1-QFARE POZITE KA SOCIOLOGJIA N SHOQRI

Objekti I studimit t sociologjise eshte shum I gjr dhe kompleks sepse ky objekt sht
shoqria dhe e trsia e saj. Organizimin e jets shoqrore mund ta bjm aq sa ne e
njohim shoqrin dhe raportet shoqrore. Deri te kjo njohje ne mund t arrijm prmes
Sosiologjis. Sociologjis I intereson jeta shoqrore e njeriut dhe grupeve ne shoqri,
pastaj sjelljet shoqrore t individit, institucionet shoqrore duke illuar nga amilja,
grupet shoqrore, struktura. Sa I prket pozits s Sociologjise , pozita e saj varet nga
shkalla e zhvillimit t shteteve dhe shoqris pasi q Sociologjia rol kryesor e ka
humanizmin e njeriut e jo mosrespektimin. !und t thuhet se sociologjia sot sht duke
paraqit interes pr tu studiuar si asnj her m par. " #osov ajo nuk e ka vendin e
merituar n mesin e shkencave t tjera, ajo sht n $shtratin e smundjs% si rezultat I
mosinteresimit te institucioneve shoqrore.
2-SI U ZHVILLUA PROCESI I DIFERENCIMIT TE SHKENCAVE DHE FORMIMI I I
SOCIOLOGJISE.
Sociologjia si shkenc e veqant u ormua n illim t shek. &I& ' vitet e dyzeta( edhe pse
njerzit q prej ditve t para t vetdijs s tyre kan menduar pr enomenet sociale.
)ara ormimit t saj usha e studimit t saj studiohej nga shkencat e tjera si *ilozojia,
histroia, doktrinat politike etj. " lidhje me kt process SPENSERI ka t!k"#a$ "! k%
&$'(!" "k') &$!* H'+',*!)-" ka H!t!$',*!)a. )ra n procesin e zhvillimit
shoqror bhet specializimi dhe dierencimi gjithnj e m I madh I vetdijs shoqrore.
" lidhje me kt jan dy pikpamje kryesore. "j pal mendon se kjo sht magjia orma
m e vjetr e vetdijs shoqrore ' n azn magjike njeriu mendonte se vet mundet t
zotronte ligjet dhe orcat e natyrs."drsa sipas mendimt t dyt religjioni ishte orma
e par e vetdijs mendojn se magjia sht vet pjes e religjionit. *orma e par e cila u
nda nga kjo orm e padierencuar ishte *ilozoia, q erdhi si rezultati grumbullimit t
njohurive t reja. )ra shpjegimi +eogonik I bots u zvendsua me shpjegimin
#ozmogenik sipas te cilit bota zhvillohet n baz t ligjeve t natyrs. #jo sht shprehur
n ,reqin antike kur u paraqiten klasat, kur ju mundsua nj shtrese t ja kushtoj uqit e
veta intelektuale veprimtarive shoqrore dhe shpirtore-politike. !e ndarjen epar pra t
ormimit t ilozois, itohet prvoj dhe dijeni mbi natyrn dhe shoqrin dhe paraqiten
tedenca te reja pr ndarjen e ilozois. !e kt religjioni nuk zhduket por por qndron
edhe mtutje si orm e vetdijs. )eriudha e kapitalizmit I dha edhe m shum shtytje
ktij procesi. #y process ishte m I shppejt te shkencat natyrore se sa te ato shoqrore.
.-PSE ISHTE M I SHPEJT PROCESI I FORMIMIT T SHKENCAVE NAT/RORE.
Sepse shoqeria sht m shum e interesuar pr zhvillimi e shkencave natyrore pasi q
n to mbshtetet zhvillimi I orcave prodhuese dhe ekonomia e malllrave. )astaj pr
arsye se enomoenet natyrore prsriten shpesh dhe jan gati gjithnj t njejta..rsye
tjetr sht se dukurit natyrore mund t shkaktohen edhe artiicialisht qka sht shum e
vshtir pr dukurit shoqrore. "drsa dukurit shoqrore jan komplekse hde t vshtira
sepse paraqesin qeniet intelegjente, dhe se dukurit historike t prsritura kurr nuk jan
identike me t parn, edhe pse dukete ngjajshme ajo ka elemente t reja q dallojn prej
t pars.
CILAT JAN 0URIMET E SOCIOLOGJISE
1-CILAT JAN KONCEPCIONET M0I SHOQRIN N FILOZOFIN DHE HISTORIN
ANTIKE2
#to koncepcione illojne n t ashtuquajturn periudhe antropologjike n ,reqin antike
e cila illon me Soistt. #y akt i poaraqitjs s ktyre koncepcioneve lidhte me at se n
kt koh shoqria greke skllavopronare ishte n kriz t madhe dhe pyetjt se qka t
bhet q antart e polisit t jen t lumtur dhe kto qytete-shtete t shptohen nga
shkatrrimi doln n rend t par. )r t I analizuar kto kocepcione sociale-ilozoike
jan t rndsishme pikpamjet e soistve t )latonit, .ristotelit dhe te shkollave post-
aristoteliane t Stoikve. Sipas soistve jan tri pikpamje mbi lindjen e shtetit a( +eoria
e kontrats shoqrore b( +eoria e natyrs dhe c( teoria e orcs. Sipas disve gjendaj
natyrore ishte me knlikte t vazhdueshme n mes t njerzve dhe nuk ishte gjendje
ideale e barazis dhe e mirqenjs . )itagora mendon se njeriu me I keq n shtetin e
qytetruar vlen m tepr se barbari m I vleshm. .ndaj n rrugn e zhvillimit njerzit
merren vesh reciprokisht dhe krijojne shtetin dhe t mos bjne padrejtsi ndaj njri
tejtrit.
3-CILI ISHTE KONCEPCIONI I ARISTOTELIT PER SHOQRIN
#oncepcioni i .ristotelit ndryshon nga ai i )latonit, jan dy elemente krysore q shquhen
n koncepcionin e .ristotelit/ !4!+!)5t 5 !+&5$56+5t 7! !4!+!)t5 5 +!ta 8565k!". )ra
.ristoteli kishte kuptim te thell pr qshtjet praktike shoqrore andaj shkroi edhe disa
monograi mbi kushtetutat e shteteve greke t cilat prmbajn pasuri aktograike mbi
rregullimet shtetrore antike .)r kt qllim ai kishte organizuar nj grup n0nsish t
tij duke ju ndar punn atyre ..ristoteli gjat krkimeve empirike ka vrejtur rndsin e
aktorit ekonomik ne jeten shoqrore ,sipas tij gjat studimit t dukurive shoqrore ato
nuk mund t ndahen nga dukurit ekonomike. Si rezultat I studimit t ndrrimit t
pushteteve n polise ka ardh n prundim se kjo ndodh per shkak t pa barazive
ekonomike, ne baz t pasuris ai bn ndarjen e shoqris n shum t pasur ,t msm
dhe shum te varur. Simpati ai shprehte ndaj klases s mesme .)r dallim prej )latonit
.ristoteli I jep rndsi prons private dhe rolit t amiljes ai i jep rendsi njeriut shoqror
duke thn se vetem ne shoqri njeriu bhet vrtet njri. !e koncepcionin e ti se shteti
bazohet n natyren e njeriut dhe jo n baz t marrveshjes .ristoteli shaqet si mbrojts
I teoris natyrore mbi origjinen e shtetit. " und ai e konsideron rendin skllavopronar si
t prhershem dhe t pa ndryshueshm dhe del si mbrojts I teoris pr itimin e
skllevrve dhe e sulmon klasen shum te varur ..ndaj koncepcioni i aristotelit ka
elemente meta -iziko 1 biologjik.
9-CILI ISHTE KONCEPCIONI NE SHKOLLAT FILOZOFIKE PAS ARISTOTEL5ANE
" kto shkolla gjejm dy pikpamje t kundrta /pikpamjen stoike dhe at 2)I#34I."2.
Sipas stoikve shoqrija ka lind pasi q natyra e njerzve e don ashtu t jetojn n
bashksi .)ra natyra e tij e shendrroj at nga nj qenje e dobt n t uqishme .#to
jan arsyja dhe shoqrija .)r dallim prej qndrimeve t .ristotelit I cili ishte pr
sistemin skllavopronar ,stoiket u ngriten kunder ktij sistemi duke krkuar bashksin e
prgjithshme njerzore 1 #O5!O)O6ISI" sipas tyre t gjith njerzit jan t barabart pr
nga natyra dhe pr t gjith vlen e njejta e drejt e natyrs 'kt koncepcion e prpunuan
m von romaket e veqenarisht ciceroni (.
:-CILI ISHTE KONCEPCIONI EPIKURIAN
Sipas tyre shteti bazohet n konvenc , ne marrveshje te lidhura ne mes te njerzve pr
t vendosur rendin. Sipas tyre gjendja e par e njerzve ishte me konlikte dhe lut t
prhershme, qdo njeri jetonte per vete, kur njerzit u ngopen me luten dhe dhunn u
morrn vesh ta zgjedhin qeverin dhe ta vendosin ligjin.
;-CILAT ISHIN DUKURIT M T TRAJTUARA N FILOZOFIN ANTIKE
Ishin dukurit socale si p.sh. origjina e shtetit , aktori ekonomik, ndarja e puns, aktori
gjeograik dhe demograik, psikologjik, edukativ dhe te religjionit. "drsa si burim t
dyt t trajtimit t problematiks shoqrore n antik jan edhe shkrimet e ndryshme
historike, si p.sh Shkrimet e 7erodotit, +ukiditit, #senoonit etj. 8sht karakteristik se te
ilozot ,rek e as te historiant nuk e gjejm iden e zhvillimit dhe t progresit n histori,
koncepcioni I ligjris se procesve shoqrore historike. "drsa romakt prveq
prpunimit t enomenit juridik nuk kan ndihmuar pr zhvillimin e mendimit sociologjik.
!endimtart e njohur si 9iceroni dhe Seneka ishin para s gjithash moralist. .ta I kishin
vn vets detyr t mbronin klasn sunduese.
1<-CILAT ISHIN KONCEPCIONET M0I SHOQRIN N KRISTIANIZM
DHE MESJET
#oncepcioni I shoqris n epokn e shkatrrimit t shoqris
skllavoproare dhe te zhvillimit t eudalizmit u shpreh ne dy orma/ n
kristiane-religjiose dhe n natyrale-historike. *ormn e par e praqsojn
etrit e krishter .ugustini dhe +oma .kuini ndrsa ormn natyrale-
historike e praqson arabi Ibn 7alduin. )as lindjs s eudalizmit e s
bashku me t t kristianizmit zhduken shum ryte t ilozois,
shkencave dhe ryte artistike t antiks. 8sht kjo nj koh e dominimit t
kishs katolike n t gjitha serat e jets, qka dhe ndrpren vazhdimin e
zhvillimit t mendimit antik ilozoik.
11-CILI ISHTE KONCEPCION I ATIT AUGUSTIN
" ditt e shkatrrimit t roms ati .ugustin e krijoj veprn e tij $ !bi
shtetin e zotit% kjo vepr me gjith karakterin e saj idealistik religjioz sht
e rndsishme nga kuptimi sociologjik. #jo mund t thuhet ishte prpjekja
e par q rrjellja e historis t shikohet si proces historik botror. )ra
sipas .ugustinit gjat proceseve historike krijohen dy shtete/ shteti laik -
si personiikim I s keqs dhe shteti I zotit 1si personiikim I s mirs.
Sipas tij shtetin laik e krijoi dashuria e njeriut ndaj vehts s tij deri ne
prbuzje ndaj zotit dhe shtetin e zotit e krijoj dashuria ndaj zotit. #to
shtete kalojn npr : etapa dhe n und iton shteti I zotit' mendohet ne
imperatorin romake( me papn n krye si kryetar. )roceset historike
zhvillohen sipas ligjeve determinuese t caktuara nga vullneti I zotit n
lutn konstante t s mirs me t keqen. )astaj cilsi tjetr sht prona
e prbashkt e jo prona private e cila sht shkaktare e konlikteve.
12-(545 5"t! k')(!&(5')5 I t'+a ak#5)5.
)ikpamja e tij ishte przierje e asaj t .ristotelit dhe te .ugustinit. Sipas
tij shteti sht bashksia m e lart dhe me e prsosur e ndrtuar n
baz t arsyes s njeriut e jo n baz t natyrs s njeriut, )r .kuinin si
te .ristoteli shteti zhvillohet nga amilja pr t knaqur nevojat e shtruara
dhe shteti si I till rrnjt I ka n ndarjen e puns. #jo ide lind tek .kuini
pr shkak se ky nuk e njite mir teknikn dhe ekonomin e periudhave t
kaluara dhe t kohs s tij gj q nuk e lejonte ta shoh se shkalla e
caktuar e zhvillimit t orcave prodhuese esht ai aktor q ndikon n
ndarjen e puns dhe nevojave njerzore. #y mendimin e .ristotelit se
njeriu sht kash politike e zgjeroi duke shkruar se njeriu sht kash
shoqrore dhe politike dhe pr dallim nga kasht e tjera ka edhe arsyen.
2dhe ky e mbron skllavrin njejt si .ugustini se zoti I krijoj t gjith t
barabart por skllavria sht rezultat I denimit nga mekati I br m
par. .kuini e qmon paran dhe tregtin. Sipas tij e drejta natyrore ka
ekzistuan prher dhe burimi I saj sht vet zoti. .i pushtetin e monarkut e
n0jerr si vullnet nga zoti ku pushtetin e tyre ia nnshtron pushtetit
universal t paps.
1.- CILI ISHTE KONCEPCIONI I I0NI HALDUIN
.i zhvillon sitemin natyror 1historik dhe realistik t trajtimit t shoqris
dhe ka karakter sociologjik. 2dhe vet deinicioni I historis n veprn e tij
$ )relegomen% ka karkter historik. )ra lnda e vrtet e historis sht t
na bj t mundshme t kuptojm gjendjen sociale t njeriut. #jo do t
thot se qytetrimet dhe enomenet e tij q e mbajn nj popull mbi tjtrin
dhe sjellin lindjen e imperatoris dhev t dinastive . Sipas tij jeta sociale
sht enomen natyror ndrsa kushtet e jets jan krejtsisht reale dhe
elementet e tyre jan biologjike, gjeograike dhe ekonomike. Ideja e par
karakteristike e tij sht se struktura sociale e shoqris njerzore varet
prej disa rrethanave si ekonomike s dyti ai mendon pr lidhshmrit n
mes t enomeneve t ndryshme shoqrore dhe s treti se socialiteti I
grupeve bazohet n vetdijen shoqrore unike, s katrti ideja e tij pr
principin e historicizmit, s pesti ideja se procesi historik esht ciklik pra e
ka illimin, rrjelljen dhe undin e tij ' imperatorit , popujt , qytetrimet(.
;azuar n kt t gjitha ai mund t trajtohet si paraardhs I shkencs mbi
shoqrin-Sociologjis.
11-CILAT JAN 0URIMET SOCIOLOGJIS N KOHN E RE
!und t thuhet se ekzistojn dy lloje t burimeve q kan kushtzuar
lindjen e sociologjis .( kushtet shoqrore-historike dhe politike ;(
;urimet teorike. Sipas kushteve shoqrore-historike t cilat kan shtruar
nevojn pr nj shkenc e cila do t prshinte ligjsit e strukturs t
shoqris pr ta udhhequr m mir shoqrin dhe pr t zgjedhur
problemet e shoqris n baz t zhvillimit konkret t shoqris. Si
burime teorike mund t merren <-+eorit sociale-politike-ilozoike t
shekujve &=I-&=II >-*ilozoia e historis dhe zhvillimi I saj modern ?-
ekonomija politike klasike dhe @-kocepcionet e socialistve utopist.
1=-QKA SHT SHTETI DHE PRKUFIZIMI I TIJ
Shteti muk ka ekzistuar gjithnj ai sht paraqitur m von n nj shkall
t caktuar t zhvillimit ekonomik dhe t emancipimit shoqror. 3 paraqit
ather kur jeta u b e pakuptimt kur qdo kush vepronte jo sipas
rregullave por n raport me orcn. )ra kur n shoqri vepronte rika,
shqetsimi, pasiguria, kur ju rrezikohej jeta, njerzit e menduan dhe e
organizuan shtetin. Shteti dhe shoqria dallojn nga njra tjetra . shoqria
sht trsia e strukturave , raporteve, shteresimeve dhe qytetart ne
trsi ndrsa shteti sht institucion me organizim dhe ndikim t veqant
shoqror I cili n0irret nga shoqria dhe ngritet mbi shoqrin me mundsi
q t I detyroj qytetart e vet q sjelljet e tyre t ja prshtasin sistemit
juridik t shtetit duke pasur parasysh edhe lirit dhe t drejtat e qytatarve.
" shoqrit demokratike shteti duhet t jet demokratik. Demokratik
sht shteti q organet e veta I zgjedh n mnyr demokratike nga
populli. Shteti I s drejts konsiderohet ai shtet me an t cilit sistemi I
vlerave demokratike deprton n mekanizmat juridik. )o t pushoj s qeni
shtet I s drejts ai bhet shtet I s padrejts. )o ashtu n lidhje me kt
vlen prkuizimi se shteti I s drejts sht shteti I cili sipas normave
kushtetuse siguron garantimin e t drejtave nn kontrollin e rrept t nj
organi ligjdhns pr veriikimin e ligjris.
13-SI ERDHI DERI TE FORMIMI SHTETIT DHE CILI SHT ROLI I TIJ.
Aan dy pikpamje q dominojn n ormimin dhe zhvillimin e shtetit a( B
shteti sht ormuar me an t dhuns dhe q mbshtetet n orc dhe
b( q shteti sht ormuar si rezultat I kontrats shoqrore.
19- CILI ISHTE KONCEPCIONI I HO0SIT PR SHTETIN
6idhur me trajtimin e shtetit ne kohn e re shaqen prsri edhe pikpamje
antike . +ani dominon pikpamja se shteti eshte krijes njerzore. #t akt
e thekson 7obsi n veprn e tij $ 6aviathan% ku thot se shteti nuk sht as
krijes hyjnore e as e mbinatyrshme por sht vepr e vet njerzve. #jo
pikpamje e kundrshton at pikpamjen eudale-religjioze. ,jendja
natyrore q I paraprin shtetit sipas hobsit karakterizohet me lutn e t
gjithve kundr t gjithve., qka tregon se njeriu nuk sht shoqror pr
nga natryra siq thoshte aristoteli. .ndaj n lutn ndrmjet njerzve pr t
plotsuar nevojat e tyre, pr t mos, u sharosur bhet mrrveshja ku
shtetasit I jepin t drejtata e veta monarkut. .ndaj shtetasit I nnshtrohen
pushtetit absolute t monarkut t vet me kontrat. )r kt edhe
sovraniteti I takon monarkut e jo shtetasve.
1:- CILI ISHTE MENDIMI I ZHAN ZHAK RUSO PR SHTETIN
#y ka nj pikpamje krejt tjetr pr shtetin. Sipas tij n gjendjen e par te
barazis natyrore, njeriu sht moralisht I paprishur. !e paraqitjen e
prons private shaqet pabarazia dhe konlikti n mes t njerzve. )r t I
ikur ksaj njerzit merren vesh n mes t tyre dhe t drejtat natyrore ja
dorzojn nj sunduesi t prbashkt. )or me kt pabarazia nuk zhduket
sepse tani sunduesi bhet despot I vrtet. !irpo populli ka t drejt t
prmbys sunduesin sepse sht populli ai q sht Sovran. Sipas tij
kalimi nga nj gjendje natyrore n at qytetare sht e lidhur me pronsi
private. "j munges n kocepcionin e tij ishte akti se lindjen e shtetit ai
nuk e lidhte me lindjen e shoqris me klasa,.
1;-SI SHT SOCIOLOGJIA SIPAS OG/ST KONTIT
Ogyst #onti konsiderohet si themelues I sociologjise. #onti ka ligjeruar
mekanikn dhe matematikn ne paris, por pr shkak t botimit t veprs
s tij $ #ursi I ilozois pozitive% e ka humbur at vend. Sipas tij lvizsi
kryesor I dukurive shoqrore sht intelekti. " koncepcionet sociologjike
t #ontit kan ndikuar rrethanat e kohs kur ai ka jetuar. !e veprn e tij /
kursi I ilozois pozitiveC ai e ka ndar sociologjin si shkenc e veqant.
#t ne illim e ka quajtur *izika sociale si shkenc q merret me studimin
e dukurive sociale. " veprn e tij ai e ka br klasiikimin e shkencave
n t ciln dukurit shoqrore I ka br si lnd t nj shkence t
prgjithshme mbi shoqrin. "drsa dukurit natyrore ai I ndan n trupa jo-
organik dhe n shkencat prkatse si/ bilogjia 1si shkenc mbi individin
dhe sociologjia si shkenc mbi llojin njerzor. )astaj ai ndan sociologjin n
A > "tat5ka "'(5a4! ! "'?-$5"- @> 75)a+5k-) "'(5a4!. Detyr e
sociologjis sipas #ontit sht q t kundroj qdo dukuri nga dy aspekte
nga aspekti se n mes t dukurive ekziston harmonia dhe nga aspekti se
qdo dukuri sht e lidhur me gjendjen e mhershme dhe t mvonshme
t shoqris. S5&a" k')t5t "'?-$5a )- 6A5445+5) ! "a* ka4') )-&-$
t$5 "ka44-
a> "aka44a t!'4',*5k!-&a$a?!t "ka44-) 8-+5)'$! t- t- 75t#$5"-
@> "ka44a +!ta8565k! B k# 7#k#$5t "&*!,'!) +! 57! a@"t$akt! 7!
(> "ka44a "k!)('$!- t- "t#75#a$5t +! )75+!) ! "k!)(aA! &'65t5A!. #onti
konsiderohet si themelues I pozitivizmit duke e vn zhvillimin e dituris pozitive kundr
dituris metaizike. !otivet kryesore t kontit ishin t qarta ai I kishte shtruae vehts q
t I zgjidh kundrthnjet shoqrore- e q kjo ishte objekt I hulumtimit t tij.
2<-CILAT ISHIN QASJET EVULUCIONISTE TE HER0ERT SPENSERIT PR LNDN E
SOCIOLOGJIS
6nda e sociologjis sipas tij sht n rymn e parimeve evulucioniste sht rritja ,
unksionimi dhe struktura e grupit shoqror. #u grupin shoqror e prbjne vetit e
prbashkta t njerzve. .ndaj del prundimi se grupi eshte njsia themelore
sociologjike. ;renda grupit duhet studiuar cilsit psikologjike t individve. #jo qshtje
n sociologji quhet partikulariste, q ka object studimi enomenet shoqrore. Spenseri
mendon se grupet krijohen vetm kur ekziston pabarazia n mes t tyre. )o sipas tij
ekziston nj ekuilibr n mes t shoqris dhe mjedisit t ngusht t saje. #y ekuilibr
ekziston edhe n mes t grupeve t ndryshme. .ndaj prpjekja pr t ruajtur kt
ekuilibr e merr orms e luts pr ekzistenc. Sipas tij politika I ka rrnjt vetm n
rikn nga qeniet e tjera, kurse orca religjioze e ka n rikn nga vdekja. #alimi nga
shkalla e ult militariste n nivelin m t lart industrialist do t bhet me zhvillimin e
gjithmbarshm. #t zhvillim duhet ta prcjell harmonia n mes t idnividve, grupeve,
institucioneve. Spenseri n shpjegimin e t kuptuarit t sociologjis bn jal edhe pr dy
kategori sociologjike pr demograin dhe oraganizimin politik t shoqris. Sipas tij sa
m shum q t avansohen ormat e ndryshme t civilizimit aq m shum do t
dobsohen orcat e enrgjis iziologjike n planin e shtimit , zhvillimit, dhe airmimit t
njeriut. " und spenseri thekson se shoqria mund t ekzistoj dhe t zhvillohet vetem
me mbrojtjn nga shteti. #u shtetin e prcakton me tri elemente/ a( udhheqsi b( grupi
I vogl njerzve t at n strukturat shtetrore dhe c( masa e madhe q dgjojn dhe I
kryejn punt. "drsa sipas tij demokracia sht nja organizim politik n harmoni me
lirit e prbashkta.
21-CILI ISHTE MENDIMI I KLASIKVE T MARKSIZMIT PR SOCIOLOGJIN
Marksi dhe Engelsi kan qen analitik t studimit t shoqris kapitaliste. Ata bnin prpjekje pr heqjn e
raporteve tejtrsuese dhe pr krijimin e nj shoqrie ku marrdhnjet do t jen t barabarta. Marksi dhe engelsi
propagandonin iden e revulucionit n shoqri dhe t rolit te masave n prcaktimi e fatit t tyre ekonomik dhe
politik. Sipas tyre sociologjia ka pr detyr analizmin e proceseve dhe t veprimeve t njerzve n prodhim. Ata
jan qasur sociologjis n aspektin historiko!materialist. Sipas Marksit akti par historik sht prodhimi
mjeteve q nevojiten pr plotsimin e nevojave themelore " banesa# ushqimi# veshmbathja etj.$ Marksi ka
definuar tri parime t zhvillimit t shoqris a$ parimi determinimit historik " secila gjendje shoqrore sht
determinuar nga gjendja tjetr shoqrore e mhershme$ b$ parimi mbi karakterin primar t realitetit
shoqror" zhvillimi shoqror n masn m t madhe ka prcaktuar qenjn shoqrore$ c$ %arimi mbi rolin primar
t bazes ekonomike n shoqri. &lasikt e marksizmit e kan sudiuar sociologjin pa e prmendur emrin e saj.
22- CILA SHT LNDA E SOCIOLOGJIS
Sociologjia si shken e prgjithshme shoqrore ka lnd t veten hulumtimin e shoqris dhe t ligjshmrive t
prghithshme t saj. &onti isht ai cili ja dha emrin ksaj shkence. %rveq saj konti sht prpjekur ta bj
edhe definimin e saj# ku definimi jo plot tij ka shkaktuar polemika t ndryshme. &onti mendon se ajo si
shkenc mbi shoqrin e ka pr detyr t hulumtoj ligjet ekzistuese t zhvillimit shoqror. Ai fillimisht e ka
ndar nga shkencat e tjera duke e quajtur fizik sociale e pastaj e ka quajtutr sociologji. 'drsa spenseri n
sociologji e ka bartur iden e evulucionit# zhvillimin organik dhe luftn pr ekzistenc. Emil (yrkemi themelues
shkolls sociologjike ne franc thekson se sociologjia duhet te studijoj faktet sociale njejt si sendet. %r t
sociologjia sht shkenc enciklopedike dhe ndahet ne sociologji t religjionit# moralit# jurispodenc etj. %or
prkufizimet e shumta t lnds s sociologjis tregojn pr mungesn e nj metodologjie t prbashkt gj q
ka penguar definimin e sakt t lnds s sociologjis. ' fund sociologjia sht discipline e prgjithshme
shoqrore. )nd e studimit t saj sht shoqria si dukuri e prgjithshme. Ajo merret me studimin e dukurive
sociale e dhe marrdhnjeve n mes t ktyre dukurive. %rveq anes abstrakte t studimitv ajo merret edhe me
studimin se prej qfar elementesh prbehet shoqria.
23-QFAR RAPORTI KA SOCIOLOGJIA ME EKONOMIN POLITIKE
Ekonomia politike si shkenc merret ma analizimin e fenomeneve ekonomike ajo merret me ligjet e
prgjithshme t prodhimit# konsumit#tregut# paras puns etj. ' anen tjetr pasi q sociologjia merret me
zhvillimin e ligjsive t ndryshme shoqrore del se kto dy shkenca kan afrsi n mes t tyre. 'drsa dallimi
n mes t tyre qndron n faktin se ekonomia studion pjest e veqanta t puns n organizat# kurse
sociologjia merret me t gjitha pjest si nj trsi. (uke qen se sociologjia nuk bazohet vetm n nj argument
ajo i prmbledh t gjitha faktet# andaj ajo i prdor rezultatet e ekonomis politike si fakte t verifikuara n
praktik.
24-QFAR RAPORTI KA SOCIOLOGJIA ME SHKENCAT JURIDIKE
Shkencat juridike jan m t vjetra se sociologjia por edhe ne t kaluarn mendimi shoqror e edhe sot qndron
n lidhje t ngushta me t drejtn. E drejta m tepr sht interpretim dhe pershkrimi strukturs s brendshme
t rregullave# normave ku n baz t tyre ajo e bn prshkrimin e veprimeve t njerzve dhe t raporteve t tyre.
E drejta q bn rregullimin e raporteve lidhur me pronn trashegimin# jetn civile# pr familje# n kohn e
sotshme brenda nj shteti quhet e drejt pozitive. *uhet ashtu edhe pr arsye se bn rregullimin e raporteve
shoqrore sipas normave juridike. 'drsa sociologjia bn shpjegimin e norms juridike varsisht prej
rrethanave t caktuara shoqrore!historike. 'ormat juridike mundsojn sociologjis q t njoh marrdhnjet e
ndryshme shoqrore.
25-SI QNDRON RAPORTI I SOCIOLOGJIS ME SHKENCAT POLITIKE
&to dy shkenca jan t afrta sepse aplikojn metoda t njejta n hulumtimet e tyre. Mirpo fusha hulumtuese e
tyre ndryshon pr nga forma# vllimi# dhe prmbajtja pasiq shkencat politike merren me studimin vetm t nj
pjese t struktures shoqrore!ajo merret me studimin e pushtetit. 'drsa sociologjia e studion e tr strukturn.
'dryshimi i dyt sht se qllimi dhe vlera politike e nj partie jeton ne grupe t ndryshme t nj apo m shum
shtresave ndrsa sociologjia e shtrin analizn e vet n t gjith shoqrin ku bjn pjes ato shtresa dhe klasa.
26-SI QNDRON RAPORTI I SOCIOLOGJIS ME PSIKOLOGJINE SOCIALE
Edhe kto dy shkenca jan t afrta duke u bazuar n qndrimin se fenomenet shoqrore prmbajn n vete
elemente psikike. (allimi i tyre sht se sociologjia bn studimin e grupit n trsi ndrsa psikologjia sociale bn
studimin e individit n grupet shoqrore. Sociologjia merret me studimin e qshtjeve q jan t parbashkta pr
t gjith ndrsa psikologjia sociale merret me ndryshimet individuale t antarve t grupit. Sociologjia
hulumton pr prmbajtjen e sjelljeve t antarve t grupit ndrsa psikologjia sociale merrret me proceset se si
formohen qndrimet pr sjelljet shoqrore.
2-SOCIOLOGJIA E VEQANTE
(uke filluar q nga faza e par e socilogjis ka pasur mendime pr ekzistimin e shum disiplinave t saj.
Sociologjia duke e realizuar detyrn e saj me zhvillimin e saj ka krijuar disa disiplina t veqanta. &jo pr
arsye se gjat hulumtimeve t shoqris si trsi sht shfaqur nevoja e hulumtimit t specializuar t disa
dukurive dhe marrdhnjeve t veqanta shoqrore. +ani sht duke u paraqit nj lloj i ri i sociologve!specialist
t cilt hulumtojn vetm nj lmi t caktuatr dhe nuk ju intereson pr dukurit e tjera. 'j prej sociologjive t
veqanta sht ajo industriale e zhvilluar n evropn perindimore dhe n amerik e cila hulumton problemet e
pasojave sociale q shkaktohen n pun dhe jetn e puntorve n prodhimtarin bashkohse industriale. %astaj
sht sociologjia e puns e cila merret me studimin e e grupeve t ndryshme shoqrore t cilat formohen gjat
puns dhe prodhimtaris njerzore. %astaj sht sociologjia e qyteteve " urbale$ q merret me studimin e
problemeve q shfaqen dhe zhvillohen n kuadr t qyteteve. %astaj sociologjia rurale e cila merret me
prshkrimin# klasifikimin e formave strukturale dhe proceseve te ndryshme njerzore n shoqrit rurale. %astaj
kemi edhe sociologjit si n vijim, E arteve# religjionit# moralit# politiks etj. 'drsa metasocilogjia sht
shkenc e cila hulumton sociologjin si shkenc duke prcaktuart qka sht lnda dhe metoda e saj.
2!-CILI SHT KONCEPTI I METODS
Me konceptin e metods n shkenc kuptojm rruga ose mnyra e studimit t asaj shkence pr njohjen e
ligjshmrive t cilat ajo studijon. Ajo sht m se nevojshme pr procesin e hulumtimit. 'drsa shkenca mbi
metodat quhet metodologji. Secila shkenc ka metodat e veta t hulumtimit. Mirpo asnj shkenc nuk ka
metodat e veta t specializuar por shfrytzojn disa metoda t prgjithshme shkencore#.Sa prket metodave
empirike t studimit n shkencat shoqrore origjinn e tyre kto metoda e kan prej shkencave natyrore. '
sociologji jan zhvilluar metodat e veqanta t ndryshme teknike pr hulumtimin empirik t dukurive shoqrore.
%astaj jan edhe metodat hulumtuese q studijojn nga nj aspekt caktuar nj lmi t caktuar t jets shoqrore.
2"-CILAT JAN METODAT E SOCIOLOGJIS
'j pjes te madhe te metodave sociologjia i ka marr nga shkencat e tjera. Me qllim pr t qen sa me ekzakte
sociologjia prdor metodat shkencore natyrore meq ajo hulumtimin e nis prej dukurive konkrete dhe shkon
kah ajo e prgjithshme. Studijusit e sociologjis prveq marrjs me qshtje abstrakte teorike merren edhe me
mbledhjen e shnimeve t ndryshme lidhur me dukurit shoqrore %r kt qllim ata prdorin metodat empirike
si p.sh metoda e anketimit# metoda statistikore. Mirpo pr socilogjin sht e rndsishme gjetja e nj metode
gjenerale pr t ndriquar materialin e grumbulluar. Sociologjia po ashtu ka marr metoda prej shkencs
demografike ose prej shkencs s statistiks# historis # psikologjis dhe prej lemive t tejra t ndryshme.
3#-METODA E T VREJTURIT
Me metodn e t verejturit ose " observacionit$ kuptohet metoda ku hulumtuesi prmes t t vrejturit prcjell
individualisht ose kolektivisht drejtprdrejt ose trthorazi zhvillimin dhe lvizjn e dukurive shoqrore. &jo
sht nj ndr metodat m t vjetra e cila prdort n hulumtimin e shoqris dhe grumbullimin e fakteve
materiale. Me rndsi te kjo metod sht q vrojtuesi t mos ndrhyj n dukurit gjat vrojtimit t tyre. %o
ashtu nevojitet nja plan sistematik. Metoda e t vrejturit sht shume e zhvilluar n sociologjin bashkohse ku
dallohen dy forma kryesore t saj , a$ t vrejturit e trthort " indirekt$ dhe b$ t vrejturit direkt " t
drejtprdrejt$.-orma e drejtprdrejt sht kur hulumtuesi e kryen punn n terren me kontakt t
drejtprdrejt kjo mund t jet aktiv kur merr nj ndr rolet dhe mud t jet pasiv. 'drsa t vrojtuarit indirekt
ose i trthort sht kur hulumtohen dukurit t cilat nuk jan t dhna n mnyr t drejtprdrejt si p. sh i
takojn s kaluars siq jan dokumentet e ndryshme.+ vrejturit prbehet shpesh prej zbatimit te mjeteve
teknike.
31-METODA E EKSPERIMENTIT
Me eksperiment kuptohet krijimi artificial i situatave t caktuara pr t vshtruar se si njerzit do ti shprehin
sjelljet e tyre .Me ndihmen e tij shkencat bhen m egzakte .' shkallen e sotshme konsiderohet si metod m
efikase si nj ndr instrumentet m t rndsishm n hulumtim .Eksperimenti ndihmon n kuptimin dhe
interpretimin e dukurive dhe t mardhnjeve shoqrore .Eksperimenti konsiderohet t jet m prdorshm n
shkencat natyrore sepse aty hulumtohen gjrat me t cilat njeriu mund vepron si t doj. 'drsa sa prket
dukurive shoqrore sht ndryshe sepse ato nuk mund t shkaktohen artificialisht. ' sociologji eksperimenti
aplikohet n hulumtimin e rrethanave n t cilat dukuria zhvillohet. Edhe pse eksperimenti si metod pr
studimin e dukurive shoqrore sht pjesrisht diskutabile dhe has n pengesa ai prap se prap gjen zbatim dhe
ka rndsi n hulumtimin e rrethanave t caktuara shoqrore n sociologji.
32-METODA STATISTIKORE
.sht nj ndr metodat kryesore n hulumtimet empirike n sosiologji dhe ne shkencat e tjera shoqrore e edhe
ato natyrore. Me an t saj konstatohen rregullat e sjelljeve dhe karakteristikat n masn e ngjarjeve dhe t
rasteve t caktuara. &jo metod ofron prgjigje n pyetjt se si shfaqet nje dukuri shoqrore. &jo metod mund
t prdort n mnyr t pavarur ose n kombinim me metodat e tjera. Ajo ka kontribuar sociologjis n baz
t teoris s modeleve.. kjo kuptohet n at mnyre q prej nj grupi t madh zgjedhet nga grup vogl si model
grupit t madh me qllim q t kundrohet dhe mandej zbatohet ashtu sikurse vlen pr tr grupin. &jo metod
mundson krahasimin e situatave t ndryshme dje ndihmon q nga fakte t ndryshme t n/irren prfundime t
cilat vlejn pr t ardhmn. Mirpo pr shkak q dukurit shoqrore jan komplekse sht vshtir t ndriqohen
me ann e metods statistikore.
33-METODA E T TESTUARIT
Metodn e t testuarit e ka prvetsuar sociologjia prej shkencs s psikologjis . Me an t ksaj metode
studiohen vetit e individve si dhe vetit e grupeve n baz t reagimit t tyre kur ekspozohen stimulimit ose
ngacmimit. Si metod shpesh prdoret pr studimin e intelegjencs s nj personi apo grupi# pastaj pt studimin
e karakterit# temperameniti etj. &ur shtrohen disa pyetje dhe n baz t tyre merren prgjegjet dh pasraj
konstatohet raporti n mes t pyetjeve dhe prgjegjev# quhet koeficienti intelegjencs. +esti eshte nj
instrument sociologjik me t cilin ngacmohet dhe matet nj aktivitet pastaj rezultati krahasohet me rezultatet e
tjera te marrura n situate prkatse. Me gjith vrejtjet kjo metod gjen zbatim dhe ka rndsi t veqant n
sociologji.
34-METODA E INTERVISTS
&jo metod luan rol t rndsishm n grumbullimin e materialeve faktike. %o ashtu kjo metod prdort n
sociologji bashkohse pr verifikim dhe themelimin e shnimeve t cilat jan fituar m hert m ndonj metoda
tjetr hulumtuese. &jo paraqet formn e komunikimit shoqror me an t s cils hulumtuesi bn pyetje
individit n lidhje me dukurit e caktuara shoqrore gojarisht ose me shkrim. ntervista zhvillohet n mnyr
gojore ose me shkrim. 0jat intervists duhet treguar vullnet dhe dshir t mir pr t kuptuar dhe n ann
tjetr intervistuari duhet t jet sinqert n prgjigjet e veta. Shpesh pr t marr rezultate apo prgjegje t
sinqerta intervistuari mbett anonim. %ra kjo metod prbehet prej biseds dhe mbledhjs s shnimeve nga
intervistusi. ntervista mund t jet e mbyllur! me pyetje dhe prgjegje po!jo dhe mund t jet e hapur ku
intervistuari ka liri ta ktheje prgjegjn n form bisede. %o ashtu ato mund t jen t organizuara kur pyetjet
jan t planifikuara dhe t fiksuara dhe mund t jen t pa organizuara # n mnyr spontane. ntervista duhet t
pregaditet me kujdes dhe t dihet qllimi saj. .sht edhe intervista 1panel e cila sht intevist e cila
prsritet n intervale kohore.
35-METODA HISTORIKE
Metoda historike ka qllim q qdo dukuri t jets shoqrore ta shqyrtoj ashtu siq jan ato dukuri njra prej
tjetrs dhe t lidhura n mes veti. &jo metod dukurit shoqrore dhe ekonomike studion n zhvillimet e tyre
historike. &jo metod n interpretimin e till has edhe n pengesa t ndryshme si p.sh. disa vende kan kaluar
prej feudalizmit n shoqrit bashkohse duke kaprcyer nj form ekonomike!shoqrore. &jo metod sht e
vjetr dhe e lidhur me interpretimin racional t dukurive shoqrore. 'johja e gjendjs s shoqris s t kaluars
t vendeve n veqanti dhe dhe si histori n trsi ka treguar q n rrafshin historik sillen rezultate pozitive
shkencore. &jo metod do t thot kundrimi historik zhvillimit t shoqrive dhe t dukurive t saja. (uke e
zbatuar kt metod duhet pasur parasysh se dukurit shoqrore kurr nuk zhvillohen n mnyr lineare# por ato
psojn ndryshime gjat historis.
36-METODA SOCIOMETRIKE
&jo metod shrben pt t kuptuar individin n grup dhe sjelljet e grupit si trsi. &jo metod sht themeluar
nga amerikani M23E'2 ai me hulumtimin e grupeve ka ardh n prfundim se disa individ n mes veti jan
m tepr trheqs e disa refuzohen e disa jan indifirent. %rmes ksaj metode konstatohet simpatia!antipatia#
trheqja!refuzimi individve. 4renda grupit. Moreno mendon se s pari duhet ndryshuar 5qelizat e saj6 e
pastaj shoqria n trsi. Elementet e sociomtris jan , sociodrama# psikodrama# dhe sociogrami. Sociodrama
sht ajo form e lojs kur tr grupi merr pje ndrsa grupi tjetr sht publiku. %sikodrama sht kur
individve ju jepet t luajn role n prputhje me rolet e tyre ne jeten e rndomt. &jo metod n prgjithsi
shrben si metod teknike e prshtatshme pr grumbullimin e materialit empirik.
3-METODA KOMPARATIVE $ KRAHASUESE%
&jo metod prbhet prej konstatimit t ngjajshmrive dhe t ndryshimeve n mes t dukurive t ndrsyhme
edhe n natyr e edhe dukurive shoqrore siq jan shteti# kombi# populli # familja etj. &shtu me kt metoda
bhet krahasimi shteteve n ms veti# kombeve n mes veti# familjeve n mes veti se si jan zhvilluar gjat
historis dhe me an t ktij krahasimi zbulohen elementet e prbashkta dhe specifike t tyre. &jo metod
shrben pr krahasimin shnimeve pr t arrir deri te prfundimet pozitive dhe n krijimin e vlerave t reja.
&rahasimi si metod e grumbullimit t materialeve mund t prdort n vend t eksperimentit kur ka pengesa
pr zbatimin e eksperimentit. (obsija e ksaj metode sht se nuk ka mudnsi q me shpejtsi t mblidhen
shnimet e nevojshme empirike pr krahasimin e dukurive shoqrore.
3!-METODAT SOCIOLOGJIKE
7 hulumtuesi t ket sukse ai duhet q t i prdor metodat n mnyr t kombinuar. (uke u nisur nga
sociologt!themelues t sociologjis q kan konstatuar se metodologjia sht m se domosdoshme ata edhe e
kan aplikuar n sociologji. &rakateristik e metods bashkohse sht puna e ekipev gj q ndihmon n
rezultate m t mira pasi q shoqria bashkohse dhe dukurit e saja jan t llojllojshme dhe t shumta dhe sht
gati e pamundur q vetm nj njeri ti hulumtoj dhe anlizoj. Metodat sociologjike mudnsojn njohjen e
lidhshmrive shkakore dhe t shfrytzoj sendrtimin e qllimeve te caktuara shoqrore.
K'44!kA5#+5 5 Pa$!
3"-KONCEPTI I SHOQRIS NJERZORE
&y kocept sht nj ndr kategorit m t gjra dhe prdort n kuptime t shumta. Sociologjia si shkenc e
prgjithshme mbi shoqrin e ka si lnd t vetn t studiuarit e shoqris njerzore n trsi me ligjsit e saj.
Andaj n prcaktimin e ktij kocepti merren parasysh ato elemente q jan t prbashkta pr t gjitha shoqrit
konkrete. 'j ndr kuptimet sht se shoqria sht pjes e natyrs sht trsi e raporteve t njerzve n mes veti
dhe ndaj natyrs. Shoqria njerzore sht unitet i marrdhnejve dhe proceseve t domosdoshme pr ekzistencn
e shoqris pra sht uniteti i bazs ekonomike dhe i superstrukturs shoqrore. Me shoqri n kuptimin e
ngusht flitet pr shoqrin bashkohs ose ato t s kaluars si p.sh. Shoqrit feudale# skllavopronar etj. Shoqrin
nuk duhet identifikuar m shtetin por n ann tjetr nuk duhet anashkaluar edhe lidhshmria q kan shteti dhe
shoqria ku shteti sht vetm nj prej formave t shoqris.
4#- ZANAFILLA E SHOQRIS NJERZORE
'ga aspekti sociologjik shoqria n fillim ka qen e prbr prej grupit t vogl t njerzve t lidhur n mes veti
biologjikisht. Shoqria sht zhvilluar ngadal me zhvillimin e bazs materiale. Ajo z fill n lashtsin
historike. ' kt fillim t procesit dallohen dy faza, faza bilogjike !sht faza kur zhvillohen kushtet t cilat
kan mundsuar zanafilln e shoqris. Me fillin e shoqrizimit njeriut i sht mundsuar sukses i madh n
luftn kundr natyrs. Me kt kan filluar t zhvillohen bashksit e para shoqrore grupet dhe fiset. &y
zhvillim ka vazhduar ku shoqria ka psuar ndryshime t mdha dhe vazhdueshme deri n shoqrit bashkohse.
Shoqrit njerzore paraqiten si bashksi prodhuese t njerzve dhe mbetet e till sa t ekzistoj shoqria. 8istoria
e saj prbhet prej marrdhnjeve t shoqris me natyrn dhe marrdhnjeve t njerzve n shoqri. &alimi i
njeriut prej nj faze n tjetrn sht kryer prmes procesit t puns n shoqri# pra rolin vendimtar e ka procesi i
puns shoqrore. %una sht ajo q ka ndikuar t ndryshoj njeriun biologjikisht dhe n psikikn e tij.
41-RAPORTI I NAT&RS ME SHOQRIN
Edhe shoqria njerzore sht pjes e dukurive t natyrs e cila ka lindur gjat nj procesi shum t gjat natyror
dhe historik# kur jan krijuar kushtet. 'atyra sht trsi e bots materiale n koh dhe hapsir e cila gjendet n
lvizje dhe e cila ndryshon vazhdimisht. Me natyr kuptojm yjet # planetet dhe planetin ton. Sociologjia
konstaton lidhshmrin e ngusht t njeriut me natyrn # njeriu sht me origjin organike dhe merr mjete nga
natyra pr ekzistencn e vet. %or edhe dallon shoqria n pikpamje kualitative nga natyra. 9eprimi i natyrs dhe
njeriut sht reciprok natyra i ofron kushtet si mundsi dhe bhen realitet me influencn e njeriut. 'jeriu sht
vepr e natyrs dhe rrjellave jetsore me t cilat sht i lidhur drejtprdrejt. 0jat zhvillmit njeriu gjithashtu ka
qen i lidhur prej njeriut. )igjet n shoqri kan karakter historik zhvillohen dhe ndryshohn andaj edhe dallohen
shum nga ligjet e natyrs. %una njerzore si veprimtari e dobishme n shoqri e lidh natyrn me shoqrin# pra
njeriu vepron n natyr pr plotsimin e nevojave t veta dhe t vet ekzistencs s tij. Shoqria si pjes e natyrs
u nenshtrohet disa ligjeve te natyrs t cilave ju nnshtohn edhe dukurit e tjera natyrore. Megjithat shoqria i ka
ligjet dhe specifikat e veta me t cilat edhe ndryshon prej natyrs. 'j prej ktyre specifikave sht se duke
vepruar n natyr njeriu e ndrron edhe natyrn e vet individuale.
42-NJERIU SI QENIE SHOQRORE
Shoqria njerzore sht nj kualitet i veqant n krahasim me shoqrit e tjera n t cilat jetojn qeniet e gjalla n
natyr. &jo bn q njeriu si individ t ndryshoj prej t gjitha qenieve t gjalla. &jo shprehet n aftesin e tij pr t
punuar por jo individualisht por n bashksi me njerz t tjer. 'jeriu si qenie sociale ndikon n natyrn e vet
biologjike duke ndryshuar veti t shumta. &tu qndron edhe dallimi i tij prej qenieve t tjera t gjalla sepse
prderisa ato mbesin t njejta dhe nuk ndryshojn radikalisht pr nj koh t gjat# njeriu e relativisht shpejt
edhe si qenie shoqrore e edhe si sociale. (allimi kryesor i njeriut prej qenieve t tjera sht se njeriu me aftsit
e vetdijs pra ai vepron n mnyr t vetdishme. :anafilla e vetdijs n procesin puns hst pandar edhe
me zhvillimin e t folurit# gjuhs dhe t menduarit. 9etdija e njeriut sht zhvilluar paralelisht me ndryshimin
e njeriut dhe t kushteve shoqore t tij. ' kt drejtim rol vendimtar ka puna# kultura edukata etj.
43-VLERAT SHOQRORE
'ga pikpamja historike vlerat shprehen si institucion i vjetr q i gjejm n seciln shoqri. Me zhvillimin e
shoqrois sht shtuar nevoja pr njohjen dhe rolin q kan pasur dhe qe kan pr shoqrin. Me fjalen vler
kuptojm cilsit q ne ju japim objekteve brenda sistemit shoqror. 9lera si preferenca ms s miri shihen nga
pikpamja e hierarkis s tyre pra ato m s miri shihen n ;ifte si p.sh. mir!keq# bukur!shmtuar etj. 'ga ky
deiferencim del se ka vlera t mira dhe t pastrta dhe vlera morale. 9lera e mir sht ajo q shihet si diqka q
funksionon si vler shoqrore. 9lerat e pastrta gjenden ne vlerat q ne ju japim personave si p.sh dashuria etj.
9lerat morale jan t rndsishme. 9lerat pra paraqiten ne raport t njeriut ndaj ndonj sendi apo personi tjetr.
<an cilsi q ne ju japim njerzve # objekteve# ideve# krijesave t tjera etj.
44-FAKTORST O'JEKTIV DHE SU'JEKTIV T ZHVILLIMIT T SHOQRIS
' zhvillimin e shoqris njezore ndikojn faktort objektiv dhe ata subjektiv. 'atyisht kta faktor nuk mund
t ndahen sepse ekzistton lidhje n mes t tyre por megjithat primar jan faktort objektiv. Me faktort
subjektiv kuptojm veprimtarit njrzore t cilat jan t vullnetshme dhe te vetdijshme. 'drsa me faktor
objektiv nnkuptojm t gjitha faktort e tjere si lvizjet natyrore# lvizjet shoqrore dhe dukurit e tjera
shoqrore. -aktort objektiv jan rrethanat ekzistuese natyrore dhe shoqrore t cilat ekzistojn dhe prej t
cilave varet zhvillimi i shoqris# pra jan dukurit jasht vetdijs dhe vullnetit ton. %ra faktort objektiv
paraqesin kufirin brenda t cilit formohen faktort subjektiv. -aktor subjektiv sht vetdija q vepron dhe q
bn q shoqria njerzore t diferencohet prej dukurive t tjera. -aktort objektiv jan faktor vendimatar prej t
cilve varet zhvillimi njerzor ndrsa faktori subjektiv rezulton prej faktorit objektiv.
1=-RREGULLAT DHE NORMAT SHOQRORE
Shoqrie njerzore nuk mund te ekzistoj pa rregulla dhe norma t ckatuar
t cilat rregullojn marrdhnjet n mes t njerzve. 4regullat shoqore jan
pjes e superstrukturs shoqrore me origjin q nga periudha shoqrore
e par, kur sht jala pr doket shoqrore dhe shprehit. "drsa
dispozitat juridike dhe rregullat teknuke jan t paraqitura me zanilln e
shteit. 4regullat jan pjes e pandashme e Ddo shoqrie. " Ddo rregull
sht krkesa q t veprohet n mnyr t caktuar dhe obligimi. )ra
norma cakton raportet e ndryshme n mes t njerzve n shoqeri me qllim
q marrdhnjet t jen t rregulluara dhe t caktuara. .to varen prej
vullnetit dhe vetdijs sepse njeriu vendos se a do t zbatoj rregulln apo
jo. !e an t normave grupi shoqror u imponion antarve t vet
disiplinn dhe ndalon konliketet eventuale.
13-DOKET
Doket jan ndr llojet m t vjetra t rregullave shoqrore. .to jan
orma e par e rregullave shoqrore, dhe si rregulla plotsuese mbi
sjelljet qndrojn gjer n dit tona. .to si rregulla shaqen n mnyr t
ngadalshme me prseeritjen e disa mnyrave t sjelljve n situate t
caktuara. " gjendjen e tyre t par doket kan qen m t obliguara se
sot dhe zbatimi i tyre sht siguruar prmes sanksioneve. "drsa sot
thyrja e tyre nuk trheq edhe sanksionin pra zbatimi i tyre nuk sigurohet
me dhun edhe nga shteti. .to shpesh jane konstruktive dhe te
prapambetura. )ra doket karakteristik kryesore e kan q ormahen n
baz t prsritjs s shumt t sjelljeve q konsidrohen si obligim per
antart e tjer t grupit. .to jan t llojllojshme si t martess , t puns
etj. .to ndryshojne nga normat e moralit por edhe jan t ngjajshme,
normat e moralit burojn nga doket. !orali sht doke e obligueshme.
19-MORALI
*unksion kryesor shoqror i moralit sht rregullimi i veqnt i sjelljeve dhe
marrdhnjeve ndrmjet njerzve. !orali prher illon me vetdijn
shoqrore dhe sht nj ndr rregullat kryesor t shoqris. .t
prbjn rregullat dhe normat e sjelljes ne mes t njerzve n kuadr t
shoqris. )ra motrali sht grumbull normash q cajktojn se qka shty
mir dhe se qka sht keq t cilat urdhrojn q t kryhet ajo qka sht e
mir dhe e ndalon at qka sht e keqe. +hyerja e noramve t moralit
nuk bart n vete edhe sanksionin por mund t mbart vetm n raste kur
ajo sht norm jurisprudente. !orali nuk sht veti e tasheguar por
sht e momentit krijohet ne momnetin e caktuar. 2dhe morali e ka
karakterin vet historik me ndryshimin e kushteve shoqroer ndrushon
edhe morali. Dallimi kryesor n mes t moralit dhe jurisprudencs
qendron se pas jurisprudencs qndron uqia materialiste e shteit ndrsa
pas moralit qndron brejtja e ndrgjegjs pra nuk ka sanksion.
1:-RELIGJIONI
4eligjioni sht j ndr oramta m t vjetra t vetdijs shoqror. B nga
momneti kur njeriu ka illuar t inerpretoj dukurit rreth vehts religjioni
sht br object i interesimit. 4eligjoni sht produkt dhe enomen
historik shoqror ai niset nga akti q ekzistojn uqit t cilat caktojn dhe
rregullojne t gjitha ngjarjet n bot. 4eligjion si orm e superstrukturs
paraklasore sht nj elemnt bazik i kulturs s shoqris s hershme
dhe kjo dukuri vazhdon edhe n dits e sotshme. 2kzistojne nga ana
shkencore kocepcione te ndryshme lidhur me religjionin si nj shprejhe e
veqant e vetdijs njerzire lidhur me mardhnjet n mes t njerzve dhe
natyrs.
1;-LLOJET E FEVE
"dr et m t vjetra ka qen/
TOTEMIZMI- ishte ky nj besim n kash dhe pem se kan uqi mbinatyroe.
."I!I5!I-ishtye besim se shpirarat e popullojn botn t njejten koh si
qeniet njerzore.
MONOTEIZMI- 5t takojne eve si JUDAIZMI, KRISHTERIMI, ISLAMIZMI, t gjitha
kto e ku besohet n nj perendi n nj zot..
JUDAIZMI-eja m e vjetr monoteiste sht paraqitur <EEE vjet para krishtit sht
e e hebrenjve t cilt besonin se zoti krkonte bindje ndaj kodeve dhe e
konsideronin en e tyre si t vetmn e t vrtet.
KRISHTERIMI-*eja q ka si proet #rishtin sht vazhdim I judaizmit por n rrethana
t reja. .jo lindi si e e t varrve dhe ishte m revulucionarja e parqitur
n illim t epoks son. Degt kryesor t saj jan katoliciami romak,
protestanizmi dhe ortodoksizmi.
ISLAMIZMI-sht eq si proet e ka !uhamedin i cili ka jetuar n shek.F sipas
islamizmit nuk ka zot tjetr prveq .llahut dhe se !uhamedi sht
apostull i tij. !bajtja e ramazanit sht obligim etar dhe dhnja e
lmoshs sht m se e nevojshme si dhe shkuarja nj her n !eka gjat
jets. )r nga numri sht e dyta n bot.
=<-FET E LINDJS S LARGT
1. HINDUIZMI- sht e politeiste dhe nj prej eve m t vejtra n bot.
" kt e sht doktrina e ringjalljs pr t gjitha qeniet e gjalla.
2. 0UDIZMI-#a lindur nga pikpamja e ;uds nj njeri ilimunisti cili ishte
princ hindus n nj vend t vogl n jug t "epalit n shek. e : para ers
son. 2senca e ktij religjioni qndron se qeniet njerzore mund t
shmangin metamorozn prmes heqjs dor nga dshirat.
.. KONFUQIANIZMI- sht e e grupve sunduese n #in. #jo doktrin
kryesisht e ka rregulluar jetn njerzore sipas harmonive t brandshme t
natyrs.
1. TOOIZMI-sht e q mbashtetet n antidhun si garanc pr t arrit
nj jet m t lart.
=1-GJUHA
,juha esht atesi e shoqris njerzore pr ndryshim prej zrit t
joartikuluar t bots shtazore. 8sht nj ndr shprehjet e para t vetdijes
shoqrore ku paralelisht me shoqri sht zhvilluar edhe gjuha. #shtu q
qdo bashkesi e ka gjuhen e vet, gjuha si mjet per komunikim dhe
marrveshje ne mes t njerzve paraqet nj ndr elementet m me rendesi.
,juha ashtu si vetdija jan prodhim i jets shoqrore andaj mund t
thuhet se q t dyja jan paraqitur n t njjtn koh. ,juha esht
krijmtari themelore e kultures e cila praqson bazen e qdo kulture, !e
anen e saj shprehen mendimet e njerzve t ormuara n vetdijen
shoqrore. ,juha n periudhat e ndryshme historike ka ndryshuar shpejt
ose ngadal ne varsi prej zhvillimit t shoqris.
=2-KULTURA
#ultura sht trsia e parimeve materiale dhe ideore t cilat njriu i ka
prodhuar vet dhe t cilat brez pas brezit jan br prone e shoqris. Gdo
shoqri e ka strukturen dhe kulturen e vet. #ultura ka brendin e vet t
ngusht dhe t gjr n baz t asaj se qka hyn n t. " kuptimin e
gjr kultura paraqet krjt at q natyra ja mundson njeriut. 5akonisht
dallohet kultura materiale dhe ajo ideore. !e kultur materiale kuptojm
t gjitha objektet shoqrore q shaqen n procesin e prpunimit t
natyres. "drsa kultura ideore paraqet veprimtarin mendore t njriut
=.- EDUKATA
2dhe kjo sht nj ndr llojet e dukurive shoqrore. 2dukata sht nj
process n t cilin t vjetrit ndikojn n mnyr t vetdishme n brzat e
ri duke i bartur atsit dhe prvojat e veta gjenerates s m vonshme. .jo
z ill gjat procesit t ormimit t njriut dhe bhet aktor me rndsi
pr ormimin dhe ekzistimin e ti. 2dukata sht shoqrore pasi qe n t
njjten kohe sht veprim i njeriut dhe natyrisht me q m zhvillimin e
shoqris edhe edukata ka ndryshuar pasi q eksperienca e cila
pritohet pr her m tepr pasurohet dhe thellohet. .jo zgjeron
horizontin e njeriut dhe zmadhon pushtetin e tij ndaj natyrs. 2dukata i
adaptohet zhvillimit t shoqris dhe bhet aktor i rndsishm i atij
zhvillimi.
=1-ARGTIMI DHE KOHA E LIR.
.rgtimi sht lloj i dukurive shoqrore i cili gjithnj e m tepr po z
vend n jetn shoqrore dhe sht i lidhur me procesin e lirimit t njerit
nga puna. )ra argtimi sht koha kur njeriu nuk merr pjes n punn e
vet prodhuese. )as pun s lodhshme industriale argtimi shprehet me
knaqsi dhe dhe orma t tjera emocionale. .rgtimi nuk do t thot
pushim e q te mos jemi aktiv por nnkupton aktivitete t ndryshme
argtuese. .rgtimi sht i lidhur domosdoshmrisht me kohn e lir. #y
dimension po bhet aktor i rndsishm n zhvillimin e shoqris.
Shrytzimi racional i kohs s lir sht br aktor i rndsishm n
zhvillimin e individualitetit t njeriut t sotshm..
==- GRUPET SHOQERORE
"jsi me e vogl institucionale shkencore te ciln e studion sociologia
jan grupet shoqrore. 2kzistojn pikpamje te ndryshme pr grupet
shoqrore si psh. ,rupin e ormojn njerzit qe per nga sjellja kane
karakteristika te prbashkta pa pasur ndonj lidhje tjetr sipraqsore.
,rup quajm edhe nj grup te caktuar njerzish q ne nj moment te
caktuar gjenden se bashku gjat kryerjes se nj veprimtarie. ,rup quajm
edhe njerzit qe gjenden ne nje situate te prbashkt te ciln e ka n0itur
ndonj aktor i jashtm e cila situat ndikon qe kta njerz ta humbin
kontrollin nga sjelljet e zakonshme. )astaj grupe quhen tersit e popullats
.klubet e ndryshme etj.
=3-DEFINICIONI I GRUPIT SHOQROR
2kziston pikpamje te ndryshme lidhur me grupin shoqror si nga
psikologet social ashtu edhe nga sociologet psh. ,rupin e prben njerzit
qe kane marrdhnie njeri me tjetrin e te cilat marrdhnie jan ne nj
shkalle te varshmerise se ndrsjell .Disa si kriter te ormimit e morren
interaksionin qe do te thot se grupi paraqet deinicionin si prezencn e
dy e ma shume personave qe njeri ndikon ne tjetrin dhe qe sht nen
ndikimin e secilit person. Deinicioni tjetr sht se grupi shoqror sht i
prbre nga nje numr i madhe apo i vogl i njerzve qe jan te lidhur ne
mes veti me qellim te realizimit te nevojave te ndryshme kolektive dhe
personale.
=9 FAMILJA
8sht nje institut me rendsi dhe paraqet ormn e veDante dhe speciike
te marrdhnieve shoqrore. *amilja sht orme e bashksis e cila pas
lidhjeve bashkshortore ka edhe unksione te tjera .*amilja si kategori
shoqrore sht zhvilluar historikisht dhe ka ndrruar ormat e brendsis
se saj...nalizat e ndryshme kan treguar se amilja ndryshon prej grupeve
te tjera dhe bashksive shoqrore, sikurse prej racave, proesioneve etj.
*amilja prveD qe sht organ themelor pr shoqrizimin e njeriut ajo
kryen edhe unksione te tjera si njsi ekonomike. Si nje nga ndryshimet e
amiljes bashkkohore nga ajo patriarkale sht Dshtja e shkurorzimit si
ndrprerje e marrdhnieve bashkkohore me vendimin e gjyqit. #jo
shkakton pasoja me se shumti tek mijt duke len gjurme te
pashlyeshme ne jetn psikologjike te tyre.
=: MARTESA
!artesa me paraqitjen e orms se monogamis merr ormn e plote te
institucionit shoqrore,ku lindja e mijve dhe edukimi i tyre behet ne
mnyre me te organizuar se me hert. !artesa ka kaluar neper kto
etapa/
- Ma$t!"a ,$#&'$! B!)7',a+5a 7! !,6',a+5a
- Ma$t!"at &'45,a+5k!
- +a$t!"at +')',a+!
"drsa grupe te martesave te veqanta kane qene SO4O4.+I dhe
62=4.+I.
- Ma$t!"a !,6',a+5a-sht orme kur mashkulli dhe emra nuk i
takojn nj isi.
- Ma$t!"a !)7',a+!-sht orm kur mashkulli dhe emra jan te nje
isi-klani.
- Ma$t!"a &'45,a+5k!- kur burri ka me shume gra.
=;- FAMILJA PATRIARKALE
"e ket amilje pushtetin e ka burri ku gruaja dhe mijt varen nga ai.
#jo ka linde si kundrvnie ndaj !atriarkatit ku gruaja e kishte pushtetin.
"drsa !onogamia ishte ajo orme qe ndikoi ne paraqitjen e prons
private dhe ishte si nj lloj i mikro-shoqrie. !eq ne at kohe dominonte
ekonomia agrare ku ky lloj i ekonomis ndikoi ne tipin e amiljes se
madhe patriarkale e cila kishte karakter prodhues #jo martes ka pasur
pr qllime ruajtjen dhe zgjerimin e prones. #jo lloj amilje ishte deri ne
revolucionin industrial.
3<- FAMILJA NUKLEARE
#y tip i amiljes prbehet nga prindrit dhe mijt e tyre. 5hvillimi teknik
dhe teknologjik ka bere zhdukjen e ormave te vjetra te amiljes ku
unksion kryesor ishte prodhimi. "der unksionet me te reja jan unksioni
edukativ dhe mnyra e socializmit te mijve ne amilje. #arakteristik
tjetr e ksaj amilje sht rnia e mortalitetit dhe natalitetit. "e ket
rnie ndikojn punsimi i emrs, arsimimi i saj, integrimi i saj ne shoqri
etj. "e ket zhvillim paraqitet lvizja eministe e cila luton pr drejta te
barabarta me mashkullin ne shoqri.
31 KASTET
Aan kategori shoqrore te ormuara ne periudhn kalimtare prej
shoqris primitive ne shoqrin me klasa, ne baze te ndarjes se puns
dhe pasi qe ishin krijuar kushtet pr shrytzimin e punes se huaj. #astet
jan grupe te mbyllura dhe te izoluara nga pjesa tjetr e shoqris. )unt
dhe unksionet e tyre trashgohen amiljarisht .)ra individi mbetet i pa
ndryshuar ,martesa mbetet brenda kastes, sjelljet jan te rregulluara sipas
rregullave kastiane. #to kane ekzistuar ne shumicn e shoqrive te
vjetra si dhe sot te disa ise te prapambetura.
32-RENDET
#eto kategori shoqrore jan nga eudalizmi dhe jan shtresa te mbyllura
por me nj mas me te vogl se sa kastet. .to edhe pse jan te bazuara
ne bazn klasore ,nuk jan identike me klasat. 4endet dallojn prej
grupeve te tjera sipas te drejtave dhe detyrimeve ku Ddo rend ka obligime
dhe detyra te veDanta te caktuara ne shoqri. "e 2vrop kane ekzistuar
tri rende juridikisht te caktuara
K4!$5 5 4a$t! 1 i prbre prej njerzve te religjionit )ronaret 1 ku i biri i ka trashguar
vetit e isnikut nga babai Bytetaria- e cila ishte e prbr prej shtresave
te ndryshme ,nga njerz me proesione te ndryshme. #to rengje i ka
eliminuar rendi shoqror qytetar.
3. PARTIT POLITIKE
)artit politike do te thot grup i njerzve me mendime ,qllime dhe
pikpamje te njjta ndaj rregullimit shtetror me intenc dhe lute pr
prvetsimin e qllimeve te veta. "ga ana shkencore zgjerimi i tyre
zgjerohet /.to jan orme kryesore e superstrukturs juridiko-politike. .to
jane organizata me interes te njejt politik ,ideologji te njjte te cilat
shprehen ne programin e tyre. .to jan bartse te interesave te grupeve
shoqrore pr marrjen e pushtetit politik ne mnyr demokratike dhe pr
mbrojtjen e interesave te grupeve ..to jane shaqur si rezultat i
dierencimit shoqrore, politik dhe ideor,ne baze te synimeve te disa
grupeve te veDanta shoqrore. Origjinn e kane qysh nga antika kurse
.nglia konsiderohet si djepi i partive moderne politike. )artit politike
mund te klasiikohen sipas prbrjes klasore ,mirpo nuk do te thot se
kjo pasqyron ndarjen themelore te klasave qe ekzistonin ne at shoqri.
EMANCIPIMI I FEMRS DHE E DREJTA
" drejtim t emancipimit t emrs dalin shum pengesa t natyrave t
ndryshme t cilat edhe mund t tejkalohen me nj angazhim. #to
pengesa jan t natyrs s emrs dhe t natyrs s punve t saja.
)engesat e natyrs s emra jan se ajo kryen unksionin biologjik I lind
mijt ndrsa pengesat q dalin nga natyra e punve t saja jan se ajo I
kryen punt e shtpis. #to e pengojn emrn q t angazhohet jashta
tyre. " mnyr q ajo t I tejkaloj kto pengesa dhe t realizoj t
drejtn e saj, ajo duhet t pajiset me mjete bashkohore pr tu liruar nga
punt e shtpis qot edhe duke paguar nja ndihmse pr punt e
shtpis. 2 drejta vlen pr t gjith ajo ju garanton kushte te barabarta
edhe emrs.!e an t sa drejts emra hyn n marrdhnje martese
dhe sht prapa e drejat ajo q rregullon n rast t shkurorzimit.
QFAR SHT KOM0I
*jala komb e merr kuptimin e vet konkret vetm n konteksin historik-
kulturor. .kademia ranceze e deinon kombin si trsi t t gjith banorve
t t njejtit vend , q jetojn nn t njejtin ligj dhe q prdorin t njejtn
gjuh. Shrimtari gjerman Aohann ,ottried herder e deinon kombin si
qenie kolektive ku nprmjet gjuhs kombi edukohet dhe zhvillohet
prmes gjuhs ai mson t doj rendin dhe nderin dhe bhet m I bindur ,
m I moralshm , m komunikues etj. Studiusi arnces 2rnest 4anan- e
deinon kombin si nj bashksi e madhe solidare q e lidh ndjenja e
sakriicave t kryear pr t cilat sht edhe n t ardhmn.
TRAJTIMI SHKENCOR I NACIONALIZMIT
#y trajtim ka illuar tek pas luts s dyt botrore. #jo prcaktohej se
historiograia po illonte t Dmilitalogjizonte shtetin kombtar te shek. <H.
7istoriani amerikan bnte ndrtimin e nacionalizmit me tipologji ku ai
bante dallimin midis nacionalizmave jakobin, tradicional, liberal dhe
integral. "drsa hans #ohn bnte dallimin n nacionalizm perindimor-ku
ky nacionalizm ishte ngitur prmes lutrave dhe prpjekjeve pr t
ngriutr nj komb pas pasur lidhje te orat nga e kaluara historike. Dhe n
nacionalizmin lidor I ngritur prej mitit t s kaluars q sht I lidhur
ngusht me ta kaluarn historike pa pasur lidhje t drejtprdrjta me
aktualitetin.
INTERPRETIMI I KOM0IT T SHTETIT DHE KOM0IT T KULTURS
Si reerim pr shttin-komb jan shtetet si *ranca , ;ritania e madhe dhe
S7;.. " kto shtete pas revulucionit rances kombi u kuptua si nj njsi
politike qytetarsh t barabart para ligjit pavarsisht nga prejardhja,
gjuha dhe eja. "drsa interpetimi tjetr I #ombit t kulturs si reeri I
jan shtetet ,jermania dhe Italia ku kombi mbshtetet mbi gjuhn dhe
kulturs pr shkak t mungess s shtetit. Shteti komb niset nga nocioni
politik I kombit q sht kristalizuar n nj shtet q ekzistonte ndrsa
nocioni shtet I kulturs kah nocioni etnik I cili ka si kusht ekzistencn e
popujveq jan pa shtet t shumtn e rastvev. #oncepti I kombit shtet
quhet edhe perindimor ndrsa ai I shtetit t kulturs quhet edhe lindor.
QFAR ESHTE ETNIJA
Sa I prket etnis jan dy drejtime t ndryshme/
-P$5+'$75a45"t-t pr t cilt etnjia praqson diqka t ndryshme e cila
prcaktohet nga prejardhja dhe kultura e prbashkt. Dhe
-K')"t$#kt5A5"t-t- t cilt vendosin n plan t par rrethann q
etniciteti praqson nj mnyr modern pr ti organizuar ndryshimet
kulturore n mnyr sociale dhe politike. )rimordialistt tej etinja shohin
diqka t dhn m hert ndras konstruktivistt diqka q lind kur bhen
shkmbime t ndrsjellta n mes t grupeve. *eja, gjuha dhe zakonet e
kultura nuk ajn n gjendje q t vetme t krijojn nj identitet etnik.
A SHT KOM0I NJ ETNI E NJOHUR SIPAS S DREJTS
NDRKOM0TARE
Disa sociolog e shohin kombin si dukuri e epokes moderne ndrsa
etnicitetin si nj mbeturin e bashksive tradicionale. "ganjher elitat
politike shpikin nj etni pr ti I dhn nj kombi q ekziston bazn
historike ku historia evropiane na mson se q vetdija dhe baza etnike
mund t ndryshojn me kalimin e kohs. Shteti modern si shtet kombtar
krijon m ndihmn e mjeteve t komunikimit identitet t ri. B nga shek. I
<I shteti kombtar shihet si gur-themel pr rendin ndrkombtar. ;azuar
n kt shteit kombtar mbshtetet mbi nj grup etnik apo kombsi q
ka arrit t itoj njohje n bashksin ndrkombtare si shtet kombtar
dhe I kuizuar territorialisht.
NACIONALIZMI DHE SHTETI MODERN
Aan tri lloje t nacionalizmit secili I lidhur me nj tip t veqant t kuadrit
social-politik.
1-)a(5')a456+5 k4a"5k- 8sht nacionalizmi q shoqrohet me lindjen e
shtetit komb ne 2vrop q nga shek.<I. lindja e ktij nacionalizmi sht I
lidhur ngusht m arsimimin masiv. !e an t mesimit dhe rolit t
historis kombtare njerzit illuan t mendonin se I takojn komunitetit t
njejt kombtar.
2-)a(5')a456+5 &'"t('4')5a4-#y ka t bj me lvizjet dhe idet
nacionaliste q lindn n vendet dikur t kolonializuara nga sjhtetet e
evrops. #y nacionalizm luajti rol t rndsishm n lutrat kundr
kolonistve. #to vende pas Dlirimit u bn shtete por atyre ju mungonte
ndjenja e kombit.
.-)a(5')a456+5 )-)k4#t#$'$- ka t bj me orma t kundrta t
lvizjeve nacionaliste q zhvillohen ;renda shtet-kombeve t ormuara .
#jo orm sot ka shum dhembuj si nacionalizmi q ka shkaktuar
shprbrjen e ;ashkimit sovjetik. #y nacionalizm sht n nj mnyr
reagim ndaj globalizimit t jets sociale dh ekonomike.
Na(5')a456+5 ka ndikim t dyanshm ne zhvillimin social. " njrn an
ndjenjat e nacionalizmit jan me prirje drejt demokracis dhe n ann
tjetr disa nacionalizma kan shkaktuar antagonizma dhe konlike
shkatrruese n shek.<H dhe >E.