โมเมนตัมเชิงเสนและการดล

หนวยที่ 4 ระบบอนุภาค โมเมนตัมและการชน โมเมนตัมเชิงเสน

K K
P = mv

SUT Physics I unit04

ตอนที่ 4.1 ระบบอนุภาค โมเมนตัม
K K K t2
และหลักการอนุรกั ษโมเมนตัม J = P2 − P1 = ∫ F (t )dt
t1 แรงดล
ตอนที่ 4.2 การชน การดล
K K K
J = P2 − P1 = Fave Δt

แรงดลเฉลี่ย
1

ตอนที่ 4.1และ 4.2 K K

ระบบอนุภาค โมเมนตัม หลักการอนุรกั ษโมเมนตัม P = mv
และการชน จากกฎของนิวตัน K K
K K dv dp
∑ F = ma = m dt = dt

Khanchai Khosonthongkee
• จุดศูนยถวง จุดศูนยกลางมวล และเซนทรอยด
¾จุดศูนยถวงและจุดศูนยกลางมวล K K
¾เซนทรอยด
K
∑ F dt = dp
K
• โมเมนตัมเชิงเสนและการดล
• โมเมนตัมและหลักการอนุรักษโมเมนตัมของระบบอนุภาค
∑ F แรงลั พ ธ จ ากภายนอก เขี ย นใหม แ ทนด ว ย F

K K 2 K
¾โมเมนตัมเชิงเสนและหลักการอนุรักษโมเมนตัมเชิงเสน t
K 2 K
p2 t
p2 − p1 = ∫ F dt
• พลังงานจลนและหลักการอนุรักษพลังงานของระบบอนุภาค ∫ dp = ∫ F dt
p1 t1 t1
 ตัวอยางที่1 มวล 2 กิโลกรัม ซึ่งอยูนิ่งไดรับการดล 10 นิวตัน ⋅ วินาที ตัวอยางที่ 2 ลูกบอลมวล 2 กิโลกรัม มีความเร็ว 1.5 เมตร/วินาที
หลังจากการนั้น มวล 2 กิโลกรัม จะมีลักษณะอยางไร เคลือ่ นที่ไปทางขวาชนกับลูกบอลอีกลูกหนึ่ง ซึ่งมีมวล 2 กิโลกรัม
เดิมอยูนิ่งแลวติดไปดวยกันจงหาความเร็วของมวลที่ติดกันนี้

SUT Physics I unit04

2

ตัวอยางที่3 ยิงลูกปนมวล 0.002 กิโลกรัม ออกจากกระบอกปนมวล

โมเมนตัมและหลักการอนุรักษโมเมนตัมของระบบอนุภาค 4 กิโลกรัม ดวยความเร็ว 200 เมตร/วินาที อยากทราบวาตัวปนถูก
ถีบใหถอยหลังดวยความเร็วเทาไร

โมเมนตัมรวมของระบบกอนชน เทากับ โมเมนตัมรวมระบบหลังชน

Khanchai Khosonthongkee
K K
P = mv
K K
∑ Pกอนชน = ∑ Pหลังชน

หลักการอนุรกั ษพลังงานของระบบอนุภาค
พลังงานรวมของระบบกอนชน เทากับ พลังงานรวมระบบหลังชน
ตัวอยางที่4 ลูกบอลลูกที่หนึ่งมวล 4 กิโลกรัม ชนแบบยืดหยุนสมบูรณ
และเปนแบบพุงตรงกับลูกบอลลูกที่ 2 ซึ่งมีมวล 1 กิโลกรัม กอนการชน
กันลูกบอลลูกที่หนึ่งมีอัตราเร็ว 10 เมตร/วินาที ลูกบอลลูกที่สองอยูนิ่ง
อัตราเร็วของลูกบอลลูกที่ 2 หลังการชนเทากับเทาไร

∑ Eกอนชน = ∑ E หลังชน

SUT Physics I unit04

∑ Eกอนชน = E k + E p สปริง+ E p โนมถวง

∑ Eหลังชน = E k + E p สปริง+ E p โนมถวง

3

การชน ตัวอยางที่ 5 มวล m1 m2 ถูกยึดเขาดวยกันดวยสปริงที่มีคาคงที่ k

ถามวล m1 และ m2 ถูกดึงออกจากกัน แลวปลอยพรอมๆ กันในขณะ
หยุดนิ่ง สมมติวาพื้นไมมีแรงเสียดทาน จงหาสัดสวนพลังงานจลนของ
การชนแบบยืดหยุนสมบูรณ มวลแตละกอนเทียบกับพลังงานจลนรวมของระบบ หลังจากที่ปลอยมวล

Khanchai Khosonthongkee
ทั้งสองกอน
พลังงานจลนรวมของระบบกอนชนเทากับพลังงานรวมของระบบหลังชน

การชนแบบไมยืดหยุนสมบูรณ

พลังงานจลนรวมของระบบกอนชนไมเทากับพลังงานรวมของระบบหลังชน
 ตัวอยางที่6 ลูกระเบิดมวล 1 kg. วางนิ่งอยูบนพื้น ตอมาลูกระเบิด ตัวอยางที่ 8 ลูกปนมวล 10 g ยิงเขาหาแทงไมมวล 5 kg แลวฝงตัว
นั้นระเบิดออกเปน 2 ชิน้ สวน ชิ้นสวนแรกมวล 0.75 kg. ระเบิดไป ในแทงไม ทําใหแทงไมและลูกปนแกวงสูงขึ้น 10 cm จงหาความเร็ว
ทางทิศตะวันออกดวยความเร็ว 100 m/s ชิ้นสวนที่สองจะระเบิดไป ตนของลูกปน ( g = 10 m/s2 )
ทางไหนดวยความเร็วเทาใด

SUT Physics I unit04

4

ตัวอยางที่7 แทงไมมวล 1 kg ติดอยูกับสปริง มีคาคงตัวของสปริง ตัวอยางที่9 รถสินคามวล 35.0 ตัน ชนกับรถโดยสารที่อยูนิ่ง รถทั้ง
200 Nm−1 วางบนพื้นที่ไมมีแรงเสียดทาน กระสุนปนมวล 200 g ถูก สองติดกันไป และมีการสูญเสียพลังงานไป 27% ของพลังงานเริ่มตนใน
ยิงไปยังแทงไม ปรากฏวาสปริงหดเขาไป 13.3 cm จงหาความเร็ว รูปของความรอน เสียงและการสั่นตัว จงคํานวณหามวลของรถโดยสาร
กอนชนของกระสุนปน

Khanchai Khosonthongkee
 ตัวอยางที่10 ลูกบอลมวล 325 กรัม มีอัตราเร็ว v = 6.22 เมตร/
วินาที เขากระทบผนังเปนมุม θ = 30° กับผนังแลวสะทอน
จุดศูนยถวง จุดศูนยกลางมวล และเซนทรอยด
ออกมา ดวยอัตราเร็วเดิมและมุมเทาเดิม ถาลูกบอลเขากระทบผนัง จุดศูนยถวงและจุดศูนยกลางมวล
กินเวลา 10.4 มิลลิวินาที จงคํานวณ
1) การดลที่กระทําตอลูกบอล จุดศูนยถวง (center of gravity,cg )

SUT Physics I unit04

2) แรงดลเฉลี่ยที่ลูกบอลกระทําตอผนัง มีมวล m , m , m มีน้ําหนัก m1 g , m2 g , m3 g
1 2 3

มวลรวมมีคา M = m1 + m2 + m3 น้าํ หนักรวมมีคา Mg

m1 m2 m3

การหาตําแหนง cg ทําไดโดยหาโมเมนตของแรง
โดยใชหลักผลรวมของโมเมนต ของแรงยอย รอบจุดหมุนใดๆ มีคาเทากับ
โมเมนตของแรงรวมรอบจุดหมุนเดียวกัน
5

ตัวอยางที่11 นักสเก็ตน้ําแข็งเขาชนกันและกอดกัน เปนการชนแบบ ใหจุดหมุนอยูที่ปลายคานดานซาย

ไมยืดหยุนสมบูรณ ถาสมชายมีมวล m A = 83 กิโลกรัม กําลัง x3
x2
เคลือ่ นที่ไปทางตะวันออกดวยความเร็ว v A = 6.4กิโลเมตร/ชั่วโมง A B G C
สมหญิงมีมวล m B = 55 กิโลกรัม กําลังเคลื่อนที่ไปเหนือ
ดวยความเร็ว v B = 8.8 กิโลเมตร/ชั่วโมงจงคํานวณ

Khanchai Khosonthongkee
m1 g m2 g m3 g
(a) ความเร็วรวมของสมชายและสมหญิงหลังการชน X
(b) สัดสวนของพลังงานจลนที่เปลี่ยนแปลงหลังการชน
Mg

m1 g (0)+m2 g( x2 )+m3 g( x3 )=MgX

3

m x g + m2 x2 g + m3 x3 g
∑m x g i i

X= 1 1 X= i =1
3
Mg ∑m g
i =1
i
 ใหจุดหมุนอยูที่จุดกึ่งกลางคาน ตั้งแกนที่จุด O
3

x1 ∑m x i i
x2
x3
ในหนึง่ มิติ x= i =1
A B G C 3

∑m
i =1
i
X

SUT Physics I unit04

m1 g m2 g m3 g 3 3

∑ mi xi ∑m y i i

Mg
ในสองมิติ x= i =1
3
y = i =13
∑m i ∑m i

(m1 g )(− x1 )+(m2 g )(− x2 )+(m3 g )(x3 ) =MgX i =1

3
i =1

∑m x
3 3
i i ∑ mi yi ∑m z i i
ถา g ที่ตําแหนงของแตละมวลมีคาเทากัน ก็จะตัด g ทิ้งไปได ในสามมิติ x= i =1
3 y = i =1
z = i =13
∑m
3

เรียกจุด G วา จุดศูนยกลางมวลใชตัวยอ cm ของระบบนี้ i =1

i ∑m i ∑m
i =1
i
i =1
6

ในสองมิติ สมมติระบบหนึ่งประกอบดวย n อนุภาคแตละอนุภาคมีมวล

โมเมนตรอบแกน y K K K K
m1, m2 ,...,mi ...,mn อยูที่ตําแหนง r1 ,r2 ...ri ...rn ตามลําดับ
m1 x1 + m2 x2 + m3 x3 = Mx
y ใหตําแหนงของศูนยกลางมวลอยูที่
K K
ri′
3

∑ mi xi cm
m2 (x 2 , y 2 ) mi
m1 x1 + m2 x2 + m3 x3 R(x , y , z ) = x iˆ + yˆj + z kˆ

Khanchai Khosonthongkee
x= = i =1 K K
ri R n n n

∑m x ∑m y ∑m z
y cm( x, y) 3

∑m
M
m3 (x 3 , y 3 ) i i i i i i i
m1 ( x 1 , y 1 )
i =1 x= i =1
n
y = i =1
n
z = i =1
n

x
x
โมเมนตรอบแกน x O ∑m
i =1
i ∑m
i =1
i ∑m
i =1
i

m1 y1 + m2 y2 + m3 y3 = My n
K
G
∑m r
n
มวลรวม 3
K
K K K
m1r1 + m2 r2 +... + mn rn ∑ mi ri K i i
∑m y
3 n
M = m1 +m2 +m3 =∑ mi R= = i =1
R= i =1 M = ∑ mi
m1 y1 + m2 y2 + m3 y3 i i
m1 + m2 +... + mn n
y = = i =13 ∑m
i =1
i
M i =1

∑m
i =1
i
i =1
 ในกรณีวัตถุแข็งเกร็ง คือ วัตถุที่มีมวลตอเนื่องกันเปนกอนนั้น โดยที่วตั ถุ
แข็งเกร็งก็คือระบบอนุภาคที่ระยะระหวางแตละอนุภาคถูกตรึงใหคงที่นั่นเอง
ถาจุด CM ของระบบอยูที่
ตําแหนงศูนยกลางมวลของวัตถุแข็งเกร็งจึงเหมือนกับตําแหนงศูนยกลางมวล n
K
K ∑m r i i
ระบบอนุภาคเพียงแตเปลีย่ นเครื่องหมายผลบวกเปนเครื่องหมายอินทิเกรต R= i =1
n n n
K M
∑m x ∑m y ∑m r
n

∑m z

SUT Physics I unit04

i i i i
x= i =1
y = i =1n
i i
K i i
n z = i =1n R= i =1 เมื่อระบบเคลื่อนที่ จุด CM ก็จะเคลือ่ นที่ ดวยความเร็วเทากับ
∑m i ∑m i
∑ mi M n
K
i =1 i =1
i =1
K ∑mv i i
V = i =1

M
x=
∫ xdm =
∫ xdm ∫ zdm = ∫ zdm K K และความเรง เทากับ
z= K ∫ r dm ∫ r dm
∫ dm M ∫ ydm ∫ ydm ∫ dm M R= = n
K
y=
∫ dm
=
M ∫ dm M K
∑m a i i
a = i =1

M
M = ∫ dm
7

จงหาจุดศูนยกลางมวลของ
การหาจุดศูนยกลางมวล ของวัตถุที่มีคาความหนาแนน
มวล m1 = 1 kg วางไวที่ (1 , 1)
ความหนาแนนเชิงเสน λ=
m L คือความยาว
มวล m2 = 2 kg วางไวที่ (2 , −2) L
m
ความหนาแนนเชิงพื้นที่ σ= A คือพื้นที่

Khanchai Khosonthongkee
A
m
ความหนาแนนเชิงปริมาตร ρ= V คือปริมาตร
V

m λ=
dm dm = λdx
λ=
L dx
m
σ= σ=
dm
dm = σda
A da
m dm
ρ= ρ= dm = ρdV
V dV
 ตัวอยางที่12 จงหาจุดศูนยกลางมวลของเสนตรงที่มีความยาว 20 cm
กรณี 1 มิติ x=
∫ xdm = ∫ xdm มีความหนาแนน λ = a + bx เมื่อ a = 2 g / m และ b = 6 g / m 2
∫ dm M
x=
∫ xλdx
M

SUT Physics I unit04

กรณี 2 มิติ เมื่อจุดศูนยกลางมวลอยูที่ (x , y)

∫ xdm = ∫ xdm y=
∫ ydm = ∫ ydm
x=
∫ dm M ∫ dm M

∫ xσda y=
∫ yσda
x=
M M
410
≈ 13.23
31
8

กรณี 3 มิติ เมื่อจุดศูนยกลางมวลอยูที่ (x , y, z)

การหาจุดศูนยกลางมวล กรณี 1 มิติ

x=
∫ xdm = ∫ xdm y=
∫ ydm = ∫ ydm z=
∫ zdm = ∫ zdm x=
∫ xdm = ∫ xλdx
∫ dm M ∫ dm M ∫ dm M ∫ dm ∫ λdx

Khanchai Khosonthongkee
∫ xρdV y =
∫ yρdV z =
∫ zρdV ถาความหนาแนนเชิงเสนเปนคาคงตัว (ไมขึ้นกับตําแหนง)
x=
M M M
x=
∫ xdm = λ ∫ xdx = ∫ xdx = ∫ xdx
∫ dm λ ∫ dx ∫ dx L
 เซนทรอยด
การหาจุดศูนยกลางมวล กรณี 2 มิติ
∫ ydm = ∫ yσda ตําแหนงเฉลี่ยที่หาจากลักษณะทางเรขาคณิตเพียงอยางเดียวนี้เรียกวา
x=
∫ xdm = ∫ xσda y= เซนทรอยด (centroid) ซึ่งมีทั้งเซนทรอยดของปริมาตร เซนทรอยดของพื้นที่
∫ dm ∫ σda ∫ dm ∫ σda และเซนทรอยดของเสน

SUT Physics I unit04

ถาความหนาแนนเชิงพื้นที่เปนคาคงตัว (ไมขึ้นกับตําแหนง) เซนทรอยดของเสน xc =
∫ xdx
L
เซนทรอยดของพื้นที่ ( xc , yc )
σ ∫ xda ∫ xda σ ∫ yda ∫ yda
x=
σ ∫ da
=
A
y=
σ ∫ da
=
A xc =
∫ xda yc =
∫ yda
A A
เซนทรอยดของปริมาตร ( xc , yc , zc )
∫ xdV ∫ ydV z=
∫ zdV
x= y=
V V V
9

การหาจุดศูนยกลางมวล กรณี 3 มิติ ตัวอยาง เสนโลหะบางชิ้นหนึ่ง ถูกดัดใหเปนรูปครึ่งวงกลมที่มีรัศมี R

ดังรูป จงหาจุดศูนยกลางมวลของครึ่งวงกลมนี้
∫ xdm = ∫ xρdV y=
∫ ydm = ∫ yρdV z=
∫ zdm = ∫ zρdV
x= z
∫ dm ∫ ρdV ∫ dm ∫ ρdV ∫ dm ∫ ρdV

Khanchai Khosonthongkee
ถาความหนาแนนเชิงปริมาตรเปนคาคงตัว (ไมขึ้นกับตําแหนง) dA
z
dθ
ρ ∫ xdV ∫ xdV c
θ
R
x= = x
ρ ∫ dV V O
ρ ∫ ydV ∫ ydV
y= =
ρ ∫ dV V
ρ ∫ zdV
∫ zdl
z= =
∫ zdV Z=
L
z = R sin θ dl = Rdθ
2R
ρ ∫ dV V zc =
π
 ตัวอยาง
ตัวอยาง หาเซนทรอยดของครึ่งทรงกลมรัศมี R
จงหาเซนทรอยดของแผนสามเหลี่ยมความสูง h ความกวางฐาน b
h
Z
y dy
l

SUT Physics I unit04

b z r dz

c R
zc
x

Y =
∫ ydA dA = ldy l=
b( h − y ) (สามเหลี่ยมคลาย)
O

A h
Z=
∫ zdV dV = π ( R 2 − z 2 )dz
V

ตอบ Y = h/3
ตอบ Z = 3R / 8
10

Khanchai Khosonthongkee