KAJIAN PERKEMBANGAN LUKISAN KANAK-KANAK

DPLI-PSV

TOKOH PERKEMBANGAN ARTISTIK KANAK-KANAK

LATAR BELAKANG VICTOR LOWENFELD Victor Lowenfeld telah dilahirkan di Linz, Austria pada tahun 1903. Dr. Lowenfeld merupakan lulusan daripada College of Applied Arts di Vienna dan Academy of Fine Arts di bandar yang sama. Tidak lama kemudian beliau telah memperoleh Ijazah Sarjana dalam Pendidikan dari University of Vienna dan telah bertugas sebagai seorang guru sekolah menengah. Ketika di Vienna, beliau juga telah dilantik menjadi pengarah kesenian kepada Blind Institute. Pada tahun 1938, Lowenfeld telah berhijrah ke England sebelum kembali ke United States. Beliau telah bersara pada tahun 1946 selepas berkhidmat sebagai wartime visual aids consultant dalam tentera laut. Lowenfeld telah menyertai Hampton Institute di Virginia pada tahun 1939 sebagai pembantu professor di Industrial Arts dan juga telah berkhidmat sebagai guru seni di institut ini. Tidak lama kemudian beliau telah dilantik menjadi Pengerusi Art Department di institut yang sama. Lowenfeld kemudiannya berhijrah ke The Pennsylvania State University sebagai professor Pendidikan Seni pada tahun 1946. Selepas 10 tahun beliau telah menjadi head of the newly found ed Department of Art Education. Beliau kekal dalam posisi ini sehinggalah beliau meninggal dunia pada tahun 1960. Dr. Lowenfeld juga terkenal dengan Visual-Haptic theory in Art Education yang juga merupakan asimilasi daripada kebudayaan Vienna. Beliau juga merupakan seorang ketua yang aktif dalam National Art Education Association dan The National Committee dalam Pendidikan Seni.
1

KAJIAN PERKEMBANGAN LUKISAN KANAK-KANAK

DPLI-PSV

TEORI PERKEMBANGAN ARTISTIK OLEH VICTOR LOWENFELD

a) Lowenfeld (1975) percaya bahawa setiap kanak-kanak dilahirkan kreatif. Pernyataan ini disokong dengan sifat semulajadi kanak-kanak yang gemar meneroka dan penuh dengan perasaan ingin tahu. b) Victor Lowenfeld menjelaskan bahawa kreativiti seseorang murid itu boleh diukur melalui empat komponen utama iaitu kelancaran (secara spontan serta pantas), fleksibel (mampu menyesuaikan diri denganpelbagai keadaan dan situasi), keaslian (mencari idea baru dan asli), kepekaan (penggunaan deria pancaindera seperti melihat, merasa, mendengar, menghidu, dan sentuhan digunakan secara sepenuhnya sebagai proses pengamatan dan merekod). Victor Lowenfeld dalam bukunya Teori Perkembangan Kanak -kanak menulis tentang terapi seni ini di mana kecenderungan seorang kanak-kanak yang melukis figura ibunya lebih besar dari ayahnya, mempunyai maksud tersirat. Gambaran sebenarnya memperlihatkan kasih saying kanak-kanak itu lebih pada ibunya, sebab itu figura ibunya diberi penekanan sebegitu rupa. Victor Lowenfeld mengkaji beribu-ribu lukisan yang memberi pengertian yang tersurat dan tersirat. Penyelidikan ini menolong ahli bidang psikologi mengakui kepentingan terapi seni dalam merawat kesan psikologi terhadap pelajar-pelajar.

PERINGKAT PERKEMBANGAN LUKISAN KANAK-KANAK MENGIKUT TEORI VICTOR LOWENFELD

2

KAJIAN PERKEMBANGAN LUKISAN KANAK-KANAK

DPLI-PSV

Victor Lowenfeld telah membuat kajian beribu-ribu lukisan kanak-kanak dan telah menentukan tahap-tahap perkembangan artistik mereka. Enam tahap-tahap ini adalah seperti berikut:

PERINGKAT SCRIBBLING (2-4 TAHUN)

PERINGKAT PRE-SCHEMATIC (4-7 TAHUN)

PERINGKAT SCHEMATIC (7-9 TAHUN)

PERINGKAT DAWNING REALISM/ THE GANG AGE (9-12 TAHUN)

PERINGKAT PSEUDO-NATURALISTIC/ REASONING (12-14 TAHUN)

PERINGKAT PERIOD IF DECISION/ ADOLESCENT ART IN HIGH SCHOOL (14-17 TAHUN)

PENGENALAN TEORI VICTOR LOWENFELD

KAJIAN PERKEMBANGAN LUKISAN KANAK-KANAK

DPLI-PSV

Lowenfeld dan Britain (1982) telah memperkenalkan teori perkembangan artistik kanakkanak yang merangkumi peringkat umur dari 2 hingga 14 tahun. Peringkat perkembangan artistik mereka merangkumi lima peringkat utama iaitu peringkat scribbling, peringkat preschematic, peringkat schematic, dawning realism, peringkat pseudonaturalistic dan peringkat adolescent art. Peringkat Scribbling (2-4 tahun) Kanak-kanak menghasilkan contengan secara rawak dan tidak terkawal. Proses menconteng menyebabkan pergerakan badan dan membangunkan koordinasi otot moto tangan. Apabila kanak-kanak telah mampu menguasai pergerakan tangan dan badan, mereka mula melukis dari peringkat contengan kepada lukisan garisan lurus dan melintang kepada melukis bulatan. Peringkat Pre-schematic ( 4-7 Tahun ) Memperlihatkan peningkatan daripada contengan bulatan kepada percubaan pertama untuk melukis objek disekelilingnya dengan menggunakan garisan Contoh :Ibu bapa dan orang yang rapat dengan mereka dilukis dengan mempunyai karakter tangan dan kaki dan dilukis seolah-olah terapung dan dengan saiz imej yang berbeza-beza. Peringkat Schematic ( 7-9 Tahun ) Kanak-kanak kurang cenderung untuk melukis imej objek berbanding pada peringkat awal tadi. Lukisan mula dihasilkan mengikut skema atau konsep tertentu. Penekanan lebih diberikan pada cara penyusunan objek dalam imej selain daripada imej manusia dan objek yang terdapat di sekelilingnya. Contoh : Kanak-kanak mula membuat percubaan dengan membahagikan ruang pada kertas lukisan kepada 2 bahagian iaitu satah udara dan tanah. Bagi pemandangan satah bawah objek disusun secara melintang dan sama manakala objek udara pula dibiarkan kosong. Selain itu, lukisan yang dihasilkan adalah spontan, bebas dan

KAJIAN PERKEMBANGAN LUKISAN KANAK-KANAK

DPLI-PSV

berskala besar. Tidak peka dengan karya mereka sendiri dan tidak kisah dengan lukisan yang dihasilkan oleh rakan sebaya mereka dan gemar untuk berkongsi Peringkat Dawning Realism / The Gang Age ( 9-12 Tahun ) Kanak-kanak melukis dengan mengekalkan konsep dan skema tertentu. Perubahan pada peringkat ini adalah terhadap imej yang dilukis secara realistik dan teliti. Imej lukisan mula mengecil dari segi saiz dan kanak-kanak mula menunjukkan sifat kritikal dengan hasil karya sendiri. Mereka mula membandingkan karya dengan karya rakan sebaya dan ini menjadikan mereka berhati-hati dan sedikit individualistik serta menitik beratkan kualiti karya yang dihasilkan. Peringkat Pseudo-naturalistic / Reasoning ( 12-14 tahun ) Kanak-kanak mula peka dengan konsep realistik dalam menghasilkan lukisan . Mereka menitikberatkan konsep kedudukan dan saiz rasional imej. Mereka lebih gemar melukis melalui konsep peniruan atau melalui objek di hadapan mata dengan lukisan menerusi imaginasi. Lukisan yang dihasilkan jarang dikongsi bersama dengan rakan sebaya dan perasaan malu dan rendah diri akan timbul sekiranya lukisan yang dihasilkan tidak menarik Peringkat Period If Decision / Adolescent Art In High School ( 14-17 tahun ) Peringkat ini merupakan peringkat penekanan terhadap proses penghasilan karya seni dan penciptaan objek. Peringkat ini memperlihatkan kematangan di dalam membuat keputusan dan pemilihan bahan yang sesuai untuk menghasilkan karya seni.

KAJIAN PERKEMBANGAN LUKISAN KANAK-KANAK

DPLI-PSV

KAJIAN & ANALISA LUKISAN KANAK-KANAK MENGIKUT PERINGKAT PERKEMBANGAN

Peringkat Scribbling (Contengan)

Muhammad Fakrul Amin Bin Mohd Daud ( 2 tahun 9 bulan) Contengan tanpa kawalan atau contengan tidak menentu Pada peringkat ini, kanak-kanak tidak mempunyai kawalan pada pergerakan tangan kerana usia mereka yang masih muda, selalunya di dalam lingkungan umur dua hingga lima tahun. Lukisan yang dihasilkan juga selalunya tidak terkawal dan banyak terdapat di dinding, di atas meja dan kertas lukisan dengan menggunakan pelbagai jenis bahan dan medium seperti krayon, pensel warna serta bahan-bahan lain. Penghasilan karya pada usia ini tidak bersifat realistik dan banyak menggunakan lukisan garisan bagi menggambarkan sesuatu imej. Pada usia ini, kanak-kanak lebih gemar untuk mencuba dan bereksperimentasi dengan pelbagai jenis garisan yang boleh dihasilkan melalui pelbagai media. Antara perkara penting yang perlu diberi perhatian adalah cara kanakkanak memegang alatan untuk melukis. Pada usia ini alatan tulis yang dipegang adalah
6

KAJIAN PERKEMBANGAN LUKISAN KANAK-KANAK

DPLI-PSV

mengikut keupayaan cara dan gaya yang disukai oleh mereka. Keupayaan menconteng sangat bergantung kepada keupayaan otot dan keselarasan koordinasi di antara mata dan tangan. Fokus imej yang dihasilkan pada peringkat ini adalah lukisan garisan yang pelbagai. .Adik Fakrul ini merupakan kanak-kanak yang mampu berdikari sendiri apabila beliau bermain. Beliau tidak banyak bercakap tetapi mampu membawa diri disekeliling persekitarannya. Apabila diminta melukis beliau mengambil warna pensel dan terus membuat lukisan. Hasil lukisan diatas memberi maksud kepadanya adalah seekor ikan, ini kerana sewaktu lukisan ini dijalankan dia melihat kakak-kakaknya sedang melukis gambar ikan di dalam laut. Disini dapat dilihat bahawa kanak-kanak mempunyai imaginasi untuk menghasilkan lukisan dan pembentukan imej bergantung kepada peringkat perkembangan usia kanak-kanak.

KAJIAN PERKEMBANGAN LUKISAN KANAK-KANAK

DPLI-PSV

Peringkat Pre-schematic

Fatin Syahfinas Binti Safarizan ( 6 Tahun) Bermulanya bentuk konkrit dan kanak-kanak peringkat ini kebiasaannya melukis

bentuk-bentuk yang terdapat di persekitarannya. Persekitaran memainkan pengaruh besar dan lukisan yang biasa dihasilkan adalah seperti rumah, kereta, bunga, alat permainan dan sebagainya. Gambar yang dilukis telah mula dikenali imejnya seperti objek awan, matahari, pokok dan sebagainya. Imej yang digambarkan berasaskan apa yang mereka tahu bukan merupakan representasi tampak. Objek yang dilukis di manamana sahaja pada ruang lukis. Di peringkat awal penghasilan imej, imej-imej yang dihasilkan melalui lukisan terdiri daripada pelbagai saiz. Unsur ruang cuba dinampak kan iaitu berdasarkan objek-objek penyokong yang diletakkan di sekeliling objek pertama (imej pokok). Ruang ini dinamakan ruang badan. Kanak-kanak yang tinggal di kampung dengan nilai masyarakatnya menjadi sebahagian daripada cara dan sikap mereka pada seni dan persekitaran. Adik Fatin merupakan kanak-kanak yang sangat petah bercakap. Beliau menghasilkan lukisan ini dan menjadikan pengalamannya untuk menghasilkan lukisan di atas, ini kerana beliau cuba untuk melukis persekitaran
8

KAJIAN PERKEMBANGAN LUKISAN KANAK-KANAK

DPLI-PSV

rumahnya. Melalui lukisannya di atas beliau sedang mencuba dan menghasilkan pemandangan mengikut imaginasi yang terlintas olehnya walaupun imej yang terhasil adalah tidak logik bagi orang dewasa. Menurut teori Victor Lowenfeld tanda-tanda contengan mula hilang dan bentuk-bentuk yang dihasilkan adalah rumah, pokok, matahari, kereta. Imej yang pertama dihasilkan adalah adalah rumah kerana ianya adalah objek yang menjadi tempat tinggal ianya sekeluarga. Perhatikan objek-objek yang dilukis beliau memang terdapat dalam pelbagai saiz.

KAJIAN PERKEMBANGAN LUKISAN KANAK-KANAK

DPLI-PSV

Peringkat Schematic

Puteri Nurul Umayrah (8 tahun lebih) Kanak-kanak di peringkat ini tertarik melukis gambar manusia dan objek-objek yang menarik perhatian mereka. Lukisan adik Umayrah ini banyak menggunakan bentuk geometri seperti bujur, empat segi, dan tiga segi. Lukisannya banyak bersifat hiasan (dekoratif). Adik Umayrah merupakan kanak-kanak yang aktif dan petah bercakap. Lukisan adik ini menggambarkan keadaan pemandangan rumahnya ini kerana rumahnya baru siap diubahsuai secara tidak langsung beliau menjadi teruja untuk menggambarkan rumahnya di dalam bentuk lukisan. Beliau banyak menggunakan alat pembaris bagi menghasilkan bentuk geometri empat segi seperti bentuk rumah dan juga pasu bunga. Dalam teori Victor Lowenfeld, objek yang dilukis adalah berskala besar. Pernyataan ini amat jelas dilihat kerana rumah yang dilukis oleh adik ini hamper memenuhi ruang kertas lukisan.

10

KAJIAN PERKEMBANGAN LUKISAN KANAK-KANAK

DPLI-PSV

Teori Victor Lowenfeld yang menjelaskan tentang analisis kanak-kanak ketika 7-9 tahun ini jelas dan tepat kerana seandainya dilihat adik Umayrah terus mengambil pensel dan melakar lukisan serta mewarnakannya. Caranya memegang pensel dan mewarnakan lukisan ini begitu jelas bagaikan minda beliau telah menetapkan apa yang perlu dilukis tanpa mengambil masa yang lama untuk berfikir.

11

KAJIAN PERKEMBANGAN LUKISAN KANAK-KANAK

DPLI-PSV

Peringkat Dawning Realism / The Gang Age

Nur Ain Fatihah Binti Mohd Daud (11 tahun) Pada peringkat ini kanak-kanak mula menyedari tentang diri sebagai seorang ahli rakan sebaya dan masyarakat. Kumpulan rakan sebaya lebih menarik perhatian mereka. Perbezaan jantina mula dirasakan dan sebab itu mereka mula bergerak mengikut rakan sebaya sama jantina. Lukisan mereka juga menampakkan ciri-ciri perbezaan jantina melalui ciri rambut dan pakaian. Objek atau gambar yang dilukis berdasarkan kepada kesedaran tampak sahaja bukan melalui pengamatan. Menggunakan warna bagi menggambarkan sesuatu objek seperti hijau untuk pokok, biru untuk awan dan sebagainya. Kanak-kanak pada tahap ini memasukkan lebih banyak objek dalam lukisan mereka. Garisan yang digunakan oleh adik Fatihah bagi menghasilkan lukisannya ialah garisan halus dan juga garisan tebal. Garisan tebal yang digunakan bertujuan untuk memberi fokus kepada objek yang dilukis di dalam garisan tersebut. . Penggunaan warna pula ialah warna-warna yang menunjukkan suasana ceria, terdapat juga warna-warna panas seperti merah, jingga dan kuning digunakan serta warna sejuk
12

KAJIAN PERKEMBANGAN LUKISAN KANAK-KANAK

DPLI-PSV

seperti warna biru. Warna yang digunakan juga merupakan warna yang harmoni. Adik Fatihah ini menggunakan pemandangan pantai kerana kampungnya berdekatan dengan pantai lalu melalui imaginasinya beliau melukis pemandangan sebuah keluarga yang sedang berkelah di tepi pantai sambil memberi ikan-ikan makan.

13

KAJIAN PERKEMBANGAN LUKISAN KANAK-KANAK

DPLI-PSV

Peringkat Pseudo-naturalistic / Reasoning

Farizirah Binti Safarizan (13 tahun) Pada peringkat ini kanak-kanak lebih menyedari tentang bentuk-bentuk sebenar seperti apa yang diperhatikan. Peringkat ini peralihan zaman kanak-kanak ke zaman remaja dan bersifat lebih kritikal. Lukisannya diolah lebih natural dan mula memahami konsep ruang. Objek yang jauh bersaiz lebih kecil berbanding yang dekat. Adik ini merupkan seorang yang sangat aktif di sekolah mempunyai stamina yang cergas. Adik Farizirah turut menghasilkan lukisan yang bertema persekitaran alam semula jadi. Dalam lukisan adik ini beliau membahagikan ruang-ruang tertentu seperti sawah padi, dan gunung yang menampakkan harmoni bagi pemandangan di kampung. Ruang objek dibuat mengikut saiz dan jarak. Disini dapat dilihat adik ini begitu gemar kepada pemandangan alam semulajadi kerana beliau juga telah membesar di persekitaran yang sedemikian.

14

KAJIAN PERKEMBANGAN LUKISAN KANAK-KANAK

DPLI-PSV

Peringkat Period If Decision / Adolescent Art In High School

Wong May Kei (17 tahun) Individu peringkat ini telah mula membuat kritikan diri, idealistik dan menyedari peranannya dalam masyarakat. Kefahaman tentang ruang, objek dan perlambangan menjadi lebih matang. Lukisan di peringkat ini menjadi penting kepada mereka sebagai media melahirkan emosi, perasaan, respon terhadap sesuatu dan penyataan fikirannya. Mula mengembangkan minat dan kemahuan untuk mendapatkan kemahiran seni. Adik Wong ini merupakan pelajar pintar dan gemar kepada subek pendidikan seni di sekolah. Beliau telah menghasilkan sebuah catan yang menarik bertemakan pemandangan alam dengan pengalaman dan kemahiran yang beliau ada. Warna yang digunakan memberi keharmonian kepada catan ini. Selain itu, imej yang dihasilkan cukup realistik dan mempunyai kematangan di dalam membuat keputusan dan pemilihan bahan yang sesuai untuk menghasilkan karya seni. Bahan yang dipilih untuk

15

KAJIAN PERKEMBANGAN LUKISAN KANAK-KANAK

DPLI-PSV

mewarna adalah warna air. Pemilihan warna yang cuba diterapkan adalah warna-warna yang harmoni dengan alam semulajadi. Konsep perspektif yang begitu jelas diperlihatkan melalui susunan air dan angsa putih yang sedang bermain dengan anak-anaknya berada di ruang hadapan diikuti oleh rumah dan dibelakang sekali kelihatan hutan gunung. Begitu juga konsep ruang, kerharmonian juga kesatuan, penegasan, jalinan dan diadaptasikan melalui catan ini. Adik Wong ini menghasilkan karya ini kerana beliau amat gemar dengan keindahan pemandangan alam semula jadi.

16