1.

0 PENGENALAN Sejak zaman dahulu lagi isu jerebu yang berpunca daripada pencemaran alam sekitar ini telah menjadi bahan wacana masyarakat. Hal ini disebabkan oleh impak

pembangunan dari segi kualiti hidup dan ia sering dikaitkan dengan faktor pencemaran, contohnya kajian impak pembangunan terhadap kualiti kehidupan di bandar Kuala Lumpur. Hal ini kerana proses kehidupan di bandar lebih terdedah kepada risiko impak pembangunan yang negatif berbanding di kawasan luar bandar. Malah, bandar merupakan pusat tamadun manusia yang memerlukan pemantauan tahap kualiti hidup yang berterusan kerana terdapat pelbagai masalah alam sekitar yang mengiringi setiap pembangunan, salah satunya ialah masalah jerebu. erebu boleh didefinasikan sebagai kehadiran sebarang bahan asing di dalam udara selain daripada kandungan udara tulen dan bersih yang boleh membawa kesan buruk kepada manusia dan juga tumbuhan termasuk berbagai jenis binatang. Keadaan atmosfera dikatakan berjerebu sekiranya terdapat partikulat terampai di dalamnya dalam kepekatan yang tinggi dan kandungan kelembapan yang rendah . !ni menyebabkan jarak penglihatan menjadi kabur atau kurang jelas. "i kawasan tropika, kelajuan angin biasanya perlahan. #agi tempoh$tempoh tertentu, keadaan atmosfera sangat stabil dan peredaran udara sangat berkurangan. "alam keadaan ini, pembentukan awan tidak aktif dan menyebabkan cuaca kering. %empoh cuaca kering yang panjang, atmosfera yang stabil dan pelepasan bahan pencemaran ke udara sama ada daripada punca tempatan atau luar negara akan menyumbang kepada pembentukan jerebu & abatan 'lam Sekitar, Kementerian Sumber 'sli dan 'lam Sekitar Malaysia(.

Hal ini termasuklah kandungan udara tulen yang wujud dalam keadaan yang lebih dari kandungan sepatutnya. erebu ini merupakan zarah$zarah kecil yang boleh wujud secara semulajadi ataupun wujud akibat daripada kegiatan seharian manusia. 'sap kilang, asap kenderaan dan asap pembakaran juga adalah faktor penyumbang kewujudan jerebu. 'pabila zarah$zarah kecil berkumpul dengan jumlah yang banyak, bertaburan dan terapung di udara maka ia akan menyerap dan menghalang cahaya matahari untuk sampai ke permukaan bumi. Keadaan ini kemudiannya akan menyekat pemandangan dan menurunkan kadar penglihatan. erebu telah menjadi satu fenomena yang begitu merunsingkan pada satu ketika dahulu. !a bukan sahaja membawa kesan buruk kepada indi*idu tetapi juga kepada negara. erebu selalunya berlaku di kawasan bandar. Kilang dan jumlah kenderaan yang banyak menjadi penyumbang utama kepada fenomena ini. Selain daripada itu keadaan cuaca juga memburukkan lagi keadaan, dimana pada tahun )++,, negara telah dilanda fenomena -l$ .ino yang membawa cuaca kering dan panas berpanjangan. umlah hujan menurun dan negara mengalami masalah bekalan air dan penurunan tekanan air. 'ntara daerah yang mengalami masalah ini di Sabah ialah daerah Kota Merudu, Kota #elud dan Kudat.

2.0 PUNCA-PUNCA JEREBU /PENCEMARAN UDARA 2.1 Pembakaran kejadian jerebu yang paling teruk dialami pada tahun )++, adalah disebabkan oleh pembakaran terbuka oleh negara jiran. .egeri Sabah telah terjejas teruk akibat daripada fenomena ini. 0embakaran terbuka di Kalimantan nyata telah membawa padah apabila api sukar dikawal dan menjilat sebahagian besar kawasan hutan. 1leh kerana Kalimantan agak berdekatan dengan Sabah maka penduduk semakin cemas dan langkah berjaga$jaga telah dilakukan. 'sap akibat daripada pembakaran tersebut telah meliputi negeri Sabah dan menyebabkan keadaan semakin teruk. .egeri tersebut terpaksa menghantar bantuan kepada Kalimantan dan !ndonesia untuk memadam kabakaran. abatan #omba dan 0enyelamat .egeri telah menghantar 23 orang anggotanya untuk tujuan tersebut. 0embakaran ini bukan sahaja menimbulkan masalah kepada negara kita malah negara$negara lain yang berdekatan seperti %hailand, Singapura, #runai dan 4ilipina juga tercemar dengan teruk. Hasil pembakaran ini telah menghasilkan gas Karbon Monoksida iaitu gas yang sangat merbahaya dan boleh membawa maut jika dihidu dalam suatu jangka masa yang panjang.

Sumber6 abatan 'lam Sekitar .egeri 0erak "arul 7idzuan

2.2 Pembakaran Bahan Api 0embakaran bahan api seperti arang dan minyak juga adalah punca utama pencemaran udara #ahan api juga adalah bahan organik dan mempunyai unsur karbon. 1leh itu, pembakaran yang kurang lengkap akan menghasilkan karbon monoksida. 'rang adalah suatu bahan yang mengandungi sulfur. 'pabila terbakar sulfur akan berpadu dengan oksigen di sekeliling menghasilkan sulfur dioksida melalui persamaan6 S 8 /1/$$$$$$$$$$$S19 Sulfur dioksida ini kemudian akan berpadu dengan ion hidrogen dalam wap di udara dan membentuk asid sulfurus. Selain itu, karbon dioksida juga berpadu dengan ion hidrogen dan membentuk asid karbonat.

Sumber6 abatan 'lam Sekitar negeri 0erak "arul 7idzuan

2.3 Pr !e! Perban"aran Selain itu, wujudnya masalah jerebu ini adalah ekoran daripada proses urbanisasi yang telah menggalakkan perkembangan sesebuah bandar dan wujudnya lokasi$lokasi perindustrian yang menyediakan peluang pekerjaan. Masalah ini wujud ekoran daripada proses pertambahan penduduk samada secara semulajadi atau migrasi. adi pertambahan bilangan perindustrian yang terdapat di sesebuah bandar akan menghasilkan impak positif dan negatif terhadap kehidupan masyarakat moden kini & %uan 0ah 7okiah Syed Husin, /3356 )3/(.

Pelepasan Asap Hitam Dari Cerobong Kilang

Sumber6 abatan 'lam Sekitar negeri 0erak "arul 7idzuan

Selain itu, pertambahan perindustrian juga banyak membawa bahan pencemar yang akan dilepaskan oleh industri melalui proses pembakaran bahan api. Sekiranya bahan pencemar ini tidak dikawal, kehidupan manusia akan terjejas kerana manusia berada di sekeliling kehidupan alam sekeliling yang tercemar seperti pengeluaran asap dari kilang, gas beracun, asap, debu dan sebagainya. 1leh yang demikian, hasil daripada keadaan ini akan membahayakan kesihatan manusia kerana bahan pencemar tersebut boleh menyebabkan sesak nafas di kalangan penyakit asma, gatal hidung, pedih mata dan sebagainnya &Mohmadisa Hasyim dan Mohamad Suhaily ;he .gah, )++,6 )9,$)92(.

<

3.0 #E$AN-#E$AN JEREBU 3.1 #e!iha%an Komponen$komponen yang terdapat pada jerebu seperti karbon monoksida, sulfur dioksida, nitrogen dioksida, ozon, habuk dan logam boleh membawa kesan yang buruk pada kesihatan manusia terutama kepada golongan kanak$kanak, warga tua dan juga kepada mereka yang menghidapi penyakit$penyakit tertentu seperti asma, alahan, pneumonia dan penyakit paru$paru. 0erokok dan para pekerja di kawasan terbuka juga mempunyai risiko yang tinggi dalam kesihatan mereka. adual ) di sebelah menunjukkan kesan jerebu kepada kesihatan manusia. adual )6 Kesan pencemaran udara=jerebu terhadap kesihatan manusia.

#ahan 0encemar

0unca

Kesan

a('sap

$ 0embakaran bahan api $0embakaran sampah $Menggangu pernafasan normal sarap $ 0embentukkan asbut yang mengganggu $;erobong asap kilang penglihatan $-kzos kenderaan bermotor $Kilang papan, kuari, $Serangan lelah simen,asbestos,batu $#atuk$batuk kapur $ Sesak nafas $0etrol berplumbum $0embakaran bahan bercat

pada

pesakit

asma

b( "ebu

c( 0lumbum

$ Menggangu keupayaan badan membina Sel darah baru $ Kerencatan dan kecacatan otak pada kanak$ kanak

$Menghalang pembentukan oksihemoglobin #erpadu dengan hemoglobin untuk $0embakaran bahan api membentuk karboksihemoglobin yang akan yang tidak lengkap menggantikan oksigen dalam darah $ -kzos kenderaan $Melembabkan otak $#oleh membawa maut sekiranya diambil dalam jumlah yang banyak $Menurunkan rintangan badan kanak$kanak $0embakaran bahan api terhadap selsema pada suhu tinggi dalam $Mengganggu tisu peparu dan menyebabkan kenderaan berat atau bronkitis serta kanser kilang $#ertindak balas dengan hidrokarbon untuk $ %indakan bakteria membentuk pengoksida fotokimia yang dalam tanah memedihkan mata dan merosakkan tisu peparu

d(Karbon monoksida

e( 1ksida nitrogen

3.2 $ek% r Ek n mi 'pabila masalah jerebu ini semakin meruncing, ia mula memberi kesan yang lebih besar pula. !a boleh mangacam pendapatan negeri apabila mula menjejaskan sektor ekonomi negeri Sabah. !ndustri pelancongan misalnya adalah punca pendapatan yang paling berpotensi di Sabah, industri ini teruk terjejas kerana para pelancong bimbang dengan keselamatan mereka.

Sumber 6 New Straits Times, /:=+=)++,, 9=2=)++, > /=+=)++, &.0 LANG#A'-LANG#A' MENGA(A$) &.1 Me*a*+i Pen"i"ikan 0engurusan alam sekitar boleh juga dilakukan melalui program pendidikan alam sekitar iaitu samada secara formal atau tidak formal. 0rogram pendidikan ini juga boleh dijalankan oleh 'S dan lain$lain agensi kerajaan serta badan bukan kerajaan ditujukan kepada setiap peringkat masyarakat iaitu pentadbir, orang ramai dan juga kanak$kanak sekolah. 'kti*iti ini dapat mempertingkatkan kesedaran orang ramai terhadap alam sekitar serta tanggungjawab bagi memperbaiki dan menjaganya. 'kti*iti ini dianggap penting kerana ia merupakan satu strategi pencegahan dan pengurusan alam sekitar &"epartment of !n*ironment, )+2+(. Selain itu juga melalui pendidikan ini kita dapat memperluaskan tahap kesedaran orang ramai kerana pengetahuan terhadap isu alam sekitar dari segi pemuliharaan alam sekitar atau terhadap implikasi sosial dan ekonomi dalam mempengaruhi keputusan mengenai soal alam sekitar adalah didapati kurang maju jika dibandingkan dengan rakyat di negara lebih maju. #ahagian 'lam Sekitar memainkan peranannya sebagai kuasa +

perimbangan, antaranya ialah dengan berusaha memberi pendidikan yang mana boleh dilakukan melalui sebaran am seperti surat khabar, penerbitan #ahagian 'lam Sekitar, ?Sekitar@ dan penubuhan Anit Maklumat dan 0endidikan #ahagian 'lam Sekitar, sebaran radio, tele*isyen, kursus dan seminar &Sham Sani, 'bdul Samad Hadi, )++36 93/(. &.2 Laran,an Pembakaran (erb+ka Antuk mengelakkan fenomena jerebu ini semakin menular dan berulang semula, kerajaan dan juga badan$badan bukan kerajaan menggariskan beberapa peraturan yang harus diikuti kepada semua warganegara Malaysia. Kerajaan telah melarang pembakaran terbuka kerana asap adalah penyumbang utama kepada jerebu. Selain daripada itu pembakaran terbuka juga boleh menyebabkan kebakaran yang tidak dapat dikawal contohnya seperti yang berlaku di hutan !ndonesia yang berpunca daripada akti*iti pembakaran hutan oleh golongan petani sara diri da ia telah merebak ke Malaysia dibawa oleh angin lazimnya monson barat daya &%uan 0ah 7okiah Syed Hussain, /3356 )/3(. Sikap golongan yang dinyatakan di atas ini telah mewujudkan masalah kepada alam persekitaran sehinggakan Malaysia terpaksa mengisytiharkan darurat jerebu pada /5$/9 September )++,. &.3 Pembenihan A-an 'kibat daripada fenomena -l$.ino, cuaca kering dan kemarau telah melanda negara. Keadaan ini telah memburukkan lagi keadaan, oleh yang demikian kerja pembenihan awan terpaksa dilakukan untuk mendapatkan hujan. 'pabila cuaca kering, suhu awan menjadi tinggi, titisan air menjadi ringan, titisan yang sangat ringan ini tidak

)3

dapat jatuh ke bumi sebagai hujan. 1leh yang demikian iodin perak ataupun ais kering akan ditabur untuk menurunkan suhu awan tersebut. 'is kristal akan terbentuk dan semakin membesar lalu ditarik oleh gra*iti, ia akan jatuh ke bumi dan bertukar menjadi titisan air apabila cair akibat daripada suhu bumi yang panas. Hujan boleh membantu keadaan apabila ia membawa bersama jerebu jatuh ke bumi. &.& #empen 'i.a+ Kerajaan juga menjalankan kempen hijau dan menggalakkan penanaman pokok di rumah, pejabat, sekolah mahupun di tempat membeli$belah. 0okok$pokok hijau mambantu menyerap karbon dioksida di udara. Hutan mempunyai nilai yang amat besar kepada alam sekitar kita kerana ia mempunyai fungsi$fungsi yang amat penting seperti dapat

mengukuhkan tanah, membenarkan peredaran air, berfungsi mengawal komposisi atmosfera, menghadkan perubahan iklim serta melindungi flora dan fauna. .amun kerana proses urbanisasi yang tidak terkawal menyebabkan berlakunya kemusnahan alam sekitar yang serius pada masa kini. usteru itu pihak kerajaan sepatutnya mengambil inisiatif dengan melakukan penggezetan hutan yang sedia ada &Sham Sani, 'bdul Samad Hadi, )++36 99/(. ;ontoh hutan simpan yang telah di gezetkan ialah %aman .egara, Hutan #elum, %aman -ndau 7ompin, dan Hutan Simpan di ;ameron Higlands mestilah di luaskan dan digezetkan untuk memelihara dan mengekalkannya. ;ontohnya seperti yang dilakukan oleh Kerajaan .egeri 0ulau 0inang yang menggezetkan hutan simpan 0antai 'ceh sebagai %aman .egara untuk tujuan menebat banjir &;han dan Ban 7uslan, /333(.

))

&./ Pen,,+naan C0C Kloroflorokarbon &;4;( adalah bahan yang stabil dan dikenali dengan nama am 4reon dan pemusnahan lapisan ozon ini adalah disebabkan oleh atom klorin. #ahan$bahan aerosol biasanya dimampatkan ke dalam tin$tin di bawah tekanan tinggi. Kloroflorokarbon &;4;( digunakan sebagai mangkin dalam proses itu. Selain itu, ;4; digunakan dalam peti sejuk, penghawa dingin dan sebagainya sebagai bahan rejan& propellant(, pembentukan buih, dan alat pemadam api. Sebenarnya, pemusnahan lapisan ozon dilakukan oleh atom klorin. "idapati satu molekul ;4; mampu memusnahkan )333 molekul ozon. 1leh itu, sumber alternatif harus digunakan untuk menggantikan kloroflorokarbon misalnya dengan hidrokloroflorokarbon &HCFC( &'bdul Latif !brahim, )++/6 :,( .

&.1 Per+n"an,an Dan Da!ar #era.aan Semua agensi kerajaan, pertubuhan$pertubuhan, pihak swasta dan sebagainya boleh memainkan peranan yang berkesan dalam menangani masalah jerebu. abatan 'lam Sekitar & 'S( telah menjalankan program pengawasan kualiti udara di seluruh .egara. 0arameter yang diawasi termasuklah Karbon Monoksida, Sulfur "ioksida, .itrogen "ioksida, ozon dan habuk terampai &0M)3(. Selain itu, pelbagai undang undang digubal dengan tujuan mengawal kualiti alam sekitar.

0eraturan ini dibahagikan kepada < bahagian. 'ntaranya ialah, Peraturan Kenderaan Bermotor dan Peraturan Kualiti Alam Sekitar. 0eraturan Kenderaan #ermotor &Kawalan perlepasan asap, !""(

0eraturan ini menghadkan perlepasan asap kenderaan iaitu dihadkan kepada :3 H"A.

)/

Seterusnya, 0eraturan Kualiti 'lam Sekitar &#dara Bersih, !"$( "i bawah peraturan ini, arak industri dengan kawasan kediaman di hadkan kepada )333 meter &;han .gai Beng, /33/6 95(. abatan 'lam Sekitar juga telah merancang satu !ndeks 0encemar Adara yang juga dekenali sebagai &!0A(. !0A adalah satu sistem yang dibangunkan bagi memaklumkan kepada orang awam tentang tahap kualiti udara dan impaknya terhadap kesihatan mereka dengan cara yang termudah. lanya juga suatu sistem kepekatan pencemar yang diukur pada skala antara 3$:33.

Sumber6 abatan 'lam Sekitar negeri 0erak "arul 7idzuan Selain itu, menurut bab C) dalam 7ancangan Malaysia Ketiga berdasarkan satu kenyataan yang telah di buat secara ringkas oleh kerajaan, satu dasar kerajaan Malaysia berkaitan pembangunan dan alam sekitar telah ditetapkan. Kualiti hidup rakyat dapat di tingkatkan dengan adanya pembangunan yang pesat dalam sektor perindustrian dan pertanian, malah secara tidak langsung dapat menggalakkan pertumbuhan ekonomi dan sosial. Balau bagaimanapun akti*iti$akti*iti ini sebenarnya boleh menyebabkan kemerosotan kualiti alam sekitar. 1leh itu yang paling penting sekali dalam dasar ini ialah

)5

keseimbangan dalam kedua$dua proses tersebut iaitu wujudkan D0embangunan %anpa KemusnahanE. Antuk mencapai matlamat ini kerajaan Malaysia telah menetapkan bahawa "asar 'lam Sekitar Malaysia yang bersifat pragmatik dan bertujuan untuk mengurangkan kesan$kesan buruk alam sekitar dan memelihara berbagai$bagai ekologi ) &Sham Sani, 'bdul Samad Hadi, )++36 5+2(. &.2 (an,,+n,.a-ab 3ran, Ramai Selain daripada tindakan yang dilakukan oleh kerajaan dan pihak berkuasa, orang awam haruslah bertangungjawab dan sama$sama menjaga alam sekitar ini. 'ntara tindakan yang boleh dibuat ialah elakan mengunakn kenderan persendirian sebaliknya gunakan kenderaan awam atau berkongsi kereta dan pada masa yang sama juga pemilik kenderaan tersebut hendaklah memastikan kenderaan mereka tidak melepaskan asap hitam dengan mengambil langkah$langkah yang ideal contohnya hantar kereta ke bengkel untuk pemeriksaan dan penyelenggaraan terutama bagi karburetor dan pam minyak supaya berada dalam keadaan baik. 1rang awam juga boleh membuat aduan kepada 0olis "i7aja Malaysia, abatan #omba dan 0enyelamat serta 0ihak #erkuasa %empatan yang terdekat jika terdapat pembakaran sisa pepejal dan laporan juga boleh dibuat kepada 'S mengenai sebarang pembakaran terbuka yang dilakukan oleh industri, tred dan ladang$ladang.

D'dalah amat penting bagi pembangunan dan pemeliharaan alam sekitar diimbangkan supaya faedah$faedah yang didapati dari pembangunan tidak disia$siakan oleh kos$kos bagi mengatasi pencemaran alam sekitarE.

)9

/.0 CARA MENCEGA' PEN4A#)( A#)BA(JEREBU 0erkara utama yang harus diambil berat ialah dengan menjaga system pernafsan iaitu penutup hidung &nasal mask( hendaklah digunakan oleh semua penunggang motosikal, mereka yang bekerja di luar bangunan atau di tempat$tempat yang berhabuk dan juga mereka yang dalam kumpulan berisiko tinggi. #agi prerokok ynag mempunyai anak kecil, ibu bapa tua dan sanak saudara yang berpenyakit, jangan merokok di dalam rumah kerana orang yang menghidu akan menghadapi kesan yang lebih buruk berbanding dengan perokok tersebut. Selain itu, akti*iti sukan di luar rumah haruslah dikurangkan dan orang ramai dinasihatkan supaya sentiasa membasuh muka dan bahagian kulit yang terdedah kepada jerebu dengan air bersih. #agi mereka yang mengalami penyakit$penyakit seperti batuk, selsema, asma, sakit mata, sakit jantung atau penyakit paru$paru yang kronik hendaklah datang ke klinik dengan segera jika keadaan penyakit bertambah buruk. Mereka yang berisiko tinggi dinasihatkan mengambil cuti di luar kawasan yang berjerebu sekiranya keadaan jerebu berterusan pada tahap berbahaya di kawasan mereka.

):

1.0 PENU(UP Secara amnya masalah alam sekitar dan khususnya jerebu ini bukan lagi menjadi isu di peringkat sesebuah negara tetapi sudah menjadi isu di peringkat global. Masalah alam sekitar yang terbit daripada proses urbanisasi perlu di pandang serius oleh pihak$ pihak tertentu dalam cuba mengawal dan merancang supaya akti*iti$akti*iti yang dilakukan tidak merosakkan alam sekitar. "alam mengejar arus pembangunan manusia tidak searusnya mengorbankan alam sekitar untuk meningkatkan kualiti hidup mereka. %anpa mereka sedar di sebalik arus pembangunan tersebut tersirat kesan yang amat menakutkan iaitu impak negatif terhadap kualiti hidup mereka berdasarkan pencemaran$pencemaran dan bencana yang telah di nyatakan. Manusia perlu sedar ada cara yang lebih baik untuk berinteraksi dengan alam sekitar dalam membentuk satu ikatan yang harmoni di antara manusia dan alam sekitar. Manusia perlu bertanggungjawab terhadap kesalahan yang telah dilakukan oleh mereka sendiri. Hal ini disebabkan tidak akan wujud lagi satu alam sekitar fizikal yang baru sekiranya alam sekitar yang ada terus di musnahkan. Setiap kata$kata Mahatma Fandhi haruslah dihayati dengan seadanya iaitu Dkita bukan mewarisi alam ini daripada datuk nenek kita tetapi kita meminjamnya daripada anak cucu kitaE.

)<

LAMP)RAN 1

Fambarajah )6 Seluruh kawasan dilanda jerebu

Fambarajah /6 erebu di Kuala Lumpur pada /33< Sumber6 http6==ms.wikipedia.org=wiki= erebu

),

LAMP)RAN 2

Pembakaran sisa pertanian

PEMBAKARAN SAMPAH SARAP

Sumber6 abatan 'lam Sekitar negeri 0erak "arul 7idzuan

)2

LAMP)RAN 3

Firman Allah: Berlak lah kerosakan !ben"ana# $i $aratan $an $i la tan oleh kerana saha man sia sen$iri% sehingga Allah menimpakan pa$a mereka sebahagian a&ab $aripa$aperb atan mereka it % agar mereka kembali ke'alan (ang benar !berta bat#)* ! S rah Ar R ma(at +, #

Fambarajah 5 6 Manusia seharusnya menghargai anugerah alam

)+

B)BL)3GRA0) 'b. Latif !brahim &)++/(. Pemban%unan dan Kesann&a Terhadap Alam Sekitar di 'ala&sia( Satu Pendekatan )eo%rafi, #ahagian Feografi 0usat 0engajian !lmu Kemanusiaan, 0ulau 0inang6 Ani*ersiti Sains Malaysia. ;han .gai Beng &/33/(. Pemban%unan, Pembandaran dan Penin%katan Baha&a dan Ben*ana di 'ala&sia, 0ulau 0inang6 Ani*ersiti Sains Malaysia. "epartment of -n*ironmental &)+2+(. +n,ironmental -ualit& .eport !$$. Kuala Lumpur6 Ministry of Sciences, %echnology and the -n*ironment. Mohmadisa Hashim dan Mohamad Suhaily ;he .gah &/33:(. Pemban%unan dan Alam Sekitar /i 'ala&sia, 0erak6 Ani*ersiti 0endidikan Sultan !dris. Sham Sani, 'bdul Samad Hadi &)++3(. Pemban%unan dan Alam Sekitar di 'ala&sia 0su dan Pen%urusann&a, Kuala Lumpur6 "ewan #ahasa dan 0ustaka. %uan 0ah 7okiah Syed Hussain &/335(, 'asalah Pemban%unan 0ndustri di 'ala&sia, Selangor6 Atusan Melayu &Malaysia( #erhad.

abatan 'lam Sekitar, Kementerian Sumber 'sli dan 'lam Sekitar Malaysia abatan 'lam Sekitar negeri 0erak "arul 7idzuan New Straits Times, /:=+=)++,, 9=2=)++, > /=+=)++, http6==members.tripod.com=lttan= http6==ms.wikipedia.org=wiki= erebu

/3