila u prolosti: You will not have been reading this book Bie da ovu knjigu niste pre itali, before, so take it with you. zato je ponesite.
II. TRPNO STANJE (Passive Voice)

Glagolski oblici buduih vremena trpnog stanja prave se od odgova - rajueg budueg vremena pomonog glagola "to be" i glagolskog trpnog prideva prolosti; tako imamo: 1) Budue vreme: Future Tense I shall be seen (ja u biti viden), I shall not be seen, shall I be seen, itd. 2) Predbudue vreme: Future Perfect I shall have been seen (ja u biti vien), I shall not have Tense been seen, shall I have been seen, itd.
N a p o m e n a : a ) Trpna trajna budua vremena ne postoje u engleskom jeziku. b ) Znaenje i upotreba trpnih buduih vremena su isti kao kod radnog stanja buduih vremena. c ) Vidi trpno stanje na str. 157. POGODBENAVREMENA

(Conditional Tenses)

U engleskom jeziku postoje dva prosta i dva trajna pogodbena vremena radnog stanja i dva prosta pogodbena vremena trpnog stanja (vidi tabelu na str. 111.) Pogodbena vremena se upotrebljavaju za izraavanje raznih vrsta po - godbi i njenih posledica. Ako je u pitanju izraavanje sadanje pogodbe ili budunosti u prolosti, onda se upotrebljava sadanje pogodbeno vreme. Meutim, prola pogodba i njene posledice izraavaju se prolim pogodbe - nim vremenom.

146 .

1) Saanje pogodbeno vreme (Present Conditional Tense) Sadanje pogodbeno vreme ima sloene glagolske oblike koji se prave kada se ispred neodreenog naina glagola koji se menja, stavi "should" (prolo vreme od "shall") za prvo lice jednine i mnoine, i "would" (prolo vreme od "will") za drugo i tree lice jednine i mnoine: Potvrdni oblik: Jenina I should work (ja bih radio) you wou!d work (ti bi radio) he would work (on bi radio) Mnoina We should work (mi bi radili) you would work (vi bi radili) they would work (oni bi radili)
OBLICI

Odrini oblik: I should not work, you would not work, itd. Upitni oblik: Should I work?, would you work?, itd. Upitno-odrini oblik: Should I not work?, would you not work?, itd. Skraeni oblici: I'd work, you'd work, he'd work, itd. I shouldn't work, you wouldn't work, itd. Shouldn't I work?, wouldn't you work?, itd.
N a p o m e n a : Za pogodbena vremena pomonih i nepotpunih glagola treba videti posebno poglavlje. ZNAENJE

Sadanje pogodbeno vreme oznaava pogodbu koja bi se u sadanjosti izvrila da za to postoje uslovi. Kada prola vremena pomonih glagola "shall, will" zadravaju sadanja mesta, tako da "should" stoji u prvom licu jednine i mnoine, a "would" u ostalim licima, onda se stvara neka vrsta p r a v e pogodbe. Meutim, kada ti glagoli ispolje svoja prvo - bitna znaenja i upotrebl javaju se u svim licima, onda je ovo vreme pogodbeno samo po obliku, a ustvari se izraava volja, dunost, potreba i sl. te se na taj nain stvara tzv. n e p r a v a pogodba. Jedno ne tako retko znaenje ovog vremena je izraavanje budunosti u prolosti. Ma koliko ovo izgledalo udno i neobino, ono ipak pokazuje doslednost, preciznost i loginost engleskih vremena. Najbolje se to vidi u sledeem primeru: He said, "/ shall ccm? on Saturday". Rekao je: ,,Ja u u subotu doi". He said that he would come on Saturday Rekao je da e u subotu doi. (Oblik u neupravnoj reenici "he would come" zaista oznaava budunost u prolosti, poto je sama reenica kazana u neko vreme u prolosti.) 10*
147

UPOTREBA

Prava pogodba

Sadanje pogodbeno vreme upotrebljava se u pravoj pogodbi ("should" u 1. licu jedn. i mno. "vrould" u 2. i 3. licu jedn. i mno.) da izrazi: a) pogodbenu radnju koja bi se u sadanjosti dogodila da za to postoje uslovi: I should buj the book, if I had money enough. Kupio bih tu knjigu da imam dovoljno novca.

b) uslornu buuu radnju: We should go to the football mitch if you gave Mi bi isli na futbalsku utakmicu, ako us mmey. nam da novac. c) buduu radnju u prolosti (tzv. budue vrcme u prolosti "Future in the past"): I said that I should read. Rekao sam da u itati. Neprava pogodba U nepravoj pogodbi "should" moe da stoji u svim licdma i tada izraava: a) sadanju dunost, obavera ili moranje: I should work hard for my excmi. Treba mnogo da radim za ispite. You should go to the doctor. Trebalo bi da ide kod doktora. He should go and find the driver. Trebalo bi da ide i nade ofera. "Would" u nepravoj pogodbi moe takoe da stoji u svim licima. Tada izraava: a) volju, obiaj ili nariku: I would like to see that picture. Volela bih da vidim taj film. Whenever I said a word, she would tell me Kad god bih progovorio, ona bi to be silent. mi rekla da utim. b) utivo pitanje: Wouldyou be so kindas to show me the waj Da li biste bili ljubazni da mi to the General Post Office? pokaete gde je Glavna pota? 2) Trajno sadanje pogodbeno vreme (Present Conditional Continuous Tense) Ovo vreme ima sloene glagolske oblike koji se sastoje od sadanjeg pogodbenog vremena pomonog glagola <cto be" i glagolskog priloga sadanjosti glagola koji se menja: Potvrdni oblik: Jednina I should be working (ja bih radio) you would be working (ti bi radio) he would be working (on bi radio) Mnoina we should be working (mi bi radili) you would be working (vi bi radili) they would be working (oni bi radili)
148 .

Orini oblik: I should not be working, you would not be working, itd. Upitni oblik: Should I be working? would you be worklng?, itd. Upitno-odrini oblik: Should I not be working?, itd. Skraeni oblici: . I'd be working, you'd be working, itd. I shouldn't be working, you wouldn't be working, itd. Shouldn't I be working?, wouldn't you be working?, itd.
ZNAENJE I UPOTREBA

Trajno sadanje pogodbeno vreme oznaava i upotrebljava se da izrazi: a) trajanje jedoe saanje pogobe koja bi se

izvrila da za to postoje nslovi: He wou!d be reading the whole afternoon if On bi itao celo posle podne da he had the book. ima tu knjigu. b) trajnu bdnu ranj n prokarti, zamenjujui trajno budue vreme m neupravnom govoru: Mary told her friends that she would be Marija je rekla svojim prijatelji- learning the whoJe night. cama da e uiti celu no.

3) Prolo pogobeno Treme (Past Conditional Tense)

OBLICI

Prolo pogodbeno vreme ima sloene glagolske oblike koji se sastoje od sadanjeg pogodbenog vremena pomonog glagola to hare i radnog glagolskog prideva prolosti glagola koji se menja:

Potvrdni oblik: Jednina Mnoina I should have worked (ja bih bio radio) we shonld have worked (mi bi bili radili) you woold have worked (ti bi bio radio) you wouId have worked (vi bi bili radili) he wonId have worked (on bi bio radio) they wouId have worked (oni bi bili radili) Odrini oblik: I should not have worked, itd.

149 .

Upitni oblik: Should I have worked?, itd. Upitno-odrini oblik: Should I not have worked?, itd. Skraeni oblici: Pd have worked, itd. I shouldn't have worked, itd. Shouldn't I have worked?, itd. Prolo pogodbeno vreme upotrebljava se da izrazi: a) pogodbenu radnju koja bi se desila u prolosti da su za to posto - jali uslovi: / should have gone to the seaside if I had Iao bih bio na more da sam imao had money enough. dovoljno novaca. b) radnju predbudueg vremena u neupravnom govoru: "/ will have left Belgrade by 5 oy clock,,Ja u otputovati iz Beograda pre pet sati". He said that he would have left Belgrade by Rekao je da e napustiti Beograd 5 oy clock. pre pet sati. 4) Trajno prolo pogodbeno vreme (Past Conditional Continuous Tense)

OBLICI

Trajno prolo pogodbeno vreme ima sloene glagolske oblike koji se sastoje od prolog pogodbenog vremena pomonog glagola "to be" i glagolskog priloga sadanjosti glagola koji se menja: Potvrdni oblik: Jednina I should have been working (ja bih bio radio) you would have been working (ti bi bio radio) he would have been working (on bi bio radio) Odrini oblik: I should not have been working, itd. Upitni oblik: Should I have been working?, itd. Upitno-odrini oblik: Should I not have been working?, itd. Mnoina we should have been working (mi bi bili radili) you would have been working (vi bi bili radili) they would have been working (oni bi bili radili)

150 .

Skraeni oblici: I'd have been working, itd. I shouldn't have been working, itd. Shouldn't I have been working?, itd.
ZNAENJE I UPOTREBA

Trajno prolo pogodbeno vreme ne samo da iznosi jednu pogodbu, ve i naglaava njeno trajanje.

Ono se upotrebljava da izrazi: trajanje jedne pogodbe u prolosti koja bi se izvrila da su za to postojali uslovi: He would have been working for ten hours On bi bio dnevno radio deset sati every day if he had not been ill. da nije bio bolestan. trajnu predbuduu radnju u neupravnom govoru: "/shall have been sleeping by 10 o'clock". Spavau do deset sati. He said that he would have been sleeping Rekao je da e spavati do deset by 10 o'clock. sati.
TRPNO STANJE

(Pasive Voice) Glagolski oblici pogodbenih vremena trpnog stanja prave se od odgovarajueg pogodbenog vremena pomonog glagola "to be" i glagolskog prideva prolosti; tako imamo: 1) Sadanje pogodbeno vreme: Present Conditional Tense I should be seen (bio bih vien), I should not be seen, should I be seen? itd. 2) Prolo pogodbeno vreme: Past Conditional Tense I should have been seen (bio bih vien), I should not have been seen, should I have been seen?, itd.
N a p o m e n a : a ) Trpna trajna pogodbena vremena ne postoje u engleskom jeziku. b ) Znaenje i upotreba ovih vremena su isti kao i kod radnog stanja. c ) Vidi trpno stanje.

B) Z A P O V E D N I N A C l N
(Imperative Mood)
ZNAENJE

Zapovedni nain je glagolski oblik koji se upotrebljava da izrazi nareenje, zapovest, zahtev, savet, elju ili molbu: Leave the room! Napusti sobu! Ovo je najbolji nain; sledi ga! (savet) Pomozi mi ako moe! (molba) Spasi me! (elja)

(nareenje) This is the best course; follow it! Help me if you can! Save me!

151 .

U ovim primerima se podrazumeva podmet "you" (ti, vi) iako nije pomenut, pa je zapovedni nain takoe jedan od linih glagolskih oblika. Poto zapovedni nain izraava uvek neki zahtev, a zahtevi se redovno odnose na sadanjost ili budunost, to se jedan isti oblik zapovednog naina moe smatrati ili sadanjim ili buduim glagolskim oblikom, ve prema vremenu na koje se odnosi. U pogledu pravljenja, zapovedni nain ima dve vrste oblika: p r a v e i o p i s n e oblike.

OBLICI

a) Pravi oblik zapovednog naina je isti kao i neodreeni nain glagola koji se menja. Ovaj se oblik upotrebljava za drugo lice jednine i mnoine. Predlog "to" koji oznaava neodredeni nain izostavlja se: b) Opisni oblici zapovednog naina popunjavaju ostala lica u jednini i mnoini, i prave se na opisan nain. Za opisivanje se upotrebljava glagol "to let" i predmet odgovarajue zamenice, koji se stave ispred neodredenog naina glagola koji se menja bez predloga "to". Tako ceo zapovedni nain glasi: Potvrdni oblik: Jednina Mnoina Let me work (da radim) Let us work! (da radimo!) work! (radi!) work! (radite!) let him, her, it work! (neka onf ona, ono let them work! (neka oni rade!) radi!) Odrini oblik: Jednina Let me not work! (da ne radim!) do not work! (ne radi!) let him, her, it not work! (neka on, ona, ono ne radi!) Skraeni oblici: "Let us" se skrauje u "letV', "do not" se skrauje u "don't": let's work!, don't work!, itd.
UPOTREBA

Mnoina Let ns not Work! (da ne radimo!) do not work! (ne radite!) let them not work! (neka ne rade!)

Oblici pravog zapovednog naina se upotrebljavaju da izraze: Prestani da pria! Otvorite vrata! Molim te daj mi pero!

a) nareenje ili zapovest: Stop talking! b) zahtev: Open the doorl c) molbu ili elju: Pass me the pen, pleasel

152 .

d) savet: Follow my steps. e) poziv: Come and help yourself! f) zabranu: Don't stand by the window! Oblici opisnog zapovednog naina a) dozrolu: Let me tell him! b) sugest jj: Let us have a talk in English! c) molbu: Let me help hlm! Idi mojim stopama!

Hajde, poslui se!

Ne

stoj

pored

prozora!

upotrebljavaju se da izraze: Pusti me da mu kaem!

Daj da mu pomogneml

Da malo porazgovaramo engleski!

C ) ELJNI IU SAVEZNI NAClN

ZNAENJE

(Subjunctive Mood)

Prethodna dva naina, pokazni i zapovedni, preovladuju u naem jeziku. Nai ljudi ih shvataju, i prema tome redovno upotrebljavaju sa potpunim njihovim znaenjem i smislom. Meutim, savezni nain nema svoju posebnu i izrazitu upotrebu u naem jeziku, pa se zbog toga prilikom primene u engleskom jeziku esto zamenjtije pokaznim nainom. Ovo za - menjivanje dovcdi esto do krupnih greaka izvrtanja smisla. Da do toga ne bi dolo, potrebno je shvatiti razliku izmedu saveznog i pokaznog naina. Pokazni nain iznosi jednu radnju kao injenicu koja se konstatuje ili tvrdi, i koja kao takva nema nikakve veze s neim to u osnovi moe da nagovesti elju, sumnju, pretpostavku, ili slino. Time se izraava, dakle, neto to kao injenica postoji, i otuda proizilazi potvrdan smisao kod po- kaznog naina. Tako je u reenici: My brother would not ccm2 though he Moj brat ne bi doao iako je was invited. pozvan. izneta radnja iako je pozvan" kao injenica, jer on ustvari i jeste pozvan. Time pokazujemo pozitivnu injenicu u odnosu na sumnju, elju, pretpostavku ili sl., koje svojim znaenjima iznose neto to nema realne osnove, i to je ustvari zamiljanje ili prieljkivanje, pa prema tome sadre negativan smisao.

153 .

Tako u reenici: My brother would not come though he Moj brat ne bi doao i kad bi were invited. bio pozvan. izneta je radnja ,,i kad bi bio pozvan" ne kao injenica, ve kao pretpostavka, jer on ustvari nije bio pozvan. Ovde se, naprotiv, podrazumeva negativan smisao, koji je rezultat nedostatka realne podloge i u sutini pretstavlja samo plod mate, prieljkivanje ili pretpostavku. Takav glagolski nain, koji izraava jednu radnju, ne kao injenicu, ve kao uslov ili pogodbu pod kojim se podrazumeva sumnja, elja, namera, predlog ili pretpostavka, naziva se s a v e z n i m nainom. On se zove tako jer se retko upotrebljava sam, ve je najee podreen glavnoj reenici. Savezni nain je u staroengleskom jeziku sluio da izrazi razn a lina raspoloenja, nesigurnost, nepouzdanost, oklevanje i kolebanje. Meutim, u modernom engleskom jeziku ova znaenja ne pojavljuju se vie sa tolikom snagom, i savezni nain postepeno izumire i retko se ve upotrebljava u govornom svakodnevnom jeziku. Veina oblika saveznog naina je iezla i jedino se uporno odravaju i upotrebljavaju kod pomonog glagola "to be". To je poslednje znaajno uporite engleskog saveznog naina, naroito u zavisnim reenicama. Umesto nestalih oblika, u modernom engleskom jeziku upotrebljavaju se opisni oblici saveznog naina, koji se sastoje najee od pomonih glagola "shall, may" i neodreenog naina. Pa, ipak, kao stvaran glagolski nain, sa posebnom sintaksom slinom onoj u latinskom ili francuskom jeziku, savezni na in u engleskom jeziku jedva da postoji.

OBLICI

Oblike saveznog naina delimo na p r a v e i o p i s n e .

Pravi oblici saveznog naina jo se jedino pojavljuju u: a) prostom sadanjem vremenu pomonog glagola "to be" koje glasi Jednina (if) I be (da sam) (if) you be (da si) (if) he, she, it be (da je) Mnoina (if) we be (da smo) (if) you be (da ste) (if) they be (da su)

b) u treem licu jednineprostog sadanjeg vremena svih ostalih gla gola. Taj je oblik isti kao u neodreenom nainu i nema nastavka ,,-(e)S "to have" (if) I have (da imam) you have (da ima) he have (da ima) we have (da imamo) you have (da imate) they have (da imaju) "to work" (if) I work (da radim) you work (da radi) he work (da radi) we work (da radimo) you work (da radite) they work (da rade)

154 .

c) prostom prolom vremenu pomonog glagola "to be", koje glasi: Jednina (if) I were (da sam bio) you were (da si bio) he were (da je bio) Mnoina (iO we were (da smo bili) you were (da ste bili) they were (da su bili)

N a p o m e n a : Sva ostala vremena saveznog naina su ista kao u pokaznom nainu, samo ona sloena vremena koja se prave pomou "to be", sadre u sebi i dalje oblike sa- veznog naina. Oblici prostog sadanjeg vremena saveznog naina upotrebljavaju se vrlo retko, dok je upotreba prostog prolog vremena daleko ea.

Opisni oblici saveznog naina prave se od nepotpunih, ili u ovom sluaju, pomonih glagola "shall" i "may" i neodreenog naina glagola koji se menja; i to: a) "shall" ili "may" i neodredeni nain umesto pravih oblika prostog sadanjeg vremena saveznog naina: l do not like him though he be an honest Ne svia mi se iako je moda man. poten ovek. ili: / do not like him though he may be an honest min. b) "should", "would" i "might" i neodreeni nain umesto pravih oblika prostog prolog vremena saveznog naina: It is probable that he were at home. Verovatno je da je moda kod kue. ili: It is probable that he might be at homs. Verovatno je da je moda kod kue.
UPOTREBA

Oblici pravog saveznog naina jo se uvek upotrebljavaju: a) u glavnim reenicama da izraze elju ili nareenje:

God save the Kingl Deny it who can.

Boe spasi Kralja! Neka to opovrgne ko moe.

b) u zavisnim reenicama posle "although, though, before, if, lest, that, till, until, unless" kad treba da se izrazi neka pretpostavka: Let him be careful lest he be accused. Neka pazi da ga ne bi optuili. Oblici opisnog saveznog naina upotrebljavaju se: a) sa "may, might" i neodredenim nainom u zavisnim reenicama da izraze:

155 .

1) svrhn ili nameru (obino sa svezom "that"): He takes care that no expenses may incur. On pazi da se ne bi izloio tro kovima. / begged that I might be allowed to come. Preklinjao sam da bi mi dozvolili da doem. 2) elju (ponekad i sa "would"): / wish your son may (might) find the street. eleo bih da va sin moe da nae tu ulicu. 3) pretpostavku i dozvolu (sa svezama "though, however"): I do not like him though he may be an honest min. However good he may be we cannot allow him to try it. Ne svia mi se iako je moda poten ovek. Ma kako da je dobar, ne moemo mu dozvoliti da to pokua.

4) posle glagola koji oznaavaju strah ili nadu i izraza "it is possible, it is probable" itd. (Ovde se ponekad takoe upotrebljava "will, would"): I fear that he may be late. I feared that he might be late% I fear that he will be Jate. / feared that he would be late. Bojim se da moe zakasniti. Bojao sam se da moe zakasniti. Bojim se da e zakasniti. Bojao sam se da e zakasniti.

b) sa "shall, should" i neodredenim nainom, za sva lica u zavisnim reenicama, da izrazi: 1) srrhu ili nameru (posle sveze "lest") bez obzira na vreme u glavnoj reenici: She would not come, lest she should work Ona nije htela da doe da ne bi in the garden. radila u vrtu. 2) nareenje: They were tojd that everybody should stand Reeno im je da svi moraju stajati still, mirno. 3) pretpostavku u pitanjima u kojima se podrazumeva negativan smisao: Is it possibje that he should have attended Je li mogue da je on poset io to that Jecture. predavanje (smisao: nije mogue).
N a p o m e n a : Kad se u glavnoj reenici izraava pretpostavka koja je suprotna inje- nici u zavisnoj reenici, onda se u njoj upotrebljava "should" samo za prvo lice jednine i mnoine, a "would" za ostala lica. U zavisnoj reenici upotrebljava se prosto prolo vreme saveznog naina za izraavanje sadanjosti, i davnoprolo vreme saveznog naina za izraavanje prolosti: If Mary were (but she is not) at home, they Da je Marija (ali ona nije) kod kue, oni would see her. je videli. If he were at school, he would have known the Da je bio u koli, on bi bio znao lekciju. lesson. bi

156 .

4) posle glagola koji oznaavaju iznenaenje, aljenje, ili lino railjenje, ili posle bezlinih izra za "it is (im)possible, it is essential, it is fair" itd.: I regret that you shouM have taken so mjch trouhle. I am sorry that you should have come. I am surprised that they should have vvaited in front of the door. alim to ste morali toliko da se muite. ao mi je to ste morali da dodete. Iznenaduje me da su morali ekati pred vratima.

TRPNO STANJE GLAGOLA

ZNAENJE

(Passive Voice)

Trpno stanje je u engleskom vanije i ee nego u naem jeziku, jer ga duh jezika ne samo trpi, nego i zahteva. Mnoge reenice iskazane radnim stanjem ne dobijaju svoj puni smisao; meutim, kada se stave u trpno stanje, one nau svoje pravo mesto. Ovim se objanjava jednostranost izra avanja onih ljudi koji ue engleski, jer povodei se za duhom naeg jezika, zanemaraju trpno stanje u engleskom toliko vano za svestrano izraavanje i duh jezika. Naravno da u tome ne treba preterivati, jer i pored svih prednosti trpnog stanja u engleskom, ono moe da bude tetno i nain izraavanja nakaradan. Opste pravilo koje preovladuje u upotrebi trpnog stanja je sledee: usretsrediti bvu panju na radnju samog glagola (tj. priroka) vie nego na ulogu vrsioca radnje (tj. podmeta). Na taj nain pojavljuje se elja da se prven - stveno izrazi aktivnost glagola. To se naroito ispoljava kod onih trpnih reenica gde je podmet radne reenice neodreen, nejasan ili sumnjiv, pa se u trpnoj reenici i ne upotrebljava, jer je bez naroite vanosti. Zbog toga smo u reenici: People play chess all o?er our countrj. Ljudi igraju ah u celoj naoj zemlji vie zainteresovani igranjem aha" nego nejasnim i suvinim izvriocem radpje Ijudi", jer ko bi ga inae i igrao nego ljudi. Zato je ovakva reenica, stavljena u trpno stanje Chess is played all over our countrj ah se igra u celoj naoj zemlji. saetija, potpunija i stilski u duhu engleskog jezika, sasvim na mestu i opravdana. Trpno stanje se ne upotrebljava samo kad smo zainteresovani vie radnjom nego izvriocem, ve takode i u svim onim reenicama gde se radni podmet ne moe lako da izrazi, ili se pak eli izbei upotreba prvog lica, i uopte u svim onim reenicama koje imaju trpno znaenje. Evo primera: The matter will be reported to the police. (Ta stvar e biti javljena policiji). (Umesto: I shall....). It was thought well of him (Dobro se mislilo o njemu). (Umesto: They thought....)

157 .

Dok neprelazni glagoli imaju samo radno stanje, dotle prelazni mogu da budu u radnom ili trpnom stanju. Izuzetno se neprelazni mogu upotrebiti u trpnom stanju. To se deava onda kad posle njih doe predlog koji svojim znaenjem menja taj glagol u prelazni. Meutim, predlozi koji izraavaju pravac, onemoguuju to preinaenje.

OBLICI

Opte pravilo za pravljenje trpni h glagolskih odgovarajue vreme pomonog Vreme glag. trpni glagolski pridev prolosti: Glag. pridev prol. to be I am I am being I have Prosto sadanje vreme Trajno been Sadanje prolo vreme Trajno nema I was Prosto prolo vreme Trajno I was being I had Davnoprolo vreme Trajno been nema I shall Budue vreme Trajno budue be vreme Trajno p redbudue nema Sadanje pogodbeno vreme I shall have been pogodbeno vreme nema Prolo pogodbeno vreme Inema should have been I should be Trajno prolo pogodbeno vreme nema Sadanji neodreeni nain to be Proli neodreeni nain to have been Glag. pridev ili prilog Glagolski pridev ili pril. prol. having been Glagolska imenica sadanjosti being Glagolska imenica prolosti having been

oblika jeste da se na glagola to be doda

sadanje vreme sadanje prolo vreme prolo vreme davnoprolo vreme vreme Predbudue vreme Trajno sadanje

N sadanjosti

be

rvrLD/\

Trpno stanje se upotrebl j ava:

kad elimo da naglasimo predmet radne reenice (u trpnoj reenici on postaje podmet) "King Lear" was written by Shakespeare. ekspir je napisao Kralja Lira". da se izbegne upotreba prvog lica: The task has alreadv been carried out. (Zadatak je ve izvren.) (Umesto: I have been....).

158 .

da se izbegne imenovanje v rioca radnje uopte: John was sent to the Post Office. Jovan je bio poslat na potu.

gde je teko izraziti ili je nepoznat vrilac radnje: It was sent for the doctor. Poslali su po doktora. My pen has been taken (by someone). Neko mi je uzeo nalivpero. kad reenica sama po sebi ima trpno znaenje: They are to be enrolled on Monday. Upisae se u ponedeljak. Kua se izdaje. (Ona je za prekorevanje.) sa glagolima to let, to blame (moe da doe i radno stanje): The house is to be let. (Ili: to let.) She is to be blamed. (Ili: to blame.)

PRETVARANJE RADNE REENICE U TRPNU Sastav radne reenice sa prelaznim glagolom je sledei: P e o p l e p l a y c h e s s all over our country podmet prir. predm. Glagol u ovoj reenici je u radnom stanju, poto predmet vri radnju . Kada, meutim, kako smo ranije rekli, podmet radne reenice nije ono najvanije to nas interesuje, ve glagol, onda je reenica u trpnom stanju. Da bi jednu radnu reenicu pretvorili u trpnu, treba uiniti sledee: a) predmet radne reenice postaje usled nove uloge glagola toliko vaan da dolazi na prvo mesto trpne reenice, tj. postaje podmet. Dok je u radnoj reenici kao predmet bio u 4 padeu, sada kao podmet prelazi u 1. pade. (Chess ko ili to? ah 1. pade); b) glagol iz radnog glagolskog oblika prelazi u trpni glagolski oblik odgovarajueg vremena (Umesto play, trpni oblik is played, oba u sadanjem vr.); c) posle trpnog glagolskog oblika stavlja se predlog by koji ga po- vezuje sa predmetom t^pne reenice. Ukoliko je taj predmet suvian, onda se predlo g zajedno s njim izostavlja; d) podmet radne reenice postaje predmet trpne reenice. Dok je on u radnoj reenici bio u 1. padeu, sada kao predmet prelazi u4 pade. Meutim, kad je predmet trpne reenice nejasan, neodreen ili sumnjiv, on se najee izostav lja. Tako e ova reenica u trpnom obliku da glasi: Chess is played all over our country. ah se igra u celoj naoj zemlji.

(Predmet sa predlogom by people je izostavljen, jer nije bitan za smisao reenice.) Ostali predmeti trpne reenice, koji jedva da ikad mogu da budu uklju- eni, jesu: me (I), you (you), him (he), her (she) itd., zatim neodredene ili bezline zamenice someone, somebody, anybody, itd., i rei opteg znaenja p?ople, a man itd. Meutim, kad je predmet vaan za potpuno razumevanje reeni ce i njenog smisla, onda se on izraava:
159 .

The lecture was delirered by Mr. Dinich. Gospodin Dini je odrao predavanje. U ovom primeru nae interesovanje dovelo je do upotrebe trpnog stanja, ali poto uloga predmeta ima vano znaenje i potrebna je za potpu no ra- zumevanje smisla reenice, morali smo da ga izrazimo. Predmet sa prediogom by neprirodan je u engleskom jeziku. Veina reenica, gde on moe stajati i gde je potreban, sa pravom pripada radnom stanju, i takve reenice ne bi nikada trebalo stavljati u trpno stanje. Iz ovoga proizlazi da trpno stanje ima specijalno i veoma vano mesto u engleskom jeziku, i prema njemu treba biti oprezan, jer veina reenica koje su dobre u radnom stanju, izgledaju veoma nakaradne u trpnom stanju: Nikola likes good boys. Nikola voli dobre deake. Potpuno dobra reenica, nema potrebe za trpnim stanjem. Good boys are liked by Nikola. (Potpuno nemogua reenica). U nekim se reenicama umesto by upotrebljava predlog with. To se naroito deava u onim reenicama gde se hoe da pokae da je neto uraeno nekim sredstrom, pomou neega ili sa neim. Tada with odgovara na pitanje how?: Tennis is played with balls. Tenis se igra sa loptama. Soldiers are prorided with bajonets. Vojnici su snabdeveni bajonetima. Oba predmeta radne reenice (direktni i indirektni) mogu da postanu podmet trpne reenice, zbog toga to oni u engleskom sainjavaju tzv. pred - metski pade, koji ima isti oblik. Ipak je ei sluaj da direktni predmet postane podmet trpne reenice, a indirektni samo u tom sluaju kad se eli da se on kao novi podmet posebno istakne: Somebody gare me a pencil. Neko mi je dao olovku. I was given a pencil. Data mi je olovka. (Redovan oblik: I je od direktnog predmeta) A pencil was given (to) me. (Izuzetan oblik: a pencil je istaknut) Olovka mi je data.

N a p o m e n a : Kod pretvaranja reenica treba paziti da se ne izostavc predlozi ili prilozi koji stoje uz glagol, jer su oni potrebni da upotpune radnju tog glagola. Prilog za nain dolazi neposredno ispred glagolskog prideva prolosti kojeg oznaava: My friends looked after me well. I was well looked after bj mj friends. Prijatelji su me dobro pazili.

160 .

II. BEZLINI GLAGOLSKI OBLICI

(Non-finite Verb Forms) Glagolski oblici koji nisu odreeni ili ogranieni podmetom, a niti po svojoj prirodi mogu da budu, nazivaju se b e z l i n i m g l a g o l s k i m o b 1 i c i m a: a) Expecting him to return, I did not leave the house. Expecting him to return, you did not leaye the house. Expecting him to return, he did not leave the house itd. (Oekujui ga da se vrati, ja (ti, on) nisam naputao kuu.) h) I went to find him. You went to find him. He went to find him itd. (Ja sam (ti, on itd.) poao da ga naem.) c) I heard of his coming. you heard of his coming. he heard of his coming itd. (Ja (ti, on) sam uo o njegovom dolasku.) U ovim reenicama "expecting, to find, coming" odnose se na "I" u prvoj reenici, u drugoj reenici na "you", u treoj na "he", itd., drugim reima, oni ostaju nepromenjeni u svim licima. Zato to nisu odreeni ili ogranieni brojem ni licem podmeta, ve se upotrebljavaju potpuno bezlino, nazivamo ih bezlinim glagolskim oblicima. Postoje t r i vrste bezlinih glagolskih oblika: a) Neodredeni nain (Infinitive Mood), b) Glagolski prilog i pridev (Participles), c) Glagolska imenica (Gerund). A) NEODREENI NAIN (Infinitive Mood) Glagolski oblik koji izraava jednu radnju, a da se pri tome ne odnosi na izvrioca iste, tj. na podmet, naziva s e n e o d r e e n i n a i n. Tako u primeru: Volim da itam zanimljive knjige. / like to read interesting books.glagolski oblik "to read" ne odnosi se samo na podmet ,,I" (izvrioca radnje), ve stoji potpuno neodreeno, i isto tako bi se mogao odnositi na bilo koje lice.
N a p o m e n a : Neodreeni nain esto se pogreno zamenjuje sa ostalim vrstama bez- linih glagolskih oblika. Da do toga ne bi dolo, potrebno je znati da neodreeni nain naglaava radnju koju sam izraava, dok ostali bezlini glagolski oblici naglaavaju radnju prethodnog glagola: ZNAENJE

I saw him play in the garden. (naglaen sam oblik "play") I saw him piaying in the garden ("playing" naglaava "saw").
1 1 Gra ma t i ka c n g l e s ko g je zi ka

Video sam ga da se igra u vrtu.

161

PODELA

Neodreeni nain moe da ima oblike za sadanjost i pro- lost radnog i trpnog stanja; zato ga delimo na:
Vreme Tense S t a n j e V o i c

e
Radno (Active) Sadanji neodreeni naci.i (Present Infinitive) Sadanji trajni neodr. nain (Present Continuous Infinitive) Proli neodreeni nain (Perfect Infinitive) Proli trajni neodr. nain (Perfect Continuous Infinitive) to work (raditi) to be working (raditi) to have worked (raditi) to have been working (raditi) Trpno (Passive) to be seen biti vien nema to have been seen (biti vien) nema

1) Sadanji neodreeni nain (Present Infinitive) Oblik radnog sadanjeg neodredenog naina je prost oblik koji dolazi sa ili bez predloga "to" napr.: to work, to see, itd. Odrini oblik se pravi stavljanjem "not" ispred neodredenog naina: to work, not to vvoik, (raditi, ne raditi), to see, not to see (videti, ne videti), itd. Oblik trpnog neodreenog naina se pravi kada se na neodreeni nain pomonog glagola "to be" doda trpni glagolski pridev prolosti glagola koji se menja: to be seen (biti vien), to be found (biti naen), itd. Odrini oblik se pravi stavljanjem "not" ispred potvrdnog oblika: "not to be seen (ne biti vien), not to be found (ne biti naen), itd.
OBLICI

ZNAENJE

Neodredeni nain najee oznaava ono vreme koje po - kazuje glavni glagol. Tako on moe da izrazi svako od tri vremenska perioda: prolost, sadanjost i budunost: This is not a good place to rest. This was not a good place to rest. This will not be a good place to rest. Ovo nije (nije bilo, nee biti) dobro mesto za odmor.

Neodreeni nain nema posebni oblik za budunost. Medutim, kada on stoji sa glagolima koji se odnose na budunost i nekim slinim izrazima, onda se on mo e smatrati prividnim buduim neodredenim nainom: / hope to go to my brother's next week. Nadam se da u idue nedelje ii kod moga brata.

162 .

Sadanji neodreeni nain sa nepotpunim glagolom "may" moe ta - kode da oznai budunost, koja nije tako odredena i jasna kao ona izraena pomou "shall, will": He may wait for you. ekati. On e te moda

Sadanji neodreeni nain se upotrebljava: a) kao pomet u reenici: "To err is humin, to forgive divine" ,,Ljudi gree, a bogovi prataju". b) kao predmet u reenici: "Do not forget to do good". c) kao predikatski dodatak u reenici: To see him is to love him. d) nezavisno: "To be or not to be..." Biti ili ne biti..." Videti ga znai zavoleti ga. ,,Ne zaboravi da ini dobra dela".

e) da zameni pogodbenu recenicu: To consider (if I consider) his position, it Kad bih razmotrio njegov poloaj, was exceptionally serious. video bih da je izuzetno teak. f) kao prilog koji posle neprelaznih glagola (obino kretanja) najee izraava nameru: Did you ccm? to take your vmbrella? Jeste li doli da uzmete kiobran? "Iccm? tobury Caesar,not topraize /z/m". Dolazim da sahranim Cezara, a ne da ga veliam". g) kao prilog koji ima ulogu i smisao glagolskog prideva budunosti: The best is yet to be. Najbolje e tek doi.

h) kao sastavni deo sloenih buduih i pogodbenih vremena: (bez "to"): He will come on Sunday. On e doi u nedelju. We should come if we had tim?. Mi bismo doli da imamo vremena. i) sa etvrtim padeom da napravi jednu posebnu vrstu konstrukcije, koja zamenjuje zavisnu reenicu. Ova konstrukcija slina je latinskom ,,aku - zativu sa infinitivom". Ona skrauje reenicu i upotrebljava se posle glagola koji pokazuju: izvesnost, potvrdu, duevna zapaanja, lina miljenja, dozvolu, nareenje ili elju, kao to su "believe, command, deny, declare, feel, hear, expect, forbid, imagine, know, order, permit, require, suppose, suffer, make, see, understand, want, wish, think, conclude, presume, suspect, fancy, remember, affirm, hold, consider, advise, own, confess, acknowledge, warn, ask, itd".

163 .

Tako u reenici: / saw him that he played in the garden. Video sam da se igra u vrtu. umesto zavisne reenice "that he played" moemo upotrebiti konstrukciju etvrtog padea sa neodreenim nainom. Tada reenica glasi: / saw him play in the garden. Video sam ga da se igra u vrtu. Ova konstrukcija je postignuta na sledei nain: 1) sveza "that" se izostavlja (I saw he played in the garden)., 2) podmet zavisne reenice (ovde "he") postaje direktni ili indirektni predmet u etvrtom padeu ("him") (I saw him played in the garden); 3) glagolski oblik zavisne reenice prelazi u neodreeni nain sa ili bez predloga "to" (I saw him play in the garden).
N a p o m e n a : Upotreba trpnog sadanjeg neodredenog naina je ista kao u radnom stanju.

2) Trajni sadanji neodreeni nain (Present Continuous Infinitive) Radni oblik trajnog sadanjeg neodredenog naina pravi se tako da se na neodrede ni nain pomonog glagola 4< to be" stavi glagolski prilog sadanjosti glagola koji se menja: to be \vorking, to be \vaiting, to be sitting, itd. Odrini oblik se pravi stavljanjem "not" ispred potvrdnog oblika: not to be working, not to be waiting, not to be sitting, itd. Trpni oblik trajnog sadanjeg neodreenog naina ne postoji u engle - skom jeziku.
OBLICI

Trajni sadanji neodredeni nain upotrebljava se: a) da naglasi sadanji momenat vie nego opti smisao koji izraava obini sadanji neodredeni nain: He can do nothing. ali: He can be doing nothing. On nita ne moe da uini (uopte). On moda nita ne radi (sada).

h) da izrazi blisku budunost, naroito posle glagola "must, wish% want" itd.: I am sorry I must be going. Izvinite, morau da idem. My hrother wants to be reading; don't stop Moj brat hoe da ita; ne zadr - himl avajte ga!

164 .

3) Proli neodreeni nain

OBLICI |
(PerfeCt Infinitive

Radni oblik prolog neodredenog naina pravi se kad se na neodreeni nain pomonog glagola "to have" stavi radni gl agolski pridev prolosti glagola koji se menja: to have worked, to have come, to have read, itd. Odrini oblik se pravi stavljanjem "not" ispred potvrdnog oblika: not to have worked, not to have come, not to have read, itd. Trpni oblik prolog neodredenog naina pravi se kad se na proli ne - odreeni nain pomonog glagola "to be" doda trpni glagolski pridev pro- losti glagola koji se menja: to have been seen, to have been found, to have been used, itd. Odrini oblik se pravi stavljanjem "not" ispred potvrdnog oblika: not to have been seen, not to have been found, not to have been used, itd.
UPOTREBA

Proli neodreeni nain upotrebljava se da izrazi:

a) radnju koja se dogodila u prolosti. Tada obino stoji posle nepot- punih glagola i pravi na neki nain njihova prola vremena: You must have been very hard-working Mora biti da ste jue bili vrlo yesterday. vredni. b) prolu radnju koja se zavrila pre radnje koja joj prethodi: He seems to have lelt the suit-case open. Izgleda daje ostavio kofer otvoren. c) posle trpnih oblika glagola kao to su "know, say, suppose, think" i sl.: He is supposed to have known truth. Pretpostavlja se da je on znao istinu. She is said to have walked for five days. Pria se da je peaila pet dana. d) da izrazi radnju koja nije izvrena (tzv. imaginarni neodreeni nain") i to posle nepotpunih glagola "could, might, ought to, should": You ought to have got here earlier. Trebalo je da ovde ranije stignete (a vi niste). e) da izrazi radnju koja nije izvrena, a trebalo je da se izvri po nekom planu ili programu; ovo se dogaa posle pomonog glagola "to be": Is he to have repaired this chair, too? Je li takoe trebalo da popravi i ovu stolicu (jer nije popravio ni prethodnu). f) da izrazi radnju koja nije izvrena u prolosti; ovo se dogaa posle glagola koji oznaavaju nameru, nadu ili iekivanje: I hoped to have come to you some day. Nadao sam se da doem jednog dana kod vas. g) posle glagolskog izraza "had better": Mary had better have stayed with us. Marija bi bolje uinila dajes nama ostala.

165 .

4) Trajni prosli neodreeni nain (Perfect Continuous Infinitive) Radni oblik trajnog prolog neodredenog naina pravi se kad se na proli neodreeni nain pomonog glagola "to be" doda glagolski prilog sadanjosti glagola koji se menja: to have been working, to have been waiting, to have been sitting, itd. Odrini oblik se pravi stavljanjem "not" ispred potvrdnog oblika: not to have been working, not to have been waiting, ild. Trpni oblici trajnog prolog neodreenog naina ne postoje u engleskom jeziku.
UPOTREBA OBLICI

Trajni proli neodredeni nain upotrebljava se da istakne jedan momenat u prolosti u vremenu kada se govori: He must have been sleeping then. Mora da je tada spavao.

Neodreeni nacin sa i bez predloga to Ranije se "to" u engleskom jeziku upotrebljavao kao obini predlog za izraavanje namere, kretanja ili pravca. I danas je on to znaenje zadrao u nekim sluajevima; meutim, u veini sluajeva ono je toliko oslabilo da se moe s pravom smatrati samo kao oznaka za neodreeni nain, koja nema vie svog sopstvenog znaenja. Predlog "to" moe da dode ispred neodreenog naina sam ili u izrazu "in order to" (da, da bi). Pored toga on se moe esto izostaviti, tako da se u reenici pojavljuje sam oblik neodreenog naina, bez predloga "to". 1) Predlog to stoji ispred neodreenog naina: a) glagola koji dolaze posle nepotpunog glagola "ought": He ought to obey his parents. On treba da slua svoje roditelje. b) glagola koji dolaze posle "dare" (usuditi se, izazivati), "need" (potrebovati), kad su oni pravilni glagoli (uporedi dvostruku ulogu ovih glagola): He did not dare to go there. That is what you need to learn. On se nije usudio da ide tamo. To je tebi potrebno da naui.

c) ispred glagola koji dolaze posle "to be about" (biti spreman da): He was about to write a letter. Spremao se da napie pismo. d) posle imenica i prideva (radni ili trpni prema znaenju). Posle nekih prideva (easy, hard, difficult, enough, good, itd.) na jee dolazi radni neodreeni nain: This is easy to understand. He has no money to waste. e) posle rednih brojeva: Mary was the first to come. To je lako shvatiti. Nema novca za rasipanje. Marija je prva dola.

166 .

f) posle upitnih zamenica ili upitnih priloga u neupravnom pitanju, naroito posle glagola "know, understand, teach" i sl.: My friend did not know what to do. Moj prijatelj nije znao ta da radi. She could not learn where to look for it. Ona nije mogla da zna gde to da trai. g) posle glagola koji izraavaju nareenje, elju, dunost ili nameru: / wanted h.'m to come as soon as possible. eleo sam da on to pre dode. Did you intend to study engineering? Jesi li nameravao da studira tehniku? h) posle sledeih glagola: begin, continue, choose, decide, forget, forbid, like, love, remember, require, i sl.: Do you like to go to the pictures? Voli li da ide u bioskop? She continued to look for a job. Nastavila je da trai posao. i) posle glagolskih trpnih oblika, pa ak i onih glagola koji u radnom stanju ne zahtevaju predlog "to" (kao "see, help, make" i sl.): His son was seen to drive a bike. Videli su njegovog sina da tera bicikl. The money has been given to cover all the Bio je dat novac da se pokriju svi expenses. trokovi. j) posle glagola "let, blame" (moe da dode radni ili trpni neodredeni nain sa "to"): I have heard that Mr. Brown's house is uo sam da se kua gospodina to let (ili "to be let") at last. Brauna najzad izdaje. He is to blame. (ili " to be blamed".) Njega treba prekoreva i. k) posle pomonih glagola, i to posle "to have" kad znai "morati", i "to be" kad izraava elju, dunost, zapovest, ili mogunost: He has to go at once. The lift-boy is to be already here. On mora smesta da ide. Deak na liftu treba da je ve ovde. What am I to do? ta treba da radim? 1) posle nainskih i koliinskih priloga "so... as, as...as, such... as, enough, too": WouId you be so kind as to show me the Budite Ijubazni i pokaite mi kuda way to the railway station? se ide na stanicu. He was too slow to come in t.'m2. Bio je isuvie spor da bi doao na vreme. 2. Predlog "to" ne dolazi ispred neodreenog naina: a) posle nepotpunih glagola "can, may, must, shall, will": You can try. Moete da pokuate. You may open the window. Smete da otvorite prozor. He will come on Saturday. On e doi u subotu. She should see the doctor. Ona treba da ode kod doktora. b) posle glagola "dare" (smeti, usuditi se) i "need" (potrebovati, imati potrebu), kad su oni nepotpuni g!agoli (uporedi dvostruku ulogu ovih glagola): The boy dared not go forward. Deak nije smeo da krene napred.
167 .

You need not know more than that. Vi ne morate da znate vie od toga. c) posle glagola koji izraavaju radnje naih ula "see, hear, feel, watch" itd.: Jesi li ga video kad se penjao na drvo? We watched her play in the corner of the Posmatrali smo je kako se igra u room. uglu sobe. Have you heard the bird sing in the tree? Jeste li uli pticu kako peva na drvetu? d) posle glagola koji izraavaju duevna zapaanja: "mark, perceive, observe, behold". Glagol "know" kad znai videti, imati iskustva, biti poznato", moe da doe sa ili bez predloga "to": He observed his behaviour be very impolite. On je zapazio da je njegovo po~ naanj e nepristojno. We have known him come every day. Viali smo da dolazi svaki dan. I have never known him to be Iate. Nisam uopte znao da on ikad kasni. e) posle sledeih glagola "help, let, make, (kad ima znaenje navesti, primorati, prisiliti"), bid (ponekad, ne uvek): Will you help him climb the apple-tree? Hoe li mu pomoi da se popne na jabuku? He made me open the suit-case. Primorao me je da otvorim kofer.
N a p o m e n a : Glagoli pod c, d, e u trpnom stanju dobijaju "to" ispred neodredenog naina. (He was seen to climb the tree.) (Videli su ga kako se penje na drvo.)

Did you see him climb the tree?

f)

posle sledeih izraza: had better had rather had sooner had best had as soon can but cannot but nothing but

rather than better than more than sooner than need only need hardly need scarcely Bolje bi bilo da ide kui. Mogu samo rei istinu.

You had better go home. / cannot but tell the truth.

168 .

B) GLAGOLSKI PRILOZI I PRIDEVI (Participles) Vrste priloga i prideva koje se prave od glagola nazivaju se glagolskim prilozima i pridevima. Oni oznaavaju ili upotpunjavaju druge rei na isti nain kao to to rade i ostali prilozi ili pridevi: A vicious and kicking horse gives much Konj koji je opak i udara, zadaje trouhle to its master. svom gospodaru mnogo muke. ("kicking" je glagolski pridev, koji u ovoj reenici isto kao i obini pridev "vicious" oznaava imenicu "horse"). Da oni takode poseduju karakter glagola, vidi se po tome to iza njih moe da stoji predmet, isto kao kod odreenih glagolskih oblika: Having eaten his dinner, he returned to Poto je ruao, vratio se na posao. vsork.
PODELA

Glagolski prilog i pridev moe imati' oblike sadanjosti i

Vreme Tense S t a n V o i c j e e Trpno (Passive) being seen (videi) having been seen (videvi) seen (vien, a, o)

Radno (Active) Glagolski prilog sadanjosli (Present Participle) Glagolski prilog prolosti (Perfect Participle) Glagolski pridev prolosti (Past Participle) seeing (videi) having seen (videvi) seen (\ideo, la, lo)

prolosti radnog i trpnog stanja:

N a p o m c n a : U engleskom ne postoji oblik glagolskog priloga ili prideva za budunost. Za to slui neodreeni nain, a za iskazivanje bliske budunosti izrazi uto be about", "on the point", i "going" i neodredeni nain: The world to come. The house is about to fall. Budui svet. Kua e pasti. (sklona padu)

OBLICI

1) Glagolski prilog sadanjosti (Present Participle) Postoje d v a oblika glagolskog priloga sadanjosti:

radni i trpni. a) Radni oblik glagolskog priloga sadanjosti pravi se tako da se na neodreeni nain koji se zavrava na suglasnik doda nastavak ,,-ing": to vvork work-ing, to look looking, to findfinding, itd.

169 .

Meutim, kad se neodreeni nain zavrava na samoglasniko koje prilikom izgovora postaje poluglas, onda se posle dodavanja nastavka ^-ing", to ,,r" ita suglasniki: to hear hearing ['hisrig] tear tearing ['tGarig], itd. Kada se neodreeni nain glagola zavrava na muklo ,,e", tj. ,,e" koje se ne ita, onda ono ispada kad se doda nastavak ,,-ing": to write writ-ing, to close closing, to have having, itd. Izuzeci u ovom pravilu su oni glagoli kod kojih se to muklo ,,e" ili ,,ee" ita kao ,,i:": to he being ['bi:ir)], to see seeing ['si:ir)], to agree agreeing [s'gri:ir)] itd. Muklo ,,e", ili koje se ne ita, zadravaju oni glagoli koji imaju na kraju izgovoreno ,,d3", jer bi u protivnom dolo do poklapanja u izgovoru sa slinim glagolima: ,,to singe" [siqd3] (priti) singeing ['sind^ig], ali ,,to sing" [siq -pevati] singing ['sigio] ili ,,to swinge" [swind3 -udarati] swingeing, ali ,,swing" (njihati) swinging ['swii]ii]], itd. Kada se neodredeni nain zavrava na ,,-ie, -oe, -ye" onda se muklo ,,e" zadrava (ali se ne izgovara), i slui kao ortografska spona izmeu sa - moglasnika na kraju neodreenog naina i samoglasnika na poetku nastavka ,,-ing": to hie (uriti) hie-ing, to hoe (okopavati) hoeing, to dye (bojiti) -dyeing, itd. Meutim, kod neodreenog naina nekih glagola koji se zavravaju na ,,-ie", to se ,,-ie" menja u ,,-y" i onda se dodaje nastavak ,,-ing": to lie lying, to die dying, to tie tying, itd. Jednosloni glagoli koji se zavravaju na suglasnik kom prethodi samo jedan samoglasnik, udvajaju suglasnik na kraju. Do udvajanja dolazi zbog toga da bi se izbegla promena izgovora korenog samoglasnika: to get get-t-ing, to stop stopping, to swim swimming, itd. Izuzetno udvajaju suglasnik na kraju neki dvosloni glagoli koji imaju naglasak na drugom slogu, i taj se slog ponaa tano kao jednosloni glagoli sa suglasnikom na kraju, kom takoe prethodi samo jedan samoglasnik: to forget [fs'get] forget-ting, to admit [s'dmit] admitting, to compel [ksm'pel] com )elling, itd. Ipak, neki dvosloni glagoli koji imaju naglasak na prvom slogu, a obino se zavravaju na ,,-g, -I, -p, -s", mogu takoe da udvajaju krajnji suglasnik: to travel ['trasvl] travelling, to worship ['wo:Jip] worshipping, to humbug ['liAmbAg] humbugging, to bias ['baiss] biassing, itd. b) Trpni oblik glagolskog priloga sadanjosti pravi se od glagolskog priloga sadanjosti pomonog glagola "to be" i trpnog oblika glagolskog prideva p rolosti glagola koji se menja: to see being seen, to find being found, to use being used, itd.
UPOTREBAGlagolski prilog sadanjosti upotrebljava se:

a) kao pridev, tj. atributivno, da oznai imenicu: running water (tekua voda), a singing bird (ptica pevaica), a barking dog (pas koji laje), itd.

170 .

b) kao dodatak glagolu da istakne stanje ili nain na koji vrilac jedne radnje istu izvrava. Ustvari, on naglaava radnju prethodnog glagola, za razliku od neodreenog naina koji naglaava samo svoju radnju. Ovo se najee dogaa posle glagola koji oznaavaju radnje naih ula (hear, feel, see, itd.) ili glagola mirovanja ili kretanja (run, come, stand, itd.): Sea-gulls are scm?tim?s seen following ships. We saw them lounging in the sunshine. The girl came running. The boys remiined standing. Galebovi se ponekad vide kako prate brodove. Videli smo ih kako lekare na suncu. Devojka je dola trei. Deaci su ostali stojei.

c) da skrati zavisne reenice: vremenske, nainske, uzrone ili pogod - bene. U tom sluaju radnja izraena glagolskim prilogom sadanjosti deava se u isto vreme kad i radnja glavnog glagola. Kad su podmeti glavne i sporedne reenice isti, onda glagolski prilog sadanjosti zavisi od podmeta glavne reenice, skraujui zavisnu reenicu na taj nain to u sebi sadri svezu, podmet i glagol zavisne reenice (tzv. zavisni glag. prilog): Crossing the street I m?t her. ("crossing" while I was crossing) Being seen he stopped at once. ("being seen" because he was seen) Leaving the road, you will ccme upon a spring. Sreo sam je prelazei ulicu. Budui da su ga primetili, on se odmah zaustavio. Naputajui drum, vi ete naii na izvor.

Medutim, kad su podmeti glavne i zavisne reenice razliiti, onda glagolski prilog sadanjosti ne zavisi od podmeta glavne reenice, ve ispred njega dolaze imenice ili zamenice u prvom padeu, koje vre ulogu podmeta. To znai da oba podmeta moraju biti izraena, a ne da se jedan podrazumeva. Ovde glagolski prilog sadanjosti zamenjuje ili skrauje zavisnu reenicu na taj nain to u sebi sadri svezu i glagol zavisne reenice (tzv. nezavisni ili apsolutni gla g. prilog): The weather permitting, we shall have a bathe (if the weather permits). My little brother being unwell, my father did not allow him to go out. Ako vreme dozvoli mi emo ii da se kupamo (razliiti podmeti 1. vreme, 2. mi). Poto se moj mali brat nije oseao dobro, otac mu nije dozvolio da izie.

d) u stalnim izrazima gde je podmet izostavljen tako da se neki gla- golski prilozi upotrebljavaju ak kao prcdlozi ili sveze: izrazi generally speaking (uopte govorei), judging from (sudei po), predlozi: regarding (s obzirom), owing to (zbog), sveze: provided (ako). e) za pravljenje trpnih vremena radnog i trpnog stanja: he was walking, it is being built, he will be waiting, itd.

171 .

2) Glagolski prilog prolosti (Perfect Participle) Postoje d v a oblika glagolskog priloga prolosti: r a d n i i t r p n i . OBLICI a) Radni oblik glagolskog priloga prolosti pravi se kada se na glagolski prilog sadanjosti glagola "to have" doda trpni glagolski pridev prolosti glagola koji se menja: to work having worked, to do having done, to enter having entered, itd. b) Trpni oblik glagolskog priloga prolosti pravi se kada se na glagolski prilog prolosti pomonog glagola "to be" doda trpni glagolski pridev pro- losti glagola koji se menja: to see having been seen, to find having been found, to use having been used, itd.
UPOTREBA

Glagolski prilog prolosti se upotrebljava za skraivanje zavisnih reenica, pokazujui da se radnja dogodila pre radnje u glavnoj reenici:

Having written the letter, he posted it. Poto je (pre) napisao pismo, oti ao je da ga preda na potu. 3) Glagolski pridev prolosti (Past Participle) Postoje d v a prideva prolosti u engleskom jeziku: r a d n i i t r p n i . Oni imaju isti oblik. Kao to u engleskom postoje pravilni ili nepravilni glagoli, tako isto radni i trpni glagolski pridevi prolosti imaju takoe pravilne ili nepravilne oblike. Pravilni oblici se prave na isti nain kao i oblici prostog prolog vre - mena pravilnih glagola, tj. dodavanjem nastavka ,,-ed" na neodredeni nain (Vidi str. ): Neodr. nain to want (eleti) to return (vratiti) to free (osloboditi) Radni gl. pridev Trpni gl. pridev wanted (eleo, la, lo) wanted (eljan, a, o) returned (vratio, la, lo) returned (vraen, a, o) freed (oslobodio, la, lo) * freed (osloboen, a, o)

Nepravilni oblici se donekle razlikuju od nepravilnih oblika prostog prolog vremena, pa je zato najbolje uiti ih napamet. (Vidi tabelu nepra - vilnih glagola.) Ipak, postoje neka opta pravila koja mogu pomoi prilikom pravljenja glagolskog prideva prolosti od neodreenog naina. Tako gla - golski pridev prolosti moe imati: a) isti oblik kao neodre eni nain ili prosto prolo vreme: Neodr. nain to cut (sei) to put (staviti) to let (pustiti) Prosto prolo vreme Gl. pridev prol. cut cut put put let let

172 .

b) razliiti oblik od neodredenog naina i prostog prolog vremena, i to: 1) promenjen osnovni samoglasnik i dodat nastavak ,,-(e)n": to speak, spoke, spoken; to throw, threw, thrown, itd. 2) promenjen osnovni samoglasnik i dodat nastavak ,,-t": to sweep, swept, swept: to learn, learnt, learnt; itd.
UPOTREBA

Trpni glagolski pridev prolosti upotrebljava se:

a) kao obian pridev, tj. atributivno, da oznai imenicu uz koju stoji. On tada ima sva tri stepena poredenja: learned Dutch, more learned Dutch, most learned Dutch; a broken leg, a dignified look, a wearied soldier, itd. b) kao dodatak glagolu, naroito posle glagola "to see, to have, to get" i sl. i predmeta, kad se eli istai da je radnja data nekom drugom da je uradi: See these letters translated as soon as Pobrini se da ova pisma to pre possible. budu prevedena. / got my watch repaired. Dao sam da mi se sat popravi. / must have my hair cut. Moram se iati (dati da mi se kosa potsee). c) da skrati zavisne reenice: vremenske, odnosne ili uzrone. Tada on pokazuje istodobnost radnje u prolosti: This said {When this was said) he Ieft the Rekavi to napustio je pozornicu. stage. He stole the money intended/or the poor. Ukrao je novac namenjen siromasima. d) u nekim stalnim izrazima (obino sa predlozima): unheard of (ne- uven), uncalled for (nepozvan), wished for (eljen), itd. e) u trpnim oblicima glagolskih vremena: I was seen, it is being built, we shall be taken, itd.
N a p o m e n a : Radni glagolski pridev prolosti upotrebljava se za pravljenje radnih oblika nekih sloenih glagolskih vremena: I have worked, you had seen, he will have been seen, itd.

C) GLAGOLSKA IMENICA (Gerund or Verbal Noun) Vrste imenica napravljene od glagola koje izraavaju radnju ili stanje oznaeno glagolom, nazivaju se g l a g o l s k i m i m e n i c a m a . Prema tome, one istovremeno nose u sebi glagolske i imenike karakteristike, . prave se od prelaznih (sa predmetom) i neprelaznih glagola: VValking is a healthy exercise. Peaenje je zdrav sport. CoIIecting stamps is an interesting hobby. Skupljanje maraka je interesantna pasija.

173 .

Imeniki karakter glagolskih imenica vidi se po tom to su one zadrale sve osobine obinih imenica, i to: a) mogu u reenici da budu podmet, dodatak priroku, i predmet: Speiling is very difficult in English U engleskom je pisanje vrlo teko. (podm?t). Living is working (dod. priroku). ivljenje se sastoji u radu. Do you like reading? (preclm.) Voli li da ita? b) da pred njima stoji pridev, odreeni ili neodreeni lan i predlog: Quick typing is always wanted. Brzo pisanje na maini se oduvek trai. The growling of the beast terrified the child. Reanje zveri uplailo je dete. After seeing the play, we went hom?. Posle gledanja pozorinog ko mada, otili smo kui. c) da pred njima stoji saksonski ili da sledi romanski prisvojni pridev: My son's spelling is not satisfactory. Pisanje mog sina nije zadovoljavajue. The hunting of wild beasts is dangerous. Opasan je lov na divlje zveri. Glagolski karakter glagolskih imenica vidi se po tom to su one za - drale osobine glagola, i to: a) zahtevaju predmet (kod prelaznih glagola): Writing letters is som?tim?s a passion. Pisanje pisama je ponekad strast. b) zahtevaju isti predlog kao glagoli: Looking at the rough sea is pleasant. Prijatno je posmatrati uzburkanomore. c) da bude oznaen prilogom: Reading slowly leads to better under- Lagano itanje dovodi do boljeg. standing. razumevanja.
PODELA

Glagolske imenice imaju iste oblike kao glagolski prilozi. One mogu da izraavaju sadanjost i prolost radnog i trpnog stanja:
Vreme Tense STANJE Radno (Active) Glagolska imenica sadanjosti (Present Gerund) Glaeolska imcnica prolosti (Perfect Gerund) writing (pisanje) having written (pisanje) Voice Trpno (Passive) being seen (videnje) having been seen (vienje)

174 .

Glagolska imenica upotrebljava se:

UPOTREBA

a) posle predloga: Horses are used for dravving heavy loads. Konji se upotrebljavaju za tekih tereta.

vuenje^

h) posle izraza: that is, there is, there was, itd., there is no, there is much, can't help, i sl.: There is no standing inside. I can't help laughing. Nema stajanja unutra. Ne mogu da se ne nasmejem.

There is much talking about his arrival. Mnogo se pria o njegovom do lasku. c) posle prideva i priloga: busy, like, near, much, little, worth, i sl.: He was busy writing his homework. Bio je zauzet oko pisanja domaeg zadatka. That is worth seeing. To je vredno videti. d) posle prisvojnih prideva: My father does not object to my playing Moj se otac ne protivi to igram football. futbal. Are you tired of his asking so many Zamara li vas to to vam on po - questions? stavlja tolika pitanja? e) posle sledeih glagola: hate, love, like, dislike, permit, begin, dread, prefer, intend, attempt, try, neglect, suspect, omit, imagine, cause, propose, advise, remember, recollect, regret, finish, excuse, keep, go on, pardon, forgive, enjoy, stop, fancy, mind, detest, understand, can't stand, can't bear, it wants, delay, postpone, impede, avoid, defer, risk, put off, leave off, start, commence, endure, purpose, be fond of, take to, abhor, burst out, continue, decline, prevent, refuse, risk, i sl. Do you like wearing dark-coloured suits? Voli li da nosi tamna odela? Most people prefer riding to walking. Veina ljudi vie vole jahanje nego peaenje. To permit spitting in public places is a Dozvoliti pljuvanje na javnim crlme. mestima je zloin.
N a p o m e n a : Ipak, neki od ovih glagola takode zahtevaju i neodreeni nain.

175 .

SLAGANJE VREMENA
(Sequence of Tenses) Usled nepoznavanja duha jezika i pravila o slaganju vremena najee se greke javljaju ne samo kod onih koji ue engleski, ve i kod onih koji njime dobro vladaju. Oni obino zanemaruju tu stranu engleske gramatike i povode se za duhom naeg jezika, koji ne poznaje nikakvu zavisnost gla- golskog vremena u zavisnoj reenici od glagolskog vremena u glavnoj reenici. Meutim, ta je zavisnost nuna u engleskom jeziku, s obzirom na preciznost i znaenje engleskih vremena, koji ni pod kojim uslovom ne otstupaju od svojih pravila. Otuda je proistekla logina posledica da se, naprimer, budue ili sadanje vreme ne moe da upotrebi u zavisnoj reenici da izrazi budunost ili sadanjost, ako je u glavnoj reenici glagol ve u prolosti, kao to je to sluaj u naem jeziku. Takvi i slini sluajevi doveli su do nunosti pravila koja pokazuju odnos glagola u glavnoj i zavisnoj reenici. Taj odnos naziva se slaganje vremena. Za tanu i sugurnu primenu slaganja vremena potrebna su dva pret - hodna znanja: a) potpuno poznavanje i brza primena oblika glagolskih vremena; i b) jasna pretstava o engleskim sadanjim, prolim i buduim vremenima. (Vidi podelu na str. 110). Onima kojima, naprimer, nije jasno da je sadanje prolo vreme (Perfect Tense) takoe jedna vrsta sadanjeg vremena , ili da u engleskom postoji poseban glagolski oblik za izraavanje budunosti u prolosti, nikad nee biti jasna primena slaganja vremena u engleskom jeziku. Postoje dva osnovna pravila o slaganju vremena, koja podjednako vae za prosta i trajna glagolska vremena, radnog i trpnog stanja. Ona glase: a) Kada je glagolski oblik glavne reenice u bilo kom sadanjem ili buduem vremenu, onda u zavisnoj reenici moe da doe glagolski oblik bilo koga vremena, isto kao i u naem jeziku:
RADNO STANJE Glavna reenica Bilo koje sad. ili bud. vreme I hear I have heard I shall hear itd. itd. that Sveza Zavisna reenica Bilo koje sadanje, prolo, budue ili pogodbeno vrcme you Iearn English (prosto sadanje vreme) you are learning English(sadanje trajno vreme) you have learnt English (sadanje prolo vreme) itd. itd. you will learn English (budue vreme) you will be learning English (trajno bud. vreme) you will have learnt English (prcdbudue vrcme) itd. itd. you learnt English (prosto prolo vrcme) you were learning English (trajno prolo vrcmc) you had Iearnt English (davnoprolo vrcme) itd. itd. you would learn English (sadanje pogodbeno vr.) you would have learnt English (pr. pog. vrcme) itd. itd.

176 .

TRPNO STANJE

Glavna reenica Bilo koje sad. ili bud. vreme

Sveza

Zavisna reenica Bilo koje sadanje, prolo, budue ili pogodbeno vreme

I hear I have heard I shall hear itd. itd.

that

English is learnt (prosto sadanje vreme) English is being learnt (trajno sadanje vreme) English has been learnt (sadanje prolo vreme) itd. itd. English will be learnt (budue vreme) English will have been learnt (predbudue vreme) itd. itd. English was learnt (prosto prolo vreme) English was being learnt (trajno prolo vreme) English had been learnt (davnoprolo vreme) itd. itd. English would be learnt (sadanje pogodbeno vr.) English would have been learnt (prolo pogodb. vr.) itd. itd.

b) Kada je glagolski oblik glavne reenice u bilo kom prolom vre - menu (prostom ili trajnom), onda u zavisnoj reenici dolazi do pomeranja vremena, i to: 1) Prosto ili trajno prolo vreme upotrebljava se da izrazi SADANJOST (umesto prostih ili trajnih sadanj ih vremena). 2) Davnoprolo vreme upotrebljava se da izrazi PROLOST (umesto prostog prolog i sadanjeg prolog vremena). 3) Budue u prolosti (sadanje ili prolo pogodbeno vreme) upotrebljava se da izrazi BUDUCNOST (umesto budueg i predbudueg vremena).
N a p o m e n a : Sadanja i budua vremena su otpala u zavisnoj reenici po ovom pra - vilu, poto je njihova primena i znaenje bespredmctno. Za pomeranje pogodbenih vremena u zavisnoj reenici treba videti posebno poglavlje o pogodbenim reenicama.
_
r

__

1 2 Gra n i a ti ka cn g l es ko g je zi ka

177

RADNO STANJE

Glavna reeniea

Zavisna reenica 1. SADANJOST Prosto prolo

Prosto ili trajno /. Prolo vreme I heard (uo sam that da

you Iearnt English (umesto: prostog sadanjeg uite engleski) vremena you learn) Trajno prolo vreme you were learning (umesto: trajnog sadanjeg English vremena you are leaming) 2. PROLOST Davnoprolo

I heard (uo sam

that da

you had learnt English (umesto: prostog pro- ste uili engleski) log vremena you learnt i sadanjeg prolog vr. YOU HAVE LEARNT) Trajno davnoprolo

you had been Iearning English (Umesto: traj- nog prolog vremena you WERE learning i trajnog sadanjeg prolog vr. you have been learning)

3. BUDUNOST Budue u prolosti you >vou!d learn English (umesto: budueg vre- ete uiti engleski) mena you will learn) Trajno budue u prolosti you >vou!d be learning English (umesto: trajnog budueg vremena you will be learning) Predbudue u prolosti you wouId have Iearnt English (umesto: predbu- dueg vremena you will have learnt) Traino predbud. u prolosti you wouId have been learning English (umesto: trajnog predbudueg vrem. you will have been learning)

178 .

TRPNO v . STANJE Glavna recenica

Zavisna reenica 1. SADANJOST Prosto prolo English was learnt (umesto: prostog sadanjeg se engleski ui) vremena is learnt) Trajno prolo English was being learnt (umesto trajnog sada- njeg vremena is being learnt)

Prosto ili trajno 1. Prolo vreme I heard (uo sam

that da

I heard (uo sam

that da

2. PROLOST Davno prolo English had been learnt (umesto: prostog pro- se engleski u o) log vrem. was learnt) sadanjeg prolog vrem. i has been learnt)

I heard (uo sam

that da

3. BUDUNOST Budue u prolosti English would be learnt (umesto: budueg vre- e se engleski uiti) mena will be learnt) Predbudue u prolosti English wouId have been learnt (umesto: pred- budueg vrem. will have been learnt)

N a p o m e n a : Postoje izvesni izuzeci kada se pravilao slaganju vremena ne mogu da primene:

a) kada se izraava neka opte poznata injenica ili istina, onda u za- visnoj reenici dolazi prosto sadanje vreme bez obzira na glagolsko vreme u glavnoj reenici: / was glad to hear that he is a man to Bilo mi je milo kad sam uo da je be relied on. on ovek na kogse mogu osloniti They did not know that the earth moves Oni nisu znali da se zemlja okree round the sun. oko sunca.
m

b) kad vrimo poreenje u zavisnoj reenici (obino sa than, as well as, as much as, i sl.) moe da doe svako vreme koje po smislu odgovara: Last year he spoke English worse than Prole godine govorio je engleski he speaks now. gore nego to sad govori. He liked you as much as he likes me. On vas je voleo koliko voli sad mene.

12*

179

POMONI GLAGOLI
(Auxiliary Verbs) Glagoli, koji pomau drugim glagolima da prave neke svoje glagolske oblike raznih vremena, stanja ili naina, nazivaju se p o - m o n i m g l a g o l i m a . Oni preuzimaju tu ulogu na sebe, poto se vrlo mali broj engleskih vremena ili naina pravi dodavanjem nastavaka ili promenom korenog samoglasnika, i veini je potreban drugi glagol da im pomogne u tome. (I have slept, he will sleep, she had come, itd.). Pomoni glagoli ne pomau samo glavnim glagolima, ve se ispomau meusobno, naroito kod glagolskih vremena koja zahtevaju vie pomonih glagola (I shall have been going, having been seen, itd.).
PODELA

U engleskom jeziku postoje t r i vrste pomonih glagola:

a) pravi pomoni glagoli "to have" i "to be", jer se oni skoro iskljuivo upotrebljavaju kao pomoni glagoli. Posle njih u sloenim vremenima uvek dolaze glagolski prilozi ili pridevi radnog ili trpnog stanja. b) nepotpuno-pomoni glagoli "shall, will, may", jer su delimino nepotpuni, a delimino pomoni glagoli. Kao pomoni glagoli slue za pravljenje buduih i pogodbenih vremena. Posle njih uvek dola zi neodredeni nain (vidi posebno poglavlje).
OBLICI Vreme

POMONI GLAGOL ,,To Be (Auxiliary Verb "To BB")

Jednin I (1. lice) You (2. lice) are are being have been were were being had been will be will have been would be wouId have been be! a He, she, it (3 lice) is is being has been was was being had been will be will have been would be wouId have been let him, her, it be! to be to have been been being being

U
Mnoina We, you, they (1, 2, 3 licc) are are being have been were were being had been 1. shall be 2. 3. will be 1. shali have been 2. 3. will have been 1. should be 2. 3. would be 1. should have been 2. 3. would have been 1. let us be, 2. be! 3. let them be!

Prosto sadanje Trajno sadanje Sadanje prolo Prosto prolo Trajno prolo Davnoprolo Budue Predbudue Sada. pogodb. Prolo pogodb. Zapoved. nain

am am being have been >vas was being had been shall be shall have been should be should have been let me be!

Sadanji ncodredeni nain: Proli ncodreeni nain: Glagolski pridev proli: Glagolski prilog sadanji: Glagolska imcnica

180 .

c) samostalno-pomoni glagoli "to do" i "to let", jer mogu da budu samostalni glagoli i u isto vreme pomoni. Prvi se upotrebljava iskljuivo za opisno pravljenje odrinih i upitnih oblika prostog sadanjeg i prolog vremena pravilnih i nepravilnih glagola. Glagol "to let" upotrebljava se isklju- ivo za pravljenje opisnog oblika zapovednog naina. Glavni glagol koji dolazi posle njih uvek je u neodredenom nainu. (I do not work, I did not work, do I work?, did I work?, let me work!, itd.).
N a p o m e n a : Pomoni glagoli nemaju trpnih i trajnih glagolskih oblika. Ukoliko imaju trajnc oblike, oni se ne mogu upotrcbiti samostalno, ve takoc slue za pravljenje trajnih oblika nekog drugog glagola.

Pomoni glagoli prave odrine i upitne oblike na prost nain, tj. upitni oblik zamenjivanjem mesta zamenice i glagola (I am Am I? you have have you?, itd.) i odrini oblik stavljanjem "not" posle potvrdnog oblika (I am I am not, you have you have not, itd.). Ostali oblici. Upitni oblici prave se na prost nain, tj. zamenom mesta zamenice i glagola: I am am I? I was was I? I shall be shall I be? I have been have I been? I had been had I been? itd., itd. Odrini oblici prave se takoe na prost nain, tj. stavljanjem not posle glagola: I am I am not, I was I was not, I have been I have not been, I shall be I shall not be, I had been I had not been, itd. Skraeni oblici: Potvrdni: Pm, you're, he's, she's, it's, we're, you're, they're. Odrini: Pm not, you aren't, he isn't, itd. wasn't, weren't, itd.
N a p o m e n a : Oblici saveznog naina glase: Sadanje vreme: If I be, if you be, if he be, if >ve be, itd. Prosto prolo: If I >vere, if you were, if he were, itd. Ostala vremena saveznog naina su ista kao i u pokaznom nainu. UPOTREBA

Pomoni glagol "to be" znai biti" i upotrebljava se:

a) za pravljenje radnih trajnih vremena i svih vremena trpnog stanja: I am working, he will be working, I should have been working; I am seen, he was seen, we shall be seen, I am being seen, itd. b) kao glagol nepotpunog priroka. Tu on sjedinjuje imenicu ili neku drugu vrstu rei (dodatka) sa svojim podmetom: / was absent. They were at home. That boy is a pupil. Bio sam otsutan. Oni su bili kod kue. Taj deak je uenik.

c) kao glavni glagol sa potpunim svojim znaenjem. Tada se prevodi biti, postojati, nalaziti se, ii (posetiti), itd. The world is. Svet postoji. There are some who do not think Iike that. Ima ih koji ne misle tako. Have you been to Yugoslavia? Jeste li ili u Jugoslaviju? d) da izrazi (sa "to" posle) elju, nameru, zapovest, program, sporazum, plan, mogunost, itd. (Vidi neodredeni nain.)

181 .

POMONI GLAGOL "To Have" (Auxiliary Verb "To Have")

Vremc Jednin I (1. licc) Prosto sadanje Trajno sadanje Sadanje prolo Prosto prolo Trajno prolo Davno prolo Buduc Predbudue Sada. pogodb. Prolo pogodb. Zapovcd. nain have am having have had had was having had had shall have shall have had should have should have had let me have! You (2 lice) have are having have had had were having had had will have will have had would have would have had have! a He, she, it (3 lice) has is having has had had was having had had will have will have had would have would have had let him, her, it have! Mnoina We, you, they (1,2,31.) have are having have had had were having had had 1. shall liave 2. 3. will have 1. shall have had 2. 3. will have had 1. should have 2. 3. would have 1. should have had 2. 3. would have had 1. let us have! 2. have! 3. let them have !

Sadanji neodreeni nain: to have Proli neodrcdeni nain: tohavehad

Glagolski pridev proli: had Glagolski prilog sadanji: having Glagolska imenica: having

Ostali oblici: Upitni i odrini oblici prave se na prost nain, tj. zamenjivanjem mesta zamenice i glagola ili stavljanjem negacije "not" posle glagola: I have I have not, have I? I had I had not, had I? itd. itd. Skraeni oblici: I've, you've, he's, she's, it's, we've, you've, they've; haven't, hasn't, hadn't, itd. Pomoni glagol "to have" znai imati" i upotrebljava se: ci) Z?L pravljenje prolih sloenih vremena radnog i trpnog stanjau svim nainima: I have worked, I shall have worked, I had worked, itd. b) kao glavni glagol sa svojim potpunim znaenjem. Tada je on prelazan glagol i upitne i odrine oblike pravi pomou "to do". U ovoj upotrebi nje- govo znaenje je donekle izmenjeno: posedovati, dobiti, jesti, provesti," itd.: / had two letters this morning. Jutros sam primio dva pisma. (I did not have. .. itd. Did I have?. .. itd.) Nisam primio, jesam li primio?, itd. c) da oznai obavezu ili potrebu u smislu glagola morati", trebati". Tada posle njega dolazi neodredeni nain sa "to". Upitni i odrini oblici prave se pomou "to do": He has to write his homework. Treba da pie domai zadatak. (he does not have to. .. itd., does he have (ne treba da pie, treba li da pie? itd.) to? itd.)

182 .

POMONI GLAGOL To Do" (Auxiliary Verb "To Do") Pomoni glagol "to do" razlikuje se od nepravilnog glagola u tome to pomoni glagol ima samo prosto sadanje i prosto prolo vreme.
OBLICI Vreme I (1 lice) Sadanje prosto Odr. obl. Skr. obl. Upit. obl. Prosto prolo Odr. obl. Skr. obl. Upit. obl. do do not don't do I? did did not didn't did I? Je dnin a Mnoina We, you, t h e y ( 1 ,2 3 1 .) do do not don't

1 You (2 lice) He, she, it(31.) do do not don't do you? did did not didn't did you? does does not doesn't

does he,she,it? do we, you, they? did did not didn't did he, she,it? did did not didn't did we, you, they?

N a p o m e n a : Kad uto do" nije pomoan glagol, onda ima sledee oblike za prosto sadanje i prosto prolo vreme: I do not do, do I do? I did not do, did I dd? itd. itd.

Pomoni glagol "to do" upotrebljava se: a) za pravljenje odrinih i upitnih oblika ostalih glagola sem pomonih i nepotpunih (opisni nain) i to za prosto sadanje i prolo vreme: I do not teach, do I teach, do I not teach, itd.; I did not teach, did I teach, did I not teach? itd. b) za pravljenje odrinih oblika drugog lica zapovednog naina (opisni nain): Be! don't be! Go! don't go! Come! don't come! itd. c) da se izbegne ponavljanje glavnog glagola, zatim za isticanje glavnog glagola i najzad za pravljenje izraza za zapitkivanje: / do not speak English, but he does. Ja ne govorim engleski, ali on govori. But he did come! Ali on je stvarno doao. He knows my brother, doesn't he? On poznaje mog brata, zar ne?
N a p o m e n a : Za pomoni glagol "to let" vidi zapovedni nain (opisni oblik). Za "may, might", "shall, should" i "will, wouId" vidi savezni nain i posebno poglavlje o ne- potpunim glagolima.

NEPOTPUNI GLAGOLI
(Defective Verbs)
ZNACENJE Glagoli koji nemaju svoje sopstvene glagolske oblike za

183 .

neka vremena, nazivaju se n e p o t p u n i g l a g o l i . Nedostatak glagolski h oblika sastoji se u tome to nemaju neodreeni nain' i trpni glagolski pridev, pa je prema tome nemogue napraviti bilo koje slo - eno vreme. Oni takoe nemaju trajne oblike, kao ni zapovedni nain. Ovi su glagoli nepotpuni ne samo u pogledu glagolskih oblika, ve i to se tie samostalne upotrebe. Poto uz njih ne moe doi imenica ili zamenica kao predmet, zbog toga oni uvek dolaze ispred drugog glagola, vrei na taj nain neku vrstu pomone slube. Nijedan nepotpuni glagol (izuzev ought to) ne zahteva neodreeni nain sa predlogom to. Zato kaemo: I can read I must see I may go a ne I can to read, a ne I must to see, a ne I may to go, itd.

Glagolski oblici za ona vremena koja nedostaju nepotpunim glagolima prave se od drugih glagola sa istim ili slinim znaenjem. Tako e, naprimer, glagol can, koji ima svoje sopstvene oblike za prosto sadanje i prosto prolo vreme, uzimati sinonim to be able to, da napravi ostale glagolske oblike za ona vremena koja mu nedostaju: budue vreme: I shall be able to, sadanje prolo vreme: I have been able to itd. Ovi glagoli takoe se smatraju nepravilnim u odnosu na oblike koje imaju, jer u prostom prolom vremenu dolazi do preglaavanja korenog samoglasnika i dodavanja nastavaka (obino d, t). Pored toga imaju isti oblik za sva lica (u sadanjem vremenu nemaju nastavka s za 3. 1. jednine): I cn, you can, he can, itd. I my, you may, he may, itd. I shtfll, you will, he will, itd. I cold, you could, he could, itd. I m/ght, you might, he might, itd. I should, you wouId, he would, itd.

Nepotpuni glagoli su: can moi (biti u stanju), umeti, znati, smeti, may smeti, moi (biti u mogunosti), must morati, ought to trebati, morati (biti duan ili obavezan), shall trebati, morati, imati da, will hteti, e leti.
N a p o m e n a : Posebnu grupu ine glagoli dare (usuditi se, smeti, drznuti se) i need (potrebovati, imati potrebe), koji mogu biti nepotpuni i pravilni.

CAN Glagol can (moi, umeti, znati i smeti) ima svoje sopstvene glagolske oblike samo za prosto sadanje i prosto prolo vreme. Za oblike ostalih vremena upotrebljava se glagol istog znaenja to be able to (moi, biti u stanju da). Evo svih oblika glagola can: Prosto sadanje Prosto prolo

184 .

Sadanje prolo Davnoprolo Budue Predbudue Sadanje pogodbeno Prolo pogodbeno I can, you can, he can, itd. (ja mogu) I could,

you could, he could, itd. (ja sam mogao) I have been able to (ja sam mogao) I had been able to (ja sam mogao) I shall be able to (ja u moi) I shall have been able to (ja u moi) I should be able to (ja bih mogao) I should have been able to (ja bih mogao)

N h p o m e n a : Glagol can nema trajnih vremena, neodredenog, saveznog i zapovednog naina, kao ni glagolskih prideva ni priloga. Odrini i upitni oblici se prave na prost nain, i to: odrini: I can not, cannot skra eni oblik I can't [ka:nt], upitni oblik can I? can I not? skraeni oblik can't I? UPOTREBA

Najranije znaenje glagola can bilo je znati. Ovo se znaenje zadralo do danas u smislu umeti, znati, kad se hoe da zna kako se neto radi i da li neko ume neto da uradi. U modernom engleskom jeziku glavno zna - enje ovog glagola je moi u smislu biti u stanju. Sporedno znaenje je smeti u smislu odobravanja, dozvole da se neto uini. Nepotpuni glagol can se upotrebljava da izrazi: a) fiziku i umnu sposobnost: Can you put the chair on the table? Moe li staviti stolicu na sto? He cannot understand this sentence. Ne moe da razume ovu reenicu. b) dozvolu ili odobrenje: Can I go out? (Smem li da izaem)? c) budunost; tada se prevodi sa moda -r budue vreme: Go to the restaurant. Youcanfindhim. Idi u restoran. Moda e ga nai. d) nagovetavanje nekog napora da bi se neto shvatilo, razumelo ili dokuilo, naroito uz glagole koji izraavaju radnje naih ula. Tu je glagol can neka vrsta pomonog glagola koji u potvrdnom obliku naglaava i upot - punjuje radnju glavnog glagola, a u odrinom i upitnom obliku ima jedan zadatak vie, tj. da napravi odrine i upitne oblike glavnih glagola najedan izuzetan nain: / can see a bird in the air. Mogu da vidim, Vidim pticu u vazduhu. / cannot see a bird in the air. Ne vidim pticu u vazduhu. Can you see a bird in theair? Vidi li pticu u vazduhu?

185.

e) utivo pitanje oblikom prostog prolog vremena could: Could you tell me your name? Da li biste mi rekli kako se zovete?.
N a p o m e n a : Izricanje bezlinosti vri se pomou priloga there. Tako imamo oblike: there can, there could, kao to je sluaj i sa ostalim nepotpunim glagolima.

OBLICI

MAY

Nepotpuni glagol may (smeti, moi) ima samo dva sopstvena glagolska oblika, i to za prosto sadanje may i prosto prolo vreme might. Za oblike ostalih vremena upotrebljavaju se glagoli to be allowed, i to be permitted (biti dozvoljeno). Evo svih oblika glagola may: Prosto sadanje Prosto prolo Sadanje prolo Davnoprolo Budue Predbudue Sadanje pogodbeno Prolo pogodbeno to, itd. (ja bih smeo).
N a p o m e n a : Odrini i upitni oblici se prave na prost nain: I may not Skraeni oblici: I mayn't ['meintj I might Skraeni oblici: I mightn't [ maitnt] may I? may
mightn't I ?

I may, you may, he may, itd. (ja smem) I might, you might, he might, itd. (ja sam smeo) I have been allowed (permitted) to, itd. (ja sam smeo) I had been allowed (permitted) to, itd. (ja sam smeo) I shall be allowed (permitted) to, itd. (ja u smeti) I shall have been allowed (permitted) to, itd. (ja u smeti) I should be allowed (permitted) to, itd. (ja bih smeo) I should have been allowed (permitted)

I not?

mayn't might I? not? might

1? I

Nepotpuni glagol may se upotrebljava da izrazi: a) dozvolu ili odobrenje, koje nije istovetno sa onim izraenim sa can, ve ima izvesnu primesu zahtevanja, potrebe, pa takode i dunosti: Father says that I may go out.
186.

Father, may / go out?

You may go to see your friencl. Otac kae da smem da izaem. Oe, smem li da izaem? Moe da ide da poseti prijatelja.

187.

b) mogunost koja u sebi sadri izvesnu nesigurnost, kolebanje, drugim reima uslovnu mogunost: It may come to an end. Moda e se to okonati. He believes that you may do that. Veruje da ti to moe uraditi. c) budunost i tada se prevodi sa moda 4 - budue vreme: You may go abroad next year. Moda ete ii u inostranstvo idue godine. / think I may not be here to-morrow. Mislim da moda neu biti ovde sutra. d) elju ili nameru. Kad je glagol u glavnoj reenici u sadanjem ili buduem vremenu pokaznog naina, onda se u sporednoj reenici upotrebljava may da izrazi savezni nain. Meutim, kad je glagol u glavnoj reenici u prolom svrenom vremenu, onda se upotrebljava might da takode izrazi savezni nain: He works hard that he may win a prize. Mnogo radi da bi dobio nagradu. (Sadanje vreme) He will work hard that he may win Mnogo e raditi da bi dobio nagradu. a prize. (Budue vreme) He worked hard that he might win Radio je mnogo da bi dobio nagradu. a prize. (Prolo vreme)

MUST Nepotpuni glagol must (morati) ima samo jedan sopstveni oblik i to za prosto sadanje vreme. Za oblike o stalih vremena posuuje glagol to have to (morati, imati da). Evo svih glagolskih oblika glagola must:
OBLICI

Prosto sadanje Prosto prolo Sadanje prolo Davnoprolo Budue Predbudue Sadanje pogodbeno Prolo pogodbeno

I must, you must, he must, itd. (ja moram) I had to, itd. (ja sam morao) I have had to, itd. (ja sam morao) I had had to, itd. (ja sam morao) I shall have to, itd. (ja u morati) I shall have had to, itd. (ja u morati) I should have to, itd. (ja bih morao) I should have had to, itd. (ja bih morao)

N a p o m e n a : Odrini i upitni oblici od must prave se na prost nain; I must not must I? must I not? Skraeni oblici I mustn't [mAsntl mustn't I? Oblik must not znai ne smeti, dok se need not upotrebljava u znaenju ne morati.

188

Nepotpuni glagol must se upotrebljava da izrazi:

UPOTREBA

a) potrebu, obavezu ili prisiljavanje u momentu kada se govori, tj. u pravoj sadanjosti: Mora ih sve pojesti.

You must eat them all.

I must cut it in three equal pieces. Moram je isei na tri jednaka komada. b) potrebu, prisiljavanje, ili obavezu u budunosti: You must get there before night. Morae da stigne tamo pre noi. / must pay him tomorrow. Morau da mu platim sutra.

c) stalnu zabranu, ustaljen red ili pravilo: Little children must not cross the street. Mala deca ne smeju da prelaze ulicu. You must take off your shoes at home. Kod kue mora da skida cipele.

OBLICI

OUGHTTO

Ought to (trebati) ima samo jedan sopstveni oblik, i to za prosto sadanje vreme, iako se taj isti oblik upotrebljava i za prosto prolo vreme. Upotreba u prostom prolom vremenu objanjava se time to je oblik ought to bio nekada prolo vreme od pravilnog glagola to owe (du- govati), pa se posle samostalno razvio u nepotpuni glagol. Ovo je jedini ne- potpuni glagol koji zahteva neodreeni nain sa predlogom to.

UPOTREBA

Nepotpuni glagol ought to upotrebljava se da izrazi:

a) moralnu ili drutvenu obavezu ili dunost: PVhat ought you to do when a friend ta treba da radite kad vas poseti visits you? prijatelj? Children ought to obey their parents. Deca treba da sluaju svoje roditelje. b) verovatnost: Dinner ought to be readv by now. Ruak treba da je ve gotov.
N a p o m e n a : Za nepotpune glagole shall, will vidi budue vreme, a za should, would pogodbeno vreme.

189

NEED Glagol need moe da bude nepotpun i pravilan. Kao nepotpun glagol znai: trebati, morati, smeti, a kao pravilan: potrebovati,. biti potrebno, imati potrebu. Nepotpuni glagol need. Za ovaj glagol vae sva ona pravila koja smo pomenuli za nepotpune glagole, tj. nema nastavka u 3. 1. jednine u prostom sadanjem vremenu, posle njega dolazi neodreeni nain bez to, a odrine i upitne oblike pravi na prost nain. Ko d ovog nepotpunog glagola treba posebno naglasiti da su njegovi potvrdni oblici skoro sasvim van upotrebe u modernom engleskom jeziku, i samo odrini i upitni oblici pretstavljaju njegovu eu upotrebu.

OBLICI

Ustvari postoje dva vremena nepotpunog glagola need: Prosto sadanje Prosto prolo I need (treba, moram, smem) I needed (trebalo je, ja sam morao, smeo). need I not? needn't I?

Odrini i upitni oblici se prave na prost nain: Prosto sadanje vreme I need not need I? Prosto prolo vreme Skraeni oblici:
UPOTREBA

I needed not needed I? needed I not? I needn't [ni:dnt]

Nepotpuni glagol need se upotrebljava u znaenju trebati, morati, smeti, kad stoji sa neodreenim nainom nekog drugog glagola na kome se nalazi reenini naglasak. Need you go so soon? He needed not go there at all. He asks if he need come. Treba li da ide tako brzo? Nije uopte trebalo da ide tamo. Pita da li treba da doe.

Pravilni glagol need. Kao pravilan glagol need se menja kao svi pravilni glagoli, tj. ima nastavak -s u 3. 1. jednine u prostom sadanjem vremenu, pravi odrine i upitne oblike pomou to do, posle njega dolazi neodredeni nain sa to ili predmet. Upotrebljava se u znaenju: potrebovati, biti potrebno, imati potrebu: Tada je on naglaen i na njemu se nalazi reenini naglasak. Evo primera: That is what he needs to know. To je ono to je potrebno da zna. He did not need to work. Nije mu bilo potrebno da radi. Do you need a new coat? Da li ti je pot^eban nov kaput?

190

DARE Ovaj glagol moe takoe da bude nepotpun i pravilan. Iste razlike koje su iznete izmeu nepotpunog i pravilnog glagol a need, vae i za ovaj glagol. Nepotpuni glagol dare usuujem) Prosto sadanje I dare, he dare, itd. (ja se I dared, you dared, itd. (ja sam se usuivao). I dare

Prosto prolo

Odrini i upitni oblici se prave na prost nain: Prosto sadanje vreme not dare I? dare I not? Prosto prolo vreme Skraeni oblici:
UPOTREBA

I dared not dared I? dared I not? I daren't [dsont] daren't I?

Nepotpuni glagol dare upotrebljava se u znaenju: usuditi se, smeti. Iza njega dolazi neodreeni nain drugog glagola bez to; reenini naglasak je tada na neodreenom nainu: Dare he open ihe door? I dared not say a single word. / dare say. Pravilni glagol dare Kao pravilan glagol dare ima sve osobine i oblike pravilnih glagola. Tada znai: usuivati se, izazivati, i reenini naglasak je na njemu: / do not dare to do that. Ne usuujem se da to uradim. Usuuje li se da otvori vrata? Nisam se usudio da kaem ni jednu re. Smem da kaem.

OBLICI

He did not dare to complain.

S H A LL Nepotpuni glagol "shall" (trebati, morati, imati da) ima svoje sopstvene oblike samo za: a) Prosto sadanje vreme b) Prosto prolo vreme
191

Nije se usudio da se ali. I shall, I shall not, Shall I? I shan't. I should, I should not, Should I? shouldn't.

UPOTREBA

"ShalF'se upotrebljava za pravljenje (1 lica) buduih vremena. "Should" se upotrebljava za pravljenje (1, lica) pogodbenih vremena.

192

WILL
OBLICI

Nepotpuni glagol "wiir' (hteti, eleti) ima svoje sopstvene oblike You will, will you? You will not, won't itd. You would, would you? You would not, wouldn't itd.

samo za: a) Prosto sadanje vreme b) Prosto prolo vreme

UPOTREBA

"Will" se upotrebljava za pravljenje (2, 3 lica) buduih vremena. "Would" se upotrebljava za pravljenje (2, 3 lica) pogodbenih vremena (vidi str. 174).

NEPRAVILNI GLAGOLI
(Irregular Verbs) Nepravilnim glagolima nazivaju se oni glagoli koji za prosto prolo vreme i radni glagolski prilog i trpni pridev imaju izmenjene, tj. nepravilne oblike. Do nepravilnih oblika je dolo zbog toga to neki glagoli imaju iste oblike kao neodreeni nain, ili preglaavaju koreni samoglasnik, ili pak pored toga dobijaju posebne nastavke. Objanjavanje detaljnih promena koje su dovele do toga da ovi glagoli postanu nepravilni ne bi nam pruilo pouzdana pravila na koja bi se sa sigurnou mogli osloniti. Najpouzdaniji je nain uiti napamet oblike nepravilnih glagola. Ovde je iznet pregled veeg broja nepravilnih glagola:
Neodreeni nain
(Infinitive)

Prosto prolo vreme

(Past Tense)

Glag. pridev ili prilog

(Past Participlc))

Abide [a'baid] stanovati Arise [s'raiz] dizati se Awake [aVeik] probuditi se Be [bi:I biti Bear [bea] nositi Bear [bcs] roditi Beat [bi:tj udarati Become [bi'kAm] postati Befall [bi'fo:!] dogoditi se Beget [bi'get] stvoriti Begin [bi'gin] poeti Behold [bi'hould] zapaziti Bend [bend] saviti Bereave [bi'ri :v] liiti

abode [o'boud] arose [s'rouz] awoke [s'vvouk] awaked [3'weikt] was [woz] were [wa:] bore [bo:] bore [bo:j beat [bi:t] become [bi'keim] befell [bi'fel] begot [bi'got] began [bi'gaen] beheld [bi'held] bent [bent] bereft [bi'reft] bereaved [bi'ri.vd]

abode [o'boud] arisen [o'rizn] awoke [o'wouk] awaked [s'weiktj been [bi:n] borne [bo:n] born [bo:n] beaten [bi:tn] become [bi'kAm] befallen [bi'fo:ln] begotten [bi'gotn] begun [bi'gAn] beheld [bi'held] bent [bent] bereft [bi'reft] bereaved [bi'ri:vd]

193

Neodreeni nain
(Infinitive)

Prosto prolo vreme

(Past Tcnse)

Glag. pridev ili prilog

(Past Participle)

Beseech [bi'si:tjl preklinjati Bestead [bi'stedj okruiti Bestrew [bi'stru :J posuti Bestride [bi'straid] zajaiti Bet [bet] kladiti se Bid [bidl zapovediti Bind [baindl vezati Bite [baitl gristi Bleed [bli:d] krvariti Blend [blend] pomeati Bless [blesj blagosloviti BIow [blou] duvati Break [breik] slomiti Breed [bri:d] uzgajati Bring [brio] doneti Build [bildl graditi Burn [ba:nj goreti Burst [bs:st] prsnuti Buy [baij kupiti Can [ksenj moi Cast [ka:stj baciti Catch [kastJI uhvatiti Chide [tjaidj prekorevati Choose [tju:zj birati Cleave [kli:vj rascepiti -i Cleave [kli:vj prijanjati

besought [bi'so:tJ bestead [bi'stedj bcstrewd [bi'strurdj bestrode [bi'stroudj bet [betj bid [ bidj bade [beid] bound [baund] bit [bitj bled [bledj blent [blentj blest [blestj blessed [blest] blew [blu:] . broke [brouk] bred [brcd] brought [bro:t] built [bilt] burnt [bs:nt] burned [bs:nd] burst [bs:st] bought [bo:tJ could [kud] cast [ka:st] caught [ko:tJ chid [tjidj chose [tjouzj cleft [kleftj clove [klouvj cleaved [kli:vdj clave [kleivj clung [klAoJ clad [klaedj clothed [klouSd] came [keim] cost [kostj crept [kreptj crew [kru:J crowed [kroudj cursed [ko:stJ
cut [kAtJ

besought [bi'sort] bestead [bi'stedj bestrown [bi'strounj bestridden [bi'stridnj bet [betj bid [bidj bidden [bidn] bound [baund] bit [bitj bitten [bitnj bled [bledj blent [blentj blest [blestj blessed [blestj bIown [blounj broken [brouknj bred [bredj brought [bro:tJ built [bilt] burnt [bo:nt] burned [bo:nd] burst [bo:st] bought [bo:t]

cast [ka:stj caught [ko:tJ chid [tjidj chidden [tjidn] chosen [tjouzn] cleft [kleftj cloven [klouvnj cleaved [kli:vdj clung [kUoJ clad [klaedj clothed [kloudj come [kAmJ cost [kostj crept [kreptj crown [krounj crowed [kroudj cursed [ko:stJ curst [ko:stJ
cut [kAtJ

Cling [klioJ prilepiti Clothe [kloudj odevati Come [kAmJ doi Cost [kostj kotati Creep [kri:p] puziti Crow [krouj kukurikati Curse [ks:sl proklinjati Cut [kAtJ sei Dare [desj usuditi se Deal [di:l] deliti Dig [dig] kopati Ding [dioJ trcsnuti Dip [dipj zagnjuriti Do [du:J initi

dared [deodj durst [do:stJ dealt [dcltj dug [dAg] dung [dAi]J dinged [dii]d] dipt [diptj dipped [dipt] did [ dicij

dared [deodj dealt [deltj dug [dAgJ dung [dAoJ dinged [diod] dipt [diptj dipped [diptj done [ d/\n]

194

Neodrceni nain (Infinitive) Draw [dro:j vui Dream [dri:m] sanjati Dress [dres] oblaiti Drink [driok] pi.ti Drive [draiv] terati Dwell [dwcl] stanovati Eat [i:t] jesti Fall [fo:l] pasti Feed [fi:d] hraniti Fight [fait] boriti se Feel [fi:l] oseati Find [faind] nai Flee [fli:] beati Fling [fliol hitnuti Fly [flai] leteti Forbear [fo'b^o] okaniti se Forbid [fs'bidl zabraniti Forget [fs'get] zaboraviti Forgive [fs'giv] oprostiti Forsake [fa'seik] ostaviti Freeze [fri:z] zamrznuti Geld [geld] utrojiti Get [get] dobiti Gild [gild] pozlatiti Gird [go:d] opasati Give [giv] dati Go [gou] ii Grave [greiv] urezati

Prosto prolo vreme

(Psta Tense)

Glag. pridev ili prilog

(Past Participle)

drew [dru:] dreamt ]drcmt[ dreamed [dri:md] dressed [drest] drank [draegk] drove [drouv] dwelt [dwelt] ate [aetj fell [fel] fed [fed] fought [fo:t] felt [felt] found [faund] fled [fled] flung [ A I ]] flew [flu:] forbore [fa'bo:] forbade [fs'beid] forgot [fs'got] forgave [fa'geiv] forsook [fa'suk] froze [frouz] gelt [gelt] gelded ['geldid] got [ gDt] gilt [gilt] girt [gs:t] girded [ g3:did] gave [geiv] went [went] graved [greivd] ground [graund] grew [gru:] hung [hA^] hanged [hijd] had [haed] heard [ha:d] hove [houv] heaved [hi:vd] hewed [hju :d] hid [hid] hit [hit] held [hcldl hurt [ho:t]
13 Gramatika engleskog jczika

drawn [dro:n] dreamt [dremt] dreamed [dri.md] drest [drest] dressed [drest] drunk [drAgk] driven [drivn] dwelt [dwelt] eaten [i:tn] fallen [fo:ln] fed [fed] fought [fo:t] felt [felt] found [faund] fled [fled] flung [flAi]] flown [floun] forborne [fo'bo:n] forbidden [fo'bidn] forgotten [fo'gotn] forgiven [fo givn] forsaken [fo'seikn] frozen [frouzn] gelt [gelt] gelded [ geldid] got [got] gotten [gotn] gilt [giUJ girt [go:t] girded [go:did] given [givn] gone [gon] graven [greivn] graved [greivdj ground [graund] grown [groun] hung [hA^] hanged [haegd] had [haed] heard [ho:d] hove [houv] heaved [hi:vd] hewn [hju:n] hewed [hju:d] hidden [hidn] hid [hid] hit [hit] held [held] hurt [ho:t]

Grind [graind] mleti Grow [grou] rasti Hang [haeoJ visiti Have [haev] imati Hear [hia] uti Heave [hi:v] dii Hew [hju:] deljati Hide [haid] sakriti

Hit [hit] poeoditi Hold [hould] drati Hurt [ho :t] povrediti

196

Neodreeni nain
(Infinitive)

Prosto prolo vreme

(Past Tcns)

Glag. pridev i(i prilog

(Past Participel)

Keep [ki:pj drati Kneel [ni:lj kleati Knit [nit] plesti Know [nou] znati Lade [Icid] natovariti Lay [lci] poloiti Lead [li:d] voditi Lean [li:n] nasloniti se Leap [li:p] skoiti Learn [b:n] uiti Leave [li:v] ostaviti Lend [lendj pozajmiti Let [let] pustiti Lie [lai] leati Light [la.it] zapaliti Load [loud] tovariti Lose [lu:z] izgubiti Make [meik] napraviti May [mci] smeti Mean [mi:n] znaiti Meet [mi:t] sresti Methinks [mi'Ginks] misliti Mow [mou] kositi Must [mASt] morati Nip [nip] utinuti Ought to [o :t to] trebati Overcome [ouvo'kAm] savladati Pay [pei] platiti Pen [pen] ograditi Put [put] staviti Rap [raep] udariti Read [ri:d] itati Rend [rend] trgati Rid [rid] osloboditi Ride [raid] jahati Ring [rig] zvoniti Rise [raiz] dizati se

kept [kept] knelt [neltj knit [nit] knitted [nitid] knew [nju:J Iaded [MeididJ laid [IeidJ led [led] leant [lentj leaned [li:nd] leapt [Iept] 'leaped [Ii:pt] Iearnt [b:nt] Iearned [b:nd] left [left] lent [Icnt] let [letl Iay [IeiJ lit [lit] lighted ['laitid] loaded ['loudidj lost [lost] made [meid] might [maitj meant [ment] met [met] methought [mi'GoU] mowed [moud]

kept [kept] knelt [nelt] knit [nit] knitted ['nitid] known [noun] Iaded ['leidid] laden ['leidn] laid [leid] Ied [led] leant [lentj leaned [li:nd] Ieapt [lept] leaped [Ii:pt] learnt [lo.nt] learned [Io:nd] left [lcftl Ient [lent] let [letl lain [lein] lit [Iit] lighted ['laitid] loaded ['loudid] laden ['leidn] lost [lost] made [meid]

meant [ment] met [met]

mown [moun]
/

nipt [nipt] nipped [nipt]

nipt [nipt] nipped [nipt]

overcame [ouvo'keim] paid [peid] pent [pentj penned [pend] put [put] rapt [raept] read [red] rent [rent] rid [rid] ridded [ ridid] rode [roud] rang [raeij] rose [rouz]

overcome [ouvo'kAm] paid [peid] pent [pentj penned [pend] put [put] rapt [nept] read [red] rent [rent] rid [rid] ridded ['ridid] ridden [ridn] rung [rAo] risen [rizn]

198

Neodreeni nain
(Infinitive)

Prosto prolo vreme

(Past Tense)

Glag. pridev ili prilog

(Past Participlc)

Rive [raiv] rascepiti (se) Rot [rotl trunuti Run [rAnj

trati

sawed [so:d] said [sed] saw [so:] sought [so:t] sod [sod] seethed [si:6d] sold [souid] sent [sent] set [set] sewed [soud] shook [juk] should [jud] shaped [Jeipt] shaved [Jeivd] shore [Jo:] sheared [Jiod] shed [Jed] shone [Jon] shod [Jod] shot [Jot] sliowed [Joud] shred [Jred] shredded ['jredid] shrank [jra?ok] shrove [jrouv] shrived [Jrivdj shut [jAt] sang ['sseol sank [saiijk] sat [saet] slew [slu:] slept [slept] slid [slid] slung [S A I J ] slunk [sUok] slipt [slipt] slipped [slipt] slit [slit] smelt [smelt] smelled [smeld] sniote [smout] smit [smit] sowed [soud]

rotten [rotnj run [rAn] sawn [so:n] sawed [so:d] said [sed] seen [si:n] sought [so:t] sodden [sodn] seethed [si:dd] sold [souldj sent [sentj set [sct] sewn [soun] shaken [Jcikn] shaped [Jeipt] shapen [Jeipn] shaved [Jeivd] shaven [jeivnj shorn [Jo:n] sheared [JiodJ shed [Jed] shone [Jon] shod [Jod] shot [Jot] shown [Joun] showed [Joud] shred [Jred] shredded ['j'redid] shrunk [JrA^k] shriven [Jrivn] shrived [jriv.dj shut [jAtl sung [S A O ] sunk [sAok] sunken [sAtjkn] sat [setj slain [slein] slcpt [slept] slid [slid] slung [S A I J ] slunk [sUijk] slipt [sliptj slipped [slipt] slit [slit] smelt [smelt] . smelled [smeld] smitten [smitn] smit [smit] sown [soun] sowed [soud] spoken [spoukn]

Saw [so:J strugati Say [sei] rei See [si:] videti Seek [si:k] traiti Seethe [si:5] vreti Sell [scl] prodati Send [send] poslati Set [sct] staviti Sew [sou] iti Shake [Jcik] drmati Shail [ C ] trebati Shape [Jeip] uobliiti

J I

Shave [JeivJ brijati Shear [Jio] strii Shed [Jed] odbaciti Shine [jain] sijati Shoe [Ju:] potkovati Shoot [Ju:tj pucati Show [Jou] pokazati Shred [Jred] cepati Shrink [Jriokl griti se Shrive [Jraiv] ispatati Shut [jAt] zatvoriti Sing [si ol pevati Sink [siok] potonuti Sit [sit] sedeti SIay [slei] pogubiti Sleep [sli:pl spavati Slide [slaid] klizati Sling [slio] bacati Slink [sliok] prikradati se Slip [jlip] kliznuti Slit [slit] rasporiti Smell [smel] mirisati Sniite [smait] udariti Sow [sou] sejati Spcak [spi:k] govoriti 13* rived [raivd] rotted ['rotid] ran [raen] Neodreeni nain
(Infinitivc)

spoke [spouk] ri ve n [ri vn ] ri ve d [r ai vd ] Prosto prolo vreme

(Past Tcnse)

19 5

(Past Participle)

Glag. pridev ili priiog

Speed [spi:d] uriti Spell [spel] sricati Spend [spend] potroiti Spill [spil] prosuti Spin [spin] presti Spit [spit] pljuvati Split [split] rascepiti Spoil [spoil] pokvariti Spread [spred] rairiti Spring [sprig] skoiti Stand [stacnd] stajati Stave [steiv] probuiti Steal Stick Sting Stink [sti:l] krasti [stik] zalepiti fstiol ubosti [stiqk] zaudarati

spilt [spilt] ; spilled [spilt] span [spaen] spun [spAn] spit [spit] spat [spaet] split [splitj spoilt [spoilt] spoiled [spoild] spread [spred] sprang [spraeg] ! stood [stud] staved [steivd] stove [stouv] | stole [stoul] I stuck [stAk] stung [stAol stunk [st.Mjk] stank [staeok] strewed [stru:d] strode [stroudl sfruck [strAk] strung [strAol strove [strouv] swore [S W D :] sweat [swet] sweated ['swetid] swept [swept] swelled [sweld] swam [swaem] swung [swAr|] took [tuk] taught [to:t] tore [to:] told [tould] thought [8o:tl throve [Grouv] thrived [Grivd] threw [Oru:] thrust [OrASt] trod [trod] sped [sped] spelt [spelt spelled [spelt] spent [spent] spilt [spilt]

spilled [spilt] spun [spAn] spit [spit] spat [spaet] split [splitj spoilt [spoilt] spoiled [spoild] spread [spred] sprung [sprAol stood [stud] staved [steivd] stove [stouv] stolen [stouln] stuck [stAk] stung [stAo] stunk [stAok] strewen [stru:n] strewed [stru:dj stridden [stridnj strid [strid] struck [strAk] stricken [strikn] strung [strAo] striven [strivn] sworn [swo :n] sweat [swet] sweated ['swctid] swept [swept] swollen [swouInJ swelled [sweld] swum [swAm] swung [swArj] taken [teikn] taught [to:t] torn [to:n] told [tould] thought [0o:t] thriven [Orivn] thrived [Orivd] thrown [Oroun] thrust [OrASt] trodden [trodn]

Stre\v [stru:] posuti Stride [straid] koraati Strike [straik] udariti String [strig] nizati Strive [straiv] boriti se Swear [swfco] kleti se Sweat [swet] znojiti se Sweep [swi:p] istiti Swell [swel] otei Swim [swim] plivati Swing [swiq] njihati se Take [teikj uzeti Teach [ti:tj] predavati Tear [tRo] cepati Teli [tel] kazati Think [Oigk] misliti Thrive [Graiv] uspevati Throw [Grou] baciti Thrust [OrASt] gurati Tread [tred] stupati i sped [sped] j spelt [spelt] I spelled [spelt] ! spent [spcntl

200

Neodreeni nain
(Infinative)

Prosto prolo vreme

(Past Tense)

glag. pridev ili prilog

(Past Participle)

Understand [Ands'staendl razumeti Wake [weikj buditi

1 [ understood [Anda'stud]

| understood [Ands'studl i 1i i woken [woukn] woke [wouk] waked [weiktl waxed [waekstl waxen [w<eksnl worn [wo:n] woven [wouvn] wove [wouvJ wept [wept] wended [wendidl wet [wet] wetted ['wetid]

woke [wouk]

Wax [waeksj navotiti

uaked [weikt] waxed [waekst] wore [vvo:] wove [\vouv] v\ept [weptj wended [wendid] went [\vent] wet [wetl wetted ['wetidl would [wudl won [wAn] wound [waund] withdrew [wi3'dru:] withheld [wid'held] worked [wg:kt] wrought [ro:t] wreathed ['ri:5id] wrung [rAij] wringed [riogd] wrang [raeg] wrote [rout]

Wear [w80j nositi Weave [wi:vj tkati Weep [wi:p| plakati Wend [wendj krenuti Wet [wetj kvasiti Will [wil] hteti Win [winl dobiti Wind [waind] zavijati Withdraw [wi6'drD:] povui Withho!d [wid'houId] zaustaviti Work [ws:kl raditi Wreathe [ri:61 uviti se Wimg [riq] u\ ijati Write [raitl pisati

won [wAn] wound [waund] withdrawn [wi5'dro:n] withheld [wi6 held] worked [wo:ktJ wrought [ro:tJ wreathed ['ri:6idj wmng [rAr)l wringed [rirjgdj vvritten [ritnj

201

PRILOZI
(A d v e r b s) Vrste rei koje prvenstveno upotpunjuju znaenje gla - gola, pokazujui kako se neka radnja vri, nazivaju se p r i 1 o z i m a. Meutim, prilozi mogu pored glagola da takoe upotpunjuju znaenje prideva, predloga, sveze, pa ak i nekog drugog priloga: Did you sleep well last night? He was given a very nice present. He was despised, merely because he was poor. He swam half across the river. My sister sings very well. Jeste li noas dobro spavali? Dobio je vrlo lep poklon. Prezirali su ga samo zbog toga to je bio sirorriaan. Plivao je do polovine reke. Moja sestra vrlo dobro peva.
ZNACENJE

Prilozi mogu da imaju sledee oblike: a) Proste, koji se sastoje od korena rei bez ikakvih nasta - vaka: thus (tako), now (sada), then (onda), itd. Neki prosti prilozi imaju isti oblik kao i njihovi odgovarajui pridevi. U ovom sluaju, poto nemaju poseban oblik, jedini nain na koji se mogu razlikovati, jeste uloga ili upotreba koju oni vrc u reenici. I jedni i drugi oznaavaju ili upotpunjuju druge rei; meutim, pridev oznaava imcnicu ili zamenicu, dok prilog, naprot iv, oznaava skoro sve rei izuzev imenica i zamenica. Ovde spadaju sledei najei pridevi prilozi: much, long, loud, earlv, hard, near, a little, only, enough, fast, late, ill, high, right, direct, slow, itd.: Prilog He stayed long. Pridev (Dugo se zadrao.) He went on a long journey. My friend speaks loud. (Otiao je na dug put.) There (Moj prijatelj glasno govori.) He came only were heard a lot of loud words. once. (Doao je samo jedanput.) (ulo se mnogo glasnih rei.) This b) pravljeni, koji postaju stavljanjem is my onIy son. (Ovo je moj jedini predmetka ili dometka na imenicu, pridev ili sin.) ak i prilog: i to: 1) stavljanjem predmetka "a" ili "be": ahead, aloft, alone, behind, beneath, besides, itd.

202

2) stavljanjem dometka ,,-ly" ili ,,-s", i to: pridevima koji se zavravaju na suglasnik dodaje se dometak bez ikakvih promena: honest-honest/y, sad-sadly9 bad-bad/v.
Napomena: prilozi: Neki prosti pridevi menjaju znaenje kad dobiju ovaj nastavak i postanu

Pridev hard (teak) scarce (redak) near (blizak) close (blizak) short (kratak) fair (poten) direct (neposredan) wide (irok) itd.

Prilog hardly (jedva) scarcely (jedva, retko) nearly (skoro, blizu) closely (izbliza) shortly (uskoro) fairly (prilino) directly (odmah) widely (uveliko) itd.

pridevima koji se zavravaju na muklo ,,e" (tj. koje se ne ita): wise wise/y, late-late/>', itd. Medutim, kad se pridev zavrava na ,,le" ispred kog se nalazi suglasnik, onda se to ,,-le" menja u ,,-ly": able-ab/y, wholewho/y, simple-simp/y, itd. Muklo ,,e" se gubi samo u sluaju kad ispred nj ega dolazi ,,u": true-truly, due-du/y, itd. dvoslonim ili vieslonim pridevima koji se zavravaju na ,,y", koje se pre stavljanja dometka ,,-ly" menja u ,,i" hungry-hungr-i-ly, lucky-lucki/y, happy-happify. itd. Medutim, jednosloni pridevi na ,,y", ne menjaju taj nastavak u ,,i". Iako ponekad mogu menjati ,,y" u ,,i", ipak je onaj prvi oblik ei: dry-dry/j>, shy-shy/j, coy-coyIy, itd. Izuzetak je gay-ga/ly. pridevima koji se zavravaju na -1". Tada dolazi do udvajanja ovog suglasnika, i prilozi se zavravaju na ,,-lly": beautiful-beautiful /v, real-realfy, criticalcritical/^, itd. Medutim, kad se pridev ve zavrava na dva -11", onda se jedno -1" isputa, pa se doda nastavak ,,-ly", tj. ,,-lly": full-ful/)>, dull-dul/r, itd. imenicama koje oznaavaju deo vremena: month-monthly, week-weekly, day-daily, itd.; ili imenicama sa raznim znaenjima: need-needs, name-namely, partpartly, body-bodily, itd. rednim brojevima, samo u formalnom engleskom jeziku. Inae se sami redni brojevi bez dometaka upotrebljavaju kao prilozi: first-firstly, second- secondly, itd. 3) zdruivanjem predloga i priloga: thereof, thereupon, hereof, itd. 4) etimolokim putem od zamenica: od this: there, thither, thence, then, thus, od he: here, hither, hence, od who: where, whither, whence, when, how, c) sloeni (priloki izrazi), koji su sloeni od razliitih vrsta rei: at any rate, of course, at last, itd.

203

VRSTE PRILOGA

U engleskom postoje t r i vrste priloga: obini, upitni i odnosni ili vezivni. a) Obini prilozi (Simple Adverbs) Ovi prilozi razlikuju se od ostalih po svom znaenju. Dele se na: 1) Priloge naina (Adverbs of Manner): thus, slowly, surely, foolishly, needs, itd. He behaved foolishly. Glupo se ponaao. 2) Priloge stepena (Adverbs of Degree): almost (skoro), quite (sasvim), very (vrlo), enough (dosta), too (suvie), itd. He is very clever but rather indolent. Vrlo je inteligentan, ali prilino nemaran.
N a p o m e n a : Kada se the nadje ispred prideva ili priloga u drugom stepenu pore- denja, onda to nije vie odredeni lan, ve koliinski prilog. Tako u reenici:

The sooner, the better.

Ukoliko pre, utoliko bolje.

prvo "the" znai "by how much", a drugo "by so much". 3) Brojni prilozi (Adverbs of Number): seldom (retko), often (esto), again (ponovo), twice (dvaput), itd. He seldom failed, and always did his best. Retko nije uspevao, i uvek je inio to je najbolje mogao. 4) Prilozi vremena (Adverbs of Time) Postoje dve vrste: Odreeni: yesterday (jue), now (sada), last week (prole nedelje), itd. Neodreeni: before (pre), since (otkad), soon (skoro), itd. He has already come. On je ve doao. 5) Prilozi mesta (Adverbs of Place): here (ovde), there (tamo), south- wards (na jug), inside (unutra), itd. You must sit here, not there. Mora da sedne ovde, a ne tamo 6) Prilozi potvrivanja ili odricanja (Adverbs of Alfirmation or Denial): probably (verovatno), certainly (izvesno), not (ne), perhaps (moda), itd. He will certainly succeed. On e sigurno uspeti. 7) Prilozi za naglaavanje (Emphasizing Adverbs): too (suvie), also (takode), even (ak), only (samo), itd. Only one man was caught. Uhvaen je samo jedan ovek.

8) Prilozi uzroka (Adverbs of Reason): therefore (stoga), hence (odatle), itd. Therefore he will fail. Zato on nee uspeti.

b) Upitni prilozi (Interrogative Adverbs) Ovi prilozi slue za postavljanje pitanja. Obino su sastavljeni od dve rei. Takode se dele na:
204

1) Priloge naina: napr. how? (kako?) How did he do this? Kako je on ovo uinio?

2) Priloge stepena: napr.: how far? (dokle, kako daleko?) How far is this true? Koliko ovde ima istine? 3) Brojni prilozi: napr.: how often? (koliko, kako esto?) how many? (koliko): How often did your sister ccme? Koliko puta je dolazila sestra?

4) Prilozi vremena, napr.: when (kada), how long (koliko?) How long will he remain here? Koliko e ostati ovde?

5) Prilozi mesta, napr.: where? (gde?), how far (dokle?) Whence did he com2? Odakle je doao?

6) Prilozi uzroka, napr.: why? (zato?), wherefore? (radi ega?): Wherefore does he always weep? Zato uvek plae? c) Odnosni ili vezivni prilozi (Relative or Connective Adverbs). Kad se upitni prilozi ne upotrebljavaju za postavljanje pitanja, ve samo slue da pokau odnos prema nekoj ranije pomenutoj rei, onda se oni nazivaju o d n o s n i m p r i l o z i m a . Kad ti isti prilozi povezuju reenice, onda suto v e z i v n i p r i l o z i ( p o d e l a je ista kao kod ostalih vrsta priloga): This !s the place where we work. Ovo je to mesto gde mi radimo.

POREENJE PRILOGA

Pravilno poreenje Prilozi, kao i pridevi, ne menjaju oblik, izuzev kada se menjaju u raznim stepenima poreenja. I oni imaju tri stepena poreen ja, koja se prave po istim pravilima kao kod prideva: 1) Jednosloni prilozi, ukljuujui samo dvoslone priloge "often" (esto), i "early" (rano), porede se dodavanjem nastavka ,,-er" za drugi stepen, ,,-est" za trei stepen (tzv. germanski ili saksonski nain poreivanja): fast, faster, fastesr (brzo, bre, najbre), long, longer, longes/ (dugo, due, najdue) early, earlier, earlies/ (rano, ranije, najranije), itd. 2) Dvosloni i viesloni prilozi na ,,-Iy" porede se tako da se ispred njih stavi "more" za drugi stepen i "most" za trei stepen poreenja (tzv. ro - manski nain poreenja): wisely, more wisely, most wisely (mudro, mudrije, najmudrije), usefully, more usefully, most usefully (korisno, korisnije, najko- risnije), itd. Ovde dolaze i neki dvosloni prilozi koji se ne svravaju na ,,-ly", kao seldom, more seldom, most seldom (retko, ree, najree). Prilog "often" ee pravi drugi i trei stepen poreenja na ovaj nain (often, more often, most often). Nepravilno poreenje

205

Nepravilno poreenje pojavljuje se kod onih priloga koji su po obliku isti ili slini sa pridevima koji imaju nepravilno poreenje: well better best (dobro, bolje, najbolje) badly, ill worse worst (ravo, gore, najgore^ far farther - farthest further furthest (daleko, dalje, najdalje) late later latest last (kasno, kasnije, najkasnije) little less least (malo, manje, najmanje) much more most (mnogo, vie, najvie) near nearer next (blizu, blie, najblie).
MESTO PRILOGA

Prilozi kao rei koje stoje uz neke druge rei da ih izblie oznae, mogu da zauzimaju razna mesta u reenici. Ovo je vano u engleskom jeziku zbog postizanja potpunog smisla u reenici, kao i zbog duha jezika. Da bi se lake i preglednije odredilo mesto priloga u reenici, treba objanjavanja podeliti: prvo, mesto priloga u odnosu na glagol, drugo, u odnosu na ostale vrste rei. Prilozi u odnosu na glagol mogu da zauzmu sledea mesta: a) Prilozi za neodreeno vreme (never, ever, often, always, itd.) dolaze na onom mestu gde bi stajala negacija glagola: I have gone to the football match. I have not gone to the football match. esto sam iao na futbalsku (prilog often na mesto negacije) utakmicu. I have often gone to the football match. He was a good pupil. He was not a good pupil. (prilog always doe na mesto negacije) Uvek je bio dobar uenik. He was always a good pupil. I go to bed at 9 o'clock. I do not go to bed at 9 o^clock. (prilog "usually" doe na mesto negacije) Obino idem spavati u devet sati I usually go to bed at 9 o'clock. U sloenim vremenima svi prilozi, izuzev priloga za odreeno vreme, mogu imati ovo mesto: I have (not) tried to find a job. I have honestly tried to find a job. Pokuao sam da (poteno, na poten nain) nadem posla.

Kad su u glagolskom obliku dva pomona glagola, i drugi je oblik od "to be", onda ovi prilozi mogu stajati izmeu njih ili posle drugog: I have often been told. esto mi je govoreno.

206

I have been often told. Meutim, kad je reenica ve odrina, onda ovi prilozi dolaze posle negacije: I have not often gone to thefootball match. Nisam esto iao na futbalsku utakmicu. He was not always a good pupil. Nije uvek bio dobar ak. I do not usuallv go to bed at 9 o'clock. Obino ne idem da spavam u devet sati. Poloaj neodreenih priloga vremena menja se kad se eli neto naro - ito naglasiti. Tada oni obino dolaze ispred negacije ili pomonog glagola, i to to blie podmetu: / often have gone to the football match. esto sam iao na futbalsku utakmicu. fe always was a good pupil. Uvek je bio dobar ak. He usualb does not go to bed 9 o'clock. Obino ne ide u krevet u devet sati.
N a p o m e n a : Odrini prilozi za neodreeno vreme stoje posle glavnog glagola, a ispred neodrcdenog naina: He promtsed never io go there. Obeao je da nee nikada ii tamo.

Prilozi za nain mogu zauzeti mesto negacije u sledeim sluajevima: 1) kad je predmet reenice neodreeni nain: I constantly persuaded him to come back. Ja sam ga stalno ubeivao da se vrati. 2) kad je predmet reenice cela zavisna reenica: Hefrankly admitted that he had committed On je otvoreno priznao da je iz- the crime. vrio zloin. b) Prilozi za odreeno vreme i mesto dolaze na kraju reenice: I told my son to come here. Rekao sam sinu da doe ovamo. We came back last Monday. Vratili smo se prolog ponedeljka. Kada ove priloge treba naglasiti, onda se oni stavljaju na poetak reenice: Yesterday I was with him. On the table / fonud your hat.
Vv

Jue (ba jue) sam bio s njim. Na samom stolu sam naao tvoj sesir.

N a p o m e n a : Kad se u istoj reenici nadju prilozi vrcmena i mesta, onda prilog mesta dolazi ispred priloga vremena:

I was sitting in the park yesterday. Jue sam sedeo u parku.

207

Priloke oznake razliitog vremenskog ogranienja (napr. "at 5 o'clock" i "yesterday"), mogu imati sledea mesta: "yesterday at 5 o'clock" ili "at 5 o'clock yesterday". c) Prilozi za nain dolaze posle neprelaznih ili prelaznih glagola bez predmeta: My daughter slept quietly. Does he swim well? My pupils read gladly. Moja erka je spavala mirno. Pliva li on dobro? Moji aci rado itaju.

Meutim, kad glagoli dolaze sa kratkim predmetom, onda nijedan prilog nc moe da odvoji prirok od predmeta. Tada prilozi dolaze posle predmeta. Ali, ako je predmet produen (tj. kad uz njega dolazi neka druga oznaka radi blieg oznaavanja), onda prilog izuzetno dolazi ispred predmeta: He recounted his experiences proudly. On je sa ponosom ispriao svoj^ doivljaje. Hg recounted proud\y his experiences of the Ponosno je ispriao svoje doiv - life in the Antarctic. ljaje iz ivota na Antarktiku.
N a p o m e n a : Kad se u istoj reenici nadju prilozi mesta, vremena i naina, onda posle predmeta dolazi do sledceg reda priloga: nain + mesto + vreme. Ovakav red priloga niie ustaljen, pa se mogu desiti i druge kombinacije, kao naprimer: mesto + nain + vreme, itd.

d) Prilozi za uzrok (kao "accordinglv, consequently, therefore", itd.), mogu da zauzmu sledea mesta: 1) umesto negacije: He consequent!y decided to go. 2) ispred podmeta: (u naglaavanju): Consequently he decidecl to go. 3) posle glagola i predmeta: I did ii accordinglv. Uinio sam to dosledno. Prilozi u odnosu na druge rei koje oznaavaju (prideve, predloge, sveze, i druge priloge) mogu imati sledea mesta: 1) uvek ispred rei koju oznaava: perfectly right, quite untrue, merely because, itd. potpuno u pravu, sasvim neistinito, samo zato to, itd. Prema tome on je zaista odluio da ide. Prema tome je on odluio da ide.

Meutim, postoje neki izuzeci kada prilozi mogu zauzeti razliita mesta; ovde treba navesti sledee sluajeve: Prilog "enough" obino dolazi ispred ili iza imenice; medutim, on redovno dolazi posle prideva ili drugog priloga:

208

I have got time enough. ili I have got enough time. ali: The translation is good enough. He smms well enough.

Imam vremena dovoljno. Imam dovoljno vremena. Prevod je dosta dobar. On dosta dobro pliva.

Prilozi "ago, since hence" dolaze posle glagola i imenica koje oznaavaju: It was six months ago. I have not gone there ever since. To je bilo pre est meseci. Otada nisam iao tamo. Ima li jo neto? ta je jo rekao?

Prilog "else" dolazi posle zamenica ili drugih priloga: Is there anything else? What else did he say?

N a p o m e n a : Neki prilozi naroito su osetljivi na mesto, i samo mala promena mesta moe da promeni smisao reenice. Tu dolaze: "on!y, correct!y, happily, even, almost, nearly, too". Da bi se ovi

prilozi upotrebili u smislu koji se eli, onda ih treba staviti to blie rei koju oznaavaju:

Only his son reads Eglish. '1 His son only reads Engllsh. His son reads English only.

Samo njegov sin ita engleski. Njegov sin samo ita engleski. Njegov sin ita samo engleski.

209

P R E D L O Z I
ZNAENJE

(Prepositions)

Vrste rei, koje stoje uz imenice ili zamenice i pokazuju njihov odnos prema drugoj rei u pogledu mesta i vremena i sl., nazivaju se predlozima. John placed the pen on the table. John placed the pen in the table. John placed the pen under the table. He will come in the morning. He will come at noon. He will come within an hour. Jovan je stavio pero na sto. Jovan je stavio pero u sto. Jovan je stavio pero ispod stola. On e doi ujutru. On e doi u podne. On e doi kroz jedan sat.

Predlozi "in, on, under" i "in, at, within" pokazuju razliiti odnos prema imenici bilo u pogledu mesta ili vremena. esto se prilozi pogreno uzimaju kao predlozi i obratno, a to zbog toga to ove obe vrste rei imaju ponekad isti oblik. Jedini nain na koji se oni mogu razlikovati jeste odrediti ulogu koju svaka od njih vri u re - enici. Tako, kad se u reenici upotrebi prilog, on ima jednostranu ulogu, tj. samo oznaava re ili izraz na koji se odnosi. U reenici: He lookeci about. . Gledao je okolo. prilog "about" oznaava samo glagol "looked" i nema druge uloge. Meutim, kad se u reenici upotrebi predlog, onda cn ima dvostruku ulogu: prvo, da oznai svoj predmet, i drugo, da pokae odnos predmeta i rei na koju se odnosi. Tako u reenici: He looked about the room. Gledao je po sobi. predlog "about" povezuje svoj predmet "the room" sa glagolom "looked"* Predlog pokazuje u kakvoj je vezi ili odnosu re soba" sa glagolom ,,gledati". Evo jo nekoliko primera: Prilog I saw him once before. (Nekad ranije sam ga video.) You must go behind. (Mora da ide pozadi.) Predlog He stood before the door. (Stajao je pred vratima.) The girl hid behind the tree. (Devojica se sakrila iza drveta.)

210

The house was ^lean within. (Kua je bila unutra ista.) He came a few days after. (Doao je posle nekoliko dana.) The men stood around. (Ljudi su stajali unaokolo.)

/ slept within the stable. (Spavao sam u tali.) He came after a few days. (Doao je posle nekoliko dana.) They sat around the table. (Sedeli su oko stola.)

U engleskom jeziku predmet koji stoji sa predlogom je takoe u pred metskom padeu (tj. 3. ili 4 padeu). Poto kod imenica nema razlike izmeu oblika u prvom i treem ili etvrtom padeu, onda se ta razlika moe videti samo kod zamenica; tako "he" ima promenjen oblik za trei ili etvrti pade, tj. "him", itd. Meutim, bez obzira da li u predmetskom padeu dolazi do promene ili ne, predlog uvek dolazi sa predmetom koji je u treem ili e - tvrtom padeu: He sat below me (ne "/66) in the class. Sedeo je nie mene u razredu. / looked for the box> but I could notfind it. Traio sam kutiju, ali je nisa m mogao nai.
N a p o m e n a : esto se u etvrtom padeu grei kad se predlog odnosi na dve zamenice ili jednu zamenicu i jednu imenicu. Treba zapamtiti da u tom sluaju predlog zahteva da obe rei budu u etvrtom padeu:

As for John and me.

to se tie Jovana i mene.

Engleski jezik je tokom svog razvitka sve vie gubio padene nastavke, i njihovu ulogu su postepeno preuzimali predlozi, tako da su ih oni u mo - dernom jeziku skoro sasvim zamenili, razvijajui se u veoma vanu vrstu rei, punu idiomatike svojstvene duhu engleskog jezika. Tako su predlozi za strance i postali skoro nepremostivi deo gramatike, utoliko pre to je ono malo pravila o upotrebi predloga ne samo nepotpuno, ve i ponekad dvosmisleno. U svakom sluaju najbolje je pamtiti kad, gde i kako se po- jedini predlozi upotrebljavaju, jer naprimer, koje e nam pravilo objasniti zato se kae "to agree to" ili "to agree upon" za stvari i "to agree with" za lica, ili zato "to compare with" znai porediti, proceniti stepen slinor.ti", a "to compare to" porediti, nagovestiti slinost", itd. Predlozi mogu imati sledee oblike: a) proste (Simple), koji imaju svoj posebni oblik sa korenim osnovnim znaenjem: to (k, ka, u), from (od), out (iz), of (od), in (u), itd. b) sloene (Compound), koji su nastali zdruivanjem dvaju predloga: within (u), upon (na), into (u), inside (u), itd. c) glagolske (Verbal), koji su postali od glagolskog priloga sadanjosti: considering (s obzirom), regarding (to se tie), during (za vreme), except (izuzev), itd. d) predloke izraze (Prepositional Phrases), koji su nastali kombino- vanjem predloga sa ostalim vrstama rei: with regard to (u pogledu), at the back of (pozadi, iza), by means of (pomou), itd.

211

VRSTE

Ranije je reeno da predlozi pokazuju u kakvoj je vezi ili odnosu jedna re prema drugoj. Taj odnos moe biti u vezi sa vremenom, mestom, pravcem, okolnosti, itd., i zato predloge delimo na vie vrsta: predloge za mesto, poloaj, vreme, pravac, okolnost, udaljenost, koliinu, uzrok i sl.: The dog is under the steps(mesto) Pas je ispod stepenica. The boy arrived in time. (vreme) Go to the table. (pravac) Deak je stigao na vreme. Idi do stola.

He spent about five pounds. (koli.) Potroio je oko pet funti. My sister looked at the picture. (udaljenost) Sestra je gledala u sliku. Where do you come from? (poreklo) Odakle dolazite? itd., itd.
UPOTREBA

Zbog neustaljenosti i idiomatinosti engleskih predloga, teko je govoriti o pravilima koja bi pomogla prilikom njihove upotrebe, poto je upotreba predloga u najveem broju sluajeva rezultat dobrog poznavanja duha jezika. Ipak, nekoliko nepotpunih pravila mog u korisno da poslue u deliminom upoznavanju, a samim tim i upotrebi ove vrste rei. Ovde e biti govora o nekim optim objanjenjima praktine upotrebe engleskih predloga, koji se najee pogreno upotrebljavaju. ABOUT Ovaj se predlog upotrebljava: a) sa znaenjem: o, oko, u vezi Tell me something about him. He came about his son. It was about noon. b) sa znaenjem: po, tu i tamo The Reci mi neto o njemu. Doao je radi svog sina. To je bilo oko podne. c) u raznim izrazima: What about Prosjaci su lutali gradona. going there?

beggars wandered about the town.

Kako bi bilo da idemo tamo?

212

ABOVE, OVER, ON, UPON, ACROSS Ovi su predlozi s lini po upotrebi kada znae: iznad, na, vie, povrh. Ipak je najei "above", iako umesto njega moe da stoji bilo koji od ovih predloga: The hawk flies above (over) the wood. Jastreb leti iznad ume. The hoards were piled one above (on, upon, Daske su bile sloene jedna iznad over) another. druge. Ba zato to predlog "above" obuhvata smisao ovih drugih predloga, on je od svih njih najmanje odreen. Tako, kad u drugoj reenici upotrebimo "over" "on" ili upon", onda se podrazumeva da se daske nalaze neposredno jedna na drugoj, tj. dodiruju se. Ali, kad upotrebimo "above", daske su razdvojene i ne smeju se dodirivati. Razlika izmedu "above" i "over" je u tome to "over" sadri smisao irenja u prostor, odnosno kretanje preko neega u vodoravnom pravcu, dok "above" ima smisao stanja ili kretanja u vertikalnom pravcu. Tako kad kacmo: The mountain towers above the plain. Planina se uzdie nad ravnicom. obino se misli samo na njenu visinu. Ali kad kaemo: The mountain towers over the plain. Planin a nadviuje ravnicu. govori se o ravnici koja je u senci planine koja nju nadviuje. Tako je u sle - d:oj reenici nemogue upotrebiti "over": The mountain peak is 7000 feet above the Taj planinski vrh je 7000 stopa sea level. iznad morske povrine. Predlozi "on" i "upon" su isti kako po smislu tako skoro i po upotrebi. Iako neki Englezi ne prave razliku izmedu njih, ipak se "on" upotrebljava u obinomsvakodnevnom jeziku,dok je "upon" usiljeniji i formalniji po smislu. "Across" (kroz, preko, na) oznaava kretanje u poprenom smislu s jedne na drugu stranu, i blie je predlogu "over" nego "above". He went across the street. Preao je preko ulice.

BETVVEEN, AMONG(ST), AMID(ST), BETWIXT "Between" i "betwixt" se upotrebljavaju samo za dva lica ili dva predmeta, ili za dve grupe lica ili predmeta: Deak je sedeo izmeu dve devojice. Izuzetno se "between" moe upotrebiti za vie od dva lica ili predmeta, kada oznaava neki uzajamni odnos: The hoy sat between two girls. A treaty between the three powers. Yugoslavia lies between Italy, Austria, Hungary, etc.
14 Gramatika engleskog jezika

Sporazum izmeu tri sile. Jugoslavija lei izmeu Italije, Austrije, Maarske, itd.

209

"Among" i "amongst" se upotrebljavaju za vie od dva lica ili predmeta: The boy sat among the girls. Deak je sedeo izmedu devojaka. Razlika izmeu "among(st)" i "amid(st)" je u tome to prvi znai medu, pomean sa", a drugi medu, okruen sa". "Amid(st)" pokazuje samo poloaj; "among(st)", naprotiv, pokazuje aktivan odnos, kao naprimer, u prijateljstvu, drugarst vu, neprijateljstvu i sl. Ponekad se oni razlikuju i u tome to se amid(st)" ne upotrebljava za stvari iste vrste, dok se "among(st)", naprotiv, upotrebljava. Tako kaemo "among friends" (meu prijateljima), ali moemo takoe rei "among enemies" kad mislimo na odnos, i amid enemies" kad mislimo na razne vrste neprijateljstava.
Napomena: "Amid" se upotrebljava vie u poeziji, a "amidst" u prozi.

AT Predlog "at" se upotrebljava: a) ispred imena malih gradova ili sela, ili kad govorimo o nekom uda- ljenom mestu bez razlike na veliinu. Medutim, esto se u slinim sluajevima Hpotrebljava predlog "in"; zato se upotreba predloga "at" uglavnom svodi na to kako gledamo na svaki pojedini sluaj. Ako govorimo o nekom selu i ne nalazimo se u njemu, onda se upotrebljava "at"; meutim, kad govo - rimo o malom mestu ili selu u kom se trenutno ili stalno nalazimo, onda dolazi uz njega predlog "in": My uncle lives at Rakovica. Moj ujak stanuje u Rakovici (onaj koji govori stanuje negde drugde). We have got a new bookshop in Rakovica. Mi (tj. stanovnici) dobili smo novu knjiaru u Rakovici. Isto tako "at" se upotrebljava kad govorimo o nekom manjem mestu ili selu u geografskom smislu; "in" se, naprotiv, upotrebljava kad govorimo 0 poznatom prostoru u obinom smislu: We arrived at Liverpool by ship. U Liverpul smo stigli brodom. There are few rich men in this village. Malo ima bogatih ljudi u ovom selu. "At" se ponekad moe upotrebiti za velika mesta, koja se nalaze jakt daleko od onoga koji govori. U protivnom se upotrebljava "in". Tako, Ame- rikanac moe da kae za Paris "at Paris", a Francuz ^in Paris". b) da oznai taan, priblian ili neodreen poloaj ili mesto, kako u bukvalnom tako i u'prenosnom smislu: Look at that p^cture! Pogledaj onu sliku! He threw a stone at him. Bacio je na njega kamen. 1 am surprised at your behaviour. Iznenauje me tvoje ponaanje. c) ispred imena poznatih, uvenih kua, zgrada, palata, pozorita i sl.: "The Third Mani( is running at the einema ,,Trei ov ek" se daje u bioskopu 'Belgrade". Beograd ".
4

214

We were at the British Museum yesterday. Jue smo biliu Britanskom muzeju. d) za jednu odreenu taku vremena (sat, minute, sekunde): The train leaves at 3 o'clock. Voz polazi u tri sata. e) za neodredeni vremenski period koji traje izvesno vreme: We shall come at noon, to be sure. Is this restaurant open at night? Mi emo doi u podne, budi siguran. Je li ovaj restoran otvoren nou?

BELOW, BENEATH, UNDER(NEATH) "Under" je po smislu suprotan od "over", a "below" od "above". Tako "under" oznaava da je neki predmet neposredno ispod drugog predmeta i da ga dodiruje. Naprotiv, "be!ow" oznaava da je jedan predmet udaljen od drugog kada na njega gledamo odozgo: The bathrocm is under the kitchen. Kupatilo je ispod kuhinje. The sun is already below the horizon. Sunce je ve zalo za horizont. "Beneath" i "below" mogu u prenosnom smislu da oznae da je neto (dogaaj, radnja, situacija), ispod neijih mogunosti, stanja, dostojanstva, i sl.: He is beneath your notice. That mirriage is below his rank. On nije vredan vae panje. Taj brak je ispod njegovog dostojanstva.

BY, THROUGH, WITH "By" se upotrebljava da izrazi vrioca radnje, "through" posredstvo, zrok ili uslov, "with" sredstvo. "By" se obino odnosi na lica, "with" na stvari, a ,,through" se moe odnositi na jedno ili drugo: The road having been impassable through Poto je drum usled dugog neupo - long disuse, a way was opened. by trebljavanja postao neprolazan, pioneers with axes. pioniri su sekirama prokrili prolaz. "By" se moe primeniti na sve to se uzima kao sauesnik radnje -.iliA kretanja: \\ The m?tal was coroded by the acid. Skill is gained by practice. Metal je bio nagrizen kiselinom. Vetina. se vebom posti^e.

N a p o m e n a : B y se esto pogreno zamenjuje sa with. U sledecm primeru pogresna . zamena ovih dvaju predloga dovodi do menjanja smisla.

They were displeased by the election o Bili su nezadovoljni izborom dru- another chairman. gog pretsednika. They were displeased with the election of another chairman. U prvoj reenici "by" se odnosi na radnju izbora kojom oni nisu bili zado- voljni, a u drugoj "with" oznaava nezadovoljstvo zbog toga to je izabran ovek koji ini nije po volji. "By" se ponekad upotrebljava uz neke glagole radi blieg oznaavanja. Ovo su najei glagoli: call (zvati), know (znati), measure (meriti), perceive {shvatiti), see (videti), seem (izgledati), take (uzimati), understand (razumeti), itd: I judge by her dress that she is poor. Po haljini sudim da je siromana. I saw by his glance that he was a rogue. Po njegovom pogledu sam primetio da je lupe. FROM, OF Ova dva predloga se esto pogreno zamenjuju. "From" se upotrebljava da pokae da se materija od ega je neto napravljeno promenila i da vie nije u svom prvobitnom stanju. "Of", naprotiv, pokazuje da je materija ostala nepromenjena: Bread is made from flour. The table is made of wood. I N, O N "In" se upotrebljava da pokae da je neto u nepokretnom stanju u prostoru koji je, ako ne potpuno a ono veim delom, zatvoren sa svih strana. "On" se, naprotiv, upotrebljava da pokae da neto ima neposredan dodir sa povrinom koja je otvorena ili nezaklonjena: The plane is in the sky. The 'train is in the station. There is a bus on the road. The book is on the table. Avion je na nebu. Voz je u stanici. Na putu se nalazi jedan autobus. Knjiga je na stolu. Hleb se pravi od brana. Sto je napravljen od drveta.

U prenosnom smislu "in" oznaava ukljuivanje u neki pojam ili slino, ali sa istom osobinom kao i u bukvalnom smislu. "On" se u prenosnom smislu upotrebljava da oznai stanje ili uslov neke duevne radnje: Is there anything in it, then? He is on my side. Osim toga "in" se upotrebljava; a) ispred imena zemalja, jezika: In Yogouslavia, in England, in Portugai; in Serbian, in English, itd. b) ispred godinjih doba i godina: In the spring, in autumn, in the year 1955, in 1789, itd. c) ispred imena velikih gradova, vanih centara i metropola, it. (Vidi "at"):
216

Ima li onda neto u tome? On je na mojoj strani.

He has been in Beigrade for six years. ivi u Beogradu ve est godina. d) kao deo priloke oznake koja pokazuje izvesno due trajanje: in the morning (ujutru), in the afternoon (popodne) itd. Predlog "on" se jo upotrebljava: a) sa odreenim lanom uz imena reka, mora, okeana i jezera: London iies on the Thamss. London lei na Temzi. b) kad govorimo o odreenom danu u nedelji ili mesecu, a ne mislimo na njegovo trajanje: on Sunday (u nedelju), on Saturdays (subotom)j on the Ist of January (prvog januara), itd. TO, TILL, INTO Predlog "to" se upotrebljava da pokae kretanje s jednog mestar na drugo: We came to schooi at 1 o'clock. Doli smo u kolu u 7 sati. Ponekad se "to" upotrebljava da oznai udaljenost u prostoru: We walked to the river and back. etali smo se do reke i natrag.

Predlog "till" se upotrebljava da oznai vremenski razmak. I shail stay there till hext month. Ostau tamo do sledeeg meseca.. Predlog "into" pokazuje pravac, neposredno kretanje ili pretvaranje vt neto, tendenciju, mesto opredeljenja za razliku od "in" koji oznaava mirovanje: Did you throw the stone into the water? Je si li bacio kamen u vodu? ali: A iarge stone Iies in the water. Veliki kamen lei u vodi. He went into the classroom. Uao je u uionicu. It is rather difficult to translate mtoEnglish. To je prilino teko prevesti nai engleski. FOR, AT Kada se govori o cenama razne robe, onda se "for" upotrebljava za stvarnu cenu izraenu u novcu, dok se "at" upotrebljava kad odreena suma nije pomenuta, ve se govori o ceni uopte: I bought a book for 100 Dinars. Kupio sam knjigu za 100 dinara. I cannot buy it at such a price. Ne mogu da je kupim po toj ceni. Meutim, kad posle cene dolazi mera ili teina neke robe, onda se "at" moe upotrebiti sa iznosom izraenim u novcu: The cloth was sold at 3000 Dinars a meter. tof se prodavao po 3000 dinara metar. SINCE, FOR, FROM Predlog "for" dolazi ispred rei ili izraza koji pokazuju trajanje nekog vremenskog razmaka, i esto se moe izostaviti. On se upotrebljava skoro uz svako glagolsko vreme izuzev prostog sadanjeg vremena:
217

/ have been here (for) two years.

Ovde ivim ve dve godine.

Predlog "since" se upotrebljava kad govorimo o jednoj odreenoj takl vremena u prolosti koja se nastavlja do sadanjeg trenutka. Upotrebljava se samo sa sadanjim prolim i davnoprolim vremenom: He has been here since 4 o'clock.
/

Ovde je ve od 4 sata.

Predlog "from" moe takoe da oznai odreenu taku vremena, ali posle njega mora da dode "to" ili "till": My mother has been ill from last Monday Majka je bila bolesna od prolog till today. ponedeljka do danas. IN, WITHIN Predlog "in" upotrebljava se za neki vremenski razmak u budunosti u smislu "posle zavretka neega". "Within" se, naprotiv, upotrebljava u znaenju "pre kraja neega": The train will arrive in an hour. Voz e stii za jedan sat (ili posle). The train will arrive within an hour. Voz e stii za jedan sat (tj. u toku jednog sata).
MESTO PREDLOGA

Sam naziv ove vrste rei kazuje da je mesto predloga ispred rei koje oznaava, tj. imenica ili zamenica: The book is on the desk. She will take care of him. Predlog doe na kraj reenice: a) kad se odnosi na odnosnu zamenicu, bilo da je ona upotrebljena ili izostavljena, ili je pak pretstavljena sa "as" ili "that": This is the rocm that I slept in. This is the room I slept in. b) kad se odnosi na upitnu zamenicu: Who did you give it to? Ovo je soba u kojoj sam spavao. Knjiga je na klupi. Ona e se brinuti o njemu.

Kome ste to dali? Ja u razmotriti tu stvar. Ta e se stvar razmotriti.

c) u trpnim reenicama sa onim glagolima koji sa predlogom postajn prelazni: I will look into tfre matter. The matter will be looked into.

218

SVEZE
ZNAENJE

(Conjunctions)

Rei koje povezuju jednu reenicu sa drugom da bi je proirile, ili koje povezuju delove govora iste ili sline vrste, nazivaju se s v e z a m a: You may not go outunti\your work is done. Ne moe da izae dok ne za vri posao. He is honest and poor. On je poten i siromaan. U prvom primeru sveza "until" povezuje reenice "you may not go out" i "your work is done". U drugom primeru sveza "and" povezuje prideve "honest" i "poor". Kad vezujemo dve rei pomou sveze, one su obino iste ili sline vrste rei. Tako, one povezuju imenicu sa zamenicom, glagol sa glagolom, pridev sa pridevom ili glagolskim prilogom ili pridevom, prilog sa prilogom ili prilokim izrazom, i najzad predlog sa predlogom: John and I went to school at seven d'clock. Jovan i ja smo otili u kolu u sedam sati. She sat down and wept. Ona je sela i zaplakala se. The plane flew into and through a cloud. Avion je ulazio i izlazio iz oblaka. He returned happy and smiling. Vratio se srean i sa osmehom. Kod vezivanja reenica esto e se upotrebljavati tzv. vezivni ili odnosni prilozi, kao: whether (da li), when (kada), whence (otkud), where (gde), how (kako), i why (zato), a koji su delimino prilozi, a delimino sveze. Kada oni oznaavaju glagol iz iste reenice pokazujui mesto, vreme, nain ili sl. jedne radnje, onda su oni prilozi. Meutim, kada vezuju reenice, onda su sveze. esto se pogreno zamenjuju sveze sa ostalim prilozima, predlozima ili bilo kojom drugom vrstom rei. Do zabune nee doi ako vodimo ra una 0 tome kakvu slubu vri pojedina re u reenici. Ako vezuje re ili ree - nicu sa drugom rei ili reenicom, onda je to sveza. Ako pokazuje u kakvom odnosu stoji jedna re prema drugoj ili kakvo dejstvo ima nad njom, onda je to predlog. I najzad, ako oz naava neku drugu re, onda je prilog. Evo nekoliko primera: 1 will come after you have dined (Sveza). Doi u poto ruate. / will come after dinner (Predlog). Doi u posle ruka. I will come a few days after (Prilog). Doi u nekoliko dana posle.

219

He went away before he had dined (Sveza). He went away before dinner (Predlog). I have never seen him before (Priiog). Wait till I return (Sveza). Wait here till sunset (Predi.) etc. ________

Otiao je pre nego to je ruao, Otiao je pre ruka. Nikad ga pre nisam vide. Priekaj dok se vratim. ekaj ovde do zalaska sunca, itd.

Sveze mogu da imaju sledee oblike:

t

a) proste, koji se sastoje samo od izvorne rei: and (i, a), but (ali), that (da), since (od), for (jer), itd. b) pravljene, koji su postali spajanjem raznih delova govora u jednu re: otherwise (inae), nevertheless (ipak), whereas (dok), therefore (zato), itd. c) sloene, koji su nastali zdruivanjem raznih vrsta rei, pravei na taj nain izraze koji su u slubi sveza: on the contrary (naprotiv), so that (tako da), as long as (dok), for that reason (zato), itd. d) glagolske, koji su postali od glagolskog priloga sada njosti ili gla - golskog prideva prolosti: owing to (usled), provided (ako), itd. e) uzajamne, koji dolaze u parovima: both... and ( i . . . i), either... or (ili... ili), neither... nor ( n i . . . niti), itd. ________ U pogledu uloge u reenici, sveze delimo na dve glavne skupine : a) uporedne sveze (Co-ordinative Conjunctions). Tu spadaju slcdee sveze: sastavne (and, both... and, further, neither... nor, not only but itd.), rastavne (or, else, otherwise, itd.), suprotne (but, again, yet, only, however, nevertheless, itd.) zakljune (therefore, consequently, itd.). b) zavisne sveze (Subordinative Conjunctions). Tu spadaju: namerne (that, so that, in order that), vremenske (when, until, since, as long as itd.) uzrone (as, because, since, for, itd.) pogodbene (if, unless, whether, provided, itd.) i dopusne (though, although, itd.).
UPOTREBA

Ovde e biti govora o nekim grupama najeih sveza koje usled slinosti znaenja redovno stvaraju potekoe prilikom upotrebe kako kod poetnika tako i kod onih koji su ve poodmakli u poznavanju jezika. AS (I SLOENICE), BECAUSE, FOR, SINCE Od ovih uzronih sveza "because" je najneposrednija i najpotpunija u izraavanju uzroka. "Since", koja prvenstveno oznaava redosled u vre - menu, izraava takoe redosled u ni zu uzroka, prirodno posredovanje uzroka i posledicu. "As" izraava neto to je slino, podudarno ili jednako. "Since" je blae od

220

"because", "as"je opet blae od "since". I jedna i druga mogu da izraze uzrok ispred glavne reenice. Tako moemo da kaemo: Since (ili "as") you are going, / will Poto idete, ja u vas pratiti. accompany you. esto je jedna re blaa i umerenija i sadri manje usiljenosti. Tako je u reenici: As you request it, I will com?. nemogue upotrebiti "because" Ja u doi poto ti to zahteva.

"For" je prilino nestalna sveza i ponekad je potpuno ista kao "be- cause". Ipak, "for" ee izraava neki nagovetaj ili sugestiju i ukazivanje vie nego uzrok ili povod. Zbog toga u reenici: Jt is morning, for the birds are singing. Jutro je jer ptice pevaju. nemogue je upotrebiti "because", jer ne izraavamo nikakav uzrok, ve nagovetaj ili ukazivanje. Sveza "inasmush as" (ukoliko) je formalan izraz i znai tano toliko i nita vie". Sinonim "for asmuch as" jc zastarela sveza i nije vie u upotrebi u modernom jeziku., Inasmuch as the debtor has no property, I Ukoliko dunik nema svojine, abandon the claim. odustajem od potraivanja. "As" moe da bude vremenska sveza: What was it that so fascinated the young ta je to toliko oparalo mladog student, as he stood by the river shore? studenta, dok je stajao pored obale reke? Kao sveza poreenja "as" stoji sa prilogom "as" da bi blie oznaio pridev ili prilog: as fast as (brz kao), as tall as (visok kao), as easily as (lako kao). Ovo drugo "as" je sveza, a ne predlog i zbog toga posle nje ne dolazi predmet u etvrtom padeu: He is as tall as / (am tall). Iste je visine kao i ja.

B U T, A N D "But" je sveza suprotnosti koja polazi od obinog suprotstavljanja do potpunog odricanja: / am willing to go, but content to stay. Voljan sam da poem, ali bih i rado ostao. He is not an honest man, but a villain. On nije poten ovek, ve lupe. U prvom primeru "but" znai ,,s druge strane, u drugu ruku", tj. blai oblik suprotstavljanja. Meutim, u drugom primeru "but" znai naprotiv" ili drugim reima potpuno odricanje.

221

"But" se ne moe ni u kom sluaju uzeti kao potpun sinonim sveze "and". Pomou "and" dodajemo u reenici rei slinih osobina, a pomou "but" dodajemo rei suprotnih ili razliitih osobina, tako u reenicama: He was a brave and tender man. He was brave but tender. Bio je hrabar i nean ovek. Bio je hrabar ali i nean.

znaenje sveze menja smisao. U prvoj se reenici pod "brave and tender" podrazumeva da je nenost prirodna i svojstvena hrabrosti, a u drugoj "brave but tender" pokazuje da hrabro st i nenost nisu uvek povezane. Sveza "and" moe pored gornje osobine da izraava takoe i nameru ili posledicu, kao u sledeem primeru: Try and do your duty. Go and bring my hat. Pokuaj i uini svoju dunost. Idi i donesi mi eir.

Ovakve reenice mogu da izraze tesno povezivanje dveju radnji: nameru i posledicu koje pripadaju vie glagolima "to try" i "to go" nego svezi "and", koja ipak zadrava svoju mo vezivanja. Meutim, "and" se moe upotrebiti kao esta zamena prilogu "to" i neodreenom nainu, ta ko da umesto "try and do" ili "go and bring" moemo rei "try to do" ili "go to bring", u kom sluaju "and" preuzima na sebe smisao namere ili posledice. Sveza "except" je naglaenija od ,,but". BOTH... AND, (N)EITHER... (N)OR, NOT ONLY... BUT ALSO Kod ovih sveza naroitu panju treba obratiti da rei koje se s njima povezuju budu iste vrste. Tako, ako posle prve uzajamne sveze dolazi pridev, posle druge sveze mora takode da doe pridev; ako posle prve sveze dolazi imenica, posle druge takoe redovno dolazi imenica, itd. Opte pravilo glasi: posle svake uzajamne sveze dolazi ista vrsta rei a esto i ista re. Kod "both... and" treba paziti da re ili rei povezane ovim svezama moraju se ponoviti posle svake ili izvui i staviti ispred "both". Tako mo- emo da kaemo: Both for eating and for drinking. ili For both eating and drinking. ali nikako Both for eating and drinking.

Kako za jelo tako i za pie.

Both the hall and the kitchen were lighted. I pretsoblje i kuhinja su bili osvetljeni. ali ne: Both the hall and kitchen were lighted. zato to se rei koje dolaze posle sveza razlikuju po obliku (drugi oblik nema lana "the") i pored toga zbog izostavljanja lana ine celinu. Otuda je "and" u ovom sluaju obina sastavna sveza, a ne uzajamna sa "both".

222

Posle "either" nikad ne dolazi "nor" kao uzajamna sveza, a posle "neither" nikad ne dolazi "or", ve svaka od njih mora u celini da bude ili potvrdna ("either... or") ili odrina ("neither... nor"). Glagol je u potvrdnom ili odrinim oblilcu sa "either... or", a samo potvrdan sa "neither... nor". He is either biind or deaf. Ili je slep ili gluv. He is not either biind or deaf. (nagla.) Niti je slep niti gluv. He is neither biind nor deaf Niti je slep niti gluv. "Not only... but also" su naroito komplikovane uzajamne sveze uglavnom zbog toga to one vie nego ostale navode na krenje osnovnog pravila, da posle svake uzajamne sveze mora da doe ista vrsta rei: He wrote not only to the secretary but also Pisao je ne samo sekretaru ve to the president (a ne: He not only... itd). i pretsedniku.

UZVICI
(Interjections or Exclamations) Vrste rei kojima izraavamo oseaje, oseanja, uzbuenja ili strasti, nazivaju se u z v i c i m a. "Oh! I f s outl" saici the clentist. ,,Oh! Izvaen je!" ree zubar. Uzvici se razlikuju od ostalih vrsta rei zato to oni nemaju nikakvu vanu slubu u reenici, tj. ne pomau u pravljenju reenice kao to rade ostale vrste rei. Ako se uzvik nade u sredini reenice, on nije povezan sa nijednom rei niti isprcd niti iza njega. esto se on i ne pojavljuje u reenici, ve stoji sasvim sam, kao: Oh!, ah!, pooh!, alas!, itd. Ovo su samo glasovi koji slue za uzvikivanje. Tako ako u reenici: My son, alas! is dangerous!y ill. Jaoj! sin mi je jako bolestan. izos tavimo re "alas", znaenje se reenice niukoliko ne menja. Svaka druga re ima svoju slubu u reenici. "My" oznaava imenicu "son", "son" je podmet glagola "is", "dangerously" je prilog koji oznaava pridev "ill", itd. Medutim, re "alas" ne odnosi se i ne oznaava nita i moe se izostaviti, a da ne promeni ili oteti smisao ili sastav reenice. Ponekad se uzvici upotrebljavaju da bi se obratila neija panja, kao naprimer "Hallo" i sl. Po obliku uzvici su proste rei. Grupe rei, kao "How avvfull!" nisu . uzvici, ve nepotpune reenice iji podmet i prirok nisu izraeni. Isto tako nisu uzvici oblici zapovednog naina, kao "Come!" ili "Hark", ovo su pot- pune reenice iji podmeti takoe nisu izraeni.

223

REENICE
(Sentences) Niz ili grupa rei, koje imaju potpuno znaenje i izraavaju potpunu misao, naziva se reenicom: / m?t your brother ii the train. Sreo sam u vozu tvoga brata. He ccm? to see the boat. Doao je da vidi amac. John and his brother set off on horse. Jovan i njegov brat odjahali su na konju. Tako se reenicom izraava potpuna misao bilo da ona izraava tvrdnju, pitanje, zapovest ili uzvikivanje: The cow lies on the grass. (tvrdnja) Wili the sun rise at six? Move a little faster. (zapovest) What a dark night it is! SASTAV (uzvikivanje) My mother priroka (podmet) Krava lei na travi. Rada li se sunce u est? (pitanje) Pokreni se malo bre. Kako je mrana no!

Uopte uzevi, reenica se sastoji od: podmeta (Subject), (Predicate), predmeta (Object) i raznih dodataka. placed the dish on the table (prirok) (predmet) (dodatak mesta) a) PODMET (Subject)

U reenici bilo da ona izraava tvrdnju, pitanje, zapovest ili uzvik, podmet je ona re koja vri radnju. On odgovara na pitanje ,,ko ili ta?" i uvek je u prvom padeu. Podmet takoe odreuje broj i lice glagolskog oblika: My brother never eats meat. Moj brat nikad ne jede meso. The mouse steals food. Mi krade hranu. The hammer was ieft on the doorway. eki je ostao na pragu. U potvrdnim reenicama podmet dolazi na prvom mestu, tj. ispred priroka. U upitnim reenicama, usled inverzije, njegov poloaj je izmenjen, tako da on dolazi posle priroka. U zapovestima se ak i ne pojavljuje, ve se uvek podrazumeva kao zamenica drugog lica "vou".

224

Drvo pada. Je li drvo blizu zida? Idi do onog drveta! Kako je veliko drvo! Podmet moe da bud eimenica, zamenica, neodreeni nain ili gla - golska imenica: The letter never reached m^. Nikad mi nije to pismo stiglo. He was taken very ill. On se jako razboleo. To do this is very easy. Ovo je vrlo lako uiniti. G. Braun, nastavnik, stanuje u Seeing is believing. Videti znai verovati. naem susedstvu. Kao dodatak podmetu moe da poslui druga imenica (apozicija), pridev (atribut) ili neki izraz. O Mr. Brown, the teacher, lives in our neighbourhood. Bad men hide their faults. Nepoteni ljudi skrivaju greke. A man convinced against his will is of ovek ubeen protiv svoje volje the sam2 opinion still. jo uvek je istog miljenja. b) PRIROK (Predicate) Onaj deo reenicc koji izraava radnju podmeta naziva se prirok. On se sastoji od glagolskog oblika, koji je glavni deo, i od dodatka: The ball is floating. The results were published. The horse has become very tired. That ring was of much value. Lopta pliva. Rezultati su bili objavljeni. Konj se jako umorio. Prsten je bio od velike vrednosti.

The tree falls. Is the tree near the wall? (you) Go to that treel What a big tree it is!

Meutim, kad je u priroku neprelazni glagol koji ne zahteva nikakav dodatak, onda je taj glagol jedini deo priroka: The hogs grunt. A boy runs. Svinje groku. Deak tri.

Glagolski dodaci su: komplement i priloke oznake. Re ili grupa rei koje upotpunjavaju smisao delimino izraen gla - golom, naziva se komplement glagola. Glagol koji zahvata komplement moe biti prelazan ili neprelazan: The jury declared the accused to be Porota je izjavila da je optue ni innocent. nevin.* The manuscript was of great importance. Rukopis je bio od velike vanosti. (U ovoj reenici komplement pomae glagolu da kae neto podrobnije o predmetu i zato se naziva predmetski komplement (Objective Complement). U drugoj reenici komplement upotrebljava podmet i zato se naziva pod- metski komplement (Subjective Complement).

225

Najosnovniji oblici prilokih oznaka su sami prilozi, koji su, prema ranije iznetom objanjenju, rei koje upotpunjuju i proiruju znaenje rei sa kojima su povezane (u ovom sluaju sa glagolom). Meutim, istu tu ulogu mogu da vre priloki izrazi, koji pored pojedinanih priloga sainjavaju razne priloke oznake mesta, vremena, uzroka, naina, itd. Kada se prilog ili takvi priloki izrazi odnose na line glago lske oblike (Finite Verbs), onda $c oni nazivaju prilokim oznakama: Who is plciying in the park? Ko se igra u parku? He arrived in the morning. Stigao je ujutru. My friends ahvays com? on Sundav. Moji prijatelji uvek dolaze nedeljom.
N a p o m e n a : Slaganje podmeta i priroka. Podmet i prirok moiaju uvek biti u istom licu i broju. Pored ovog osnovnog pravila treba voditi rauna i o nekim posebnim pravilima slaganja podmeta i priroka:

a) Kad su dva ili vie podmeta u jednini povezani svezom "and", gla- gol u priroku je uvek u mnoini: The boy and ihe girl (= they) were upset. Deak i devojica su bili uzne mireni. John and I ( = we) have ccme together. Jovan i ja smo doli zajedno. John cind you ( you) were both there. Jovan i ti ste bili tamo. b) Kad dve imenice povezane sa "and" oznaavaju jedno lice ili stvar, ili treba da izraze jedan pojam, i podmet je po smislu u jednini, onda je takode i glagol u jednini: A carriage and pair has just entered the Koija upregnuta u par konja je yard. upravo ula u dvorite. The poet and statesman is dead. Umro je pesnik i dravnik. (imenice "carriage" i "pair" izraavaju jedan pojam, tj. kola sa zapregom od dva konja, a ne dva predmeta, pa je zato glagol u jednini. "Poet" i "sta- tesman" je isto lice, i podmet je u jednini; zato i prirok mora biti takoe u jednini). Meutim, kada bi u drugoj reenici ponovili lan ispred imenice . "statesman", videlo bi se odmah da se radi o dvema razliitim linostima (jedno je pesnik, drugo je dravnik), i zato se u takvim sluajevima pnrok stavlja u mnoinu: The poet and the statesman are dead. Umrli su i pesnik i dravnik. c) Kada zbirna imenica oznaava skup lica ili stvari uzetih kaocelina, glagol u priroku je u jednini. Ali, kad se misli na svaku pojedinu linost ili stvar odvojeno, glagol je u mnoini: The jury consists of twelve persons. Porota se sastoji od dvanaest lica. The jury were divided in their opinion. Porota je bila podeljena u miljenju. d) Kada je dve ili vie imenica u jednini povezano sa "either... or ili "neither... nor", glagol u priroku je takoe u jednini: Either you or your brother is blamed for Tebe ili tvog brata treba za to this. prekorevati.

226

Neither he nor she was present at the Ni on ni ona nisu bili prisutni meeting. sastanku. e) Kada je podmet sastavljen od imenica ili zamenica koje nisu u istom licu, a povezane su sa "or, nor", onda se glagol u priroku slae sa poslednjom pomenutom rei u podmetu; meutim, radi boljeg i tanijeg razumevanja, bolje je ponoviti glagolski oblik uz svaki podmet: Either John or I am to get the prize. Ili Jovan ili ja treba da dobijemo nagradu.

ili Either John is to get the prize or I am. Ili Jovan treba da dobije nagradu ili ja. f) Kada je jedan deo podmeta u jednini povezan sa "or, nor" sa drugim delom koji je u mnoini, onda podmet u mnoini treba staviti odmah do glagola, tako da bi i glagol u priroku bio takoe u mnoini: Neither the book nor the notebooks are in Ni knjiga ni sveska nisu u the desk. klupi. g) Kada posle "each, either, neither" dolaze imenice ili zamenice, gla- gol je uvek u jednini: Each of these boys has a ball. Svaki deak ima po jednu loptu.

h) Dve ili vie rei u jednini u podmetu povezane sa "as well as", imaju glagol u jednini: A pen as well as a pencil was left on the Pero i olovka su ostali na prozoru. windowsiIL i) Kad se rei u podmetu povezane sa "as well as" razlikuju u broju ili licu, ili u jednom i drugom, onda glagol u priroku stoji u onom broju i licu one rei koja je prva pomenuta u podmetu: My friends as well as I were at the meet- Moji prijatelji i ja bili smo na ing. sastanku. / as weii as they was late. I ja i oni smo bili zakasnili. j) Kada deoni pridev oznaava dve ili vise rei u jednini u podmetu, onda glagol takoe dolazi u jednini: Every leaf, every twig, every drop of water Svaki list, svaka granica, svaka teems with life. kap vode prepuna je ivota.
15 Gramatika engleskog jezika

225

227

c) PREDMET (Object) Ona re (ili rei) u reenici na kojoj se vri glagolska radnja, naziva se predmetom. Ima glagola koji uzimaju dva predmeta jedan, koji izraava stvar prema kojoj je glagolska radnja usmerena, i drugi, koji izraava lice ili lica kojima ili za koje se glagolska radnja vri. Prvi se zove direktni predmet (Direct Object), i on je uvek u etvrtom padeu; drugi se zove indirektni predmet (Indirect Object), i on je uvek u treem padeu (vidi trei i etvrti pade). My father teaches English. My father teaches us English. I sent him a parcel. Moj otac predaje engleski. Moj otac* nam predaje engleski. Poslao sam mu paket.

Ostale vrste predmeta su: a) Zadrani predmet (Retained Object). Glagol koji u radnom stanju uzima dva predmeta, moe obino u trpnom stanju da zadri jedan ili drugi; otuda se taj predmet naziva zadrani: Mr. Brown teaches me English. English is taught me by Mr. Brown. I am taught English by Mr. Brown. G. Braun mi predaje engleski.

Meutim, ponekad se deava da direktni predmet stavljen posle glagola u radnom stanju, ne moe se zadrati posle istog glagola u trpnom stanju: They brought me a chair. A chair was brought me. Doneli su mi stolicu. Stolica mi je bila doneta.

(Ali, skoro je nemogue rei "I was brought a chair") (direktni predmet). Da li se jedan direktni predmet posle glagola u trpnom stan ju moe zadrati ili ne moe, zavisi od specifinosti i duha jezika. Naprimer, moemo rei "I was given a book for my birthday" (Dobio sam knjigu za roendan), ali se ipak ne moe dati nikakvo pravilo zato se direktni predmet moe zadrati posle nekih gla gola, a ne posle svih.) b) Povratni predmet (Refiexive Object). Kada se povratna zamenica stavljena posle glagola odnosi na isto lice kao podmet, onda se ona naziva povratnim predmetom. Takvi su predmeti, meutim, vrlo retki: He kept himself separated from the world. Drao se odvojeno od sveta. c) Srodni predmet (Congate Object). Kada neprelazni glagoli imaju predmet koji je imenica sa istim ili srodnim znaenjem kao glagol, onda se taj predmet naziva srodnim. On moe da bude izraen ili da se podrazumeva: My grandmother lived a long life. Moja baba je dugo ivela. The partisans fought their best (fight). Partizani su se borili to su bolje mogli.

228

VRSTE I OBLICI

U engleskom jeziku treba razlikovati tri reenina oblika:

a) Reenini izraz (Phrase), b) Zavisnu reenicu (Clause) i c) Samostalnu reenicu (Sentence).

A) REENlCNI IZRAZ (Phrase) Reenini izraz je grupa rei koja u sebi ne sadri nikakav prirok, bilo izraen ili koji se podrazumeva. Prema tome on ne moe sadravati ni jedan lini glagolski oblik (Finit e Verbs), i zato, iako reenini izraz ima svoj smisao, on ne moe da izrazi potpunu misao, ve uglavnom slui u svrhu upotpu - njavanja izvesnih rei u reenici, otprilike onako kao to to ine pridevi ili prilozi. Tako u reenicama: He passed by in a hurry. The cheque arrived in time. I have called on for several times. Proao je uurbano. ek je prispeo na vreme. Navraao sam nekoliko puta.

"in a hurry", "in time'% i "for several times" su reenini izrazi, koji kao, naprimer, prilozi, oznaavaju i upotpunjuju radnje glagola "came, arrived, called on". Reenini izraz moe da poinje sa: 1) predlogom (Prepositional Phrase): / have been waiting for that letter for ekao sam to pismo tri nede lje. three weeks. That work was beyond his strength. Taj posao prevazilazio je njegovu snagu. 2) neodreenim nainom (Infinitive Phrase): / want to open the door. Hou da otvorim vrata. The boy searched the place to find the ball. Deak je pretraio mesto da bi naao loptu. 3) glagolskim prilogom sadanjosti ili trpnim pridevom prolosti (Par- ticipial Phrase): Having lived a careful life, he lived up Poto je iveo briljivo, doiveo je till sixty. ezdeset godina. Taking his son home, he was angry. Vodei sina kui, bio je besan. B) ZAVISNA REENICA (Clause) Iako se zavisna reenica smatra skupom rei koji se takoe sastoji od podmeta i priroka, ona ipak ne moe da izraava potpunu misao, te lii na reenicu samo po sastavu. Prema tome, ona nema ni potpunu ni samostalnu misaonu celinu, ve je deo koji ima odredenu ulogu u jednoj duoj reenici. Njena uloga se sastoji u
229

tome da izrazi imenike, pridevske ili priloke ekvivalente, koji se prema nekoj rei u sloenoj reenici odnose ustvari kao imenica, pridev ili prilog: The men return to work tomorrow. Ljudi se sutra vraaju na posao. The men return to work when the pits Ljudi se vraaju na posao kada open. se rudarska okna otvore. (U prvoj reenici "tomorrow" odgovara na pitanje "when?" i oznaava glagol "return" kazujui vreme radnje. To je, dakle, prilog vremena. Meutim, u drugoj reenici umesto priloga nalazi se zavisna reenica "when the pits open", koja isto tako odgovara na pitanje "when?" i oznaava gl agol "return" govorei takoe o vremenu radnje. Ova zavisna reenica nema potpun smisao i ne moe samostalno stajati i slino prilogu "tomorrow" poprima njegovu ulogu, pa se zato naziva priloka zavisna reenica.) Tako, s obzirom na ulogu zavisnih reenica da izraavaju imenike, pridevske ili priloke ekvivalente koji se prema nekoj rei u sloenoj ree - nici odnose kao imenice, pridevi ili prilozi, delimo ih na: a) imenike zavisne reenice (Noun Clauses) b) pridevske zavisne reenice (Adjectival Clauses) c) priloke zavisne reenice (Adverbial Clauses)
A) IMENIKE ZAVISNE REENICE (Noun Clauses)

Kada jedna zavisna reenica vri ulogu imenice u odnosu na neku re u drugoj reenici, onda se ona naziva imenikom zavisnom reenicom: We knew the route. Bio nam je poznat put. We knew that the road led to Rakovica. Znali smo da put vodi u Rakovicu. (U prvoj reenici imenica "route" je predmet glagola "knew"; meutim, u drugoj reenici "that the road led to Rakovica" je u istom odnosu prema tom glagolskom obliku i zat o to ona vri istu ulogu kao imenica "route", ona se naziva imenikom zavisnom reenicom. Poto imenica moe da ima razne uloge u reenici, kako u podmetu tako i u predmetu, sasvim je ispravno to i imenika reenica onda moe da ima sline uloge. Tako im enika zavisna reenica moe da bude: 1) podmet glagola: That he will write soon is quite certain. Sasvim je izvesno da e on uskoro pisati. 2) apozicija imenici u podmetu: The rumour that the king is sick is false. Laan je glas o tome da je kralj bolestan. 3) predmet glagola u glavnoj reenici: No one knows when he will come. 4) predmet predloga: This wiil seli for what it is worth. 5) komplement glagola: This is exactly what I expected. Niko ne zna kad e on doi. Prodae se za onoliko koliko vredi. Tano to sam i oekivao.
230

N a p o m e n a : Imenika zavisna reenica obino poinje sa "that" odnosnom zame nicom ili odnosnim prilogom. B ) PRIDEVSKE ZAVISNE REENICE (Adjectival Clauses)

Kada jedna zavisna reenica vri ulogu prideva u odnosu na neku re u glavnoj reenici, onda se ona naziva pridevskom reenicom: Upoznali smo se sa jednim uvenim dravnikom. We m?t a statesmin who had an interna- Upoznali smo se sa dravnikom tional reputation. koji uiva meunarodni glas. We m?t a reputed statesman. (U prvoj reenici pridev "reputed" oznaava predmet "statesman". Meutim, u drugoj reenipi "who had an international reputation" je u istom odnosu prema predmetu "statesman", pa zato takva reenica koja vri ulogu prideva, naziva se pridevskom zavisnom reenicom.)
N a p o m e n a : PridevsKe zavisne recnice poinju odnosnom zamsnicom ili prilogom C) PRILOKE ZAVISNE REENICE (Adverbial Clauses)

Kada jedna zavisna reenica vri ulogu priloga u odnosu na neku re u glavnoj reenici, onda se o na naziva prilokom zavisnom reenicom: The mcister paid his servants fairly. Gazda je poteno plaao sluge. The master paid his servants as they Gazda je plaao sluge po zasluzi. deserved. (koliko su zasluili) (U prvoj reenici prilog "fairly" oznaava glagol "paid". Meutim, u drugoj reenici tu istu ulogu vri reenica ,,as they deserved". Takva reenica koja vri ulogu priloga, naziva se priloka zavisna reenica.) Priloka zavisna reenica ne mora samo da vri ulogu priloga prema glagolu u glavnoj reenici, ve ona moe istu takvu ulogu da vri prema pridevu ili drugom prilogu u glavnoj reenici.

231

Sveze kojima poinju priloke zavisne reenice nazivaju se zavisnim svezama. Prema vrsti sveze i prilokog odnosa, priloke zavisne reenice delim o na: 1) nainske (Adverbial Clauses of Manner), koje poinju svezama: "as, as much as, than", itd.: The old man faced this ne\v disaster as Starac se naao lice u lice sa ovom you would expect him to do. novom nesreom, onako kako bi se i oekivalo. 2) vremenske (Adverbia! Clauses of Time), koje poinju svezama: "when, before, after, since, until, >vhile", itd.: The pain ceased >vhen the dentist came in. Bol je prestao kad je zubar uao. 3) mesne (Adverbial Clauses of Place) koje poinju svezama "where" i njenim sloenicama: The beggar fol!o\ved me vvherever I went. Prosjak me je pratio gde god sam lsao. 4) uzrone (Adverbial Clauses of Reason or Cause) kojc poinju svezama "for, because": He will succeed because he works hard. On e uspeti jer mnogo radi. 5) posledine (Adverbial Ciauses of Result) koje poinju svezama "thaf' i sl.: He u orked so hard that he was taken ill. Toliko je radio da se razboleo. 6) pogodbene (Adverbial CJauses of Condition) koje poinju svezama "if, unless, although, though, except, >vhoever, whatever": / wi'11 clo that if / can. Ja u uiniti to ako budem mogao. Pogodbene reenice izraavaju razne vrste pogodbi. Prema tome da li se posledice jcdne pogodbe mogu ispuniti ili ne, delimo ih n a : a) stvarne pogodbcne reenice (Real Conditional Sentences) b) nestvarne pogodbene reenice (Unreal Conditional Sentences)
A ) STVARNE POGODBENE REENICE (Real Conditional Sentences)

Kada se posledice jedne pogodbe u sadanjosti ili prolosti mogu ispuniti, onda takva reenica izraava injenicu ili mogunost i naziva s s t v a r n a p o g o d b e n a r e e n i c a . Tada su glagolski oblici njoj u pokaznom nainu i odnos vremena je sledei: Sadanjost Glavna reenica 1. Budue vreme I shall see you Pogodbena reenica Sadanje vreme if I come (Videu vas ako doem)

232

2. Zapovedni nain Come to the club (Doi u dom ako eli da igra stoni tenis) 3. Sadanje vreme He is not good

Sadanje vreme if you want to play table-tennis

Sadanje vreme if he disobeys his parents

(Nije dobar ako je neposluan prema roditeljima) Prolost Glavna reenica Budue vreme He will clo it next time Pogodbena reenica Prolo vreme if he did not todav
V

(On e to uiniti drugi put, ako nije uradio danas) Sadanje vreme He knows his duty Prolo vreme Your son was quite right Prolo vreme if he refused to come Prolo vreme if he did not come to the club

(Ako je odbio da doe, on zna svoju dunost)

(Va sin je imao potpuno pravo ako nije otiao u dom)

B) NESTVARNE POGODBENE REENICE (Unreal Conditional Sentences)

Kada se posledice jedne pogodbe u sadanjosti ili prolosti ne mogu ispuniti, onda takva reenica izraava neto to se moe zamisliti samo kao verovatna posledica, tj. pretpostavka, ili neto to je samo plod matc, tj. nemogunost; takva reenica naziva se n e s t v a r n a p o g o d b e n a r e e n i c a. Tada s u glagolski oblici u ovim reenicama u saveznom nainu i odnos vremena je sledei: Sadanjost Glavna reenica 1. Sadanje pogodbeno / should stay at home (Ostao bih kod kue da kia pada) Pogodbena reenica Prolo vreme if it rained (pretpostavka)

The cat would eat you if you were a fish (nemogunost) (Da ste riba, maka bi vas pojela) Prolost Glavna reenica Prolo pogodbeno You would have caught the train Pogodbena reenica Davnoprolo vreme if you had left earlier (pretpostavka)
233

(Bio bi uhvatio voz da si ranije krenuo) I should have told her if I had been you (nemogunost) (Ja bih joj bio rekao da sam bio na vaem mestu)
N a p o m e n a : Kao i vremenske reenice koje poinju svezama when, as soon as itd., u pogodbenoj reenici posle if ne mogu se upotrebiti shall, will, should, wouId. Izuzcci se mogu nai samo u saveznom nainu i u utivim oblicima kad traimo neiji pristanak (If y ou will w a i t . . .). Sveza unless znai if not (ako n e . . . ) . Tako sledeu reenicu moemo iska- zati na dva naina.

My brother will not com? unless you invite him. Moj brat nee doi sve dok (ako) My brother wiil not com? if you do ga ne pozovete. not invite him. Izostavljanje sveze "if" pojavljuje se samo u akademskoj prozi i vrlo se retko upotrebljava u svakodnevnom govoru. Kada se ova sveza izostavi. onda u pogodbenoj reenici dolazi do obrnutog reda rei (inverzije): If I had seen you eariier I should have caiied you. (ili pomou izostavljanja "if") Had I seen you eariier I should have called you.

Da sam te bio video ranije, ja bih te bio pozvao.

C) SAMOSTALNA REENICA (Sentence) Skup ili grupa rei, koja sainjava potpunu i samostalnu misaonu celinu, naziva se s a m o s t a l n o m r e e n i c o m . Ona sadri bar jedan podmet izraen ili koji se podrazumeva i jedan prirok sa bilo kojim linim glagolskim oblikom. Kao to joj samo ime kae, ona stoji potpuno samostalno bez obzira na drugu reenicu ili reenice i izraava potpunu misao: The pupils returned hom?. Go into the classroom (you). There was a thunderstorm and the excursion spoilt. Samostalne reenice se dele na: aci su se vratili kui. Idite u uionicu. Dolo je do oluje i izlet je bio pokvaren.

1) proste reenice (Simple Sentences), 2) dvostruke sloene reenice (Double Sentences), i 3) mnogostruko sloene reenice (Multiple Sentences.)

234

1) PROSTE REENICE (Simple Sentences)

Reenica koja sadri bilo koji lini glagolski oblik, izraen ili koji se podrazumeva, naziva se p r o s t o m r e e n i c o m . Izraz prosta re - enica" ne odnosi se na sadraj ili duinu reenice. On prosto oznaava da je reenica sastavljena od samo jednog linog glagolskog oblika, bez obzira koliko u njoj moe da bude bezlinih glagolskih oblika: I saw your brother in the street. Video sam tvog brata na ulici. Mr. Warmin, walking along the street, G. Uorman, idui ulicom, sreo je met Mr. Brown, the doctor, coming g. Brauna, doktora, koji je dola- in the opposite direction. zio sa suprotne strane. (There is) No smoking inside. Puenje unutra zabranjeno. (Sve ove reenice sadre samo jedan lini glagolski oblik: u prvoj reenici "saw", u drugoj "met", u treoj "is" koji se podrazumeva. Iako je druga reenica znatno dua i sadri dva bezlina glagolska oblika ("coming" i walking"), ona je ipak samo prosta reenica.) t

2) DVOSTRUKA SLOENA REENICA (Double Sentence)

Kada svaka od dve reenice povezane sastavnom svezom sadri po jedan lini glagolski oblik i prave celinu, onda one sainjavaju d v o - t r u k o s l o e n u r e e n i c u . Te dve reenice nisu zavisne jedna od druge u pogledu gramatike uloge i mogu da stoje potpuno odvojene sa svojim posebnim smislom: He was in bad health, and therefore he could not work. He not only made a promise, but also kept it. He must confess his fault, or he will be fined. Bio je slabog zdravlja i stoga nije mogao da radi. Ne samo da je obeavao, ve ta - koe
N a p o m e n a : Ponekad oba sastavna dela dvostruko sloene reenice mogu sadravati imenike, pridevske ili priloke reenice. 3) MNOGOSTRUKO SLOENA REENICA (Multiple Sentence)

odravao obeanje. On e morati da prizna svoju greku ili e biti kanjen.

Kada svaka od tri ili vie reenica, povezanih sastavnim svezama, sadri po jedan lini glagolski oblik, i sainjavaju jednu celinu, onda one prave m n o g o s t r u k o s l o e n u r e e n i c u . Po sastavu ova reenica je potpuno slina dvostruko sloenoj reenici, samo s tom razlikom to nju sainjavaju vie od dve reenice. Inae, svaka sastavna reenica moe

235

da stoji samostalno i da bude upotpunjena imenikim, pridevskim ili pri - lokim reenicama: / cam?y I sawy I conquered. Dooh, videh, pobedih. "Howard was then led to inquire into con- Hauarda je to zatim navelo da ispitauslove u nekoliko udaljenih dition of mv-e distant jails, for which zatvora, radi ega je posetio sve purpose he visited every large jail in velike zatvore u Engleskoj, a taEngland, and many of those in Scotland and koe mnoge u kotskoj i Irskoj. Ireland". "She found them indeed, but it made her heart Ona ih je zaista nala, ali joj je srce zadrhtalo, jer ih je videla u tako trcmble, for they were in such a terrible stranom stanju. state".

RE REI U REENICI
(Word Order) Poto imenice i pridevi (a donekle i zamenice) nemaju nastavaka a ni drugih oblika po kojima bi se videla njihova uloga u reenici, zato u engleskom jeziku postoji ustaljen red rei. Pomou stalnog reda rei mogue je u veini sluajeva odrediti njihovu ulogu u reenici. Pravila o redu rei nisu u svim sluajevima potpuna i zadovoljavajua, jer on vrlo esto zavisi od onoga ta prvenstveno elimo da naglasimo, ali ipak osnovni red rei ostaje manje vie nepromenjen. Ovde e biti govora o redu rei samo ukoliko on nije bio obuhvaen u ranijim poglavljima, kao to s u : padei, mesto imenice, prideva ili priloga, i najzad sastav reenice. S obzirom da je en gleski jezik bez nastavaka, prvo to treba uiniti prilikom sastavljanja reenice, jeste saoptiti ono to je najvanije za smisao i razumevanje, tj. vrioca radnje (podmet), samu radnju (prirok) i stvar ili iice na kom se vri radnja (predmet), ili drugim reima: PODMET PRIROK PREDMET Mary found the book (Marija je nala knjigu) Ovaj red rei je ustaljen i slui kao kostur ogromne veine engleskih reenica. Drugi delovi reenice ili vrste rei upotpunjuju ovaj kostur na razne naine i prema svojim sopstven im pravilima o mestu, koja su uglavnom ve ranije izneta. Tako: a) ispred predmeta dolaze sveze i prilozi (vidi sveze i mcsto odredenih priloga vrcmena i prolih oznaka) b) izmedu podmeta i priroka dolaze prilozi (vidi mesto neodreenih priloga i dr.) c) poloaj direktnog i indirektnog predmeta (vidi trei i etvrti pade, sastav reenice i mesto priloga) d) posle predmeta dolaze prilozi i priloke oznake (vidi mesto priloga).

236

Stalan red rei moe se esto izmeniti. Ovo se prvenstveno odnosi na ostale delove reenice van osnovne konstrukcije podmet + prirok -f- predmet", kao to je mesto prideva, priloga i dr. Do pomeranja dolazi na- roito onda kad se eli naglasiti neka re u reenici, i ukoliko je ta re naglaenija, utoliko se vie pomera prema poetku reenice. Meutim, kad do pomeranja doe u osnovi konstrukcije ,,podmet -f prirok -f predmet", onda dolazi do tzv. o b r n u t o g r e d a r e i , ili i n v e r z i j e. Obrnuti red rei prvenstveno obuhvata zamenu mesta podmeta i priroka (PRIROK PODMET), a ree i predmeta (PREDMET- PRIROK-PODMET). Do obrnutog reda PRIROK -PODMET" dolazi: a) u pitanjima, izuzev u onima koja poinju upitnim pridevima ili zamenicama, koje u sebi sadre podmet u prvom licu:

1. Are you a Yugoslav? 2. Can you speak English well? 3. What did you do? 4. Whom have you seen? him? Ko je video njega?

Jeste li vi Jugosloven? Umete li da govorite engleski dobro? ta ste uradili? Koga ste videli? ali: Who has seen

b) u uzvicima: (ponekad) i zapovednom nainu (ponekad): "How beautiful are the feet of him that Kako su velianstveni koraci ono - bringeth good tidings" ga koji donosi dobre vesti. Mind you take the money with you. Molim te ponesi sobom novac. c) u pogodbenim reenicama bez "if": Should the weather be wety the meeting Ako vreme bude kiovito, sastanak will not be held. se nee odrati. d) kada je prirok beznaajan (po duini i sl.) u poreenju sa podmetom, ili kad se eli naglasiti jedan deo priroka, naroito negacija. Pored pravih i prividnih negacija (never, hardly, scarcely, itd.) ovde dolaze izrazi kao to su "only once, only when, only then" i sl. Only once did I succeed in seeing him. Uspeo sam samo jednom da ga vidim. Never did I dream that it wouid come to Nikad nisam sanjao da e do this. ovog doi. "Silver and golcl have I none,,Ni srebra ni zlata nemam ja". e) kad reenica poinje reima "here, there, much, thus": There is a garden at the back of the house. Pozadi kue nalazi se vrt. Here comes your mother. Evo dolazi tvoja majka. Thus can you open the tin. Tako se moe otvoriti konzerva. f) posle "so" i "neither" kad jedno drugo lice poistovetnjuje ili odbija radnju izraenu u prethodnoj reenici:
237

I am going to the pictures. So am I. Iam notgoing to the plctures. Neitheram I. g) sa glagolima "say, neijih rei: "/ intend to go to London London", rekao je on.

Ja u ii u bioskop. Takoe i ja. Ja neu ii u bioskop. Takode ni ja.

answer", kad dolaze u zapetama, prilikom na- voenja tomorrowNameravam sutra da idem u said he.

h) kad prirok ili podmet stoje na poetku reenice: In spring in 1956 will take place a general Uprolee 1956 odrae se opti election. izbori. No excuse could he found. Nikakvo izvinjenje nije mogao nai.

UPRAVNI I NEUPRAVNI GOVOR

(Direct and Indirect Speech) Rei koje je izreklo jedno lice, mogu se saoptiti na d v a naina: a) kad se rei iznose doslovno onako kako ih je jedno lice izreklo; to je u p r a v n i, ili kako se jo naziva d i r e k t n i g o v o r (Direct Speech); te rei se onda nalaze u navodnim znacima: He said, "I have seen your son". Rekao je: Video sam vaeg sina". b) kad ne menjajui smisao jedno drugo lice iznosi svojim reima tude r e i ; t o j e n e u p r a v n i ili i n d i r e k t n i g o v o r (Indirect Speech): He said that he had seen my son. Rekao je da je video mog sina. Prilikom sastavljanja reenice u neupravnom govoru treba voditi r a- una o sledeem: a) o pomeranju vremena, tj. slaganju vremena i glagolskih oblika u neupravnom govoru, jer se glagol kojim se uvodi neupravni govor nalazi u glavnoj reenici, a glagol koji izraava radnju citirane reenice u zavisnoj reenici: He said "You are an honest man". Rekao je: ,,Ti si poten ovek". He said that I was an honest man. Rekao je da sam poten ovek. ("He said" je glavna reenica, "that I was an honest man" je zavisna reenica). b) o pravilnom pretvaranju linih zamenica i njihovih padea upravnog govora u odgovarajue zamenice i njihove padee u neupravnom govoru: He said "You are an honest man". Rekao je: ,,Ti si poten ovek". He said that I was an honest man. Rekao je da sam poten ovek. (Zamenica "you" upravnog govo ra prela je u "I" zamenicu neupravnog govora.)

238

c) sve zamenice i prilozi mesta koji u upravnom govoru pokazuju blizinu, u neupravnom govoru pokazuju daljinu; isto tako prilozi vremena koji u upravnom govoru pokazuju sadanjost, pretvaraju se u priloge pro - losti u neupravnom govoru; evo najeih sluajeva: this prelazi u that today prelazi u that day here prelazi u there tomorrow prelazi u the next day now prelazi u then yesterday prelazi u the day before ili the previous day ago prelazi u before last night prelazi u the night before itd. itd. itd. itd. He said, "/ was alone yesterday". Rekao je: Jue sam bio sam' \ He said that he had been alone the day Rekao je da je jue bio sam. before. d) sveza "that" moe, ali ne mora, da povezuje zavisnu reenicu sa glagolom s kojim neupravna reenica otpoinje: He saicl, "You will come to school". Rekao je: ,,Ti e doi u kolu". He said that / should ccme to school. Rekao je da u doi u kolu. He sciid I should ccm2 to school. Sve reenice upravnog govora koje se stavljaju u neupravni govor, mogu se podeliti na p e t vrsta, i to: a) b) c) d) e) potvrdne i odrine reenice u neupravnom govoru, upitne reenice (pitanja) u neupravnom govoru, zapovedni nain u neupravnom govoru, uzvici u neupravnom govoru, i meani oblici reenica u neupravnom govoru.

A) POTVRDNE I ODRINE REENICE U NEUPRAVNOM GOVORU

Za uvoenje ovih reenica upotrebljavaju se glagoli "to say" (rei) i "to tell" (kazati). "To say" se upotrebljava: 1) da uvede upravni ili neupravni govor bez predmeta: He said, "/ was at home" Rekao je, Bio sam kod kue". He said that he had been at home. Rekao je da je bio kod kue. -U sluaju da "to say" u upravnom govoru dode sa predmetom. onda ispred predmeta dolazi predlog "to". U neupravnom govoru to nije pre- poruivo: He said to Mary, "/ was at home". Rekao je Mariji: Bio sam kod kue". ,,To tell" se upotrebljava samo u neupravnom govoru i uvek sa predmetom, ali bez predloga "to": He told me that he had been at homz. Rekao mi je da je bio kod kue -

239

Kad je glagol kojim se uvodi neupravni govor u bilo kom sadanjem ili buduem vremenu, onda u zavisnoj reenici neupravnog govora moe <la doe bilo koje glagolsko vreme (prvo pravilo o slaganju vremena): He says, "I learn English". He says that he learns English. He says that he learnt English. He says that he will learn English. itd. itd. itd. itd. On kae: ,,Ja uim engleski". On kae da ui engleski. On kae da je uio engleski. On kae da e uiti engleski.

Meutim, kad je glagol kojim se uvodi neupravni govor u bilo kom prolom vremenu, onda u zavisnoj reenici neupravnog govora dolazi do pomeranja vremena i tada treba primeniti drugo pravilo o slaganju vremena, tj. da se glagolski oblik zavis ne reenice uvek pomera za jedno mesto u prolost: ,He said, "I learn English". He said that he learnt English. On je rekao: ,,Ja uim engleski". Rekao je da ui engleski.

(Umesto prostog sadanjeg vremena upravnog govora, (I learn) dolo je prosto prolo vreme u neupravnom govoru) (learnt). He said, "/ learnt Englishi(. Rekao je: Uio sam engleski". He said that he had learnt English. Rekao je da je uio engleski. (Umesto prostog prolog vremena u upravnom govoru (learnt), dolo je davnoprolo vreme (had learnt) u neupravnom govoru.) He said, "/ shall learn English". Rekao je': ,,Ja u uiti engleski". He said that he would learn English. Rekao je da e uiti engleski. (Umesto budueg vremena (shall learn) u upravnom govoru, dolo je budue vreme u prolosti (would learn) u neupravnom govoru): He said, "/ am learning English". Rekao je: ,,Ja uim engleski". He said that he was learning English. Rekao je da ui engleski. (Umesto trajnog sadanjeg vremena (am learning) u upravnom govoru, dolo je trajno prolo vreme (was learning). u neupravnom govoru). itd. itd.

240

B) UPITNE REENICE (PITANJA) U NEUPRAVNOM GOVORU

Kad jednu upitnu reenicu ili pitanje stavimo u neupravni govor, onda ona postaje tzv. n e u p r a v n o ( i n d i r e k t n o ) p i t a n j e (Indirect Question) Od upravnog (direktnog) pitanja ono se razlikuje u tome to upravno pi - tanje u sebi sadri upitni oblik glagola (prirok -bpodmet) i na kraju dolazi znak pitanja, dok neupravno pitanje ima potvrdan oblik glagola (podmet-b prirok) i na kraju ne dolazi znak pitanja: Upravno pitanjc: "Are you a pupil?" Neupravno pitanje: He asks me if I am a pupil. Pita me da li sam uenik. "Jesi li ti uenik"

Glagoli kojima se uvodi neupravno pitanje su: to ask (pitati), enquire (traiti), wonder (pitati se), want to know (hteti saznati). Stavljanje upitnih reenica ili pitanja u neupravni govor moe biti dvojako. Zavisi da li one poin ju sa: a) upitnom zamenicom ili upitnim prilogom ili b) samo upitnim oblikom glagola. a) Kad reenica poinje upitnom zamenicom ili upitnim prilogom (who, what, which, where, when, itd.), onda ove zamenice i prilozi u neupravnom govoru slue kao sveze izmedu glagola kojim se uvodi neupravno pitanje i samog neupravnog pitanja. (Obrati panju na pomeranje vremena u ne - upravnom pitanju!): He asks, " What is the time?". He asks what the time is. He asks what the time was. He asks what the time will be. Itd., itd. He asked, " Where do you learn English?" He asked where I learnt English, He asked, " Where did you learn English?" He askecl where I had leamt English. He asked, " Where will you learn English He asked where I should learn English. He asked, " Where are you learning Engiish?" He asked where I was learning English. On pita: Koliko je sati?". On pita koliko je sati. Pita koliko je bilo sati. Pita koliko e biti sati. Itd., itd. Pitao je: Gde ui engleski?" Pitao je gde uim engleski. Pitao je: Gde si uio engleski?', Pitao je gde sam uio engleski. Pitao je: Gde e uiti engleski?" Pitao je gde u uiti engleski. Pitao je: Gde ui engleski? " Pitao je gde uim engleski.

241

b) Kad upitna reenica ili pitanje poinje samo upitnim oblikom gla- gola, onda se kao sveza izmedu glagola kojim se uvodi neupravno pitanje i samog pitanja upotrebljavaju "iF' ili "whether". Ovaj drugi povlai za sobom "or not": He asks, "Is it yours?" He asks if it is mine. He asks whether it is mine or not. He asked, "Is it yours?" He asked if it was mine. He asked whether it was mine or not. He asked, "Was it yours?" He asked if it had been mine. He asked, "Will it be yours?" He asked if it would be mine. Itd., itd. On pita: ,,Je li ono tvoje?" Pita da li je ono moje. Pita da li je ono moje ili nije. On je pitao: ,,Je li ono tvoje?" Pitao je da li je ono moje. Pitao je da li je ono moje ili nije. Pitao je: ,,Je li ono bilo tvoje?" Pitao je je li ono bilo moje. Pitao je: ,,Da li e ono biti tvoje?" Pitao je da li e ono biti moje. Itd., itd.

C) ZAPOVEDNI NAIN U NEUPRAVNOM GOVORU

Kad se zapovedni nain upravnog govora stavlja u neupravni govor, onda se dobije n e u p r a v n a z a p o v e s t ili n a r e d e n j e , koje se u neupravni govor uvodi pomou glagola "to tell" (rei), "to ask" (pitati, moliti, traiti), "to beg" (moliti), "to order" (narediti), "to command" (za- povediti). Posle njih dolazi predmet u treem padeu. Da bi zapovedni nain stavili u neupravni govor, upotrebljavamo umesto njega neodreeni nain: John said. "Close the doorf' John told me to close the door. She said "Mary, bring the knife!" She told Mary to bring the knife. He said, "Come here!" He commanded me to come there. Jovan je rekao: Zatvori vrata!" Jovan je rekao da zatvorim vrata. Onaje rekla: ,,Marija,donesi no!" Ona je rekla Mariji da donese no. On je rekao: Doi ovamo!" Naredio mi je da dodem tamo.

D) UZVICI U NEUPRAVNOM GOVORU

Uzvici se stavljaju u neupravni govor opisivanjem. To opisivanje se postie upotrebom onih glagola koji priblino ili potpuno izraavaju vrstu uzvika, ali tako da se njihov osnovni smisao ne promeni: He said, "Hello, Mary!" He greeted Mary (with "hello!") She said, "What a lovely blouse!" She remarked what a lovely blouse it was. Itd., itd. Rekao je: Zdravo, Marija!" Pozdravio je Mariju (sa zdravo). Reklaje: Kako je bluza lepa!" Primetila je kako je to lepa bluza. itd., itd.

242

E) MEANI OBLICI U NEUPRAVNOM GOVORU

Kad se, naprimer, potvrdna reenica povezana sa pitanjem stavlja u neupravni govor, onda se svaka od njih uvodi svojim odgovarajuim glagolom, ili se upotrebljava uobiajeni oblik "adding that" ili neto slino: What time is it? My watch has stopped" Koliko je sati? Moj sat je stao". He asked me what time it was, and added Upitao je koliko je sati i dodao that his watch had stopped. je da je njegov sat stao. "He is at school. Where were you?" She said that he was at school, and wanted to know where I had been. Itd., itd. ,,On je u koli. Gde si ti bio?" Ona je rekla da je on u koli i htela je da zna gde sam ja bio. Itd., itd.

UPITNI IZRAZI ILI IZRAZI ZA ZAPITKIVANJE

(Question Phrases or Question Tags) Ponekad u razgovoru postavlja se pitanje i odmah jednim drugim upitnim oblikom pita lice kome se obraa, da to potvrdi ili odrekne. Taj upitni oblik kojim se trai potvrda ili odbijanje naziva se u p i t n i m i z r a z o m ( i l i izrazom za zapitkivanje). On se prevodi sa ,,je li, jelte, nije li, zar ne?", itd. Postoje d v e konstrukcije u kojima se moe primeniti upitni izraz: a) kad je reenica potvrdna, upitni izraz pravi se od upitno-odrinog skraenog oblika pomonih ili nepotpunih glagola. U tom sluaju oekuje se potvrdan odgovor: He is a Yugoslav, isn't hc? (Yes, he is.) We can read English, can't >ve? (Yes, we can.) He learns English at school, doesn't he? ( Yes, he does) He will learn English at school, vvon't he? (Yes, he will.) He wouId ccm?9 wouldn't he? Itd. b) kad je reenica odrina, upitni izraz pravi se samo od upitnog neskraenog oblika pomonih ili nepotpunih glagola. U ovom sluaju oekuje se odrian odgovor: He is not a YugosIa\\ is he? (No, he is not.) We cannot read English, can we? (No, we cannot.) He does not learn English at school, does he? He will not learn English at schooU will he? He would not come, would he? Itd.
16 Gramatika engleskog jezika

On je Jugosloven, zar ne? Mi umemo da itamo engleski, zar ne? On ui u koli engleski, zar ne? On e uiti engleski u koli, zar ne? On bi doao, zar ne? Itd.

On nije Jugosloven, zar ne? Mi ne umemo itati engleski, zar ne? On ne ui engleski u koli, zar ne? On nee uiti engleski u koli # zar ne? On ne bi doao, zar ne? Itd.
241

244

SADRAJ
strana Predgovor ......................................................................................................................................... 3 Prvi deo FONETIKA I PRAVOPIS (Phonetics anci Orthographv) O jeziku uopte (uvod) .................................................................................................................... Pisani engleski jezik ......................................................................................................................... Govorni engleski jezik .................................................................................................................... Podela glasova ................................................................................................................................. Govorni organi (Organs of Speech) ................................................................................................. A) Samoglasnici (Vowels) ................................................................................................... Prednji samoglasnici (Front Vowels) .......................................................................... Srednji samoglasnici (Central Vosvels) ........................................................................ Zadnji samoglasnici (Back Vo\vels) .............................................................................. B) Dvoglasnici (Diphthongs) .............................................................................................. C) Suglasnici (Consonants) ................................................................................................ Naglasak (Accent or Stress) ............................................................................................................. Naglasak rei (Word Stress) ................................................................................................. Rcenini naglasak (Sentence Stress) ................................................................................. Ritam i intonacija (Rhythm and Intonation) .................................................................................... Jaki i slabi oblici (Strong and Weak Forms) .................................................................................... Interpunkcija (Punctuation) ............................................................................................................ Velika slova (Capitals) .................................................................................................................... Drugi deo MORFOLOGIJA (OBLICI) I SINTAKSA (Morphology (Forms) and Syntax) ' Vrsta rei (Word Classes) ................................................................................................................. Imenice (Nouns or Substantives) ...................................................................................................... Sloenice (Compound Nouns) ........................................................................................................... Rod imenica (Noun Gender) ............................................................................................................. Menjanje roda .................................................................................................................... 36 Odredivanje roda ............................................................................................................... 37 Padei (Cases) ................................................................................................................................. Prvi pade ili nominativ (Nominative) ............................................................................... 40 Drugi pade ili genitiv (Genitive) ...................................................................................... Trei pade ili dativ (Dative) ............................................................................................. etvrti pade ili akuzativ (Accusative) ............................................................................. Peti pade ili vokativ (Vocative) ........................................................................................ Mnoina imenica (Plural of Nouns) ............................................................................................... 41 42 44 44 44 39 30 32 34 35 5 6 7 7 8 10 11 12 12 14 17 25 25 26 26 27 28 29

"* 245

Mnoina sloenica (Plural of Compound Nouns) .......................................................................... 48 Nepravilna mnoina (Irregular plural) ......................................................................................... 49 Osobenosti nekih imenica u jednini i mnoini (Characteristics of Some Nouns in the Singular and the Plural) ................................................................................................ 50 Osobenosti nekih imenica u jednini (Characteristics of Some Nouns in the Singular) 51 Osobcnosti nekih imenica u mnoini (Characteristics of Some Nouns in the Plural) 52 P R I D E V I (Adjectives) ............................................................................................................... a) b) c) d) e) f) g) h) i) Vlastiti pridevi (Proper Adjectives) ............................................................................. Opisni pridevi (Descriptive Adjectives) ....................................................................... Koliinski pridevi (Quantitative Adjectives) ............................................................... Pokazni pridevi (Demonstrative Adjectives) ............................................................... Upitni pridevi (Interrogative Adjgctives) .................................................................... Prisvojni pridcvi (Possessive Adjectives) .................................................................... Neodredeni pridevi (Indcfinite Adjectives) .................................................................. Deoni pridevi (Distributive Adjectives) ....................................................................... Brojni pridevi (Numeral Adjectives) ........................................................................... 55 56 56 58 60 60 61 64 65 65 54

Poredenje prideva (Comparison of Adjectives) ............................................................................. a) Prvi stepen poreenja (Positive) pravilnih i nepravilni prideva ............................. 65 b) Drugi i trei stepen poredenja (Comparative and Superlative) pravilnih prideva) . 66 Germansko poredenje prideva (-er, -est) ......................................................................... Romansko poreenje prideva (more, most + pridev) ...................................................... Nepravilno porecnje prideva (Irregular Comparison) .................................................. Upotreba nekih oblika nepravilnog poredenja ............................................................... Mesto prideva u reenici ................................................................................................... l a n (Article) ............................................................................................................................... Neodreeni lan (Indefinite Article) ................................................................................................ Odreeni lan (Definite Article) ...................................................................................................... B r o j e v i (Numbers) .................................................................................................................. 1) Prosti brojevi (Cardinal Numbers) ................................................................................ .. 2) Redni brojevi (Ordinal Numbers) ............................................................................................. 3) Uestani brojevi (Repeating or Iterative Numbers) ................................................................... Z a m e n i c e (Pronouns) ................................................................................................................ Line zamenice (Personal Pronouns) ....................................................................................... Predmetski ili objektski oblik linih zamenica (Objective Case) ................................... Prisvojne zamenice (Possessive Pronouns) .............................................................................. Povratne zamenice (Reflexive Pronouns) .................................................................................. Uzajamno-povratne zamenice (Reciprocal Reflexive Pronouns) ............................................. Zamenice za naglaavanje (Emphasizing Pronouns) ................................................................ Pokazne zamenice (Demonstrative Pronouns) ......................................................................... Upitne zamenice (Interrogative Pronouns) ............................................................................... Odnosne zamenice (Relative Pronouns) .................................................................................... Odnosne zamenice sa predlogom ..................................................................................... Izostavljanje odnosnih zamenica ..................................................................................... 9) Neodreene zamenice (Inclefinite Pronouns) .......................................................................... 10) Deone zamenice (Distributive Pronouns) ................................................................................ 66 68 68 69 71

72

72 77 84 85 87 87 88 88 89 92 93 94 94 95 98 100 103 104 104 106

246

G l a g o l i (Verbs) ...................................................................................................................... . I Lini glagolski oblici (Finite Verb Forms) ................................................................................... a ) P o k a z n i n a i n ......................................................................................................... Sadanja vremena (Present Tenses) ............................................................................................... Radno stanje (Active Voice) ............................................................................................................ 1) 2) 3) 4) Prosto sadanje vreme (Present Tense) ....................................................................... Trajno sadanje vreme (Present Continuous Tense) ................................................... Sadanje prolo vreme (Present Perfect Tense) ........................................................... Trajno sadanje prolo vreme (Present Perfect Continuous Tense) ..........................

107 108 108 111 111 111 115 118 122 124 124 125 125 130 132 134 136 136 136 136 137 139 141 142 143 145 146 146 147 148 148 148 149 150 151

Trpno stanje (Passive Voice) .......................................................................................................... Prola vremena (Past Tenses) ......................................................................................................... Radno stanje (Active Voice) ............................................................................................... 1) Prosto prolo vreme (Simple Past Tense) .................................................................... 2) Trajno prolo vreme (Past Continuous Tense) ............................................................ 3) Davnoprolo vreme (Past perfect or Pluperfect Tense) .............................................. 4) Trajno davnoprolo vreme (Past Perfect or Pluperfect Continuous Tense) Trpno stanje (Passive Voice) .......................................................................................................... Budua vremena (Future Tenses) ................................................................................................... Radno stanje (Active Voice) ............................................................................................... 1) Budue vreme (Future Tense) ...................................................................................... a) Prava budunost (Real or Pure Future) ....................................................................... b) Neprava budunost (Unreal or Coloured Future) ....................................................... Napomena o izuzetnim upotrebama shall, will u pravoj i nepravoj budunosti 2) Trajno budue vreme (Future Continuous Tense) ....................................................... 3) Predbudue vreme (Future Perfect Tense) .................................................................. 4) Trajno predbudue vreme (Future Perfect Continuous Tense) .................................. Trpno stanje (Passive Voice) .......................................................................................................... Pogodbena vremena (Conditional Tenses) ..................................................................................... 1) Sadanje pogodbeno vreme (Present Conditional Tense) .......................................... Prava pogodba .............................................................................................................. Neprava pogodba .......................................................................................................... 2) Trajno sadanje pogodbeno vreme (Present Conditional Continuous Tense) ............................................................................................................................. 3) Prolo pogodbeno vreme (Past Conditional Tense) .................................................... 4) Trajno prolo pogodbeno vreme (Past Conditional Continuous Tense) .. Trpno stanje (Passive Voice) ......................................................................................................... B) Zapovedni

n a i n (Imperative Mood) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 C) eljni ...............................................ili s a v e z n i n a i n (Subjunctive Mood) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 Trpno stanje glagola (Passive Voice) ............................................................................... Pretvaranje radne raunice u trpnu................................................................................. B e z l i n i g l a g o l s k i o b l i c i (Non-finite Verb Forms) ......................................... 157 159 161

247

A) Neodreeni nain (Infinitive Mood) ........................................................................................ 1) Sadanji neodreeni nain (Present Infinitive) ........................................................... 2) Trajni sadanji neodreeni nain (Present Continuous Infinitive) ............................ 3) Proli neodreeni nain (Perfect Infinitive) ................................................................ 4) Trajni proli neodreeni nain (Perfect Continuous Infinitive) .................................. Neodreeni nain sa i bez predloga to ......................................................................... B) Glagolski prilozi i pridevi (Participles) .................................................................................. 1) Glagolski prilog sadanjosti (Present Participle) ....................................................... 2) Glagolski prilog prolosti (Perfect Participle) ............................................................ 3) Glagolski pridev prolosti (Past Participle) ............................................................... C) Glagolska imenica (Gerund or Verbal Noun) ......................................................................... S l a g a n j e v r e m e n a (Sequence of Tenses) ................................................................... P o m o n i g l a g o l i (Auxiliar.y Verbs) .............................................................................. Pomoni glagoli To be (Auxiliary Verb To Be) ...................................................................... Pomoni glagoli To Have (Auxiliary Verb To Have) .............................................................. Pomoni glagol To Do (Auxiliary Verb To Do) ...................................................................... N e p o t p u n i g l a g o l i (Defective Verbs) ......................................................................... Can ...................................................................................................................................... May ........................................................................................................................................ Must ...................................................................................................................................... Ought to ................................................................................................................................ Need ...................................................................................................................................... Dare ..................................................................................................................................... Shall ...................................................................................................................................... Will ....................................................................................................................................... N e p r a v i l n i g l a g o l i (Irregular Verbs) ........................................................................ P r i 1 o z i (Adverbs)......................................................................................................................... Poreenje priloga .............................................................................................................. Mesto priloga ..................................................................................................................... P r e d 1 o z i (Prepositions) ......................................................................................................... About ................................................................................................................................. Above, over, on, upon, across ............................................................................................ Between, among(st). amid(st), betwixt ............................................................................... At ............................. .......................................................................................................... Below, beneath, under(neath) ............................................................................................ By, through, with ................................... ............................................................................ From, of ............................................................................................................................... In, on ....................................................................................................................................... To, till, into ........................................................................................................................ For, at ................................................................................................................................. Since, for, from .................................................................................................................... In, within ............................................................................................................................. Mesto predloga ................................................................................................................... S v e z e (Conjunctions) .................................................................................................................. As (i sloenice), because, for, since ................................................................................... But, and ..............................................................................................................................

161 162 164 165 166 166 169 169 172 172 173 176 180 180 182 183 184 185 136 187 188 189 190 190 191 191 198 201 202 206 208 209 209 210 211 211 212 212 213 213 214 214 214 216 217 218

248

Both ......... and, (n)either. . . (n)or, not only. . . . but also .................................................
/

219 221 222 222 223 226 227 228 228 229 229 230 231 232 233 233 233 234 236 237 239 240 240 241 241

U z v i c i (Interjections or Exclamations) ...................................................................................... R e e n i c e (Sentences) ............................................................................................................ a) Podmet (Subject) ...................................................................................................................... b) Prirok (Predicate) ................................................................................................................... c) PredmetJ Object) ........................................................................................... .......................... A) Reenini izraz (Phrase) ......................................................................................................... B) Zavisna reenica (Clause) ....................................................................................................... a) b) c) A) B) Imenike zavisne reenice (Noun clauses) .................................................................. Pridevske zavisne reenice (Adjectival Clauses) ....................................................... Priloke zavisne reenice (Adverbial Clauses) .......................................................... Stvarne pogodbene reenice (Real Conditional Sentences) ...................................... Nestvarne pogodbene reenice (Unreal Conditional Sentences) ..............................

C) Samostalna reenica (Sentense) ............................................................................................. 1) Proste reenice (Simple Sentences) ............................................................................. 2) Dvostruka sloena reenica (Double Sentence) .......................................................... 3) Mnogostruko sloena reenica (Multiple Sentence) .................................................. R e d r e i u r e e n i c i (Word Order) ............................................. .. ........................ U p r a v n i i n e u p r a v n i g o v o r (Direct and Indirect Speech) ........................... a) b) c) d) e) Potvrdne i odrene reenice u neupravnom govoru ............................................... Upitne reenice (pitanja) u neupravnom govoru...................................................... Zapovedni nain u neupravnom govoru ................................................................... Uzvici u neupravnom govoru .................................................................................... Meani oblici u neupravnom govoru .........................................................................

U p i t n i i z r a z i i l i i z r a z i z a z a p i t k i v a n j e (Question Phrases or Question Tags) ............................................................................................................... MILAN STANKOVI GRAMATIKA ENGLESKOG JEZIKA Tehniki urednik DRAGAN DERKA Korektori BRANKA TASI VERA SPASOJEVI * Obim: 15^2 tabaka Tira: 10.000 primeraka tampanje zavreno septembra 1957 god. u Beogradskom grafikom zavodu.

249