Morfologija i anatomija vegetativnih organa viih biljaka (Cormophyta)

Morfologija bilja
gr. morfe oblik, forma logos znanost, uenje - prouava

vanjske oblike biljaka unutranju grau biljaka razvoj biljaka

- trai

zakonitosti osnova raznolikosti pojedinih oblika

- tumai

fizioloko znaenje i filogenetsko podrijetlo pojedinih organa

HOMOLOGNI ORGANI - zajedniko podrijetlo razliiti

oblik, graa i funkcija

trn i stabljika gloga

vitica i grana vinove loze

list cvjetnice trn utike aini i krunini listii pranici i tukovi cvijeta vitica graka

ANALOGNI ORGRANI - razliito podrijetlo - slian

oblik, graa i funkcija

vitica vinove loze i vitica graka

trn gloga i trn utike

gomolj krumpira i gomolj dalije

ADVENTIVNI ORGANI
- nastaju iz drugih osnovnih oblika (ne iz embrija)

- adventivni izdanak iz bilo kojeg dijela stabljike, iz korijena, iz lista

- adventivni korijen iz stabljike ili lista

Svi biljni organi

(izgraeni iz razliitih stanija)

slue

odreenoj svrsi

vre

odreene funkcije

struktura i funkcija
u tijesnom meusobnom odnosu

u vezi

- razvoj biljnih organa

ishrana (autotrofna)

polarna diferencijacija i stvaranje

velikih asimilacijskih povrina izdanka razgranjenog organa za privrivanje - korijena

poveanje vanjske povrine:

izduivanjem

spljotavanjem

grananjem

GRANANJE

opa pojava kod biljaka (rijetko ostaje nerazgranjena mak, suncokret)

- jako se poveava povrina biljke

- omoguava se stvaranje veeg broja listova

3 osnovna tipa grananja:

monopodijalno simpodijalno dihotomo

 monopodijalno grananje glavna os raste iz vrnog pupa jae od postranih

* Picea (smreka), Abies (jela), Pinus (bor) i druge etinjae s piramidalnom
ili unjastom kronjom

* Populus (topola), Fraxinus (jasen), Acer (javor)

 simpodijalno grananje
bone osi razvijaju se jae od glavne i preuzimaju ulogu glavne osi

bb

 simpodijalno grananje
glavna os zavrava rast, a njen pup * prelazi u stanje mirovanja (Tilia lipa) ili se * pretvori u cvijet (Magnolia magnolija) ili se * pretvori u cvat (Syringa jorgovan, Aesculus divlji kesten)

 dihotomo grananje
vrni vegetacijski vrh dijeli se na dva nova razvijaju se dvije podjednako duge grane vegetacijski vrh svake grane se dijeli na dva itd.

*zastupljeno kod niih biljaka

(mnoge alge, nie gljive, mahovine, crvotoine)

BUSANJE poseban oblik grananja kod trava (Poaceae) - grananje iz nekoliko podzemnih zblienih koljenaca glavne stabljike

vor busanja

Vie biljke = Cormophyta

drvenaste
- viegodinje -

zeljaste zeleni
- jednogodinje (sjeme) - dvogodinje (pozemni izdanci - gomolj, lukovica, podanak) - viegodinje - perene (trajni korjenovi) i kronja (razgranjena)

drvee (arbores)
stablo deblo
(nerazgranjeno)

grmlje (frutex)
- grana se pri bazi

polugrmovi
- donji dio odrvenio - gornji dio obnavlja se svake godine

Dijelovi zeljaste biljke

apikalni pup cvijetni pup

izdanak

cvijet internodij

aksilarni pup nodij provodne ile

plojka peteljka

list

razina tla

korijenov sustav

korijenove dlaice apikalni meristemi

novi rast

Dijelovi drvenaste biljke

apikalni pup aksilarnini pup

internodiji

nodij

dugi izdanak kratki izdanak

BILJNI ORGANI
- viih biljaka (Cormophyta) gr. kormos panj, klada, deblo fyton - biljka

Kormofiti

biljke sa stabljikom, listom i korijenom

BILJNI ORGANI viih biljaka

Vegetativni
- ishrana -

Generativni
- razmnoavanje

Izdanak

(nadzemni)

Cvijet Plod Sjeme

Stabljika Listovi

Korijen (podzemni)

Izdanak
fotofilni ili aerofilni iznad razine tla geofilni u tlu submerzni
u vodi

Stabljika

(caulis) dio izdanka nosi listove

- vrni rast - raste neogranieno vegetacijskim vrhom (veina biljaka)

zona rasta - nekoliko do 50 cm

- interkalarni rast - rast ogranien na bazu lanka (internodija)

(Poaceae)

Primarna graa

mezofil

primarna kora sr zrake srike

epiderm ili rizoderm primarna kora centralni cilindar - provodne ile

provodne ile

kono stanije provodno stanije osnovno stanije

primarna kora centralni cilindar

Primarna graa stabljike dvosupnica

epiderma primarna kora zrake srike

kambij

centralni cilindar

kolateralne ile
(otvorene)

stabljika

Primarna graa stabljike dvosupnica

epiderma primarna kora

kolenhim parenhim sklerenhim

sr

zrake srike
ksilem

provodna ila
floem ksilem floem sklerenhimska vlakna

pui
stanice epiderme

parenhim kore kolenhim

Primarna graa stabljike jednosupnica

epiderma

centralni cilindar
primarna kora

kolateralne ile
(zatvorene)

Primarna graa stabljike jednosupnica

centralni cilindar

zatvorene kolateralne ile parenhim

primarna kora epiderma

Primarna graa Dvosupnice Jednosupnice

Sekundarna graa stabljike dvosupnica

- kambij i felogen sekundarni meristemi stabljika prelazi u sekundarnu grau

Primarna graa
stvaranje kambijskog prstena poetak sekundarnog rasta

Sekundarn graa
periderm

sekundarni ksilem (drvo) kambij

kora

sekundarni floem (sekundarna kora)

Sekundarni rast

liko = sekundarni floem = sekundarna kora

Sekundarni rast stabljike

rast u debljinu (irinu)

Sekundarni rast stabljike dvosupnica

Aristolochia tip
(Aristolochia macrophylla, Vitis vinifera)

fascikularni + interfascikularni kambij

p (kambijski prsten)

i prema sreditu i prema van

ksilem (drvo)

prema van

floem (sekundarna kora)

prema sreditu

parenhimsko stanije (zrake srike)

Sekundarni rast stabljike dvosupnica

Tilia tip mnoge drvenaste vrste

- neke zeljaste dvosupnice (Nicotiana sp

prokambijski prsten

izdiferencira direktno u

kambijski prsten

lipa

vinova loza

Popreni prerez kroz sekundarnu stabljiku

Sekundarna graa stabljike jednosupnica

- primarna graa - sekundarna graa pluto felogen ekstrafascikularni kambij
(Yucca, Aloe. Agava, Dracena...)

nove provodne ile i parenhimsko stanije

- nema razlike izmeu primarne i sekundarne stabljike - ne vidi se godinji prirast

Sekundarna graa stabljike golosjemenjaa

Ksilem (drvo)

traheide s ograenim jaicama

SEKUNDARNI RAST
dvosupnice jednosupnice

POSEBNE VRSTE STABLJIKA

Nadzemne
vlat

Podzemne lukovica gomolj podanak

batvo vrijea

Vlat (culmus) stabljika trava

- jasno izraana

koljenca (vorovi, nodiji) i lanci (internodiji) uplja poprene pregrade samo u koljencima

- kod veine biljaka

- neke vrste ispunjena (kukuruz, eerna trska, sirak)

Batvo (scapus) izdueni lanak bez listova

- izbija iz tla - na vrhu cvijet (zumbul, sunovrat, visibaba) ili cvat
(zumbul, maslaak, tratinica, gerber)

Vrijea (stolones) horizontalna stabljika

- djelomino nadzemna, djelomino podzemna - jako izdueni lanci i reducirani listovi

* slue za vegetativno razmnoavanje

Fragaria jagoda Glechoma dobriica Potentilla - petoprst, petolist Lamium mrtva kopriva

PODZEMNE STABLJIKE
(kod

geofita biljke koje nepovoljan period preive u obliku podzemnih stabljika)

lukovica gomolj podanak
nakupljanje rezervnih tvari razmnoavanje

Lukovica (bulbus)

- podzemni, jako skraeni izdanak

- listovi zadebljani, soni (taloenje rezervnih tvari) - najmlai listovi s vegetacijskom vrhom

pup sljedee godine izdanak s cvjetovima

Tulipa - tulipan Allium - luk Hyacintus zumbul

Gomolj (tuber)

podzemna stabljika

- nastaje zadebljanjem vrijea (primarnim rastom u debljinu veeg broja internodija)

- ima ogranieni rast
Solanum tuberosum - krumpir Helianthus tuberosus topinambur

Stabljini gomolji
primarnim ili sekundarnim zadebljanjem hipokotila

Cyclamen sp. ciklame Raphanus sativus rotkva Beta vulgaris repa Brassica oleracea var. Gongilodes - koraba

Podanak (rhizoma) podzemna mesnata stabljika

- neogranien rast - kratke lanke i ljuskave listove - iz pupa nadzemna stabljika

prezimljavanje vegetativno razmnoavaje

Iris germanica perunika Paris quadrifolia Petrov kri Polygonatum multiflorum Salamunov peat Convalaria maialis urica Agropyron repens pirika.

List (phyllum)

- organ ogranienog rasta - postrani izrataj na stabljici

fotosinteza transpiracija

- razvijaju se iz lisnih primordija na vegetacijskom vrhu

osim supki

klicini listii - kotiledoni

- na istoj biljci - razliite kategorije listova:

1. supke 2. pravi listovi 3. pridankovi ili ljuskavi listovi

na podzemnim stabljikama i kod zimskih pupova

4. pricvjetni listovi

plojka

peteljka

palistii

baza lista ili lisno dno

Sjedei listovi nemaju peteljku

Palistii izrasline lisne baze

- samo kod dvosupnica

ohrea - Polygonaceae

Rukavac
* zatiuje pup i interkalarnu zonu

jeziac

rukavac

- trave (Poaceae) - aevi (Carex) - neke titnjae (Umbeliferae)

vor

Oblici listova

- cjeloviti

- razdjeljeni

- sastavljeni

Trajanje listova
Listopadno drvee opada svake jeseni
(ostaju lisni oiljci)

Zimzeleno drvee vie vegetacijskih sezona

- zimzeleni listovi konati, tvrdi ogranieno trajanje

2 godine maslina, boikovina, borovi

* 5 6 godina lovor, jela, smreka

* do 15 godina uskolisna araukaria

Plojka

Anatomska graa lista

List mahovina

nekrocite

biocite

Dorziventralni list -

dvosupnice

epiderma lica palisadni parenhim

mezofil lista

spuvasti parenhim

epiderma nalija

Dorziventralni list

bukva

list svjetla

list sjene

kruka

eerna repa

Koncentrini list

Graminejski tip lista -

jednosupnice

Pup (gemma)
- tjemenite izdanka obavijeno mladim listovima - izvana zatieni ljuskavim listovima

Zimski pupovi - preivljavanje nepovoljnih uvjeta

- kod drvenastih vrsta - na bazi viegodinjih zeljastih biljaka - na podancima

Spavajui pupovi
- postrani pupovi u latentnom stanju - kod drvea i grmlja

hrast i bukva do 100 godina

- mlazovi ili vodopije kod vonih vrsta

- cvjetovi na izdancima kauliflorija

Theobroma cacao -kakaovac Cercis siliquastrum - judi

Theobroma cacao -kakaovac

Cercis siliquastrum - judi

Adventivni pupovi
- nastaju endogeno u stabljici ili korijenu

- iz njih adventivni izdanci

(vegetativno razmnoavanje)

KORIJEN -

podzemni organ biljke

uvrujue biljku u tlo prima vodu i otopljene mineralne tvari

* pravi korijen
iz korijenka raste neogranieno - pozitivno geotropno jako razgranjen
- ra ra 80 km - bundeva 25 km - penica 20 km

gusti splet korjenov sustav

prodire u tlo do razliite dubine

*breskva *eerna repa *p *penica *krumpir *kru *kruka *lucerna 1,5 m 1,7 m 1.9 m 2,4 m 4,.0 m 5,0 m

* adventivno korijenje
iz donjeg dijela stabljike raste koso u tlo - dalje se - grana kao i glavni korijen upav izgled

* adventivno korijenje
na podancima, lukovicama kod trava

na reznicama drvea i grmlja na reznicama listova

(afri (afrika ljubi ljubiica, begonija.. begonija..

* adventivno korijenje
nagrtanjem rajice i krastavaca pospjeuje se razvijanje adventivnog korijenja
Posljedica:

jae uvrivanje biljke pojaano usvajanje vode i min tvari

Primarna graa korijena

ksilem floem pericikl endoderm primarna kora zona diferencijacije korijenova dlaica

zona izduivanja apikalni merisrem korijenova kapa meristemska zona korijenova kapa

Primarna graa korijena

Primarna graa korijena dvosupnica

rizoderm (epiblem) primarna kora centralni cilindar radijalna ila endoderm pericikl

korijen

Primarna graa korijena jednosupnica

rizoderma centralni cilindar

primarna kora

ksilem srika nediferencirani elementi provodnog

stanija

korijen

Rast bonog korijena

Sekundarna graa korijena