Grade 5 TM

ii
Ang Manwal na ito ay para lamang sa gurong gumagamit ng Vibal CTLP. 2010 Karapatang ari ng Vibal Publishing House, Inc. HINDI IPINAGBIBILI.
i i
SERYE SA FILIPINO 5
ELEMENTARYA
UGNAYAN: Wika at Pagbasa
Ikalawang Edisyon
Disenyo at Gabay sa Pagtuturo at Pagkatuto batay sa UbD
ISBN 978-971-07-2684-4
K arapatang-ari 2010 ng VIBAL Publishing House, Inc. at ni na
Soledad M. Austria, Magdalena O. Jocson, Lizabeth C. Jose, Remedios
L. Santos, at Lydia P. Lalunio, Ph.D.
Reserbado ang lahat ng karapatan. Ang alinmang bahagi nito ay hindi maaaring
ilathala o ilabas sa anumang anyo, kasama na rito ang pelikula, nang wa-
lang nakasulat na pahintulot ang tagapaglathala at mga may-akda. Hindi
sakop ng karapatang-ari ang suring-aklat na ilalathala sa mga pahayagan
at magasin.
Lahat ng drowing na ginamit sa aklat na ito ay pag-aari ng VIBAL Publishing
House, Inc. at di-maaaring kopyahin o gamitin nang walang nakasulat na
pahintulot ang tagapaglathala.
I nilathala at inilimbag sa Pilipinas ng
v
VIBAL Publishing House, Inc.
Punong Tanggapan: 1253 G regorio Araneta Avenue,
Q uezon City, Philippines
Tanggapang Panrehiyon: Unit 202 Cebu Holdings Center,
Cebu Business Park, Cardinal
Rosales Avenue, Cebu City,
Philippines
K alamansi St. cor. 1st Avenue,
Juna Subdivision, M atina,
Davao City, Philippines
Unit 6, 144 M .H. del Pilar
St., M olo, I loilo City, Philippines
Bldg. A, Unit 4, Pride Rock
Business Park, G usa, Cagayan
de O ro City, Philippines
Kasapi: Philippine Educational Publishers Association; Book Development
Association; Association of South East Asian Publishers; G raphic
Arts Technical Foundation.
Paunang Salita
Ang Serye ng Ugnayan sa Wika at Pagbasa
An g bagon g serye sa F ilipin o n a pin am agatan g Ugnayan sa
Wika at Pagbasaay serye n g B atayan g aklat o Worktext m u la u n a
h an ggan g ikaan im n a baitan g. An g aklat ay m ay kaagayapay n a
Disenyo at Gabay sa Pagtuturo at Pagkatuto batay sa Under-
standing by Design ( UbD u pan g m atu gu n an an g pan gan gaila-
n gan n g m ga gu ro sa pagtu tu ro n g F ilipin o alin su n od sa K on -
tin u u m n a ipin alabas n g K agawaran n g E du kasyon D epE D ) at sa
m ga patn u bay n a sin u su n od sa ilan g pribadon g paaralan .
A. Mga Sanligang Konsepto sa Wika
An g p agkakab u o n g serye ay b atay sa su m u su n od
n a m ga kon sep to sa wi ka:
1 . An g p ag-u u gn ay sa p agtu tu ro n g p aki ki n i g,
p agsasali ta, p agb asa, at p agsu lat ay p agli n an g
sa m ga p an gkai si p an g kogn i ti b on g kasan ayan
n a n agtatagu yod sa m ga kasan a yan g p an g wi ka.
B u m u b u o n g kah u lu gan an g m ga m ag-aaral
kap ag si la ay n aki ki n i g, n agsasali ta, b u m ab asa,
at su m u su lat. An g m ga i m p orm asyon g n aku -
ku h a sa p aki ki n i g at p agb ab asa ay n ai sasan i b
n i la sa d ati n g kaalam an g h an go sa m ga kara-
n asan sa b u h ay. N ab i b i gyan g-kah u lu gan n i la
i to at n ai lalap at sa m akab u lu h an g p araan n a
m aaari n g p asali ta o p asu lat.
2 . An g p agb asa, wi ka, at p ag-i i si p ay m agkakau g-
n ay h ab an g b u m ab asa si la n g i san g seleksyon .
N agsu su ri ri n si la n g m ga kayari an g p an gwi ka.
N agagam i t d i n n i la an g n atu tu h an g kayari an
sa p agsu lat n g kom p osi syon . An g u ri n g p agla-
lah ad n g seleksyon g b i n asa ay n agagam i t d i n
b i lan g h u waran sa kan i lan g p agsu lat.
i i i
3 . An g pakikin ig, pagbasa, at pagsasalita ay n aka-
h abi sa pro seso n g pagsu lat h aban g n agpapan a-
yam , n ag-u u sap, n agpapalitan g-su ri sa sin u lat
bago an g rebisyon , at paglalath ala n g su latin .
4 . An g p am an tayan sa p agsu lat tu lad n g p aggam i t
n an g wasto sa grammar/b alari la at p aggam i t
n g b an tas ay n agagam i t kap ag i wi n awasto an g
su lati n . An g p agwawaston g gi n awa sa b u rad or
o draft an g b atayan sa reb i syon o m u li n g p ag-
su lat.
5 . An g m ga p aksan g lu n saran sa arali n ay h a-
n go sa i b a t i b an g asi gn atu ra gaya n g Agh am ,
Arali n g P an li p u n an , E d u kasyon g P an gkalu su -
gan , E d u kasyon sa P agp ap ah alaga, at i b a p a.
B atay i to sa Content Based Instruction o P agtu -
tu ron g B atay sa P an gn i lalam an n a si n asab i n g
m akatu tu lon g sa p agli n an g n g kaalam an sa i b a t
i b an g p aksa at kasan ayan sa wi ka. T i n atawag
i ton g CognitiveAcademic Language Prociency
( C AL P ) o K ah u sayan sa P aksa at Wi ka.
P agli n an g i to n g kah u sayan sa p aki ki p agtalas-
tasan sa tu lon g n g m ga p aksan g li m i li n an g n g
kaalam an sa p ali gi d .
S a m ai kli n g sali ta, an g p agkakau gn ay n g ap at n a m akron g
kasan ayan g p an gwi ka p aki ki n i g, p agb asa, p agsu lat, at
p agsasa li ta ay tu m u tu koy sa p agli n an g n g kasan ayan g p an gko-
m u n i kati b o o p aki ki p agtalastasan kaali n sab ay n g p agh u b og sa
m agan d an g p ag-u u gali , kaalam an sa p aksan g n agi n g lu n saran
n g arali n , at m ap an u ri n g p ag-i i si p .
B . Mga Bahagi ng Batayang aklat/Worktext
An g aklat ay n ah ah ati sa ap at n a yu n i t Kanilang
Nagawa: Magandang Halimbawa; Kalikasan,
Pahalagahan Natin; Ating Kalinangan, Payamanin; at
Ipagpatuloy ang Kaunlaran.
B awat yu n i t ay b i n u b u o n g m ga su m u su n od
n a san gkap :
* P an i m u la n g Yu n i t
* B i lan g at P am agat n g Arali n
* P atu gm an g T em a n g P aksan g Arali n
* S eleksyon /T eksto
* S agu ti n
* Wi ka
( Pamagat ng Kasanayan, Paglalahad, Tandaan,
Pagsasanay
* P agb asa
( Pamagat ng Kasanayan, Paglalahad, Pagsasanay
* P agsu lat
( Pamagat ng Kasanayan, Paglalahad, Pagsasanay
* U gn ayan
( Pamagat ng Katangian, Paglalahad, Pagsasanay
An g bawat bah agi n g aralin ay m ay pan an da ( icon n a m ag-
kakatu lad sa bawat aralin . An g yu n it ay n agsisim u la sa isan g tu gm a/
tu la n a n agpapakilala sa tem a n g m ga aralin sa bu on g yu n it.
An g Aralin ay n agsisim u la sa pam agat at tu gm a/salawikain
n a tem a n g aralin . M agsisilbi iton g pan ggan yak sa m ga m am ba-
basa u pan g m aiu gn ay n ila sa datin g kaalam an o iskem a n a kau g-
n ay n g paksa. S in u su n dan ito n g paglalah ad n g paksa n a m aaa-
rin g kom ik istrip, dayalog, tu la, kwen to, awit, at iba pa. M aaari
iton g pakin ggan o basah in n g m ga m ag-aaral. K asu n od n ito an g
Sagutinn a an g m ga tan on g ay m apapan gkat sa literal, pagh in u h a,
m apan u ri, at pag-u u gn ay sa tu n ay n a bu h ay.
i v
An g bah agin g Wikan g aralan g-aklat ay n agsisim u la sa pam agat
n g kasan ayan , at pagtu tu ro n ito n a m ay kasam an g h alim bawa. An g
bah agin g Tandaanay n asa loob n g kah on n a n agsisilbin g lagom n g
aralin sa Wika. S in u su n dan ito n g Magsanay, an g m ga gawain g m ag-
papatibay sa kasan ayan .
An g bah agin g Pagbasa ay n agsisim u la rin sa pam agat n g
kasan ayan at n agpapakilala o n agpapaliwan ag sa pagtu tu ro n ito. M ay
m ga kasu n od din g pagsasan ay n a m agpapatibay n g kasan ayan .
An g bah agin g Pagsulatay n agsisim u la rin sa pam agat. K atu -
lad n g iban g bah agi, ito ay m ay m ga pagsasan ay rin . S in u su n dan ito
n g bah a-gin g tu m u tu koy sa Ugnayanku n g saan in iu u gn ay an g aralin
sa iba t iban g asign atu ra gaya n g E du kasyon g P agpapah a laga, S in in g
at M u sika, S ibika at K u ltu ra, at iba pan g laran gan g pan g-akadem iko
u pan g m atu gu n an an g pan gan gailan gan n g m ga m ag-aaral n a m ay
iba-iban g kakayah an multipleintelligences.
An g gawain sa Pakikinig ay n asa D isen yo at G abay n a
m aaarin g basah in o pakin ggan sa tapekalakip an g m ga gawain .
An g m ga karagdagan g gawain sa bawat bah agi n g aralin ay n asa
m an wal din n gu n it m aaarin g dagdagan n g gu ro ayon sa pan ga-
n gailan gan n g m ga m ag-aaral n a tin u tu ru an .
B awat yu n it sa aklat ay pin an gu n gu n ah an n g unit divi der n a
m ay tu la at m ga larawan g n agsasaad n g paksa n ito. An g tu la an g
lu m alagom sa paksan g tin atalakay sa yu n it. I n aasah an g m akatu tu -
lon g an g tu la at m ga larawan g ito sa pagsisim u la n g talakay sa
yu n it.
M ga Arali n n a m ay Understanding by Design
An g m ga arali n ay n i lap atan n g tatlon g b ah agi n g
Understanding by Design U b D ) n a n agp ap aki ta n g b agon g
kalakaran n g p agtu tu ro n a i n i lu n sad n g K agawaran n g
E d u kasyon ( D ep E D ) .
An g tatlon g b ah agi n g U b D ay u n a, i n aasah an g
b u n ga; i kalawa, p agtataya; at i katlo, m ga gawai n sa p ag-
katu to. B awat yu n i t ay m ay kalaki p n a unit plan n a si -
n u su n d an n g m an wal sa p agtu tu ro n g b awat arali n sa
b u on g yu n i t. An g m ga u n i t p lan at lesson plan ( b an gh ay-
arali n ) n a n agp ap aki ta n g u gn ayan sa p agtu tu ro gam i t an g
p orm at n g U b D ay m alaki n g katu lu n gan sa m ga gu ro.
M ay e-L earn i n g P ara sa S erye
M aliban sa m ga gawain g n asa batayan g aklat at sa
gabay, m ay m ga karagdagan g pagsasan ay n a kalakip sa C D -
R O M at sa book siten g bawat aklat sa www.vibalpublish-
ing.com. An g m ga pagsasan ay n a ito ay interactive lessonssa
wika ( grammar , pagbasa, at pakikin ig.
M ai sasakatu p aran an g m ga p agsasan ay sa klase
ku n g an g si li d -aralan ay m ay kagam i tan g multimedia:
m aaari n g laptop o personal computer ( P C ) n a m ay CD-
ROM drive, headset, o speakers, Internet connection at
m ay LCD projector. M aaari ri n n am an g d alh i n an g klase
sa computer laboratory.
M aaari ri n g gawi n g takd an g-arali n an g m ga p ag-
sasan ay u p an g m agawa an g m ga i to n g m ga m ag-aaral
sa kan i lan g kom p yu ter sa b ah ay o kaya sa Internet caf.
S u n d an lam an g n i la an g gab ay n g p aggam i t n g C D -R O M
at b ook si te n a n akasaad sa kan i lan g aklat.
S a p ag-accessn g b ook si te, p u n tah an at i -bookmark
an g i-teach.vibalpublishing.com( i-learn.vibalpublishing.
comsa m ga m ag-aaral) p ara sa agaran g access sa m ga
gawai n at p agsasan ay n a n asa b ook si te n g serye.
Ang mga May-Akda
v
Paunang Salita i i
Lawak at Pagkakasunud-sunod ng mga Kasanayan vi
Banghay ng Yunit at Pang-araw-araw
na Banghay Aralin Yunit I 2
Yunit I Kanilang Nagawa: Magandang Halimbawa 8
AR AL I N 1 I sab elo d elos R eyes 8
AR AL I N 2 M aligayan g K aarawan , D akilan g I n a 1 3
AR AL I N 3 N akab ab atan g Am orsolo 1 7
AR AL I N 4 R osa S evi lla-Alvero 2 2
AR AL I N 5 S i n o si L ola B asyan g? 2 6
AR AL I N 6 K aya M o, P i li p i n a 3 0
AR AL I N 7 H ali gi at I law n g T ah an an 3 5
AR AL I N 8 K ab ataan : P ag-asa n g B ayan 3 9
AR AL I N 9 K ai b i gan n g T ao 4 3
AR AL I N 1 0 S i Ate R aq u el 4 8
Lagumang Pagsusulit Yunit I 5 3
na Banghay Aralin Yunit II 5 6
Yunit I I Kalikasan, Pahalagahan Natin 6 2
AR AL I N 1 1 An g T u b i g n g B u h ay 6 2
AR AL I N 1 2 B i yah en g Allen 6 5
AR AL I N 1 3 M ga B ayan i n g K ali kasan 6 9
AR AL I N 1 4 B ah ay, B u h ay, at K ap ali gi ran 7 3
AR AL I N 1 5 T agu m p ay n g T aal L ake
C on servati on P roject 7 6
AR AL I N 1 6 S u lyap sa S u lu 8 0
AR AL I N 1 7 Ako si D u gon g, an g I n yon g L i n gkod 8 3
AR AL I N 1 8 T agi san n g K aalam an 8 7
AR AL I N 1 9 Ako at an g K ap ali gi ran 9 1
AR AL I N 2 0 B oti ka sa B aku ran 9 5
Lagumang Pagsusulit Yunit II 9 9
na Banghay Aralin Yunit III 1 0 2
Yunit I I I Ating Kalinangan, Payamanin 1 0 8
AR AL I N 2 1 B i d asari 1 0 8
AR AL I N 2 2 An g I n a sa P am i lyan g P i li p i n o 1 1 2
AR AL I N 2 3 An g G u ro at an g K ab ataan 1 1 6
AR AL I N 2 4 M akasaysayan g C eb u 1 2 0
AR AL I N 2 5 M asayan g K aran asan 1 2 4
AR AL I N 2 6 M ga K au gali an g P i n oy-T si n o 1 2 8
AR AL I N 2 7 An g M ayoh an sa T ayab as 1 3 2
AR AL I N 2 8 An g M aku lay n a K u ltu ra n g T b oli 1 3 5
AR AL I N 2 9 M ga L aron g P i li p i n o 1 3 9
AR AL I N 3 0 P an an ali g sa P i li p i n o 1 4 2
Lagumang Pagsusulit Yunit III 1 4 6
na Banghay Aralin Yunit IV 1 5 0
Yunit I V Ipagpatuloy ang Kaunlaran 1 5 6
AR AL I N 3 1 T u ri sm o: T u lay sa P rogreso 1 5 6
AR AL I N 3 2 P aggawa n g P i n asu gb o 1 6 0
AR AL I N 3 3 S alap i o E d u kasyon 1 6 4
AR AL I N 3 4 L i b an gan N a, H an ap b u h ay P a 1 6 8
AR AL I N 3 5 P ag-u n lad n g L u gar 1 7 2
AR AL I N 3 6 Ab ot-kam ay an g T agu m p ay 1 7 6
AR AL I N 3 7 P agb ali k sa P agsasaka 1 7 9
AR AL I N 3 8 N ap alagon g N egosyo 1 8 2
AR AL I N 3 9 An g L u n gsod n g M ari ki n a 1 8 6
AR AL I N 4 0 P an gako n g B oh ol 1 8 9
Lagumang Pagsusulit Yunit IV 1 9 3
vi
LAWAK AT PAGKAKASUNUD-SUNOD NG MGA KASANAYAN
Wika at Pagbasa I kalimang Baitang
Aralin/Paglalahad
Edukasyon
sa Pagpapahalaga
Pakikinig Pagsasalita Pagbasa Pagsulat
Yunit I KANILANG NAGAWA: MAGANDANG HALIMBAWA
Aralin 1
I sabel o del os
Reyes
Talambuhay
Napahahal agahan ang
mga man ggagawa
bi l ang l akas ng bansa
tungo sa kaunl aran
Natutukoy kung anong
uri ng pangungusap
ayon sa gami t ang
napaki nggan
Natutukoy ang uri ng
pangungusap ayon
sa gami t
Natutukoy ang magka-
kaugnay na sal i ta
Nahi hi nuha ang mga
nakal ahad na detal ye
Nagagami t ang mal a-
ki ng ti ti k sa si mul a
ng pangungusap at
sa mga pangngal ang
pantangi
Aralin 2
Mal i gayang
Kaarawan,
Daki l ang I na
Tula
Napapatunayan ang
kahal agahan ng ma-
gul ang
Natatal akay ang i bat
i bang kayar i an ng
sal i ta
Nakabubuo ng mga
sal i ta batay sa apat
na kayari an
Natutukoy ang sal i tang-
ugat at panl api sa sal i ta
Nai bi bi gay ang mga pang-
yayari ng bumubuo sa
teksto
Nagagamit ang angkop
na bantas para sa
i bat i bang ur i ng
pangungusap
Aralin 3
Nakababatang
Amorsol o
Dayalog
Napatu tu n ay an n a
dapat pahal agahan
ang si ni ng
Natutukoy ang i bat
i bang uri ng pangu-
n gu s ap s a n apa-
ki nggang pagsasa-
l aysay
Natutukoy ang i bat
i ban g u r i n g pa-
ngungusap sa pag-
sasal aysay
Nagagami t ang mga pan-
l api sa pagpapahaba
ng sal i ta
Natutukoy ang mga pa-
nanda sa pagsusunud-
sunod ng mga pang-
yayari sa teksto
Nakasusul at ng i sang
usapan o dayal og
Aralin 4
Rosa Sevi l l a-
Al vero
Talambuhay
Nai paki ki ta ang mga
nagagawa ng babae
sa pag-unlad ng bansa
N a p a l a l a wa k a n g
napakinggang payak
na pangungusap
Napal al awak ang mga
pay ak na pangu-
ngusap
Mabi l i sang nababasa ang
mga sal i tang hi ram
Nakapagsasal aysay ng
kwento nang may pag-
kakasunud-sunod ng
mga pangyayari
Nakasusul at ng tal ata
Aralin 5
Si no si Lol a
Basyang?
Talambuhay
mga kwentong pam-
bata
Natutukoy sa napa-
kinggang hugnayang
pangungusap ang
sugnay na makapag-
i i sa at sugnay na di
makapag-i i sa
Natutukoy ang sug-
nay na mak apag-
i i sa at sugnay na
di -makapag-i i sa sa
hugnayang pangu-
ngusap
Natutukoy ang kahul u-
gan ng sal i tang tam-
bal an
Nai bi bi gay ang tal atang
nagsasaad ng paksa
ng teksto
N a g a g a m i t a n g
wastong bantas sa
hul i han ng pangu-
ngusap
vi i
Aralin 6
Kaya Mo, Pi l i pi na
Ulat
Nai paki ki ta ang pag-
mamahal sa bayan
sa i bat i bang paraan
Nasusur i kung ang-
kop ang napaki ng-
gang pangatni g na
gi nami t sa sugnay
na di -makapag-i i sa
Nagagami t ang ang-
kop na pangatni g sa
s u g n a y n a d i -
makapag-i i sa
Nai bi bi gay ang kasi ngka-
hul ugan ng sal i ta
Nakukuha ang panguna-
hi ng di wa ng bi nasa na
nai bi bi gay sa sari l i ng
pangungusap
Nagagami t nang wasto
ang tul dok-kuwi t sa
paghihiwalay ng mga
sugnay sa hugnayan
at tambal ang pa-
ngungusap
Aralin 7
Hal i gi at I l aw
ng Tahanan
Sanaysay
Napatutunayan ang
k a h a l a ga h a n n g
magul ang sa pagpa-
pal aki ng anak
Natutukoy ang mga
sugnay sa hugna-
yang pangungusap
Natatalakay ang payak
at hugnayang pa-
ngungusap
Natutukoy kung ang
napaki nggang pa-
ngungusap ay payak
o hugnayan
Nai bi bi gay ang kahul u-
gan ng sal i ta sa pama-
magi tan ng kasal ungat
na kahul ugan ni to
Natutukoy ang paksa na
di tuwi rang i si nasaad
sa bi nasang teksto
Nagagami t ang i bat
i bang bantas sa pag-
sul at
Aralin 8
Kabataan: Pag-
asa ng Bayan
Sanaysay
Napatutunayan na ang
kabataan ang pag-asa
ng bayan
Nasusur i kung ang
napaki nggang ayos
n g pa n gu n gu s a p
ay karani wan o di -
karani wan
Natatal akay ang i bat
i bang ayos ng pa-
ngungusap
Nabi bi gyang-kahul ugan
ang salita sa pamamagi-
tan ng katuturan
Natutukoy ang i bat i bang
bahagi ng akl at
Nakasusul at ng ta-
l atang nagsasal ay-
say
Aralin 9
Kai bi gan ng Tao
Dayalog
Napatu tu n ay an n a
ang mga hayop ay
kai bi gan di n ng tao
Natutukoy kung ano
ang napaki nggang
bahagi ng panal i ta
na gi nami t bi l ang
paksa o panaguri sa
i sang pangungusap
Nagagami t ang mga
bahagi ng panal i ta
bi l ang panagur i o
pak s a n g pan gu -
ngusap
gan ng sal i ta ayon sa
gami t sa pangu ngusap
Natutukoy ang mga i m-
pormasyong nasa i bat
i bang bahagi ng pa-
hayagan
Nakasusul at ng ba l i ta
Aralin 10
Si Ate Raquel
Kwento
Napatutunay na gu-
maganap di ng magu-
l ang ang mga kasam-
bahay
N a t u t u k oy k u n g
ang napaki nggang
pa n gu n gu s a p ay
wal ang paksa
Nak i k i l al a ang pa-
n g u n g u s a p n a
wal ang paksa
gan ng sal i ta ayon sa
pahi wati g
Napags u s u n u d-s u n od
ang mga pangyayar i
sa kwento
patal astas
vi i i
Yunit II KALIKASAN, PAHALAGAHAN NATIN
Aralin 11
Ang Tubi g ng
Buhay
Sanaysay
bi yaya ng kal i kasan
at i wasan i tong abu-
suhi n
Nak apagbi bi gay ng
paksa ng kwentog
nari ni g
Napag-uuri ang pang-
ngal an pantangi ,
pambal ana, l an-
sakan
gan ng sal i ta sa tul ong
ng kasi ngkahul ugan
Natutukoy ang detal ye
ng bi nasa
Nakasusul at ng mai -
kl i ng tal ata sa mag-
kakaugnay na pa-
ngungusap
Aralin 12
Bi yaheng Al l en
Diary/ Talaar-
awan
Natutukoy ang tungkul-
i ng dapat gampanan
sa pagpapanati l i ng
mal i ni s at l unti ang
kapal i gi ran
Nabi bi gyang-hi nuha
ang mga pangyayari
sa bal i tang napa-
ki nggan
Nagagami t ang pang-
ngal an bi l ang i bat
i bang bahagi ng pa-
ngungusap simuno,
panaguri , l ayon ng
pandi wa, pi nagl a-
l aanan
Napag-uugnay-ugnay
ang mga sal i ta
Napagsusunud-sunod
ang mga i deya at mga
sal i ta sa tal aarawang
bi nasa
Nakasusul at ng ta-
l aar awan , bal i ta,
dayalog, talambuhay,
anunsyo, o patal as-
tas gi nagami t ang
mga pangngal an
Aralin 13
Mga Bayani ng
Kal i kasan
Dayalog
Natutukoy ang mga
kakayahan para sa
pansar i l i ng k aun-
l aran tungo sa pagi g-
i ng r esponsabl eng
mamamayan
Nabubuo ang banghay/
bal angkas ng napa-
ki nggang teksto
N a p a g - u u r i a n g
pan g n gal an ay on
s a k a y a r i a n
payak, mayl api , tam-
bal an, i nuul i t
ang i ndeks at gl osari
Nakasusul at ng da-
yal og o usapan na
gumagami t ng mga
pangngal an
Aralin 14
Bahay, Buhay, at
Kapal i gi ran
Liham
Nai paki ki ta ang mabu-
ti ng pagsasamahan
ng mga mag-aanak
Nakukuha sa de tal ye/
paksang di wa ng l i -
ham/bal i tang napak-
i nggan
N a t u t u k o y a n g
wastong gami t ng
panghal i p panao
i sahan, marami han
ang mga sal i ta ayon
sa al pabetong Fi l i pi no
batay sa una hanggang
i katl ong ti ti k
Nasasabi ang k atoto-
hanan sa sel eksyong
bi nasa
i bang uri ng pang-
ngal an sa pagsul at
ng l i ham
Aralin 15
Tagumpay ng Taal
Lake Conserva-
ti on Project
Lathalain
mamahal sa kapal i gi -
ran
Nakasasagot sa mga
tanong tungkol sa
detal ye ng ul at/pa-
tal astas/k wentong
napaki nggan
i ban g u r i n g pa-
nghal i p sa pagsasa-
l aysay ng sar i l i ng
karanasan
gan ng mga sal i ta sa
pamamagi tan ng pag-
gami t ni to sa pangun-
gusap
Nagagami t ang ensay-
kl opi dya nang wasto
anunsyo o patal astas
sa tul ong ng i sang
bal angkas
i x
Aralin 16
Sul yap sa Sul u
Tula
Natutukoy ang mabut-
ing gawaing nagpapa-
hal aga at nagpapak-
i ta ng pagmamal aki
sa sari l i ng bayan
Nai gagawa ang l agom/
buod ng mga detal ye/
i deyang napaki ng-
gan buhat sa ul at o
patal astas
ang panghal i p patu-
l ad at panakl aw sa
pags as al ay s ay at
pagsulat ng pansaril-
i ng karanasan/pag-
uul at ng karanasan
ng i bang tao
Natutukoy ang mga l ugar
sa bansa gami t ang
mapa
Nakasusul at ng mga
i mpormasyong nasa
tsart o mapa
Aralin 17
Ako si Dugong,
ang I nyong
Li ngkod
Salaysay
Nasasabi ang wastong
par aan ng panga-
ngal aga sa mga hayop
Nakasasagot sa mga
tanong tungkol sa de-
tal ye ng mga kwen-
tong napaki nggan
Nasusuri ang pan-
l api ng gami t sa
pagbuo ng pandiwa
gan ng mga sal i tang i i sa
ang baybay nguni t mag-
kai ba ang kahul ugan
Natutukoy ang bahagi ng
kwentong may sal i tang
hi ram at nai sasal i n sa
bernakul ar
Nai sasagawa ang ba-
l angk as ng k wento/
sel eksyon
Nakasusul at ng l agom
batay sa kwentong
bi nasa/nari ni g
Aralin 18
Tagi san ng
Kaal aman
Dayalog
Natutukoy ang mabu-
buti ng gawai ng nai -
uugnay sa pagpapa-
hal aga sa patapong
bagay tungo sa ka-
l i gtasan ng kal i kasan
Nai sasagawa ang i bat
i bang aspek to ng
pandi wa sa napa-
wki nggang dayal og
N a t u t u k o y a n g
pandi wa sa dayal og
na napaki nggan
Nagagami t an g mga
patn u bay n a s al i ta
sa di ksyunar yo nang
wasto
Nasasabi ang mga sanhi
at bunga ng mga pang-
yayari sa bi nasa
Nakasusul at ng ta-
l atang may ugnay-
ang sanhi at bunga
Aralin 19
Ako at ang
Kapal i gi ran
Salaysay
Nasasabi ang ibat ibang
paraan ng panganga-
l aga sa kapal i gi ran
Nai uul at sa i ba ang
n a p a k i n g g a n g
sanaysay
N a g a g a m i t a n g
wa s t on g p a gh a -
h ambi n g n g mga
pangngal an
gan ng mga sal i ta sa
pamamagi tan ng katu-
turan
Nasusuri ang pagkakai ba
ng piksyon at di-piksyon
s a mga s el ek s y on g
bi nasa
tal ata tungk ol sa
r eak syon/sal oobi n
sa i sang pangyayari
x
Aralin 20
Boti ka sa
Bakuran
Dayalog
Nagagami t ang hal a-
mang gamot
Nakukuha ang maha-
hal agang detal ye ng
tekstong napaki ng-
gan
Nagagami t ang pang-
ugnay (pang-uk ol
at pan gatn i g) s a
pangungusap
gan ng sal i ta sa pan-
gungusap
Nakagagawa ng i sang
maayos na bal angkas
ng kwentong bi nasa
Nakokopya ang tal as-
angguni an
Yunit III ATING KALINANGAN, PAYAMANIN
Aralin 21
Bi dasari
Epiko
Nabi bi gy ang-hal aga
ang pani ti kan bi l ang
bahagi ng kul tura
Nakasusuri kung pal a-
rawan o pasal aysay
ang napaki nggang
tal ata
Nagagami t ang ang-
kop na pang-uri sa
pagl al arawan
Naki ki l al a ang pagka-
kai ba ng opi nyon sa
katotohnan
Nakabubuo ng bal angkas
ng bi nasang kwento
Nakasusul at ng ta-
l atang nagl al arawan
Aralin 22
Ang I na sa
Pami l yang
Pi l i pi no
Liham
Nak apagbi bi gay-ha-
l aga sa i sang i na ng
ta hanan
Nai susul at ng paksang
di wa ng pi naki ng-
gang teksto
Nagagami t sa pag-
l al arawan nang i bat
i bang antas ng pang-
uri
Nakakukuha ng i mpor-
masyon sa grap o tsart
Nakukuha ang kahul u-
gan ng matatal i ng-
hagang sal i ta
Nakasusul at ng ta-
l atang naghaham-
bi ng ng dal awang
t a o/b a ga y /p a n g-
yayari
Aralin 23
Ang Guro at ang
Kabataan
Sanaysay
gal ang at pagdaki l a
sa mga guro
Nai tatal a ang mga
panuri ng gi nami t sa
napaki nggang tul a/
sel eksyon
Nagagami t ang mga
panuri ng sa pari ral a
o pangungusap
Nagagami t ang i ndeks at
bi bl i ograpi sa paghanap
ng mga ti yak na i mpor-
masyon
Napal al awak ang tal a-
sal i taan sa tul ong ng
kasal ungat na kahul u-
gan ng sal i ta
Nakasusul at ng tul ang
wal ang paksa
Aralin 24
Makasaysayang
Cebu
Tula
i bat i bang l ugar sa
bansa
Nai tatal a ang mga
sugnay na pang-abay
na gi nami t
Nagagami t ang mga
sugnay na pang-abay
sa pangungusap
Nagagami t ang di ksyu-
naryo sa pagkuha ng
kahul ugan ng sal i ta
ayon sa gami t
Nagagami t ang i bang
s a n g g u n i a n s a
paghanap ng i ba pang
i mpormasyon
Nai susul at ang l agom
ng paksang bi nasa
xi
Aralin 25
Masayang
Karanasan
Dayalog
pagkukwentuhan
Na pi pi l i a n g mga
sal i tang may pang-
angkop na gi nami t
sa tekstong napa-
ki nggan
Nagagami t ang mga
p a n g-a n gk op n a
gi nami t sa tekstong
napaki nggan
Nasasabi ang mga sal i -
tang may kaugnayan
sa pandama
Nak abu bu o n g k as u -
nod na pangyayari sa
kwento
Nakasusul at ng ta-
l aarawan
Aralin 26
Mga Kaugal i ang
Pi noy-Tsi no
Liham
Nai pagmamal aki ang
kul turang Pi l i pi no
Naki ki l al a kung anong
ur i ng tal ata ang
napaki nggan
Natutukoy ang mga uri
ng tal atang bi nasa
Nasasabi ang kahul ugan
ng mga sal i ta ayon sa
gami t sa tul ong
Nasusuri ang mga paha-
yag kung i to ay opi nyon
o katotohanan
Nai suul at ang buod ng
tal ata
Aralin 27
Ang Mayohan
sa Tayabas
Dayalog
Nakatutulong sa kapwa
l al o na kapag may
pagdi ri wang
Napi pi l i ang mga pa-
ngatni g na gi nami t
s a n apak i n ggan g
teksto
Nagagami t ang mga
pangatni g sa pa-
ngungusap
Nasusuri ang kayari an
ng mga sal i ta
N a k a p a gbi bi ga y n g
hi nuha sa bi nasa
Nakasusul at ng l i ham
n a h u mi h i n gi n g
tul ong
Aralin 28
Ang Makul ay
na Kul tura
ng Tbol i
Liham
Napahahal agaan ang
kul tura ng i bat i bang
pangk at-etni k o sa
bansa
Napi pi l i ang mga pan-
gatni g sa napaki ng-
gang tal ata
ang pangatni g sa
pangungusap
Napal al awak ang ta-
l asal i taan sa wi kang
Fi l i pi no
Naguguni ta ang mga de-
tal ye sa bi nasang teksto
pangangal akal o por-
mal
Aralin 29
Mga Larong
Pi l i pi no
Lathalain
mga l arong Pi l i pi no
Nakasusunod sa mga
panutong napaki ng-
gan
Nagagami t ang mga
sal i tang pandi wa sa
pautos na pangun-
gusap
Nasasagot ang mga pa-
l ai si pan o bugtong na
ti nutukoy
Nagagami t ang kuwi t
at pani pi nang wasto
sa mga pangungusap
Aralin 30
Pananal i g ng
Pi l i pi no
Parabula
pananal i g sa Pangi -
noon
Nasusunod ang tagu-
bi l i ng nari ni g
Nasasabi ang kahul u-
gan ng tagubi l i n sa
si twasyong nak a-
l ahad
Nagagami t ang cl i ne sa
mga sal i tang magka-
kaugnay
Nai sasagawa ang dal a-
wang uri ng mabi l i sang
pagbasa
Nak apags as al i k s i k
ng i mpormasyon sa
pamamagi tan n g
pagsul at
xi i
Yunit IV IPAGPATULOY ANG KAUNLARAN
Aralin 31
Turi smo: Tul ay
sa Progreso
Panayam
Nakatatanggap ng bi ro
at n ak apagbi bi r o
nang mga magan-
dang kal ooban
Nahahasa sa mabi l i s
at mapanuri ng pag-
i i si p sa tul ong g pag-
kuha ng kahul ugan
ng bi ro
Nasasabi sa mabi l i s
at mapanuri ng pag-
i i si p ang kahul ugan
ng mga bi ro
Napal al awak ang tal a-
sal i taan sa tul ong ng
pag-al am sa kasi ngka-
hul ugan ng mga sal i ta
Nakapagbi bi gay ng kong-
kl usyon ayon sa mga
bi nasang pahayag
Nakabubuo ng poster
na patugma
Aralin 32
Paggawa ng
Pi nasugbo
Liham
Naki ki pgtul ungan sa
pami l ya
Naki ki l al a ang mga
sal i tang kaugnay ng
damdami n
Nakasasabi ng mga
sal i tang kaugnay ng
damdami n
Naki ki l al a ang mga mag-
kakaugnay na sal i ta
Nakagagawa ng tal ahul u-
ganan o gl osari
pangangal akal
Aralin 33
Sal api o
Edukasyon
Sanaysay
pagkakaroon ng edu-
kasyon
Nak as as al i s a tal -
akayan tungkol sa
napaki nggang akda
Natutukoy ang mga
pang-abay sa mga
akdang bi nabasa
Nabi bi gyang-kahul ugan
ang matatal i nghagang
pahayag
Nakapagbi bi gay ng pasya
sa bi nabasang pang-
yayari o si twasyon
Nakasusul at ng l agom
o buod ng bi nasa
Aralin 34
Li bangan Na,
Hanapbuhay Pa
Dayalog
mga i deya at payo ng
matatanda
Nakasasagot ng mga
tanong tungkol sa
bi nasa
Nagagamit ang angkop
na pangatni g sa pa-
ngungusap
Nagagami t ang dati ng
kaal aman sa pagbi bi -
gay-kahul ugan sa mga
sal i ta o pari ral a
Nakabubuo ng pal agay
o opi nyon tungkol sa
i sang paksa
Naaayos ang mga sang-
guni an ayon sa ba-
tayang tuntuni n
Aralin 35
Pag-unl ad ng
Lugar
Dayalog
Nabi bi gy ang-hal aga
ang kaunl aran
Nabi bi gay ang detal ye
ng napak i nggang
bal i ta o ul at
Nakasasal i sa teatrong
pabi gkas
Nasasanay sa mabi l i sang
pagbasa
ang mga hakbang sa
i sang gawai n
Nakasusul at ng tagu-
bi l i n o panuto sa
pagpunta sa i sang
l ugar o sa i bi ni bi gay
na di reksyon
1
Aralin 36
Abot-kamay
ang Tagumpay
Talumpati
Nai paki ki ta ang si pag
at ti yaga sa gawai n
Naibibigay ang mabub-
uting aral na hinango
s a n apak i n ggan g
kwento
Nabi bi gyang-kahul u-
gan ang gami t ng
pang-abay sa pa-
ngungusap
Nabi bi gyang-hi nuha ang
kahul ugan masi ni ng na
pahayag
Nagagami t ang anal ohi ya
sa paghahambi ng ng
magkatul ad na pag-
uugnayan ng pang-
ngal an
Nakasusunod sa pat-
tern at mga hakbang
sa pagsul at ng akda
Aralin 37
Pagbabal i k sa
Pagsasaka
Dayalog
Nai paki ta ang pagpa-
pahal aga sa l upa
N a k a p a gt a t a n on g
tungkol sa nari ni g
na kwento
Natutukoy ang uri ng
panaguri sa pangu-
ngusap
Nababasa ang mga ka-
r ani wang hi r am na
sal i ta na gi nagami t sa
pagsasal i ta at pagsul at
Nakahuhul a sa kal al a-
basan ng pangyayari
Nakasusul at ng daya-
l og tungkol sa mga
paksang pang-agri -
kul tura
Aralin 38
Napal agong
Negosyo
Liham
Nakapagpapahal aga sa
munti ng negosyo
Natutukoy ang mga
uri ng paksa sa pa-
ngungusap
Nasasabi ang pangu-
nahi ng di wa ng mga
nari ni g na pahayag
Napapangkat ang mga
sal i tang nabi bi l ang sa
isang larangan o gawain
Naguguni ta ang mga de-
tal ye at i mpormasyong
bi nasa
na nagbabal i ta
Aralin 39
Ang Lungsod
ng Mari ki na
Lathalain
Nai paki ki ta ang di si p-
l i na sa sari l i sa i bat
i bang pagkakataon
Nagagami t ang dati ng
kaal aman sa pagta-
l akay sa nari ni g
Napal al awak ang pan-
gungusap sa tul ong
ng mga panuri ng at
pani ngi t
Nababasa nang mabilisan
ang mga karatul a sa
pal i gi d
Nakukuha ang i mpor-
masyong nakapahayag
sa tsart
Nakasusul at ng pa-
nayam sa i sang pi -
nuno ng barangay
Aralin 40
Pangako ng Bohol
Dayalog
Nai pagmamal aki ang
sari l i ng bayan
Nagkakaroon ng gawa-
i ng tanong at sagot
tu n gk ol s a i s an g
napaki nggang paksa
Nagagami t ang mga
i ngkl i ti k sa pangu-
ngusap
Natutukoy ang mga sal i -
tang kol okyal at pormal
na gi nagami t nati n
araw-araw
Natutukoy kung pi ksyon
o di-piksyon ang akdang
bi nasa
Nak abu bu o n g pa-
tal astas tungkol sa
magandang l ugar sa
i nyong bayan
2
UGNAYAN: Wika at Pagbasa 5
Serye sa Filipino Elementarya
Yunit I Kanilang Nagawa: Magandang Halimbawa
Unang Bahagi INAASAHANG BUNGA
A. Pangkalahatang Pamantayan
N agkakaroon an g m ga m ag-aaral n g gan ap n a kakayah an n a m aki p agtalastasan at m akau n awa n g m ga kon sep to sa p agki lala
at p ag-u n awa n g n ari n i g, n ab asa, at n ab u o n i lan g kayari an g p an gwi ka sa p asali ta at p asu lat n a an yo.
Pamantayang Pangnilalaman Pamantayan sa Pagganap Pangmatagalang Pang-unawa Mahahalagang Tanong
N agkakaroon an g m ga m ag-
aaral n g kaalam an sa:
p agtu koy sa p an gu n ah i n g-
d i wa n g b i n asa/n ari n i g
p agsu su n u d -su n od n g
m ga p an gyayari sa b i n asa/
n a ri n i g n a akd a
p agb i b i gay-h i n u h a sa
b i n ab asa
p agp ap alawak n g talasali -
taan sa tu lon g n g kasi n g-
kah u lu gan , kasalu n gat,
p aggam i t n g p ah i wati g,
katu tu ran , at kayari an n g
sali ta
p agtu koy sa m ga u ri n g
p an gu n gu sap ayon sa
gam i t at kayari an
N aku ku h a an g pan gu n a-
h in g- d i wa n g b i n asa/
n ari n i g
N ap agsu su n u d -su n od an g
m ga p an gyayari
N ab i b i gyan g-h i n u h a an g
b i n asa
N ap alalawak an g talasali -
taan sa tu lon g n g p aggam i t
n g kasi n gkah u lu gan , kasa-
lu n gat, katu tu ran , p ah i -
wati g sa kah u lu gan , at ka-
yari an n g sali ta
N atu tu koy an g m ga b ah a-
gi , kaayu san , at u ri n g p a-
n gu n gu sap ayon sa gam i t
at kayari an
S a pakikipagtalastasan , m a-
gin g ito ay pasalita o pasu lat,
m ah alagan g m abigyan n g
kah u lu gan an g m ga m ah i-
h irap at di-pam ilyar n a sa-
lita sa pam am agitan n g iba t
iban g paraan . M aaarin g sa
paggam it n ito sa pan gu n gu -
sap, pah iwatig, katu tu ran ,
at m agin g an g pagbibigay n g
kasalu n gat n a kah u lu gan ay
m akatu tu lon g sa pag-u n awa
dito.
S a p aki ki p agtalastasan , m a-
gi n g p asali ta o p asu lat,
b aki t m ah alagan g m ab i g-
yan n g kah u lu gan an g m ga
m ah i h i rap at d i -p am i lyar n a
sali ta? S a p aan on g p araan
m ai b i b i gay an g kah u lu gan
n g m ga sali tan g i to?
S a p aan on g p araan m ai p a-
h ah ayag n an g m ab i sa an g
i san g kai si p an ?
B aki t m ah alaga sa p agsu lat
n g an u m an g teksto o akd a
an g p aggam i t n g m alaki n g
ti ti k at p aggam i t n g an gkop
n a b an tas?
An o an g i si n asaalan g-
alan g sa p agb u o n g i san g
h u gn ayan g p an gu n gu sap ?
B aki t? I p ali wan ag.
3
p ag-aaral n g m ga b ah agi ,
kaayu san , at p aksa n g p a-
n gu n gu sap
p aggam i t n g m alaki n g
ti ti k at waston g b an tas sa
p agsu lat n g talata, p atalas-
tas, d ayalog, b ali ta, at i b a t
i b an g kayari an n g p an gu -
n gu sap
p agp ap ah alaga sa b ayan ,
kap ali gi ran , m ga m an g-
gagawa, kab ab ai h an , m ga
m agu lan g, kasam b ah ay, sa
si n i n g, at sa m ga alagan g
h ayop
N agagam i t n an g wasto an g
m alaki n g ti ti k at an gkop
n a m ga ban tas sa pagsu lat
n g iba t iban g u ri n g pan gu -
n gu sap, talata, balita, pata-
lastas, dayalog, at iba pa
N ai p aki ki ta an g p agp ap a-
h alaga sa b ayan , kap ali -
gi ran , m ga m an ggagawa,
kab ab ai h an , m ga m agu -
lan g, kasam b ah ay, sa si -
n i n g, at sa m ga alagan g
h ayop
U p an g m ai p ah ayag an g
kai si p an , m ah alagan g m a-
tu tu n an an g i b a t i b an g
u ri n g p an gu n gu sap ayon
sa p agkakab u o/kayari an
tu lad n g p ayak, tam b alan ,
at h u gn ayan . N ari yan d i n
an g d a lawan g ayos an g
karan i wan at d i -karan i wan .
M ayroon d i n g p an gu n gu -
sap n a walan g p aksa n gu n i t
b u o an g d i wa.
S a pagsu lat n g talata, pata-
lastas, dayalog, at iba pan g
teksto, m ah alagan g m atu tu -
h an an g waston g paggam it
n g m alakin g titik at n g iba t
iban g b an tas u p an g i to ay
m agi n g m ab i sa.
S a p aggam i t n g h u g-
n ayan g p an gu n gu sap , i si -
n asaalan g-alan g an g m ga
p an gatn i g u p an g p ag-
u gn ayi n an g su gn ay n a
m akap ag-i i sa at su gn ay n a
d i -m akap ag-i i sa.
An g i san g p ayak n a p an gu -
n gu sap ay n ap ah ah ab a
o n ap alalawak sa p am a-
m agi tan n g p agd u ru gton g
n g m ga kataga o sali ta.
P aan o n ap alalawak an g
i san g p ayak n a p an gu n gu -
sap ?
B aki t b atayan sa p ag-u n awa
an g m ali n aw at m aayos n a
p agkakasu n u d -su n od n g
p an gyayari ku n g i to ay i ku -
kwen ton g m u li ?
B aki t m ah alagan g m ab ati d
an g i b a t i b an g b ah agi n g
aklat at p ah ayagan ?
P aan o m o p i n ah ah alaga-
h an an g i yon g b ayan , ka-
p ali gi ran , m ga m an ggagawa,
kababaih an , m ga m agu lan g,
kasam bah ay, sin in g, at m ga
alagan g h ayop?
4
An g p ag-u n awa sa i san g
b i n asa o n ari n i g n a akd a
ay n aki ki ta sa m aayos
at m ali n aw n a p agka-
kasu n u d -su n od n g m ga
p an gyayari ku n g i to ay
u u li ti n o i ku kwen ton g
m u li . M alaki an g kau gn a-
yan d i to n g waston g gam i t
n g m ga p an an d an g sali ta.
M aram i n g kaalam an at im -
porm asyon an g m ababasa
sa aklat at pah ayagan kaya t
m ah alagan g m alam an an g
iba t iban g bah agi n g m ga
ito.
An g pagpapakita n g pag-
papah alaga sa atin g b ayan ,
m agu lan g, kasam b ah ay, sa
si n i n g, at sa m ga alagan g
h ayop ay d ap at n ati n g
i sap u so. An g p agm am a-
h al sa b ayan ay m ai p a-
ki ki ta ri n sa p am a-
m agi tan n g p ag-i i n gat
at p agtan gki li k sa ati n g
si n i n g.
5
B . Kaalaman at Kakayahan
Kaalaman:
An g m ga m ag-aaral ay n agkakaroon n g kaalam an sa:
p agtu koy n g p an gu n ah i n g-d i wa, p agsu su n u d -su n od n g
d etalye, p agb i b i gay-h i n u h a at p agtatala n g d etalye
p agp ap alawak n g talasali taan sa tu lon g n g kasi n gkah u lu gan ,
kasalu n gat, p aggam i t n g p ah i wati g, katu tu ran , layu n i n n g
sali ta, at p aggam i t sa sari li n g p an gu n gu sap
p agsu su ri sa u ri n g p an gu n gu sap ayon sa gam i t, kayari an ,
b ah agi n g p an gu n gu sap , p agp ap alawak, at kaayu san
p agsu n od n g m ga p am an tayan sa p agsu lat n g p an gu n gu sap ,
talata, b ali ta, at p atalastas n a gu m agam i t n g an gkop n a b an -
tas, m alaki n g ti ti k, at i b a p a
p agp ap ah alaga sa b ayan , kap ali gi ran , m ga m an ggagawa,
kab ab ai h an , m ga m agu lan g, kasam b ah ay, sa si n i n g, at sa
m ga alagan g h ayop
Kakayahan:
An g m ga m ag-aaral ay n agp ap aki ta n g kakayah an sa:
m atalakay an g p aggam i t sa p agsasalaysay/p agsu lat n g p an gu -
n ah i n g-d i wa, d etalye, p agsu su n u d -su n od n g p an gyayari ,
at p agb i b i gay-h i n u h a
m agam i t sa sari li n g p an gu n gu sap an g kasi n gkah u lu gan , kasalu -
n gat, p ah i wati g, katu tu ran , at i b a t i b an g kayari an n g sali ta
m asu ri an g m ga u ri n g p an gu n gu sap , kaayu san , b ah agi ,
at kaya ri an
m ai su lat an g p an gu n gu sap , talata, b ali ta, at p atalastas n a
su m u su n od sa m ga p am an tayan n g an gkop at waston g p agsu -
lat
m ai p aki ta an g p agp ap ah alaga sa b ayan , kap ali gi ran , m ga
m an gga gawa, kab ab ai h an , m ga m agu lan g, kasam b ah ay,
sa si n i n g, at sa m ga alagan g h ayop
6
Ikalawang Bahagi KATIBAYAN NG PAGTATAYA
Produkto/Pagganap Kraytirya sa Pagganap Iba Pang Katibayan sa Pagganap
P Produkto
P agb u o n g talatan g gu -
m agam i t n g h u gn ayan g p an gu -
n gu sap tu n gkol sa p aksan g
p agp ap ah alaga sa m agu lan g
P Pagganap
S u m u lat n g talatan g gu -
m agam i t n g h u gn ayan g p an gu -
n gu sap tu n gkol sa p aksan g
p agp ap ah alaga sa m agu lan g.
4 N akab u o n g talatan g
gu m agam i t n g h u g-
n ayan g p an gu n gu sap .
Wasto an g gam i t n g m a-
laki n g ti ti k, p asok, p a-
lu gi t, at b an tas sa kata-
p u san n g p an gu n gu sap .
M ay p a n gu n ah i n g i d eya
at m ga d etalyen g su m u -
su p orta d i to.
3 M ay i sa h an ggan g d ala-
wan g kaku lan gan sa
p agsu n od n g krayti rya.
* M ga Sagot sa mga Pagsasanayng Bawat Arali n
* Lagumang Pagsusuli t ng Yuni t
* M ga Pagtataya sa Bawat Arali n
* M ga Takdang G awai n sa N otbuk
* M ga K asanayang I nterakti bo sa C D-RO M at i -Learn/i -Teach
sa Vi bal Websi te
2 M ay tatlo h an ggan g
ap at n a kaku lan gan sa
p agsu n od n g krayti rya.
1 L i m a o h i gi t p a an g
kaku la n gan . H i n d i
m aayos an g p agkaka-
b u o n g p aksa, b ayb ay,
b an tas, at p aksan g-
d i wa.
Antas/Marka
4 N ap akah u say
3 M ah u say
2 M ah u say-h u say
1 M agsan ay P a
7
Ikatlong Bahagi MGA GAWAIN SA PAGTUTURO AT PAGKATUTO
A. Mga Gawaing Instruksyunal B . Kagamitan/Resorses
1. I pari ni g ang pagbasa ng talambuhayni I sabelo de losReyes, ang
tagapagtanggol ng mga manggagawa noong panahon ng Espaol.
Talakayi n ang nari ni g ni lang mga detalye sa buhayni Don Belong.
H i ngi n ang pali wanag ni la tungkol sa kahalagahan ng gi nawa
ni yang pagtatanggol sa mga manggagawa.
2. I pasulat sa i sang talata ang kahalagahan ng manggagawa sa
kaunlaran ng bansa. Talakayi n muna ang mga krayti rya na dapat
tandaan sa pagsulat ng talata.
3. Talakayi n ang tulang Daki lang I na na nasa aklat. Suri i n ang mga
uri ng kayari an ng sali tang gi nami t. Pasulati n si la ng i bat i bang uri
ng pangungusap na tumatalakaysa pagmamahal sa i na.
4. Talakayi n ang mga sali tang hi ram na gi nami t sa seleksyong bi nasa
at i pagami t sa sari li ng pangungusap.
5. Talakayi n ang pagpapalawak ng talasali taan sa tulong ng kasi ng-
kahulugan, kasalungat, katuturan, at paggami t ng pahi wati g.
6. Suri i n ang mga katangi an ni Rosa Sevi lla-Alvero at i ba pang mga
daki lang babae na huwaran ang pagli li ngkod na nagawa sa ba yan.
7. Talakayi n ang pagbubuo ng mga hugnayang pangungusap na i ni -
huhudyat ng mga pantukoyna sugnayat pangatni g.
8. Suri i n ang gami t ng mga bantasna tuldok-kuwi t, tuldok, tandang
pananong, at tandang pandamdam sa pagsulat ng mga pangungu-
sap. Talakayi n ang mga uri , bahagi , at kaayusan ng pangungusap.
9. Talakayi n di n ang pagkakabuo ng mga pangungusap na walang
paksa. Papagbi gayi n si la ng hali mbawa.
10. Talakayin ang aralin sa pagsulat ng balita, patalastas, pagsusunud-
sunod ngpangyayari sa akdangbinasa. Hayaangisagawa nila ito sa
mga pagsasanayna sasagutin.
11. Pahalagahan ang mga i si nulat ni la na gi nagami t ang mga kati ba-
yan sa pagtataya sa bawat arali n.
1. M ga Aralin 1-10 Yunit I ngUgnayan 5 Teksto at Gabaysa Pagtuturo
at Pagkatuto
2. i -Learn/i -Teach Acti vi ti es ( i-learn.vibalpublishing.com/i-teach.
vibalpublishing.com)
3. C D-RO M Acti vi ti es
8
YUNIT I KANILANG NAGAWA:
MAGANDANG HALIMBAWA
Aral i n 1 Isabel o del os Reyes
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
M ab i li san g n ab ab asa an g m ga sali tan g kau gn ay
n g i b a t i b an g asi gn atu ra
N ah i h i n u h a an g m ga n akalah ad n a d etalye
2 . Wi ka
N atu tu koy ku n g an on g u ri n g p an gu n gu sap
ayon sa gam i t an g n ap aki n ggan
N atu tu koy an g u ri n g p an gu n gu sap ayon sa
gam i t
3 . P agsu lat
N agagam i t an g m alaki n g ti ti k sa si m u la n g p a-
n gu n gu sap at sa p an gn galan g p an tan gi
4 . E d u kasyon sa P agp ap ah alaga
N ap ah ah alagah an an g m ga m an ggagawa b i lan g
lakas n g b an sa tu n go sa kau n laran
B . Paksang Aralin
1 . M ab i li san g P agb asa n g m ga S ali tan g K au gn ay n g I b a t
I b an g Asi gn atu ra
2 . P agh i n u h a sa m ga N akalah ad n a D etalye
3 . P agtu koy sa U ri n g P an gu n gu sap Ayon sa G am i t
4 . G am i t n g M alaki n g T i ti k sa P an gu n gu sap at sa m ga
P an gn galan g P an tan gi
5 . K ah alagah an n g m ga M an ggagawa
C . Pangmatagalang Pang-unawa
1 . An g d ati n g kaalam an n g i san g m am b ab asa ay n a-
katu tu lon g u p an g an g m ga sali tan g kan yan g m ab a-
b asa ay m ad ali n i yan g m au n awaan .
2 . An g p agb i b i gay-kah u lu gan o p agh i h i n u h a sa m ga
d etalye sa i san g p an gu n ah i n g p aksa ay n an gan gai la-
n gan n g m as m ataas n a an tas n g p agsu su ri n g i san g
m am b ab asa. N akasalalay an g waston g p ag-u n awa sa
b i n asa b atay sa kan yan g p agh i n u h a.
3 . S a p aki ki p agtalastasan , an g p aggam i t n g waston g u ri
n g p an gu n gu sap ayon sa ku n g p aan o at kai lan i to
gagam i ti n ay m ah alaga.
4 . S a p agsu lat, m ay m ga sali tan g ki n akai lan gan g i su lat
sa m alaki n g ti ti k u p an g m ai p aki ta an g kah alagah an
n i to.
D . Mahahalagang Tanong
1 . P aan o n akatu tu lon g an g d ati n g kaalam an n g i san g
m am b ab asa sa p ag-u n awa sa tekston g b i n ab asa?
2 . B aki t ki n akai lan gan g wasto an g p agh i h i n u h an g
i b i b i gay n g m am b ab asa sa tekston g kan yan g b i n ab a-
sa?
3 . B aki t m ah alaga an g p aggam i t n g waston g p an gu n gu -
sap ayon sa u ri n i to?
4 . K u n g i kaw ay m agsu su lat, kai lan d ap at gam i ti n an g
m alaki n g ti ti k sa p agsu lat n g m ga sali ta?
II. Katibayan ng Pagtataya
A. Produkto: G am i t n g i b a t i b an g u ri n g p an gu n gu sap
Pagganap: G u m awa n g m ai kli n g i skri p o u sap an n g
p agsalu b on g n g p am i lya n g O F W n a d u m ati n g.
B . Katibayan sa Pagganap
Ant as/ Marka Krayt irya sa Pagganap
4 N ap akah u say G u m agam it n g waston g u ri n g pa-
n gu n gu sap ayon sa gam it at n aipakikita
an g pagpapah alaga sa m ga m an ggagawa
batay sa m ga d etalyen g i n i lah ad .
3 M ah u say G u m am i t n g waston g u ri n g p a-
n gu n gu sap ayon sa gam i t n gu n i t
d i gaan on g n ai p aki ta an g p agp ap ah a-
laga sa m ga m an ggagawa.
9
2 M ah u say-h u say H i n d i wasto an g i lan sa gi n am i t n a
u ri n g p an gu n gu sap .
H i n d i ri n gaan on g n ai p aki ta an g
p agp ap ah alaga sa m ga m an ggagawa.
1 M agsan ay P a H i n d i wasto an g u ri n g p an gu n gu -
sap n a gi n am i t.
H i n d i n ai p aki ta an g p agp ap ah alaga
sa m ga m an ggagawa.
C . Iba Pang Mga Katibayan
M ga S agot sa m ga P agsasan ay/M ai i kli n g P agsu su li t
at I n terakti b on g Arali n sa i -L earn sa Vi b al web si te
III. Mga Gawain sa Pagkatuto
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
Sabihin: I ayos an g gi n u lon g m ga ti ti k u p an g m aka-
b u o n g sali ta. M agb i gay n g m ga b agay n a m ay
kau gn ayan sa n ab u on g sali ta. G awi n g gab ay an g
p ah i wati g n a n asa i lali m n g gi n u lon g ti ti k.
g g
a
g
a
w
a
m
a
n
Pahiwatig: I san g m ah alagan g sektor n g li p u n an ,
I u gn ay an g gawai n sa arali n g tatalakayi n .
2 . P agh ah awan n g B alaki d
T alakayin an g kasan ayan sa p. 7 . M agkaroon
n g m alayan g talakayan . I pagawa an g MagsanayA at B,
p. 7 . M agkaroon n g talakayan sa m ga gin awa o sin agot
sa pagsasan ay. G am itin an g pam araan g peer evaluation.
3 . P agtatakd a n g L ayu n i n sa P agb asa
P an gkati n an g klase sa ap at. B awat p an gkat ay
m ay sasagu ti n g tan on g.
Pangkat I S a p am am agi tan n g estrateh i yan g
character prole, i p aki lala si I sab elo d elos
R eyes.
CHARACTER PROFILE
Buong Pangal an: _________________________
Kai l an Ipi nanganak: _______________________
Saan Ipi nanganak: ________________________
Katayuan ng Magul ang sa Buhay: _____________
Hanapbuhay: ___________________________
Mga Natamong Tagumpay: __________________
_____________________________________
_____________________________________
Dahi l an kung baki t: _______________________
Kai l angang ki l al ani n: ______________________
Pangkat II An o an g p i n an gu n ah an n i I sab elo
d elos R eyes n oon g n ag-aaral si ya sa i san g
sem i n aryo sa Vi gan ? ( G awi n sa p am a-
m agi tan n g larawan g-gu h i t. ) I p ali wan ag
an g gi n awan g larawan g-gu h i t.
Pangkat III I salaysay an g i ti n atag n i I sab elo
d elos R eyes n oon g P eb rero 2 , 1 9 0 2 .
( G awi n sa p am am agi tan n g p agku kwen to)
Pangkat IV B aki t ti n agu ri an g Am a n g M an g-
gagawan g P i li p i n o si I sab elo d elos R eyes?
( S agu ti n sa p am am agi tan n g d u la-d u laan )
1 0
B . Paglinang
1 . P agtalakay sa arali n sa Wika, p . 8 n g b atayan g aklat
at m agkaroon n g talakayan .
2 . P agp ap ali wan ag sa lagom n g arali n sa b ah agi n g
Tandaan, p . 8
C . Pagpapalalim
1 . I p asagot an g Magsanay A, B, at C, p . 9 . M agkaroon n g
talakayan sa gi n awan g m ga kasagu tan .
2 . K aragd agan g P agsasan ay
A. S agu ti n n g Oo o Hindi an g b awat tan on g kau g-
n ay n g u ri n g p an gu n gu sap ayon sa gam i t. G am i -
ti n an g tsart sa p agsagot.
Oo Hindi
1 . P asalaysay b a an g p an gu n gu -
sap n a, M ad ali b a an g m a-
gi n g b ayan i ?
2 . N an alo an g m ga m an ggaga-
wa! An g gi n am i t n a b an tas sa
p agtatap os n g p an gu n gu sap
n a i to ay tan d an g p ad am d am .
3 . P akiku h a m o n ga an g aklat ko
tu n gkol sa m ga m an ggagawa.
I to ay pan gu n gu sap n a pau tos.
4 . T an d an g p an an on g an g b an -
tas n a gi n am i t sa p an gu n gu -
sap n a, D ap at b an g h an gaan
an g OverseasFilipino Wor kers
( O F Ws) sa ati n g b an sa?
5 . An g O F Ws ay i ti n u tu ri n g n a
i sa sa m ga b agon g b ayan i n g
b ayan , ay p an gu n gu sap n a
p asalaysay.
6 . G u m am i t n g b an tas n a tu ld ok
sa p an gu n gu sap n a, M ara-
m i n g m ga b ayan i n g m an gga-
gawa sa ati n g b an sa.
B . Paglinang
I p ab i gay sa m ga m ag-aaral an g m ga d ap at gawi n sa
p agb asa n an g tah i m i k. S u b ayb ayan sa p agb asa n an g tah i m i k
an g m ga m ag-aaral at sa p agp ap an gkatan u p an g sagu ti n an g
m ga tan on g o gawi n an g m ga gawai n n a i ti n akd a sa b awat
p an gkat.
C . Pagpapalalim
1 . P agtalakay n g b awat p an gkat sa tan on g o gawai n , n a
i ti n akd a sa tu lon g n g i b a t i b an g estrateh i ya.
2 . I pasagot an g bah agin g Sagutin, p. 4 n g batayan g aklat.
Atasan an g m ga m ag-aaral n a bisitah in an g i-learn.
vibalpublishing.com para sa karagdagan g im porm asyon
tu n gkol kay I sabelo delos R eyes. I -click an g Filipino
Ugna yan: Wika at Pagbasa, Ikalawang Edisyon
Ugnayan 5 Yunit I Aralin 1 link.
3 . P agtalakay sa kasan ayan sa Pagbasa, p . 5 at i p asagot
an g Magsanay A at B, p p . 5 -6 . M agkaroon n g m ala-
yan g talakayan .
D . Paglalapat
P agsu lat sa P an sari li n g Jou rn al
Petsa: __________________
M ga n atu tu h an sa arali n S u m u lat n g i sa
o d alawan g p an gu n gu sap tu n gkol sa p aksa.
Lagda: __________________
E . Pagpapahalaga
P aggam i t n g K ati b ayan sa P agtataya at K ati b ayan
sa P aggan ap
Ikalawang Araw WIKA AT PAGSULAT
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa kwen to.
2 . P agb asa n g i si n u lat sa p an sari li n g jou rn al.
11
B . B asah i n an g su m u su n od n a talata. I su lat sa tsart ku n g
an on g u ri n g p an gu n gu sap ayon sa gam i t an g b awat
p an gu n gu sap n a gi n am i t d i to.
T otoo! N ap akaram i n g n agagawa n g m ga O F Ws
sa p ag-u n lad n g ekon om i ya n g b an sa. D ap at n a p a-
h alagah an an g O F Ws. An o n am an an g gi n agawa n g
p am ah alaan p ara m ap ah alagah an an g O F Ws? S i m p le
lam an g an g i b i g n i la, an g m ai ah on an g kan i lan g p a-
m i lya sa kah i rap an .
Pasalaysay Pat anong Paut os Padamdam
D . Pagsulat
1 . P agtalakay sa K asan ayan
T alakayi n an g kasan ayan sa Pagsulat, p . 1 0 .
M agkaroon n g m alayan g talakayan .
2 . P agsasan ay sa P agsu lat
I p agawa an g Magsanay, p . 1 0 . I p awasto an g
talataan , m agkaroon n g p eer evalu ati on sa p am am agi -
tan n g p agp ap ali tan n g gawai n n g m ga m ag-aaral. P ab -
i gyan n g p u n a an g i wi n aston g gawai n n g kam ag-aral.
A. I su lat an g tsek ( ) sa p atlan g ku n g d ap at n a
i su lat sa m alaki n g ti ti k an g sali ta; eki s ( ) ku n g
h i n d i .
________ 1 . B u lacan
________ 2 . I sab elo d elos R eyes
________ 3 . Vi gan
________ 4 . M an ggagawa
________ 5 . D aki la
________ 6 . U n yon
________ 7 . H u lyo
________ 8 . B elon g
________ 9 . S an Ju an d e L etran
________ 1 0 . L ayu n i n
________ 1 1 . D ayu h an
________ 1 2 . P eb rero
________ 1 3 . P i li p i n as
________ 1 4 . Am a
________ 1 5 . I locos S u r
B . B u u i n an g b awat p an gu n gu sap . P i li i n an g sali -
ta n a an gkop sa p atlan g sa loob n g p an aklon g.
I saalan g-alan g an g waston g gam i t n g m alaki n g
ti ti k. K ah u n an i to.
1 . T i n agu ri an d i n g am a n g M an ggagawan g
P i li p i n o si ____________ ( lop e K . san tos,
L op e K . S an tos)
2 . M aram i n g m ga _____________ ( P i li p i n o,
p i li p i n o) an g n agb u wi s n g kan i lan g b u h ay
p ara sa b ayan .
3 . An g _____________ ( P i li p i n as, p i li p i n as)
ay b ayan n g m agi gi ti n g.
4 . _____________ ( lu zon , L u zon ) , Vi sayas,
at M i n d an ao ay m ga lalawi gan g n ap akara-
m i n g n agi n g m ga b ayan i n g b an sa.
5 . _____________ ( P ah alagah an , p ah alaga-
h an ) an g m ga m an ggagawan g P i li p i n o.
6 . N an gan galaga sa kap akan an n g m ga
m an gga gawa sa ati n g b an sa an g
_____________ ( kagawaran n g p aggawa,
K agawaran n g P aggawa) .
Ikatlong Araw UGNAYAN
A. Paghahanda
1 . B alik-aral sa tem a n g aralin n a n asa advance organizer.
I p ab asa an g ad van ce organ i zer sa p . 3 . M agka-
roon n g ta lakayan tu n gkol d i to.
1 2
2 . P ag-u u gn ay n g n i lalam an n g tekston g b i n asa sa tem a
n g arali n .
B . Paglinang
1 . P ag-u u gn ay n g tem a sa sari li n g b u h ay.
M agkaroon n g i n tegrasyon n g tem a sa b u h ay n g
m ga m ag-aaral. M aaari n g si la ay m agkwen to o m agb a-
h agi n g karan asan kau gn ay n g n asab i n g tem a.
2 . P agsagot sa p agsasan ay A at B sa aklat, p . 1 1 .
S u m u lat n g i san g m ai kli n g tu la. G am i ti n an g
m ga katan gi an g n alagyan n g tsek ( sa p agsasan ay A.
C . Pagpapalalim
M agp agawa n g p oster/i slogan sa m ga m ag-aaral n an g
p an gkatan . An g p agb ab atayan g p aksa ay, K ah alagah an n g
m ga M an ggagawa sa K au n laran n g B an sa. P agkatap os,
m agp ali tan n g p oster/i slogan an g b awat p an gkat. H i kaya-
ti n n a m agb i gay n g feed b ack sa p oster/i slogan n g i b a p an g
p an gkat. M agb i b i gay d i n an g gu ro n g feed b ack sa p oster/
i slogan n g b awat p an gkat. I p alagay an g p oster/i slogan sa
1
/
2

kartoli n ag p u ti ) .
D . Pagpapahalaga
M agp asali ksi k ( research n g talam b u h ay n g i san g
n agi n g m atagu m p ay n a m an ggagawa.
P ag-u sap an sa klase an g n an gi n gi b ab aw n i ton g
katan gi an .
Ikaapat na Araw PAKIKINIG
A. Paghahanda
1 . P ag-u u gn ay n g d ati n g kaalam an sa p aksan g i p ari ri n i g.
M ay i b a t i b an g u ri n g p an gu n gu sap ayon sa
gam i t. M aaari n g i to ay p asalaysay, p atan on g, p au tos,
o p ad am d am .
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g d ayalog.
B . Paglinang
I p ari n i g an g d ayalogo n a i to.
Sabihin: I p ari ri n i g ko sa i n yo an g i san g d ayalog. S u -
ri i n an g gi n am i t n a m ga p an gu n gu sap . T u ku yi n
ku n g an on g u ri n g p an gu n gu sap ayon sa gam i t
an g b awat gi n am i t n a p ah ayag n g n ag-u u sap .
AN G E L A: S i n o n ga b a si I sab elo d elos R eyes?
AN G E L O : S i ya an g Am a n g M an ggagawa, d ah i l
sa lab i s n i yan g p i n ah ah alagah an an g
m ga m an ggagawa.
AN G E L A: An g gali n g n i ya! P aki d agd agan m o p a
an g kwen to m o tu n gkol sa kan ya.
AN G E L O : S i ge, m aki n i g kan g m ab u ti h a.
( I to an g u sap an n a i p ari ri n i g sa m ga m ag-aaral
n a m aaari n g i n i rekord n g gu ro n a gi n am p an an n g
d alawan g m ag-aaral. )
Sagutin ang mga tanong:
1 . S i n o an g m ga n ag-u u sap ?
2 . T u n gkol saan an g p i n ag-u u sap an n i la?
3 . S i n o an g n agb i b i gay n g i m p orm asyon sa d ala-
wan g n ag-u u sap ?
C . Pagpapalalim
T u ku yi n an g u ri n g p an gu n gu sap ayon sa gam i t
n a m ga p ah ayag sa d ayalog.
D . Pagpapahalaga sa Pagsulat sa Journal
Petsa: __________________
Lagda: __________________
13
E . Karagdagang Pagsasanay
M agd i ki t n g i san g larawan n g i n yon g p am i lya sa i san g
coupon bond. I larawan ku n g tu n gkol saan i to, gam i t an g
i b a t i b an g u ri n g p an gu n gu sap . I su lat an g p aglalarawan sa
i b ab a n g larawan .
IV. Kagamitan/Resorses
B atayan g aklat, pp. 3 -1 1 , C D player, tape n g u sapan n a gag-
am itin sa kasan ayan g pakikin ig,
1
/
4
n a kartolin a, krayola o craypas,
i-L earn Activities sa Vibal website
Aral i n 2 Mal i gayang Kaarawan, Daki l ang Ina
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N atu tu koy an g sali tan g-u gat at p an lap i sa sali ta
N ai b i b i gay an g m ga p an gyayari n g b u m u b u o sa
teksto
2 . Wi ka
N atatalakay an g i b a t i b an g kayari an n g sali ta
N akab u b u o n g m ga sali ta b atay sa ap at n a kaya-
ri an
3 . P agsu lat
N agagam i t an g an gkop n a b an tas p ara sa i b a t
i b an g u ri n g p an gu n gu sap
N ap atu tu n ayan an g kah alagah an n g m agu lan g
B . Paksang Aralin
1 . P agtu koy sa S ali tan g-u gat at P an lap i sa S ali ta
2 . P agb i b i gay n g m ga P an gyayari n g B u m u b u o sa T eksto
3 . P agtalakay sa I b a t I b an g K ayari an n g S ali ta
4 . P aggam i t n g An gkop n a B an tas sa I b a t I b an g U ri
n g P an gu n gu sap
5 . P agp ap ah alaga sa M agu lan g
1 . An g p agtu koy sa sali tan g-u gat at p an lap i n g i san g sa-
li ta ay m akatu tu lon g u p an g h i gi t n a m ap ad ali an g p ag-
u n awa n i to. An g kah u lu gan n g sali ta ay n agb ab ago sa
p agd ad agd ag n g m ga p an lap i .
2 . S a p agb ab asa n g i san g teksto, kai lan gan g m agi n g m a-
p an u ri d ah i l m ay m ga p an gyayari n g h i n d i tu wi ran g
i n i lalah ad . I kaw n a m am b ab asa an g m agp ap asya ku n g
ali n an g m akatu tu lon g u p an g m au n awaan an g b i n a-
b asa.
3 . An g kawastu h an at kaayu san n g an u m an g i si n u su lat
ay n akasalalay sa p aggam i t n g an gkop n a b an tas. S a
b awat u ri n g p an gu n gu sap ay m ay waston g b an tas
p ara d i to.
4 . B i lan g an ak, d ap at n ati n g m atan to an g tu n ay n a
kah alagah an n g ati n g m agu lan g.
1 . B aki t m ah alagan g m atu koy an g m ga sali tan g-u gat at
p an lap i sa i san g sali ta?
2 . P aan o n akatu tu lon g sa p ag-u n awa sa i san g teksto an g
p agtu koy sa m ga p an gyayari n i to?
3 . P ara sa i yo, gaan o kah alaga an g p aggam i t n g waston g
b an tas sa i b a t i b an g p an gu n gu sap ?
4 . P aan o m o i p i n aki ki ta an g i yon g p agp ap ah alaga
sa i yon g m agu lan g?
II. Mga Katibayan sa Pagtataya
A. Produkto: P agsu lat n g lih am n a n agpapah alaga sa iyon g in a
Pagganap: S u m u lat n g i san g b u kas n a li h am p ara sa i yon g
i n a. I lah ad an g i yon g p agp ap ah alaga sa kan ya sa
li h am n a i to.
1 4
4 N ap akah u say M ali n aw at m aayos n a n ai lah ad
an g p agp ap ah alaga sa i n a gam i t an g
waston g b an tas at m ga sali tan g m ay
an gkop n a p an lap i .
3 M ah u say M aayos n a n ai lah ad an g p agp ap a-
h alaga sa i n a n a m ay i lan g kam ali an sa
p aggam i t n g waston g b an tas.
2 M ah u say-h u say H i n d i gaan on g n ai lah ad n an g m a-
ayos an g p agp ap ah alaga sa i n a at m ay
kam ali an sa p aggam i t n g an gkop n a
b an tas.
1 M agsan ay P a H i n d i n ai lah ad n an g m aayos an g
p agp ap ah alaga sa i n a at h i n d i an gkop
an g gi n am i t n a b an tas at p an lap i .
M ga S agot sa P agsasan ay
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I p aki ki ta n g m ga m ag-aaral an g larawan n g i b a t
i b an g i n a sa li p u n an . T atawag n g i lan g m ag-aaral at
b i gyan si la n g p agkakataon n a i larawan an g n ap i -
li n g i n a m u la sa m ga larawan . ( H i n d i ki n akai lan gan g
la rawan n g sari li n g i n a. ) I u gn ay sa arali n g tatala-
kayi n .
T alakayi n an g kasan ayan sa p . 1 5 . M agkaroon
n g m alayan g talakayan . I p asagot an g MagsanayA, B,
at C, p . 1 5 . M agkaroon n g talakayan sa m ga i si n agot
sa p agsasan ay.
Pangkat I I larawan an g i n a n a ti n u tu koy sa
tu la.
S agu ti n sa p am am agi tan n g p agsasatao.
( role play
Pangkat II I larawan n am an an g an ak n a ti n u -
tu koy p a ri n sa tu la. S agu ti n sa p am am agi -
tan n g m on olog.
Pangkat III An u -an on g d am d am i n an g n aka-
p aloob sa tu la? B asah i n n an g m ay d am -
d am i n an g talu d tod n a n agp ap atu n ay sa
sagot. ( M ad am d am i n g p agb asa)
Pangkat IV An o an g p aksa n g tu la? S agu ti n sa
p am am agi tan n g m alayan g talakayan .
B . Paglinang
I p ab i b i gay sa m ga m ag-aaral an g m ga d ap at gawi n sa
m ga tan on g o gawai n g i ti n akd a sa b awat p an gkat.
C . Pagpapalalim
1 . P agtalakay n g b awat p an gkat sa tan on g o gawai n g
2 . I p asagot an g b ah agi n g Sagutin, p p . 1 2 -1 3 .
3 . P agtalakay sa kasan ayan sa Pagbasa, p . 1 4 . I p asagot
an g MagsanayA, B, at C, p . 1 4 . M agkaroon n g m ala-
yan g talakayan .
D . Paglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
15
E . Pagpapahalaga
sa P aggan ap
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa san aysay/tu la.
B . Paglinang
1 . P agtalakay sa arali n sa Wika, p . 1 6 . M agp ali tan n g
ku ru ku ro u kol d i to.
Tandaan, p . 1 6 .
C . Pagpapalalim
1 . I p asagot an g Magsanay A, B, at C, p . 1 7 .
M agkaroon n g talakayan sa gi n awan g m ga
kasagu tan .
A. P an gkati n an g m ga sali ta n an g ayon sa kayari an
n i to. I su lat sa tsart an g sagot.
tu la aru gai n
u m akay kali n ga
asal-b ata lakad -p agon g
gan d a-gan d ah an an ak-d ali ta
an ak-an akan m alu lu n gku ti n
asal tod o-tod o
tu lu n gan m ag-alok
salam at am p u n i n
u gali n g-u n ggoy kap i t-kam ay
alaga-alaga tu lon g
Payak Maylapi I nuulit Tambalan
B . B i lu gan an g p ayak n a kayari an n g sali ta, kah u -
n an an g m aylap i , salu n ggu h i tan an g i n u u li t,
at lagyan n g eki s ( ) an g tam b alan .
1 . araw-araw 9 . su lat-su latan
2 . b ah ay 1 0 . b atan g-yagi t
3 . m aglab a 1 1 . laso
4 . b alat-si b u yas 1 2 . u lam
5 . tan i m 1 3 . lakad -lakad
6 . gu lay 1 4 . kap u sp alad
7 . oras 1 5 . ku lay
8 . i n ali s
D . Pagsulat
T alakayi n an g kasan ayan sa Pagsulat, p . 1 8 . I p a-
li wan ag an g p aggam i t n g an gkop n a b an tas.
I p agawa an g b ah agi n g Magsanay, p . 1 8 . M agka-
roon n g talakayan sa gi n awan g gawai n .
A. L agyan n g waston g b an tas an g b awat p an gu -
n gu sap .
1 . An o an g p an galan n g i yon g n an ay n g i yon g
tatay
2 . M ah al ko kayo I n ay I tay
3 . M ah alaga an g m agu lan g sa b awat an ak
n a i si n i lan g sa m u n d o
4 . D ap at n a an g m ga an ak ay su m u n od
sa m agu lan g
5 . B aki t m ah alaga an g p am i lya sa i san g
li p u n an
6 . N aku n ad ap a si L ola E m m a
7 . I kaw n a an g su m am a kay N an ay
sa p alen gke
1 6
8 . An o an g m ga d ap at gawi n n g i san g an ak
u p an g m agi n g m asaya an g m ga m agu lan g
9 . H u wag h u wag p o n i n yo akon g i wan an
I n ay
1 0 . M agkai sa d ap at an g m ga m yem b ro n g
p am i lya
A. Pagahahanda
1 . B alik-aral sa tem a n g aralin n a n asa advan ce organ izer.
I p ab asa an g ad van ce organ i zer sa p . 1 2 . M agka-
roon n g talakayan tu n gkol d i to.
n g arali n .
B . Paglinang
2 . P agsagot sa m ga p agsasan ay sa aklat, p . 1 9 .
G u m awa n g i slogan n a n agp ap ad am a n g p agm a-
m ah al sa i n a.
C . Pagpapalalim
P an gkati n an g klase sa ap at. I p ab i gkas an g tu la n an g
ayon sa su m u su n od :
Pangkat I K aran i wan g B i gkas
Pangkat II L alap atan n g Awi ti n g-b ayan ( ad ap tasyon )
Pangkat III L alap atan n g M akab agon g awi ti n ad ap -
tasyon )
Pangkat IV I p ab i b i gkas sa p araan g M ap p i n g
M agkaroon n g p eer evalu ati on . D ap at sab i h i n n g gu ro
sa m ga m ag-aaral n a an u m an g n egati b on g feed b ack ay d ap at
tan ggap i n . T an ggap i n n g p osi ti b o sa lalo p an g i kah u h u say
n g gawai n . M agb i b i gay ri n n g feed b ack an g gu ro.
D . Pagpapahalaga
P ag-u wi sa i n yon g tah an an , b u on g p agm am ah al
n i n yon g sab i h i n an g katagan g, M ah al n a m ah al ki ta,
M am a sab ay an g p agyakap sa i n yon g i n a. P agm asd an an g
m agi gi n g reaksyon n g i n yon g i n a. H u m an d an g i b ah agi i to
sa klase ki n ab u kasan .
A. Paghahanda
B awat sali ta ay m ay kayari an . M u la sa sali -
tan g-u gat n a p ayak n a kayari an , m aaari n g m agb ago
i to kap ag n i lagyan n g p an lap i , i n u u li t, o n i lagyan n g
katam b al n a sali ta.
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g awi t.
B . Paglinang
I p ari n i g an g awi t an g awi t n a i to:
I p ari n i g an g oyayi n g, S a U goy n g D u yan . I p a-
tala an g m ga sali tan g n ari n i g at i p an gkat ayon sa ka-
yari an .
Payak Maylapi I nuulit Tambalan
Sagutin ang tanong:
M agkaroon n g talakayan tu n gkol sa n i lalam an
at m ga d am d am i n g n akap aloob sa oyayi .
C . Pagpapalalim
I tala sa b awat tsart an g sali tan g n ap aki n ggan ayon
sa kayari an .
17
Petsa: __________________
Lagda: __________________
U ri i n an g kayari an n g m ga sali ta. I su lat an g sagot
sa p atlan g.
______ 1 . alaala ______ 6 . b u n gan g-araw
______ 2 . d alagan g-b u ki d ______ 7 . p i stah an
______ 3 . u m u wi ______ 8 . b i n i n g-b i n i
______ 4 . lab a ______ 9 . n akan gi ti
______ 5 . b i tb i t-b i tb i t ______ 1 0 . kam b al-tu ko
B atayan g aklat p p . 1 2 -1 9 , C D P layer, larawan n g i b a t i b an g
i n a sa li p u n an , C D tap e n g oyayi n g U goy n g D u yan
Aral i n 3 Nakababat ang Amorsol o
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N agagam i t an g m ga p an lap i sa p agp ap ah ab a n g
sali ta
N atu tu koy an g m ga p an an d a sa p agsu n u d - su n od
n g m ga p an gyayari sa teksto
2 . Wi ka
N atu tu koy an g i b a t i b an g u ri n g p an gu n gu sap
sa n ap aki n gggan g p agsasalaysay
N atu tu koy an g i b a t i b an g u ri n g p an gu n gu sap
sa p agsasalaysay
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g i san g u sap an o d ayalog
N ap atu tu n ayan n a d ap at p ah alagah an an g
si n i n g
B . Paksang Aralin
1 . P aggam i t n g m ga P an lap i sa P agp ap ah ab a n g S ali ta
2 . P agtu koy sa m ga P an an d a sa P agsu n u d -su n od n g m ga
P an gyayari sa T eksto
3 . P agtu koy sa I b a t I b an g U ri n g P an gu n gu sap
sa N ap aki n ggan g P agsasalaysay
4 . P agp ap ah alaga sa S i n i n g
1 . An g i san g p ayak n a sali ta ay n ap ah ah ab a sa p am am agi -
tan n g m ga p an lap i .
2 . S a i san g teksto, u p an g m ai p aki ta an g m aayos n a d aloy
n g m ga p an gyayari , kad alasan g gu m agam i t n g m ga
p an an d a. S a p am am agi tan n g m ga p an an d a n ai p aki ki ta
an g waston g p agkakasu n u d -su n od n g m ga d etalye.
3 . H ab an g n aki ki n i g sa i san g n agsasalaysay, m alayan g
su m u su b ayb ay an g ati n g kai si p an sa n ari ri n i g. H i n i -
h i m ay n i to an g m ga p an gu n gu sap n a gi n am i t. At sa
san d ali n g n atu koy n a an g i b a t i b an g u ri n g p an gu -
n gu sap n a gi n am i t, h i gi t n a m ad ali n a an g p ag-u n awa
d i to.
4 . An g tekston g m ay u sap an o d ayalog ay h i gi t n a n a-
kawi wi li n g b asah i n . K i n akai lan gan lam an g sa p agb u o
n i to an g p agsasaalan g-alan g n an g m aayos n a p agkaka-
su n u d -su n od n g m ga p an gyayari n g p ag-u u sap an at
m ga an gkop n a b an tas.
5 . An g p agp ap ah alaga sa si n i n g ay tu lad n a ri n n g p ag-
p ap ah alaga sa ati n g ku ltu ra at sa ati n g p i n agm u lan .
1 8
1 . An o an g ki n akai lan gan g gawi n u p an g m ap ah ab a an g
i san g p ayak n a sali ta?
2 . B aki t ki n akai lan gan g gu m am i t n g m ga p an an d a sa
p agsu su n u d -su n od n g m ga p an gyayari sa teksto?
3 . P aan o n aki ki lala an g u ri n g p an gu n gu sap sa tekston g
b i n ab asa?
4 . S aan g laran gan n g si n i n g h i gi t m on g m ai h ah ayag an g
i yon g p agi gi n g m ali kh ai n ?
A. Produkto: P aggam i t n g m ga u ri n g p an gu n gu sap sa i san g
d ayalog
Pagganap: B u m u o n g i san g d ayalog gam i t an g i b a t i b an g
u ri n g p an gu n gu sap . An g p aksa n g d ayalog ay
tu n gkol sa p agp ap ah alaga sa si n i n g. H u wag ka-
li li m u tan g gam i ti n an g an gkop n a m ga p an an d a
sa i n yon g d ayalog. I p ari n i g i to sa klase.
4 N ap akah u say G u m am i t n g an gkop n a u ri n g p a-
n gu n gu sap at m ga p an an d a sa p agkaka-
su n u d -su n od n g m ga p an gyayari .
E p ekti b o at m ay d am d am i n an g p ag-
b i b i ti w n g m ga d ayalog.
3 M ah u say M ali an g d alawa sa p an an d an g gi n a-
m i t b agam at m atatas an g d am d am i n sa
p agb i b i ti w n g m ga p an gu n gu sap sa d aya-
log.
2 M ah u say-
h u say
H i n d i ep ekti b o an g p agb i b i ti w n g m ga
p an gu n gu sap b agam at wasto an g u ri n g
m ga p an gu n gu sap n a gi n am i t. H i n d i n a-
b i gyan n g p agp ap ah alaga an g si n i n g.
1 M agsan ay P a Walan g gi n am i t n a p an an d a sa p ag-
kakasu n u d -su n od n g p an gyayari at kara-
m i h an sa p an gu n gu sap ay h i n d i an gkop .
H i n d i n ab i gyan n g p agp ap ah alaga an g
si n i n g.
C . Iba Pang mga Katibayan
M ga S agot sa P agsasan ay/M ai i kli n g P agsu su li t at I n -
terakti b on g Arali n sa C D -R O M at i -L earn sa Vi b al web si te
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I p aki ta an g larawan n g i lan g painting n a li kh a
n g i lan g ki lalan g painter sa ati n g b an sa. P ah alagah an
an g p ai n ti n g sa p am am agi tan n g p agtalakay ku n g si n o
an g gu m u h i t at ku n g an o an g p aksa n g i gi n u h i t n a
larawan . I u gn ay sa arali n g tatalakayi n .
T alakayi n an g kasan ayan sa p . 2 3 . M agkaroon
n g m alayan g talakayan . I p asagot an g Magsanay A, B,
C, at D sa p . 2 3 . M agkaroon n g talakayan sa m ga i si -
n agot sa p agsasan ay.
Pangkat I An on g si n i n g n ah ah an ay si P ab lo
Am orsolo? S agu ti n sa p am am agi tan n g
p ag-u u lat.
Pangkat II P agh am b i n gi n si n a P ab lo Am orsolo
at F ern an d o Am orsolo. G am i tan n g Venn
Diagram.
19
D . Paglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
E . Pagpapahalaga
sa P aggan ap
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa d ayalog.
B . Paglinang
1 . P agtalakay sa arali n sa Wika, p . 2 4 n g b atayan g aklat.
M agp ali tan n g ku ru ku ro sa b ah agi n g i to.
Tandaan, p . 2 4 .
C . Pagpapalalim
1 . I p asagot an g Magsanay A, B, C, at D, p p . 2 4 -2 5 . M ag-
karoon n g talakayan sa gi n awan g m ga kasagu tan .
A. B asah i n an g su m u su n od n a talata. S alu n ggu h i -
tan n an g m i n san an g p ayak n a p an gu n gu sap at
d alawan g u li t an g tam b alan g p an gu n gu sap .
B i lan g i san g b atan g lu m aki sa D aet, C a-
m ari n es N orte, ki n aki taan n a si Am orsolo n g
kakai b an g h i li g at talen to sa p ag-sketch at p ag-
d od rowi n g. M ga tan awi n sa b u ki ri n , p lan tasyon
n g b aka, m ga b arko sa d agat, at m ga h ayop an g
Pangkat III T alakayi n an g p agkakai b a n g
p ai n ti n g sa i san g kam b as at n g i san g m u -
ral. S agu ti n sa p am am agi tan n g U -T -S
U gn ayan g-T an on g-S agot)
Pangkat IV B aki t kah an ga-h an ga si P ab lo
Am orsolo? S agu ti n sa p am am agi tan n g
p agh ah ab i .
B . Paglinang
I pabigay sa m ga m ag-aaral an g m ga dapat gawin sa pag-
basa n an g tah im ik. S u baybayan n an g tah im ik an g m ga m ag-
aaral at sa pagpapan gkatan u pan g sagu tin an g m ga tan on g
o gawin an g m ga gawain n a itin akda sa bawat pan gkat.
C . Pagpapalalim
1 . P agtalakay n g b awat p an gkat sa tan on g o gawai n n a
2 . I p asagot an g b ah agi n g Sagutin, p . 2 1 .
Atasan an g m ga m ag-aaral n a b i si tah i n an g
i-learn.vibalpublishing.com p ara sa karagd agan g i m -
p orm asyon tu n gkol kay P ab lo Am orsolo. I -cli ck an g
Filipino Ugnayan: Wika at Pagbasa, Ikalawang
Edisyon Ugnayan 5 Yunit 1 Aralin 2 link
Atasan an g m ga m ag-aaral n a gawi n an g
karagd agan g p agsasan ay tu n gkol sa m ga p an an d a sa
p agsu su n u d -su n od n g m ga p an gyayari sa p am am agi -
tan n g p aggam i t n g C D -R O M sa Wi ka at P agb asa 5 .
I -cli ck an g Kanilang Nagawa: Magandang Halimbawa
Pakikinig at p aki n ggan an g kwen to. P agkatap os,
i -cli ck an g Pang-unawa at gawi n an g p agsasan ay.
M aaari ri n g p u n tah an an g web p age n a i to i-learn.vibal-
publishing.com
an g Magsanay A, B, at C, p p . 2 2 .
20
karan i wan g i gi n u gu h i t n i ya sa p am am agi tan
n g lap i s at p ap el n g kan yan g am a. An i m si lan g
m agkakap ati d n a kai lan gan g b u h ayi n n g b alon g
i n a, kaya n ap i li tan si lan g lu m i p at sa M ayn i la at
m aki ti ra sa b ah ay n g am ai n g F ab i an d ela R osa,
p i n san g b u o n g kan i lan g i n a. K ay d e la R osa
n atu tu h an n i Am orsolo an g p agh ah alo n g p i n -
tu ra at p agh agod n g p i n sel.
B . B u m u o n g payak at tam balan g pan gu n gu sap. P ag-
du gtu n gin lam an g an g m ga n asa kolu m A at B .
A B
1 . I p i n an gan ak si
F er n an d o Am or-
solo
si F ern an d o
Am orsolo
n oon g 1 9 7 3
2 . T i n agu ri an g
T agagu h i t-L i wa-
n ag n g P i li p i n as
si Am orsolo
at isan g obra
n am an n i P ablo
Am orsolo an g
U n an g M isa sa
P ilipin as.
3 . N agin g P am ban -
san g Alagad n g
S in in g
sa P aco, M ay-
n i la.
4 . I san g ob ra n i F er-
n an d o Am orsolo
an g B ap ti sm of
R ajah H u m ab on
n g m agkap ati d
n a Am orsolo.
5 . K ah an ga-h an ga
an g si n i n g
at M agali n g
sa M yu ral si
P ab lo O cam p o.
D . Pagsulat
I p agawa an g Magsanay, p . 2 6 . M agkaroon n g ta-
lakayan sa gi n awan g gawai n .
A. G u m awa n g u sap an tu n gkol sa m ga su m u su n od
n a si twasyon n a m ay d alawan g tau h an lam an g.
I su lat sa speech balloons.
1 . P agp u n ta sa i san g m u seo at ti n i ti n gn an
an g i b a t i b an g ob ra n g ki lalan g p i n tor n a
m ga P i li p i n o lam an g.
A B
2 . P an on ood n g i san g p agtatan gh al n a
m u si kal.
A B
3 . P ag-aaral n g p agsayaw.
A B
A. Paghahanda
I p ab asa an g ad van ce organ i zer, p . 2 0 . M agka-
_________
___________
___________
_________
___________
___________
_________
___________
___________
_________
___________
___________
_________
___________
___________
_________
___________
___________
21
n g arali n .
B . Paglinang
2 . P agsagot sa p agsasan ay sa aklat, p . 2 7 .
T u ku yi n ku n g an on g u ri n g si n i n g an g m ga su -
m u su n od :
1 . M on u m en to n i G at An d res B on i faci o sa
K alookan
2 . N oli M e T an gere n i D r. Jose R i zal
3 . P agwawagi b i lan g B est Actor/Actress
4 . An g kah u sayan n i L i za M acu ja-E li zald e
5 . D i to tan yag si N ati on al Arti st L evi C eleri o
C . Pagpapalalim
I sad u la n g i lan g p i li n g m ag-aaral an g b u h ay n i P ab lo
Am orsolo. M agb i b i gay n g feed b ack an g gu ro at m ga m ag-
aaral.
D . Pagpapahalaga
M agb i gay n g m ga ki lalan g tao sa su m u su n od n a laran -
gan n g si n i n g.
1 . P ag-arte 4 . P an an ah i
2 . P agsayaw 5 . P ag-awi t
3 . P aglu lu to
A. Paghahanda
1 . P ag-u u gn ay n g d ati n g kaalam an sa p aksan g i p ari ri n i g
S a tekston g p agsasalaysay, karan i wan g b i n u b u o
i to n g i b a t i b an g u ri n g p an gu n gu sap . N aaayon i to
sa ku n g p aan o n ab u o an g p an gu n gu sap o ti n atawag
n a kayari an . D alawa sa u ri n g p an gu n gu sap ayon sa
kayari an ay p ayak at tam b alan .
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g kwen to
I p ari ri n i g an g i san g b ah agi n g kwen to tu n gkol
sa i sa p an g alagad n g si n i n g. I p atala sa m ga m ag-aaral
an g m ga p an gu n gu sap n a p ayak at tam b alan . ( M aaa-
ri n g gu ro n a an g n ag-tap e, n g tekston g n agsasalaysay
o i san g p i li n g m ag-aaral. )
B . Paglinang
I p ari n i g an g kwen ton g i to.
Tekstong Naka-tape: Jose Joya
T i n agu ri an g, M od ern i sta sa P agp i p i n ta, si Jose
Joya.
I p i n an gan ak si Jose Joya n oon g 1 9 3 1 sa L u n gsod
n g M ayn i la.
N agtap os si ya n g Fine Artssa U n i b ersi d ad n g P i -
li p i n as at kau n a-u n ah an g magna cum laude sa gayon g
ku rso n oon g 1 9 5 3 . D ah i l sa taglay n i yan g tali n o, m a-
gi n g sa m ga teoryan g p an si n i n g, n ag-aral si ya n g Master
of Fine Artssa Cranbook Academy of Art sa M i ch i gan .
1 . B aki t m asasab i n g m atali n o Jose Joya?
2 . S aan g laran gan si ya d alu b h asa?
3 . B aki t si ya ti n awag n a M od ern i sta sa P agp i p i n ta?
C . Pagpapalalim
I tala sa tsart an g m ga p ayak at tam b alan g p an gu n gu -
sap sa n ap aki n ggan sa kwen to.
Payak Tambalan
22
Petsa: __________________
Lagda: __________________
I su lat an g kayari an n g p an gu n gu sap sa p atlan g.
__________ 1 . I san g u ri n g si n i n g an g p agp i p i n ta n a gi n a-
m i tan n g oil.
__________ 2 . An g p am ah alaan o an g m ayayam an lam an g
an g n akab i b i li n g p ai n ti n g.
__________ 3 . An g m ga p an gkat-etn i ko ay m ah u h u say d i n
sa si n i n g at sa p agm am ah al sa ku ltu ra.
__________ 4 . D ap at p an galagaan n g p am ah alaan an g
Fort Santiago b i lan g b ah agi n g ati n g si n i n g
at ku ltu ra.
__________ 5 . S i D r. Jose R i zal ay kah an ga-h an gan g
d oktor at i sa ri n si yan g m ah u say n a alagad
n g si n i n g.
IV. Kagamitan
B atayan g aklat, p p . 2 0 -2 7 , C D P layer, i san g p ai n ti n g n aka-
tap e n a i san g b ah agi n g kwen to n i Jose Joya, C D -R O M , at i -L earn
Acti vi ti es sa Vi b al web si te
Aral i n 4 Rosa Sevi l l a-Al vero
I. Mga Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
M ab i li san g n ab ab asa an g m ga sali tan g h i ram
N akap agsasalaysay n g kwen to n an g m ay p ag-
kakasu n u d -su n od n g m ga p an gyayari
2 . Wi ka
N ap alalawak an g n ap aki n ggan g p ayak n a
p a n gu n gu sap
N ap alalawak an g m ga p ayak n a p an gu n gu sap
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g talata
N ai p aki ki ta an g m ga n agagawa n g b ab ae sa
p ag- u n lad n g b an sa
B . Paksang Aralin
1 . P agb asa n g M ab i li san sa m ga S ali tan g H i ram
2 . P agsasalaysay n g K wen to n a m ay Waston g P agkaka-
su n u d -su n od
3 . P agp ap alawak n g m ga P ayak n a P an gu n gu sap
4 . P agsu lat n g T alata
5 . P agp ap aki ta n g N agagawa n g B ab ae sa P ag-u n lad
n g B an sa
1 . An g wi ka ay b u h ay ku n g kaya h i n d i m ai i wasan g
m ay m ga h i ram n a sali ta p u m ap asok sa ati n g wi ka.
K i n akai lan gan g m alam an an g kah u lu gan n i to u p an g
m ad ali an g p ag-u n awa sa b i n ab asan g teksto.
2 . M ah i li g tayon g m agkwen to at m aki n i g n i to. S a p agsasa-
laysay m ah alaga an g p agkakasu n u d -su n od n g p an gya-
yari at an g p agkakau gn ay-u gn ay n g m ga d etalye.
3 . S a p aki ki p agtalastasan , an g p ayak n a p an gu n gu sap ay
m aaari n g m ap alawak at m ap ah ab a.
4 . An g m akab u o at m akasu lat n g i san g talata ay kati b a-
yan n g p agkatu to.
5 . D ap at n ati n g i tam p ok an g m ga kon tri b u syon at
m agan d an g n ai am b ag n g kab ab ai h an sa kau n laran n g
ati n g b an sa.
23
1 . B aki t m ah alagan g m alam an n ati n an g kah u lu gan n g
m ga h i ram n a sali ta?
2 . P aan o n agi gi n g m as kawi li -wi li n g p aki n ggan an g p ag-
sasalaysay n g i san g kwen to?
3 . P aan o m aaari n g m ap alawak an g i san g p ayak n a p a-
n gu n gu sap ?
4 . B aki t m ah alagan g m atu tu n an an g waston g p agsu lat
n g talata?
5 . S a p aan on g p araan m o m ai p aki ki ta an g p agp ap ah ala-
ga sa m ga kab ab ai h an ?
A. Produkto: P agsu lat n g talata tu n gkol sa kab ab ai h an
Pagganap: B u m u o n g i san g m aayos n a talata n a an g tem a
o p aksa ay tu n gkol sa p agp ap ah alaga sa kab a-
b ai h an . G u m am i t n g m ga h i ram n a sali ta at m a-
h ah ab an g p ayak n a p an gu n gu sap .
4 N ap akah u say M aayos n a n ai su lat an g talata at
n ab i gyan g-d i i n an g p aksa. Wasto an g
m ga h i ram n a sali tan g gi n am i t gayu n -
d i n an g m alawak n a p ayak n a p an gu -
n gu sap .
3 M ah u say H i n d i an gkop an g h i ram n a sali tan g
gi n am i t. K u lan g an g d i wa n g talata.
2 M ah u say-h u say Walan g p i n alawak n a p ayak n a
p an gu n gu sap . K u lan g an g d i wa n g
m ga d etalye sa talata.
1 M agsan ay P a Walan g h i ram n a sali tan g gi n am i t.
Walan g kaayu san an g m ga p an gya-
yari sa talata.
An g p aksa ay h i n d i n ab i gyan n g
d i i n .
at I n terakti b on g Arali n sa i -L earn sa Vi b al web si te
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
Sabihin: I p ali wan ag an g p ah ayag n a K ab ab ai h an
an g p u n d asyon at ki n ab u kasan n g b an sa.
I u gn ay sa arali n g tatalakayi n .
T alakayi n an g kasan ayan sa p . 3 1 . I p asagot an g
MagsanayA, B, at C, p . 3 1 .
M agkaroon n g talakayan sa m ga i si n agot sa p ag-
sasan ay.
Atasan an g m ga m ag-aaral n a gawi n an g kara-
gd agan g p agsasan ay tu n gkol sa m ga sali tan g h i ram .
B i si tah i n an g i-learn.vibalpublishing.com. I -cli ck
an g Filipino Ugnayan:Wika at Pagbasa, Ikala-
wang Edisyon Ugnayan 5 Yunit I Aralin 4
Talasalitaan
Pangkat I T alakayi n an g p agi gi n g m an u n u lat n i
R osa S evi lla-Alvero. G awi n sa p am am agi -
tan n g p ag-u u lat.
Pangkat II T alakayi n an g p agi gi n g ed u kad or n i
R osa S evi lla-Alvero. G awi n sa p am am agi -
tan n g i n terb yu .
Pangkat III P atu n ayan n a m ay p agp ap ah alaga
si R osa S evi lla-Alvero sa wi kan g p am b an -
sa. G awi n sa p am am agi tan n g d ayalog.
24
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa san aysay.
B . Paglinang
1 . P agtalakay sa arali n sa WIka, p . 3 2 n g b atayan g aklat.
M agkaroon n g talakayan .
Tandaan, p . 3 2 .
C . Pagpapalalim
1 . I p asagot an g Magsanay A, B, at C, p . 3 3 . M agkaroon
n g talakayan sa gi n awan g m ga kasagu tan .
A. B asah i n an g talata. K ah u n an an g m ga p ayak n a
p an gu n gu sap n a p i n ah ab a.
K ab ab ai h an , m alaki an g p ap el n a gi n ag-
am p an an sa li p u n an . S i la ri n an g i law n g b awat
tah an an . M aram i raw an g n agi n g am b ag n g m ga
b ab ae sa kan i lan g p am i lya, p am ayan an , at li p u -
n an .
M aram i n g n agp ap ah ayag n a b ab ae n ga
an g p u n d asyon n g b ayan .
B . L agyan n g eki s ) an g an gkop n a sali tan g m aaar-
i n g gam i ti n g p am p ah ab a sa p an gu n gu sap .
1 . An o n ga ( b a, d i n ) an g tu n gku li n n g b ab ae
sa li p u n an ?
2 . An g p agweweld i n g ( b a, n ga) ay kaya ( ri n g,
d i n g) gawi n n g i san g b ab ae?
3 . P an tay ( lan g, d i n ) an g ( d ap at, b a) an g
p agti n gi n sa b ab ae at lalaki .
4 . K ah an ga-h an ga ( totoo, talaga) an g m ga
b ab ai n g n aki p aglab an p ara sa b ayan .
5 . Ako ( d aw, ri n ) ay tu n ay n a n agp ap ah alaga
sa kab ab ai h an .
Pangkat IV I sa-i sah i n an g m ga karan galan g
n akam i t n i R osa S evi lla-Alvero. G awi n sa
p am am agi tan n g p agsasad u la.
B . Paglinang
p agb asa n an g tah i m i k. S u b ayb ayan sa p agb asa n an g tah i -
m i k an g m ga tan on g o gawi n an g m ga gawai n n a i ti n akd a sa
b awat p an gkat.
C . Pagpapalalim
i-learn.vibalpublishing.com p ara sa karagd agan g
i m p orm asyon tu n gkol kay R osa S evi lla-Alvero. I -cli ck
an g Filipino Ugnayan: Wika at Pagbasa, Ikalawang
Edisyon Ugnayan 5 Yunit I Aralin 3 link
an g Magsanay A, B, C, at D, p . 3 0 . M agkaroon n g
m alayan g talakayan .
D . Paglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
E . Pagpapahalaga
sa P aggan ap
25
6 . M au n lad ( d aw, raw) an g b an sa d ah i l sa
m ga b ab ae.
D . Pagsulat
I p agawa an g b ah agi n g Magsanay A, B, at C, p .
3 4 . M agkaroon n g talakayan sa gi n awan g gawai n .
A. S u m u lat n g i san g talata n a n agb ab ali ta. I saa-
lan g-alan g an g m ga d ap at tan d aan sa p agsu lat
n g talata.
B . S u m u lat n g i san g talata n a m agb i b i gay n g lagom
tu n gkol sa i san g arali n sa p agb asa n a ti n alakay
n a. I saalan g-alan g an g m ga d ap at tan d aan sa
p agsu lat n g talata.
A. Paghahanda
n g arali n .
B . Paglinang
1 . P ag-u u gn ay n g tem a sa sari li n g b u h ay
2 . P agsagot sa m ga p agsasan ay sa b atayan g aklat p . 3 5 .
K u m op ya/m agsali ksi k n g li m an g b ab ai n g ki n i -
lala d ah i l sa n ai am b ag n i la sa kan i lan g p am ayan an .
C . Pagpapalalim
I p agawa an g i san g newscasting sa i lan g m ag-aaral
tu n gkol sa b u h ay n i R ose S evi lla-Alvero.
H i kayati n an g m ga m ag-aaral n a m agb i gay n g feed -
b ack sa gi n awan g n ewscasti n g. M agb i gay ri n an g gu ro n g
feed b ack.
D . Pagpapahalaga
I su lat an g sam p u n g katan gi an n g b ab ai n g i n yon g h i -
n ah an gaan at n ai s tu laran . B u m u o n g i san g m ai kli n g tu la
m u la sa m ga katan gi an g i to.
A. Paghahanda
K aran i wan , an g i san g p ayak n a p an gu n gu sap ay
n ap ap ah ab a. N agagawa i to sa tu lon g n g i lan g sali ta
tu lad n g m ga p an i n gi t o i n gkli ti k.
I p ari n i g an g i san g awi ti n g P i li p i n o n a an g p aksa
ay tu n gkol sa b ab ae. I p atala an g m ga p ayak n a p a-
n gu n gu sap n a p i n ah ab a.
B . Paglinang
1 . P aki ki n i g n g awi ti n .
( G u ro an g p i p i li n g awi ti n . M aaari n g awi ti n g-
b ayan n oon g p an ah on n g p an an akop n g m ga d ayu h an
o m akab agon g awi ti n p ara sa m ga b ab ae. )
2 . M agkaroon n g talakayan sa n i lalam an n g awi t.
C . Pagpapalalim
I tala an g m ga p an gu n gu sap n a p ayak n a p i n ah ab a.
I su lat sa m ali n i s n a p ap el.
26
Petsa: __________________
Lagda: __________________
A. H an ap i n sa talataan an g m ga p i n alawak n a p an gu -
n gu sap . I su lat i to sa i yon g n otb u k.
M ay i san g b ab ae, b agam an at b ata p a, an g ki -
n i lala sa kan yan g tap an g at d eterm i n asyon . S i ya ay
walan g i b a ku n d i sa R on a M ah i lu m .
M ah i gi t sam p u n g taon n a an g n akali li p as n an g
i sagawa n i ya an g i san g kab ayan i h an . B ata p a si ya
n oon . I n i li gtas n i ya an g kan yan g li m an g kap ati d m u la
sa n asu su n og n i lan g b ah ay. K i n i lala si R on a b i lan g
i san g b agon g b ayan i sa kan yan g h en erasyon .
B . P alawaki n an g p an gu n gu sap gam i t an g i n gkli ti k.
1 . P u p u n ta kam i b u kas sa M an i la O cean P ark.
2 . An g m asi p ag n a b ata ay n akatu tu wa.
3 . B aki t h i n d i ka d u m alo sa kaarawan ko?
4 . M agi n oo si G . An ton i o B arcelon .
5 . B i b i li ako n g b ah ay sa T agaytay C i ty.
B atayan g aklat, pp. 2 8 -3 5 , i-L earn Activities sa Vibal website
Aral i n 5 Si no si Lol a Basyang?
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N atu tu koy an g kah u lu gan n g sali tan g tam b alan
N ai b i b i gay an g talatan g n agsasaad n g p aksa
n g teksto
2 . Wi ka
N atu tu koy sa n ap aki n ggan g h u gn ayan g p a-
n gu n gu sap an g su gn ay sa m akap ag-i i sa at su g-
n ay n a d i -m akap ag-i i sa
N atu tu koy an g su gn ay n a m akap ag-i i sa at su g-
n ay n a d i -m akap ag-i i sa sa h u gn ayan g p an gu -
n gu sap
3 . P agsu lat
N agagam i t an g waston g b an tas sa h u li h an n g
p an gu n gu sap
N ap ah ah alagah an an g m ga kwen ton g p am b ata
B . Paksang Aralin
1 . P agtu koy sa K ah u lu gan n g S ali tan g T am b alan
2 . P agb i b i gay P oku s n g T alata
3 . P agtu koy sa S u gn ay n a M akap ag-i i sa at S u gn ay n a
D i -m akap ag-i i sa
4 . P aggam i t n g Waston g B an tas sa H u li h an n g P an gu -
n gu sap
5 . P agp ap ah alaga sa m ga K wen ton g P am b ata
1 . An g m ga sali tan g tam b alan ay n agkakaroon n g b agon g
kah u lu gan . M u la sa d alawan g m agkai b an g sali ta
m akab u b u o tayo n g b agon g sali ta n a m ay b agon g
kah u lu gan .
2 . An g i san g teksto o akd a ay ki n ap ap aloob an n g
m aram i n g talata. At i sa sa talatan g i to an g n agsasaad
n g p aksa n g teksto. M ah alagan g i to ay m atu koy agad .
3 . An g h u gn ayan g p an gu n gu sap ay b i n u b u o n g su gn ay
n a m akap ag-i i sa at su gn ay n a d i -m akap ag-i i sa.
4 . An g m ab i san g p aglalah ad n g p an gu n gu sap ay n aka-
b atay sa waston g b an tas n a i n i lalagay sa h u li h an n i to.
27
1 . P aan o n ab u b u o an g i san g tam b alan g sali ta?
2 . B aki t kai lan gan g m atu koy an g talatan g n agsasaad n g
p aksa n g i san g akd a?
3 . An o an g p agkakai b a n g su gn ay n a m akap ag-i i sa sa
su gn ay n a d i -m akap ag-i i sa?
4 . B aki t m ah alaga an g b an tas sa h u li h an n g p an gu -
n gu sap ?
5 . P aan o m o p i n ah ah alagah an an g m ga kwen ton g p am -
b ata?
A. Produkto: P agb u o n g m ai kli n g kwen ton g p am b ata
Pagganap: B u m u o n g i san g m ai kli n g kwen ton g p am b ata.
T i yaki n g gagam i t n g tam b alan g sali ta at h u gn a-
yan g p an gu n gu sap . M agi n g m ai n gat sa p agla-
lagay n g m ga b an tas sa h u li h an n g m ga p an gu -
n gu sap .
4 N ap akah u say K awi li -wi li an g n ab u on g kwen to. K i -
n ap aloob an n g tam b alan g sali ta at m ga
h u gn ayan g p an gu n gu sap . Wasto an g
m ga b an tas n a gi n am i t.
3 M ah u say K awi li -wi li an g kwen to n gu n i t h i n d i
an gkop an g m ga b an tas n a gi n am i t sa
i lan g p an gu n gu sap . K i n ap aloob an n g
tam b alan g sali ta.
2 M ah u say-h u say M ay kagu lu h an an g p an gyayari /p aksa
n g kwen to. An g kan yan g p an gu n gu sap
ay d i -gaan on g n agam i t.
1 M agsan ay P a H i n d i m ali n aw an g p aksa n g kwen to.
H i n d i wasto an g gi n am i t n a b an tas.
H i n d i tam a an g m ga h u gn ayan g
p an gu n gu sap n a gi n am i t.
M ga S agot sa P agsasan ay/M ai i kli n g P agsu su li t, I n ter-
akti b on g Arali n sa C D -R O M at i -L earn sa Vi b al web si te
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I p aayos an g i san g picture puzzle n g m ga b ata n a
n aki ki n i g n g kwen to sa i san g m atan d an g b ab ae. N aka-
p ali gi d an g m ga b ata sa m atan d a. M ay h awak n a aklat
an g m atan d an g b ab ae. I u gn ay sa arali n g tatalakayi n .
MagsanayA at B, p . 4 0 . M agkaroon n g talakayan sa
m ga i si n agot sa p agsasan ay.
Pangkat I I p aki lala si L ola B asyan g. G awi n sa p a-
m am agi tan n g m on olog.
Pangkat II I b i gay an g m ah ah alagan g i m p orm asyon
n a i p i n ah ayag n g ap o n i L ola B asyan g. G awi n
sa p am am agi tan n g p agb asa n g m ga p ah ayag n g
ap o n i L ola B asyan g.
Pangkat III P agtalakay sa p i n agku h an an n i S everi n o
R eyes n g p an galan n a L ola B asyan g. G awi n sa
p am am agi tan n g p agku kwen to.
Pangkat IV I sa-i sah i n an g m ga n ai su lat n i ya n a n ag-
i n g am b ag sa p an i ti kan g P i li p i n o. G awi n sa p a-
m am agi tan n g p ag-u u lat.
B . Paglinang
I p ab i gay sa m ga m ag-aaral an g m ga d ap at gawi n
sa p agb asa n an g tah i m i k.
28
S u b ayb ayan an g m ga m ag-aaral sa p agb asa n an g tah i -
m i k n g m ga tan on g o gawi n an g m ga gawai n n a i ti n akd a sa
b awat p an gkat.
C . Pagpapalalim
2 . I pasagot an g bah agin g Sagutin, p. 3 8 n g batayan g aklat.
i-learn.vibalpublishing.com p ara sa karagd agan g i m -
p orm asyon tu n gkol kay S everi n o R eyes. I -cli ck an g
Filipino Ugnayan: Wika at Pagbasa, Ikalawang
Edisyon Ugnayan 5 Yunit I Aralin 4 link
an g Magsanay A, B, at C, p . 3 9 . M agkaroon n g m ala-
yan g talakayan .
D . P aglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
E . Pagpapahalaga
sa P aggan ap
A. Paghahanda
2 . P ab asa n g i si n u lat sa p an sari li n g jou rn al.
B . Paglinang
1 . P agtalakay sa arali n sa Wika, p . 4 1 n g b atayan g aklat.
Tandaan, p . 4 1 .
C . Pagpapalalim
n g talakayan sa gi n awan g m ga kasagu tan .
Atasan an g m ga m ag-aaral n a gawi n an g kara-
gd agan g p agsasan ay tu n gkol sa h u gn ayan g p an gu n gu -
sap sa p am am agi tan n g p aggam i t n g C D -R O M sa Wika
at Pagbasa 5. I -cli ck an g Kanilang Nagawa: Magandang
Halimbawa Wika
A. B asah i n an g su m u su n od n a talata. P i li i n an g
h u gn ayan g p an gu n gu sap . I h an ay an g su gn ay n a
m akap ag-i i sa at su gn ay n a d i -m akap ag-i i sa m u la
sa h u gn ayan g p an gu n gu sap .
Lope K. Santos
T otoon g m aram i n g P i li p i n o an g n agsi -
si kap at p atu loy n a n agp u p u n yagi p ara yu m ab on g
an g wi kan g p am b an sa.
G ayu n m an , m asasab i n g n am u m u kod ku n d i
m an n an gu n gu n a sa b agay n a i to an g m am b ab ala-
ri lan g si L op e K . S an tos n a m atatagu ri an g Am a
n g B alari lan g P i li p i n o. P ero d ah i l n ab u h ay si yan g
n asa kam ay n g m ga d ayu h an g m an an akop an g
P i li p i n as, h i n d i lan g p agtatagu yod n g p am b an san g
wi ka an g p i n agkakaab alah an sa b u h ay n i M an g
O p en g. N asa kasi b u lan si S an tos n an g su m i klab
an g h i m agsi kan lab an sa m ap an i i l n a p am ah alaan g
E sp a ol, h u m ali li n am an an g p an an akop n g m ga
Am eri kan o.
29
B . G awi n g h u gn ayan g p an gu n gu sap an g su -
m u su n od n a p ayak n a p an gu n gu sap . I su lat sa
i yon g n otb u k.
1 . M ah alaga an g m ga kwen ton g p am b ata.
2 . T u n ay n a m ah i li g sa p agku kwen to an g
m ga P i li p i n o.
3 . S i S everi n o R eyes at L ola B asyan g ay i i sa.
4 . M aram i n g m agagan d an g kwen ton g p am -
b ata an g m ga P i li p i n o.
5 . N agsi si lb i ri n g li b an gan an g p aki ki n i g n g
m ga kwen to.
D . Pagsulat
I p agawa an g Magsanay, p . 4 3 . M agkaroon n g
talakayan sa gi n awan g gawai n .
A. L agyan n g waston g b an tas an g h u li h an n g m ga
p an gu n gu sap .
1 . S i n o si L ola B asyan g
2 . T otoo. L alaki si L ola B asyan g
3 . I san g m ah u say n a m an d u d u la ri n si L ola
B asyan g
4 . M aram i n g p aran gal an g n atam o n i L ola
B asyan g sa laran gan n g p an i ti kan
5 . An o an g n ai d u d u lot n g kwen ton g p am b ata
sa m ga b atan g P i n oy
6 . N aku ! N ap akagan d a n g kwen to n i L ola
B asyan g
B . I su lat m u li an g talata. I saalan g-alan g an g gam i t
n g b an tas sa b awat p agtatap os n g p an gu n gu sap .
I su lat sa i yon g n otb u k.
Nicanor Abelardo
I sa sa m ga h en yo n g m u si kan g P i li p i n o
si N i can or Ab elard o at i ti n u tu ri n g n a H ari n g
K u n d i m an N ap akatam i s at rom an ti kon g p aki n g-
gan an g kan yan g m ga ku n d i m an p op u lar n a awi t
n g p ag-i b i g sa b an sa. klasi ko, at katan gi -tan gi n g
kon tri b u syon n ati n sa m u si ka n g d ai gd i g
I p i n an gan ak si Ab elard o n oon g P eb rero 7 ,
1 8 9 3 sa S an M i gu el d e M ayu m o, B u lacan P a-
n gan ay si ya sa walon g an ak n i n a Valen ti n Ab elard o
at P laci d a S ta. An a
A. Paghahanda
2 . P ag-u u gn ay n g n i lalam an n g tekstn g b i n asa sa tem a
n g arali n .
B . Paglinang
2 . P agsagot n g p agsasan ay sa aklat, p . 4 3 .
S a m ga kwen to m on g b i n asa, i gawa an g p i n aka-
p ab ori to m on g story book sa cartoli n a. I p aki ta sa
d rowi n g an g waston g p agkakasu n u d -su n od n g m ga
p an gyayari .
30
C . Pagpapalalim
I p agawa an g m asi n i n g n a p agku kwen to tu n gkol sa b u -
h ay n i L ola B asyan g. G awi n g p a-contest. P i li i n an g p i n aka-
m ah u say n a m agkwen to.
M agb i gay n g feed b ack an g gu ro at m ga m ag-aaral.
D . Pagpapahalaga
P u m i li n g i san g kwen to at i gawa i to n g i skri p .
M agsan ay sa p agb asan g p ad u la gam i t an g i skri p .
G awi n g p an gkatan an g p agsasad u la. T alakayi n m u n a an g
p am an tayan sa p agp ap alab as n g teatron g p ab asa.
A. Paghahanda
S a an u m an g teksto, kasam a n a an g p agku kwen -
to, m ay i b a t i b an g kayari an an g p an gu n gu sap tu lad
n g h u gn ayan g p an gu n gu sap b i n u b u o n g su gn ay n a
m akap ag-i i sa at su gn ay n a d i -m akap ag-i i sa.
2 . P agb i b i gay p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g kwen to.
I p ari ri n i g an g i san g kwen ton g p am b ata.
( M alaya an g gu ro n a h u m an ap n g kwen to. )
I p atatala an g m ga h u gn ayan g p an gu n gu sap .
B . Paglinang
1 . P aki ki n i g n g kwen ton g p am b ata n a n aka-tap e/C D .
2 . M agkaroon n g talakayan sa n i lalam an n g kwen ton g
p am b ata n a tap e/C D .
C . Pagpapalalim
I tala an g m ga p an gu n gu sap n a h u gn ayan . P i li i n an g
su gn ay n a m akap ag-i i sa at su gn ay n a d i -m akap ag-i i sa.
Petsa: __________________
Lagda: __________________
B u m asa n g i san g kwen ton g p am b ata at m agli sta n g
li m an g h u gn ayan g p an gu n gu sap sa i yon g n otb u k. S alu n g-
gu h i tan an g su gn ay n a m akap ag-i i sa sa p an gu n gu sap .
B atayan g aklat, p p . 3 6 -4 3 , C D P layer, p i ctu re p u zzle
n g m ga b ata n a n aki ki n i g sa kwen to n g i san g m atan d an g b ab ae,
n aka-tap e/C D n a kwen ton g p am b ata n a gu ro an g p u m i li , C D -
R O M at i -L earn Acti vi ti es sa Vi b al web si te
Aral i n 6 Kaya Mo, Pi l i pi na
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ai b i b i gay an g kasi n gkah u lu gan n g sali ta
N aku ku h a an g p an gu n ah i n g d i wa n g b i n asa
at n ai b i b i gay sa sari li n g p an gu n gu sap
2 . Wi ka
N asu su ri ku n g an gkop an g n apakin ggan g pan gat-
n i g n a gi n am i t sa su gn ay n a d i -m akap ag-i i sa
N agagam i t an g an gkop n a p an gatn i g sa su gn ay
n a d i -m akap ag-i i sa
3 . P agsu lat
N agagam i t n an g wasto an g tu ld ok-ku wi t sa p a-
gh i h i walay n g m ga su gn ay sa h u gn ayan at tam -
b alan g p an gu n gu sap
31
N ai p aki ki ta an g p agm am ah al sa b ayan sa i b a t
i b an g p araan
B . Paksang Aralin
1 . P agb i b i gay sa K asi n gkah u lu gan n g S ali ta
2 . P agku h a sa P an gu n ah i n g D i wa n g B i n asa at P aglala-
h ad sa S ari li n g P an gu n gu sap
3 . P agsu su ri sa K aan gku p an n g P an gatn i g n a G i n am i t sa
S u gn ay n a D i -m akap ag-i i sa
4 . P aggam i t n g T u ld ok-ku wi t sa P agh i h i walay n g m ga
S u gn ay
5 . P agp ap aki ta n g P agm am ah al sa B ayan
1 . S a p aki ki p agtalastasan , h i gi t n a m ad ali an g p ag-u n awa
ku n g alam m o an g kasi n gkah u lu gan n g m ga sali ta.
2 . N asu su b ok an g kakayah an g u m u n awa sa p agb ab asa
n g i san g teksto ku n g m ai lalah ad sa sari li n g p an gu -
n gu sap an g p an gu n ah i n g d i wa n i to.
3 . An g p an gatn i g n a gagam i ti n sa su gn ay n a d i -m akap ag-
i i sa ay d ap at an gkop sa layon n g su gn ay.
4 . An g tu ld ok-ku wi t ay i san g b an tas n a h i n d i sa h u li h an
n g p an gu n gu sap gi n agam i t.
5 . B i lan g i san g resp on sab len g m am am ayan , d ap at n a-
ti n g p an galagaan an g ati n g b ayan .
1 . B aki t m ah alagan g alam m o an g kasi n gkah u lu gan n g
m ga sali ta?
2 . P aan o n alalam an n a n au u n awaan n g m am b ab asa an g
d i wa n g kan yan g b i n ab asan g teksto?
3 . K ai lan d ap at gam i ti n an g p an gatn i g?
4 . P aan o gi n agam i t an g tu ld ok-ku wi t sa p an gu n gu sap ?
5 . B i lan g i san g resp on sab len g m am am ayan , p aan o m o
p an gan galagaan an g i yon g b ayan ?
A. Produkto: P agsu lat n g d ayalog
Pagganap: P i n agagawa an g klase n g d ayalog tu n gkol
sa p an gan galaga sa sari li n g b ayan .
G u m awa n g i san g d ayalog n a an g tem a ay tu n g-
kol sa p an gan galaga sa ati n g b ayan . G u m am i t
n g m ga p an gatn i g at p an an d an g tu ld ok-ku wi t.
4 N ap akah u say M ali n aw n a n ai lah ad an g tem a. G u m -
am i t n g p an an d an g tu ld ok-ku wi t. An gkop
an g m ga p an gatn i g n a gi n am i t.
3 M ah u say N ab i gyan g-d i i n an g tem a. M ay i b an g
d i -an gkop n a p an gatn i g. G u m am i t n g
p an an d an g tu ld ok-ku wi t.
2 M ah u say-
h u say
D i gaan on g b i n i gyan g-d i i n an g p ak-
san g h i n i h i n gi . H i n d i n agam i t an g tu l-
d ok-ku wi t.
1 M agsan ay P a Walan g b i n an ggi t tu n gkol sa p aksa.
H i n d i an gkop an g gi n am i t n a p an gatn i g.
K u lan g n a ku lan g sa p aggam i t n g tu ld ok-
ku wi t.
M ga S agot sa P agsasan ay sa C D -R O M at i -L earn
Acti vi ti es sa Vi b al web si te
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I p ari n i g an g i san g b ali ta n a n aka-tap e tu n gkol sa
p agp an h i k n g m ga P i li p i n o sa M t. E verest n a n agd u -
lot n g tagu m p ay sa b u on g b an sa.
32
( G u ro an g m ag-aayos n g b ali ta. M aaari n g p u m i -
li n g m ag-aaral n a m agb ab ali ta. K u n g wala n am an ,
m aaari n g an g gu ro n a an g m ag-tap e n i to. )
Magsanay A, B, C, at D, p . 4 8 . M agkaroon n g ta-
lakayan sa m ga i si n agot sa p agsasan ay.
H ati i n an g klase sa ap at n a p an gkat. B awat
p an gkat ay m ay sasagu ti n g tan on g.
Pangkat I I larawan an g tatlon g P i li p i n a n a n a-
karati n g sa p i n akatu ktok n g M t. E verest.
G awi n sa p am am agi tan n g p agsasatao.
( role p lay) .
Pangkat II An o an g n agan ap n oon g M ayo 1 6 ,
2 0 0 7 n a n agi n g b ah agi n a n g kasaysayan
n g b an sa? S agu ti n sa p am am agi tan n g
n ewscasti n g.
Pangkat III Ayon sa p agkakasu n u d -su n od ,
si n o an g u n a, i kalawa, at i katlon g n akara-
ti n g sa tu ktok n g M t. E verest? S agu ti n sa
p am am agi tan n g i n terb yu .
Pangkat IV P atu n ayan n a n agp aki ta n g p ag-
m am ah al sa b ayan an g tatlon g P i li p i n a n a
kau n a-u n ah an g n akarati n g sa i tu ktok n g
M t. E verest. S agu ti n sa p am am agi tan n g
panel discussion.
B . Paglinang
m i k an g m ga m ag-aaral. G ayu n d i n an g p agsagot sa m ga
tan on g o gawai n n a i ti n akd a sa b awat p an gkat.
C . Pagpapalalim
2 . I p asagot an g b ah agi n g Sagutin, p p . 4 4 -4 5 n g b ata yan g
aklat.
an g MagsanayA, B, C, at D, p p . 4 6 -4 7 . M agkaroon n g
D . Paglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
E . Pagpapahalaga
sa P aggan ap
A. Paghahanda
B . Paglinang
1 . P agtalakay sa arali n sa Wika, p . 4 9 . M agkaroon n g
talakayan u kol d i to.
Tandaan, p . 4 9 .
Atasan an g m ga m ag-aaral n a gawi n an g
karagd agan g p agsasan ay tu n gkol sa m ga p an gatn i g sa
su gn ay n a d i -m akap ag-i i sa. B i si tah i n an g i-learn.vibal-
publishing.com. I -cli ck an g Filipino Ugnayan: Wika
at Pagbasa, Ikalawang Edisyon Ugnayan 5 Yunit I
Aralin 6 Wika
33
C . Pagpapalalim
1 . I p asagot an g MagsanayA, B, C, at D, p p . 4 9 -5 0 .
M agkaroon n g talakayan sa gi n awan g m ga
kasagu tan .
A. D u gtu n gan an g su m u su n od n a m ga p ari rala
u p an g m akab u o n g i san g su gn ay n a d i -m akap ag-
i i sa. I su lat an g m ga sagot sa i yon g n otb u k.
1 . m agali n g an g m ga P i li p i n o
2 . d aki lan g b ab ae
3 . katu wan g an g p am ah alaan
4 . lalaki at b ab ai n g P i li p i n o
5 . m ay d i si p li n a
6 . b u o an g d eterm i n asyon
7 . m ay p aggalan g
8 . m ah al an g b ayan
9 . d i -n ag-i i sa
1 0 . b u o an g loob
B . B u m u o n g su gn ay n a d i -m akap ag-i i sa gam i t an g
su m u su n od n a p an gatn i g.
1 . n an g 5 . ku n g
2 . kaya 6 . kap ag
3 . b ago 7 . sap agkat
4 . d ah i l 8 . u p an g
D . Pagsulat
roon n g talakayan sa gi n awan g gawai n .
A. I su lat an g tsek ( ) sa kah on ku n g wasto an g
gam i t n g tu ld ok-ku wi t; eki s ( ) n am an ku n g
h i n d i .
1 . M aka-D i yos; M akab ayan ; M akatao;
at M akakali kasan .
2 . M an on ood kam i n g d eb ate; ku n g
sasam a kayo.
3 . K aya b u o an g loob n g m ga P i li p i n a,
i n sp i rasyon n i la an g kan i -kan i lan g
p am i lya.
4 . L ea S alon ga; P an gu lon g C orazon
Aq u i n o; i lan g P i li p i n a n a n agp aki lala
sa kah u sayan n g m ga P i li p i n o.
6 . M ah u say; m agali n g; m alakas; m ga
katan gi an u p an g m agtagu m p ay sa b u -
h ay.
7 . N an g p i n an ood n am i n sa teleb i syon
an g p agp an h i k n g tatlon g P i li p i n a;
n araram d am an n a lam an g n am i n n a
tu m u tu lo an g am i n g lu h a.
8 . I p agm alaki , m agalak; sap agkat m u li
n a n am an g n aki lala an g P i li p i n as sa
b u on g m u n d o.
B . S u m u lat n g i san g talata n a m aglalarawan n g m a-
kab agon g P i li p i n a n a d ap at h an gaan .
I saalan g-alan g an g gam i t n g tu ld ok-ku wi t sa p a-
gh i h i walay n g su gn ay sa h u gn ayan at tam b alan g p an -
gu n gu sap . G awi n sa i san g m ali n i s n a p ap el.
A. Paghahanda
34
n g arali n .
B . Paglinang
m ga m ag-aaral. M aaari si lan g m agkwen to o m agb a-
h agi n g kan i lan g karan asan kau gn ay n g n asab i n g
tem a.
2 . P agsagot sa p agsasan ay sa aklat, p . 5 1 .
K u m u h a n g sipi/kopya n g P an atan g M akabayan .
S u ri i n at p ag-aralan i to. Itanong: N atu tu p ad b a n g
b awat P i li p i n o an g n akasaad d i to? P aan o? I p ali wa-
n ag.
C . Pagpapalalim
I p agawa an g d u gtu n gan g p agku kwen to sa p araan g
h i stori kal n g p agp an h i k n g tatlon g P i li p i n a sa tu ktok n g M t.
E verest. G agawi n i to sa p am am agi tan n g m u ral n a i gu gu h i t
n g m ga m ag-aaral. I p alagay i to sa i san g b u on g kartoli n an g
p u ti . P agd u d u gtu n gi n an g m ga m u ral n a m agi gi n g b atayan
n g h i stori kal n a p agku kwen to. ( M aaari n g m agkaroon n g
gawai n g p an an ali ksi k an g m ga m ag-aaral m u la sa p agp ap la-
n o n g tem a, h an ggan g sa m ai sakatu p aran an g p lan o, h an g-
gan g sa m agtagu m p ay. M aaari ri n g p an gkati n an g klase sa
p aggawa n g m u ral. ) M agkaroon n g talakayan b i lan g si n tesi s
n g gi n awan g h i stori kal n a p agku kwen to.
D . Pagpapahalaga
G u m awa n g sari li n g p an gako o p an ata sa i yon g b ayan .
H u m an d an g b i gkasi n i to sa h arap n g klase. M agp ap ali tan
n g ku ru -ku ro an g m ga m ag-aaral sa gi n awa n i lan g p an ata.
A. Paghahanda
M ah alaga an g gam i t n g p an gatn i g sa m ga su g-
n ay n a p i n agsasam a. M alaki n g tu lon g i to u p an g m ala-
m an an g u ri n g su gn ay n a gi n agam i t sa b awat u ri n g
p an gu n gu sap ayon sa kayari an .
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g b ali ta.
I p ari n i g m u li an g b ali ta newscasting tu n gkol sa
p agp an h i k n g tatlon g P i li p i n o ( L eo O raci on at i b a p a)
n a n arati n g an g tu ktok n g M t. E verest. I p atala an g
m ga p an gatn i g n a gi n am i t at i p asu su ri ku n g gi n am i t
sa su gn ay n a d i -m akap ag-i i sa.
B . Paglinang
1 . P aki ki n i g m u li an g p agb ab ali ta.
2 . M agkaroon n g talakayan sa n i lalam an n g b ali ta.
C . Pagpapalalim
M agtala n g m ga p an gu n gu sap n a gi n am i tan n g m ga
p an gatn i g. I kah on an g gi n am i t n a p an gatn i g. S u ri i n ku n g
an g gi n am i t ay su gn ay n a d i -m akap ag-i i sa o su gn ay n a
m akap ag-i i sa. I p ali wan ag an g gi n awan g p agsu su ri .
Petsa: __________________
Lagda: __________________
G u m awa n g alb u m n g m ga b ayan i n g P i li p i n o n a n ag-
m ah al sa b ayan . G awi n i to sa b on d p ap er. I su lat sa i b ab a n g
larawan o d rowi n g an g m ga katan gi an g h i n ah an gaan m o sa
kan i la. I ayos an g p agsu lat n g talata.
B atayan g aklat, pp. 4 4 -5 1 , i-L earn Activities sa Vibal website
35
Aral i n 7 Hal i gi at Il aw ng Tahanan
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ai b i b i gay an g kah u lu gan n g sali ta sa p a-
m am agi tan n g kasalu n gat n a kah u lu gan n i to
N atu tu koy an g p aksa n a d i -tu wi ran g i si n asaad
sa b i n asan g teksto
2 . Wi ka
N atu tu koy an g m ga su gn ay sa h u gn ayan g
p an gu n gu sap
N atatalakay an g m ga su gn ay sa h u gn ayan g
p an gu n gu sap
N atu tu koy ku n g an g n ap aki n ggan g p an gu n gu -
sap ay p ayak o h u gn ayan
3 . P agsu lat
N agagam i t an g i b a t i b an g b an tas sa p agsu lat
N ap atu tu n ayan an g kah alagah an n g m agu lan g
sa p agp ap alaki n g an ak
B . Paksang Aralin
1 . K asalu n gat n a K ah u lu gan n g S ali ta
2 . P agtu koy sa P aksan g D i -tu wi ran g I si n asaad sa B i n a-
san g T eksto
3 . P agtu koy sa m ga S u gn ay n g H u gn ayan g P an gu n gu sap
4 . P agtalakay sa P ayak at H u gn ayan g P an gu n gu sap
5 . P aggam i t n g I b a t I b an g B an tas sa P an gu n gu sap
6 . P agp ap ah alaga sa M agu lan g
1 . An g i sa sa p araan u p an g m au n awaan an g i lan g m a-
h i h i rap n a sali ta ay an g p agb i b i gay sa kasalu n gat n a
kah u lu gan n i to.
2 . M ay m ga p aksan g d i -tu wi ran g i si n asaad sa b i n ab asan g
teksto n a d ap at n ati n g m atu koy.
3 . An g p an gu n gu sap ay m aaari n g m agkaroon n g h i gi t sa
i sa p an g d i wa. K u n g i to ay b i n u b u o n g m ga su gn ay
n a m akap ag-i i sa at d i -m akap ag-i i sa, i to ay h u gn ayan g
p an gu n gu sap .
4 . M alaki an g kau gn ayan n g b an tas sa d i wa n g m ga p a-
n gu n gu sap sa tekston g b i n asa.
5 . B i lan g an ak, d ap at m aru n on g kan g m agb i gay-h alaga
sa i yon g m agu lan g.
1 . M ali b an sa p agb i b i gay-kah u lu gan n g i san g sali ta, sa
p aan on g p araan m o p a m aaari n g m au n awaan an g i b i g
sab i h i n n i to?
2 . K ai lan si n asab i n g an g p an gu n gu sap ay n asa an yon g
h u gn ayan ?
3 . B aki t m ah alagan g m atu tu n an an g p aggam i t n g an g-
kop n a b an tas sa p agsu lat n g m ga p an gu n gu sap ?
4 . B i lan g an ak, p aan o m o b i n i b i gyan g-h alaga an g i yon g
m ga m agu lan g?
A. Produkto: P agb u o n g kom i k i stri p
Pagganap: B u m u o n g i san g kom i k i stri p n a n agp ap aki ta
n g p agp ap ah alaga sa m agu lan g.
G u m am i t n g h u gn ayan g p an gu n gu sap at
an gkop n a b an tas.
4 N ap akah u say N ab i gyan g-d i i n an g tem a. An gkop
an g m ga b an tas n a gi n am i t sa h u g-
3 M ah u say N ab i gyan g-d i i n an g tem a n gu n i t
m ay m ga d i -an gkop n a b an tas n a
gi n am i t sa h u gn ayan g p an gu n gu sap .
36
2 M ah u say-h u say N ab i gyan g-d i i n an g tem a n gu n i t
i i lan lam an g an g h u gn ayan g p an gu -
n gu sap n a gi n am i t. H i n d i ri n an gkop
an g i lan g b an tas n a gi n am i t.
1 M agsan ay P a H i n d i gaan on g n ab i gyan g-d i i n
an g tem a. Walan g h u gn ayan g p a-
n gu n gu sap n a gi n am i t.
M ga S agot sa P agsasan ay sa Aklat
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I p aayos an g p ah ayag n a n asa loob n g cu e card .
I p ali wan ag p agkatap os n a m ai ayos i to.
an g i law
n g tah an an
an g h ali gi
Am
a
I n a
T alakayi n an g kasan ayan sa aklat, p . 5 5 . I p a-
sagot an g MagsanayA, B, at C, p . 5 5 . M agkaroon n g
m alayan g talakayan sa m ga sagot sa p agsasan ay.
Pangkat I B aki t si n ab i n g h ali gi n g tah an an an g
am a?
S agu ti n sa p am am agi tan n g d u la-d u laan .
Pangkat II B aki t n am an si n ab i n g i law n g ta-
h an an an g i n a? S agu ti n sa p am am agi tan
n g p an el d i scu ssi on .
Pangkat III I p ali wan ag an g p ah ayag n a
M ah alaga an g waston g p agd i d i si p li n a
sa an ak. I lah ad sa p am am agi tan n g p ag-
b i b i gay n g i b a t i b an g si twasyon n a n arara-
n asan n g m ga m ag-aaral.
Pangkat IV B aki t d ap at i karan gal at p aglaan an
n g tu n ay at wagas n a p agm am ah al an g
am a at i n a? S agu ti n sa p am am agi tan n g
rou n d tab le d i scu ssi on .
B . Paglinang
m ga tan on g n a i ti n akd a sa kan i la
C . Pagpapalalim
1 . P ag-u u lat n g b awat p an gkat sa m ga tan on g n a
sasagu ti n n a gagam i tan n g i b a t i b an g estrateh i ya.
an g MagsanayA, B, at C, p . 5 4 . M agkaroon n g m ala-
yan g talakayan .
D . Paglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
37
E . Pagpapahalaga
sa P aggan ap
A. Paghahanda
2 . P agb asa n g i si n u lat n a p an sari li n g jou rn al.
B . Paglinang
2 . P agpapaliwan ag sa lagon n g aralin sa bah agin g Tandaan,
p. 5 6 .
C . Pagpapalalim
1 . I p asagot an g MagsanayA, B, at C, p p . 5 6 -5 7 . M agka-
roon n g talakayan sa gi n awan g m ga kasagu tan .
A. B asah i n an g talata. S alu n ggu h i tan an g p ayak n a
p an gu n gu sap at i kah on an g h u gn ayan g p an gu -
n gu sap .
P am i lya an g gab ay n g li p u n an . An g p am a-
h alaan at an g p am i lya n g b awat b an sa ay d ap at
m agtu lu n gan n an g an g b ayan ay u m u n lad . M a-
laki n am an an g tu n gku li n n g b awat m yem b ro n g
p am i lya sa i kau u n lad n i la.
B . Ayu si n an g p an gu n gu sap n a n asa kah on . I su lat
sa p atlan g ku n g an g kayari an n g p an gu n gu sap
ay p ayak o h u gn ayan .
1 . an g M ah alaga
p am i lya
2 . p ara sa kan i lan g p am i lya
N agi n g m aayos an g lah at
3 . an g su m u su n od
sap agkat n ai s n i yan g
I san g m ab u ti n g an ak
sa m ga m agu lan g
h i n d i m agi n g saki t n g u lo n i la
4 . an g m ab ai t n a an ak
an g m agu lan g n a m ab ai t
n a m ay an ak kaya m ap alad d i n
P i n agp ala
5 . sa m ga an ak
an g d ap at
M ab u b u ti n g p an garal
D . Pagsulat
roon n g talakayan sa gi n awan g p agsasan ay.
A. I su lat m u li an g b awat p ayak, tam b alan , at h u g-
n ayan g p an gu n gu sap . I saalan g-alan g an g gam i t
n g b an tas n a tu ld ok, ku wi t, tu ld ok-ku wi t, at i b a
p a. G awi n sa i yon g n otb u k.
1 . M agu lan g an ak an g b u m u b u o sa i san g
p am i lya
38
2 . M asaya an g i san g p am i lya n agtu tu lu n gan
an g lah at
3 . M agsu n u ran an g m agkakap ati d n an g su -
m aya m agi n g m aayos an g kan i lan g tah an -
an
4 . An g b ah ay ay n agi gi n g tah an an ku n g m ay
p agm am ah alan an g b awat m yem b ro n g
p am i lya
5 . T ah an an d am i t p agkai n an g m ga p an gu -
n ah i n g p an gan gai lan gan n g p am i lya
A. Paghahanda
I p ab asa an g ad van ce organ i ze sa p . 5 3 . M agka-
n g arali n .
B . Paglinang
2 . P agsagot sa m ga p agsasan ay sa aklat, p . 5 3 .
S a i yon g n otb u k, i li sta m o an g m ga p araan n g
i yon g p agm am ah al sa m ga m agu lan g. P agkatap os, i p -
ab asa m o sa kan i la at p ap i rm ah an .
C . Pagpapalalim
I p ad rowi n g sa
1
/
4
n a kartoli n an g p u ti an g sari li n g
p am i lya n g b awat m ag-aaral. I p alarawan an g kan i -kan i lan g
p am i lya. P agkatap os, tu m awag n g i lan g p i li n g m ag-aar-
al u p an g i p aki ta an g i d i n rowi n g. I p ab asa an g i si n u lat n a
p aglalarawan kau gn ay n g i p i n agawa. M agkaroon n g p eer
eva lu ati on . M agb i gay d i n n g feed b ack an g gu ro.
D . Pagpapahalaga
G u m awa n g i san g i slogan n a an g tem a/p aksa ay tu n g-
kol sa p agp ap ah alaga sa m agu lan g.
A. Paghahanda
M ay i b a t i b an g u ri n g p an gu n gu sap ayon sa ka-
yari an . K asam a n a ri to an g p ayak, tam b alan , at h u g-
B . Paglinang
I p ari n i g an g awi ti n g i to.
I p ari n i g an g awi ti n n i F red d i e Agu i lar n a m ay
p am agat n a An ak.
1 . An o an g p aksa o tem a n g awi t?
2 . B aki t kaya An ak an g p am agat n g awi ti n ?
3 . An on g aral an g n akap aloob sa awi ti n ?
C . Pagpapalalim
I p atala an g m ga p an gu n gu sap n a n ap aki n ggan ayon
sa kayari an . M aaari n g p ayak, tam b alan , o h u gn ayan an g
p an gu n gu sap . I su lat sa tsart. G awi n sa i yon g n otb u k.
Payak Tambalan Hugnayan
39
Petsa: __________________
Lagda: __________________
M agtala n g li m an g p an gu n gu sap n a m ay i b a t i b an g
kayari an m u la sa b i n asan g kwen to. T alakayi n ku n g i to ay
p ayak, tam b alan , o h u gn ayan . I su lat an g m ga i to sa i yon g
n otb u k.
B atayan g aklat, p p . 5 2 -5 9 , C D p layer, C D /D VD n g awi ti n g
An ak n i F red d i e Agu i lar, i san g b u o at i san g
1
/
4
( p u ti ) n a karto-
li n a, color p en , crayp as, krayola, lap i s
Aral i n 8 Kabat aan: Pag-asa ng Bayan
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ab i b i gyan g-kah u lu gan an g sali ta sa p am am agi -
tan n g katu tu ran
N atu tu koy an g i b a t i b an g b ah agi n g aklat
2 . Wi ka
N asu su ri ku n g an g n ap aki n ggan g ayos n g p a-
n gu n gu sap ay karan i wan o d i -karan i wan
N atatalakay an g i b a t i b an g ayos n g p an gu -
n gu sap
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g talatan g n agsasalaysay
N ap atu tu n ayan n a an g kab ataan an g p ag-asa n g
b ayan
B . Paksang Aralin
1 . K ah u lu gan n g S ali ta sa P am am agi tan n g K atu tu ran
2 . I b a t I b an g B ah agi n g Aklat
3 . P agsu lat n g T alatan g N agsasalaysay
4 . P agp ap atu n ay n a K ab ataan an g P ag-asa n g B ayan
1 . An g katu tu ran n g i san g m ah i rap n a sali ta ay i p i n a-
h i h i wati g sa p am am agi tan n g m ga kataga o sali tan g
n ag-u u gn ay sa kah u lu gan n i to. P an an d a an g tawag sa
m ga sali tan g i to.
2 . An g p ag-alam sa i b a t i b an g b ah agi n g aklat ay kai lan -
gan u p an g m ap ad ali an g p agh ah an ap n g m ga ki n akai -
lan gan g i m p orm asyon .
3 . M ay i b a t i b an g u ri n g talata at i sa ri to an g talatan g
n agsasalaysay n a d ap at m atu tu h an g i su lat n g b awat
m ag-aaral.
4 . B i lan g kab ataan , d ap at alam m on g m alaki an g tu n g-
ku li n g n akaatan g sa i yon g b ali kat sa p agp ap au n lad n g
i yon g b an sa, d ah i l i kaw an g p ag-asa n i to.
1 . P aan o n atu tu koy an g katu tu ran n g i san g m ah i rap n a
sali ta sa b i n ab asan g p an gu n gu sap ?
2 . B aki t kai lan gan p an g m atu koy an g i b a t i b an g b ah agi
n g aklat?
3 . An o an g d ap at tan d aan sa p agb u o n g talatan g n ag-
sasalaysay?
4 . S a i yon g p alagay, tu n ay n ga b an g kayon g m ga ka-
b ataan an g p ag-asa n g b ayan ? I p ali wan ag an g sagot.
A. Produkto: P agsu lat n g talatan g n agsasalaysay
40
Pagganap: S u m u lat n g talatan g n agsasalaysay n a an g p aksa
ay tu n gkol sa kab ataan b i lan g p ag-asa n g b ayan .
G u m am i t n g m ga m ah i h i rap n a sali ta n a m ay
m ga p an an d an g kataga o sali ta u p an g i p ah i wati g
an g katu tu ran n i to. M agkaroon n g talakayan sa
m ga gi n awa n g m ga m ag-aaral.
4 N ap akah u say M ali n aw an g p agkakalah ad n g
m ga p an gu n gu sap sa talata. G u -
m am i t n g m ah i h i rap n a sali ta n a
b i n i b i gyan g-katu tu ran sa tu lon g n g
m ga kataga o sali ta.
3 M ah u say M ali n aw an g p aglalah ad n g m ga
i d eya. An g i lan sa m ah i h i rap n a
sali ta ay h i n d i gu m am i t n g p an an d a
u p an g m ai b i gay an g katu tu ran n i to.
2 M ah u say-h u say H i n d i gaan on g n ab i gyan n g d i i n
an g p aksa. G u m am i t n g m ah i h i rap
n a sali ta n a n ab i b i gyan g-katu tu ran
sa tu lon g n g m ga kataga o sali ta.
1 M agsan ay P a L i h i s sa tem a an g talata. H i n d i
m aayos an g p agkakalah ad n g m ga
p an gu n gu sap .
M ga S agot sa P agsasan ay sa Arali n
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I p aki ta an g larawan n g m ga kab ataan n a m ay
i b a t i b an g gi n agawa. P ah alagah an an g m ga larawan
sa p am am agi tan n g p agtalakay tu n gkol d i to.
MagsanayA, B, C, p p . 6 4 -6 5 .
M agkaroon n g m alayan g talakayan sa m ga sagot
sa p agsasan ay.
Pangkat I An o an g m ga tu n gku li n n g kab ataan
sa kan yan g b ayan ? S asagu ti n sa p am am agi -
tan n g i n terb yu .
Pangkat II An o an g m ga d ap at gawi n n g i san g
kab ataan u p an g m ai su lon g an g p agb u ti
n g kalagayan , p i si kal o esp i ri twal m an ?
S agu ti n sa p am am agi tan n g p ag-u u lat.
Pangkat III B aki t m ah alaga an g kab ataan sa
i san g resp on si b i li d ad ? S agu ti n sa p am a-
m ai tan n g m on olog.
Pangkat IV D ap at B a o H I n d i D ap at P an i -
walaan n a an g K ab ataan an g P ag-asa n g
B a yan ? T alakayi n sa p am am agi tan n g d e-
b ate.
B . Paglinang
I p ab i gay sa m ga m ag-aaral an g m ga ap at gawi n sa
m i k an g m ga m g-aaral at sa p agp ap an gkatan u p an g sagu ti n
an g tan on g n a i ti n akd a sa kan i la.
C . Pagpapalalim
1 . P ag-u u lat n g p an gkat sa m ga tan on g n a sasagu ti n n a
gagam i ti n n g i b a t i b an g estrateh i ya.
3 . P agtalakay sa kasan ayan sa Pagbasa, p p . 6 2 -6 3 . I p a-
sagot an g MagsanayA at B, p . 6 3 . M agkaroon n g m a-
layan g talakayan .
41
D . Paglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
E . Pagpapahalaga
sa P aggan ap
A. Paghahanda
B . Paglinang
1 . P agtalakay n g arali n sa Wika, p . 6 6 . M agkaroon
n g m alayan g talakayan .
Tandaan, p . 6 6 .
C . Pagpapalalim
1 . I p asagot an g MagsanayA, B, C, at D, p p . 6 6 -6 7 . M ag-
karoon n g talakayan sa gi n awan g m ga kasagu tan .
A. B asah i n an g talata. S u ri i n an g ayos n g b awat
p an gu n gu sap . I su lat sa tsart an g m ga i to.
Ako ay kab ataan n g b agon g p an ah on !
N akasalalay sa aki n an g p ag-u n lad n g b ay-
an . K ai lan gan kon g m agkaroon n g kaagap ay
u p an g m atu p ad ko an g aki n g m ga ad h i ka
p ara sa b ayan .
K ayo kap wa ko kab ataan an g aki n g
kaagap ay. K ai lan gan an g p agkakai sa n ati n g
lah at.
Ayos ng Pangungusap
K aran i wan D i -karan i wan
B . S agu ti n n g Oo o Hindi an g b awat tan on g. I su lat
sa h an ay an g tsek ( ) .
Oo Hindi
1 . K aran iwan ba an g ayos n g
pan gu n gu sap n a An g kaba-
taan ay m ah alaga sa lipu -
n an ?
2 . An g p aksa n g p an gu n gu sap
n a K am i ay kab ataan , ay
K am i .
3 . D i -karan i wan b a an g ayos
n g pan gu n gu sap n a M a-
kabayan an g m ga kab ataan
n gayon .
4 . An g p an agu ri sa p an gu n gu -
sap n a L ah at n g kab ataan
ay akti b o, ay akti b o.
5 . An g p i n ag-u u sap an sa p an -
gu -n gu sap n a P i n an gan -
ga-lagaan n g p am ah alaan
an g m ga kab ataan , ay an g
m ga kab ataan .
D . Pagsulat
42
roon n g talakayan sa gi n awan g p agsasan ay.
A. S u ri i n an g b awat p an gu n gu sap . I su lat sa p at-
lan g ku n g n agsasalaysay o n agp ap ali wan ag i to.
________ 1 . I san g araw, d u m alo sa p u lon g an g
m ga kab ataan .
________ 2 . M asayan g n agli li n i s sa p am aya-
n an an g gru p o n g m ga kab ataan .
________ 3 . K ab ataan , i san g sali ta n a sektor
n g li p u n an .
________ 4 . An g kab ataan ay b ah agi n g p ag-
u n lad n g li p u n an .
________ 5 . T u wi n g S ab ad o, n agti ti p u n -ti p on
an g m ga kab ataan p ara sa i sasa-
gawan g p royekto.
B . D u gtu n gan an g b awat talata. I saalan g-alan g an g
m ga d ap at tan d aan sa p agsu lat n g i san g talata.
I su lat sa p ap el.
1 . Araw n g L i n ggo, lah at kam i n g kab ataan sa
am i n g b aran gay ay ___________________
___________________________________.
2 . An o n ga b a an g i b i g sab i h i n n g sali tan g
kab ataan ?
K ab ataan . . . _________________________
___________________________________
__________________________________ .
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa tem a n g arali n n a n asa ad van ce organ i zer
n g arali n .
B . Paglinang
m ag-aaral. M aaari n g si la ay m agkwen to o m agb ah agi
n g karan asan kau gn ay n g n asab i n g tem a.
2 . P agsagot n g p agsasan ay
L agyan n g tsek ( ) an g p atlan g ku n g i sa kan g
resp on sab len g kab ataan .
________ 1 . H i n d i ako sasam a sa m asam an g
b arkad a.
________ 2 . I i wasan ko an g d roga.
________ 3 . M am ah ali n ko an g aki n g p am i lya
at b ayan .
________ 4 . B ab arkad a ako sa lalab as gab i -
gab i .
________ 5 . M aki ki sali ako sa m ga p rogram a
n g p am ah alaan .
G u m awa n g p oster n a n agp ap aki ta n g m ab u b u -
ti n g gawi n g m ga kab ataan .
C . Pagpapalalim
P an gkati n sa an i m an g klase. I p aki ki ta n g b awat p an g-
kat an g m aaari n g gawi n u p an g m agkaroon n g K ab u h ayan g
K u m i ki ta. M aaari n g m u la sa m ga b agay n a m aaari n g i re-
saykel ay m akagawa n g m ga p an d ekorasyon sa b ah ay, b ag,
at i b a p a; m aaari n g sa p aglu lu to n g m ga si m p len g p ag-
kai n ; m aaari n g p aggawa n g m ga p lasti k n a b u laklak at i b a
p a; m aaari n g p aggawa n g m ga b asah an ; at i b a p a. B awat
p an gkat ay n agp ap ali wan ag n g kan i lan g n ap i li n g gagawi n .
43
M agb i b i gay n g feed b ack an g gu ro sa b awat p an gkat. M aaa-
ri n g m agkaroon n g eksi b i t an g klase sa tu lon g n g gu ro) .
P atu tu n a yan n g gawai n g i to n a m alaki an g m ai tu tu lon g n g
m ga m ag-aaral n a kab ataan sa kab u h ayan n g kan i -kan i lan g
p am i lya.
D . Pagpapahalaga
I p agawa an g m ga p agsasan ay A, B , at C , p . 6 9 . M ag-
karoon n g m alayan g talakayan .
A. Paghahanda
S a b awat p an gu n gu sap sa F i li p i n o, karan i wan g
ti n u tu koy n i to an g p i n ag-u u sap an at ku n g an o an g
si n asab i sa p i n ag-u u sap an . K ap ag n au n a an g p an agu ri
n a n agsasab i n g tu n gkol sa p i n ag-u u sap an , karan i wan
an g ayos n g p an gu n gu sap at kap ag n au n a an g p aksa
sa p an agu ri , d i -karan i wan an g ayos n g p an gu n gu sap .
2 . P agbibigay n g pan u n tu n an sa pakikin ig n g pagsa-
salaysay.
B . Paglinang
I p ari n i g an g p agsasalaysay n a i to:
I p ari ri n i g an g i san g p agsasalaysay tu n gkol sa
tagu m p ay n g i san g kab ataan .
( M aaari n g i takd a i to sa p i li n g m ag-aaral; an g
gu ro an g m agrerekord . )
1 . T u n gkol saan an g p agsasalaysay?
2 . An on g aral an g n akap aloob sa p agsasalaysay?
C . Pagpapalalim
I p atala an g m ga p an gu n gu sap n a n ari n i g. P agh i wa-
layi n an g karan i wan g p an gu n gu sap sa d i -karan i wan g p a-
n gu n gu sap . I p ab asa sa i lan g m ag-aaral an g n ai tala n i la.
Petsa: __________________
Lagda: __________________
I su lat an g K sa p atlan g ku n g karan i wan g ayos;
at DK ku n g d i -karan i wan g ayos an g p an gu n gu sap .
1 . S i M yra ay b i b i li n g kotse sa i san g taon .
2 . P u m asa sa p agsu su li t sa p agka-ab oga-
d o si M arvi n .
3 . D ad alo sa S ci en ce C am p an g m ga b ata
sa b ai tan g V at VI .
4 . S i Joan e ay n an alo n a m u tya n g p aar-
alan .
5 . An g lan son es sa L agu n a ay m atatam i s.
B atayan g aklat, p p . 6 0 -6 9 , C D p layer, C D n g i san g p agsasa-
laysay tu n gkol sa tagu m p ay n g i san g kab ataan
Aral i n 9 Kai bi gan ng Tao
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ai b i b i gay an g kah u lu gan n g sali ta ayon sa
gam i t sa p an gu n gu sap
N atu tu koy an g m ga i m p orm asyon g n asa i b a t
i b an g b ah agi n g p ah ayagan
44
2 . Wi ka
N atu tu koy ku n g an o an g n ap aki n ggan g b ah agi
n g p an an ali ta n a gi n am i t b i lan g p aksa o p a-
n agu ri sa p an gu n gu sap
N agagam i t an g m ga b ah agi n g p an ali ta b i lan g
p an agu ri o p aksa n g p an gu n gu sap
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g b ali ta
N ap atu tu n ayan n a an g m ga h ayop ay kai b i gan
d i n n g tao
B . Paksang Aralin
1 . P agb i b i gay-kah u lu gan n g S ali ta Ayon sa G am i t sa
P an gu n gu sap
2 . P agtu koy sa I m p orm asyon g n asa I b a t I b an g B ah agi
n g P ah ayagan
3 . P agtu koy sa N ap aki n ggan g B ah agi n g P an an ali ta n a
G i n am i t B i lan g P aksa o P an agu ri
4 . P agsu lat n g B ali ta
5 . P agp ap atu n ay n a an g m ga H ayop ay K ai b i gan D i n n g
T ao
1 . M aaari n ati n g m atu koy an g kah u lu gan n g m ga sali ta
ayon sa gam i t n i to sa p an gu n gu sap .
2 . S a b awat b ah agi n g p ah ayagan ay i b a t i b an g i m p or-
m asyon an g m ab ab asa. M ah alagan g m atu koy ku n g
an u -an o an g m ga b ah agi n g i to.
3 . An g p an gu n gu sap ay b i n u b u o n g d alawan g b ah agi
an g si m u n o at an g p an agu ri . I b a t i b an g b ah agi n g p a-
n an ali ta an g gi n agam i t b i lan g si m u n o at p an agu ri .
4 . An g m ga kagan ap an sa p ali gi d an g p i n agm u m u lan n g
b ali ta, m ga b ali tan g n agb i b i gay n g i b a t i b an g i m p or-
m asyon . B i lan g m ag-aaral, m ah alagan g m atu tu h an
an g p agsu lat n i to.
5 . An g m ga h ayop , tu lad ri n n g tao ay li kh a n g P an gi -
n oon . D ap at alam n ati n ku n g p aan o an g m ga i to p a-
h ah alagah an .
1 . P aan o n akatu tu lon g an g p aggam i t n g sali ta sa p an gu -
n gu sap sa p agb i b i gay n g kah u lu gan n i to?
2 . B aki t kai lan gan g m alam an an g i b a t i b an g b ah agi n g
p ah ayagan ?
3 . P aan o n alalam an ku n g an g b ah agi n g p an an ali ta ay
gi n am i t b i lan g p aksa o p an agu ri .
4 . S a i yon g p alagay, p aan o n agagawa n g m ga m an u n u lat
n a m agi n g kai ga-i gayan g b asah i n an g kan i lan g m ga
i si n u su lat n a b ali ta? D ap at m o ri n b an g m atu tu h an
i to? I p ali wan ag.
5 . P aan o n akatu tu lon g sa ati n an g m ga h ayop ?
A. Produkto: P agsu lat n g b ali ta
Pagganap: S u m u lat n g i san g b ali ta tu n gkol sa h ayop . T i ya-
ki n g i b a t i b an g b ah agi n g p an an ali ta an g gi n a-
m i t b i lan g p aksa at p an agu ri . An g kah u lu gan
n g m ga sali tan g gagam i ti n ay n akap aloob sa p a-
n gu n gu sap .
4 N ap akah u say An g b ali ta ay kawi li -wi li . Wasto
an g gi n am i t n a b ah agi n g p an an ali ta
b i lan g p aksa/p an agu ri .
3 M ah u say An g tem a ay n ab i gyan g-d i i n .
M ay i lan g b ah agi n g p an an ali ta n a
h i n d i an gkop gam i ti n b i lan g p aksa/
p an agu ri .
45
2 M ah u say-h u say An g tem a ay h i n d i gaan on g n a-
b i gyan n g d i i n . M aram i n g b ah agi n g
p an an ali ta an g h i n d i an gkop gam i -
ti n b i lan g p aksa/p an agu ri .
1 M agsan ay P a M alayo an g tem a sa h i n i h i n gi n g
p aksa. K aram i h an n g b ah agi n g p a-
n an ali tan g gi n am i t ay h i n d i an gkop
gam i ti n g p aksa/p an agu ri .
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I p atalakay sa m ga m ag-aaral an g tu n gkol sa al-
aga n i lan g h ayop . M agku kwen to an g i lan tu n gkol sa
alaga n i lan g h ayop . K u n g m ay m ga m ag-aaral n a wa-
lan g alagan g h ayop , tan u n gi n si la ku n g an o an g gu sto
n i lan g alagaan at b aki t? M aaari ri n n am an g tan u n gi n
an g m ga m ag-aaral ku n g b aki t wala si lan g alagan g
h ayop . I u gn ay sa arali n g tatalakayi n .
MagsanayA, B, at C, p . 7 5 . M agkaroon n g m alayan g
talakayan sa m ga sagot sa p agsasan ay.
Pangkat I An o an g p aksa n g b ali ta? S agu ti n sa
p am am agi tan n g n ewscasti n g sa b ah agi n g
i b i n ab ah agi n g gi n awan g p agli li gtas sa b u -
h ay n g tagap ag-alaga n g aso.
Pangkat II An o an g i si n asaad n g B atas B lg.
8 4 8 5 ? S agu ti n sa p am am gi tan n g p ag-
u u lat.
Pangkat III B aki t si n ab i n i Z ald y n a m agan -
d a an g B atas B lg. 8 4 8 5 ? S agu ti n sa p a-
m am agi tan n g rou n d tab le d i scu ssi on .
Pangkat IV I p ali wan ag an g p ah ayag n a I ga-
lan g an g m ga h ayop , an g m ga i to ay m ay
d am d am i n d i n . G awi n sa p am am agi tan
n g d u la-d u laan .
B . P agli n an g
I p ab i gay sa m ga m ag-aaral an g m ga d ap at gawi n
sa p agb asa n an g tah i m i k. S u b ayb ayan sa p agb asa
n an g tah i m i k an g m ga m ag-aaral at sa p agp ap an gka-
tan u p an g sagu ti n an g tan on g n a i ti n akd a sa kan i la.
C . Pagpapalalim
1 . P ag-u u lat n g p an gkat sa m ga tan on g n a sasagu ti n
sa gagam i tan n g i b a t i b an g estrateh i ya.
3 . P agtalakay sa kasan ayan sa Pagbasa, p p . 7 2 -7 3 . I p a-
sagot an g Magsanay A at B, p . 7 4 . M agkaroon n g
D . Paglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
E . Pagpapahalaga
sa P aggan ap
46
A. Paghahanda
B . Paglinang
1 . P agtalakay sa arali n sa Wika, p . 7 6 . M agkaroon
n g m alayan g talakayan .
Tandaan, p . 7 6 .
C . Pagpapalalim
n g talakayan sa gi n awan g kasagu tan .
A. B asah i n at su ri i n an g b awat p an gu n gu sap . I su -
lat sa p atlan g ku n g b u on g b ah agi n g p an ali ta
an g m ay salu n ggu h i t.
1 . T u n gkol sa aso an g b ali ta.
2 . M ah ab a an g b i n ab asa kon g kwen to tu n g-
kol sa p u sa.
3 . S i la an g n ag-aalaga n g i b on .
4 . S i ya an g n i lap i tan n g aso.
5 . I to an g ku lu n gan n g ku n eh o.
6 . Ako ay b u m i li n g loro.
7 . K u n i n m o an g kam b i n g.
8 . S i Arn el an g n agp akai n sa m ga b ab oy.
9 . P u ti an g b alah i b o n g aso n i ya.
1 0 . I p asyal m o an g alaga n i n yo.
B . S u n d i n an g p an u to sa b awat b i lan g.
1 . S alu n ggu h i tan an g p aksa n g p an gu n gu sap
n a i san g p an gn galan .
An g kam b i n g ay m aaari ri n g alagaan .
2 . I kah on an g p an agu ri n g p an gu n gu sap n a
i san g p an gn galan .
An g n ah u li ay kab ayo.
3 . B i lu gan an g p aksa n g p an gu n gu sap n a
i san g p an d i wa.
An g n ah u log ay u n ggoy.
4 . L agyan n g tsek ( ) an g p an agu ri n g
p an gu n gu sap n a i san g p an d i wa.
K u m ai n an g m ga si si w.
5 . S alu n ggu h i tan n an g d alawan g b eses an g
p aksa n g p an gu n gu sap n a i san g p an g h ali p .
I to ay m alakas ku m ai n n g d am o.
D . Pagsulat
roon n g ta lakayan sa gi n awan g p agsasan ay.
A. P agsu n u d -su n u ri n an g m ga p an gyayari sa b ali ta.
I su lat sa p atlan g an g ti ti k a-e n an g ayon sa p ag-
kakasu n u d -su n od .
_______ 1 . M ay m ga su m asan g-ayon sa m ga
p an u kala, sam an talan g an g i b a ay
m ah i gp i t n a tu m u tu tol.
_______ 2 . N oon g n akaraan g S ab ad o, p i n ag-
u sap an sa kon greso an g tu n gkol
sa b atas n g p agp ap ah alaga sa m ga
h ayop .
_______ 3 . N am agi tan an g i b an g m am b ab atas
at m aayos n a n agp ali wan ag tu n gkol
sa b atas.
47
_______ 4 . N agkap i ku n an an g i b an g m am b ab a-
tas kaya n au wi sa d i -p agkakasu n d o.
_______ 5 . S a h u li , n agkasu n d o n a an g lah at,
kaya n ab u o an g b atas B lg. 8 4 8 5 .
B . I su lat n an g p atalata an g p i n agsu n u d -su n od n a
b ali ta n a n asa ti ti k A. I saalan g-alan g an g m ga
d ap at tan d aan sa p agsu lat n g i san g m aayos n a
talata.
A. Paghahanda
n g arali n .
B . Paglinang
m ga m ag-aaral. M aaari si lan g m agkwen to o m agb a-
h agi n g karan asan n g n asab i n g tem a.
L agyan n g tsek ( ) an g kolu m n g i yon g sagot.
Palagi Minsan Hindi
1 . P i n ali li gu an ko an g
am i n g ala gan g aso.
2 . B i n i b i gyan ko i to n g
m ali n i s n a i n u m i n .
3 . P i n akakai n ko i to
p alagi .
4 . H i n d i ko i to p i n a-
p ab ayaan g gu m ala
o m akalab as n g
am i n g b aku ran .
5 . N aki ki p aglaro ako
sa am i n g alagan g
aso.
I d rowi n g sa n otb u k an g i yon g p ab ori ton g ala-
gan g h ayop . I larawan i to gam i t an g p an gu n gu sap n a
p asalaysay.
C . Pagpapalalim
M u li n g p an gkati n an g klase sa ap at. M agkaroon n g
p ag-u u lat tu n gkol sa sci en ti c n am e n g i lan g h ayop n a ka-
ran i wan g i n aalagaan n g i san g b ata. I ti n akd a i to u p an g m ag-
karoon n g p an ah on n a m agsali ksi k an g m ga m ag-aaral. )
D . Pagpapahalaga
I p agawa an g m ga Magsanay A, B, at C, p . 7 9 . M agka-
roon n g m alayan g talakayan .
A. Paghahanda
S a d alawan g b ah agi n g p an gu n gu sap , an g p aksa
at p an agu ri , karan i wan g m ay i b a t i b an g b ah agi i to n g
p an ali ta. M aaari n g p an gn galan , p an gh ali p , p an d i wa,
at p an g-u ri an g gi n am i t n a b ah agi n g p an an ali ta.
I p ari n i g an g d ayalog n g d alawan g m ag-aaral
tu n gkol sa kan i -kan i lan g alagan g h ayop . ( M aaari n g
i takd a i to sa i lan g m ag-aaral; an g gu ro an g m agre-
rekord ) . M agkaroon n g m alayan g talakayan tu n gkol
sa p i n aki n ggan g d ayalog.
48
B . Paglinang
1 . P aki ki n i g n g d ayalog.
2 . T alakayi n an g tu n gkol sa d ayalog.
C . Pagpapalalim
I p atala an g m ga p ah ayag n a n ari n i g sa d ayalog. I p a-
su ri an g kayari an n g p agkakab u o n g m ga p ah ayag. P asalu n g-
gu h i tan an g p aksa n g b awat p an gu n gu sap at b i lu gan n am an
an g p an agu ri . P agkatap os, su ri i n an g b ah agi n g p an an ali ta
n a gi n am i t sa p aksa at p an agu ri n g b awat p ah ayag.
Petsa: __________________
Lagda: __________________
G u m u p i t n g i san g arti ku lo sa p ah ayagan . S alu n ggu h i -
tan an g p an gu n gu sap n g karan i wan g ayos n g p an gu n gu sap .
K ah u n an n am an an g p an gu n gu sap n a d i -karan i wan .
B atayan g aklat p p . 7 0 -7 9 , C D p layer, C D tap e n g d ayalog
n g d alawan g m ag-aaral tu n gkol sa alaga n i lan g h ayop
Aral i n 10 Si At e Raquel
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ai b i b i gay an g kah u lu gan n g sali ta ayon
sa p ah i wati g
N agp agsu su n u d -su n od an g m ga p an gyayari
sa kwen to
2 . Wi ka
N atu tu koy ku n g an g n ap aki n ggan g p an gu n gu -
sap ay walan g p aksa
N aki ki lala an g p an gu n gu sap n a walan g p aksa
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g i san g p atalastas
N ap atu tu n ayan n a gu m agan ap d i n g m agu lan g
an g m ga kasam b ah ay
B . Paksang Aralin
1 . P agtu koy sa P an gu n gu sap n a Walan g P aksa
2 . P agb i b i gay-kah u lu gan n g m ga S ali ta Ayon sa P ah i -
wati g
3 . P agsu n u d -su n od n g m ga P an gyayari sa K wen to
4 . P agsu lat n g I san g P atalastas
5 . P agp ap atu n ay n a G u m agan ap D i n g M agu lan g an g
m ga K asam b ah ay
1 . S a p aki ki p agtalastasan , m ay m ga p an gu n gu sap kan g
m ari ri n i g o m ab ab asa n a walan g p aksa. M ah alagan g
i to ay m au n awaan .
2 . M aaari n g m au n awaan an g m ga m ah i h i rap n a sali ta sa
p am am agi tan n g p ah i wati g.
3 . An g p ag-u n awa sa i san g teksto ay n akab atay d i n sa
ku n g p aan o m o i to m ai aayos ayon sa waston g p ag-
kakasu n u d -su n od an g m ga p an gyayari .
4 . An g p agb u o n g i san g p atalastas ay i san g p araan n g
p aki ki p agtalastasan . K aya kai lan gan g p ag-aralan an g
p agb u o n i to.
49
5 . G u m agan ap n a p an galawan g m agu lan g n ati n sa ati n g
tah an an an g ati n g m ga kasam b ah ay. P ah alagah an at
i galan g n ati n si la.
1 . M au n awaan m o p a ri n kaya an g i san g p an gu n gu sap
kah i t n a i to ay walan g p aksa?
2 . P aan o n ai b i b i gay an g kah u lu gan n g i san g sali ta sa p a-
m am agi tan n g p ah i wati g?
3 . K ai lan si n asab i n g n au u n awaan an g i san g kwen ton g
n ari n i g o n ab asa?
4 . B aki t m ah alagan g m agi n g m ab i sa an g m ab u b u on g p a-
talastas? P aan o m o i to gagawi n ?
5 . B aki t d ap at p ah alagah an an g m ga kasam b ah ay?
A. Produkto: P agsu lat n g m ai kli n g kwen to
Pagganap: S u m u lat n g i san g m ai kli n g kwen to n a m ay
kau gn ayan sa n agi n g karan asan m o sa i n yon g
kasam b ah ay. T i yaki n g m aayos an g p agkakasu -
n u d -su n od n g m ga p an gyayari .
G u m am i t n g m ga p an gu n gu sap n a walan g
p aksa. G u m am i t d i n n g m ga sali tan g an g kah u lu gan
ay m aaari n g i b i gay sa p am am agi tan n g p ah i wati g.
4 N ap akah u say K awi li -wi li an g n agi n g p agtalakay
sa karan asan . M aayos n a n ap agsu n u d -
su n od an g m ga p an gyayari .
E p ekti b o an g m ga gi n am i t n a p a-
n gu n gu sap n a walan g p aksa.
3 M ah u say M aayos n a n ap agsu n u d -su n od an g
m ga p an gyayari p ati n a ri n an g p aglala-
h ad n g karan asan .
D i -gaan on g gu m am i t n g m ga p a-
M ay i lan g sali ta n a m ab i b i gyan n g ka-
h u lu gan sa p am am agi tan n g p ah i wati g.
2 M ah u say-h u say D i -gaan on g m aayos an g p agkakasu -
n u d -su n od n g m ga p an gyayari .
D i -gaan on g gu m am i t n g m ga p a-
M ay i lan g sali ta n a m ab i b i gyan n g ka-
h u lu gan sa p am am agi tan n g p ah i wati g.
1 M agsan ay P a H i n d i m aayos an g p aglalah ad n g m ga
p an gyayari .
I i sa lan g an g p an gu n gu sap n a walan g
p aksa.
Walan g m ah i rap n a sali ta n a an g ka-
h u lu gan ay m ai b i b i gay sa p am am agi tan
n g p ah i wati g.
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I p aki ta an g kli p i n gs n g i lan g kasam b ah ay h ab an g
gu m agan ap n g tu n gku li n n i la sa loob n g tah a n an .
M aaari n g sa kli p i n gs ay kasam a an g O F Ws ( Overseas
Filipino Workers .
M agkaroon n g p agp ap ah alaga sa m ga kli p i n gs
sa p am am agi tan n g m alayan g talakayan . I u gn ay sa
arali n g tatalakayi n .
50
MagsanayA, B, C, at D, p . 8 3 . M agkaroon n g m ala-
yan g talakayan sa m ga sagot sa p agsasan ay.
Pangkat I S i n u -si n o an g n asa osp i tal? I p aki lala si la
sa tu lon g n g H ab i n g T au h an . G ayah i n an g ka-
su n od n a p orm at.
Daddy Mommy
Mga Tauhan
Raquel JunJun
Pangkat II B aki t si la n asa p agam u tan ? S agu ti n sa
p am am agi tan n g d u la-d u laan .
Pangkat III I p ali wan ag ku n g b aki t n an an alan gi n at
u m i i yak an g b ata. S agu ti n sa p am am agi tan n g
m on olog.
Pangkat IV I sa-i sah i n an g n alam an n g b ata tu n g-
kol sa kan i lan g kasam b ah ay n a i ki n u wen to n g
kan yan g m om m y. S agu ti n sa p am am agi tan n g
p agku kwen to.
B . Paglinang
tan on g n a i ti n akd a sa kan i la.
C . Pagpapalalim
1 . P ag-u u lat n g p an gkat sa m ga tan on g n a sasagu ti n n a
gi n agam i tan n g i b a t i b an g estrateh i ya.
an g Magsanay A, B, at C, p . 8 2 . M agkaroon n g m ala-
yan g talakayan .
D . Paglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
E . Pagpapahalaga
sa P aggan ap
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa kwen to.
B . Paglinang
Tandaan, p . 8 4 .
C . Pagpapalalim
1 . I p asagot an g MagsanayA, B, C, at D, p . 8 5 . M agka-
roon n g talakayan sa gi n awan g kasagu tan .
51
A. B asah i n an g su m u su n od n a m ga p an gu n gu sap .
S alu n ggu h i tan an g p an gu n gu sap n a walan g
p aksa.
1 . S i n am ah an ako n g aki n g yaya sa resort.
N an g m agb i b i h i s n a ako sa si li d , b i gla
akon g n ap atakb o. M ay aso p ala sa loob .
2 . N an ood kam i n g si n e n i Yaya. B u m ab ah a.
H i n d i kam i n akau wi kaagad .
3 . S i n o? Ah , si Yaya p ala an g ku m akatok.
4 . M agan d an g h ap on p o. S i ya p o si Ate M e-
li n d a n a am i n g kasam b ah ay.
5 . T otoo? H i n d i ka n a aali s Yaya?
6 . M ay saki t n ga b a si Yaya? M ayroon d aw.
B . T u ku yi n an g u ri n g p an gu n gu sap n a walan g
p aksa an g m ga su m u su n od . I tala an g m ga i to sa
tsart.
1 . N asu su n og! N asu su n og!
2 . B u m ab agyo.
3 . M ay p alab as
4 . S alam at p o!
5 . P aan o?
6 . T u loy p o kayo.
7 . M ayroon b a?
8 . U m aam b on .
9 . Wala p on g an u m an .
1 0 . An o?
Eksis-
t ensyal
Penominal Pandam-
dam
Pat anong Pormu-
lasyong
Panlipunan
D . Pagsulat
2 . P agsagot sa m ga p agsasan ay
I p agawa an g b ah agi n g Magsanay, p . 8 6 .
A. S agu ti n n g Oo o Hindi an g b awat tan on g. I su lat
an g sagot sa p atlan g.
_______ 1 . N aglalam an b a n g p etsa an g i san g
p atalastas?
_______ 2 . M ay lagd a b a n g gu m awa n g p ata-
lastas an g p atalastas?
_______ 3 . I si n u su lat b a an g layu n i n n g i san g
p royekto sa i san g p atalastas?
_______ 4 . K ap ag tu n gkol sa i san g p aan yaya sa
i san g m ah alagan g okasyon an g p a-
talastas, m ay n akasu lat b an g lu gar
ku n g saan gagan ap i n an g okasyon ?
_______ 5 . L ah at b a n an g b u m ab asa n g p ata-
lastas ay ti yak n a p ara sa kan i la an g
p atalastas?
_______ 6 . N akasu lat d i n b a sa p atalastas an g
oras n g p agp u p u lon g n a gagawi n ?
B . Ali n an g tam an g p atalastas? I p ali wan ag ku n g
b aki t i to an g tam a.
PATALASTAS
Ano: Pulong
Sino: Lahat ng Pamunuan ng Sangguniang
Kabataan
Saan: BarangayHall
Kailan: Sa darating na Linggo
Oras: ika-9:00 n. u.
Salamat!
52
S K Chairman
Ako ang inyong SK Chairman na nagsasabing kailangang du-
malo kayo sa pulong na gaganapin sa darating na linggo, ika-9
n. u., sa barangay hall. Lahat ay kailangang dumalo. Ang hindi
dumalo, magmumulta.
A. Paghahanda
n g arali n .
B . Paglinang
2 . P agsagot sa p agsasan ay
I su lat an g Tama ku n g tam a an g gawi ; Mali ku n g
h i n d i tam a an g gawi .
_______ 1 . K asab ay d i n n am i n si lan g ku m ai n .
_______ 2 . K asam a ri n n am i n si la kap ag m a-
m am asyal an g b u on g p am i lya.
_______ 3 . An g p agkai n n am i n ay p agkai n d i n
n i la.
_______ 4 . I p i n agagam ot n am i n si la kap ag m ay
saki t.
_______ 5 . N am u m u p o ri n ako sa kan i la.
_______ 6 . B i n i b i gyan si la n g araw n g p ah i n ga.
_______ 7 . K u n g m aaari , ab u tan si la n g incen-
tive payo 13
th
month pay.
_______ 8 . H ayaan si lan g m agkaroon n g m ga
p am p am i lyan g p agd i ri wan g tu lad
n g P asko at B agon g T aon .
_______ 9 . B i gyan si la n g tu lon g ku n g an g
p am i lya n i la ay n agi n g b i kti m a n g
kalam i d ad .
_______1 0 . B i gyan si la n g p agkakataon g m aka-
p ag-aral n g m ga b okasyon al tu lad
n g p agweweld i n g at p agku ku m p u n i
n g m ga si ran g m aki n a.
M agd rowi n g n g frame sa i san g cou p on b on d .
I su lat sa loob n g fram e an g m ga gagawi n m o sa m ga
kam ag-an ak m on g kasam a sa b ah ay.
C . Pagpapalalim
M agkaroon n g p an el d i scu ssi on an g m ga m ag-aaral
tu n gkol sa K arap atan n g m ga K asam b ah ay d i to sa i b an g
b an sa. T alakayi n an g m ga b atas n a i p i n asa n a sa kon greso
at sen ad o kau gn ay n g m ga karap atan n g m ga kasam b ah ay.
( M agkaroon n g p agsasali ksi k tu n gkol d i to. )
D . Pagpapahalaga
I p agawa an g Ugnayan A at B, p . 8 7 . M agkaroon n g
A. Paghahanda
S a F i li p i n o, m ay m ga p an gu n gu sap n a walan g
p aksa n gu n i t m ay d i wa. M aaari i ton g p en om i n al, ek-
si sten syal, p an d am d am , p atan on g, at p orm u lasyon g
p an li p u n an .
53
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g kwen to.
I p ari n i g an g p agku kwen to n g i san g kasam b ah ay
n a O F W n g m ga n aran asan n i ya sa kan yan g p agta-
trab ah o. ( M aaari n g an g gu ro n a an g m agrekord n g
p agku kwen to) M agkaroon n g talakayan tu n gkol sa
n ari n i g n a kwen to.
B . Paglinang
1 . P aki ki n i g n g kwen to.
2 . T alakayi n an g tu n gkol sa kwen to.
C . Pagpapalalim
I tala an g m ga p an gu n gu sap n a walan g p aksa n a n ari -
n i g sa p agku kwen to n g kasam b ah ay. I su lat sa tab i n i to ku n g
an on g u ri i to n g p an gu n gu sap n a walan g p aksa. G awi n sa
n otb u k.
Petsa: __________________
Lagda: __________________
M agb i gay n g h ali m b awa sa b awat u ri n g p an gu n gu sap
n a walan g p aksa.
1 . P en om i n al
2 . E ksi sten syal
3 . P orm u lasyon g P an li p u n an
4 . P atan on g
5 . P an d am d am
B atayan g aklat p p . 8 0 -8 7 , C D P layer, K li p i n gs n g m ga
kasam b ah ay kasam a an g m ga O F Ws, si p i n g b atas kau gn ay n g
K arap atan n g m ga K asam b ah ay.
Lagumang Pagsusul i t
Paalaala sa Guro: I n i lagay/M i n arkah an n a an g m ga
sagot sa m ga p agsasan ay, m ali b an sa
b ah agi n g Pagsulat.
Wika
A. I su lat an g ti ti k n g waston g sagot.
P i li i n an g waston g kah u lu gan n g sali tan g m ay salu n g-
gu h i t sa b awat p an gu n gu sap .
1 . I san g m alaki n g resp on si b i li d ad an g p agi gi n g
m agu lan g.
a. kasam a c. kad aki laan
b . p an an agu tan d . katap atan
2 . Wagas an g p agm am ah al n g m agu lan g sa i san g
an ak.
a. totoo c. tap at
b . m ap agkali n ga d . m ap agb i gay
3 . An g b awat p rob lem a sa i san g tah an an ay m a-
lu lu tas kap ag sam a-sm a an g lah at.
a. su liran in c. ku lan g sa pin an syal
b . kalu n gku tan d . kap ah am akan
4 . D ap at n a i karan gal an g m ga m agu lan g.
a. i p agsi gawan c. i p aki lala
b . i sam a-sam a d . i p agm alaki
5 . L ayon n g b awat m agu lan g n a m agkaroon
n g m agan d an g b u h ay an g an ak.
a. m i th i i n c. i b i b i gay
b . tatah ak d . i gagap an g
54
6 . I wasan an g lakad -p agon g u p an g m ab i li s
n a u m u n lad sa b u h ay.
a. p ah i n tu -h i n to sa p agki los
b . n agd ad ab og sa p agki los
c. m ab agal ku m i los
d . m areklam o sa p agki los
7 . H u wag m aki n i g sa m ga b ali tan g-ku tsero.
a. u sap -u sap an
b . i m b en to lam an g
c. n ari n i g lam an g sa i b a
d . n akakai yak n a kwen to
8 . I wasan an g p aglu lu b i d n g b u h an gi n .
a. p agku ku n wari -ku n wari an
b . p agsi si n u n gali n g
c. p agb i b i n gi -b i n gi h an
d . p ag-u u sap -u sap an
9 . T u lu n gan an g m ga b atan g-yagi t.
a. lagi sa lan san gan
b . lagi sa si m b ah an
c. lagi sa si n eh an
d . lagi sa p alaru an
1 0 . H i n d i h ad lan g sa p agtatap os n g p ag-aaral an g
p agi gi n g an ak-d ali ta.
a. u li la c. solon g an ak
b . m ah i rap d . m ay saki t
B . B i lu gan an g sali tan g m agkasalu n gat sa b awat b i lan g.
1 1 . b i go n aku h a
tagu m p ay n atam o
1 2 . li wan ag d i li m
i law m asu kal
1 3 . kalokoh an katotoh an an
kai sah an kasi n u n gali n gan
1 4 . i sam a tu lu n gan
i lagay i wan an
1 5 . p ah alagah an p an galagaan
p asu n u ri n b alewalai n
C . I su lat an g tsek ( ) sa p atlan g ku n g m ay p an lap i an g b awat
sali ta; eki s ( ) ku n g wala.
_______ 1 6 . p ag-u n lad
_______ 1 7 . p am i lya
_______ 1 8 . si kap
_______ 1 9 . m agti yaga
_______ 2 0 . kab ataan
Pagbasa
A. P agsu n u d -su n u ri n an g p an gyayari sa kwen to. I su lat sa
p atlan g an g ti ti k a-e n an g ayon sa p agkakasu n u d -su n od .
___c__ 2 1 . T u lu y-tu loy lam an g si ya sa p agtawi d .
___d __ 2 2 . B i glan g n agsi gawan an g m ga tao.
___a__ 2 3 . M ab i li s n a tu m awi d si An gela d ah i l
m ah u h u li n a si ya sa klase.
___e__ 2 4 . M ab u ti n a lam an g at h i n d i n asagasaan si
An gela sap agkat m ab i li s n a n akap ren o an g
sasakyan .
___b __ 2 5 . H i n d i n i ya n ap an si n n a ku lay p u la p ala an g
i law n a n akah u d yat sa tatawi ran n i ya.
B . S aan g b ah agi n g aklat m atatagp u an an g m ga su m u su n od ?
P i li i n an g ti ti k n g waston g sagot sa kah on . I su lat an g ti ti k
n g tam an g sagot.
a. T alaan n g N i lalam an
b . G losari
c. P ab alat
55
d . K atawan n g Aklat
e. P ah i n a n g K arap atan g-ari
___e__ 2 6 . P am agat n g aklat, taon n g p agkakali m b ag,
p u b li kasyon at m ga m ay-akd a
___b __ 2 7 . K ah u lu gan n g sali ta
___c__ 2 8 . P am agat n g aklat at m ay-akd a
___a__ 2 9 . M ga n i lalam an n g aklat
___d __ 3 0 . B ah agi n g b ab asah i n n a sa aklat
C . S aan g b ah agi n g p ah ayagan m atatagp u an an g su m u su n od
n a m ga i m p orm asyon ?
P i li i n an g ti ti k n g waston g sagot. I su lat i to sa p atlan g.
a. E d i toryal
b . P am p alakasan
c. U lo n g B ali ta
d . P an li b an gan
e. L ath alai n
f. C lassi ed Ad s
___b __ 3 1 . B ali ta tu n gkol sa d arati n g n a lab an n i M an n y
P acq u i ao
___a__ 3 2 . O p i n yon tu n gkol sa i san g n ap ap an ah on g
i syu sa b an sa
___e__ 3 3 . I m p orm asyon tu n gkol sa ku ltu ra n g m ga
p an gfkat-i n d egen ou s sa ati n g b an sa
___c__ 3 4 . K asalu ku yan g p an gyayari sa loob at lab as n g
ati n g b an sa
___f__ 3 5 . I m p orm asyon tu n gkol sa i p i n agb i b i li n g
b ah ay
D . I su lat sa p atlan g an g P ku n g p ayak an g kayari an n g sali ta,
M ku n g m aylap i , I ku n g i n u u li t, at T ku n g tam b alan .
___T __ 3 6 . kap i tb ah ay
___I __ 3 7 . kah an ga-h an ga
___P __ 3 8 . aklat
__M __ 3 9 . n aku h a
___I __ 4 0 . tam an g-tam a
E . I su lat sa p atlan g an g NG ku n g n agsasalaysay, NT ku n g
n agtatan on g, NU ku n g n ag-u u tos o n aki ki u sap , NM ku n g
n agp ap ah ayag n g m asi d h i n g d am d am i n an g p an gu n gu sap .
___N T __ 4 1 . B aki t m ay m ga an ak n a ayaw su m u n od sa
m agu lan g?
___N M __ 4 2 . Yeh ey! N an alo kam i !
___N G __ 4 3 . N agp u n ta an g m ag-an ak sa m all.
___N U __ 4 4 . P aki ab ot an g aki n g m ga gam i t.
___N G __ 4 5 . T u wan g-tu wa si la h ab an g n am am asyal.
Pagsulat 4 6 -5 0 . )
S u m u lat n g i san g p atalastas tu n gkol sa i san g p ali gsah an
sa p ag-awi t n a i d araos n g b aran gay n i n yo
Pakikinig
P i li i n an g waston g sali ta p ara sa p atalastas. I su lat sa p atlan g
an g sagot.
5 1 .
( U m i n om , K u m ai n ) n g kalam an si ju i ce!
5 2 .
( P am p agan a, P am p alakas) at
5 3 .
( P am p ati b ay, P am p alaki )
i to n g b u to!
G awi n i to
5 4 .
( b u wan -b u wan , araw-araw) p ara sa
m agan d an g
5 5 .
( kalu su gan , kap an atagan ) .
56
Yunit II Kalikasan, Pahalagahan Natin
M agkakaroon an g m ga m ag-aaral n g gan ap n a kakayah an n a m aki p agtalastasan at m akau n awa n g m ga kon sep to sa p agki lala at p ag-u n awa n g
n ari n i g, n ab asa, at n ab u o n i yan g kayari an g p an gwi ka sa p asali ta, at p asu lat n a an yo.
M agkakaroon an g m ga m ag-aaral
n g kaalam an sa:
p agh an ap sa d etalye
p agtu koy sa kasi n gkah u lu -
gan n g m ga sali ta
p agtu koy sa katu tu ran at
u ri n g p an gn galan
p agp ap ah alaga sa b i yaya n g
kali kasan
p ag-u u gn ay-u gn ay n g m ga
sali ta
p agsu n u d -su n od n g m ga
i d eya at sali ta
p agb i b i gay-h i n u h a sa m ga
p an gyayari
p aggam i t n g p an gn galan b i -
lan g i b a t i b an g b ah agi
p agsu lat n g talaarawan
p aggam i t n g i n d eks at glosa-
ri
p ag-u u ri n g p an gn galan
ayon sa kayari an
p agsu lat n g d ayalog
p agtu koy sa kakayah an p ara
sa p an sari li n g kau n laran
N atu tu koy an g m ga
d etalye sa b i n asan g teksto
N atu tu koy an g kasi n gka-
h u lu gan n g m ga sali ta
N a t u t u k o y /N a g a g a m i t
an g katu tu ran at u ri n g
p an gn galan
N ai p aki ta/N ai sasagawa an g
p agp ap ah alaga sa kali kasan
N ap ag-u u gn ay-u gn ay an g
m ga sali ta
N ap agsu su n u d -su n od an g
m ga i d eya at sali ta ayon sa
alp ab eton g F i li p i n o
N ab i b i gyan g-h i n u h a an g
m ga p an gyayari
N akasu su lat n g talata, ta-
laarawan , reaksyon , p ata-
lastas, at i b a p a
1 . S a pakikipagtalastasan , m a-
h alaga an g kaalam an sa pag-
gam it at pagh ah am bin g n g
m ga pan gn galan , paggam it n g
m ga pan gh alip n a pan gh alili
sa pan gn galan at paggam it
n g an gkop n a pan lapi u pan g
m akabu o n g pan diwa. N ari-
yan din an g waston g paggam it
n g m ga salitan g pan g-u gn ay
u pan g m akabu o n g m abisan g
pan gu n gu sap.
2 . S a proseso n g pagbasa m ay
m ga paraan u pan g m ag-
in g m adali an g pag-u n awa
sa teksto. H alim bawa n a
an g pag-alam /pagku h a sa
m ga m ah ah alagan g detalye
at paksan g diwa n ito. An g
pagbu bu od at pagbu o n g
1 . B aki t m ah alaga sa p aki -
ki p agtalastasan an g kaa-
lam an sa p aggam i t n g
p agh ah am b i n g n g p an g-
n gala, p aggam i t n g waston g
p an gh ali p , p aggam i t n g an g-
kop n a p an lap i sa p agb u o
n g p an d i wa, at m ga sali tan g
p an g-u gn ay?
2 . P aan o m ap ad ad ali an g p ag-
u n awa sa b i n asan g teksto?
3 . B aki t kai lan gan g m atu tu -
h an an g p aggam i t n g m ga
p an tu lon g sa p agd ad agd ag
n g i m p orm asyon tu lad n g
en sayklop i d ya at d i ksyu -
n aryo?
4 . P aan o n akatu tu lon g an g
m ga p am atn u b ay n a sali ta
sa p agh ah an ap n g kah u lu -
gan sa d i ksyu n aryo?
57
p agsasab i n g m ga katoto-
h an an g kai si p an
p agku h a n g d etalye at
p aksan g d i wa
p aggam i t n g p an gh ali p p a-
n aon g i sah an o m aram i h an
p agp ap aki ta n g m ab u -
ti n g p agsasam ah an n g m ga
m ag-an ak
p agb i b i gay-kah u lu gan n g
m ga sali ta sa p am am agi tan
n g p aggam i t n i to sa p an -
gu n gu sap
p aggam i t n g en sayklop i d ya
p agsagot n g m ga tan on g
tu n gkol sa d etalye n g n ap a-
ki n ggan g teksto
p aggam i t n g i b a t i b an g u ri
n g p an gh ali p
p agsu lat n g an u n syo o p ata-
lastas
p aggawa n g lagom /b u od
p aggam i t n g p an gh ali p p a-
tu lad at p an aklaw
p agtu koy sa m ga lu gar/p ook
gam i t an g m ap a
p agtu koy sa m ab u b u ti n g
gawi n a n agp ap ah alaga
at n agp ap aki ta n g p ag-
m am alaki sa sari li n g b ayan
p agb i b i gay-kah u lu gan sa
m ga sali tan g i i sa an g b ay-
b ay n gu n i t m agkai b a an g
n g kah u lu gan
N asasab i ku n g an o an g ka-
totoh an an at op i n yon , p i k-
syon , at d i -p i ksyon
N agagam i t an g m ga p an g-
h ali p sa p agsasali ta at p ag-
su lat
N agagam i t an g en sayklop i -
d ya sa p agku h a n g m ga i m -
p orm asyon
N agagam i t an g m ap a sa
p agtu koy n g i san g lu gar/
p ook
N a b i b i g y a n g -k a h u l u g a n
an g m ga sali tan g i i sa an g
b ayb ay n gu n i t m agkai b a
an g kah u lu gan
N atu tu k o y/N ak i k i lala/N a-
gagam i t an g m ga sali tan g
h i ram
N agagam i t an g m ga p am at-
n u b ay n a sali ta sa d i ksyu -
n aryo
N asasab i an g m ga p an gya-
yari n g n agsasaad n g san h i o
b u n ga
N atu tu koy/N agagam i t n an g
wasto an g m ga p an lap i n g
b u b u o sa p an d i wa
N ai p agh ah am b i n g an g m ga
p an gn galan
N akagagawa n g i san g b a-
lan gkas
balan gkas ay isan g katibayan
n a n au u n awaan n g bu m aba-
sa an g bin asan g teksto.
3 . M ah alaga rin g m atu tu h an
n ila an g paggam it n g en -
sayklopidya u pan g m akatu -
lon g sa pagh ah an ap n g im -
porm asyon .
4 . N aiipon din an g m ga pam at-
n u bay n a salita sa pagh a-
h an ap n g kah u lu gan n g m ga
salita sa diksyu n aryo.
5 . M aram in g paraan n a dapat
m atu tu h an u pan g an g ka-
h u lu gan n g isan g salita ay
m aibigay.
6 . An g lah at n g n atu tu h an sa
wika at pagsasalita ay n asu -
su kat sa pagsu lat n g iba t
iban g teksto tu lad n g ta-
lata, talaarawan , patalastas,
lih am , at iba pa.
7 . P alagian n g tan daan n a sa
pagtan ggap n g kaalam an ,
h in di dapat m awala an g
poku s sa pagpapah alaga sa
an u m an g bagay tu lad n g at-
in g kalikasan n a dapat tala-
gan g alagaan at in gatan .
5 . An u -an o an g p araan u p an g
m atu koy an g kah u lu gan n g
i san g d i -p am i lyar o m ah i rap
n a sali ta?
6 . P aan o n agi gi n g kawi li -wi li
at ep ekti b o an g i su su lat n a
talata, talaarawan , d ayalog,
p atalastas, at i b a p a?
7 . S a ati n g p ag-aaral, b aki t
h i n d i d ap at kali m u tan an g
m ga p aksa tu n gkol sa p an -
gan galaga sa ati n g kap ali gi -
ran ?
58
p agtu koy sa m ga sali tan g
h i ram
p agsasagawa n g b alan gkas
p agsu su ri sa p an lap i n g
gam i t sa p agb u o n g p an d i -
wa
p agsu lat n g lagom
p agsasab i n g waston g
p araan n g p an gan galaga sa
m ga h ayop
p aggam i t n g p am atn u b ay
n a sali ta sa d i ksyu n aryo
p agsasab i n g p an gyayari
san h i at b u n ga
p agtu koy sa p an lap i n g b u -
m u b u o sa p an d i wa
p agtu koy sa m ab u b u ti n g
gawi n g n ai u u gn ay sa p ag-
p ap ah alaga sa p atap on g b a-
gay
p agsu su ri sa p agkakai b a n g
p i ksyon at d i -p i ksyon
p ag-u u lat sa i b a n g n ap a-
ki n ggan g san aysay
p agh ah am b i n g n g m ga
p an gn galan
p agsu lat n g talata
p aggam i t n g m ga p an g-u g-
n ay sa p an gu n gu sap
p agkop ya n g talasan ggu -
n i an
p aggam i t n g h alam an g
gam ot
N agagam i t an g m ga p an g-
u gn ay sa p an gu n gu sap
N ai su su lat an g m ga tala-
san ggu n i an
An g p ag-u n awa sa i san g b i -
n asa o n ari n i g n a akd a ay n a-
ki ki ta sa m aayos at m ali n aw
n a p agkakasu n u d -su n od n g
m ga p an gyayari ku n g i to ay
u u li ti n o i ku kwen ton g m u li .
M alaki an g kau gn a-yan d i to
n g waston g gam i t n g m ga
p an an d an g sali ta.
M aram i n g kaalam an at im -
porm asyon an g m ababasa
sa aklat at pah ayagan kaya t
m ah alagan g m alam an an g
iba t iban g bah agi n g m ga
ito.
An g pagpapakita n g pag-
papah alaga sa atin g b ayan ,
m agu lan g, kasam b ah ay,
sa si n i n g, at sa m ga ala-
gan g h ayop ay d ap at n ati n g
i sap u so. An g p agm am a-
h al sa b ayan ay m ai p a-
ki ki ta ri n sa p am a-
m agi tan n g p ag-i i n gat
at p agtan gki li k sa ati n g
si n i n g.
59
Kaalaman:
katu tu ran at u ri n g p an gn galan at p an gh ali p
p aggam i t n g m ga p an d i wa at p an g-u gn ay
p agp ap alawak n g talasali taan sa m ga sali tan g h i ram
p aggam i t n g i n d eks, glosari , d i ksyu n aryo, at en sayklop i d ya
p agtu koy sa d etalye at p aksan g-d i wa n g tekston g b i n asa o
n ari n i g
p agsu su n u d -su n od n g p an gyayari
p agh i n u h a sa p an gyayari
p agtu koy sa san h i at b u n ga
p agb u o n g b alan gkas at lagom
p agsu lat n g talata, d ayalog, talaarawan , at p atalastas
p agp ap alawak n g talasali taan sa tu lon g n g kasi n gkah u lu gan g
p ag-u u gn ay n g m ga sali ta at p aggam i t sa p an gu n gu sap
p agp ap ah alaga sa kali kasan
Kakayahan:
p aggam i t sa p agsasali ta at p agsu lat an g i b a t i b an g u ri n g p an g-
n galan , p an gh ali p , at p an g-u gn ay
p agp ap alalawak n g talasali taan sa i b a t i b an g p araan
p agb u o n g m ga sali ta sa tu lon g n g p an lap i
p agsu su n u d -su n od n g m ga p an gyayari at p agb i b i gay-h i n u h a
n g san h i o b u n ga n i to
p aggam i t n an g wasto n g d i ksyu n aryo, i n d eks, glosari ,
en sayklop i d ya, at m ap a sa p agku h a n g i m p orm asyon
p agsu su lat n g d ayalog, talaarawan , p alagay, p atalastas, at i b a
p an g su lati n
p agtu koy n g m ga p araan n g p agp ap ah alaga sa kali kasan
60
P Produkto
P agku h a n g d etalye n g n a-
ri n i g n a akd a
P Pagganap
P aki n ggan an g p agb asa n g
talata at sagu ti n an g m ga tan on g
tu n gkol d i to. S a sagu tan g p ap el
i su lat an g sagot.
Manuel Luis Quezon
An g b u h ay n i M an u el L u i s
Q u ezon ay i san g m agan d an g h al-
i m b awa sa m ga kab ataan . B ata p a
si N on on g ay n an i n i wala n a si ya
n a an g kah i rap an ay h i n d i sagab al
sa tagu m p ay. L agi n i yan g si n asa-
b i n g an g m ah i rap ay lalon g d ap at
m agsi kap . P i n atu n ayan n i ya i to
n an g p u m asok si yan g katu lon g at
tu tor u p an g m agi n g m an an an g-
gol. M u la sa p agi gi n g m an an an g-
gol ay n agi n g u n an g p an gu lo si ya
n g P am ah alaan g K om on welt.
I su lat sa p atlan g an g T am a
ku n g an g p ah ayag ay n asa talata;
M ali ku n g wala sa talata.
1. Si N onong at M anuel Lui s
Q uezon ayi i sa.
2. I ki nahi hi ya ni ya ang pagi -
gi ng mahi rap.
3. Pumasok si yang katulong at
tutor upang makapagpatu-
loyng pag-aaral.
4 An g n aku h an g i skor sa
p agsu su li t ay 5 .
p agsu su li t ay 1 -2 .
An tas/M arka
4 N ap akah u say
3 M ah u say
1 M agsan ay P a
* M ga Sagot sa mga Pagsasanayng Bawat Arali n
* Lagumang Pagsusuli t ng Yuni t
* M ga Pagtataya sa Bawat Arali n
* M ga Takdang G awai n sa N otbuk
* M ga K asanayang I nterakti bo sa C D-RO M at i -Learn
sa Vi bal Websi te
61
4. Abogasya ang ki nuha ni ya
sa kolehi yo.
5. N ahalal si yang pangulo ng
Pi li pi nasnoong panahon ng
K omonwelt.
1. I pabasa ang seleksyon. Talakayi n. I turo ang paghanap sa detalye
ng mga sagot sa tanong. I pasagot ang pagsasanay sa aklat. I turo
ri n ang kasi ngkahulugan ng mga sali ta.
2. Talakayi n ang katuturan at uri ng pangngalan at papagbi gayi n si la
ng hali mbawa.
3. M agkaroon ng laro sa pagpapalawak ng talasali taan at paggami t
ng i ndeksat glosari . Unahan si la sa paghanap ng kahulugan upang
makapuntossa pangkat.
4. Talakayi n ang pagsulat ng dayalog at pagawi n si la. G awi ng pang-
katan ang gawai ng i to. I pagami t ang natutunan tungkol sa pang-
hali p.
5. Pasulati n si la ng talata na maglalahad ng paraan kung paano si la
maki ki lahok sa programa.
6. Pabasahi n si la ng hali mbawa ng patalastasat talakayi n kung paano
sumulat ni to. G awi ng pangkatan ang pagsulat ng patalastas.
7. I turo ang paggami t ng mapa at sanayi n si la sa kasanayang i to.
8. I pabasa ang seleksyon tungkol sa mga hayop na nangangani b ma-
wala gaya ng Dugong. Talakayi n kung paano pangangalagaan ang
gani tong mga hayop upang hi ndi lubusang mawala.
9. I turo ang paraan ng pagbabalangkas at paggawa ng lagom. Sa
si mula aypagpapangkat bago ang i sahang gawa.
10. I turo ang pagki lala ng opi nyon at katotohanan. I pabasa ang sele-
ksyon na li li nang sa kasanayang i to.
1. M ga Aralin 11-20 Yunit I I ngUgnayan 5 Teksto at Gabaysa Pagtuturo
at Pagkatuto
2. i -Learn/i -Teach Acti vi ti es( i-learn.vibalpublishing.com/
i-teach.vibalpublishing.com)
3. C D-RO M Acti vi ti es
62
YUNIT II KALIKASAN, PAHALAGAHAN
NATIN
Aral i n 11 Ang Tubi g ng Buhay
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ai b i b i gay an g kah u lu gan n g sali ta sa tu lon g n g
kasi n gkah u lu gan
N atu tu koy an g d etalye n g b i n asa
2 . Wi ka
N atu tu koy an g katu tu ran at u ri n g p an gn galan
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g m ai kli n g talata sa m agkakau g-
n ay n a p an gu n gu sap
N ap ah ah alagah an an g b i yaya n g kali kasan at
i wasan i ton g ab u su h i n
B . Paksang Aralin
1 . P agb i b i gay-kah u lu gan n g S ali ta sa T u lon g n g K asi n g-
kah u lu gan
2 . P agtu koy sa D etalye n g B i n asa
3 . P agsu lat n g M ai kli n g T alata
4 . P agtu koy sa K atu tu ran at U ri n g P an gn galan
5 . P agp ap ah alaga sa B i yaya n g K ali kasan
1 . An g p agtu koy sa kasi n gkah u lu gan n g i san g sali ta ay
i san g m ab i san g p araan u p an g m au n awaan an g ka-
h u lu gan n i to.
2 . An g b i li s n g m ata sa p agh ah an ap n g d etalye n g b i -
n asa ay i san g p atu n ay n a n au n awaan n g b u m ab asa
an g kan yan g b i n asa.
3 . An g p an gn galan b i lan g p agtu koy sa tao, h ayop , b agay,
lu gar, gawai n , at p an gyayari ay m ayroon g u ri . M ah ala-
gan g i to ay m atu tu h an u p an g m agi n g an gkop at wasto
an g gagam i ti n g p an gn galan sa i n yon g kom p osi syon .
4 . M ah alagan g m atu tu h an an g m ekan i ks sa p agsu lat n g
i san g talata. An g b awat p an gu n gu sap ay d ap at m ay
kau gn ayan sa p aksa.
5 . B i yaya n g D i yos an g kali kasan d ap at i ton g p agyam a-
n i n at p an galagaan .
1 . P aan o n agi n g m ab i san g p araan sa p ag-u n awa sa ka-
h u lu gan n g i san g sali ta an g p agtu koy sa kasi n gkah u lu -
gan n i to?
2 . B aki t m ah alaga an g m ab i li s n a p agh ah an ap n g m ga d e-
talye sa tekston g b i n ab asa?
3 . An u -an o an g u ri n g p an gn galan ? B aki t kai lan gan g m a-
tu koy n ati n an g u ri n g p an gn galan g ati n g n ab ab asa o
n ari ri n i g?
4 . P aan o i si n u su lat an g i san g m ab i san g talata?
5 . B aki t d ap at p ah alagah an an g kali kasan ?
A. Produkto: P agsu lat n g talata gam i t an g m ga p an gn galan
Pagganap: B u m u o n g talata n a an g p aksa ay tu n gkol sa
p agp ap ah alaga n g kali kasan . G u m am i t n g m ga m ah i -
h i rap n a sali ta at i b a t i b an g u ri n g p an gn galan . H u -
m an d an g b asah i n i to sa klase.
4 N ap akah u say M alin aw at m abisa an g pagkakabu o
n g talata.
N ailah ad an g tem a n g u bod n g h u say.
G u m am it n g iba t iban g u ri n g pan g-
n galan at m ga m ah ih irap n a salita.
63
3 M ah u say M aayos n a n abu o an g talata at
n abigyan g-diin an g tem a.
M ay ilan g m ah ih irap n a salita at iba t
iban g u ri an g pan gn galan g gin am it.
2 M ah u say-h u say H in di gaan on g n abigyan g-diin an g
tem a. Walan g m ah ih irap n a salitan g
gin am it sa talata. I iba lam an g an g pa-
n galan n a m ay iba t iban g u ri.
1 M agsan ay P a H in di m aayos an g paglalah ad n g
tem a at n g bu on g talata.
Walan g m ah ih irap n a salita an g gin a-
m it at lim itado an g u ri n g pan gn galan g
gin am it.
M ga S agot sa P agsasan ay/M ai i kli n g P agsu su li t
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
Itanong: An u -an o an g m ga p an gu n ah i n g p an gan -
gai lan gan n g tao?
I pabigay sa m ga bata an g kasin gkah u lu gan n g
salitan g m ay salu n ggu h it sa u n an g pan gu n gu sap. I papili
an g sagot sa ikalawan g pan gu gu sap:
1 . An g P i li p i n as ay sagan a sa tu b i g. M aram i n g
i log, d agat, at lawa d i to.
2 . M agti p i d sa tu b i g u p an g m ai wasan an g E l
N i o. K ap ag d u m alaw an g tagtu yot m aram -
i n g m ay b u h ay an g m aaap ektu h an .
3 . N akap ali b ot sa b an sa n ati n an g m alawak n a
karagatan . B u kod d i to m aram i ri n g i log at
lawa sa ati n g b ayan .
4 . I wasan g m ag-aksaya n g tu b i g. K ap ag m aram -
i n g tu b i g an g n asayan g b ab ayaran d i n i to.
5 . S a p agli li gp i t n g ki n ai n an , alalay lan g an g
b u kas n g gri p o. K atam tam an lan g an g tu -
lon g kai lan gan u p an g h i n d i tu m ap on an g
tu b i g.
Itanong: An o an g i b i g n i n yon g m alam an tu n gkol sa
kwen ton g b ab asah i n n ati n ?
B . Paglinang
Sabihin: T an d aan o alam i n an g su n u d -su n od n a
p an gyayari sa kwen to h ab an g b i n ab asa i to.
C . Pagpapalalim
1 . I p agawa an g Sagutin A at B, p . 9 0 .
2 . P ag-u sap an at talakayi n an g kasan ayan sa P agh an ap
sa D etalye, p . 9 1 .
3 . I p agawa an g Magsanay A at B sa b atayan g aklat.
D . Paglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
E . Pagpapahalaga
P aggam i t n g K ati b ayan sa P agtataya at K ati b ayan sa
P aggan ap
A. Paghahanda
64
S a i yon g n otb u k, su m u lat n g i san g talata gam i t
an g m agkakau gn ay n a p an gu n gu sap tu n gkol sa
p an gan galaga n g kali kasan lalo n a an g tu b i g.
C . Pagpapalalim
B asah i n an g si twasyon at sagu ti n an g m ga tan on g.
1 . N asi ra an g gri p o n i n yo sa b an yo, an o an g gaga-
wi n m o?
2 -4 . An u -an o an g m ga kasan gkap an g gagam i ti n m o?
5 . S aan g asi gn atu ra m o n atu tu h an an g p agku ku m -
p u n i n g gri p o?
D . Pagpapahalaga
Lagi Minsan Hindi
1 . K i n u ku m p u n i ko agad an g
si ran g gri p o.
2 . I p i n agli li n i s ko n g ku lu n gan
n g b ab oy an g p i n agb an lawan
n g d am i t.
3 . T atlo h an ggan g ap at n a b eses
akon g m agd i li g n g m ga h ala-
m an .
4 . H i n d i ako n agtatap on n g b a-
su ra sa i log.
5 . N agti ti p i d ako sa ku ryen te.
A. Paghahanda
2 . P agb i b i gay p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g tu la.
B . Paglinang
I p ari n i g an g tu la Kalikasan... Pahalagahan Natin,
p . 8 8
B . Paglinang
1 . P agtalakay sa arali n sa Wika. P agtalakayan sa p . 9 3 .
2 . P agp ap ali wan ag sa lagom n g arali n sa b ah agi n g Tan-
daan, p . 9 3 .
C . Pagpapalalim
1 . I p asagot an g Magsanay A at B, p . 9 4 .
2 . K aragd agan g P agsasan ay. I p asagot an g Magsanay C,
D, E at F, p . 9 5
D . Pagsulat
M ga P an gu n gu sao sa T alata, p . 9 6 .
I p agawa an g P agsasan ay, p . 9 6
M agsali ksi k tu n gkol sa m alawakan g ep ekto n g
tagtu yot sa ati n g b an sa at m u la d i to, b u m u o n g ta-
latan g m ay m agkakau gn ay n a p an gu n gu sap .
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa tem a n g arali n sa ad van ce organ i zer.
n g arali n .
An o an g kau gn ayan n g kwen ton g, an g T u b i g n g
B u h ay sa m ga b i yaya n g D i yos sa ati n tu lad n g m agan -
d an g kali kasan ?
B . Paglinang
B i lan g i san g m ag-aaral, p aan o ka m akatu tu lon g
sa p agp ap an ati li n g m aayos n a kali kasan ? P aan o ka
m akatu tu lon g sa p agti ti p i d n g tu b i g?
2 . P agsagot sa p agsasan ay A at B sa Ugnayan,
p . 9 7 .
65
S agu ti n an g m ga tan on g:
1 . An u -an o an g m ga b i yayan g h an d og sa ati n n g
D i yos?
2 . P aan o n agb i b i gay n g kasagan aan an g kali kasan
sa tao?
3 . B aki t h i n d i n ati n d ap at n a i n aab u so an g ka-
li kasan ?
C . Pagpapalalim
P u n an an g p atlan g n g tam an g sali ta.
An g D i yos an g si yan g n agb i gay n g
1
___________
S a lah at n g tao, h ayop , at
2
___________
K aya n ararap at n a i to y
3
___________
B i yaya n g kali kasan an g d u lot ay
4
___________
i galan g b u h ay h alam an kasagan aan
Petsa: __________________
Lagda: __________________
S a i san g cou p on b on d i d rowi n g an g m agan d an g ka-
li kasan ( b u n d ok, p u n o, h ayop , i log, at i b a p a. ) I p agm alaki
m o i to at i su lat sa p am agat I to an g B an sa K o, B an san g
P i li p i n as, P i li p i n o Ako.
B atayan g aklat, p p . 8 9 -9 7 , C D , C D p layer, tsart
Aral i n 12 Bi yaheng Al l en
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ap ag-u u gn ay-u gn ay an g m ga sali ta
N ap agsu su n u d -su n od an g m ga i d eya at m ga
sali ta sa talaarawan g b i n asa
2 . Wi ka
N agagam i t an g p an gn galan sa i b a t i b an g b ah agi
sa p an gu n gu sap
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g talaarawan , b ali ta, d ayalog, ta-
lam b u h ay, an u n syo, p atalastas n a gi n agam i t an g
m ga p an gn galan
N atu tu koy an g tu n gku li n g d ap at gam p an an sa
p agp ap an ati li n g m ali n i s at lu n ti an g kap ali gi ran
B . Paksang Aralin
1 . P ag-u u gn ay-u gn ay n g m ga S ali ta
2 . P agsu su n u d -su n od n g m ga I d eya at m ga S ali ta sa T a-
laarawan g B i n asa
3 . P aggam i t n g P an gn galan B i lan g I b a t I b an g B ah agi sa
P an gu n gu sap n g m ga B ali ta
4 . P agsu lat n g T alaarawan , B ali ta, D ayalog, T alam -
b u h ay, An u n syo, at I b a p a n a G i n agam i t an g m ga
P an gn galan
5 . P agtu koy sa m ga T u n gku li n g D ap at G am p an an sa
p agp ap an ati li n g M ali n i s at L u n ti an g K ap ali gi ran
1 . N akatu tu koy sa p ag-u n awa sa i san g sali ta an g m ga
sali tan g m ay kau gn ayan d i to at d i to ri n p u m ap asok
an g kah alagah an n g d ati n g kaalam an n a m ai u u gn ay
sa sali tan g n ab asa o n ari n i g.
66
2 . An g p agsu su n u d -su n od n g m ga i d eya o m agi n g n g
m ga sali ta sa b i n asan g teksto ay i san g kati b ayan n a
n au n awaan an g b i n asa. An g kakayah an g i to ay n ara-
rap at n a m ah asa sa i san g m ag-aaral.
3 . An g p an gn galan ay m ay i b a t i b an g gam i t sa
p an gu n gu sap . M ah alagan g m ab ati d i to p ara sa i san g
m ab i san g p aki ki p agtalastasan .
4 . S a p agsu lat n g talaarawan , b ali ta, at i b a p an g akd a,
m ah alaga an g waston g p aggam i t n g m ga p an galan .
M ah alaga ri n an g p agsu n od sa waston g p araan n g
p agsu lat n i to.
5 . B i lan g i san g resp on sab len g m am am ayan d ap at
ay alam an g tu n gku li n g gagam p an an u p an g
m ap an ati li n g m ali n i s at lu n ti an an g kap ali gi ran .
1 . P aan o n akatu tu lon g sa p ag-u n awa an g p ag-u u gn ayan
n g m ga sali ta?
2 . B aki t kai lan gan g su n u d -su n od an g m ga i d eya o p an g-
yayari sa i san g akd an g b i n asa?
3 . K ai lan gi n agam i t b i lan g p aksa, p an agu ri , layon n g p an -
d i wa, p i n aglalaan an , o gan ap an an g p an gn galan ? B aki t
m ah alagan g m ab ati d an g gam i t n g p an gn galan ?
4 . S a i yon g p alagay, m ah alaga b an g m atu tu n an an g p agsu -
lat n g talaarawan ? B aki t?
5 . B aki t d ap at tu p ad i n an g tu n gku li n g p an ati li h i n g m ali -
n i s at lu n ti an an g ati n g kap ali gi ran ?
A. Produkto: P agsu lat n g talaarawan
Pagganap: N aran asan m o n an g m akarati n g sa i san g m agan -
d an g p ook h i n d i b a? M u la ri to, su m u lat n g i san g
talaarawan n a i n i lalah ad an g m ga p an gyayari
n oon g n agtu n go kayo ri to. G am i ti n an g p an gn ga-
lan sa i b a t i b an g b ah agi n g p an gu n gu sap .
4 N ap akah u say M ali wan ag n a n ai lah ad n g su n u d -
su n od an g m ga p an gyayari gam i t an g
p an gn galan sa i b a t i b an g b ah agi n g
p an gu n gu sap . N akasu n od sa waston g
p agsu lat n g talaarawan .
3 M ah u say N ai lah ad n g su n u d -su n od an g
m ga p an gyayari su b ali t m ay m ga i lan g
tan gi n g n galan n g tao/p ook an g h i n d i
n ai su lat sa m alaki n g ti ti k.
2 M ah u say-h u say N ai lah ad n an g su n u d -su n od an g
m ga p an gyayari . H i n d i si n u n od an g
waston g p araan n g p agsu lat n g ta-
laarawan .
1 M agsan ay P a M ay kagu lu h an an g m ga i d eya. L i h i s
sa p araan n g p agsu lat n g talaarawan .
terakti b on g Arali n sa i -L earn at i -T each sa Vi b al web si te
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
P agp ap aki ta n g m agagan d an g lu gar sa b an sa at
p ah u laan sa m ga b ata ku n g saan g lu gar i to.
P i li i n sa loob n g kah on an g katu m b as n a ka-
h u lu gan n g m ga sali tan g m ay salu n ggu h i t. I su lat an g
ti ti k sa p atlan g.
a. n ag-aagah an d . n an ggali n g
b . m ad alan g e. ki n agi gi li wan
c. n aglakb ay
67
____ 1 . N ah i h i li g akon g m agsu lat n g d i ary.
____ 2 . M aaga kam i n g n ag-alm u sal.
____ 3 . B i h i ran g u m u wi sa B i col si T atay.
____ 4 . N agb i yah e kam i sa d agat n an g m i n -
san g p u m u n ta kam i sa B i saya.
____ 5 . N agb i yah e kam i n oon g M ayo.
Itanong: S i n o an g n akaran as n a m aglakb ay sa R o-R o?
An o b a an g R o-R o?
S aan -saan g m ga lalawi gan an g m ay R o-R o?
Alam i n sa ku wen ton g b ab asah i n an g m ga kara-
n asan n g m ag-an ak sa p agsakay sa R o-R o?
B . Paglinang
Itanong: M asaya kaya an g m ag-an ak sa p aglalakb ay?
C . Pagpapalalim
1 . P agsagot sa m ga tan on g sa b ah agi n g Sagutin, p p . 9 8 -
9 9 .
2 . P ag-u sap an an g arali n tu n gkol sa P agsu n u d -su n od n g
m ga I d eya at m ga S ali ta, p . 1 0 0
3 . I p agawa an g Magsanay A at B ( P agsu n u d -su n od n g
I d eya at m ga S ali ta)
4 . I p agawa an g Magsanay A at B ( P ag-u u gn ayan n g m ga
S ali ta)
D . Paglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa talaarawan
B . Paglinang
1 . P agtalakay sa arali n sa Wika, p . 1 0 2 . Wika.
2 . I p ali wan ag an g lagom n g arali n sa b ah agi n g Tandaan
p . 1 0 2 .
C . Pagpapalalim T an d aan
1 . P asagu tan an g Magsanay A, B, at C, p . 1 0 3
P asagu tan an g Magsanay D, p . 1 0 3 .
Atasan an g m ga m ag-aaral n a gawi n an g karagd agan g
p agsasan ay tu n gkol sa p aggam i t n g p an gn galan . B i si tah i n
an g i-learn.vibalpublishing.com. I p a-cli ck an g Filipino
Ugnayan 5 Yunit II Aralin 12 Wika. B i lan g gu ro
p u n tah an i to sa i-teach.vibalpublishing.com.
D . Pagsulat
T alakayi n an g P agsu lat n g T alaarawan , p . 1 0 4 .
I p agawa an g Magsanay, p . 1 0 4 .
3 . K aragd agan g p agsasan ay
S u m u lat sa p ap el n g gi n awa m o n oon g S ab ad o
at L i n ggo.
E . Pagpapahalaga
P aggam i t n g K ati b ayan sa P agtataya at K ati b ay-
an sa P aggan ap .
A. Pagahahanda
1 . B alik-aral sa tem a n g aralin sa advan ce organ izer.
68
2 . P ag-u u gn ay n g n ilalam an n g tekston g bin asa sa tem a n g
aralin
Tanong: An o an g kau gn ayan n g kwen to sa p ag-
su lat n i n yo n g talaarawan ?
B . Paglinang
1 . P ag-u u gn ay n g tem a sa sarilin g bu h ay
Itanong: N gayon g n alam an m o an g kagan d ah an n g
i log, talon , at kagu b atan n g S am ar, an on g gaga-
wi n m o p ara m ap an ati li i to?
2 . P agsagot sa P agsasan ay sa Ugnayan A at B, p. 1 0 5 .
3 . K aragdagan g P agsasan ay
A. I su lat sa p atlan g an g Tama ku n g si n asab i ay
wasto; Mali n am an ku n g an g si n asab i ay h i n d i
wasto.
1 . An g talaarawan ay isan g u ri n g lih am n a
n agsasaad n g gin agawa araw-araw.
2 . An g ilog, talon , at kagu batan ay bah agi n g
likas n a yam an .
3 . An g kalikasan g gan ito ay biyaya n g M ay-
kapal.
4 . H u wag abu su h in para h in di tayo m apin sala.
5 . P weden g m an gh u li n g isda sa ilog gam it an g
m aliliit n a bu tas n g lam bat.
B . I d rowi n g an g kagan d ah an n g S am ar sa cou p on
b on d at i lagay sa p ortfoli o.
C . Pagpapalalim
K u m ath a n g i san g awi t p atu n gkol sa kagan d ah an n g
S am ar.
D . Pagpapahalaga
I li sta an g p an galan n g i b a p an g m agagan d an g p ook
d i to sa b an sa lalo n a sa i n yon g lu gar. I su lat ku n g saan i to
m atatagp u an .
1 . ________________________
2 . ________________________
3 . ________________________
4 . ________________________
5 . ________________________
A. Paghahanda
2 . P agb i b i gay p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g b ali ta
B . Paglinang
1 . I p ari n i g an g b ali ta ( sari wan g b ali ta)
2 . S agu ti n an g m ga tan on g: ( b atay sa b ali tan g i p ari ri n i g)
1 . An o sa p alagay m o ku n g __________. ( b atay sa
b ali ta)
2 . K u n g i kaw an g tau h an sa b ali tan g n ari n i g m o,
gagawi n m o ri n b a an g gi n awa n i ya? B aki t?
C . Pagpapalalim
P u n an n g an gkop n a sali tan g katu gm a an g p atlan g.
I log ay tu b i g-d alu yan
A. H i n d i i to ________________
( b asu rah an , tap u n an )
B . T u n gku li n n g b awat i sa n a p an galagaan an g
ati n g lu n ti an g ______________
( kap ali gi ran , kagu b atan )
Petsa: __________________
Lagda: __________________
H an ap i n sa m ap a an g S am ar at i gu h i t i to sa cou p on
b on d . I lagay sa p ortfoli o.

69
B atayan g aklat, p p . 9 4 -1 0 1 , I n terakti b on g Arali n sa i -L earn
at i -T each sa Vi b al web si te
Aral i n 13 Mga Bayani ng Kal i kasan
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N agagam i t n an g wasto an g i n d eks at glosari
2 . Wi ka
N akagagawa n g b an gh ay o b alan gkas tu n gkol sa
n ap aki n ggan g teksto
N ap ag-u u ri -u ri an g m ga p an gn galan sa kayari -
an g p ayak, m aylap i , i n u u li t, tam b alan
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g d ayalog o u sap an n a gu m agam i t
n g m ga p an gn galan
N atu tu koy an g m ga kakayah an p ara sa
p an sari li n g kau n laran tu n go sa p agi gi n g resp on -
sab len g m am am ayan
B . Paksang Aralin
1 . P aggam i t n g I n d eks at G losari
2 . P ag-u u ri n g P an gn galan Ayon sa K ayari an
3 . P agsu lat n g D ayalog
4 . P agtu koy sa K akayah an p ara sa P an sari li n g K au n laran
T u n go sa P agi gi n g R esp on sab len g M am am ayan
1 . N ap ad ad ali an g p agh ah an ap n g p aksa o sali ta sa i san g
aklat ku n g m aru n on g gu m am i t n g i n d eks. G losari n a-
m an an g m akatu tu lon g u p an g m alam an an g kah u lu -
gan n g i lan g sali ta gi n am i t sa akd an g b i n asa.
2 . An g m ga p an lap i ay n akaaap ekto sa kah u lu gan n g
an u m an g sali tan g tu lad n g sa p an gn galan . M ah alag-
an g m atu tu h an an g kayari an n g m ga i to u p an g h i gi t
i ton g m au n awaan .
3 . I sa sa m ali kh ai n g p araan n g p aglalah ad n g i san g akd a
ay an g p aggam i t n g d ayalog o u sap an .
4 . M ah alagan g alam n g b awat i sa an g kan yan g
p an sari li n g kakayah an tu n go sa p agi gi n g resp on sab le.
1 . P aan o n agkakai b a n g gam i t an g i n d eks at glosari
b i lan g b ah agi n g i san g aklat?
2 . B aki t kai lan gan p an g m atu tu h an an g kayari an n g p an -
gn galan ?
3 . K ai lan si n asab i n g an g i san g akd a ay n asa an yon g
d ayalog?
4 . S a i yon g p alagay, an o an g kakayah an m on g m akatu -
tu koy sa i yon g p ag-u n lad at si yan g d aan sa p agi gi n g
resp on sab len g m am am ayan ?
A. Produkto: P aggan ap sa d ayalog
Pagganap: M agp aki ta n g i san g m ai kli n g d ayalog sa h arap
n g klase n a an g p aksa ay tu n gkol sa p agi gi n g
resp on sab len g m am am ayan .
4 N ap akah u say N ai d eli ver n g m ga n agsi gan ap sa d aya-
log n an g m ali n aw at ep ekti b o.
G u m am i t n g m ga p an gn galan n a m ay
i b a t i b an g kayari an .
70
3 M ah u say N ai d eli ver n g m ga n agsi gan ap an g
d ayalog n an g m ali n aw at ep ekti b o.
H alos i i sa an g kai si p an n g m ga
p an gn galan g gi n am i t sa d ayalog.
2 M ah u say-h u say H i n d i gaan on g m ali n aw an g p aggan ap
n g m ga tau h an sa d ayalog.
L i m i tad o an g m ga p an gn galan g
gi n am i t.
1 M agsan ay p a M ay kalab u an an g p agp ap ah ayag sa
d ayalog.
H alos i i sa an g kayari an n g p an gn ga-
lan g gi n am i t.
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
G an yaki n an g m ga b ata n a m aki p agp ali tan g-ku -
ro sa p am am agi tan n g i san g d eb ate. H ati i n sa d alawa-
n g p an gkat. H ayaan g an g p i n u n o lam an g n g d alawan g
p an gkat an g m agb i gay n g p ah ayag o ku ru -ku ro.
Paksa: M as m akatu tu lon g an g m ga m am am a-
yan g m ay sap at n a gu lan g sa p agp ap an ati li n g m ali n i s
n a kap ali gi ran kaysa m ga b ata.
Pangkat I O o
Pangkat II H i n d i ( S i kap i n g m ai sagawa an g
gawai n sa loob n g 2 -3 m i n u to la-
m an g)
( P atn u b ayan an g m ga b ata sa gawan g i to n a n a-
kasu lat sa tsart. )
P i li i n sa loob n g kah on an g kah u lu gan n g m ga
sali tan g m ay salu n ggu h i t sa su m u su n od n a m ga
p an gu n gu sap . I su lat sa p atlan g lam an g an g ti ti k n a
tu m u tu koy sa tam an g sagot.
A N
am b i syon n aglalaan
B P
b akawan p este
C R
com p ost p i t recycle
D S
d agat si n u li d
H T
h an d i krap tagap an ayam
Halimbawa: M ay n ai s m aab ot n a p an garap
sa b u h ay si T otoy kaya p atu loy si yan g n agsi si kap :
S agot A
_____ 1 . S i ya an g n ap i li n g p an au h i n g tagap ag-p ali -
wan ag n g m ga p aksa sa araw n a i to.
_____ 2 . N ai tap on m o n a b a an g m ga tu yon g d ah on
at p ap el sa h u kay n a i m b akan n g b asu ra?
_____ 3 . M ay m ga m ap an i ran g h ayop at ku li sap n a
kai lan gan n ati n g p atayi n u p an g m ap an a-
ti li n g m alu sog an g m ga h alam an .
_____ 4 . An g n an ay ko ay n agtago n g sap at n a h al-
aga p ara sa aki n g p ag-aaral sa d arati n g n a
p asu kan .
_____ 5 . K ai lan gan g gawi n g m u li n g kap aki -p aki -
n ab an g an g m ga lu m an g kagam i tan g i to.
_____ 6 . N agtayo si ya n g m u n ti n g n egosyon g h i n d i
gi n agam i tan n g m am ah ali n g m aki n arya
ku n d i m ga kam ay lam an g sa p agb u o n g
m ga p rod u kto.
71
_____ 7 . N aki ki ta m o b a an g m ga p u n on g m asi n s-
i n g n akatan i m sa b ayb ayi n g-d agat? M ay
m ah alaga si lan g tu n gku li n sa p an gan gala-
ga n g m ga i sd a at i b a p an g lam an g-d agat,
alam m o b a?
Sabihin: T an d aan n a sa p agb ab asa, m ah alag-
an g m ab i gyan g-p an si n an g m ga sali tan g gi n am i t sa
m ga p an gu n gu sap n a b u m u b u o sa teksto. G ayu n d i n ,
b i gyan g-p an si n an g m ga m en sah en g n ap ap aloob sa
b ab asah i n g teksto. I n aasah an g m asasagu tan an g m ga
tan on g n a n asa tsart p agkatap os m agb asa.
B . Paglinang
1 . P atn u b ayan an g m ga b ata sa p agb asa n an g tah i m i k.
2 . P asagu tan an g p agsasan ay sa p agb u o n g tsart tu n gkol sa
b i n asan g teksto, p . 1 0 8 .
C . Pagpapalalim
1 . I p asagot an g tan on g sa b ah agi n g Sagutin, p . 1 0 8 .
2 . I p agawa an g Magsanay A, B, at C, p . 1 1 0 p agkatap os n g
p agtalakay sa arali n n a m aki ki ta sa p . 1 0 9 .
3 . P asagu tan an g p agsasan ay D at E, p . 1 1 0 .
D . Paglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa p an ayam
Sabihin: M agku n wari n g i sa sa tagap an ayam n a
i n i m b i tah an sa p aaralan .
P an sari li n g tagap agsali ta tu n gkol sa kah alaga-
h an n g p aggawa n g com p ost p i t.
Sabihin: An g ati n g arali n ay tu n gkol sa M ga
B ayan i n g K ali kasan . N ab asa n a n i n yo an g p an ayam ,
n gayon p aki n ggan n i n yon g m u li . P an si n i n an g m ga
p an gn galan g gi n am i t. I tala an g m ga i to sa i n yon g m ga
n otb u k.
I p ari n i g an g p an ayam .
B . Paglinang
1 . P agtalakay sa arali n sa Wi ka, p . 1 1 1 .
I p asu lat sa p i sara an g m ga p an gn galan g n ai tala.
2 . P agp ap ali wan ag sa lagom n g arali n sa b ah agi n g Tandaan,
p . 1 1 1 .
C . Pagpapalalim
1 . I p agawa an g Magsanay A, B, at C, p . 1 1 2 .
P an gkati n sa ap at an g m ga m ag-aaral. P i p i li n g
sali ta at b awat p an gkat ay m ay i tatalagan g kayari an .
H ali m b awa: S ali tan g n ap i li : K ali kasan
Pangkat I P ayak ( li kas
Pangkat II M aylap i ( kali kasan )
Pangkat III I n u u li t ( li kas n a li kas
Pangkat IV T am b alan ( li kas-yam an )
D . Pagsulat
P ag-u sap an an g P agsu lat n g D ayalog, p . 1 1 3 .
2 . P agsasan ay sa p agsu lat
Sabihin: N gayon ay gagawa kayo n g i san g
d ayalog tu n gkol sa si twasyon g n asa Magsanayp . 1 1 3 n g
b atayan g aklat.
P agawi n an g m ga m ag-aaral n g i san g d ayalog o
u sap an .
72
E . Pagpapahalaga
sa P aggan ap
A. Paghahanda
1 . B ali k aral sa tem a n g arali n sa ad van ce organ i zer.
M agb ali k-aral tu n gkol sa b i n asan g teksto. P ap i -
li i n n g i sa sa tagap an ayam at m ag-role p layi n g. ( T u -
m awag n g i san g m yem b ro sa b awat p an gkat) .
n g arali n .
B . Paglinang
1 . P ag-u gn ay n g tem a sa sari li n g b u h ay
Sabihin: P ag-u sap an n ati n an g m en sah e n g
b awat p an ayam . T i n gn an g m u li an g b i n u on g tsart.
An o an g gi n agam p an an n g b awat i sa sa p agp ap an ati l-
i n g m ali n i s, lu n ti an , at m agan d an g kap ali gi ran .
2 . P agsagot sa p agsasan ay n g U gn ayan , p . 1 1 3 .
I gu h i t an g p i n akam agan d an g kap ali gi ran n a n a-
ki ta m o. I to ay m aaari n g kap ali gi ran sa tab i n g d agat,
sa i san g talon o waterfalls sa gi tn a n g gu b at o tan awi n
sa i san g p alayan . I su lat sa i lali m n g i gi n u h i t.
P an an ati li h i n kon g m agan d a an g kali kasan g i to.
C . Pagpapalalim
Alin -alin g asign atu ra an g tu m u tu koy sa aralin g n atu tu h an .
Halimbawa: M an g Arti n g M agsasaka
Asi gn atu ra E lem . Agri /H E K AS I
a. I p agawa sa m ga b ata an g i b a p a
b . P atn u b ayan sa p agwawasto n g kasagu tan .
D . Pagpapahalaga
B u m u o n g i san g i slogan n a an g p aksa ay tu n gkol sa
tu n gku li n g p an galagaan an g kap ali gi ran .
A. Paghahanda
1 . P ag-u u gn ay n g datin g kaalam an sa paksan g iparirin ig.
2 . P agb i b i gay p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g awi t.
B . Paglinang
Sabihin/Ipaliwanag: An g m ga arali n g n atu tu h an n a-
ti n ay walan g saysay ku n g h i n d i n ati n m ai sasagawa sa p an g-
araw-araw n a b u h ay. U p an g m ai sagawa i to, kai lan gan g i u g-
n ay n ati n an g ati n g sari li sa ati n g kap ali gi ran .
I p ap ari n i g an g awi ti n g Agi la n i Joey Ayala. ( I h an d a i to
n g gu ro) .
Sagutin ang sumusunod na mga tanong:
1 . S aan karan i wan g n aki ki ta an g m ga agi la?
2 . An o an g kah u lu gan n g p ari ralan g i to M ga
p u n o n i to y n an gi n gi b an g b ayan ?
3 . B aki t wala n g m aki tan g agi la sa kagu b atan ?
4 . B i lan g b atan g m am am ayan g P i li p i n o, an o an g
gagawi n m o sa m ga m aya at layan g-laya sa i n -
yon g karan asan .
C . Pagpapalalim
M agp ali tan n g ku ru -ku ro u kol sa p agi gi n g resp on sa-
b len g m am am ayan n g p am ayan an g ki n ab i b i lan gan .
Petsa: __________________
Lagda: __________________
P an gkati n an g m ga m ag-aaral. I p agawa an g p an ayam
sa i sa sa m ga n am u m u n o sa lah at n a p am ah alaan tu n gkol
sa m ga p royekto sa p an gan galaga n g K ali kasan . I p asu lat sa
p am am araan g R ole P layi n g. ( M aaari n g gam i ti n g p am u kaw-
si gla sa i b a p an g kau gn ay n a asi gn atu ra. )

73
6 . P agp ap aki ta n g M ab u ti n g P agsasam ah an n g m ga M ag-
aaral
1 . I san g p araan u p an g m asu kat an g p agi gi n g m ap an u ri n g
i san g m am b ab asa ay an g kakayah an g p agsu n u d -su n u ri n
an g m ga sali ta ayon sa alp ab eton g F i li p i n o.
2 . B i lan g m ap an u ri n g m am b ab asa, m ah alagan g m atu koy
an g m ga m ay katotoh an an g kai si p an sa b i n asan g teksto.
D ap at alam n i ya an g p agkakai b a n g katotoh an an g p a-
h ayag sa op i n yon lam an g.
3 . S a p ag-u n awa sa tekston g n ari n i g/n ab asa m ah alagan g
m atu tu h an an g p agku h a n g d etalye at p aksan g-d i wa
ri to. D i to m alalam an ku n g talagan g n au n awaan an g
n ari n i g sa teksto.
4 . M ay p am ali t tayo sa p an gn galan at i yan an g p an gh ali p .
An g kaalam an u kol d i to ay m akatu tu lon g u p an g h i n d i
p au li t-u li t an g p aggam i t n g p an gn galan sa m ga p an gu n -
gu sap .
5 . S a p aki ki p agtalastasan , gu m agam i t tayo n g i b a t i b an g
p araan u p an g m ai p aab ot an g ati n g m ga kai si p an at i sa
sa p araan ay an g p agsu lat n g li h am p an gkai b i gan .
6 . An g m ati b ay at b u on g p am i lya ay san d i gan n g i san g
m atatag n a rep u b li ka. K aya n ap akah alagan g an g sam a-
h an ay m aayos at m ati wasay.
1 . P aan o n ap agsu su n u d -su n od n an g wasto an g m ga sali ta?
An o an g kah alagah an n g kakayah an g i to?
2 . B aki t kai lan gan g alam n ati n an g p agkakai b a n g kai si -
p an g m ay katotoh an an at op i n yon lam an g?
3 . An o an g d ap at tan d aan sa p agku h a n g m ga d etalye n g
akd an g n ari n i g?
4 . P aan o at kai lan gi n agam i t an g m ga p an gh ali p ?
5 . P aan o i si n u su lat an g li h am p an gkai b i gan ?
6 . P aan o m ap an ati li an g m aayos n a sam ah an n g i san g
p am i lya?
IV. Kagamitan/ Resources
taped in terview, tsart, kartolin a, B atayan g aklat.
Aral i n 14 Bahay, Buhay, at Kapal i gi ran
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ap agsu su n u d -su n od an g m ga sali ta ayon sa
alp ab eton g F i li p i n o b atay sa u n a h an ggan g i kat-
lon g ti ti k
N asasab i an g m ga katotoh an an sa seleksyon g
b i n asa
2 . Wi ka
N aku ku h a an g d etalye at p aksan g d i wa n g li -
h am /b ali tan g n ap aki n ggan
N agagam i t n an g wasto an g m ga p an gh ali p
p an aon g i sah an at m aram i h an sa p an gu n gu sap
3 . P agsu lat
N agagam i t an g i b a t i b an g u ri n g p an gn galan sa
p agsu lat n g li h am p an gkai b i gan
N ai p aki ki ta an g m ab u ti n g p agsasam ah an n g
m ga m ag-an ak
B . Paksang Aralin
1 . P agsu n u d-su n od n g m ga S alita Ayon sa Alpabeton g F ilipin o
2 . P agsasab i n g m ga K atotoh an an g K ai si p an sa B i n asan g
akd a
3 . P agku h a n g D etalye at P aksan g-d i wa n g L i h am
4 . P aggam i t n g P an gh ali p P an aon g I sah an at M aram i h an
5 . P aggam i t n g I b a t I b an g U ri n g P an gn galan sa P agsu lat
n g L i h am P an gkai b i gan
74
A. Produkto: P agsu lat n g karan asan
Pagganap: S u m u lat n g i san g karan asan tu n gkol sa p ag-
m am ah alan n g b awat m yem b ro n g i san g p am i -
lya. G u m am i t n g i b a t i b an g p an gh ali p . M agla-
h ad n g m akatotoh an an g kai si p an . M aaari d i n g
m aglah ad n g i lan g p ah ayag n a op i n yon .
4 N ap akah u say N ai lah ad an g tem a n g p aksa sa
karan asan .
G u m am i t n g i b a t i b an g p an gh ali p
at m akatotoh an an g p ah ayag.
3 M ah u say N ai lah ad an g tem a n g p aksa sa
karan asan .
L i m i tad o an g p an gh ali p n a gi n a-
m i t.
M ay m akatotoh an an g p ah ayag sa
tu la.
2 M ah u say-h u say H i n d i n alalayo an g tem a n g kara-
n asan sa h i n i h i n gi n g p aksa.
I i lan lam an g an g m ga p an gh ali p n a
gi n am i t.
I i lan lam an g an g m ga p ah ayag n a
m akatotoh an an .
1 M agsan ay P a H i n d i gaan on g n atalakay an g p ak-
san g h i n i h i n gi .
L i m i tad o an g m ga p an gh ali p n a
gi n am i t.
L i m i tad o an g m ga m akatotoh an an g
p ah ayag.
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
T i n gn an n i n yo an g li h am sa p p . 1 1 4 -1 1 5 .
S agu ti n : S i n o an g su m u lat? S i n o an g kan yan g
si n u latan ?
I b i gay an g kah u lu gan . P i li i n an g sagot sa p a-
n gu n gu sap .
ku gon G u stu n g-gu sto n g m ga h ayop an g d a-
m on g m ah ah ab a.
n i lala An g tela ay h i n ab i m u la sa h i m aym ay
n g ab aka o p i n ya.
ati p An g b u b on g n g am i n g b ah ay ay yero.
d aan an n g tu b i g N asi ra n a an g alu lod kaya
m alakas an g tu lo n g tu b i g b u h at sa b u -
b on g.
Itanong: P aan o n agti ti p i d sa ku ryen te an g i n yon g
p am i lya?
An o an g kab u ti h an g n agagawa sa S olar en ergy
sa p agti ti p i d n g ku ryen te?
S a kwen ton g B ah ay, B u h ay at K ap ali gi ran , ala-
m i n an g p araan g gi n awa n g m ga m agu lan g n i L eoj
u p an g m agi n g n atu ral n a m alam i g an g b ah ay n i la.
B . Paglinang
T i yaki n g n agb ab asa an g m ga m ag-aaral n an g tah i m i k.
C . Pagpapalalim
1 . P agsagot sa m ga tan on g sa b ah agi n g Sagutin, p p . 1 1 4 -
1 1 5 .
2 . P ag-u sap an an g arali n g P agtu koy n g K atotoh an an sa
m ga p ah ayag, p . 1 1 6 .
75
4 . P agtalakayan an g P agsu su n u d -su n od n g m ga S ali ta,
p . 1 1 7 .
5 . P asagu tan an g Magsanay, p . 1 1 7 .
D . Paglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
E . Pagpapahalaga
P ag-u sap an an g gi n awan g tala n g m ga m ag-aaral.
H ayaan g si la m i sm o an g su m u ri ku n g b aki t i yon an g
an tas n a kan i lan g n aku h a.
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa kwen ton g b i n asa.
An o an g n i lalam an n g su lat n i L eoj sa kan yan g T i ta?
B . Paglinang
1 . P agtalakay sa arali n sa Wika, p . 1 1 8
2 . P aglalagom n g arali n sa b ah agi n g Tandaan, p . 1 1 8 .
C . Pagpapalalim
1 . I p asagot an g Magsanay A, B, at C, p . 1 1 9 .
I p asagot an g Magsanay D, p . 1 1 9 .
D . Pagpapahalaga
sa P aggan ap
E . Pagsulat
1 . P agtalakay sa K asan ayan . T alakayi n an g L i h am n g P ag-
kakai b i gan , p . 1 2 0 .
2 . P agsasan ay sa P agsu lat. I p agawa an g Magsanay,
p . 1 2 0 .
3 . K aragd agan g P agsasan ay. I p agawa an g Magsanay B,
p . 1 2 0 .
A. Paghahanda
2 . P ag-u u gn ay n g n i lalam an n g tekston g b i n asa sa tem a n g
arali n
Itanong: P aan o n ai p ap aki ta an g m ab u ti n g p aki ki tu -
n go sa m ga kam ag-an ak?
B . Paglinang
M agp ap aki ta an g b awat p an gkat n g m ai -
kli n g ski t ku n g p aan o n i la m ai p aki ki ta an g kan i lan g
m ab u ti n g sam ah an b i lan g m agkakam ag-an ak.
2 . P agsagot sa p agsasan ay A, p . 1 2 1 .
I p agawa an g p agsasan ay B , p . 1 2 1 .
C . Pagpapalalim
Itanong: S aan g asi gn atu ra n i n yo p i n ag-aaralan an g
p agm am ah al sa p am i lya at kam ag-an ak?
D . Pagpapahalaga
I su lat an g h i n i h i n gi . K ai lan n aki ki ta an g m ab u ti n g sa-
m ah an n g m ag-an ak? K ap ag. . .
1 . P asko 4 . _______________
2 . _______________ 5 . _______________
3 . _______________
76
A. Paghahanda
B aki t tayo ay n agp ap ad ala n g li h am sa ati n g m ga
m ah al sa b u h ay?
2 . P agb i b i gay p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g li h am
B . Paglinang
I p ari n i g an g li h am n i L eoj sa kan yan g T i ta.
1 . S i n o si T i ta L ala?
2 . B aki t si ya si n u latan n i L eoj?
3 . An o an g m agan d an g m en sah e n g li h am ?
4 . An o an g si n ab i n i L eoj sa li h am ?
C . Pagpapalalim
I su lat sa p atlan g ku n g an on g okasyon at n agkakasaya-
h an an g m ag-an ak.
_________ 1 . M aram i n g b ata, lob o, at m ay p ab i ti n
_________ 2 . M aram i n g ab ay, m aram i n g regalo, n a-
kasu ot n g p u ti an g b ab ae at m aram i n g
h an d a
_________ 3 . M ay n i n on g at n i n an g, m aram i n g
h an d a
_________ 4 . M aram i n g b an d eri tas, m ay m u si ko,
at i b a p a
_________ 5 . M ay p ari sa b ah ay at b i n i -b en d i syu n an
an g b ah ay, m aram i n g tao at p agkai n
Petsa: __________________
Lagda: __________________
G u m u h i t sa cou p on b on d n g i san g m asayan g p agti ti -
p on n g m ag-an ak.
B atayan g aklat, pp. 1 1 4 -1 2 1 , lih am , tsart, aklat, strips
Aral i n 15 Tagumpay ng Taal Lake Conser vat i on
Proj ect
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ai b i b i gay an g kah u lu gan n g m ga sali ta sa
p am am agi tan n g p aggam i t n i to sa p an gu n gu sap
N agagam i t an g en sayklop i d ya n an g wasto
2 . Wi ka
N akasasagot sa m ga tan on g tu n gkol sa d etalye
n g u lat/p atalastas/kwen ton g n ap aki n ggan
N agagam i t an g i b a t i b an g u ri n g p an gh ali p
sa p agsasalaysay n g sari li n g karan asan
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g i san g an u n syo o p atalastas
sa tu lon g n g i san g b alan gkas
N ai p aki ki ta an g p agm am ah al sa kap ali gi ran
B . Paksang Aralin
1 . P agb i b i gay n g K ah u lu gan n g m ga S ali ta sa P am am agi -
tan n g P aggam i t n i to sa P an gu n gu sap
2 . P aggam i t n g E n sayklop i d ya n an g Wasto
3 . P agsagot sa m ga T an on g tu n gkol sa D etalye n g U lat/
P atalastas/K wen ton g N ap aki n ggan
4 . P aggam i t n g I b a t I b an g U ri n g P an gh ali p
5 . P agsu lat n g I san g An u n syo o P atalastas
6 . P agm am ah al sa K ap ali gi ran

77
1 . An g kah u lu gan n g i san g m ah i rap at d i -p am i lyar n a sali -
ta ay n alalam an sa p araan n g p aggam i t n i to sa p an gu n -
gu sap .
2 . M aram i n g i m p orm asyon at m ah ah alagan g kaalam an
an g m aaari n g m ab asa sa en sayklop i d ya. M ah alagan g
m atu tu n an an g waston g p aggam i t n i to.
3 . An g p agsagot n g wasto sa m ga tan on g tu n gkol sa ak-
d an g n ap aki n ggan ay i san g p atu n ay n a n au n awaan an g
n ari n i g n a akd a, kaya m ah alaga an g m atam an g p aki ki -
n i g.
4 . U p an g h i n d i m agi n g p au li t-u li t an g p aggam i t n g m ga
p an gn galan ki n akai lan gan an g m ga p an gh ali li d i to at
an g m ga p an gh ali p n a m ay i b a t i b an g u ri .
5 . An g p agsu lat n g an u n syo o p atalastas ay i san g p araan
n g p aki ki p agtalastasan . I to ay d ap at n a m ad ali n g m au -
n awaan .
6 . An g p an gan galaga sa kap ali gi ran ay tu n gku li n n g b awat
i sa.
1 . P aan o n akatu tu lon g an g p aggam i t sa p an gu n gu sap n g
i san g m ah i rap n a sali ta sa p agb i b i gay n g kah u lu gan
n i to?
2 . P aan o gi n agam i t an g en sayklop i d ya? An o an g m agan -
d an g m ai d u d u lot n i to sa p ag-aaral?
3 . B aki t d ap at p aki n ggan an g n agku kwen to o n aglalah ad
n g i san g akd a?
4 . B aki t i b a-i b a an g u ri n g p an gh ali p n a gi n agam i t sa p an -
gh ali li sa p an gn galan ?
5 . An o an g p agkakai b a n g p agb u o n g p atalastas sa i san g
talata?
6 . P aan o ka m akatu tu lon g sa p an gan galaga n g kap ali gi -
ran ?
A. Produkto: P agtatala n g d etalye sa p i n aki ki n ggan
Pagganap: H ayaan g p aki n ggan n g m ga m ag-aaral an g awi -
ti n g K ap ali gi ran . I p asu lat n g h i walay an g m ga
m ah i h i rap n a sali ta, n a n ari n i g, m ga p an gh ali p .
H ayaan g m agtan u n gan an g m ga m ag-aaral u kol
sa awi t.
S u ri i n h ab an g p i n aki ki n ggan an g p agtatan u n gan n g
m ga m ag-aaral.
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I p aki ta an g larawan n g T aal L ake at p ah u laan sa
m ga b ata ku n g ki lala n i la an g lu gar n a i to
I p agawa an g K ah u lu gan Ayon sa P agkagam i t sa
P an gu n gu sap , p . 1 2 5 .
Itanong: B aki t u n ti -u n ti n g n awawala an g m ga i sd an g
tawi li s at m ali p u to?
P aan o m u li n g i n ayos an g d aloy n g tu b i g sa S i p i t
R i ver?
An o an g p an gu n ah i n g layu n i n n g T ask F orce
L ake T aal?
B . Paglinang
Itanong: S i n o an g n an gu n a sa P rogram an g World E n vi ron -
m en t D ay C eleb rati on ?
78
C . Pagpapalalim
1 . P agsagot sa m ga tan on g sa b ah agi n g Sagutin, p . 1 2 2 -
1 2 3
2 . P agtalakayan an g p aggam i t n g en sayklop i d ya n an g
wasto, p . 1 2 4 .
3 . I p agawa an g Magsanay A at B, p p . 1 2 4 -1 2 5 .
4 . I p ali wan ag sa m ga m ag-aaral ku n g p aan o n atu tu koy
an g kah u lu gan n g sali ta sa p am am agi tan n g p aggam i t
sa p an gu n gu sap , p . 1 2 5 .
D . P aglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa kwen ton g, T agu m p ay n g T aal L ake
C on servati on P roject
1 . S i n o an g G overn or n g B atan gas?
2 . An o an g p royekton g i p i n atu p ad n i ya?
3 . B aki t n i ya n ai si p an an g gan i ton g p royekto?
B . Paglinang
1 . P agtalakayan an g arali n sa Wika, p . 1 2 7
2 . I p ali wan ag an g lagom n g arali n sa b ah agi n g Tandaan,
p . 1 2 7
C . Pagpapalalim
1 . P asagu tan an g Magsanay A, B, C, at D, p p . 1 2 8 -1 2 9
P asagu tan an g Magsanay E, p . 1 2 9 .
Atasan an g m ag-aaral n a gawi n an g karagd agan g
p agsasan ay tu n gkol sa i b a t i b an g u ri n g p an gh ali p sa
p am am agi tan n g p aggam i t n g C D -R O M sa Wi ka at
P agb asa 5 . I p a-cli ck an g Kalikasan, Pahalagahan Natin
Wika.
D . Pagsulat
1 . P agtalakay sa K asan ayan .
T alakayi n an g kasan ayan sa P agsu lat n g P atalas-
tas o An u n syo, p . 1 3 0
2 . I p agawa an g M agsan ay, p . 1 3 0
S u m u lat n g i san g p atalastas tu n gkol sa
K ali n i san sa B aran gay. S u n d i n an g b alan gkas.
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa kwen ton g, T agu m p ay n g T aal L ake C on -
servati on P roject n g b i n asa.
2 . P ag-u u gn ay n g teksto sa tem a n g arali n .
1 . K ap ag i n i n gatan n ati n an g kali kasan , an o an g m a-
gi gi n g b u n ga?
2 . B aki t b i n i gyan g-h alaga n g lalawi gan n g B atan gas sa
p am u m u n o n i G ov. Vi lm a S . R ecto an g p an gan ga-
laga sa L awa n g T aal?
B . Paglinang
K u n g i kaw ay n akati ra sa gi li d n g L awa n g T aal,
p aan o m o p an gan galagaan i to?
2 . P asagu tan an g Ugnayan A, p . 1 3 1
79
P asagu tan an g Ugnayan B, p . 1 3 1
D . Pagpapalalim
S aan -saan g asi gn atu ra n ati n p i n ag-aaralan an g:
1 . M ali n i s n a kap ali gi ran
2 . P agtatan i m n g m ga h alam an at p u n o
3 . B awal m agb u ga n g u sok
E . Pagpapahalaga
L agyan n g tsek ( ) an g d ap at m on g gawi n ; at eki s ( )
sa h i n d i .
______ 1 . M agsu su n og ako n g b asu ra sa tu wi n a.
______ 2 . I b u b u kod ko an g m ga n ab u b u lok sa h i n d i
n ab u b u lok.
______ 3 . M agtatan i m ako n g m ga p u n o sa gi li d n g
lawa at sa am i n g b aku ran .
______ 4 . I su su m b on g ko an g gu m agam i t n g d i n a-
m i ta sa p an gi n gi sd a sa m aykap an gyari h an .
______ 5 . H i n d i ako m agtatap on n g m ga p lasti k sa
lawa.
A. Paghahanda
Itanong: An o an g kah alagah an n g p agp ap an ati li n g m a-
li n i s n g i san g lu gar tu lad n g L awa n g T aal?
2 . P agb i b i gay p aan u n tu n an sa p aki ki n i g n g u lat.
B . Paglinang
I p ari n i g an g u lat n g i to.
N asi yah an an g m ga gu ro sa B atan gas S tate U n i -
versi ty ( AR AS O F ) sa N asu gb u , B atan gas sa gi n awan g
L i n i s S agi p D agat n g p aaralan at sa p aki ki i sa n g m ga
m ag-aaral.
M u la baitan g apat h an ggan g koleh iyo, an g m ga m ag-
aaral ay n aglin is sa dalam pasigan isan g araw n g S abado.
M ay d ala si lan g wali s, sako, at p an d akot sa m ga
b asu ra. M aram i n g p lasti k n a n agkalat an g kan i lan g
n aki ta at p i n u lot.
L ayu n i n n g p royekton g L i n i s S agi p D agat n a
m ai li gtas an g kali kasan at m ap au n lad p a an g tu ri sm o
sa b ayan n g N asu gb u .
1 . S i n o an g n agsagawa n g L i n i s S agi p D agat?
2 . An on g p aaralan an g n an gu n a sa p agli li n i s?
3 . B aki t si la n agli n i s sa d alam p asi gan ?
4 . K u n g h i n d i li li n i si n an g lu gar n a i to, an o an g m an g-
yayari ?
5 . B aki t kai lan gan g u m u n lad an g tu ri sm o sa i san g
lu gar?
C . Pagpapalalim
B i lan g i san g m ab u ti n g m am am ayan , gagawi n ko i to.
L agyan n g tsek ( ) an g p atlan g.
______ 1 . M am u m u lot ako n g m ga b asyo n g lata at
p lasti k sa tab i n g-d agat.
______ 2 . M aglalagay ako n g b asu rah an sa tab i n g
m ga ku b ol sa d alam p asi gan .
______ 3 . M aki ki p agd ayalog ako sa m ga m agti ti n d a
ku n g p aan o an g waston g p agtatap on n g
b asu ra.
______ 4 . H i n d i ko i su su m b on g an g m ga m an gi -
n gi sd an g gu m agam i t n g d i n am i ta.
______ 5 . M aglalagay ako n g m ga p aski l n a n agsasa-
b i n g waston g p an gan galaga sa kali kasan .
Petsa: __________________
Lagda: __________________

80
G u m awa n g i san g p atalastas tu n gkol sa p an gan galaga
n g kap ali gi ran .
B atayan g aklat, p p . 1 2 2 -1 3 1 , p ri n ted m ateri al n g b ali ta,
tap e record er, si p i n g awi ti n g K ap ali gi ran , tsart, stri p s of karto-
li n a, C D -R O M
Aral i n 16 Sul yap sa Sul u
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N atu tu koy an g m ga lu gar sa b an sa gam i t an g
m ap a
2 . Wi ka
N ai gagawa n g lagom /b u od an g m ga d etalye/
i d eyan g n ap aki n ggan b u h at sa u lat o p atalastas
N agagam i t n an g wasto an g m ga p an gh ali p p atu -
lad at p an aklaw sa p agsasalaysay at p agsu lat n g
p an sari li n g karan asan /p ag-u u lat n g karan asan
n g i b an g tao
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g m ga i m p orm asyon g n asa tsart
o m ap a
N atu tu koy an g m ab u ti n g gawai n g n agp ap ah a-
laga at n agp ap aki ta n g p agm am alaki sa sari li n g
b ayan
B . Paksang Aralin
1 . P aggawa n g L agom /b u od
2 . P aggam i t n g P an gh ali p P atu lad at P an aklaw
3 . P agtu koy sa m ga L u gar G am i t an g M ap a
4 . P agsu lat n g m ga I m p orm asyon g n asa M ap a
5 . P agtu koy sa M ab u b u ti n g G awi n g N agp ap ah alaga at
N agp ap aki ta n g P agm am alaki sa S ari li n g B ayan
1 . S a p agb ab asa/p aki ki n i g n g i san g akd a, m ah alagan g m a-
tu tu n an an g p agb u o n g lagom /b u od d ah i l sa p agb u b u od
an g m ah ah alagan g d etalye o i m p orm asyon ay i yon g
m atatan d aan .
2 . An g p an gh ali p p atu lad at p an aklaw ay i lan lam an g sa
u ri n g p an gh ali p n a d ap at tan d aan ku n g kai lan d ap at
gam i ti n sa p aki ki p agtalastasan .
3 . An g p aglalah ad n g m ga i m p orm asyon sa p am am agi tan
n g tsart o m ap a ay i san g p araan n g p agh ah ayag n g i d eya
o d etalye. K i n akai lan gan g m aru n on g m ag-i n terp ret n g
m ga i to tu n go sa h i gi t n a p ag-u n awa sa i si n asaad n a
i m p orm asyon .
4 . An g p aggam i t n g m ap a ay i i sa sa p i n akam ab i san g p ara-
an u p an g m atu koy an g ki n alalagyan n g i san g lu gar. M a-
d ali n g m atu tu n ton i to sa p am am agi tan n g m ap a.
5 . B i lan g i san g P i li p i n o an g p agm am alaki m o sa i yon g lah i
ay n agp ap aki ta n g p agp ap ah alaga m o d i to.
1 . B aki t kai lan gan n ati n g m atu tu n an an g p aggawa n g
lagom o b u od ? I p ali wan ag an g sagot.
2 . K ai lan d ap at gam i ti n an g m ga p an gh ali p n a p atu lad at
p an aklaw?
3 . P aan o m akatu tu lon g an g kakayah an g b u m asa n g m ap a
sa p an g-araw-araw m on g b u h ay?
4 . S a p agsu lat n g m ga d etalyen g h an go sa tsart, an o an g
d ap at tan d aan ?
5 . P aan o m o i p i n am am alaki an g i yon g b ayan ?
A. Produkto: P agsu lat n g d ayalog
Pagganap: P an gkati n an g m ga m ag-aaral. P ab u u i n si la n g
i san g tu la tu n gkol sa kab ab ayan n ati n g M u sli m ,
gam i t an g m ga p an gh ali p p atu lad at p an aklaw.
81
Oo
( 3)
Hindi
Gaano
( 2)
Hindi
( 1)
Kabuuan
1 . M ali n aw an g p agla-
lah ad tu n gkol sa
p aksa.
2 . G u m am i t n g m ga
p an gh ali p p an aklaw
at p atu lad .
3 . M aayos an g
kab u u an n g tu la.
4 . N ai p aki ta an g
p agtu tu lu n gan n g
b awat m yem b ro n g
p an gkat.
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
Sabihin: T i n gn an an g larawan . An u -an o an g
n aki ki ta n i n yo? An o kaya an g m agi gi n g kau gn ayan
n i to sa ati n g arali n ?
I su lat an g kah u lu gan n g sali ta sa loob n g
kah on .
1 . lalawi gan 4 . p an i n d a
2 . tah an an 5 . lala
3 . h an ap b u h ay
Alam i n an g m ga katan gi an n g m am am ayan n g
S u lu , an g m ga i n d u stri ya at p an gu n ah i n g h an ap -b u -
h ay n i la, an g ku ltu ra at reli h i yon g I slam .
B . Paglinang
S u b ayb ayan an g m ga m ag-aaral h ab an g b u m ab asa
n an g tah i m i k.
M aaari n g m agtan on g tu n gkol sa su su n od n a talatan g
kan i lan g b i n ab asa ( D R T A) .
C . Pagpapalalim
1 . I p asagot an g m ga tan on g sa Sagutin, p p . 1 3 2 -1 3 3 .
2 . P ag-u sap an an g p aggam i t n g M ap a, p . 1 3 4
3 . I p agawa an g Magsanay A at B, p . 1 3 4 -1 3 5 .
D . Paglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
E . Pagpapahalaga
P aggam i t n g kati b ayan sa P agtataya at K ati b ayan sa
P aggan ap
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa tu la.
S aan m atatagp u an an g S u lu ?
An u -an o an g m ga i n d u stri ya sa S u lu ?

82
B . Paglinang
1 . P agtalakay sa arali n sa Wika, p . 1 3 6 .
daan, p . 1 3 6 .
C . Pagpapalalim
1 . P asagu tan an g Magsanay A, B, C, at D, p . 1 3 7
G am i ti n an g su m u su n od sa sari li n g
p an gu n gu sap . I su lat sa sagu tan g p ap el.
p awan g p u los gayon
gan i re i lan m an
D . Pagsulat
1 . P agtalakay sa K asan ayan sa P agsu lat, p . 1 3 8
2 . T alakayi n an g K asan ayan
I p agawa an g M agsan ay, p . 1 3 8
I su lat sa n otb u k an g i yon g talata.
P ag-aralan an g m ap a at sagu ti n an g m ga tan on g
n g p atalata.
_____ 1 . S aan g lokasyon m atatagp u an an g si m b ah an ?
_____ 2 . An on g gu sali an g n asa ti m og?
_____ 3 . An o an g lokasyon n g p aaralan ?
_____ 4 . S aan g klaye m atatagp u an an g p alen gke?
_____ 5 . S aan g kalye m aki ki ta an g P aaralan ?
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa tu lan g S u lyap sa S u lu .
arali n .
S aan ki lala an g m ga tao sa S u lu ?
An on g m ab u b u ti n g katan gi an m eron an g m ga
taga-S u lu ?
B . Paglinang
a. K u n g m ay kam ag-aral kan g M u sli m at T au su g n a
h i n d i p a san ay sa wi kan g F i li p i n o d ah i l kali li p at
lan g sa lu gar n i n yo, an o an g gagawi n m o?
b . I p agm am alaki m o b a an g m ga p rod u kto n i la? B aki t?
P aan o?
2 . P agsagot sa P agsasan ay A at B sa U gn ayan , p . 1 3 9 .
I gu h i t an g ( ) ku n g n agp ap aki ta n g p agkam ak-
ab ayan at ( ) n am an ku n g h i n d i .
_____ 1 . B i b i li ako n g m ga p rod u kton g gali n g sa S u lu .
_____ 2 . I p agm am alaki ko an g m ga kap ati d kon g
M u sli m .
_____ 3 . An g m atatam i s n a d alan d an at lan son es ay
ki lalan g p rod u kto sa M i n d an ao at b i b i li ako
n i to.
_____ 4 . H i n d i ako n atu tu wa sa m ga P i li p i n on g M u s-
li m .
_____ 5 . M am ah ali n ko an g m ga kap ati d kon g
M u sli m .
R i zal
p lasa
K alye J. L u n a K alye A. M ab i n i
S i m b ah an
P aaralan
P am ah alan g
B ayan
P alen gke
K
a
l
y
e

J
.

P
.

R
i
z
a
l

K
a
l
y
e

J
.

L
a
u
r
e
l
R i zal
P laza
83
C . Pagpapalalim
1 . An u m an an g ku lay at reli h i yon , m am ah ali n ko p a ri n
si la d ah i l si la y kap wa ko P i li p i n o. S aan -saan g asi gn a-
tu ra i to n ab ab agay?
2 . G u m agawa ako n g m ga p u lseras yari sa m ga kab i b e.
3 . An g p agtatan i m n g m ga sagi n g, d alan d an , p i n ya, at i b a
p a, ay saan g asi gn atu ra m atu tu h an ?
D . Pagpapahalaga
M agd rowi n g sa cou p on b on d n g m ga p rod u kton g b u -
h at sa d agat n g S u lu at m ga p rod u kto b u h at sa kap atagan ,
ku layan .
Paunawa: S am p u n g p u n tos an g p i n akam ataas n a
i b i b i gay.
A. Paghahanda
I p aalaala sa m ga b ata an g m ab u ti n g katan gi an g
n ap ap aloob sa tu lan g p i n ag-aralan .
I gi ya an g m ga b ata n a an g S u lu ay i sa lam an g sa
m ga lu gar n a d ap at i p agm alaki n g b an sa gayu n d i n an g
kan i lan g m ga p rod u kto.
2 . P an u n tu n an sa p aki ki n i g n g i san g b ali ta. ( B ali ta b u h at
sa p ah ayagan o rad yo)
B . Paglinang
I p ari n i g an g b ali ta b u h at sa p ah ayagan o rad yo.
S agu ti n an g m ga tan on g n a:
S i n o, S aan , K ai lan , P aan o, B aki t, An on g aral?
P au n awa: I su lat sa b u on g p an gu n gu sap an g
i yon g sagot sa n otb u k.
C . Pagpapalalim
I su lat n an g p atalata an g b u od n g b ali ta. B i gyan g-p an -
si n an g gam i t n g m alalaki n g ti ti k at waston g b an tas.
Petsa: __________________
Lagda: __________________
G u m u p i t n g i san g b ali ta, i d i ki t sa n otb u k at i su lat an g
b u od n i to sa i lali m .
B atayan g aklat, pp. 1 3 2 -1 3 9 , tsart n g tu la, cassette tape
recorder, aklat, basket, strip
Aral i n 17 Ako si Dugong, Ang Inyong Li ngkod
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ai b i b i gay an g kah u lu gan n g m ga sali tan g i i sa
an g b ayb ay n gu n i t m agkai b a an g kah u lu gan
N atu tu koy an g b ah agi n g kwen ton g m ay sali -
tan g h i ram at n ai sasali n sa b ern aku lar
N ai sasagawa an g b alan gkas n g kwen to/seleksyon
2 . Wi ka
N akasasagot sa m ga tan on g tu n gkol sa d etalye
n g m ga kwen ton g n ap aki n ggan
N asu su ri an g p an lap i n g gam i t sa p agb u o n g
p an d i wa
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g lagom b atay sa kwen ton g b i -
n asa/n ari n i g

84
N asasab i an g waston g p araan n g p an gan galaga
sa m ga h ayop
B . Paksang Aralin
1 . P agb i b i gay-kah u lu gan sa m ga S ali tan g I i sa an g B ayb ay
n gu n i t M agkai b a an g K ah u lu gan
2 . P agtu koy sa B ah agi n g K wen ton g m ay S ali tan g H i ram
3 . P agsasagawa n g B alan gkas n g i san g K wen to/seleksyon
4 . P agsagot sa m ga T an on g sa D etalye n g K wen ton g
N ap aki n ggan
5 . P agsu ri sa P an lap i n g G am i t sa P agb u o n g P an d i wa
6 . P agsu lat n g L agom
7 . P agsasab i n g Waston g P araan n g P an gan galaga sa m ga
H ayop
1 . M ay m ga sali tan g i i sa o p areh o an g b ayb ay n gu n i t m ag-
kai b a an g n ai s n a i p akah u lu gan . D ap at m atu tu h an ali n
at an o an g talagan g kah u lu gan n i to.
2 . An g m ga h i ram n a sali ta ay b ah agi n a n g ati n g p an g-
karan i wan g p aki ki p agtalastasan , kaya d ap at b ati d n ati n
an g kah u lu gan n g m ga i to.
3 . An g b alan gkas ay p agku h a n g m ga m ah ah alagan g d e-
talye sa seleksyon g b i n asa/n ap aki n ggan . M ayroon i ton g
p an gu n ah i n g i d eya at m ga d etalyen g su su p orta d i to.
4 . An g p agsagot n g wasto sa m ga tan on g tu n gkol sa i san g
kwen to/akd a ay kati b ayan n g p ag-u n awa d i to.
5 . An g p an d i wa ay sali tan g ki los. S a p am am agi tan n g p an -
lap i n ai p aki ki ta an g kap an ah u n an n g i si n agawan g ki los
o galaw.
6 . K ap ag an g i san g seleksyon ay n ab i gyan n g lagom , i b i g
sab i h i n ay n au n awaan an g akd a/seleksyon g b i n asa o
n ari n i g.
7 . An g m ga h ayop ay n i li kh a n g M aykap al p ara sa ati n .
M ah alagan g m atu tu n an n ati n si lan g p an galagaan .
1 . B aki t d ap at n ati n g m alam an an g kah u lu gan n g m ga sa-
li tan g i i sa an g b ayb ay n gu n i t m agkai b a n g kah u lu gan ?
2 . P aan o n alalam an g an g sali ta ay h i ram ? D ap at b a n ati n
i ton g p ag-aralan ? B aki t?
3 . P aan o b i n u b u o an g b alan gkas? An o an g d ap at tan d aan
sa p agb u o n i to?
4 . S a p aan on g p araan m o m asasagot an g m ga katan u n gan
tu n gkol sa seleksyon g b i n asa?
5 . P aan o b i n u b u o an g p an d i wa?
6 . K aya m o b an g gu m awa n g lagom sa i yon g n ab asan g
seleksyon ?
7 . B aki t kai lan gan g p an galagaan an g m ga h ayop ?
A. Produkto: P agsu lat n g u lat
Pagganap: M agsali ksi k tu n gkol sa m ga h ayop n a u n ti -u n ti
n a n au u b os/n awawala. S u m u lat n g i san g san ay-
say u kol d i to gam i t an g m ga h i ram n a sali ta at
sali tan g i i sa an g b ayb ay n gu n i t m agkai b a an g
kah u lu gan . H u m an d an g b asah i n i to sa h arap n g
klase.
4 N ap akah u say N ap akaayos at kawi li -wi li an g u lat
n a n ab u o.
G u m am i t n g m ga h i ram n a sali ta at
sali tan g i i sa an g b ayb ay n gu n i t m agkai -
b a n g kah u lu gan .
3 M ah u say K awi li -wi li an g n ab u on g u lat.
M ay m ga h i ram n a sali tan g gi n am i t
at m ga sali tan g i i sa an g b ayb ay n gu n i t
m agkai b a n g kah u lu gan .
85
2 M ah u say-h u say D i -gaan on g m aayos an g p agkaka-
b u o n g u lat.
L i m i tad o an g m ga gi n am i t n a h i ram
n a sali ta at sali tan g i i sa an g b ayb ay
n gu n i t m agkai b a n g kah u lu gan .
1 M agsan ay P a H i n d i m ali n aw an g p agkakab u o
n g u lat. Walan g gi n am i t n a h i ram n a
sali ta.
L i m i tad o an g gi n am i t n a sali tan g
i i sa an g b ayb ay n gu n i t m agkai b a an g
kah u lu gan .
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
K ah ap on ay n ap aki n ggan n i n yo an g kwen to
sa li kod n g m on u m en to n i R am on M agsaysay sa
P an gasi n an . N gayon , b ab asah i n n am an n ati n an g
kwen to.
S ab i h i n : M ay m ga p an gu n gu sap n a n asu su lat sa
tsart. G awi n an g p agsasan ay n a n ap ap aloob d i to.
B asah i n an g p an gu n gu sap at p i li i n an g kah u lu -
gan n g m ga m ay salu n ggu h i t n a sali ta.
1 . An g d u gon g ay i san g m alaki n g m am m al.
a. sa tu b i g n ab u b u h ay
b . sa tu b i g n am am atay
c. sa lu p a n ab u b u h ay
2 . K akai b a an g h u gi s n g u lo at b i b i g n g d u -
gon g.
a. laki c. korte o an yo
b . li i t
1 . Ipaalaala: M ga ali tu n tu n i n sa p agb asa n an g ta-
h i m i k.
2 . S ab i h i n sa m ga m ag-aaral n a sa p agb ab asa ay
d ap at b i gyan g-p an si n an g b awat b ah agi n g
kwen to u p an g m akagawa n g i san g m aayos n a
b alan gkas p agkatap os n a b asah i n i to.
B . Paglinang
1 . S u b ayb ayan an g m ga m ag-aaral sa p agb asa n an g tah i -
m i k.
2 . P am i n san -m i n san , i p i n aalaala n g m ga layu n i n g d ap at
m atan d aan sa b i n asan g kwen to.
C . Pagpapalalim
1 . P agsagot sa pagsasan ay sa bah agin g Sagutin, pp. 1 4 0 -1 4 1 .
2 . T alakayi n an g kasan ayan sa p agb ab alan gkas, p . 1 4 2 .
3 . I p agawa n g p agsasan ay sa n otb u k.
4 . T alakayi n an g m ga sali tan g i i sa an g b ayb ay n gu n i t m ag-
kai b a an g b i gkas at kah u lu gan , p . 1 4 3 .
5 . I p agawa an g Magsanay A, B, C, p . 1 4 3 -1 4 4 .
D . Paglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
E . Pagpapahalaga
P aggan ap

86
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral tu n gkol sa kwen ton g b i n asa kah ap on .
B . Paglinang
daan, p . 1 4 5 .
C . Pagpapalalim
1 . P asagu tan an g Magsanay A at B, p . 1 4 6
2 . P asagu tan an g MagsanayC, p . 1 4 6 b i lan g p agtatap os.
3 . G awi n g gawai n g-b ah ay an g M agsan ay D , p . 1 4 6 .
D . Pagsulat
I p ali wan ag an g m ga h akb an gi n sa p agsu lat n g i san g
kom p osi syon .
2 . I p agawa an g p agsu lat sa i san g kom p osi syon n a su m u -
su n od sa m ga h akb an g n a n ai p ali wan ag. P agsasan ay,
p . 1 4 7 .
3 . K aragrad agan g P agsasan ay
I su lat an g b u od n g li h am n i L eoj sa p p . 1 4 4 -
1 4 5 . I lah ad an g m ga p araan n g p agp ap alam i g n g b a-
h ay n a h i n d i gu m agam i t n g ku ryen te.
A. Paghahanda
1 . B ali k aral sa tem a n g arali n sa ad van ce organ i zer.
arali n .
B . Paglinang
2 . P agsagot n g p agsasan ay sa aklat, p . 1 4 7
P an gkati n an g m ga m ag-aaral sa ap at. B i gyan
n g li m an g m i n u ton g p agh ah an d a u p an g i sagawa an g
ali n m an sa su m u su n od : ( M agp alab u n u tan )
a. R ole P layi n g c. I n tervi ew
b . S ki t d . P an el D i scu ssi on
P aksa: Waston g p an gan galaga sa m ga h ayop
C . Pagpapalalim
H ayaan g m agb ali k-aral an g m ga m ag-aaral sa n ab a-
san g kwen to.
M agp ab i gay n g h ali m b awa n g m ga kaalam an g m ai -
u u gn ay sa i b a p an g asi gn atu ra.
D . Pagpapahalaga
G u m awa n g i san g i slogan tu n gkol sa p an gan galaga sa
m ga h ayop .
A. Paghahanda
Itanong: An o an g ati n g p am b an san g i b on ?
An on g katan gi an m eron an g Agi la?
S aan ka n akaki ta n g Agi la?
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g kwen to/
d ayalog.
B . Paglinang
I p ari n i g an g kwen to/d ayalog n a i to.
Sa Tagaytay Zoo
T u wan g-tu wa an g m ga b ata sa klase n i G n g.
L i m eta. M ay lakb ay-aral si la sa T agaytay Z oo sa d ara-
ti n g n a S ab ad o.
G I AN : An n e, ti n gn an m o an g gagan d a n g m ga
loro!
AN N E : O o n ga! H ali ka p u n ta tayo sa b an d a
roon .
87
N aki ta n i la an g i b a t i b an g h ayop tu lad n g leon ,
oran ggu tan g, at i b a p a. B u m ab a si la sa h agd an at n a-
gu lat si la sa m alalakas n a h u n i n g i b on .
G I AN : An n e, an o yon ? An g lalaki ! P ati h u n i
n i la kakai b a!
AN N E : I kaw n am an , Agi la i yon ! N gayon ka lan g
b a n akaki ta n g Agi la?
G I AN : O o, h i n d i si la n akakarati n g sa ati n kaya
h i n d i ko ki lala.
AN N E : O o n ga n am an . T alagan g m ah i gp i t n a
i n aalagaan an g m ga i yan p ara h i n d i
m au b os. K akau n ti n a kasi an g lah i n i la.
M aram i p a si lan g n aki ta sa zoo n gu n i t h i gi t n a
n atu wa si G i an sa Agi la.
1 . S aan n agp u n ta an g m ga m ag-aaral?
2 . B aki t n agu lat an g d alawan g b ata?
3 . P aan o i n alagaan an g m ga h ayop sa zoo?
4 . B aki t kaya m ah i gp i t n a i n alagaan an g m ga Agi la?
C . Pagpapalalim
I su lat sa loob n g kah on an g m ga katan gi an n g Agi la.
1 .
2 .
3 .
4 .
Petsa: __________________
Lagda: __________________
I d rowi n g an g m ga h ayop n a n aki ta m o sa zoo at sa
i lali m su m u lat n g d alawa o tatlon g p an gu n gu sap ku n g p aa-
n o ka m akatu tu lon g sa p an gan galaga n g m ga i to.
B atayan g aklat, p p . 5 2 -5 9 , C D p layer, C D /D VD n g awi ti n g
An ak n i F red d i e Agu i lar, i san g b u o at i san g
1
/
4
( p u ti ) n a karto-
li n a, color p en , crayp as, krayola, lap i s
Aral i n 18 Tagi san ng Kaal aman
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N agagam i t an g m ga p atn u b ay n a sali ta sa
d i ksyu n aryo n an g wasto
N asasab i an g m ga san h i at b u n ga n g m ga p an g-
yayari sa b i n asa
2 . Wi ka
N ai sasagawa an g i b a t i b an g asp ekto n g p an d i wa
sa n ap aki n ggan g d ayalog
N atu tu koy an g p an d i wa sa d ayalog n a n ap aki n g-
gan
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g talatan g m ay u gn ayan g san h i at
b u n ga
N atu tu koy an g m ab u b u ti n g gawai n g n ai u u gn ay
sa p agp ap ah alaga sa p atap on g b agay tu n go sa
kali gtasan n g kali kasan
B . Paksang Aralin
1 . P aggam i t n g m ga P atn u b ay n a S ali ta sa D i ksyu n aryo
n an g Wasto

88
2 . P agsasab i n g m ga P an gyayari n g S an h i at B u n ga sa B i -
n asa
3 . P agsasagawa n g I b a t i b an g Asp ekto n g P an d i wa sa
N ap aki n ggan g D ayalog
4 . P agtu koy n g P an d i wa sa D ayalog n a N ap aki n ggan
5 . P agsu lat n g T alata
6 . P agtu koy sa M ab u b u ti n g G awi n g N ai u u gn ay sa P ag-
p ap ah alaga sa P atap on g B agay T u n go sa K ali gtasan n g
K ali kasan
1 . H i gi t n a n ap ap ab i li s an g p agh an ap n g i san g sali ta sa
d i ksyu n aryo ku n g n agagam i t n an g wasto an g m ga
p am atn u b ay n a sali ta.
2 . P agtu koy sa san h i at b u n ga n g m ga p an gyayari sa b i n asa
ay i san g kati b ayan n a n au n awaan an g teksto.
3 . B u h ay an g p an gu n gu sap ku n g m ay p an d i wa o sali tan g
ki los. M ah alagan g m atu koy an g m ga sali tan g ki los n a
i to.
4 . An g n atu tu h an sa Wi ka ay n ararap at n a m ai li p at sa
p agsu lat b i lan g p atu n ay n a kayan g i lap at an g an u m an g
n atu tu h an d i to.
5 . I sa sa m ga p araan u p an g m ai p aki ta an g p an gan galaga
sa kali kasan ay an g p agreresi klo o recycle n g m ga b agay
n a m aaari p an g m agam i t.
1 . P aan o n akatu tu lon g an g p aggam i t n g waston g p am at-
n u b ay n a sali ta sa p agh an ap n g sali ta sa d i ksyu n aryo?
2 . K ai lan si n asab i n g an g kai si p an ay san h i at kai lan n am an
si n asab i n g i to ay b u n ga?
3 . K aya m o b an g i sagawa an g m ga sali tan g ki los n a i yon g
m ari ri n i g?
4 . P aan o n atu tu koy n a an g i san g sali ta sa p an gu n gu sap ay
sali tan g ki los o p an d i wa?
5 . An o an g m ai tu tu lon g n g m ga n atu tu h an sa wi ka tu lad
n g sali tan g ki los sa p agb u o n g i san g kom p osi syon ?
6 . B aki t si n asab i n g n akatu tu lon g an g p agreresi klo sa ati n g
kap ali gi ran ?
A. Produkto: P aggawa n g d ayalog
Pagganap: G u m awa n g i san g d ayalog n a an g p aksa ay tu n g-
kol sa p agreresi klo.
G u m am i t n g m ga p an d i wa sa u sap an at
m ga kai si p an g n agsasaad n g san h i o b u n ga.
4 N ap akah u say N ap akali n aw n a n ai lah ad an g
p aksa sa d ayalog.
K i tan g-ki ta an g p agp ap ah ayag n g
m ga kai si p an g san h i at b u n ga.
E p ekti b o an g m ga p an d i wan g
gi n am i t.
3 M ah u say M aayos an g p aglalah ad sa p aksa.
N ai p aki ta an g i lan g kai si p an g
san h i at b u n ga.
M ayroon d i n g p an d i wan g gi n a-
m i t.
2 M ah u say-h u say N ai lah ad an g tem an g h i n i h i n gi .
L i m i tad o an g p aggam i t n g kai si -
p an g san h i at b u n ga.
M ay i i lan g p an d i wa an g gi n am i t.
1 M agsan ay P a H i n d i gaan on g n atalakay an g
tem a. Walan g i p i n ah ayag n a san h i
at b u n ga. L i m i tad o an g p an d i wan g
gi n am i t.
M ga S agot sa P agsasan ay/M ai i kli n g P agsu su li t, I n ter-
akti b on g Arali n sa C D -R O M at i -L earn at i -T each sa Vi b al
web si te
89
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
Itanong: An u -an o an g m ga p an gu n ah i n g p an -
gan gai lan gan n g tao?
M agp aki ta n g i san g m agan d an g tan awi n sa b an -
sa. P aan o n ati n p an gan galagaan an g ati n g kap ali gi -
ran ? I u gn ay sa arali n g tatalakayi n .
I su lat an g kah u lu gan n g su m u su n od :
1 . tu m u b o = __________
2 . m alab ay = __________
3 . com p ost p i t = __________
I tan on g: An o an g d ap at tan d aan sa p agb asa n g
tah i m i k?
B . Paglinang
An o sa p alagay m o an g d ah i lan o san h i n g p agkakap a-
n alo n i D olly sa p ali gsah an ?
An o an g m agi gi n g resu lta n g p agkakaroon n g gan i -
ton g p ali gsah an sa m ga m ag-aaral?
C . Pagpapalalim
1 . P ag-u sap an an g kasan ayan g p agb i b i gay san h i at b u n ga
2 . I p agawa an g MagsanayA at B, p . 1 5 0
3 . P ag-u sap an an g m ga p atn u b ay n a sali ta sa d i ksyu n aryo,
p . 1 5 1
4 . I p agawa an g Magsanay A, B, C, at D, p p . 1 5 1 -1 5 2 .
D . Paglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
E . Pagpapahalaga
P aggan ap
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa kwen ton g b i n asa sa u n an g araw
a. S an h i at B u n ga
b . P atn u b ay n a sali ta sa d i ksyu n aryo
B . Paglinang
a. P agtu koy sa m ga p an d i wa sa d ayalog n a n ap aki n g-
gan at b i n asa.
b . P agtalakayan an g i b a t i b an g asp ekto n g p an d i wa,
p p . 1 5 3 .
daan, p p . 1 5 3 -1 5 4 .
C . Pagpapalalim
1 . P asagu tan an g Magsanay A at B, p . 1 5 5 .
2 . K aragd agan g P agsasan ay.
P asagu tan an g Magsanay C, p . 1 5 5 .
90
D . Pagsulat
I p ali wan ag an g kasan ayan sa U gn ayan g S an h i at
B u n ga sa T alata, p . 1 5 6 .
I p asagot an g Magsanay, p . 1 5 6 .
I b i gay an g p osi b len g san h i n g su m u su n od n a
m ga p an gyayari . I su lat an g sagot sa i yon g n otb u k.
1 . B u m ah a sa m aram in g lu gar sa M etro M an ila.
2 . M aram i n g m ag-aaral an g n akap asa sa p ag-
su su li t.
3 . N ah u li sa klase si Jan -Alfred .
4 . P i n u ri n g gu ro si R i ca.
5 . N agkam i t n g u n an g karan galan si S weet
F ai th Vi llad os.
Atasan an g m ga m ag-aaral n a gawi n an g karag-
d agan g p agsasan ay tu n gkol sa san h i at b u n ga sa p am a-
m agitan n g paggam it n g C D -R O M sa Wika at P agbasa 5 .
I p a-cli ck an g Kalikasan, Pahalagahan Natin P aki ki -
n i g at p aki n ggan an g kwen to. P agkatap os, i p a-cli ck an g
P an g-u n awa at gawi n an g p agsasan ay. M aaari ri n i ton g
p u n tah an sa i-learn.vibalpublishing.com. I p a-cli ck an g
Filipino Ugnayan 5 Yunit II Aralin 18. B i lan g
gu ro, p u n tah an i to sa i-teach.vibalpublishing.com.
A. Paghahanda
arali n .
Itanong: P aan o ka m akatu tu lon g sa p an gan ga-
laga n g ati n g kap ali gi ran ku n g m aram i sa i n yon g m ga
p atap on g b agay tu lad n g garap on , b oten g p lasti k, lata,
at i b a p a?
B . Paglinang
Itanong: An o an g gagawi n m o sa m ga p atap on g
b agay?
2 . P agsagot sa P agsasan ay
P asagu tan an g tsart sa U gn ayan , p . 1 5 7 .
An o p a an g m aaari m on g m agawa u p an g m ai l-
i gtas an g ati n g kap ali gi ran ? I su lat s p an gu n gu sap an g
i yon g sagot.
C . Pagpapalalim
I p agawa an g p agsasan ay sa Ugnayan, p . 1 5 7 .
G u m awa n g u ti li ty b ottle sa p am am agi tan n g garap on
at colored m agazi n e.
D . Pagpapahalaga
I p agawa an g p agsasan ay C sa Ugnayan, p . 1 5 7 .
A. Paghahanda
I tan on g: P aan o m ai i wasan an g p agkasi ra n g
ati n g kap ali gi ran ?
B . Paglinang
I p ari n i g an g d ayalog n a i to:
Z E N Y: C areez, m ay n aaam oy ka b a?
C AR E E Z : O o, Ate. N aki ta ko kan i n a p u n u n g-p u n o an g
b asu rah an n i n a Ali n g B i n an g. Walan g taki p .
D i n ad ap u an n g lan gaw at n am am ah o n a.
Z E N Y: G an oon ? D ap at p i n agb u ku d -b u kod n i la.
C AR E E Z : T alaga! At saka h u wag n i lan g i lagay sa kalsad a.
I b i gay n i la i to sa m ga b asu rero kap ag d u m aan .
91
1 . An o an g n aaam oy n i n a Z en y at C areez?
2 . B aki t m ab ah o an g p ali gi d ?
3 . M ab u ti b a i to sa tao? B aki t?
4 . K u n g i kaw si Z en y o C areez, an o an g gagawi n m o?
C . Pagpapalalim
B i lu gan an g b i lan g n g d ap at gawi n b i lan g
p an gan galaga sa kap ali gi ran at kali kasan .
1 . P i n agh i h i walay an g n ab u b u lok at d i -n ab u b u lok
n a b asu ra
2 . P aggam i t n g lam b at sa p an gi n gi sd a
3 . P agtatan i m n g p u n o n g m ga b atan g i skawts
4 . P agtatap on n g m ga b alat n g gu lay sa com p ost p i t
Petsa: __________________
Lagda: __________________
G u m awa n g p oster sa p an gan galaga n g kap ali gi ran .
B atayan g aklat, p p . 1 4 8 -1 5 7 , m an i la p ap er, kartoli n a, I n ter-
akti b on g Arali n sa C D -R O M , i -L earn at i -T each

sa Vi b al web si te
Aral i n 19 Ako at ang Kapal i gi ran
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ai b i b i gay an g kah u lu gan n g m ga sali ta sa
p am am agi tan n g katu tu ran
N asu su ri an g p agkakai b a n g p i ksyon at d i -
p i ksyon sa m ga seleksyon g b i n asa
2 . Wi ka
N ai u u lat sa i b a an g n ap aki n ggan g san aysay
N agagam i t an g waston g p agh ah am b i n g n g m ga
p an gn galan
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g i san g talata tu n gkol sa reaksyon /
saloob i n sa i san g p an gyayari
N asasab i an g i b a t i b an g p araan n g p an gan ga-
laga sa kap ali gi ran
B . Paksang Aralin
1 . P agb i b i gay-kah u lu gan n g m ga S ali ta sa P am am agi tan
n g K atu tu ran
2 . P agsu ri sa P agkakai b a n g P i ksyon at D i -p i ksyon
3 . P ag-u u lat sa I b a n g N ap aki n ggan g S an aysay
4 . P aggam i t sa Waston g P agh ah am b i n g n g m ga P an gn ga-
lan
5 . P agsu lat n g T alata T u n gkol sa R eaksyon o S aloob i n sa
i san g P an gyayari
6 . P agsasab i n g I b a t I b an g P araan n g P an gan galaga sa K a-
p ali gi ran
1 . An g i san g d i -p am i lyar at m ah i rap n a sali ta ay n ab i b i g-
yan n g kah u lu gan sa p am am agi tan n g katu tu ran n i to n a
n akap aloob n a ri n sa p an gu n gu sap .
92
2 . H i n d i lah at n g akd an g b i n ab asa ay b atay sa tu n ay n a
kagan ap an . M ayroon d i n g b atay lam an g sa li kh an g-i si p
i to an g p i ksyon . M ah alagan g m atu tu n an g i to ay m asu ri
at ki lalan i n .
3 . K ap ag an g i san g akd a ay n ai u lat n an g wasto sa i b a, n ag-
p ap atu n ay i to n a n au n awaan an g akd an g n asab i .
4 . An g p agh ah am b i n g sa p an gn galan ay m aaari n g m ag-
katu lad o d i -m agkatu lad . M ah alagan g m atu tu h an ku n g
kai lan gi n agam i t an g p agh ah am b i n g n a m agkatu lad at
kai lan d i -m agkatu lad .
5 . An g p agsu lat n g ati n g saloob i n o reaksyon ay h i gi t n a
n agi gi n g ep ekti b o ku n g wasto an g p agkakab u o n i to.
6 . D ap at m atu tu h an n g b awat P i li p i n o an g i b a t i b an g
p araan n g p an gan galaga n g ati n g kap ali gi ran .
1 . An o p a an g i b an g p araan u p an g m ai b i gay an g kah u lu -
gan n g i san g d i -p am i lyar n a sali ta?
2 . P aan o n atu tu koy ku n g an g akd a ay p i ksyon o d i -p i ksyon ?
3 . B aki t ki n akai lan gan g wasto at m aayos an g p ag-u u lat sa
i b a n g n ari n i g n a san aysay?
4 . K ai lan m agkatu lad an g p agh ah am b i n g n g m ga p an gn -
galan at kai lan n am an i to d i -m agkatu lad ?
5 . P aan o m o gagawi n g kap an a-p an ab i k at kawi li -wi li an g
i su su lat m on g saloob i n o reaksyon ?
6 . B aki t m ah alagan g m atu to tayo n g i b a t i b an g p araan n g
p an gan galaga sa ati n g kap ali gi ran ?
A. Produkto: P agsu lat n g m ga p an gu n gu sap n a m ay p an g-
n galan
Pagganap: S u m u lat n g i yon g saloob i n sa n aki ki ta m on g
m ga sasakyan sa lan san gan n a b u m u b u ga n g
m ai ti m n a u sok.
G u m am i t n g p agh ah am b i n g n g m ga p an gn galan
at m ah i h i rap n a sali ta n a an g kah u lu gan ay n asa
loob m i sm o n g p an gu n gu sap .
4 N ap akah u say N ap akali n aw at m aayos an g ta-
lata.
G u m am i t n g m aram i n g p agh a-
h am b i n g sa p an galan .
G u m am i t n g m ga d i -p am i lyar n a
sali ta n a an g katu tu ran ay n asa loob
n i to.
3 M ah u say M aayos an g p agkakalah ad n g ta-
lata.
M ay m ga p ah am b i n g n a p an -
galan .
M ay i lan g d i -p am i lyar n a sali ta
an g b i n i gyan g katu tu ran sa p an gu n -
gu sap .
2 M ah u say-h u say M ay kaayu san an g talata.
M ay i lan g p agh ah am b i n g sa m ga
p an galan .
Walan g m ah i h i rap n a sali tan g
gi n am i t.
1 M agsan ay P a M ay kagu lu h an an g p aglalah ad
sa talata.
Walan g p agh ah am b i n g n g p an -
galan .
Walan g m ah i h i rap o d i -p am i lyar
n a sali ta sa talata.
93
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I p aki ta an g larawan n g i san g m agan d an g kagu -
b atan .
I tan on g: An o kaya an g m an gyayari ku n g i to y
si si rai n n g m ga tao?
P agtalakayan an g kah u lu gan n g sali ta sa tu lon g
n g ktu tu ran , p . 1 6 1
I p agawa an g Magsanay, p . 1 6 1
3 . P agtatakd a n g L ayu n i n sa P agb asa n g T ah i m i k, p p . 1 5 8 -
1 6 8 . I p ab asa n an g tah i m i k an g akd a sa p p . 1 5 8 -1 5 9 .
B . Paglinang
M agb i gay n g d alawan g tan on g tu n gkol sa b i n ab asa.
C . Pagpapalalim
1 . I p asagot an g m ga tan on g sa b ah agi n g Sagutin, p p . 1 5 8 -
1 5 9 .
2 . P agtalakayan an g p ag-u u ri n g m ga akd a.
3 . I p agawa an g Magsanay A at B, p . 1 6 0 -1 6 1 .
D . Paglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
E . Pagpapahalaga
P aggan ap
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa kwen ton g Ako at an g K ap ali gi ran .
Itanong: An u -an o an g m agagawa m o p ara h i n d i
m asi ra an g kali kasan ?
B . Paglinang
daan, p . 1 6 3
C . Pagpapalalim
1 . P asagu tan an g Magsanay A, p . 1 5 7 .
I p asagot an g Magsanay B, p . 1 6 3
D . Pagsulat
P agp ap ali wan ag sa gawai n g reaksyon o saloob i n
n a i p ah ah ayag sa p am am agi tan n g p agsu lat.
I su lat sa p ap el an g i yon g saloob i n tu n gkol sa cli-
mate change, p . 1 6 4
S u m u lat n g i san g talata tu n gkol sa m ga n an g-
yayari n g p agb ah a sa i b an g p an i g n g b an sa sa m ali n i s
n a p ap el.
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa tem a n g arali n .
a. Waston g p an gan galaga sa kali kasan

94
b . P agh ah am b i n g n g p an gn galan
c. P agb i b i gay n g reaksyon sa m ga p an gyayari lalo n a
ku n g p i ksyon
2 . P ag-u u gn ay n g n i lalam an n g teksto sa tem a n g arali n .
Itanong: An on g asi gn atu ra m ali m i t p ag-u sap an
an g p an gan galaga at p agkawasak n g kap ali gi ran ?
B . Paglinang
Sabihin: M agli sta sa n otb u k n g m ga kaya m on g
gawi n u p an g m asagi p an g ati n g kap ali gi ran .
2 . P agsagot sa p agsasan ay saU gn ayan , p . 1 6 5
L agyan n g tsek ( ) ku n g m akab u b u ti sa ka-
p ali gi ran ; eki s ( ) ku n g h i n d i .
_____ 1 . M agtatan i m ako n g m ga h alam an .
_____ 2 . M agtatan i m ako n g m ga p u n on g
li li m at kah oy tu lad n g n arra at m a-
h ogan y.
_____ 3 . I p ap u p u tol n am i n an g p u n o n g m a-
h ogan y at gagawi n g gaton g.
_____ 4 . I su su m b on g ko sa D E N R an g p a-
glalason n g i sd a sa i log.
_____ 5 . I su su m b on g ko an g m ga n agtotroso
sa b u n d ok.
C . Pagpapalalim
P ag-u u gn ay sa i b an g asi gn atu ra, S ci en ce at E P P.
S agu ti n n an g wasto.
1 -2 . M agb i gay n g d alawan g d ah i lan n g p aggu h o n g
lu p a.
3 . B aki t b awal an g m agsi ga?
4 -5 . An u -an o an g m agi gi n g ep ekto sa tao at h ayop n g
p agkasi ra n g kali kasan ?
D . Pagpapahalaga
S alu n ggu h i tan an g tam an g sagot.
1 . An g d i n am i ta ay m asam an g gam i ti n sa p an gi n gi sd a.
( p i ksyon , d i -p i ksyon )
2 . S i P i lan d ok an g H ari n g d agat. ( p i ksyon , d i -p i ksyon )
3 . ( H i gi t n a, M agkasi n g) m ab an go an g m an ggan g h i n og
kaysa sa sagi n g.
4 . ( M as, P i n aka) m aram i n g b i si ta tayo n gayon g p i sta kaysa
n oon g i san g taon .
5 . M agresaykel n g m ga b agay n a p atap on u p an g m akatu -
lon g sa kap ali gi ran . ( T am a, M ali , B ah ala n a)
A. Paghahanda
Itanong: S i n o sa i n yo an g n akati ra sa b u rol?
p aan an n g b u n d ok? tab i n g d agat, lawa, i log, kap ata-
gan ?
B . Paglinang
I p ari n i g an g m ai kli n g kwen ton g i to:
An g m ag-an ak n i n a P erci val ay n akati ra sa
b u rol n g D ali m a, T u y, B atan gas. S ap agkat b u rol,
an g gi li d n g b ah ay n i la ay m ay tan i m n a m ga h ala-
m an at p u n o u p an g h i n d i gu m u h o an g lu p a. N ag-
tan i m p a si la n g m ga gu layi n u p an g h i n d i m ad ala
n g b ah a an g lu p a kap ag u m u u lan . G ayu n d i n an g
gi n awa n g kan i lan g m ga kap i tb ah ay u p an g m ai li g-
tas an g kan i lan g b u h ay at m ap an ati li an g li kas n a
kap ali gi ran .
1 . An u -an o an g gi n awa n g m ga n akati ra sa b u rol?
95
2 . B aki t h i n d i n ati ti n ag an g lu p a sa b u rol?
3 . An u -an o an g kah alagah an n g p agtatan i m ?
4 . K u n g i kaw si M an g P erci val, gagawi n m o ri n b a
an g gi n awa n i ya? B aki t?
C . Pagpapalalim
1 . I p akwen ton g m u li an g m ai kli n g san aysay u p an g m ai k-
wen to n am an n i la sa i b a an g m ga tam an g gawi n g p an -
gan galaga n g kap ali gi ran .
2 . I d rowi n g sa n otb u k at ku layan an g m ga d ap at n ati n g
gawi n sa p an gan galaga n g kap ali gi ran .
Petsa: __________________
Lagda: __________________
M agtan i m n g p u n o sa i n yon g b aku ran at alagaan i to.
B atayan g aklat p p . 1 5 8 -1 6 5
Aral i n 20 Bot i ka sa Bakuran
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ai b i b i gay an g kah u lu gan n g sali ta sa p an gu -
n gu sap
N akagagawa n g i san g m aayos n a b alan gkas n g
kwen ton g b i n asa
2 . Wi ka
N aku ku h a an g m ah ah alagan g d etalye n g teks-
ton g n ap aki n ggan
N agagam i t an g p an g-u gn ay ( p an g-u kol at p a-
n gatn i g) sa p an gu n gu sap
3 . P agsu lat
N akokop ya an g talasan ggu n i an
N agagam i t an g h alam an g gam ot
B . Paksang Aralin
1 . P agb i b i gay-kah u lu gan n g S ali ta
2 . P aggawa n g I san g M aayos n a B alan gkas
3 . P agku h a n g M ah alagan g D etalye
4 . P aggam i t n g P an g-u gn ay ( P an g-u kol at P an gatn i g) sa
P an gu n gu sap
5 . P agkop ya n g T alasan ggu n i an
6 . P aggam i t n g H alam an g G am ot
1 . U p an g m au n awaan an g b i n ab asa, h i gi t n a m ah alaga n a
m atu tu h an an g kah u lu gan n g m ga sali ta.
2 . An g p agb alan gkas n g i san g akd a o seleksyon ay p araan
u p an g m ai b i gay an g b u od n i to. M akatu tu lon g d i n i to
u p an g m aalala an g m ah ah alagan g d etalye n i to.
3 . S a p aki ki n i g n g i san g teksto, m ah alaga an g p agku h a sa
m ga m ah ah alagan g d etalye.
4 . I sa sa m ga p an g-u gn ay an g p an g-u kol. T u m u tu lon g i to
u p an g p ag-u gn ayi n an g d alawa o h i gi t p an g kai si p an .
5 . An g p agb i b i gay-d i i n sa m ga aklat n a gi n am i t b i lan g
san ggu n i an ay m ah alaga. B i n i b i gyan m o n g p agki lala
an g m ga su m u lat at n ali m b ag n i to.
6 . I sa sa b i n ab ali kan n g m ga tao sa p an ah on g i to ay an g
p aggam i t n g h alam an g gam ot.

96
1 . P aan o m o n au n awaan an g kah u lu gan n g m ga sali tan g
d i -p am i lyar sa i yo?
2 . P aan o n akatu tu lon g an g p agb u o n g b alan gkas sa p ag-
u n awa sa teksto?
3 . B aki t m ah alagan g n aku h a an g m ga m ah ah alagan g d et-
alye sa n ap aki n ggan g teksto?
4 . P aan o p i n ag-u gn ay n g p an g-u kol an g d alawan g m ag-
kai b an g kai si p an o sali ta?
5 . B aki t kai lan gan g m alam an an g talasan ggu n i an n g i yon g
b i n asan g aklat o m agazi n es?
6 . S a i yon g p alagay, an o an g h i gi t n a m ab i sa an g m ga
si n au n an g h alam an g gam ot o an g m ga gam ot n a b i n i b i li
sa m ga b oti ka?
A. Produkto: P agb u o n g b alan gkas
Pagganap: B u m u o n g i san g b alan gkas sa i sa sa i yon g n ap a-
n ood kagab i . G u m am i t n g m ga p an g-ab ay.
S a i b ab a n g n ab u on g b alan gkas ay i su lat
an g san ggu n i an g i yon g p i n agku h an an .
4 N ap akah u say N ap akali n aw at n ap akaayos n g b al-
an gkas n a n ab u o. E p ekti b on g n agam i t
an g m ga p an g-u gn ay. N aku h a an g m a-
h ah alagan g d etalye n g n ap aki n ggan g/
n ap an ood n a p alab as.
3 M ah u say M ali n aw at m aayos an g n ab u on g b al-
an gkas. G u m am i t n g m ga p an g-u gn ay.
M ay d etalyen g d i -gaan on g n akatu -
lon g sa b alan gkas.
2 M ah u say-h u say M ed yo m ay kagu lu h an an g i lan g d e-
talyen g i si n am a. M ay i lan g p an g-u gn ay
n a gi n am i t. H i n d i n a d ap at i si n am a an g
i b a p an g d etalye.
1 M agsan ay P a H i n d i m ali n aw an g p aglalah ad n g b a-
lan gkas.
Walan g p an g-u gn ay n a gi n am i t.
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I sa-i san g i p atu koy sa m ga m ag-aaral an g p an ga-
lan n g m ga h alam an g gam ot n a n asa m esa.
Itanong: An o kaya an g kau gn ayan n i ton g m ga h ala-
m an g gam ot n a i to sa ati n g arali n n gayon ?
T alakayin an g P aggam it n g S alita sa P an gu n gu sap,
p . 1 6 9 .
Itanong: An o an g d ap at tan d aan sa p agb ab asa n g ta-
h i m i k?
B . Paglinang
M agb i b i gay n g i sa o d alawan g tan on g h ab an g n agb a-
b asa u p an g sagu ti n .
C . Pagpapalalim
1 . P agsagot sa m ga tan on g sa b ah agi n g Sagutin, p . 1 6 7
2 . T alakayan an g p agb ab alan gkas n g m ga kai si p an ,
p . 1 6 8 .
3 . I p agawa an g Magsanay A, p . 1 6 8 .
97
D . Paglalapat
Petsa: __________________
Lagda: __________________
E . Pagpapahalaga
sa P aggan ap
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa m ga h alam an g gam ot at kab u ti h an g d u lot
n i to.
2 . P agb asa an g i si n u lat sa p an sari li n g jou rn al.
B . Paglinang
daan, p . 1 7 0 .
C . Pagpapalalim
1 . P asagu tan an g Magsanay A, B, at C, p . 1 7 1 .
G am i ti n an g su m u su n od n a p an g-u gn ay sa
p an gu n gu sap .
ayon ki n a sap agkat b agam an at
ku n g ali n su n od u p an g
D . Pagsulat
T alakayi n an g P agkop ya n g T alasan ggu n i an ,
p . 1 7 2 .
I p agawa an g Magsanay A, p . 1 7 2 .
I p agawa an g MagsanayB, p . 1 7 2 .
A. Paghahanda
n g arali n .
Itanong: B aki t si n asab i n g n asa b aku ran lam an g an g
m aram i n g p an g-u n an g lu n as sa m ga karam d a-
m an ? An u -an o an g m ga h alam an g gam ot n a
i to?
B . Paglinang
Sabihin: M agtan i m n g m ga h alam an g gam ot sa
i n yon g b aku ran ku n g wala p a kayo n i to.
2 . P asagu tan an g su m u su n od :
M agli sta n g h alam an g gam ot at n g saki t n a n i -
lu lu n asan n i to.
Medisinal Lunas
1 .
2 .
3 .
4 .
5 .
sa m asaki t an g ti yan

98
P agd u gtu n gi n an g m ga h alam an g gam ot sa
kolu m A sa n i lu lu n asan n i to sa kolu m B .
A B
1 . b u h ok n g m ai s a. sa rayu m a
2 . d ah on n g b ayab as b . sa b ali sawsaw
3 . d ah on n g tan glad c. pan lan ggas sa su gat
4 . oregan o d . p am p ab ab a n g
p resyon
5 . d ah on n g b an ab a e. gam ot sa u b o
C . Pagpapalalim
T u ku yi n ku n g saan g asi gn atu ra i to n ararap at. P i li i n
an g sagot sa loob n g kah on . I su lat i to sa i yon g n otb u k.
1 . P agtatan i m n g m ga h alam an g gam ot
2 . P agti ti m p la n g m ga h alam an g gam ot
3 . P agd rowi n g n g m ga h alam an g gam ot
4 . P araan n g p aglu lu to o p agh ah an d a
5 . M ga h alam an g gam ot at ku n g saan i to i gagam ot
Agh am K aru n u n gan g P an tah an an
S i n i n g E lem en tary Agri cu ltu re
D . Pagpapahalaga
S a kalah ati n g p ap el, i su lat an g kab u ti h an g d u lot n g
p agkakaroon n g b oti ka sa b aku ran .
A. Paghahanda
Itanong: S i n o sa i n yo an g n akaran as n an g m ah i lo?
An on g p an g-u n an g lu n as an g i gi n am ot sa i yo?
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g san aysay
B . Paglinang
I p ari n i g an g san aysay n a i to:
Ang Dahon ng Bayabas
N asa p i lah an n an g u m agan g i yon si Ai lyn . U m aawi t
an g lah at n g L u p an g H i n i ran g n g b i gla n a lan g si yan g
n ap au p o. N ah i h i lo raw si ya. D ali -d ali si yan g b i n u h at at
d i n ala sa kli n i ka. K u m u h a n g m ga m ali li n i s n a d ah on
n g b ayab as si G n g. P recy H ern an d ez at ki n u yu m os i to.
P agkatap os, i p i n aam oy kay Ai lyn an g d ah on n g b ayab as.
P awi san g-p awi san si ya at n am u m u tla. Ayaw m agsali ta.
M aya-m aya p a, u n ti -u n ti n an g p u m u p u la an g
kan yan g m ga lab i . N akah i n ga n a si ya n g m alu wag. S al-
am at sa am oy n g d ah on n g b ayab as. G u m an d a n a an g
p aki ram d am n i Ai lyn .
1 . S i n o an g n ah i lo sa p i lah an ?
2 . An o an g i p i n aam oy sa kan ya?
3 . An u -an o an g m ah ah alagan g d etalye sa tekston g
n ari n i g?
C . Pagpapalalim
P agsu n u d -su n u ri n an g m ah ah alagan g p an gyayari
tu n gkol sa san aysay n a An g D ah on n g B ayab as.
1 . ___________________________________
2 . ___________________________________
3 . ___________________________________
4 . ___________________________________
5 . ___________________________________
Petsa: __________________
Lagda: __________________

99
G u m u p i t n g i san g b ali ta sa p ah ayagan n a an g p aksa
ay tu n gkol sa h alam an g gam ot at i d i ki t sa n otb u k.
P agkatap os i su lat an g m ah ah alagan g d etalye sa b ali ta.
B atayan g aklat, p p . 1 6 6 -1 7 3 , tsart n g san aysay, m ga tu n ay
n a h alam an g gam ot
Wi ka
P aki n ggan an g tekston g b ab asah i n ko. I su lat an g ti ti k lam an g n g
tam an g sagot sa m ga katan u n gan sa sagu tan g p ap el.
Bakit Maraming Mata ang Pinya?
S i P i n a ay i san g b atan g m agan d a, m ap u ti an g ku ti s n i ya,
at m aam o an g kan yan g m u kh a. N gu n i t, m ayroon si yan g kap i n -
tasan . Wala si yan g alam ku n d i m agp agan d a. K ah i t h i rap n a h i -
rap n a si Ali n g C h ed en g, an g kan yan g i n a, h i n d i n i ya i to ti n u tu -
lu n gan sa m ga gawai n . P atay n a an g tatay n i P i n a kaya si Ali n g
C h ed en g an g b u m u b u h ay sa kan i lan g m ag-i n a n an g m ag-i sa.
I san g araw, n agkasaki t si Ali n g C h ed en g. G u tom n a gu tom
n a si ya, kaya ti n awag n i ya si P i n a. An o b a? B aki t b a? p ad ab og
n a sagot n i P i n a sa kan yan g i n a, h ab an g ab alan g si n u su klay an g
kan yan g m ah ab an g b u h ok.
G u tom n a gu tom n a ako. I p aglu to m o ako n g p agkai n .
S u m u n od n am an si P i n a, n gu n i t p an ay an g d ab og n i ya.
H i n d i n i ya m aki ta an g m ga kasan gkap an g gagam i ti n n i ya sa
p aglu lu to kaya p an ay an g tan on g n i ya sa n an ay n i ya. N aku ,
m agkaroon ka san a n g m aram i n g m ata, p ah i m u tok n a b u lyaw
n i Ali n g C h ed en g sa n agd ad ab og n a an ak.
I san g araw, b i glan g n awala si P i n a. H i n an ap si ya n g
kan yan g i n a, n gu n i t h i n d i si ya n aki ta. S a h ali p , sa kan i lan g
h alam an an m ay tu m u b on g kakai b an g h alam an sa lu gar n a p a-
lagi n g i n u u p u an n i P i n a kap ag n ai i n i p i to sa loob n g kan i lan g
b ah ay. I n alagaan i to n i Ali n g C h ed en g, at d i -n aglaon , n am u n -
ga i to. N ap an si n n i Ali n g C h ed en g n a m aram i n g m ata an g
b u n ga n g h alam an . N aalaala n i ya an g si n ab i n i ya sa an ak n i ya
n oon g m agali t si ya d i to. T i n awag n i yan g P i n a an g h alam an .
S a katagalan , n agi n g P i n ya an g tawag d i to.
A. I su lat an g ti ti k lam an g n g tam an g sagot sa sagu tan g p ap el.
1 . An g kwen ton g n ari n i g ay i san g _b _?
a. ep i ko c. p ab u la
b . alam at d . p arab u la
2 . T u m u b o an g i san g kakai b an g h alam an sa _d _.
a. gi tn a n g b ah ay c. tab i n g taran gkah an
b . gi tn a n g h alam an an d . lu gar n a m ali m i t
u p u an n i P i n a
3 . I n u tu san n i Ali n g C h ed en g si P i n a n a _a_.
a. m aglu to n g p agkai n c. m aglab a n g m aru -
ru m i n g d am i t
b . m agli n i s n g b ah ay d . m agwali s sa b aku ran
4 . An g kwen to n i P i n a ay _d _.
a. totoo c. d i -gaan on g totoo
b . m aaari n g totoo d . d i -totoo
B . I su lat an g PT ku n g an g m ay salu n ggu h i t n a p an gn galan g p an -
tan gi , PB ku n g i to ay p am b alan a, at L ku n g lan sakan .
_P B _ 5 . An g salb ah en g b ata ay m ab i li s n a tu m akb o.
_P B _ 6 . Aktres p ala an g h i n i h i n tay n g m aram i n g m ga tao.
_L __ 7 . T alagan g m ah u say an g koron g u m awi t sa si m b an g
_P T _ 8 . P wed e b an g m ah i ram an g i yon g F loran te at L au ra?
1 00
C . I su lat an g S ku n g an g p an gn galan ay si m u n o, P ku n g gi n am i t n a
p an g-u ri , GP ku n g gan ap an , at PL ku n g p i n aglalaan an .
_P L _ 9 . An g b u laklak n a i to ay p ara kay B b . C red i to.
_G P _ 1 0 . N agp i kn i k si la sa i log kah ap on .
_P __ 1 1 . S i ya an g kai b i gan ko.
D . S u ri i n an g p an gh ali p n a m ay salu n ggu h i t.
I su lat sa sagu tan g p ap el an g ti ti k lam an g n g tam an g sagot.
P i li i n sa loob n g kah on an g kasagu tan .
a. p an ao d . p atu lad
b . p an an on g e. p an aklaw
c. p am atli g
_d _ 1 2 . G an yan n ga an g d ap at m on g gawi n .
_b _ 1 3 . An o b a n am an an g m an gyayari sa i yo?
_c_ 1 4 . S i ge, d oon n a lan g ki ta h i h i n tayi n .
E . S u ri i n an g p an d i wan g m ay salu n ggu h i t. I su lat an g ti ti k n g u ri n g
p an lap i n g gi n am i t sa sagu tan g p ap el.
a. sa u n ah an c. sa gi tn a
b . sa h u li h an d . sa u n ah an at h u li h an
o kab i laan
_d _ 1 5 . B i gla n a lan g n agtakb u h an an g m ga taon g n asa
restoran .
_c_ 1 6 . M ayroon p alan g si ra-u lon g i b i g p u m asok d i to.
_a_ 1 7 . B i gla ri n g u m ali s an g lu ku -lu ko n an g m ay n atan awa-
n g p u li s.
Pagbasa
A. An o an g kasi n gkah u lu gan n g sali tan g m ay salu n ggu h i t? I su lat
an g ti ti k lam an g n g tam an g sagot sa sagu tan g p ap el.
_b _ 1 8 . N aan tala an g p agsi si m u la n g p alatu n tu n an d ah i l sa
m alakas n a u lan .
a. n aab ala an g p alatu n tu n an
b . h in di agad n akapagsim u la an g palatu n tu n an
c. n asi ra an g p alatu n tu n an
d . m ad ali n g n atap os an g p alatu n tu n an
_c_ 1 9 . An g m ati kas n a p ri n si p e ay ki n agi li wan n g m aram i n g
tao sa p alasyo d ah i l sa kan yan g an yo.
a. m ayab an g c. m agan d a an g ti n d i g
b . m ati n gkad d . m ab ai t
_c_ 2 0 . D i -m ati n gkalan g kasi yah an an g n alarawan sa m u kh a
n g kawawan g p u lu b i .
a. b ah agyan g n atu wa c. sob ran g n atu wa
b . d i -gaan on g n atu wa d . h i n d i n atu wa
_c_ 2 1 . An g rep eke n g kam p an a ay u m aab ot sa gi li d n g b u n -
d ok.
a. ku lay c. tu n og
b . h u gi s d . b ati n gaw
B . I su lat an g tam an g p agkakaayos n g m ga sali ta sa tatlon g u n an g
m ga ti ti k sa p aalp ab eton g F i li p i n o.
_c_ 2 2 . 1 P ri n sesa 3 p rob i n sya
2 p ran gka
a. 1 -2 -3 c. 2 -1 -3
b . 3 -2 -1 d . 3 -1 -2
_b _ 2 3 . 1 d ram ati sta 3 d ragon
2 d roga
a. 1 -2 -3 c. 2 -3 -1
b . 3 -1 -2 d . 3 -2 -1
101
C . B asah i n n an g tah i m i k an g talata. P i li i n sa talaan an g an gkop n a
p am agat. I su lat an g ti ti k lam an g n g tam an g sagot.
An g ti gd as ay i san g lu b h an g n akah ah awan g saki t n a
karan i wan g h ati d n g ep i d em ya. K aram i h an sa m atatan d a ay
n agkaroon n a n g ti gd a, kaya sa kan i la ay kakau n ti an g p a-
n gan i b , sap agkat an g saki t n a i to ay b i h i ran g d u m ap o n an g
d alawan g u li t sa tao ri n g i yon . An g ti gd as ay karan i wan g
m ay m ga si n tom as n a d ap at m alam an u p an g m ab i gyan n g
kau ku lan g lu n as.
_d _ 2 4 . a. An g E p i d em ya
b . M ga S i n tom as n g T i gd as
c. M ap an gan i b n a T i gd as
d . An g T i gd as
D . I su lat sa p ap el an g S ku n g an g m ay salu n ggu h i t n a kagan ap an ay
san h i , at B ku n g an g p i n ah i h i wati g ay b u n ga.
_S _ 2 5 . K on ti lan g p ala an g n akarati n g sa p arty kagab i .
M asyad on g m alakas an g u lan .
_B _ 2 6 . N atalo sa p ali gsah an sa p ag-awi t si N en en g.
L ab i s an g ti wala n i ya sa kan yan g sari li .
E . I su lat an g T ku n g totoo an g p ah ayag, at O ku n g op i n yon lam an g.
_T _ 2 7 . An g wala sa ayos n a p aggam i t n g tu b i g at ku ry-
en te ay n agd u d u lot n g m alaki n g gastos sa p am -
i lya.
_O _ 2 8 . Araw-araw, b awat n egosyan te ay m alaki an g
ti n u tu b o.
Pagsul at
S u m u lat n g i san g an u n syo sa p atalastas tu n gkol sa n alalap i t n a
p agd i ri wan g n g B u wan n g Wi ka sa p aaralan . An yayah an an g lah at sa
i san g p alatu n tu n an g i d araos. S u n d i n an g b alan gkas sa i b ab a:
2 9 -3 0 . Ano: ____________________________________
Saan: ____________________________________
Kailan: ____________________________________
Paki ki ni g
P aki n ggan g m ab u ti an g kwen to.
Ang Sakong ni Achilles
I san g b ayan i n g G ri yego si Ach i lles. M aki si g, m alakas
at m atap an g si ya.
N an g san ggol p a si Ach i lless, i n i lu b og si ya n g kan yan g
i n a sa I log S tyx. M ay p an i wala an g m ga G ri yegon g h i n d i
m asasaktan an g an u m an g b ah agi n g katawan g n ab asa sa
i log n a i to. B u on g katawan n i Ach i lles ay n ab asa, m ali b an
sa kan yan g sakon g n a si yan g h i n awakan n g kan yan g i n a
n an g si ya y i lu b og. H i n d i n ga n aan o si Ach i lles sa m ga
p aki ki lab an g kan yan g p i n u n tah an at p i n an gu n ah an .
N gu n i t m i n san si yan g n asu gatan n an g m alu b h a.
T i n am aan si ya sa sakon g n g si b at n i P ari s, i san g p ri n si -
p en g T rojan o. I ki n am atay n i ya i to.
1 . S i n o si Ach i lles?
a. i san g b ayan i n g K asti la c. i san g b ayan i n g G ri yego
b . i san g b ayan i n g T rojan d . i san g b ayan i n g H ap on
2 . An o an g p an i n i wala n g m ga G ri yego tu n gkol sa I log S tyx?
a. h i n d i m asasaktan an g an u m an g b ah agi n g katawan g
n ab asa sa i log n a i to
b . h i n d i m agkakasaki t
c. h i n d i tatan d a
d . m agi gi n g m atap an g an g si n u m an g m ab asa sa i log
3 . An on g b ah agi n g katawan n i Ach i lles an g h i n d i n ab asa?
a. an g leeg c. m ga d ali ri
b . an g sakon g d . u lo
4 . B aki t n am atay si Ach i lles?
a. T i n am aan si ya sa p u so n g si b at.
b . T i n am aan si ya sa n oo n g si b at.
c. T i n am aan si ya sa sakon g n g si b at.
d . T i n am aan si ya sa b i n ti n g si b at.
1 02
Yunit III Ating Kalinangan, Pagyamanin
N agkakaroon an g m ga m ag-aaral n g gan ap n a kakayah an n a m aki p agtalastasan at m akau n awa n g m ga kon sep to sa p agki lala at p ag-
u n awa sa n ari n i g, n ab asa, at n ab u o n i yan g kayari an g p an gwi ka sa p agsali ta at p agsu lat n a an yo.
N agkakaroon an g m ga m ag-aaral
n g kaalam an sa:
p agki lala sa op i n yon at katoto-
h an an
p agb u o n g b alan gkas
p agki lala sa m ga p an g-u ri
p agki lala sa talatan g n aglala-
rawan
p agp ap ah alaga sa sari li n g p a-
n i ti kan
p agku h a n g i m p orm asyon sa
grap at tsart
p agki lala sa m atali n gh agan g
sali ta
p aggam i t sa i b a t i b an g an tas
n g p an g-u ri
p agsu lat n g p aksan g d i wa n g
p agsu lat n g talatan g n agh a-
h am b i n g
p agb i b i gay h alaga sa i san g i n a
p aggam i t n g i n d eks at b i b li -
ograp i
N aki ki lala an g p agkakai b a n g
op i n yon sa katotoh an an
N akakab u o n g b alan gkas
N agagam i t an g an gkop n a
p an g-u ri
N akasu su lat n g talatan g n ag-
lalarawan
N ai p ap aki ta an g p agp ap ah ala-
ga sa ati n g p an i ti kan
N ab ab asa at n au u n awaan an g
m ga i m p orm asyon sa grap at
tsart
N agb i b i gay kah u lu gan an g
m ga m atatali n gh agan g sali ta
N agagam i t an g i b at i b an g an -
tas n g p an g-u ri
N atu tu koy an g p aksan g d i wa
n g n ap aki n ggan g teksto
N akasu su lat n g talatan g
n agh ah am b i n g
ga sa i n a
S a p agb ab asa o p aki ki n i g,
m ah alagan g m aki lala an g p agka-
kai b a n g katotoh an an sa op i n yon
lam an g.
M ai b i gay an g m ga ka-
h u lu gan n g m ga sali ta sa
i b at i b an g p araan m agi n g
i to y m atali n gh aga o d i -
p am i lyar n a sali ta.
An g p aggam i t n g d i ksyu -
n aryo, at i b a p an g san g-
gu n i an ay m ah alaga
u p an g m akaku h a n g i m -
p orm asyon g kai lan gan .
N ari yan d i n an g i n d eks at
b i b li ograp i .
An g p agb u o n g b alan gkas,
p aggawa n g lagom o
b u od , p aggu n i ta sa m ga
d etalye n g kwen to n g
m ga m ab i san g p araan
u p an g m ai ki n tal sa i si p an
an g n ab asa o n ap aki n g-
gan g teksto.
B aki t kai lan gan m asu ri an g m ga
p ah ayag ku n g i to ay katotoh a-
n an o op i n yon lan g
An u -an on g p araan m aaari n g
m alam an o m atu koy an g ka-
h u lu gan n g m ga d i -p am i lyar,
m ah i rap at m atali n gh agan g sali -
ta?
S a p aan on g p araan ka m aka-
kaku h a n g m ga i m p orm asyon
n a kai lan gan m o sa i yon g p ag-
aaral?
P aan o m ap ad ad ali an g p ag-alala
sa m ga tekston g n ab asa o n ari n -
i g?
B aki t m akatu tu lon g sa p ag-
li n an g n g kakayah an g u m u n awa
an g p agb i b i gay n g h i n u h a sa su -
su n od n a p an gyayari sa kwen to?
An o an g m akatu tu lon g sa i yo
sa p agsasali ksi k at p agku h a n g
i m p orm asyon ?
K aylan d ap at gam i t an g su gn ay
n a p an gb ay?
1 03
p agp ap alawak n g talasali taan
sa tu lon g n g kasalu n gat sa ka-
h u lu gan
p agtala n g m ga sali tan g p an -
u ri n g
p agsu lat n g tu lan g walan g tu g-
m a
p agp ap aki ta n g p aggalan g at
p agd aki la sa m ga gu ro
p aggam i t n g d i ksyu n aryo
p aggam i t n g i b a p an g san ggu -
n i an
p agtatala n g m ga su gn ay n a
p an g-ab ay
p agsu lat n g lagom /b u od
p agp ap ah alaga sa i b at i b an g
lu gar sa b an sa
p agsasab i n g m ga sali tan g m ay
kau gn ayan sa p an d am a
p agb u b u o n g kasu n od n a
p an gyayari sa ku wen to o
h i n u h a
p agtu koy sa m ga sali tan g m ay
p an g-an gkop
p agp ap ah alaga sa p agku kwen -
tu h an
p agsab i n g kah u lu gan n g m ga
sali ta ayon sa gam i t
p agki lala sa u ri n g talatan g
n ap aki n ggan
p agm am alaki sa ku ltu ran g
P i li p i n o
p agsu su ri sa kayari an n g sali ta
N agagam i t an g i n d eks at b i b -
li ograp i
N ap alalawak an g kah u lu gan
n g sali ta sa p am am agi tan n g
kasalu n gat n a kah u lu gan n i to
m ga p an u ri n g n a p an g-u ri at
p an g-ab ay
N akasu su lat n g tu lan g walan g
tu gm a
N ai p aki kta an g p aggalan g at
p agp ap ah alaga sa m ga gu ro
d i ksyu n aryo
N agagam i t an g i b a p an g san g-
gu n i an
N aki ki tala at n agagam i t an g
su gn ay n a p an g-ab ay
N akasu su lat n g lagom o b u od
ga sa i b at i b an g lu gar sa b an sa
N ai tatala an g m ga sali tan g
kau gn ay sa p an d am a
N asasab i n g su m u su n od n a
p an gyayari sa kwen to
N n agagam i t n an g wasto an g
m ga p an g-an gkop
N ai p ap aki lala an g p agp ap a-
h alaga sa p agku ku wen tu h an
N ai p aki ki ta an g p agp ap ah al-
aga n g sali ta sa p am am agi tan
n g gam i t sa p an gu n gu sap
N asasab i an g kah u lu gan n g
sali ta sa p am am agi tan n g
gam i t sa p an gu n gu sap
N ali li n an g d i n an g kasan ayan g
m agi n g m ap an u ri sa p agb i b i -
gay n g h i n u h a o kasu n od n a-
p an gyayari sa tekston g n ab asa
o n ari n i g.
M aram i n g ri n g i m p orm asyon
an g m aki ki ta at m aku ku h a sa
grap at tsart.
S a wi ka, m ah alagan g m aki la-
la at m agam i t an g an gkop n a
m ga p an u ri n g, p an g-aan gkop ,
su gn ay n a p an g-ab ay, p an gat-
n i g, p an d i wa u p an g h i gi t n a
m agi n g m ab i sa at ep ekti b o
an g p aki ki p agtalastasan .
An g p agsu lat an g p i n akab a-
tayan n g n atu tu n an . D i to
i p ap asok an g m ga n atu tu n an
n g wi ka, p agb asa at p agsasal-
i ta ku n g kaya t d ap at m agi n g
m ai n gat at su n d i n an g m ga
p am an tayan sa p agsu lat li h am
m agi n g i to y p agkakalakal, h u -
m u h i n gi n g tu lon g, at i b a p an g
li h am ; tu gm a.
K u n g i su su lat n am an ay ta-
lata ki n akai lan gan alam m o
an g layu n i n m o sa p agsu lat
u p an g m ap i li m o an g an gkop
n a gagam i ti n g talata.
N aglalarawan b a, n agp ap ali -
wan ag o n agh ah am b i n g.
An on g p an g-an gkop an g d ap at
gam i ti n ku n g an g sali ta ay n a-
tatap os sa a, n ?
An g m ga p an gatn i g b a ay m aaa-
ri n g gam i ti n kah i t sa an on g u ri
n g sali ta o p an gu n gu sap ?
An on g b ah agi n g p an an ali ta an g
gi n agam i t sa p agb u o n g tagu b i -
li n o p an u to?
An o an g i b at i b an g b ah agi n g li -
h am p an gkalakal?
P aan o i si n u su lat an g li h am n a
h u m i h i n gi n g tu lon g?
P aan o b u m u o n g tu lon g walan g
tu gm a?
B aki t kai lan gan g m atu tu n an
an g i b at i b an g u ri n g p aglalah ad
n g talata?
B aki t d ap at n ati n g p ap u ri h an at
p ah alagah an an g D i yos?
P aan o m o i p i n aki ki ta an g p ag-
m am ah al m o sa i yon g i n a, gu ro
o b ayan ?
1 04
p agb i b i gay n g h i n u h a
p agp i li n g an gkop n a p an gat-
n i g
p agsu lat n g li h am
p agtu lon g sa kap wa
p agp ap alawak n g talasali taan
p aggu n i ta sa d etalye n g kwen -
to
p agsagot sa m ga p alasi p an o
b u gton g
p agsu n od sa p an u ton g n ap a-
ki n ggan
p aggam i t n g p an d i wa sa
p au tos n a p an gu n gu sap
p aggam i t n g ku wi t at p an i p i sa
p an gu n gu sap
p agp ap ah alaga sa b u on g P i li -
p i n o
p aggam i t n g cli n e sa m ga sali -
tan g m agkakau gn ay
p agsasagawa n g d alawan g u ri
n g m ab i li san g p agb asa
p agsu n od sa tagu b i li n g n ari -
n i g
p agsasali ksi k sa i m p orm asyon
p an an ali g sa P an gi n oon
N aki ki lala at n akab u b u o n g
i b at i b an g u ri n g talata
N ai p aki ki ta an g p agm am alaki
sa ku ltu ran g P i li p i n o
N asu su ri an g kayari an n g
i san g sali ta
N agagam i t an g an gkop n a p a-
n gatn i g
N akasu su lat n g an gkop n a
p an gatn i g
N akasu su lat n g su lat
N akatu tu lon g sa kap wa
N ap alalawak an g talasali taan
N agu gu n i ta an g d etalye sa
kwen to
N akasasagot sa d etalye n g
kwen to
N akasasagot sa m ga p alai si -
p an o b u gton g
N akasu su n od sa p an u ton g
n ap aki n ggan
N agagam i t an g p an d i wan g
p au tos sa p an u to
N agagam i t an g ku wi t at p an i p i
sa p an gu n gu sap
N ai p aki ki ta an g p agp ap ah ala-
ga sa laron g P i n oy
N agagam i t an g cli n e sa p agp a-
p aki ta n g kasi d h i an n g m agka-
kau gn ay n a sali ta
B i lan g m ag-aaral n a ti n u ru an g
m agi n g m aka-D i yos, m akatao,
m akab ayan at m aka-kali kasan ,
m ah alagan g h i n d i n ati n kali g-
taan an g p atu loy n a p an an ali g
sa D i yos, p agp ap ah alaga sa
i n a, gu ro, ati n g b ayan at sa
ati n g p agka-P i li p i n o.
1 05
N ai sasagawa an g d alawan g
p araan n g m ab i li san g p agb asa
N akasu su n od sa tagu b i li n g
n ari n i g
N akasasali ksi k n g m ga i m p or-
m asyon
N ai p aki ki ta an g p an an ali g
P an gi n oon
Kaalaman: Kakayahan:
p agkakai b a n g op i n yon sa katotoh an an
p agb ab alan gkas
p an g-u ri , i b a t i b an g an tas n g p an g-u ri
p agku h a n g i m p orm asyon sa grap at tsart
p agki lala sa talatan g n aglalarawan
m atali n gh agan g sali ta
p agki lala n g p aksan g-d i wa n g n ap aki n ggan g teksto
p agki lala n g m ga su gn ay n a p an g-ab ay
p agb u b u o n g kasu n od n a p an gyayari sa kwen to o h i n u h a
p agsu su ri n g kayari an n g sali ta
p agb u o n g b u od o lagom
waston g p aggam i t n g m ga p an g-an gkop at p an gatn i g
p agb i b i gay n g h i n u h a
p aggu n i ta sa d etalye n g kwen ton g n ap aki n ggan
p aggam i t n g p an d i wa sa p au tos n a p an gu n gu sap
waston g gam i t n g ku wi t at p an i p i sa p an gu n gu sap
p aggam i t n g cli n e sa m ga sali tan g m agkakau gn ay
m ga sali tan g kau gn ay n g p an d am a
waston g p aggam i t n g i n d eks, b i b li ograp i , d i ksyu n aryo, at i b a
p an g san ggu n i an
p agki lala sa m ga sali tan g m agkasalu n gat n g kah u lu gan
p agb u o n g b alan gkas
p agsu lat n g talatan g n aglalarawan , b u od o lagom
p agb i gay kah u lu gan sa m ga m atali n gh agan g sali ta
pagsu lat n g talatan g n aglalarawan , n agpapaliwan ag at n agh ah am bin g
p agsu lat n g talatan g tu lan g walan g tu gm a
p agtu koy n g p aksan g d i wa n g n ap aki n ggan g teksto
paggam it n g in deks, bibliograpi, diksyu n aryo at iba pan g san ggu n ian
p agki lala n g su gn ay n a p an g-ab ay
p agtatala n g m ga sali tan g kau gn ay n g p an d am a
p agsu su n u d -su n od n g m ga p an gyayari sa kwen to
p aggam i t n g m ga p an g-an gkop
p agsu su ri n g kayari an n g sali ta
p aggam i t n g an gkop n a p an gatn i g
p agsu lat n g li h am
p agsu su ri n g m ga d etalye n g kwen to
p agsagot sa m ga p alai si p an o b u gton g
p agsu n od sa p an u ton g n ap aki n ggan
p aggam i t n g p an d i wan g p au tos sa p an u to
p agp ap ah alaga sa i n a, gu ro at ku ltu ran g P i li p i n o
p agp ap ah alaga sa D i yos, kap wa-P i li p i n o at kali kasan
1 06
P Produkto
P agp ap ali wan ag n g ka-
h u lu gan g h ati d n g sakn on g n g
tu la
P Pagganap
B asah i n an g tu la sa p a-
h i n a 1 7 4 at p u m i li n g sakn on g
n a i p ali li wan ag sa talata.
K ali n an gan g P i li p i n o ay
n ai i b a
S a gi tn a n g kri si s, i to y
m aki ki ta
M ga kalam i d ad at
an u m an g trah ed ya
B u kas sa p agtu lon g, an g
p u so n g b alan a.
M ay sari li n g kasaysa-
yan g m ai p agm am alaki
M ay sari li n g p an i ti kan ,
wi ka t p ag-u u gali
M ay kali n an gan g m aa-
yos, m ab u ti t katan gi tan gi
M ay ti b ay n g p an an ali g
sa P oon g M ap agkasi .
An u m an g p agsu b ok ay
m alalam p asan
An u m an g trah ed ya ay
n ap agagaan
D ah i l b awat i sa ay n ag-
d ad am ayan
N asa p u so t i si p an an g
p agtu tu lu n gan .
4 M alali m at m alawak an g
p aglakay sa p aksa n g sakn on g.
N asu su n od an g m ga p am an -
tayan sa p aglap i t, p asok, gam i t
n g m alalaki n g ti ti k at b atas sa
p aggan ap .
3 M ay h i n d i n asu n od sa m ga b a-
tayan sa p agsu lat. N akab u o n g
p ali wan ag.
2 D i -gaan on g n ai p ali wan ag
an g talakay. M ay m ga m ali sa
gam i t n g b atas at m alaki n g
ti ti k.
1 K u lan g n a ku lan g sa p ali wa-
n ag. M aram i n g m ali sa p agsu -
lat.
An tas/M arka
4 N ap akah u say
3 M ah u say
1 M agsan ay P a
* M ga sagot sa m ga P agsasan ay sa B awat Arali n
* L agu m an g P agsu su li t n g Yu n i t
* M ga P agtataya sa B awat Arali n
* M ga T akd an g G awai n sa N otb u k
* M ga K asan ayan g I n terakti b o sa C D -R O M at i -L earn /i T each
sa Vi b al Web si te
1 07
1. I pabasa ng malakasat padula ang kwento ni Bi dasari
Talakayi n ang pagkakasunud-sunod ng pangyayari
2. I pasagot ang mga pagsasanay
3. Talakayi n ang pang-uri . Bayaang magbi gaysi la ng hali mbawa
4. I pasulat ang magagandang pook ng bansa at magpasulat ng tula
5. M agpagawa ng album ng magagandang pook at i paguhi t ang mga
pag-uuri ng naghahambi ng
6. I turo ang paggami t ng di ksyunaryo, tsart at grap
7. M aglaro ng larong Pi li pi no at i pasulat ang kani lang karanasan
habang naglalaro
8. I pakopya ang mapa ng M ari ki na at Bohol. Pasulati n si la ng pagta-
lastasna nag-aanyaya
1 . M ga Arali n 2 1 -3 0 Yu n i t I I I n g U gn ayan 5 T eksto at G ab ay sa P agtu tu ro
at P agkatu to b atay sa U b D
2 . i -L earn /i -T each Acti vi ti es ( i-learn.vibal.publishing/i-teach.vibalpublshing.
com
3 . C D -R O M Acti vi ti es
1 08
YUNIT III ATING KALINANGAN,
PAGYAMANIN
Aral i n 21 Bi dasari
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N aki ki lala an g p agkakai b a n g op i n yon sa katoto-
h an an
N akagagawa n g b alan gkas n g b i n asan g kwen to
2 . Wi ka
N asu su ri ku n g p alarawan o p asalaysay an g
n ap aki n ggan g talata
N agagam i t an g an gkop n a p an g-u ri sa p aglala-
rawan
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g talatan g n aglalarawan
N ab i b i gyan g-h alaga an g p an i ti kan b i lan g b ah agi
n g ku ltu ra
B . Paksang Aralin
1 . P agki lala sa P agkakai b a n g O p i n yon sa K atotoh an an
2 . P aggawa n g B alan gkas sa B i n asan g K wen to
3 . P agsu su ri K u n g P alarawan o P asalaysay an g N ap a-
ki n ggan g T alata
4 . P aggam i t n an g An gkop n a P an g-u ri sa P aglalarawan
5 . P agsu lat n g T alatan g N aglalarawan
6 . P agb i b i gay-h alaga sa P an i ti kan B i lan g B ah agi n g
K u ltu ra
1 . B i lan g m ap an u ri n g m am b ab asa, m ah alagan g m ab ati d
at m atu koy an g p agkakai b a n g op i n yon sa katotoh a-
n an d ah i l h i n d i lah at n g m ab ab asa o m ari ri n i g ay
katotoh an an .
2 . An g p aggawa n g b alan gkas sa b i n asan g kwen to an g
p i n akam ab i san g p araan u p an g m akab u o n g p agla-
lagom n i to.
3 . An g talata ay m aaari n g n aglalah ad , n aglalarawan ,
n agsu su n u d -su n od n g m ga p an gyayari , o n agp ap ali -
wan ag. S a p aglalarawan n g m ga tau h an sa kwen to,
talatan g n aglalarawan n g katan gi an an g i su su lat.
4 . An g p aglalarawan ay h i n d i ep ekti b o ku n g h i n d i
gagam i t n g m ga p an g-u ri o sali tan g n aglalarawan .
An g p an g-u ri an g n agb i b i gay-ku lay sa an u m an g u ri n g
kom u n i kasyon .
5 . S a p agsu lat n g talatan g n aglalarawan , m ah alagan g
su n d i n an g m ga p am an tayan sa p agsu lat n g talata.
6 . An g p an i ti kan an g salam i n n g ati n g ku ltu ra. M ah ala-
gan g i to an g ati n g p an galagaan p ara sa su su n od p an g
h en erasyon .
1 . B aki t m ah alagan g m ab ati d an g p agkakai b a n g op i n -
yon sa m akatotoh an an g p ah ayag?
2 . P aan o i si n asagawa an g p agb u o n g i san g b alan gkas n g
b i n asan g kwen to?
3 . B aki t talatan g n aglalarawan an g gi n agam i t u p an g i la-
h ad an g katan gi an n g tau h an n g i san g kwen to?
4 . P aan o b i n u b u o an g talatan g n aglalarawan ? An on g b a-
h agi n g p an an ali ta an g karan i wan g gi n agam i t d i to?
5 . An o an g d ap at tan d aan sa p agsu lat n g i san g talata?
6 . B aki t d ap at n ati n g p an galagaan an g ati n g p an i ti kan ?
An o an g kau gn ayan n i to sa ati n g ku ltu ra?
II. Katibayan ng Pagtataya
A. Produkto: T alatan g n aglalarawan
Pagganap: M agp asali ksi k n g i b a p an g ep i ko n g ati n g b an sa.
T u ku yi n an g p an gu n ah i n g tau h an n g ep i kon g
si n ali ksi k at gu m awa n g talatan g n aglalarawan
u kol sa tau h an n i to.
109
4 N ap akah u say K awili-wili at n akapu pu kaw n g
pan sin an g talatan g n abu o.
An gkop at epektibo an g m ga pan g-
u rin g gin am it. N asu n od an g pam an -
tayan n g pagsu lat n g talata.
3 M ah u say K awi li -wi li an g talatan g n ab u o.
An gkop an g m ga p an g-u ri n g gi n am i t
sa talata.
M ay i san g p am an tayan g h i n d i
n asu n od .
2 M ah u say-h u say D i -gaan on g n agi n g kawi li -wi li an g
talata. M ay i lan g d i -an gkop n a p an g-
u ri an g gi n am i t sa talata.
M ay d alawan g p am an tayan g
h i n d i n asu n od .
1 M agsan ay P a H i n d i n akap u p u kaw n g p an si n an g
talatan g n ab u o. M ay i lan g d i an gkop
n a p an g-u ri an g gi n am i t sa talata.
M ay tatlon g p am an tayan g h i n d i
n asu n od .
M ga S agot sa m ga P agsasan ay
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
P ab u ksan an g aklat sa kwen ton g B i d asari .
H ayaan g m agb i gay n g h i n u h a ku n g an o an g n ai s i p a-
h i wati g n g m ga larawan .
P iliin an g kah u lu gan n g m ga salita sa kolu m A sa
m ga salita sa kolu m B .
A B
1 . B i d asari a. seloso/selosa
2 . m ap an i b u gh u i n b. abay
3 . d am a c. patay
4 . n akab u rol d. isa sa m ga epiko n g M u slim
An u -an o an g p an u n tu n an sa p agb asa n an g
tah i m i k?
S agu ti n / I sagawa n g b awat p an gkat.
Pangkat I I sad u la an g b ah agi n g kwen to n a
gu stu n g-gu sto n g i n yon g gru p o.
Pangkat II K u m ath a n g tu la tu n gkol kay
B i d asari .
Pangkat III I gu h i t/I d rowi n g an g kwen to
ayon sa m ga p an gyayari .
Pangkat IV G u m awa n g i san g p oster tu n g-
kol sa aral n g kwen to.
B . Paglinang
S u b ayb ayan an g m ga b ata sa p agb asa n an g tah i m i k.
C . Pagpapalalim
1 . P ag-u u lat/ P agsasagawa n g b awat p an gkat sa gi n awa
n i la
2 . I p asagot an g m ga tan on g b atay sa kwen to.
3 . P agtalakay n g arali n sa Pagbasa tu n gkol sa:
- P agki lala n g op i n yon at katotoh an an
- P aggawa n g b alan gkas n g n ab asan g kwen to
4 . P asagu tan an g Magsanay, A at B, p . 1 7 7 .
5. I p agawa an g Magsanay A at B, sa p p . 1 7 8 -1 7 9 .
1 1 0
h alaan . N gu n i t alam n i lan g si la y m akab ab a-
n gon . L i kas sa m ga taga-I sla an g p agi gi n g m asi -
p ag at ___ an g p an i n i wala sa M aykap al.
m ati b ay m alalaki n g m atu lu n gi n
m alakas m ab i li s lakas
D . Pagsulat
T alakayi n an g kasan ayan sa P agsu lat, p . 1 8 2 .
2 . P agsasan ay sa P agsu lat A at B , p 1 8 2
A. Paghahanda
S alu n ggu h i tan an g p an g-u ri sa p an gu n gu sap .
1 . N ai s n i M an g M an y n a i li gtas an g kan i lan g
kau n ti n g kab u h ayan .
2 . M aali walas an g kalan gi tan n an g si ya ay lu m ab as
n g b ah ay.
3 . Alam n i yan g m alakas an g b agyon g d arati n g.
4 . N aki ta n i Warren an g walan g m alay n a b i kti m a
sa kalsad a.
5 . M ab i li s n a su m aklolo an g m ga b aran gay tan od
sa aksi d en te.
aralin .
An o an g tawag sa epiko n g m ga M u slim ? An o an g
m asasabi m o kay D iyu h ara?
B . Paglinang
2 . P agsagot sa p agsasan ay sa Ugnayan A at B, p . 1 8 3
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
E . Pagpapahalaga
P aggan ap
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa kwen ton g b i n asa
S i n o an g p an gu n ah i n g tau h an sa kwen to?
An on g aral an g n atu tu h an m o sa kwen to?
2 . P agb asa sa i si n u lat sa p an sari li n g jou rn al.
B . Paglinang
Tandaan, p . 1 8 0
C . Pagpapalalim
1 . I p agawa an g Magsanay A, B, C, at D, p . 1 8 1 .
P u n an n g an gkop n a p an g-u ri an g m ga p atlan g sa
talata u p an g m ab u o an g d i wa n i to. P i li i n an g sagot sa
loob n g kah on .
M atap os an g ____ n a u n os, n ai wan g h a-
los m ab u ra sa m ap a an g I sla. K ah i t ___ b ah ay
ay n awasak sa ___ n g h an gi n . S alam at sa D i -
yos at an g m ga n akati ra sa I sla ay ___ n a n a-
kali kas sa li gtas n a lu gar. D ah i l sa kalayu an
m atagal d u m ati n g an g tu lon g n g ___ p am a-

111
G u m awa n g alb u m n a n agp ap aki ta n g p agp ap a-
h alaga sa ati n g ku ltu ra. M aaari n g li m a lam an g o lah at
n g u ri sa p an i ti kan . H ali m b awa: b alagtasan , d u la, at
salawi kai n
C . Pagpapalalim
I d rowi n g sa p araan g kom i ks an g kwen to at ku layan .
D . Pagpapahalaga
T u ku yi n ku n g an on g p araan g kom i ks an g kwen to at
ku layan .
1 . An g Alam at n g S am p alok
2 . B i ag n i L am -an g
3 . M agti i s m am alu ktot h ab an g m ai kli an g ku m ot
4 . An g I ti m n a K u ti n g
5 . Ali n an g M ah alaga: U lan o Araw? P atu lan g
p agtatalo i to.
A. Paghahanda
1 . I tan on g sa m ga m ag-aaral ku n g an o an g p agkakai b a
n g tekston g p alarawan at tekston g p asalaysay.
H ayaan si lan g m agb i gay n g m ga h ali m b awa
G agab ayan i to n g gu ro u p an g h i gi t n i lan g m au -
n awaan an g p agkakai b a n g teksto
2 . I p ap aalala an g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g teksto/
talata.
B . Paglinang
I p ari ri n i g an g tekston g i to:
( M aaari i ton g i -tap e o kaya gu m am i t n g p u p p et
sa p agp ap ari n i g n i to. )
L u b og sa b ah a an g lah at n g b ah ay. Akalai n
m on g d agat an g b u on g b aryo. S a aki n g p u so n aroon
an g takot. T akot n a kasam a an g m ga m ah al ko sa b u -
h ay sa m ga i n an od o n alu b og sa b ah a. N an g san d ali n g
i yon gu sto kon g tu m alon sa h eli cop ter n a am i n g si n a-
sakyan . N gu n i t, h i n d i p wed e. H i n d i ako si S u p erm an .
I sa lam an g akon g rep orter.
S agu ti n an g su m u su n od n a tan on g.
S i n o an g n agsasalaysay sa tekston g n ari n i g?
An o kaya an g kau gn ayan n i ya sa m ga taga b ar-
yon g kan i lan g p i n u n tah an ?
B aki t si ya n aroon sa lu gar n a i yon ?
S a i yon g p alagay, li gtas kaya an g kan yan g m ga
m ah al sa b u h ay n a n aroroon ? M ay m agagawa kaya
si ya u p an g i to ay i li gtas?
An on g u ri n g teksto an g i yon g n ari n i g, p ala-
rawan o p asalaysay?
C . Pagpapalalim
T u ku yi n ku n g an g talatan g i p ari ri n i g n g i n yon g gu ro
ay p aglalarawan o p agsasalaysay.
M u li n g n ai tayo an g m ga n asi ra at n awasak n a
m ga b ah ay. M asaki t at n akap an lu lu m o an g n agi n g
kalagayan n g m ga n asalan ta n g lan d sli d e n gu n i t sa
m aagap at m ab i li s n a p agresp on d e n g L G U s at n g
m ga N G O s, n ai b san an g p i gh ati n g i to. An g m alala-
ki n g ku m p an ya ay n agp ad ala n g kan i lan g tu lon g
m ga p agkai n , ku m ot, gam ot at i b a p a. At sa p agh u p a
n g u n os, i i san g-tao an g lah at n a ku m i los u p an g tu lu -
n gan g m akab an gon an g m ga taga-roon . B u kal sa p u so
n g b awat i sa an g p agd am ay at p agm am alasaki t. H i n -
d i m ad ali p ara sa m ga n asalan ta an g kali m u tan an g
m ap ai t n a karan asan , n gu n i t sa tu lon g n g m ga taon g
m ay gi n i n tu an g p u so at m ay kakayah an g m agb i gay,
m ai i b san an g p ai t n g kan i lan g karan asan .
( Sagot: P alarawan )
P asu lati n an g m ga m ag-aaral n g talatan g
p asalaysay n a an g tem a ay tu n gkol sa p agtu lon g n a
kan i lan g n agawa.
1 1 2
Petsa: _______________
Lagda: ______________
P ab ali kan an g gi n awan g talata n g m ga m ag-aaral
tu n gkol sa tau h an n g si n ali ksi k n i lan g ep i ko.
T u m awag n g lim an g bata n a babasa n g kan ilan g isi n u lat.
I p asu ri i to sa m ga kam ag-aral ku n g talaga n ga b an g
talatan g p alarawan an g kan i lan g gi n awa.
B atayan g aklat, pp.1 7 5 -1 8 3 , cassette recorder, tape n g m ga
tekston g iparirin ig
Aral i n 22 Ang Ina sa Pami l yang Pi l i pi no
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N akaku ku h a n g i m p orm asyon sa grap o tsart
N aku ku h a an g kah u lu gan n g m atatali n gh agan g
sali ta
2 . Wi ka
N ai su su lat an g p aksan g d i wa n g p i n aki n ggan g
teksto
N agagam i t sa p aglalarawan an g i b a t i b an g
an tas n g p an g-u ri
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g talatan g n agh ah am b i n g n g d ala-
wan g tao/b agay/p an gyayari
N akap agb i b i gay-h alaga sa i san g i n a n g tah an an
B . Paksang Aralin
1 . P agku h a n g I m p orm asyon sa G rap o T sart
2 . P agku h a n g K ah u lu gan n g M atatali n gh agan g S ali ta
3 . P agsu lat sa P aksan g D i wa n g N ap aki n ggan g T eksto
4 . P aggam i t n g I b a t I b an g An tas n g P an g-u ri sa
P aglalarawan
5 . P agsu lat n g T alatan g N agh ah am b i n g n g D alawan g
T ao/B agay/P an gyayari
6 . P agb i b i gay-h alaga sa I san g I n a n g T ah an an
1 . I sa sa p araan n g p aglalah ad n g m ga i m p orm asyon ay
an g p aggam i t n g grap o tsart. An g p agku h a at p ag-
u n awa sa i m p orm asyon g n ari ri to ay m ah alaga.
2 . S a p aglalah ad n g i lan g akd a ay m ay m ab ab asan g m ga
m atatali n gh agan g sali ta n a si yan g n agb i b i gay ku lay
sa n atu ran g teksto. An g m ga sali tan g gan i to ay h i n d i
p an gkaran i wan at ki n akai lan gan an g i b ayon g p ag-
u n awa sa kah u lu gan n i to u p an g h i gi t n a kawi li h an
an g n ari n i g o n ab asan g teksto.
3 . U p an g m ai ki n tal sa i si p an an g an u m an g n ari n i g n a
teksto/akd a m ah alagan g m aku h a an g p aksan g d i wa
n i to sa gan i ton g p araan u p an g m ad ali n an g m ai b i gay
an g m ali li i t n a d etalye.
4 . G u m agam i t n g i b a t i b an g p an g-u ri sa p aglalarawan n g
tao, h ayop , b agay, o p an gyayari . I to ri n an g gi n agam i t
sa p agh ah am b i n g. K i n akai lan gan lam an g n a m agi n g
m ai n gat sa p aggam i t n g p an g-u ri . D ap at an gkop an g
p an g-u ri sa p aglalarawan g gagawi n .
5 . K ati b ayan n g p agkatu to an g m ai li p at i to sa p agsu lat.
An g p agsu lat gam i t an g m ga n atu tu h an tu lad n g
p agh ah am b i n g n g m ga kai si p an an g n agp ap ati b ay sa
n ali n an g n a kakayah an n g i san g m am b ab asa.
6 . An g p agp ap aki ta n g p agp ap ah alaga sa i san g i n a
ay i san g p araan n g p agp ap asalam at sa kan ya d ah i l
b i n i gyan ka n i ya n g p agkakataon g m ab u h ay. M alaki
an g u tan g n a loob n ati n sa kan i la.
113
1 . S a p aan on g p araan n aku ku h a an g i m p orm asyon m u la
sa grap o tsart?
2 . B aki t kai lan gan g m alam an an g kah u lu gan n g m ata-
li n gh agan g sali ta?
3 . P aan o n akatu tu lon g sa p ag-u n awa sa teksto an g p ag-
ku h a n g p an gu n ah i n g d i wa?
4 . An u -an o an g an tas n g p an g-u ri ? B aki t h i n d i p ala-
gi n g m agkatu lad o m agkap an tay an g p aglalarawan sa
p an gn galan ?
5 . P aan o m agagawan g kawi li -wi li an g talatan g i su su lat?
6 . B aki t kai lan gan g b i gyan g h alaga an g ati n g i n a?
A. Produkto: P agsu lat n g tu la
Pagganap: I larawan an g i yon g i n a sa p am am agi tan n g i san g
tu la. G u m am i t n g m ga m atatali n gh agan g sali ta.
lh am b i n g si ya sa i b an g i n a n a i yon g ki lala
L agyan n g tsek ( ) an g tap at n g an tas.
4 N ap akah u say K awili-wili an g n abu on g tu la, n atu -
tu koy an g h in ih in gin g paksa, gu m am it
n g iba t iban g an tas n g pagh ah am bin g,
gu m am it n g m atalin gh agan g salita.
3 M ah u say K awi li -wi li an g n ab u on g tu la, n atu -
koy an g h i n i h i n gi n g p aksa, gu m am i t
n g i b a t i b an g an tas n g p agh ah am b i n g
n gu n i t h i n d i gu m am i t n g m atali n gh a-
gan g sali ta.
2 M ah u say-h u say K awi li -wi li an g n ab u on g tu la,
n atu koy an g h i n i h i n gi n g p aksa n gu n i t
h i n d i gu m am i t n g i b a t i b an g an tas n g
p agh ah am b i n g at walan g gi n am i t n a
m atali n gh agan g sali ta.
1 M agsan ay P a N ah i rap an g b u m u o n g tu la sa h i n i -
h i n gi n g p aksa.
M ga S agot sa P agsasan ay/M ai kli n g P agsu su li t, I n te-
rakti b on g Arali n sa i -L earn at i -T each sa Vi b al web si te
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I p asagot an g b u gton g/kai si p an g i to:
K ah i t h i n d i ka p ah am d i to y m aram i kan g
m alalam an .
S ali tan g h i n d i alam d i to y b i n i b i gyan g-kah u lu -
gan .
P agtap ati n an g kah u lu gan n g m ga sali ta sa
kolu m A at m ga sali ta sa kolu m B .
A B
1 . n ap akatab a
n g p u so
2 . p lake
3 . gawai n g
p an si b i ko
4 . li kas
5 . i ti n agu yod
a. i san g b agay n a i b i n i b i gay
sa p i n ap aran galan n a yari
sa m etal
b . katan gi an g taglay m u la
p a sa p agsi lan g
c. p agm am ah al at kali gaya-
h an g n ad aram a
d . serbisyon g pam pam aya n an
e. i ti n an gki li k
I p asab i n g m u li sa m ga m ag-aaral an g p an u n tu -
n an sa tah i m i k n a p agb ab asa.
1 1 4
A. Paghahanda
1 . T u m awag n g i san g m ag-aaral/m agkap artn er at i p asa-
b i n g m u li an g kwen ton g b i n asa n an g n agd aan g araw.
( M ah alaga an g p agsu b ayb ay n g gu ro sa b ah agi n g i to. )
2 . I p ab asa sa i lan g m ag-aaral an g kan i lan g i si n u lat n a
p an sari li n g jou rn al ( tu n gkol sa kan i lan g n atu tu h an g
arali n ) .
B . Paglinang
1 . L i n an gi n an g kakayah an n g m ga m ag-aaral n a m atu -
tu koy/m au u ri an g K aan tasan n g P an g-u ri . I p ali li wa-
n ag i to n g gu ro.
2 . M agp ali tan n g ku ru -ku ro u kol d i to. P ap agb i gayi n an g
m ga m ag-aaral n g sari li n i lan g m ga h ali m b awa.
3 . S u b ayb ayan an g m ga m ag-aaral sa p agb u o n g p aglala-
h at sa b ah agi n g Tandaan, p . 1 9 0 .
C . Pagpapalalim
1 . I p ali wan ag an g p an u to sa p agsasan ay n a n asa aklat,
Magsanay A, B, C, p . 1 9 1 .
A. S ab i h i n an g kaan tasan n g p an g-u ri n g gi n am i t sa
p an gu n gu sap . I su lat an g sagot b ago an g b i lan g.
_____ 1 . P ara sa aki n , p i n akau li ran an g aki n g
i n a
_____ 2 . M asi p ag at m ati yaga an g lah at n g
i n a
_____ 3 . H i gi t n a m ati i si n an g i n an g m ag-
i san g n agtatagu yod sa kan yan g m ga
an ak
_____ 4 . D aki la an g lah at n g i n a sa m u n d o
_____ 5 . N ap akalawak n g kan i lan g p an g-
u n awa
B . Paglinang
1 . I i kot an g gu ro h ab an g tah i m i k n a n agb ab asa an g m ga
m ag-aaral.
2 . I p ali li wan ag sa m ga m ag-aaral an g n akatakd a n i lan g
gagawi n .
C . Pagpapalalim
1 . I p au u lat sa m ga m ag-aaral an g kan i lan g gi n awa.
( S a b ah agi n g i to m ah alaga an g p agsu b ay-
b ay n g gu ro. M aaari n g m agp ali tan n g ku ru -ku ro
an g m ga m ag-aaral. )
2 . I p asagot an g m ga tan on g n a n asa aklat, p p . 1 8 4 -
1 8 5 .
3 . I p ali wan ag an g arali n sa p agb asa.
4 . P agku h a n g i m p orm asyon sa grap at tsart.
5 . I p agawa an g Magsanay A, B, at C, p p . 1 8 7 .
6 . P ag-u sap an an g M atatali n h agan g S ali ta.
7 . I p agawa an g Magsanay A, B, at C, p p . 1 8 8 -1 8 9 .
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
d agan g p agsasan ay tu n gkol sa m atatali n gh agan g sali ta.
B i si tah i n an g i-learn.publishing.com. I p a-ch eck an g
Filipino Ugnayan 5 Yunit III Aralin 22 Ta-
lasalitaan. B i lan g gu ro, p u n tah an i to sa i-teach.vibal-
publishing.com.
E . Pagpapahalaga
P aggan ap
115
_____ 6 . M ay m ga i n a ri n g h i gi t n a m ah i gp i t
kaysa sa am a
____ 7 . M ayroon n ga d i yan g u b od n g
su n gi t eh .
____ 8 . B asta, p ara sa aki n , ako an g
p i n akam ap alad n a an ak d ah i l m ay
i n a akon g katu lad n i ya.
____ 9 . K ah i t an g ku li t-ku li t ko n ai i n ti n d i -
h an p a ri n n i ya ako.
____ 1 0 . An g p agm am ah al n g i san g i n a ay
walan g katu lad .
B . G am i ti n sa p an gu n gu sap an g m ga p an g-u ri ayon
sa h i n i h i n gi sa loob n g p an aklon g.
1 . m asu n gi t ( p asu kd ol)
2 . tah i m i k ( lan tay)
3 . m asayah i n ( p ah am b i n g)
4 . akti b o ( p asu kd ol)
5 . li gaya ( lan tay)
D . Pagsulat
P ag-u sap an an g kasan ayan g li li n an gi n sa p agsu lat.
I p ali li wan ag n g gu ro an g kah alagah an n i to. M agp ali -
tan n g ku ru -ku ro u kol d i to.
2 . I p agawa an g p agsasan ay n a n asa aklat, Magsanay A at
B, p . 1 9 2 .
a. An o an g p i n akam asayan g p an gyayari sa i yo n a
m ay kau gn ayan sa i yon g i n a? I su lat m o an g ka-
ran asan g i to at h u m an d an g b asah i n i to sa h arap
n g klase.
b . S u m u lat n g i san g talata n a n aglalarawan n g ka-
kai b an g katan gi an n g i yon g i n a.
A. Paghahanda
1 . I pasabi an g tem a n g aralin sa pam am agitan n g isan g
m aiklin g dayalogo. ( M ag-assign n g m ga batan g gagawa
n ito bago pa m an an g takdan g araw n g pagsasagawa
n ito.)
2 . I pasagot sa m ga bata an g tan on g n a ito:
P aan o bin igyan g h alaga n i L u cy an g kan yan g in a
ayon sa tekston g atin g n abasa?
B . Paglinang
1 . I p asasagot sa m ga m ag-aaral an g tan on g n a i lalah ad
sa i b ab a sa p am am agi tan n g p an gkatan g p agsasad u la.
Tanong: P aan o n i n yo i p i n aki ki ta an g p agp ap ah alaga
sa i n yon g i n a?
2 . I p asagot an g p agsasan ay sa aklat.
L agyan n g tsek ( ) ku n g n agp ap aki ta n g p ag-
m am ah al sa i n a at eki s ( ) ku n g h i n d i .
1 . B i n ab ati ko si ya tu wi n g u m aga lalo n a
kap ag b ertd ay n i ya.
2 . P alagi akon g n agm am an o sa kan ya.
3 . I n aalagaan ko si ya kap ag m aysaki t.
4 . S in u su n od ko an g m ga sin asabi n iya at payo.
5 . K u m u ku h a ako n g p era sa p i taka n an g
h i n d i n i ya alam .
C . Pagpapalalim
Atasan an g m ga m ag-aaral n a u m akda n g isan g awitin pa-
tu n gkol sa isan g in a. M aaari n ilan g gam itin an g ton o o h im ig n g
dati n g alam n a awit o lu m ikh a sila n g sarili n ilan g h i m i g.
1 1 6
D . Pagpapahalaga
G am i ti n an g tsekli st sa i b ab a u p an g b i gyan g h alaga
an g gi n awa n g m ga m ag-aaral. L agyan n g tsek ( ) an g an g-
kop n a kolu m .
Malinaw
( 5)
May
Kali-
nawan
( 4)
Di-
gaanong
Malinaw
( 3)
Magulo
( 2)
Walang
Naipakita
( 1)
1 . P agkakab u o n g
awi t
2 . M en sah e n g awi t
3 . P aggam i t n g an g-
kop n a sali ta
4 . K aan gku p an n g
ton o
5 . P agp ap aki ta n g
h alaga sa i n a
K AB U U AN
A. Paghahanda
1 . Itanong: P aan o kaya n i n yo m asu su kli an an g p ag-
m am ah al at p ag-aaru ga n g i n yon g i n a? ( H a yaan si -
lan g su m agot n g m alaya sa b ah agi n g i to)
2 . I p ali wan ag sa m ga m ag-aaral n a m akari ri n i g si la n g
i san g awi ti n I i n gatan K a n i C arol B an awa. ( I p ari ri -
n i g i to sa C D o tap e rekord er
B . Paglinang
1 . P agp ap ari n i g n g gu ro m u la sa C D n g i san g awi ti n
tu n gkol sa i n a
2 . P agsagot n g m ga m ag-aaral sa m ga katan u n gan tu n g-
kol sa n ari n i g n a awi ti n .
M ga m aaari n g i tan on g:
a. An o an g p am agat n g awi ti n ?
b . B aki t kaya i to an g i p i n am agat n g m ay akd a n g
awi t?
c. An on g u ri d aw n g b u h ay an g i b i n i gay n g i n a
ayon sa awi ti n ?
d . Ayon d i to, p aan o n i to su su kli an n g p agm am ah al
an g b u h ay n a i p i n agkaloob n g kan yan g i n a?
C . Pagpapalalim
I su lat sa sari li n g p an gu n gu sap an g p aksan g d i wa n g
n ap aki n ggan g teksto.
Petsa: _______________
Lagda: ______________
I su lat sa ku n g p aan o m o b i n i b i gyan g-h alaga an g i yon g
i n a.
B atayan g aklat, p p . 1 8 4 -1 9 3 , C D at C D p layer, larawan n g
i san g i n a, i -L earn at i -T each sa Vi b al web si te
Aral i n 23 Ang Guro at ang Kabat aan
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N agagam i t an g i n d eks at b i b li ograp i sa p agh an ap
n g m ga ti yak n a i m p orm asyon
N ap alalawak an g talasali taan sa tu lon g n g
kasalu n gat n a kah u lu gan n g sali ta

117
2 . Wi ka
N ai tatala an g m ga sali tan g p an u ri n g n a gi n am i t
sa n ap aki n ggan g tu la/seleksyon
N agagam i t an g m ga p an u ri n g sa p ari rala o
p an gu n gu sap
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g tu lan g walan g tu gm a
N ai p aki ki ta an g p aggalan g at p agd aki la sa m ga
gu ro
B . Paksang Aralin
1 . P aggam i t n g I n d eks at B i b li ograp i sa P agh an ap n g
T i yak n a I m p orm asyon
2 . P agp ap alawak n g T alasali taan sa T u lon g n g K asalu -
n gat n a K ah u lu gan n g S ali ta.
3 . P agh ah am b i n g n g P an g-u ri at P an g-ab ay
4 . P agb u o n g m ga T u lan g Walan g T u gm a
5 . P agsu lat n g T u lan g Walan g T u gm a
6 . P agp ap aki ta n g P aggalan g at P agd aki la sa m ga G u ro
1 . H i n d i lah at n g aklat ay m ay b i b li ograp i o talasan ggu -
n i an . N gu n i t m ai n am n a m atu tu n an an g p aggam i t n i to
d ah i l i to ay m akatu tu lon g u p an g m ap ad ali an g p agh a-
h an ap n g m ga i m p orm asyon . M ad ali n g m alam an ku n g
saan i b i n atay an g i m p orm asyon g n ab asa
2 . An g p agb i b i gay n g kasalu n gat n a kah u lu gan n g i san g
sali ta ay i san g p araan u p an g m ap alawak an g talasal i taan
n g i san g m am b ab asa. S a p am am agi tan n g kasalu n gat
ay m aaari m o n an g m atu koy an g i b i g sab i h i n n i to.
3 . An g m ga p an u ri n g n a sali ta tu lad n g p an g-u ri at p an g-
ab ay ay m ah alaga sa p agb u o n g p an gu n gu sap . N agi -
gi n g kawi li -wi li an g akd a ku n g m ayroon n i to. N gu n i t
d ap at m agi n g m ai n gat sa p agp i li n g waston g p an u ri n g
n a gagam i ti n .
4 . H i n d i lah at n g tu la ay d ap at m ay tu gm a. M aram i n g
tu lan g walan g tu gm a n a tu n ay n am an g n akawi wi li n g
b asah i n at p aki n ggan .
5 . An g m ga gu ro ay p an galawan g m agu lan g n g m ga
b ata. T u lad n g ati n g m ga m agu lan g d ap at n ati n si lan g
d aki lai n at p ah alagah an .
1 . P aan o n akatu tu lon g sa p agh ah an ap n g m ga i m p or-
m asyon an g b i b li ograp i ?
2 . B aki t kai lan gan d i n m alam an an g kasalu n gat n g i san g
sali ta?
3 . K ai lan d ap at gam i ti n an g m ga p an u ri n g n a p an g-u ri at
p an g-ab ay?
4 . P aan o b i n u b u o an g i san g tu lan g walan g tu gm a?
5 . B aki t kai lan gan g p ah alagah an an g m ga gu ro? P aan o
m o i p aki ki ta an g p agp ap ah alaga sa kan i la?
A. Produkto: T u lan g walan g tu gm a
Pagganap: S u m u lat n g i san g tu lan g walan g tu gm a tu n gkol
sa gu ro. G u m am i t n g m ga p an u ri n g.
4 N ap akah u say M ali n aw at tu n ay n a kawi li -wi li an g
n ab u on g tu la. An g p aksa ay m ali n aw n a
n ai lah ad . An gkop at wasto an g m ga p an -
u ri n g n a gi n am i t.
3 M ah u say M ali n aw at kawi li -wi li n g n ab u on g
tu la. N ai lah ad an g h i n i h i n gi n g p aksa.
M ay i b an g d i -an gkop n a p an u ri n g n a
gi n am i t.
1 1 8
2 M ah u say-
h u say
D i -gaan on g n agi n g kawi li -wi li an g
n ab u on g tu la. An g p aksa ay n ai lah ad .
M ay i lan g d i -an gkop n a p an u ri n g n a
gi n am i t.
1 M agsan ay P a D i -gaan on g n agi n g kawi li -wi li an g
n ab u on g tu la. An g p aksan g h i n i h i n gi ay
d i -gaan on g n ai lah ad . D i -an gkop an g m ga
p an u ri n g n a gi n am i t.
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I p aki ta an g larawan n g gu ro. I p alarawan an g
gu ro sa m ga b ata gam i t an g m ga p an g-u ri .
I p ali wan ag n a m aaari ri n g m au n awaan an g ka-
h u lu gan n g m ga sali ta sa p am am agi tan n g kasalu n gat
n i to.
I p asagot an g Magsanay A at B, p . 1 9 6 .
I p aalaala an g m ga p an u n tu n an sa p agb asa n g
tah i m i k.
I b i gay an g gagawi n n g b awat p an gkat.
Pangkat I P aan o m o i gagalan g an g m ga
gu ro? I sagawa sa p am am agi tan n g
p i p i n g p alab as.
Pangkat II I gu h i t an g gu ro at i larawan si ya.
Pangkat III L ap atan n g h i m i g an g tu la.
B . Paglinang
P atn u bayan an g m ga m ag-aaral ku n g lah at ay n agbabasa.
C . Pagpapalalim
1 . B i gyan n g sam p u n g m i n u to p ara m akap agp rakti s
2 . P agp ap aki ta n g gi n awa n g b awat gru p o
3 . H ayaan g m agb i gay n g p u n a an g m ga b ata at gu ro
4 . P ag-u sap an an g arali n sa p agb asa
P asagu tan an g Magsanay A at B, p . 1 9 6 .
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
D . Pagpapahalaga
P aggam it n g K atibayan sa P agtataya at K atibayan sa P aggan ap
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa b i n asan g tu la
S i n o an g d i n ad aki la sa tu la? B aki t d aw d ap at si -
lan g d aki lai n ?
2 . P agb asa sa i si n u lat sa p an sari li n g jou rn al
B . Paglinang
Tandaan, p . 1 9 8
C . Pagpapalalim

119
U pan g m apan galagaan an g atin g m ga gu ro, an o
an g atin g dapat n a gagawin at n g pam ah alaan ?
B . Paglinang
B aki t d ap at n ati n g b i gyan n g p ap u ri at p aran gal
an g m ga gu ro?
2 . I p asagot an g p agsasan ay sa aklat, p . 2 0 1 .
I su lat an g i yon g n ad aram a sa i yon g gu ro at i b i -
gay i to sa kan ya.
C . Pagpapahalaga
P aggam it n g K atibayan sa P agtataya at K atibayan
sa P aggan ap
D . Pagpapalalim
G u m awa n g i san g kard p ara sa i yon g gu ro.
E . Pagpapahalaga
L agyan n g ( ) ku n g gi n agawa m o at ( ) ku n g
h i n d i .
_____ 1 . B i n ab ati ko si ya saan ko m an m aki ta.
_____ 2 . I p i n agd ad ala ko si ya n g gam i t.
_____ 3 . K u n g m i n san b i n i b i gyan ko si ya n g kah i t n a
kard .
_____ 4 . M ali m i t akon g m agd ala n g sari wan g b u laklak sa
kan yan g p lorera.
_____ 5 . T u m u tu lon g ako sa p agwawali s n g si li d -aralan
A. Paghahanda
An u -an o an g gi n agam i t n ati n g p an u ri n g?
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g.
I tala an g m ga p an u ri n g n a gi n am i t sa seleksyon
T u ku yi n ku n g an g m ay salu n ggu h i t sa p an gu -
n gu sap ay gi n am i t b i lan g p an g-u ri o p an g-ab ay.
_________ 1 . B u on g-tu li n g tu m akb o si C arlo kaya
si ya n an alo.
_________ 2 . M aki ti d an g kalsad a kaya n asab i t
an g m alaki n g trak.
_________ 3 . M atali m n a ki d lat an g su m u n og sa
p u n o n g n i yog.
_________ 4 . D ah an -d ah an g gu m ap an g an g ah as
p ap alayo.
_________ 5 . B u ti h i n g i n a si D on a Au rora Aragon
Q u ezon .
_________ 6 . N apakah aba n g pru sisyon an g n adaan -
an ko pag-u wi kaya pala m atrapik.
_________ 7 . M agan d an g d alaga an g an ak n i n a
M an g N ato at Ali n g T essi e.
_________ 8 . An g i b on ay b i glan g lu m i p ad .
_________ 9 . An g m agalan g n a bata ay n akatu tu wa.
_________1 0 . U m i n om ako n g m alam i g n a tu b i g
p agkarati n g ko sa b ah ay.
D . Pagsulat
T alakayi n an g kasan ayan sa Pagsulat, p . 2 0 0 .
K u m ath a n g i san g awi t p ara sa i yon g gu ro.
A. Paghahanda
1 . B alik-aral
P ap aan o n ati n p ah alagah an an g ati n g m ga gu ro?
aralin .
1 20
at u ri i n ku n g an g gam i t ay p an g-u ri o p an g-ab ay.
B . Paglinang
I p ari n i g an g seleksyon
Champion na Naman!
B u on g gi ti n g n a n aglaro an g m ga m an lalaro
n g Volleyb all G i rls sa C alatagan . N asu n gki t n g m ga
b ab ae an g m ataas n a trop eo p ara sa u n an g p westo.
N akan gi ti n g b i n ati si la n g p am u n u an n g p alaro. An g
kan i lan g coach ay b u on g p u son g n asi yah an sa m ga
p an gyayari .
I tala an g m ga p an g-u ri at p an g-ab ay sa seleksyon .
Pang-uri Pang-abay
1 .
2 .
3 .
4 .
5 .
C . Pagpapalalim
U ri i n ku n g pang-uri o pang-abayan g gi n am i t.
_________ 1 . m alalan g saki t
_________ 2 . m alakas ku m ai n
_________ 3 . m ad ali n g b u m ab a
_________ 4 . m atu li n an g agos
_________ 5 . m atan d an g b u lag
Petsa: _______________
Lagda: ______________
S u m u lat n g i san g talata tu n gkol sa b u h ay sa p aaralan .
G u m am i t n g p an u ri n g
B atayan g aklat, pp. 1 9 4 -2 0 1 .
Aral i n 24 Makasaysayang Cebu
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N agagam i t an g d i ksyu n aryo sa p agku h a n g ka-
h u lu gan n g sali ta ayon sa gam i t
N agagam i t an g i b an g san ggu n i an sa p agh an ap
n g i b a p an g i m p orm asyon
2 . Wi ka
N ai tatala an g m ga su gn ay n a p an g-ab ay n a gi n a-
m i t
N agagam i t an g m ga su gn ay n a p an g-ab ay sa
p an gu n gu sap
3 . P agsu lat
N ai su su lat an g lagom n g p aksan g b i n asa
N ap ah ah alagah an an g i b a t i b an g lu gar sa b an sa
B . Paksang Aralin
1 . P aggam i t n g D i ksyu n aryo sa P agku h a n g K ah u lu gan
n g sali ta
2 . P aggam i t n g I b a P an g S an ggu n i an sa P agh an ap n g I b a
P an g I m p orm asyon
3 . P agtatala n g m ga S u gn ay n a P an g-ab ay n a G i n am i t
4 . P aggam it n g m ga S u gn ay n a P an g-abay n a P an gu n gu sap
5 . P agsu lat n g lagom n g p aksan g b i n asa
6 . P agp ap ah alaga sa I b a t I b an g L u gar sa B an sa

121
1 . An g d i skyu n aryo an g p i n akakom p reh en si b on g p ara-
an u p an g m atu koy an g kah u lu gan n g i san g sali ta ayon
sa gam i t n i to. M ah alagan g m atu tu n an an g p aggam i t
n g d i ksyu n aryo.
2 . An g su gn ay n a p an g-ab ay ay i san g d i -m alayan g su gn ay
n a i d i n u d u gton g sa m alayan g su gn ay u p an g m akab u o
n g i san g h u gn ayan g p an gu n gu sap . S u m asagot i to sa
tan on g n a kai lan , saan , at p aan o.
3 . M ap ad ad ali an g p agh an ap n g m ga i m p orm asyon g kai -
lan gan n g i san g m ag-aaral ku n g n ali li n an g sa kan ya an g
kasan ayan g gu m am i t n g m ga an gkop n a san ggu n i an .
4 . An g p agsu lat n g lagom o b u od n g b i n asan g akd a ay
i san g ep ekti b on g p alatan d aan n a n au n awaan n g b u -
m ab asa an g n atu ran g akd a.
5 . H u wag tayon g m agi n g tu ri sta sa ati n g sari li n g b an -
sa. B i lan g m am am ayan n i to d ap at b ati d n ati n an g
ku ltu ra t kasaysayan n g b awat m ah ah alagan g lu gar.
P ah alagah an n ati n i to.
1 . An o an g m ai tu tu lon g sa i yo n g d i ksyu n aryo? An on g
i m p orm asyon an g m aku ku h a m o d i to?
2 . K ai lan gi n agam i t an g su gn ay n a p an g-ab ay? An u -
an on g p an gatn i g an g gi n agam i t d i to?
3 . P aan o n akatu tu lon g an g m ga san ggu n i an sa i san g
m ag-aaral?
4 . B aki t m ah alagan g m ali n an g sa i san g m am b ab asa an g
su m u lat o b u m u o n g lagom ?
5 . I kaw, p aan o m o p ah ah alagah an an g m ga m akasaysay-
an g p ook sa ati n g b an sa?
A. Produkto: M agb ali k-aral sa m ga lu gar n a i yon g n arati n g
S u m u lat n g lagom n g i yon g karan asan , n aki ta at
n ari n i g o n ab asa tu n gkol sa lu gar n a i to
Gumamit ng mga sugnay na pang-abay
Pagganap: B u m asa n g i san g talata at i gawa n g lagom
Krayt irya sa Pagganap
Ant as/ Marka
5 4 3 2 1
1 . M ali n aw at ep ekti b o an g
lagom n a n ab u o.
2 . K awi li -wi li an g n ab u on g
lagom .
3 . N asu n od an g waston g
p araan n g p agsu lat n g ta-
lata.
4 . M ah u say an g p aggam i t n g
m ga su gn ay n a p an g-ab ay.
K ab u u an
M ga S agot sa m ga P agsasan ayM i i kli n g P agsu su li t,
I n terakti b on g Arali n sa i -L earn at i -T each sa Vi b al web si te
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
An o an g p i n akam atan d an g lu n gsod sa P i li p i n as?
a. S i T i yo F ortu n ay aki n g am ai n . K ap ati d si ya n g
aki n g i n a.
b . S i R ah a H u m ab on ay katu tu b o sa C eb u .
c. An g m ga K ri sti yan o ay n an an am p alataya sa
D i yos.
d . P agtatakd a n g L ayu n i n sa P agb asa
I sad u la an g kwen to:
1 22
Tagapagsalita: R ach elle
Pangkat I M att
Pangkat II K ah li l
Pangkat III M ayet
B . Paglinang
S u b ayb ayan an g m ga m ag-aral h ab an g b u m ab asa at
gu m agawa n agp ap rakti s.
C . Pagpapalalim
1 . P agp ap aki ta n g d u la-d u laan . M agb i gay n g kom en to.
2 . I p asagot an g Sagutin, p . 2 0 4 .
3 . P agtalakay sa arali n sa Pagbasa, p . 2 0 5
4 . P aggam i t n g d i ksyu n aryo at san ggu n i an
5 . P asagu tan an g Magsanay A at B p . 2 0 5 .
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa d ayalog
a. B aki t n agu lat si M att n an g m aki ta si K h ali l?
b . S i n o an g n an gu n gu n a n oon sa m ga p agd i ri wan g
n g taga-C eb u ?
c. An on g aral an g n atu tu h an m o sa kwen to?
2 . P agb asa n g i si n u lat n a p an sari li n g jou rn al
B . Paglinang
Tandaan, p . 2 0 7
C . Pagpapalalim
G am i ti n n an g wasto an g su gn ay n a p an g-ab ay
u p an g m agi n g wasto an g p an gu n gu sap .
a. ____ sa h u li , i p i n aki ta n g m ga P i li p i n o n a
si la y m agi gi ti n g.
b . ____ p a m agi si n g si M att, gi n i si n g n a si ya
n i M ayet.
c. ____ kaya n i la, kaya ko ri n .
d . M alakas an g d arati n g n a b agyo ____ p i n a-
li kas agad kam i .
e. ____ n agsasan ay si yan g m ab u ti , n ag-
tsam p i yon si ya sa ch ess.
Atasan an g m ga m ag-aaral n a gawi n an g karagd a-
gan g p agsasan ay tu n gkol sa m ga su gn ay n a p an g-ab ay.
B i si tah i n an g i-learn.vibalpublishing.com. I p a-cli ck an g
Filipino Ugnayan 5 Yunit III Aralin 24 Wika.
B i lan g gu ro, p u n tah an i to sa i-teach.vibalpublishing.
com.
D . Pagpapahalaga
P aggan ap
E . Pagsulat
1 . P agtalakay sa K asan ayan sa P agsu lat
I p agawa an g Magsanay A at B, p . 2 0 9 .
I su lat n an g m aayos.

123
Tayo na sa Alaminos
N akarati n g ka n a b a sa H i d d en Valley S p ri n g? I to
ay m atatagp u an sa m atu lai n g b ayan n g Alam i n os, L a-
gu n a. N ap akagan d a n g lu gar n a i to. M aram i n g p u n o
kaya m alam i g an g kli m a d i to. An g tu b i g n a u m aagos
sa b u kal ay n ap akali n aw. M ay b ah agi n g m ai n i t at m ay
b ah agi n g m alam i g. B ah agya n an g lu m am p as an g si kat
n g araw d i to sa H i d d en Valley d ah i l sa sob ran g kap al
n g m ga p u n o. T u n ay n a kah an ga-h an ga an g kali ka-
san g i to n a p i n an an ati li an g kaayu san at kali n i san n g
m ay-ari .
A. Paghahanda
An on g lu gar an g n asa b i n asa n ati n g kwen to?
n g arali n .
a. An u -an o an g b ah agi n g ku ltu ra n ati n n a gi n a-
gawa p a h an ggan g n gayon sa ati n g b i n asan g
kwen to?
b . S aan g lu gar tayo n akarati n g n an g b i n asa n ati n
i yon ?
c. D ap at b a n ati n g i p agm alaki an g C eb u ? B aki t?
B . Paglinang
S aan -saan g lu gar sa b an sa n a kayo n akarati n g
m ali b an d i to sa ati n g lu gar?
2 . P agsagot sa p agsasan ay sa aklat sa U gn ayan , p . 2 0 4 .
I sulat ang T kung tumpak gawin at DT kung di-tumpak.
____ 1 . I pagm am alaki ko an g ku ltu ra n g m ga taga C ebu .
____ 2 . I gagalan g ko at p ah ah alagah an an g p araan
n i la n g p agd araos n g kap i stah an .
____ 3 . I p agm am alaki ko sa b u on g m u n d o n a n i n u -
n o n ati n si D atu L ap u lap u .
____ 4 . D ap at n ati n g i p agm alaki sa b u on g m u n d o n a
tayo ay P i li p i n o at P i li p i n as an g ati n g b an sa.
____ 5 . An g C eb u ay sakop n g b an san g H on gkon g.
C . Pagpapalalim
I gu h i t an g m ap a n g C eb u .
D . Pagpapahalaga
Punt os
5 4 3 2 1
1 . M ali n aw, m aayos, at
ku m p leto sa d ata an g gi -
n awan g m ap a.
2 . M ali n aw, m aayos n gu n i t
m ay ku lan g sa m ga d atos
an g gi n awan g m ap a.
3 . H in di m asyadon g m aayos
at ku lan g din sa m ga datos.
4 . H i n d i tap os an g m ap a.
A. Paghahanda
a. An o an g n alam an tu n gkol sa C eb u ?
b . B i lan g P i li p i n o, p ap aan o m o p ah ah alagah an
an g i b a t i b an g lu gar sa b an sa?
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g u sap an .
B . Paglinang
P aki ki n i g n g i san g u sap an gam i t an g m ga su gn ay n a
p an g-ab ay.
1 24
B atayan g aklat pp. 2 0 2 -2 0 9 , m apa n g C ebu o P ilipin as,
i-L earn at i-Teach sa Vibal website
Aral i n 25 Masayang Karanasan
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N asasab i an g m ga sali tan g m ay kau gn ayan
sa p an d am a
N akabu bu o n g kasu n od n a pan gyayari sa kwen to
2 . Wi ka
N ap i p i li an g m ga sali tan g m ay p an g-an gkop n a
gi n am i t sa tekston g n ap aki n ggan
N agagam i t an g m ga p an g-an gkop n a gi n am i t sa
tekston g n ap aki n ggan
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g talaarawan
N ap ah ah alagah an an g p agku kwen tu h an
B . Paksang Aralin
1 . P agsasabi n g m ga S alitan g m ay K au gn ayan sa P an dam a
2 . P agb u b u o n g K asu n od n a P an gyayari sa K wen to
3 . P agp i li n g m ga S ali tan g m ay P an g-an gkop
4 . P agsu lat n g D i ary
5 . P agp ap ah alaga sa P agku kwen tu h an
1 . N agi gi n g h i gi t n a m ab i sa an g p aglalarawan sa i san g
akda ku n g an g m ga salitan g gin am it ay m ay kau gn ay n a
pan dam a. At an g pagtu koy dito ay m ah alaga u pan g m ai-
u gn ay n g bu m abasa an g kan yan g sarilin g kara n asan .
2 . I sa sa p araan u p an g m ali n an g an g p agi gi n g m ap an u -
ri n g p ag-i i si p n g i san g m am b ab asa ay an g m atu tu n an
K ap ag gan i ton g m au lan , L u i s, h i n d i ako n atu tu wa
kasi b u m ab ah a.
N asab i m o p a Joh n . K aya b ago p a u li t b u m ab a, p i n -
tah an n a n ati n an g m ga b ato sa gi li d n g d aan . D ah i l m alap i t
n an g d u m ati n g an g p ri n si p al.
H an ggan g kai lan kaya n ati n i yon m atatap os?
B ago d u m ati n g an g p ri n si p al sa H u web es, tap os n a
i to. U p an g m atap os agad , si m u lan n a n ati n .
Sagutin:
L agyan n g salu n ggu h i t an g m ga su gn ay n a p an g-ab ay
sa u sap an .
C . Pagpapalalim
G am i ti n sa p an gu n gu sap an g m ga su gn ay n a p an g-
ab ay.
1 . h an ggan g n asa b ai tan g V ako
2 . b ago su m ap i t an g kaarawan
3 . kap ag b agon g gi si n g
4 . kaya n agb om b a n g lam ok sa p aaralan
5 . u p an g tu m aas an g m ga m arka
Petsa: _______________
Lagda: ______________
A. G am i ti n sa p an gu n gu sap an g m ga su gn ay n a p an g-
ab ay.
1 . b ago 5 . d ah i l
2 . kaya 6 . ku n g
3 . h an ggan g 7 . kap ag
4 . u p an g

125
n i ton g b u m u o n g kasu n od n a p an gyayari sa kwen ton g
kan yan g n ari n i g o n ab asa.
3 . An g p an gu n gu sap ay n agi gi n g m ad alas at tu lu y-tu loy
sa p am am agi tan n g p an g-an gkop . D ap at lam an g m a-
gi n g m ai n gat sa p an g-an gkop n a gagam i ti n .
4 . An g m ga kwen tu h an g m akab u lu h an ay n akatu tu lon g
u p an g m ad agd agan an g i yon g kaalam an . S a kwen tu -
h an , n ali li n an g an g kakayah an g m aglah ad n g saloob i n
at kai si p an .
1 . P aan o n akatu tu lon g sa m ab i san g p aglalarawan an g
m ga sali tan g kau gn ay sa p an d am a?
2 . An o an g d ap at tan d aan sa p agb u o n g kasu n od n a
p an gyayari sa i san g kwen to?
3 . B aki t m ah alaga an g p an g-an gkop ? P aan o i to n akatu tu -
lon g sa p ag-u n awa sa p an gu n gu sap ?
4 . M ay m agagawa n ga b a sa ati n an g p aki ki p agkwen tu -
h an ? I p ali wan ag an g sagot.
A. Produkto: P an gkatan g d u la
Pagganap: P an gkati n an g m ga m ag-aaral.
Atasan si lan g m agp aki ta n g m ai kli n g d u la
tu n gkol sa p agku kwen tu h an n a an g p aksa ay
tu n gkol sa kan i lan g m ga karan asan sa p agp u n ta
n i la sa i b an g lu gar. G u m am i t n g m ga sali tan g
kau gn ay sa p an d am a.
Ant as/ Marka
4
Napaka-
husay
3
Mahusay
2
Mahusay-
Mahusay
1
Mag-
sanay Pa
1 . K awi li -wi li at ep ek-
ti b o an g d u la.
2 . An gkop an g m ga
sali tan g kau gn ay sa
p an d am a.
3 . K i tan g-ki ta an g p ag-
kakai sa at p agtu tu -
lu n gan n g p an gkat.
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I p alab as an g larawan g i p i n ad ala sa m ga b ata.
Itanong: B aki t kayo m asaya ri to?
I p ab i gay an g kah u lu gan .
a. F lores d e M ayo c. b aron g
b . h erm an a
H u m an d a sa gagawi n n g b awat gru p o.
Pangkat I I sad u la an g b ah agi n g gu sto n i n yo
sa kwen to.
Pangkat II I gu h i t an g b ah agi n g gu sto n i n yo.
Pangkat III G u m awa n g i slogan tu n gkol sa
aral n g kwen to.
B . Paglinang
p agb asa n an g tah i m i k.
S u b ayb ayan an g m ga m ag-aaral sa p agb asa n an g tah i -
m i k n g m ga tan on g o gawi n an g m ga gawai n n a i ti n akd a sa
b awat p an gkat.
1 26
C . Pagpapalalim
1 . P agp ap aki ta n g gi n awa n g b awat p an gkat. H ayaan g
m agb i gay n g p u n a an g m ga kaeskwela at gu ro.
2 . I p agawa an g Sagutin, p p . 2 1 0 -2 1 1 .
3 . P ag-u sap an an g m ga sali tan g kau gn ay n g p an d am a.
S agu tan an g Magsanay A, B, at C, p p . 2 1 3 -2 1 4 .
4 . P ag-u sap an ku n g p aan o an g p agb u o n g kasu n od n a
p an gyayari sa kwen to.
S agu tan an g Magsanay A at B, p . 2 1 2 .
D . P aglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
E . Pagpapahalaga
P aggam i t n g K ati b ayan a P agtataya at K ati b ayan sa P aggan ap
A. Paghahanda
An o an g m ga n akawi wi li n g tagp o sa kwen tu h an
n i n a E u n i ce, H an n ah , P i a, at D an i el?
B . Paglinang
2 . P agp ap ali wan ag sa lagom n g arali n at b ah agi n g
Tandaan, p . 2 1 5
C . Pagpapalalim
1 . S agu tan an g Magsanay A, B, at C, p . 2 1 6 .
I su lat an g m ga waston g p an g-an gkop n a
gagam i ti n u p an g m agi n g wasto an g p an gu n gu sap .
1 . D oon ako n am i m i li sa p alen gke ___ m ala-
p i t sa am i n .
2 . M agp ap atan i m ako n g m aram i ___ p i n ya
sa p rob i n sya.
3 . N i yu gan ___ m alawak an g p agtatan i m an .
4 . M aram i ri n kam i ___ tan i m d oon ___ m ga
p u n o n g sagi n g.
5 . D oon n a ri n kam i ___ m ag-an ak ti ti ra.
D . Pagsulat
P agtalakayan an g kasan ayan sa Pagsulat, p . 2 1 7 .
2 . I p agawa an g Magsanay A at B, p . 2 1 7 .
S u m u lat n g talaarawan n g m ga gawai n m o m u la
sa i yon g n otb u k. S i gu rad u h i n g gam i ti n n g wasto an g
m alalaki n g ti ti k at b an tas. H u wag kali li m u tan an g
p etsa.
A. Paghahanda
1 . B alik-aral sa tem a n g aralin n a n asa advan ce organ izer
a. An o an g p am agat n g kwen ton g ati n g b i n asa
n oon g i san g araw?
b . S i n u -si n o an g tau h an ? B aki t si la m asasaya?
n g arali n .
a. An on g kab u ti h an an g n ap ap ala n ati n sa p agku -
kwen tu h an ?
b . N akab u b u ti b a sa tao an g m ga kwen tu h an g
gan i to? P aan o?

127
B . Paglinang
An on g aral an g n atu tu h an m o sa kwen ton g
M asayan g K aran asan ?
M ay m asaya b a kayon g kwen to n a m ai b ab ah agi
n i n yo sa ati n g lah at?
2 . I p asagot an g p agsasan ay sa Ugnayan A at B, p . 2 1 7 .
C . Pagpapalalim
G u m awa n g i san g p oster n a n agp ap aki ta n g m ga b a-
tan g m asayan g n agku kwen tu h an sa h ard i n .
D . Pagpapahalaga
H ayaan g m agkwen to an g m ga b ata n g i san g kwen ton g
n ab asa n i la. G am i ti n sa p agm am arka sa kaklase an g i skala.
Napaka-
husay 4
Mahusay 3 Mahusay-
Mahusay 2
Magsanay
Pa 1
1 . M aayos an g
galaw, m ali n aw
an g sali ta at tam a
an g p agkakasu -
n u d -su n od n g
m ga p an gyayari .
2 . M aayos an g galaw
n gu n i t h i n d i m as-
yad on g m ali n aw
m agsali ta at tam a
an g p agkakasu -
n u d -su n od n g
m ga p an gyayari .
3 . M aayos an g
galaw, h i n d i m a-
syad on g m ali n aw
an g p agsasali ta at
h i n d i m asyad on g
sau lo an g kwen to.
4 . H i n d i tu m i ti n gi n
sa tagap aki n i g at
b ah agya n g n ag-
sali ta
A. Paghahanda
1 . P ag-u u gn ay n g datin g kaalam an sa kwen ton g ipariri n ig.
An u -an o an g p an g-an gkop ?
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g katotoh a-
n an
M aki n i g sa kwen ton g katatawan an at i li sta an g
m ga sali tan g m ay p an g-an gkop . B i lu gan an g p an g-
an gkop n a gi n am i t.
B . Paglinang
I p ari n i g an g katatawan an g i to:
Internet Cafe
S i P ed ro ay p u m asok sa loob n g I n tern et C afe
S i ya ay m arah an g u m u p o. N agh i n tay n g kap e. H an g-
gan g sa si ya ay m ai n i p .
P E D R O : N aku ! Wala p alan g kwen ta an g I n tern et C afe
n a i to! I n tern et-I n tern et C afe! Wala n am an g
kap e! M ab u ti p a sa am i n . M ay kap en g b arako,
m ay kap en g N escafe. D i to p ala walan g kap e.
B asah i n an g m ga i n i li stan g sali ta n a m ay p an g-an gkop
at b i gyan d i i n an g gi n am i t n a p an g-an gkop .
C . Pagpapalalim
S a kwen ton g M asayan g K aran asan , m agli sta n g sam -
p u n g sali ta n a m ay p an g-an gkop .
1 28
Petsa: _______________
Lagda: ______________
B i lu gan an g m ga p an g-an gkop n a gi n am i t.
Tagumpay na Pagdayo
M asayan g i ki n u wen to sa aki n n i L i way n a m ara-
m i si lan g i p i n an alo sa C am p u s Jou rn ali sm n a gi n an ap
sa d i stri to.
H alos lah at n g m ga b atan g i d i n ayo ay n agka-
m i t n g p westo m u la sa u n an g p westo h an ggan g i kat-
lo. M aram i raw si lan g i d ad ayo sa D i vi si on L evel. T u -
wan g-tu wa akon g b i n ati si ya p ati n a an g m ga b atan g
d u m ayo.
B atayan g aklat, p p . 2 1 0 -2 1 7 , tsart, larawan n g m agp i p i n -
san /m agkakai b i gan
Aral i n 26 Mga Kaugal i ang Pi noy-Tsi no
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N asasab i an g kah u lu gan n g m ga sali ta ayon sa
gam i t sa tu lon g
N asu su ri an g m ga p ah ayag ku n g i to ay op i n yon
o katotoh an an
2 . Wi ka
N akikilala ku n g an on g u ri n g talata an g n apakin g-
gan
N atu tu koy an g m ga u ri n g talatan g bin asa
3 . P agsu lat
N ai su su lat an g b u od n g talata
N ai p agm am alaki an g ku ltu ran g P i li p i n o
B . Paksang Aralin
1 . P agsasab i n g m ga K ah u lu gan n g m ga S ali ta Ayon sa
G am i t
2 . P agsu su ri sa P ah ayag ku n g O p i n yon o K atotoh an an
3 . P agki lala sa U ri n g T alata
4 . P agsu lat sa B u od n g T alata
5 . P agm am alaki sa K u ltu ran g P i li p i n o
1 . An g kah u lu gan n g i san g m ah i rap n a sali ta ay n atu tu -
koy ayon sa gam i t n i to sa p an gu n gu sap
2 . S a p agb ab asa o p aki ki n i g m ah alagan g m agi n g m a-
p an u ri . D ap at alam ku n g an o an g totoo o op i n yon
lan g.
3 . M ay i b a t i b an g u ri n g talata. M aari i ton g m aglarawan
o m agp ali wan ag, m agh am b i n g, o m agsu n u d -su n od n g
m ga p an gyayari .
4 . S a p agb u b u od n g i san g talata ay h i n d i n a i si n asam a
an g m ga m ali li i t n a d etalye. An g p an gu n ah i n g i d eya at
m ah alagan g d etalye ay ki n u ku h a sa p agb u b u od .
5 . M asarap m agi n g i san g P i li p i n o. I p agm alaki m o i to.
1 . P aan o n atu tu koy an g kah u lu gan n g i san g sali ta n a
gi n am i t sa p an gu n gu sap ?
2 . An o an g p agkakai b a n g p ah ayag n a katotoh an an at sa
p ah ayag n a op i n yon ? Ali n an g d ap at p an i walaan ?
3 . K u n g n ai s m on g i p ali wan ag an g i san g p aksa, ga-
gam i ti n m o b a an g talatan g n agh ah am b i n g? Ali n an g
gagam i ti n m o? B aki t?

129
4 . An o an g i si n asaalan g-alan g sa p agb u b u od ?
5 . P aan o m o m ai p agm am alaki an g ku ltu ran g P i li p i n o?
A. Produkto: T alatan g n agh ah am b i n g
Pagganap: G u m awa n g talatan g n agh ah am b i n g sa ku l-
tu ran g K ri sti yan o at ku ltu ran g M u sli m . G u -
m am i t n g m ga p ah ayag n a op i n yon at katoto-
h an an . H u m an d an g b asah i n i to sa klase.
Pamant ayan
Napakahu-
say ( 4)
Mahusay
( 3)
Di-gaanong
Mahusay
( 2)
Magsanay
Pa ( 1)
1 . Wasto at m ali -
n aw an g talata.
2 . E p ekti b o an g
p a g h a h a m b i n g
n a gi n awa.
3 . G u m am i t n g
m ga p ah ayag n a
katotoh an an at
op i n yon .
M ga S agot sa P agsasan ay/M ai i kli g P agsu su li t at I n ter-
akti b on g Arali h sa C D -R O M
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
An o an g tawag n ati n sa p araan n g ati n g p am u -
m u h ay, p an an am i t, p agkai n , at i b a p a?
I p ali wan ag n a m ad ali n g m au n awaan an g n i lala-
m an n g teksto ku n g alam m o an g kah u lu gan n g m ga
sali ta ayon sa gam i t.
I p asagot an g Magsanay A at B, p . 2 2 1
d agan g p agsasan ay tu n gkol sa kah u lu gan n g sali ta ayon
sa gam i t. G am i ti n an g C D -R O M sa Wika at Pagbasa 5
at i p a-cli ck an g Ating Kalinangan, Payamanin Tala-
salitaan.
P an gkati n an g klase sa tatlo.
Pangkat I I li sta an g m ga m ah ah alagan g u gali
n a m i n an a n ati n sa m ga T si n o.
Pangkat II I sad u la an g b ah agi sa kwen ton g
n agu stu h an n i n yo.
Pangkat III I gu h i t an g m ga ku ltu ra sa ati n g
b an sa.
S u b u ki n an g p an g-u n awa n g m ga m ag-aaral u kol
sa n ab asan g seleksyon . Atasan si lan g gawi n an g karag-
d agan g p agsasan ay sa p am am agi tan n g p aggam i t n g C D -
R O M sa Wika at Pagbasa 5. I p a-cli ck an g Ating Kalina-
ngan, Payamanin Pang-unawa.
B . Paglinang
P atn u b ayan an g m ga b ata sa p agb ab asa at sa p agsa-
sagawa n g p an gkatan g gawai n .
C . Pagpapalalim
1 . P agp ap aki ta n g gi n awa n g b awat p an gkat. H ayaan g
m agb i gay n g p u n a an g m ga kaklase at gu ro p ara sa
i kagagan d a p a.
2 . I p asagot an g Sagutin sa p . 2 1 9 .
3 . P ag-u sap an an g p agsu su ri n g m ga p ah ayag, p . 2 2 0 .
I p asagot an g Magsanay A, B, at C, p . 2 2 0 .
1 30
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
E . Pagpapahalaga
P aggan ap
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa li h am
a. An u -an o an g m agagan d an g m i n an a n ati n sa
m ga T si n o?
b . An u -an o an g aral n a n ap u lot n i n yo sa kwen to?
B . Paglinang
daan, p . 2 2 2 .
C . Pagpapalalim
1 . I p agawa an g Magsanay A, B, C.
S u ri i n ku n g an g talata ay n aglalarawan , n aglala-
h ad , n agp ap ali wan ag, n agh ah am b i n g, o n agsu su n u d -
su n od n g m ga p an gyayari .
1 . S i F ely ay p u m i tas n g kalam an si at h i n u gas-
an . P agkatap os p i n i ga n i ya i to, i n ali s an g
b u to, i n i lagay sa p i tsel at h i n alu an n g asu -
kal. N i lagyan n g tu b i g at yelo, h i n alo at
i si n ali n sa b aso.
2 . An g alaga n i P et n a aso ay m alaki n a. An g
ku lay n i to ay i ti m at m ay m ah ab an g b u n -
tot at ten ga. T u m atah ol i to kap ag si ya ay
d u m arati n g. M alakas i ton g ku m ai n . T u -
wan g-tu wa si P et sa kan yan g aso.
3 . An g m ga P i li p i n o ay ku lay kayu m an ggi .
M ay katam tam an g taas at an g i lon g ay
katam tam an lam an g. S am an talan g an g
m ga Am eri kan o ay m ap u p u ti , m atataas, at
m atan gos an g i lon g. I to an g p agkakai b a n g
m ga P i n oy sa m ga Am eri kan o.
D . Pagsulat
a. P agtalakayan an g p agku h a n g b u od n g talata.
b . I p agawa an g gawai n sa Magsanay A at B, p . 2 2 4 .
P u m i li n g i san g talata sa li h am at i su lat i to sa
i yon g n otb u k. P agkatap os, i su lat sa i lali m ku n g an on g
u ri n g talata an g p i n i li m o.
S a i san g p ap el, i larawan m o an g i yon g kai b i -
gan .
A. Paghahanda
An on g kab u ti h an an g n ap u lot m o sa kwen ton g
m ga kau gali an g P i n oy-T si n o?
aralin .
An u -an o an g kau galian g m in an a n atin sa m ga T si-
n o n a kapu ri-pu ri?

131
B . Paglinang
P agtalakayan an g p agm am alaki sa ku ltu ran g
P i li p i n o-U gn ayan .
An u -an o an g ku ltu ra sa i n yon g lu gar n a d ap at
lam an g i p agm alaki ? M agli sta n g li m a sa i yon g n otb u k.
Halimbawa: b ayan i h an
1 . ___________________________________
2 . ___________________________________
3 . ___________________________________
4 . ___________________________________
5 . ___________________________________
C . Pagpapalalim
G u m awa n g p oster n a p agp ap aki ta n g ati n g ku ltu ra at
ku layan i to.
D . Pagpapahalaga
M arkah an an g p oster ayon sa krayti rya.
Lubos ang
Kasiyahan
4
Kasiya-
siya
3
Di-
gaanong
kasiya-siya
2
Pagbu-
t ihin
1
1 . M ali n i s at m ali n aw an g
m en sah e.
2 . M ali n i s n gu n i t h i n d i
m asyad on g m ali n aw
an g m en sah e.
3 . K u lan g sa m en sah e an g
gi n awa.
4 . B ah agya n g n au n awaan
an g gi n awa.
A. Paghahanda
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g talata.
M aki n i g kayon g m ab u ti p ara m aki lala ku n g
an on g u ri n g talata an g n ari n i g.
B . Paglinang
I p ari n i g an g m ga talatan g i to:
a. I sa p an g m agan d an g kau gali an g n ai sali n n i la sa ati n
ay an g p agi gi n g m ati p i d at m asi p ag. M asi n op d i n si la
sa kab u h ayan . B ata p a ay i ti n u tu ro n a sa m ga an ak
an g p agp ap ah alaga sa kasi p agan at katipiran . K aya n a-
m an an g m au u n lad n a n egosyo sa P ilipin as ay pag-aari
n g m ga T sin on g P in oy.
b . An g b u laklak n a sam p agi ta ay m ali i t, m ap u ti , at
n ap akab an go. P atu li s an g d u lo n g kan yan g m ga ta-
lu lot. S am an talan g an g gu m am ela ay walan g am oy at
m alaki kaysa sam p agi ta. G ayu n d i n m ay i b a t i b an g ku -
lay an g gu m am ela.
Sagutin:
An on g u ri n g talata m eron an g ti ti k a? ti ti k b ?
C . Pagpapalalim
An on g u ri n g talata i to? I su lat sa p atlan g an g sagot
m atap os b asah i n .
1 . I h an d a an g m ga kagam i tan sa p aglalab a.
P agb u ku d -b u ku ri n an g m ga p u ti sa d e-
ku lay. B an lawan at i sam p ay.
2 . N akarati n g ka n a b a sa Vi lla E scu d ero? I to ay
n asa S an P ab lo C i ty sa L agu n a. M agan d a an g
lu gar n a i to. M ay b an d an g sasalu b on g sa i yo n a
sakay sa kari ton . An g m ga b ab ae ay n akasu ot n g
b aro t saya at b aron g n am an sa m ga lalaki .
1 32
Petsa: _______________
Lagda: ______________
U ri i n an g talata at i su lat sa n otb u k an g sagot.
1 . L i kas sa m ga T si n o an g m ap u p u ti at sa m ga P i li p i n o
an g kayu m an ggi .
2 . An g m ga m ata n g m ga T si n o ay si n gki t.
3 . U n a, m aglagay n g b i gas sa kald ero at h u gasan . L agyan
n g katam tam an g tu b i g at i lagay sa kalan h an ggan g ku -
m u lo. K ap ag ku m u ku lo n a, p ah i n ai n an g ap oy h an g-
gan g sa m alu to.
4 . S i S h een a ay m ay d u gon g K asti la d ah i l an g kan yan g
lolo ay i san g K asti la.
5 . An g p agkakab u klu d -b u klod n g p am i yan g P i li p i n o ay
m i n an a n ati n sa m ga T si n o.
B atayan g aklat p p . 2 1 8 -2 2 5 , larawan , tsart, I n terakti b on g
Aralin sa C D -R O M
Aral i n 27 Ang Mayohan sa Tayabas
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N asu su ri an g kayari an n g m ga sali ta
N akap agb i b i gay n g h i n u h a sa b i n asa
2 . Wi ka
N ap i p i li an g m ga p an gatn i g n a gi n am i t sa
N agagam i t an g m ga p an gatn i g sa p an gu n gu sap
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g li h am n a h u m i h i n gi n g tu lon g
N akatu tu lon g sa kap wa lalo n a kap ag m ay p agd i -
ri wan g
B . Paksang Aralin
1 . P agsu ri sa K ayari an n g S ali ta
2 . P agb i b i gay n g H i n u h a sa m ga P an gyayari
3 . P agki lala sa m ga U ri n g P an gatn i g
4 . P agsu lat n g L i h am n a H u m i h i n gi n g T u lon g
5 . P agtu lon g sa K ap wa L alo n a K ap ag m ay P agd i ri wan g
1 . An g sali ta ay b i n u b u o n g sali tan g-u gat at m ga p an lap i
ki n akai lan gan g an gkop an g p an lap i u p an g m agi n g
m ab i sa an g p aki ki p agtalastasan .
2 . U p an g m akap agb i gay n g h i n u h a sa an u m an g b i n ab a-
san g akd a, d ap at i u gn ay an g sari li n g karan asan . An g
m ga p an gyayari sa b i n asa at an g n agi n g karan asan
( prior knowledge ay d ap at m ay kau gn ayan .
3 . An g m ga sali ta, p ari rala, at su gn ay ay p i n agd u d u gton g
at p i n ag-u u gn ay n g m ga p an gatn i g.
4 . T u lad n g i b a p an g u ri n g li h am , an g p agsu lat n g li h am
n a h u m i h i n gi n g tu lon g ay m ay i b a t i b an g b ah agi d i n
n a d ap at su n d i n . K i n akai lan gan an g p orm al at m a-
galan g n a sali ta sa gan i ton g u ri n g li h am .
5 . An g p agtu lon g sa kap wa n a n an gan gai lan gan an g i sa
sa p i n akad aki lan g gawai n n g i san g tao.
1 . P aan o b i n u b u o an g i san g sali ta?
2 . An o an g m ab i san g p araan n g p agb i b i gay n g h i n u h a?
3 . K ai lan at p aan o gi n agam i t an g m ga p an gatn i g?
4 . P aan o i si n u su lat an g li h am n a h u m i h i n gi n g tu lon g?
5 . B aki t d ap at tayon g tu m u lon g sa kap wa lalo n a sa
n an gan gai lan gan ?

133
A. Produkto: P agsu lat n g li h am gam i t an g m ga an gkop n a
p an lap i sa m ga sali ta at m ga p an gatn i g
Pagganap: S u m u lat n g li h am p ara sa i n yon g m ayor n a h u -
m i h i n gi n g tu lon g p ara sa i n yon g kam ag-aral n a
m ay m alu b h an g karam d am an . G u m am i t n g an g-
kop n a p an lap i sa m ga sali ta at m ga p a n gatn i g.
Napaka-
husay
( 4)
Mahu-
say ( 3)
Mahusay-
husay ( 2)
Mag-
sanay
Pa ( 1)
1 . Wasto an g m ga b ah agi n g
li h am .
2 . An gkop an g m ga p an gatn i g
n a gi n am i t.
3 . Wasto an g m ga p an lap i sa
p agb u o n g sali ta.
4 . E p ekti b o an g li h am .
terakti b on g Arali n sa C D -R O M
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
N asaksi h an n a b a n i n yo an g M ayoh an sa T aya-
b as? I p aki ta an g larawan n g p agd i ri wan g n g M ayoh an
sa T ayab as.
T u ku yi n an g kah u lu gan n g m ga sali tan g n asa kah on .
a. su m an c. b ali skog
b . m alasi n
_________ 1 . Arko n a n agagayakan n g yan tok, b u -
laklak, tu yon g d ah on at b u li
_________ 2 . K akan i n g m alagki t n a b i n alot sa d a-
h on n g sagi n g o i b os
_________ 3 . P agm asd an
P an gkati n an g klase sa tatlo.
Pangkat I I su lat an g m ga i si n asab i t sa p ab i ti n .
Pangkat II I d rowi n g an g p agd i ri wan g n g
M ayoh an .
Pangkat III I sad u la an g kwen to.
B . Paglinang
P atn u b ayan an g m ga b ata sa p agb ab asa at sa p aggawa
n g p an gkatan g gawai n .
C . Pagpapalalim
1 . P agp ap aki ta n g gi n awa n g b awat p an gkat
2 . I p asagot an g Sagutin, p p . 2 2 6 -2 2 7 .
3 . T alakayi n an g P agsu su ri sa K ayari an n g S ali ta, p . 2 2 9 .
4 . T alakayi n an g P agh i n u h a sa m ga P an gyayari , p . 2 2 8 .
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
E . Pagpapahalaga
P aggan ap

1 34
A. Paghahanda
S aan n agd araos n g M ayoh an ? An o an g m asasab i
n i n yo sa trad i syon g i to n g m ga taga-T ayab as?
2 . P agb asa sa i si n u lat sa p an sari li n g jou rn al.
B . Paglinang
2 . P agp ap ali wan ag sa lago m n g arali n sa b ah agi n g
T an d aan , p . 2 3 0
C . Pagpapalalim
I p agawa an g Magsanay D p . 2 3 1 .
d agan g p agsasan ay tu n gkol sa m ga u ri n g p an gatn i g sa
p am am agi tan n g p aggam i t n g C D -R O M sa Wi ka at P ag-
b asa 5 . I p a-cli ck an g Ating-Kalinangan, Payamanin
Wika.
D . Pagsulat
P ag-u sap an an g p aggawa n g li h am n g p agh i n gi
n g tu lon g, p . 2 3 2 .
P u m i li n g i sa sa m ga top i c at gu m awa n g ka-
p areh on g li h am
A. M ay proyekto an g P u pil G overn m en t n a m agpaga-
wa n g h u gasan n g kam ay para sa m ga m ag-aaral
B . B u m i li n g b asketb ol, volleyb all, at n et
C . M agp agawa n g m aayos n a tagd an n g watawat
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa tem a n g arali n n a n asa ad van ce organ i zer
a. An u -an o an g p agd i ri wan g n a gi n agan ap sa
Q u ezon ?
b . S i n u -si n o an g tu m u tu lon g kap ag m ay p agd i ri -
wan g sa i san g tah an an ?
n g arali n .
S a i n yo b a n agd araos d i n n g kap i stah an ? P a-
an o n agi gi n g m atagu m p ay an g p agh ah an d a n g i san g
p am i lya?
B . Paglinang
K ai lan n ai p aki ki ta n g m ga tao an g p agtu lon g
kap ag m ay p agd i ri wan g?
2 . P agsagot sa p agsasan ay sa aklat, p . 2 3 3
An u -an o an g kaya m on g gawi n kap ag m ay tu -
lu n gan sa i n yon g kap i tb ah ay o kam ag-an ak n a m agp a-
p ab i n yag n g an ak? I su lat sa p atlan g.
1 . _______________________________________
2 . _______________________________________
3 . _______________________________________
4 . _______________________________________
5 . _______________________________________
C . Pagpapalalim
I d rowi n g an g M ayoh an sa T ayab as.
135

D . Pagpapahalaga
S u m u lat n g i san g talatan g n aglalarawan n g kap i st-
ah an sa i n yon g lu gar. L agyan n g p etsa ku n g kai lan i to gi -
n agan ap at an u -an o an g gi n agawan g p agh ah an d a b ago an g
p agd i ri wan g.
A. Paghahanda
An u -an o an g p an gatn i g?
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g talata.
M aki n i g n an g m ab u ti u p an g m ap i li n i n yo an g
m ga p an gatn i g n a gi n am i t sa teksto.
B . Paglinang
I p ari n i g an g talatan g i to:
Ab alan g-ab ala an g m ga tao sa b aran gay p ati n a
an g m ga b aran gay tan od . M agi n g an g m ga b ata ay
ab ala ri n sa n alalap i t n a kap i stah an . T u m u tu lon g si la
sa p agli li n i s n g b aku ran . P ali b h asa ay n asa n ayon , m a-
d ali n g n akap agkab i t n g m ga b an d eri tas. B ago gu m ab i
ay n atap os n i la an g p agkakab i t. B i sp eras p a lam an g ay
m aram i n an g tao. M ay p an oori n d i n b ago su m ap i t an g
kap i stah an . S an a ay m agp ap ali tson si T atay p ero h i n d i
n a raw d ah i l m alaki n a an g b ab oy n a p i n atay.
Sagutin:
S alu n ggu h i tan an g m ga p an gatn i g n a gi n am i t sa ta-
lata.
C . Pagpapalalim
G am i ti n sa p an gu n gu sap an g m ga p an gatn i g. I su lat
sa n otb u k.
1 . saka 4 . gayon
2 . n gu n i t 5 . p ali b h asa
3 . m agi n g 6 . u p an g
Petsa: _______________
Lagda: ______________
G u m awa n g li h am n a h u m i h i n gi n g tu lon g at gam i -
ti n an g m ga p an gatn i g n a p i n ag-aralan . I su lat an g li h am sa
p ap el.
B atayan g aklat, p p . 2 2 6 -2 3 3 , larawan , tsart, I n terakti b on g
Arali n sa C D -R O M
Aral i n 28 Ang Makul ay na Kul t ura ng T bol i
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ap alalawak an g talasali taan sa wi kan g F i li p i n o
N agu gu n i ta an g m ga d etalye sa b i n asan g teksto
2 . Wi ka
N ap i p i li an g m ga p an gatn i g sa n ap aki n ggan g
talata
N agagam i t n an g wasto an g p an gatn i g sa
p an gu n gu sap
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g li h am n a p an gkalakal o p orm al
N ap ah ah alagah an an g ku ltu ra n g i b a t i b an g
p an gkat-etn i ko sa b an sa
1 36
B . Paksang Aralin
1 . P agp ap alawak n g T alasali taan sa Wi kan g F i li p i n o
2 . P aggu n i ta sa m ga D etalye sa B i n asan g T eksto
3 . P agp i li at P aggam i t n g Waston g P an gatn i g
4 . P agsu lat n g L i h am n a P an gkalakal o P orm al
5 . P agp ap ah alaga sa K u ltu ra n g I b a t I b an g P an gkat-
etn i ko
1 . An g p agp ap alawak n g talasali taan sa wi kan g F i li p i n o
ay katu m b as n a ri n n g p agp ap ah alaga n ati n sa ati n g
b ayan , d ah i l i to ay i sa sa p araan n g p agkakau n awaan
at p agkakai sa.
2 . H i n d i d ap at kali m u tan an g m ga d etalye n g b i n ab a-
san g akd a. I to y i san g kasan ayan g d ap at m ali n an g d a-
h i l d i to n akasalalay an g p ag-u n awa sa n atu ran g akd a.
3 . M ay kah u lu gan an g m ga p an gatn i g ku n g kaya h i n d i
i to b asta gi n agam i t n a lam an g. K i n akai lan gan an gkop
an g p an gatn i g n a p i n ag-u u gn ay n a kai si p an .
4 . M agkai b a an g p araan n g p agsu lat n g li h am p an gkai b i -
gan at li h am p an gkalakal. An g m ga sali ta sa li h am
p an gkalakal ay p orm al. An g m ga b ah agi ay h i gi t n a
d etalyad o.
5 . P aggalan g sa ku ltu ra n g i b a t i b an g etn i ko sa ati n g
b an sa ay i sa sa p araan n g p agp ap ah alaga sa kan i la.
1 . S a p aan on g p araan m ap alalawak an g i yon g talasali -
taan ?
2 . An o an g d ap at gawi n u p an g m an ati li sa i yon g i si p an
an g m ga d etalye n g b i n asa?
3 . An u -an o an g kah u lu gan n g i b a t i b an g p an gatn i g?
4 . B aki t i b a-i b a an g ton o n g i san g li h am p an gkalakal sa
li h am p an gkai b i gan ?
5 . B aki t d ap at n ati n g i galan g an g ku ltu ra n g i b a t i b an g
etn i ko?
A. Produkto: P agsasali ksi k
Pagganap: Atasan an g m ga m ag-aaral n a m agsali ksi k n g i b a
p an g sali ta n g i b a t i b an g etn i ko sa ati n g b an sa.
An g b awat i sa ay d ap at m akah an ap n g d alawam -
p u n g sali ta. I p ah an d an g i b ah agi i to sa klase.
L agyan n g tsek ( ) an g an gkop n a kolu m .
Krayt irya sa Pagganap Oo Hindi
1 . T u n ay n a wi kan g etn i ko an g m ga sali ta
2 . B i n i gyan g kah u lu gan
3 . G i n am i t sa sari li n g p an gu n gu sap
4 . N akab u o/N akaku h a n g d alawam p u n g
sali ta
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
a. B aki t m ah alaga an g p agsu lat n g li h am ?
b . An on g u ri n g li h am an g n ap ag-aralan n a n ati n ?
c. M eron p a b a kayon g alam n a u ri n g li h am ?
a. I su lat an g kah u lu gan n g m ga sali ta sa kah on
1 . p agh ah ab i
2 . d ekorasyon
3 . p aglala
b . P agtalakayan an g p agp ap alawak n g talasali taan .
137
M ayroon kayon g gagawi n p agkatap os b u m asa.
Pangkat I I p aki ta an g p araan n g p agsam b a
n g m ga T b oli .
Pangkat II K u m ath a n g awi t p ara sa T b oli .
Pangkat III I gu h i t an g m ga T b oli .
B . Paglinang
S u b ayb ayan an g m ga b ata sa p agb ab asa at sa p agsa-
sagawa n g p an gkatan g gawai n .
C . Pagpapalalim
1 . P agp ap aki ta n g p an gkatan g gawai n . H ayaan g m agb i -
gay n g kom en to an g m ga kaklase at gu ro.
2 . I p asagot an g Sagutin, p . 2 3 6 .
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
E . Pagpapahalaga
P aggam i t n g K ati b ayan sa P atatayo at K ati b ayan sa P aggan ap
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa li h am
S i n o an g si n u latan n i C arl? B aki t si ya su m u lat
kay P au la?
B . Paglinang
1 . P agtalakay n g arali n sa Wika, p . 2 3 8
2 . I paliwan ag an g paglalagom n g aralin sa Tandaan, p. 2 3 8
C . Pagpapalalim
1 . I p asagot an g Magsanay A at B sa p . 2 3 9 .
I su lat sa n otb u k an g p an gatn i g n a an gkop sa
p an gu n gu sap .
1 . N i li n i s n i T atay an g kan al ( u p an g, p ati ) m aali s
an g b ara.
2 . ( N gu n i t, P ati ) si K u ya ay tu m u lon g n a ri n .
3 . ( S u b ali t, P ara) h i n d i p a n atatap os ay b u m u h os
u li t an g m alakas n a u lan .
4 . ( K aya, D ah i l) ki n ali gki g si K u ya sa gi n aw.
5 . ( S am an tala, S ap agkat) p atu loy n am an si T atay
sa p aggawa.
6 . ( D ah i l, P ara) m alam i g, p i n ai n om ko si T atay n g
m ai n i t n a kap e.
D . Pagsulat
T alakayi n an g kasan ayan sa Pagsulat, p . 2 4 0
S u m u lat n g kah awi g n a li h am p an gkalakal
sa i san g p ap el.
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa tem a n g arali n n a n asa ad van ce organ i zer.
a. An o an g n i lalam an n g tekston g b i n asa sa tem a
n g arali n ?
b . T aga-saan an g m ga T b oli ?
n g arali n .
An u -an o an g ku ltu ra n g m ga T b oli b atay sa
ati n g b i n asa?
1 38
B . Paglinang
P agtalakayan an g Ugnayan, p . 2 4 1
2 . P agsagot sa p agsasan ay sa aklat
P agsagu tan an g Magsanay A, B, at C, p . 2 4 1 .
G u m awa n g p oster n a n agp ap aki ta n g m ab u b u -
ti n g gawi n g m ga kab ataan .
C . Pagpapalalim
I p agawa an g Magsanay D, p . 2 4 1 .
D . Pagpapahalaga
M agti p on n g m ga larawan n g i b a t i b an g p an gkat-
etn i ko at i -alb u m .
VG
9-10
G
7-8
F
4-6
NI
1-3
1 . M aayos an g p agkaka-alb u m
2 . M ay ku lan g n a d alawa
p an g kat etn i ko
3 . M aram i n g b u ra sa p agka-
kagawa n g alb u m at m ay
ku lan g
4 . M aram i n g p an gkat-etn i ko
an g n awawala sa alb u m
A. Paghahanda
An u -an o an g p an gatn i g n a p i n ag-aralan n a
n ati n ?
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g talata
B . Paglinang
I p ari n i g an g talatan g b ab asah i n n g gu ro:
I li sta an g m ga p an gatn i g n a gi n am i t sa p an gu n gu sap .
N alalap i t n a an g p agd ati n g n g m ga ki n atawan
n g D ep E d u p an g m agm on i tor sa m ga p aaralan , su b -
ali t h i n d i p a m atab asan an g m ga d am o d ah i l sa p an ay
an g u lan . K aya n an g m i n san g u m i n i t, agad n agtu -
lon g-tu lon g an g m ga taga-p aaralan u p an g li n i si n an g
p ali gi d at tab asi n an g m ga d am o. K aya b ago p a si la
d u m ati n g, h an d an g-h an d a n a an g p aaralan . G an i to
kagagali n g an g m ga gu ro sa am i n g b aran gay.
Sagutin:
B asah i n an g i n i li stan g m ga p an gatn i g n a n ari n i g.
C . Pagpapalalim
L agyan n g waston g p an gatn i g an g p atlan g. I su lat sa
n otb u k an g i yon g sagot.
1 . N ab asa si ya n g u lan ____ h i n d i n i ya d i n ala an g
kan yan g p ayon g.
2 . _____ m ad ali n am an g tu m i la i to.
3 . _____ h i n d i n a si ya m ab asa n an g u lan , i n i lagay
n a n i ya an g p ayon g sa kan yan g b ag n g gab i n g
u m u wi si ya.
4 -5 . _____ h u wag si yan g lagn ati n _____ an g i b an g
n ab asa n g araw n a i yon .
Petsa: _______________
Lagda: ______________

139
S u m u lat sa n otb u k n g i san g talata n a gu m agam i t n g
m ga p an gatn i g at salu n ggu h i tan an g m ga i to. P u m i li n g i sa
sa m ga top i c.
A. P agtu gtog sa B an d a
B . S a K an ti n a
C . N an g D u m ayo sa C am p u s Jou rn ali sm
B atayan g aklat, p p . 2 3 4 -2 4 1 , larawan , tsart
Aral i n 29 Mga Larong Pi l i pi no
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N asasagot an g m ga p alai si p an o b u gton g n a
ti n u tu koy
2 . Wi ka
N akasu su n od sa m ga p an u ton g n ap aki n ggan
N agagam i t an g m ga sali tan g p an d i wa sa p au tos
n a p an gu n gu sap
3 . P agsu lat
N agagam i t an g ku wi t at p an i p i n an g wasto sa
m ga p an gu n gu sap
N ap ah ah alagah an an g m ga laron g P i li p i n o
B . Paksang Aralin
1 . P agsagot sa m ga P alai si p an , B u gton g n a T i n u tu koy
2 . P agsu n od sa P an u ton g N ap aki n ggan
3 . P aggam i t n g P an d i wa sa P au tos n a P an u to
4 . P aggam i t n g K u wi t at P an i p i sa P an gu n gu sap
5 . P agp ap ah alaga sa m ga L aron g P i li p i n o
1 . P agsagot sa m ga p alai si p an o b u gton g ay tu m u tu lon g
sa p agli n an g at p agb asa sa i si p at p ag-u n awa. I to ay
n akali li b an g p a.
2 . S a b awat gawai n ay m ay si n u su n od n a p an u to. M ah a-
lagan g m ali n aw an g i san g p an u to u p an g m au n awaan
at m asu n od n g i san g n agsasagawa n i to.
3 . An g p an d i wa an g b ah agi n g p an an ali ta n a gi n agam i t
sa m ga p an u to. D ap at lan g n a m agi n g m ai n gat sa p ag-
p i li n g an gkop n a p an d i wa.
4 . An g m ga b an tas tu lad n g ku wi t at p an i p i ay n akatu tu -
lon g sa i kali li n aw n g d i wa n g i san g p an gu n gu sap .
5 . B i lan g b atan g P i li p i n o karap atan at karan galan m on g
m akalaro n g laron g sari li n g P i n oy.
1 . An o an g m agan d an g i d u d u lot n g p agsagot n g m ga
b u gton g o p alai si p an .
2 . P aan o si n i si m u lan an g i san g p an u to? B aki t d ap at n a
ti yak at m ali n aw i san g p an u to?
3 . P aan o n akatu tu lon g an g m ga b an tas tu lad n g ku wi t at
p an i p i sa p an gu n gu sap ?
4 . An u -an o an g alam m on g laron g P i n oy? B aki t d ap at
m o i ton g m atu tu n an ?
A. Produkto: P agkop ya n g b u gton g
Pagganap: K u m op ya n g sam p u n g ( 1 0 ) b u gton g o p alai si -
p an . H u m an d an g i b ah agi i to sa klase. M agka-
roon n g p ah u laan u kol sa m ga p alai si p an g i to.
O b serb ah an an g p aki ki lah ok n g b awat i sa sa p agsagot
sa m ga p alai si p an .
1 40
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
An u -an o an g alam m on g m ga laro? S a m ga i to,
ali n an g p i n akap ab ori to m o?
I b i gay an g kah u lu gan n g m ga sali ta.
a. An g h i n tu tu ro ay i sa sa m ga d ali ri sa kam ay.
b . An g si klot ay i san g u ri n g laro n a gi n agam i tan
n g m ga b aton g m ali li i t n a kayan g d aku ti n .
c. B ao an g tawag sa m ati gas n a b alot n a lam an n g
n i yog.
B ab asah i n n i n yo an g kwen to n g tah i m i k. P ag-
katap os, gawi n an g m ga su m u su n od .
I b i gay an g gagawi n n g b awat p an gkat.
Pangkat I I p aki ta an g L aron g T agu an
Pangkat II S i klot
Pangkat III T u m b an g P reso
B . Paglinang
S i gu rad u h i n n a n agb ab asa an g m ga b ata. P atn u b ayan
d i n si la sa kan i lan g p an gkatan g gawai n .
C . Pagpapalalim
1 . P agp ap aki ta n g gi n awa n g b awat p an gkat
2 . I p asagot an g sagu ti n .
3 . P agtalakayan an g gawai n sa P agb asa tu n gkol sa p ag-
sagot sa p alai si p an .
4 . I p agawa an g Magsanay A, B, at C tu n gkol sa p agsagot
sa p alai si p an .
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
E . Pagpapahalaga
M agp agawa n g alb u m n g m ga b u gton g o p alai si p an .
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa san aysay
a. An u -an on g u ri n g laro an g n atu tu h an m o
kah ap on ?
M agkaroon n g d alawan g m i n u ton g b u gtu n gan .
B . Paglinang
I p ali wan ag an g kasan ayan g li li n an gi n sa wi ka
tu n gkol sa p agb i b i gay at p agsu n od sa p an u to.
2 . P agp ap ali wan ag sa lagom n g arali n sa b ah agi n g Tandaan,
p . 2 4 6
C . Pagpapalalim
1 . P agsasan ay
I p agawa an g Magsanay A, B, C, D, at E, p p . 2 4 6 -
2 4 7 .
S a i san g p ap el, su m u lat n g laron g P i n oy ku n g
p aan o i to laru i n . M agsi m u la sa p an d i wan g p au tos at
gu m am i t d i n n g p an gu n gu sap n a p au tos sa p agb i b i gay
n g p an u to.

141
D . Pagsulat
P agtalakayan an g waston g gam i t n g ku wi t at
p an i p i , p . 2 4 8 .
L agyan n g waston g ku wi t at p an i p i an g m ga su -
m u su n od :
1 . T ayo n an g m aglaro an g yaya n i K akay kay
Joy.
2 . S i ge, an on g lalaru i n n ati n an g tan on g n i
Joy.
3 . G u sto ko G i n to-gi n tu an p wed e tan on g n i
K akay.
4 . Ay gu sto ko i yon P ara akon g si M ad am
Au ri n g m an gh u h u la ku n g kan i n o n akatago
an g gi n ton g sab i n i Joy n a tu wan g-tu wa.
5 . O key h ali ka n a p i li n a tayo n g m ga kakam -
p i an g yaya n i K akay.
A. Paghahanda
a. K ai lan gi n agam i t an g p an i p i ?
b . An u -an on g laro an g n atu tu h an sa m ga p aglalaro
n g m ga laro n g lah i ? An on g aral an g n atu tu h an
n i n yo sa m ga p aglalaro n g m ga laro n g lah i ?
n g arali n .
a. An u -an o p an g m ga laro n g lah i an g alam n i n yo
b u kod d oon sa n asa kwen to?
An o an g d ap at n ati n g gawi n u p an g m a-
p an ati li an g m ga laron g i to at laru i n p a ri n n g
m ga b atan g P i n oy?
B . Paglinang
P agtalakayan an g Ugnayan, p . 2 4 9 .
I p agawa an g gawai n sa Ugnayan, p . 2 4 9 .
P u m i li n g i san g laro at i su lat an g p araan n g
p aglalaro.
S u n d i n an g p orm at sa p . 2 4 9 .
A. S i kyo
B . L aglag P an yo
C . P ati n tero
C . Pagpapalalim
I p alaro an g i sa sa tatlon g laro sa i taas.
D . Pagpapahalaga
M agli sta n g p i ton g ( 7 ) p an galan n g m ga laro n g lah i .
A. Paghahanda
S a an on g b ah agi n g p an an ali ta n agsi si m u la an g
p an gu n gu sap n a p au tos?
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g p u n to.
P aki n ggan g m ab u ti an g p an u to at su n d i n i to.
B . Paglinang
I p ari n i g an g m ga p an u to.
1 . B u b u ksan ko an g C D .
2 . S u m ayaw kayo sa loob n g b i log n a n akah an d a.
3 . T u m i gi l sa p agsayaw kap ag tu m i gi l an g tu gtog.
4 . P aru ru sah an an g si n u m an g m ah u li n g h i n d i
m akasu n od .
1 42
5 . P atu tu gtu gi n u li t an g C D h an ggan g sa m ara-
m i an g m ap aru sah an at b i b i gyan n g n am an n g
p rem yo an g m an an alo.
2 . S a i n yon g n otb u k p i li i n at i su lat an g m ga p an d i wan g
gi n am i t sa p aki ki n i g.
C Pagpapalalim
I su lat sa p ap el an g p an u to sa p aggawa n g p i p i n o
salad . G am i ti n an g m ga p an d i wan g p au tos sa p an gu n gu sap
n a p au tos.
Petsa: _______________
Lagda: ______________
L agyan n g tsek ( ) an g m ga p an gu n gu sap n a p au tos
at eki s ( ) sa h i n d i .
____ 1 . P u m u n ta kayo sa volleyb all cou rt.
____ 2 . Wali san n i n yo an g sem en to.
____ 3 . I kab i t an g n et n an g wasto.
____ 4 . I lab as an g m ga volleyb all n a gagam i ti n .
____ 5 . M agp rakti s kayo kap ag n akah an d a n a.
____ 6 . S u su n od n a ako.
____ 7 . M asaya an g m ga b ata sa p aglalaro.
B atayan g aklat, p p . 2 4 2 -2 4 9 , tsart, m ga larawan n g i b a t
i b an g laro sa b an sa
Aral i n 30 Pananal i g ng Pi l i pi no
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N agagam i t an g cli n e sa m ga sali tan g m ag-
kakau gn ay
N ai sasagawa an g d alawan g u ri n g m ab i li san g
p agb asa
2 . Wi ka
N asu su n od an g tagu b i li n g n ari n i g
N asasab i an g kah u lu gan n g tagu b i li n sa si t-
wasyon g n akalah ad
3 . P agsu lat
N akap agsali ksi k n g i m p orm asyon sa p am am agi -
tan n g p agsu lat
N ap ah ah alagah an an g p an an ali g sa P an gi n oon
B . Paksang Aralin
1 . P aggam i t n g C li n e n g M ga S ali tan g M agkakau gn ay
2 . P agb asan g P ah ap yaw at M asi n si n
3 . P ag-u n awa sa T agu b i li n g N ari n i g
4 . P agsu n od sa T agu b i li n
5 . P agsasali ksi k n g I m p orm asyon
6 . P an an ali g sa P an gi n oon
1 . G i n agam i tan n g cli n e an g m agkakau gn ay n a sali ta
u p an g i p aki ta an g an tas n g kasi d h i an n g d am d am i n .
2 . M ay m ga p agkakataon g ki n akai lan gan an g m ab i li san g
p araan n g p agb asa. D i yan m aaari n g gam i ti n an g
p araan g p ah ap yaw sa p agb asa at m asi n si n g p agb asa.

143
S a p ah ap yaw n a p agb asa, p an gu n ah i n g i d eya lam an g
an g p oku s. S a m asi n si n g p agb asa, d etalye n am an an g
h i n ah an ap .
3 . M ah alaga an g p agsu n od sa tagu b i li n g n ari n i g d ah i l
m i n san , kali gtasan at b u h ay n a an g n akasalalay, kaya
m ah alagan g m aku h a o m au n awaan an g tagu b i li n g
n atu ran .
4 . An g m ga i m p orm asyon g n asali ksi k ay d ap at i su lat
u p an g m an ati li at m atan d aan . Walan g h alaga an g
p agsasali ksi k ku n g h i n d i i to n ai tala.
5 . An g p an an ali g sa P an gi n oon an g p an gu n ah i n g p agp a-
p aki ta sa kan ya n g p agp ap ah alaga at p agp u p u ri .
1 . P aan o i p i n aki ki ta an g an tas n g kasi d h i an n g d am -
d am i n n g m agkakau gn ay n a sali ta?
2 . K u n g i kaw ay n agm am ad ali katu lad n g p agb ab asa n g
akd a sa oras n g p agsu su li t, an o an g p i n akam ab i san g
p araan ?
3 . B aki t d ap at su n d i n an g m ga tagu b i li n ?
4 . D ap at b an g m ai su lat an g m ga i m p orm asyon n asali k-
si k? B aki t?
5 . P aan o m o i p i n aki ki ta an g p an an ali g m o sa P an gi -
n oon ?
A. Produkto: P agp ap ali wan ag n g tagu b i li n
Pagganap: P agawi n n g m ga tagu b i li n an g m ga b ata.
I p ab asa i to sa h arap an n g klase
Atasan an g m ga n aki ki n i g n a i su lat at i p ali wa-
n ag an g n ari n i g n i lan g tagu b i li n .
M aaari n g p u m i li lam an g n g d alawa sa kan i lan g
n ari n i g tu n gkol sa P an an ali g sa D i yos an g p aksa.
L agyan n g tsek ( ) an g an gkop n a kolu m .
Krayt irya sa Pagganap Napaka-
husay
( 4)
Ma-
husay
( 3)
Mahusay-
husay
( 2)
Mag-
sanay
Pa ( 1)
1 . N ap akali n aw at m ab i sa
an g tagu b i li n g n ab u o.
2 . M ad ali i ton g n au n awaan .
3 . N ai lah ad an g h i n i h i n gi n g
p aksa.
4 . P i n ag-i si p an n an g m ab u ti
an g tagu b i li n .
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I p aki ta an g i m ah e n g P an gi n oon sa klase. An o
kaya an g kau gn ayan n i to sa ati n g arali n n gayon ?
I b i gay an g i b i g sab i h i n .
1 . B i n asa n i N en eth an g b ali ta n an g p ah ap yaw.
2 . S am an talan g b i n asa n am an n i M ae an g b ali ta
n an g m asi n si n .
3 . An g tawag sa b an al n a aklat n g m ga K ri sti yan o
ay B i b li ya.
B asah i n an g tu la tu n gkol sa P an gi n oon n an g
tah i m i k.
B . Paglinang
P atn u b ayan an g m ga b ata sa p agb asa n an g tah i m i k.
I p asau lo sa m ga b ata an g tu la.
1 44
C . Pagpapalalim
G u m awa n g p oster tu n gkol sa p an an ali g sa P an gi -
n oon .
P atn u b ayan an g m ga b ata sa p agb asa n an g tah i m i k.
T i n gn an ku n g n agb ab asan g lah at. I p asau lo sa m ga b ata an g
tu la.
Pangkat I U n an g S akn on g
Pangkat II I kalawan g S akn on g
Pangkat III I katlon g S akn on g
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
E . Pagpapahalaga
P aggam it n g K atibayan sa P agtataya at K atibayan sa P aggan ap
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa san aysay
T u n gkol saan an g b i n asa n ati n g kwen to
kah ap on ?
B . Paglinang
1 . P agtalakayan an g arali n sa Wi ka, p . 2 5 5
2 . P agp ap ali wan ag sa lagom n g arali sa b ah agi n g
Tandaan. p . 2 5 5
C . Pagpapalalim
G u m awa n g i san g li h am p aan yaya sa cou p on
b on d ( K aarawan ) n a su m asagot sa m ga tan on g n a:
1 . An o an g okasyon o p an gyayari n g m agaga-
n ap ?
2 . S aan at kai lan i to gagan ap i n ?
3 . S i n o an g m ay kaarawan ?
D . Pagsulat
1 . P agtalakay sa kasan ayan
2 . P agsasan ay sa p agsu lat
I su lat an g Arali n g P an an ali g sa D i yos sa p ap el
n an g wasto.
A. Paghahanda
1 . B alik-aral sa tem an g aralin n a n asa advan ce organ izer.
An o an g p am agat n g Arali n 3 0 ? An on g aral an g
n ap u lot m o sa arali n ?
n g arali n
B aki t h i n d i d ap at m atakot an g taon g m alap i t sa
P an gi n oon ?
B . Paglinang
P ag-u sap an an g tem a sa Ugnayan, p . 2 5 7 .
2 . P agsagot sa p agsasan ay sa aklat
P asagu tan an g p agsasan ay A at B, p . 2 5 7 .

145
S u m u lat n g i san g tu gm a tu n gkol sa p an an ali g
sa P an gi n oon sa i yon g n otb u k.
C . Pagpapahalaga
P aggan ap
D . Pagpapalalim
S u m u lat n g i san g m ai kli n g p an alan gi n n a n agh ah ayag
n g i yon g p an an ali g sa kan ya.
A. Paghahanda
I p ab asa sa m ga b ata an g tagu b i li n n g tatay b ago
u m ali s.
1 . I sara an g m ga b i n tan a at p atayi n an g m ga i law.
2 . I kan d ad o an g m ga p i n to sa h arap at sa li kod n g
b ah ay.
3 . I sara an g m ga gri p o p ati n a taran gkah an .
S aan g b ah agi n g arali n n i n yo i to p i n ag-aralan ?
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g si twasyon .
P aki n ggan g m ab u ti an g si twasyon g b ab asah i n ko.
B . Paglinang
I p ari n i g an g si twasyon g i to
( D alawan g b eses b ab asah i n an g si twasyon . )
P u m u n ta sa i n yo an g p ri n si p al at n ai s m akau sap an g
i yon g i n a n a i san g gu ro. S u b ali t i kaw lan g an g tao sa i n yo
d ah i l n asa p alen gke an g i yon g i n a. N gu n i t n ag-i wan si ya
n g tagu b i li n . K ai lan gan d aw d u m alo si I n ay n g sem i n ar sa
L u n es sa S to. T om as b i lan g tagap ayo n g p am p aaralan g b a-
b asah i n . D ad aan d aw an g van b ago m ag-i ka-4 n g u m aga.
Sagutin:
I gawa n g tagu b i li n an g n ari n i g. S u n d i n an g p orm at.
1 . N agp asab i :
2 . P ara K an i n o:
3 . M en sah e:
O ras:
K ai lan :
S aan :
4 . N akau sap :
C . Pagpapalalim
I gawa n g tagu b i li n an g si twasyon sa p ap el.
T u m awag an g ka-op i si n a n g i yon g ku ya n a n agsasa-
b i n g p i n ap u p u n ta si ya sa C eb u p ara sa i san g ku m p eren si -
ya sa H u web es. Aali s an g erop lan o n g P h i li p p i n e Ai rli n es
ala-sai s n g gab i , M i yerku les. M agki ta n a lan g d aw si la n g
kan yan g b oss sa p ali p aran sa gan ap n a i ka-5 n g h ap on sa
M i yerku les.
Petsa: _______________
Lagda: ______________
S a n otb u k, i gawa n g tagu b i li n an g si twasyon
M ay li b ren g gam u tan sa b aran gay sa L i n ggo, O ktu b re
1 9 , 2 0 1 0 . G agan ap i n i to sa H ealth C en ter m u la i ka-7 n g
u m aga h an ggan g i ka-5 n g h ap on . I kaw an g n aatasan g m ag-
b ali ta kay Ali n g F ely n a i san g b aran gay h ealth worker. S i ya
an g n akakaalam sa i n yon g si tyo. B i li n n g kap i tan n a m aaga
si lan g p u p u n ta sa H ealth C en ter.

1 46
B atayan g aklat, p p . 2 5 0 -2 5 7 , B i b li ya, tsart
Wi ka
B asah i n at u n awai n an g b awat p an gu n gu sap . B i lu gan an g ti ti k n g
tam an g sagot.
1 . ______ an g n agi n g karan asan n i la sa n agd aan g tag-u lan .
a. kalu n u s-lu n os
b . kah i n d i k-h i n d i k
c. kari m a-ri m ari m
d . kagu lat-gu lat
2 . An g R ed C ross ay _____ sa m aagap n a p agki los tu wi n g
m ay kalam i d ad . Ali n an g H I N D I an gkop n a gam i ti n sa
p an gu n gu sap .
a. ki lala
b . si kat
c. tan yag
d . i sa
3 . Ali n sa su m u su n od an g H I N D I p an g-u ri n g p an larawan
a. d i -gaan on g n aap ektu h an
b . ga-m on ggo
c. kalah ati
d . n akah i h i gi t
4 . M ali i t lan g an g n agi n g p i n sala n an g n agd aan g b agyo. An o
an g kaan tasan n g p an g-u ri sa p an gu n gsap ?
a. lan tay
b . p asu kd ol
c. p ah am b i n g
d . p am i lan g
5 . M aagap n a tu m u gon an g p am ah alaan sa p an awagan n g
m ga m am am ayan . P aan o gi n am i t an g sali tan g m ay salu n g-
gu h i t sa p an gu n gu sap ?
a. p an g-ab ay
b . p an g-u ri
6 . P ag ti la n g u lan ay tu tu n go n a an g m ga volu n teers sa
p i n an gyari h an n g saku n a. An on g u ri n g p an g-ab ay an g m ay
salu n ggu h i t?
a. p am araan
b . p am an ah on
c. p an lu n an
d . i n gkli ti k
7 . L alon g m an gan gan i b an g kan i lan g b u h ay ku n g d oon si la
m am am alagi . An on g u ri n g su gn ay an g m ay salu n ggu h i t?
a. p an g-u ri
b . p an g-ab ay
c. p an d i wa
d . p an gn galan
8 . N agi n g p an atag an g lah at n an g m alam an n i lan g lu m i h i s
an g m alakas n a b agyo. An on g u ri n g su gn ay n a p an g-ab ay
an g m ay salu n ggu h i t?
a. su gn ay n a p an g-ab ay n a p am araan
b . su gn ay n a p an g-ab ay n a p an lu n an
c. su gn ay n a p an g-ab ay n a p am an ah on
d . su gn ay n a p an g-ab ay n a p am i lan g
147
9 . M aagan g d u m ati n g an g m ga p an au h i n g p an d an gal sa
okasyon g n atu ran . Ali n an g p an gkat n g m ga sali tan g m ay
p an g-an gkop ?
a. m aagan g, d u m ati n g, p an au h i n g, okasyon g
b . m aagan g, p an au h i n g, p an d an gal, okasyon g
c. m aagan g, p an au h i n g, okasyon g, n atu ran
d . m aagan g, p an au h i n g, okasyon g
B u u i n an g p an gu n gu sap . T i ti k lam an g n g waston g
sagot an g b i lu gan .
1 0 . _____ an g p agsi si kap n a gi n agawa n g i n yon g m ga m agu -
lan g, kaya p ah alagah an n i n yo i to.
a. P ara sa i yo
b . P ara sa ati n
c. P ara sa am i n
d . P ara sa i n yo
1 1 . B u on g tap an g n i yan g si n u on g an g p an gan i b _____ alam
n i yan g m aaari n i ya i ton g i kam atay m ai li gtas lam an g an g
b ata.
a. d ah i l
b . kah i t
c. sap agkat
d . u p an g
1 2 . H i n d i n ap agh an d aan n g m ga tao an g d u m ati n g n a tagtu yot
_____ gayon n a lan g an g ep ekto n i to.
a. kaya c. u p an g
b . d ah i l d . sap agkat
Pagbasa
B asah i n an g tan on g at b i lu gan an g ti ti k n g waston g sagot.
1 3 . Ali n sa su m u su n od an g H I N D I su m u su p orta sa p an gu n a-
h i n g d i wan g i lalah ad . P agd am ay sa K ap wa, L i kas sa P i n oy
a. H i n d i m ag-aatu b i li n g m agb i gay n g tu lon g
b . H i n d i p ap an si n i n an g p an awagan n g p am ah alaan
c. B olu n taryon g m agseserb i syo sa m ga n aap ektu h an
d . N agb i b i gay n g kah i t an on g b agay n a m akatu tu lon g sa
kap wa
1 4 . Ali n sa su m u su n od n a p am atn u b ay n a m ga sali ta n aka-
p aloob an g sali tan g i n kom u n i kad o?
a. i n d i go-i n d ep i n i d o
b . i n kom p leto-i n d i go
c. i n d ak-i n d i b i d wal
d . i n d i b i d wal-i n d i gn asyon
1 5 . N ai s m on g m alam an an g ti yak n a ki n alalagyan n g b an san g
C an ad a at i lan p an g i m p orm asyon u kol d i to. Ali n sa su m u -
su n od n a aklat an g i yon g gagam i ti n .
a. B atayan g aklat
b . Alm an ac
c. D i ksyu n aryo
d . Atlas
1 48
1 6 . T u ku yi n an g san ggu n i an g aklat n a i n i lalarawan
I to ay ki n ap ap aloob an n g m ah ah alagan g p an gyayari
n g i san g b an sa o lu gar. N akaayos an g p an gyayari ayon sa
p an ah on o ku n g kai lan n agan ap an g m ah ah alagan g p an g-
yayari sa tao o lu gar.
a. Alm an ac
b . D i ksyu n aryo
c. E n sayklop i d ya
d . Atlas
1 7 . N ai s m on g m alam an an g p ah i n a n g p aksa n a i ti n alaga
sa i yo. S aan g b ah agi n g aklat h i gi t n a m ad ali m o i ton g
m aki ki ta?
a. T alaan n g N i lalam an
b . P an i m u lan g P ah i n a
c. I n d eks
d . T alasan ggu n i an
1 8 . I to ay b ah agi n g aklat ku n g saan n akap aloob an g m ga
san ggu n i an o p i n agb atayan g aklat n g m ga m ay-akd a. H i n d i
lah at n g aklat m ayroon n i to.
a. B i b li ograp i
b . I n d eks
c. T alah u lu gan
d . M en sah e
1 9 . Ali n sa su m u su n od an g an gkop n a b u n ga sa kai si p an g n asa
loob n g kah on . M ad alas an g p agsasan ay n g m ga volu n -
teers sa gan i ton g p an gyayari .
a. D ah i l sa kai lan gan i to sa m ga h i n d i i n aasah an g kaga-
n ap an
b . K aya lagi si lan g h an d a ku n g m ay h i n d i i n aasah an g ka-
gan ap an
c. B agam at ku lan g sa su p orta
d . S ap agkat i to ay kasam a sa kan i lan g si n u m p aan g tu n g-
ku li n
2 0 . B i lu gan an g san h i at gu h i tan an g b u n ga sa p an gu n gu sap
n a i to:
An g m alawakan g p agb ah a sa i b a t i b an g n g m u n d o ay
d u lot n g p atu loy n a p agtaas n g tem p eratu ra sa d ai gd i g.
B asah i n at p ag-aralan an g su m u su n od :
A. An g p agkasi ra n g kali kasan an g n agp ap ai n i t sa
tem p eratu ra n g m u n d o.
B . An g glob al-warm i n g ay d ap at i kab ah ala n g
lah at.
C . M arah i l ku n g h i n d i si n i ra an g m ga kagu b atan
h i n d i lalala an g p agkasi ra n g ati n g ozon e layer.
D . D ah i l sa p atu loy n a p agtaas n g tem p eratu ra sa
d ai gd i g, u n ti -u n ti n an g n atu tu n aw an g yelo sa
gawi n g h i laga n g d ai gd i g n a m agi gi n g san h i n g
m ab i li s n a p agtaas n g tu b i g sa kap atagan .
E . K u n g an g b awat b an sa ay p an gan galagaan an g
kali kasan h i n d i n ati n sasap i ti n an g i b a t i b an g
trah ed yan g ku m i ti l n a n g m aram i n g b u h ay.
2 1 . Ali n sa m ga i n i lah ad an g n aglalah ad n g katotoh an an ?
A, B , C
2 2 . Ali n an g n agsasaad n g op i n yon lam an g?
C , E
2 3 . P ag-aralan an g su m u su n od n a p an gyayari :
A. I n i ab ot n i Wyd ee an g laru an g h awak.
B . P alab as an g m ag-i n an g Wyd ee at G n g. R eyes
sa i san g m all
C . N agtaka si G n g. R eyes sa gi n awa n g an ak
D . M ay n aki tan g b ata si Wyd ee, gu sgu si n i to at p ayat
E . T i n i n gn an si ya n g an ak at n gu m i ti
F. N atu wa si ya at gi n awaran n i ya i to n g h ali k
G . N au u n awaan n i ya si Wyd ee sa gi n awa
149
Ali n an g waston g p agkakasu n u d -su n od n g m ga
p an gyayari ? B i lu gan an g ti ti k n g tam an g sagot.
a. C B A D E F G
b . D B G F E A C
c. B D A C E G F
d . B A D G C E F
2 4 . B u m u o n g i san g b alan gkas. G am i ti n an g m ga p an gyayari /
si twasyon sa aytem b i lan g 1 1 .
1 2
__S i Wyd ee, M aawai n _____
Pamagat
I . P alab as n g m all an g m ag-i n an g Wyd ee at G n g.
R eyes
2 5 .
A M ay n aki ta si Wyd ee, b atan g p ayat at gu s-
gu si n
2 6 .
B I n ab ot n i to an g laru an sa b ata
2 7
I I An g P agtataka n i G n g. S an tos
A. T i n i n gn an si ya n g an ak
2 8
. _N gi n i ti an si ya n g an ak_
I I I . N au n awaan n i ya an g an ak
2 9
A. __N i yakap n i ya an g an ak__
Pagsul at (5 puntos)
S u m u lat n g i san g san aysay n a n agp ap aki ta n g p agp ap ah a-
laga sa ati n g kap ali gi ran .
S u n d i n an g p attern sa p agsu lat n g talata
Paki ki ni g
( B asah i n n g gu ro an g teksto) P aki n ggan at u n awai n an g b ab asa-
h i n n g gu ro. S agu ti n an g tan on g p agkatap os.
An g p agtu tu lu n gan sa gi tn a n g kalam i d ad ay n akap ag-
p ap agaan n g d am d am i n sa m ga taon g n asalan ta. N ab ab a-
wasan an g kan i lan g d i n ad alan g d alam h ati at n akap agd u d u lot
n g p an i b agon g p ag-asa sa gi tn a n g p agsu b ok n a n araran asan .
An g m ga P i li p i n o ay li kas n a m atu lu n gi n . An g p agd am ay
sa kap wa lalo t h i gi t sa p an ah on n g trah ed ya ay ku sa at b u kal
sa loob . M ap atu tu n ayan i yan sa m ga n agd aan g trah ed ya sa
m ga b agyo o p agb ah a. I i san g taon g ku m i ki los an g lah at u p an g
tu m u lon g. D agsa an g m ga b olu n taryo n a n agh ah an d og n g li -
b ren g oras u p an g tu m u lon g sa p agsasaayos sa m ga n agi gi n g
b i kti m a n g kalam i d ad . An g m ga p an gan gai lan gan n g m ga n a-
salan ta ay d agli an g n atu tu gu n an d ah i l sa p agtu tu lu n gan .
3 6 . P aan o i n i lah ad an g tekston g n ari n i g m u la sa gu ro?
a. P asalaysay
b . P alarawan
c. P atu la
d . P ad ayalog
2 7 . I su lat an g p aksan g d i wa n g teksto sa loob n g kah on .
An g p agi gi n g li kas n a m atu lu n gi n n g m ga P i li p i n o.
3 8 . M agtala n g d alawan g p osi ti b on g p ah ayag m u la sa n ap a-
ki n ggan g teksto.
a.
b .
3 9 -4 0 . I b i gay an g lagom n g teksto
An g b awat i sa ay h an d an g tu m u lon g sa m ga n asa-
salan ta at n aap ektu h an n g an u m an g kalam i d ad o saku n a.
} * An g lah at n g p ah ayag sa teksto ay p osi ti b o.
1 50
Yunit IV Ipagpatuloy ang Kaunlaran
M agkakaroon an g m ga m ag-aaral n g gan ap n a kakayah an m aki p agtalastasan at m akau n awa n g m ga kon sep to sa p agki lala at p ag-u n awa
n g n ari n i g, n ab asa at n ab u o n i yan g kayari an g p an gwi ka sa p asali ta at p asu lat n a an yo.
N agkakaroon an g m ga
m ag-aaral n g kaalam an sa:
p agb i b i gay-kon gklu syon
kasin gkah u lu gan n g m ga
salita
p agki lala sa m agkakau gn ay
n a sali ta
p aggawa n g talah u lu gan
p agb i b i gay p asya
p agb i b i gay kah u lu gan sa
m atali n gh agan g p ah ayag
p agb u o n g p alagay o op i n -
yon
p ag-u u gn ay sa d ati n g
kaalam an
p agsasan ay sa m ab i li san g
p agb asa
p agsu su n u d -su n od n g m ga
h akb an g sa i san g gawai n
p aggam i t n g an aloh i ya sa
p agh ah am b i n g n g m agkat-
u lad sa p ag-u u gn ayan n g
p an gn galan
p agb i b i gay-h i n u h a sa ka-
h u lu gan n g m asi n i n g n a
p ah ayag
N akap agb i b i gay n g kon g-
klu syon sa b i n asan g/n ari n i g sa
kwen to
N ai b i b i gay an g kah u lu gan
n g m ga sali ta, m atali n gh aga,
m asi n i n g n a p ah ayag, at sali -
tan g kau gn ay n g d am d am i n
N akagagawa n g talah u lu gan
N aki ki lala/N atu tu koy an g
m ga m agkakau gn ay n a sali -
ta, sali tan g kolokyal at p or-
m al, p i ksyon at d i -p i ksyon g
p ah ayag/akd a, m ga sali tan g
kau gn ay n g d am d am i n .
N akap agb i b i gay n g p asya/n a-
kab u b u o n g sari li n g p alagay at
op i n yon
N akap ag-u u gn ay sa d ati n g
kaalam an
N akap agsasan ay sa m ab i li san g
p agb asa
N akap agsu su n u d -su n od n g
m ga h akb an g sa i san g gawai n
I sa sa b atayan n g p agkakaroon n g
u n awa at m ap an u ri n g p ag-i i si p n g
i san g m ag-aaral ay an g m aki tan g
n akap agb i b i gay n a si ya n g kon g-
klu syon , h i n u h a, op i n yon , at
p asya sa kan yan g n ari n i g o n a-
b asan g akd a.
An g p agb i b i gay n g kah u lu gan n g
m ga sali ta, m agi n g i to y p ayak o
m atali n gh aga at m asi n i n g ay m a-
h alaga sa lalo p an g p ag-u n awa sa
b i n ab asan g akd a.
M ah alaga ri n an g p agtu koy o p ag-
ki lala sa m agkakau gn ay n a sali ta
u p an g m ad ali i ton g m au n awaan .
N ari yan d i n an g m atam an g p ag-
ki lala sa sali tan g kolokyal at p or-
m al u p an g m agam i t n an g wasto
sa tam an g p agkakataon .
An g p i ksyon at d i -p i ksyon g p a-
h ayag an g d ap at d i n g m atu -
koy u p an g m akap agp asya n an g
wasto.
An g i san g m ag-aaral ay d ap at
m atu ton g m akap ag-u gn ay n g
kan yan g d ati n g kaalam an sa p ak-
san g kan yan g ti n alakay.
P aan o ka m akap agb i b i gay n g
kon gklu syon , h i n u h a, p asya
at m agi n g n g i yon g op i n yon sa
i yon g n ari n i g o n ab asan g akd a?
B aki t ki n akai lan gan g m ai b i gay
m o an g kah u lu gan n g m ga d i -
p an gkaran i wan /m ah i rap n a sa-
li ta?
P aan o n akatu tu lon g sa p ag-
u n awa n g b i n ab asan g akd a an g
p agtu koy at p agki lala sa m ag-
kakau gn ay n a sali ta, p agkakai b a
n g p orm al at kolokyal n a sali ta?
An o an g p agkakai b a n g p ah ayag
n a p i ksyon at d i -p i ksyon ?
B aki t m ah alaga sa m ad ali an g
p ag-u n awa n g b i n ab asa an g
p ag-u u gn ay n i ya d i to sa kan yan g
d ati n g kaalam an ?
P aan o n akatu tu lon g an g m ah i -
h i n an g p agb asa tu lad n g scan-
ningat skimmingsa p ag-u n awa
sa b i n ab asan g akd a?
1 51
p agsali sa teatron g p agb i g-
kas
p agh u la sa kalalab asan n g
p an gyayari
p aggu n i ta sa d etalye at
i m p orm asyon /p agsagot sa
tan on g tu n gkol sa b i n asa
p agp ap akah u lu gan sa tsart
p agb asa n an g m ab i li san n g
m ga karatu la sa p ali gi d
p agtu koy sa p i ksyon at d i -
p i ksyon sa akd an g b i n asa
p agki lala sa sali tan g kau g-
n ay n g d am d am i n
p agb asa sa h i ram n a sali ta
p agp ap an gkat n g m ga sali -
tan g n ab i b i lan g sa i i san g
laran gan
p agtu koy sa m ga sali tan g
kolokyal at p orm al
p agtu koy sa p an g-ab ay,
p an gatn i g, u ri n g p an g-u ri ,
u ri n g p aksa sa p an gu n gu -
sap
p an u ri n g at p an i n gi t, i n g-
kli ti k sa p an gu n gu sap
p agb asa sa h i ram n a sali ta
p aggu n i ta sa d etalye at i m -
p orm asyon
p agp ap an gkat n g m ga sali -
tan g n ab i b i lan g sa i i san g
laran gan
N akakagam i t n g an aloh i ya sa
p agh ah am b i n g n g m agkakatu -
lad sa p ag-u u gn ayan n g p an g-
n galan
N akah u h u la sa kalalab asan
n g m ga p an gyayari
N akab ab asa/N aggu gu n i ta n g
h i ram n a sali ta
N ap ap an gkat an g m ga sali tan g
n ab i b i lan g sa i i san g laran gan
N akap agb i b i gay-kah u lu gan sa
tsart
N akab ab asa n an g m ab i li s sa
m ga karatu la sa p ali gi d
N ah ah asa an g i si p sa p a-
m am agi tan n g p agp ap akah u -
lu gan sa b i ro
N akasasali sa talakayan sa
klase
N atu tu koy an g m ga p an g-
ab ay, sa u ri n g p an g-u ri , u ri n g
p aksa sa p an gu n gu sap
N akasasagot sa tan on g tu n g-
kol sa b i n asa
N akagagam i t n an g an gkop n a
p an gatn i g, i n gkli ti k
N akap agb i b i gay n g d etalye,
m ab u b u ti n g aral, kah u lu gan
sa gam i t n g p an g-ab ay
N akasasali sa teatron g p ab i g-
kas
An g scan n i n g at ski m m i n g ay b a-
h agd an sa p agb asa n a d ap at m ali -
n an g sa m ga m ag-aaral.
An g p agsu n od sa h akb an g p ara
sa i san g gawai n at n akasalalay sa
waston g p agkakasu n u d -su n od n g
m ga d i reksyon o h akb an g.
M ay m ga sali tan g m agkakau gn ay
n a sa p am am agi tan n g p aggam i t
n g an aloh i ya ay m ad ali n g m ap ag-
u u gn ay-u gn ay
An g m ga karan asan ay n akatu -
tu lon g u p an g m ap ad ali an g p ag-
h u h u la sa su su n od n a p an gya-
yari .
An g wi kan g F i li p i n o ay p i n ag-
sam a-sam an g m ga wi ka n g i b a t
i b an g b an sa ku n g kaya h i n d i
n akap agtatakan g m aram i tay-
on g m aki ki tan g h i ram n a wi ka sa
ati n g m ga akd a. An g m ga i to ay
d ap at m ab asa at m aki lala n an g
wasto.
An g i b an g i m p orm asyon ay n a-
kalah ad sa p am am agi tan n g tsart.
D ap at m atu tu h an i ton g b asah i n
at b i gyan g-p akah u lu gan .
S a ati n g p agli li b ot sa lan san gan
ay m aram i tayon g n ab ab asan g
m ga karatu la b i lan g p aalala,
d i reksyon , o p atalastas. M ah alaga
an g m atu tu n an g i to ay m ab asa n g
m ab i li san .
B aki t m ah alaga n a wasto an g
p agkakasu n u d -su n od n g m ga
h akb an g sa p agsasagawa n g
i san g gawai n ?
An o an g m ad ali n g p araan u p an g
m ap ag-u u gn ay-u gn ay an g m ga
sali tan g n asa i i san g p am i lya o
laran gan ?
B aki t m ah alagan g m aki lala an g
m ga h i ram n a sali ta?
P aan o n aku ku h a an g m ga d e-
talye/i m p orm asyon g n asa tsart?
B aki t kai lan gan g n atu tu h an g
b asah i n n g m ab i li s an g m ga
karatu la sa lan san gan ?
P aan o n ah ah asa an g ati n g kai -
si p an sa p aglah ok sa m ga tala-
kayan at p agp ap akah u lu gan n g
m ga b i ro?
B aki t d ap at m ali n an g an g p ag-
gam i t n g i b a t i b an g b ah agi n g
p an gu n gu sap tu lad n g p an g-u ri ,
p an g-ab ay, p an gatn i g, at i n gkli -
ti k?
P aan o n akatu tu lon g sa p agh asa
n g i n yon g kakayah an an g p agsa-
li sa m ga talakayan at teatron g
p agb i gkas?
M ali b an sa p agsasali ta kai lan
h i gi t n a n ai p aki ki ta o n ai lalap at
an g lah at n g n atu tu h an sa wi ka
at p agb asa?
1 52
p agb ab asa sa m ab i li s at
m ap an u ri n g p ag-i i si p sa
tu lon g n g p agku h a n g ka-
h u lu gan n g b u o
p agsali sa talakayan tu n g-
kol sa n ap aki n ggan g akd a
p agtu koy sa p an g-ab ay
p agsagot sa tan on g tu n g-
kol sa b i n asa
p aggam i t n an g an gkop n a
p an gatn i g sa p an gu n gu sap
p agb i b i gay n g d etalye sa
n ap aki n ggan g b ali ta o u lat
p agb i b i gay n g m ab u b u ti n g
aral h an go sa n ari n i g n a
kwen to
p agb i b i gay-kah u lu gan sa
gam i t n a p an g-ab ay
p agb u o n g p oster n a p atu g-
m a
p agsu lat n g b u od , li h am
p an gkalakal, tagu b i li n at
d i reksyon , d ayalog, li h am
n a n agb ab ali ta, p an ayam ,
p atalastas, p attern n g p ag-
su lat n g talata
p ag-aayos n g san ggu n i an
p agp ap ah alaga sa ed u -
kasyon , m atatan d a sa kau n -
laran , sa si p ag at ti yaga,
p agp ap ah alaga sa lu p a, sa
m u n ti n g n egosyo, p agd i d i -
si p li n a sa sari li at p agm a-
m alaki sa sari li n g b ayan .
N ap alalawak an g p an gu n gu -
sap sa tu lon g n g p an u ri n g at
p an i n gi t
N akab u b u o at n akasu su lat
n g p oster n a p atu gm a, li h am
p an gkalakal, b u od , tagu b i li n ,
d i reksyon , d ayalog, li h am n a
n agb ab ali ta, p an ayam , at p a-
talastas
N ai sasaayos an g san ggu n i an
N akasu su n od sa p attern n g
p agsu lat n g talata
N akatan ggap n g b i ro
N ai p aki ki ta an g p agtu tu lu -
n gan n g p am i lya
N ap ah alagah an an g ed u -
kasyon , m atatan d a, kau n laran ,
si p ag at ti yaga, lu p a, m u n ti n g
n egosyo
N ad i d i si p li n a an g sari li
N ai p agm am alaki an g sari li n g
b ayan
An g p agsali sa talakayan , p ag-
b i b i gay sa kah u lu gan sa m ga b i ro
ay i san g m ab i san g p araan n g
p agh ah asa n g i si p .
S a wi ka d ap at m atu tu h an an g
p aggam i t n g an gkop n a b ah agi n g
p an an ali ta sa p agb u o n g kai si p an
at p an gu n gu sap katu lad n g p ag-
gam i t n g p an g-ab ay, p an g-u ri , u ri
n g p aksa, p an gatn i g, i n gkli ti k.
An g p aglah ok sa teatron g p ag-
b i gkas ay n akatu tu lon g sa p agli -
n an g sa kakayah an g b u m i gkas n g
wasto at m agi n g an g p agkakaroon
n g ti wala sa sari li .
An g m ga n atu tu h an sa wi ka at
p agb asa ay m ai lalap at sa p ag-
b u o at p agsu lat n g su m u su n od :
p oster, li h am , b u od , tagu b i li n ,
d i reksyon , d ayalog, p an ayam , at
p atalastas.
D ap at lam an g su n d i n an g tem an g
p am an tayan at h akb an g sa p ag-
b u o n g m ga n ab an ggi t
S a p agsu lat n g talata m ah alaga
an g p agsu n od sa p attern u p an g
m agi n g m ab i sa at m ali n aw an g
p aglalah ad n g m ga i d eya.
S a p agtu p ad n ati n n g m ga gawa-
i n g i n i atan g, h i n d i d ap at kali m u -
tan an g p atu loy n a p agp ap ah alaga
sa m agagan d an g katan gi an b i lan g
m ga m am am ayan g m ay p agp ap a-
h alaga sa kab u ti h an g asal.
An o an g d ap at tan d aan sa p ag-
b u o n g talata?
S a kab i la n g kaalam an g p an g-
gram ati ka at p agb asa, b aki t h i n -
d i n ati n d ap at i p agwalan g-b ah a-
la an g p atu loy n a p agli n an g sa
kakayah an n ati n g m agp ah alaga
sa kagan d ah an g asal?
1 53
Kaalaman Kakayahan
An g m ga m ag-aaral ay m agkakaroon n g kaalam an sa:
p agb i b i gay n g kon gklu syon
p agtu koy sa kasi n gkah u lu gan n g sali ta
p agki lala sa m agkaku gn ay n a sali ta
p agb u o n g p alagay o op i n yon , p asya
p agki lala sa m ga m atali n gh agan g p ah ayag
p ag-u u gn ay sa d ati n g kaalam an
p ag-aan aloh i ya n g m ga sali ta
p agh i n u h a sa m asi n i n g n a p ah ayag
p agh u la sa kalalab asan n g p an gyayari
p agki lala sa m ga u ri n g p aksa at p an g-u ri sa p an gu n gu sap
p agsu su ri n g d i wan g p i ksyon at d i -p i ksyon
p agtu koy sa m ga u ri n g p an g-u ri
p agki lala sa m ga p an g-ab ay n a p asalaysay
p aggam i t n g an aloh i ya sa p agh ah am b i n g n g m agkatu lad n a p ag-
u u gn ayan n g p an gn galan
p agki lala sa h i ram n a sali ta/m ga sali tan g kolokyal at p orm al
p agp ap akah u lu gan sa tsart
p agh ah asa sa m ab i li s at m ap an u ri n g p ag-i i si p sa tu lon g n g p ag-
ku h a n g kah u lu gan n g b i ro
p agki lala sa sali tan g kau gn ay n g d am d am i n
p agb i b i gay n g d etlaye sa n ap aki n ggan g b ali ta o u lat
p agsali sa teatron g p agb asa
p agtu koy sa u ri n g p an g-u ri
p agp ap alawak n g p an gu n gu sap sa tu lon g n g m ga p an u ri n g at
p an i n gi t
p aggam i t n g m ga i n gli ti k
p agsu lat n g li h am p an gan galakal, b u od , n agb ab ali ta, p an ayam , p atalas-
tas, d ayalog
p agb u o n g p attern n a p atu gm a
p agb u o n g p atalastas
p agsu lat n g tagu b i li n at d i reksyon
p ag-aayos n g san ggu n i an
p aggam i t n g m ga p an u ri n g at p an i n gi t
p agb i b i gay n g p ayo
p agki lala sa m ga kah u lu gan n g sali ta ayon sa d ati n g kaalam an
n g sali ta
p aggawa n g talah u lu gan
p agb asa n an g m ab i li san n g m ga karatu la sa p ali gi d
p agsu su n u d -su n od n g m ga h akb an g sa i san g gawai n
1 54
P Produkto
P agp ap ali wan ag n g
m atatali n gh agan g p ah ayag
tu n gkol sa p agp ap ah alaga
sa ed u kasyon
P Pagganap
I p ali wan ag an g
li m an g m atatali n gh agan g
p ah ayag tu n gkol sa p ag-
p ap ah alaga sa ed u kasyon
n a i b i b i gay n g gu ro.
4 N ai p ali wan ag n an g wasto
an g li m an g m atatali n g-
h agan g p ah ayag tu n gkol
sa p agp ap ah alaga sa ed u -
kasyon .
an g ap at n a m atatali n g-
kasyon .
an g tatlon g m atatali n g-
kasyon .
an g i sa h an ggan g d alawan g
m atatali n gh agan g p ah ayag
tu n gkol sa p agp ap ah alaga
sa ed u kasyon .
Antas/Marka
4 N ap akah u say
3 M ah u say
1 M agsan ay P a
* M ga S agot sa m ga P agsasan ay sa B awat Arali n
* L agu m an g P agsu su li t n g Yu n i t
* M ga P agtataya sa B awat Arali n
* M ga T akd an g G awai n sa N otb u k
* M ga K asan ayan g I n terakti b o sa C D -R O M at i -L earn at i -T each
sa Vi b al Web si te
1 55
1 . M agp ab i gay n g kon gklu syon , p asya, p alagay o op i n yon
2 . P agh u la sa kalalab asan n g p an gyayari
3 . S u ri i n an g d i wan g p i ksyon o d i -p i ksyon at kasi n gkah u lu gan
n g m ga sali ta
4 . M agp agawa n g talah u lu gan an
5 . T alakayi n an g kah u lu gan n g m atatali n gh agan g p ah ayag, m ga
karan i wan g h i ram n a sali ta, kolokyal, at h i ram n a sali ta
6 . M agp ah i n u h a sa m asi n i n g n a p ah ayag
7 . T alakayi n an g m ga u ri n g p aksa at p an g-u ri sa p an gu n gu sap
8 . I tu ro an g m ga p an g-ab ay sa p agsasalaysay at p agsu lat
9 . I p ali wan ag an g kah u lu gan n g m ga b i ro at m ga sali tan g kau g-
n ay n g d am d am i n
1 0 . I tu ro an g kah u lu gan n g b awat p an gatn i g
1 1 . I p ali wan ag an g p agkasu n u d -su n od n g m ga h akb an g sa i san g
gawai n
1 2 . I p ali wan ag an g m ga p agh ah an d a sa teatron g p ab i gkas
1 3 . M agp ab u o n g p oster n a p atu gm a
1 4 . M agp asu lat n g b u od , tagu b i li n at d i reksyon , li h am n a n ag-
b ab ali ta at p an gan galakal, p an ayam at p atalastas
1 5 . I p ali wan ag an g m ga gam i t n g i n gli ti k sa p an gu n gu sap
1 6 . I p agu n i ta an g m ga d etalye n g b i n asan g akd a
1 7 . I p ali wan ag an g p attern n g p agsu lat
1 8 . I p ali wan ag an g tam an g p ag-aayos n g m ga san ggu n i an
1 9 . T u ru an si lan g gawi n n an g m ab i li san g p agb asa
2 0 . M agp au gn ay sa d ati n g kaalam an sa m ab i san g p agb asa
2 1 . I tu ro an g p agp ap ah alaga sa tam an g p agtan ggap sa b i ro, p ag-
tu tu lu n gan sa p am i lya, ed u kasyon , m atatan d a, kau n laran ,
si p ag at ti yaga, lu p a, m u n ti n g n egosyo, d i si p li n a sa sari li
2 2 . T u ru an an g m ga m ag-aaral n a i p agm alaki an g sari li n g
b ayan
1 . M ga Arali n 3 1 -4 0 U gn ayan 5 T eksto at D i sen yo at G ab ay sa P agtu -
tu ro at P agkatu to b atay sa U b D
2 . i -L earn /i -T each Acti vi ti es ( i-learn.vibalpublishing.com/i-teach.vibal
publishing.com
3 . C D -R O M Acti vi ti es
1 56
UNIT IV IPAGPATULOY ANG KAUNLARAN
Aral i n 31 Turi smo Tul ay sa Progreso
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ap alalawak an g talasali taan sa tu lon g n g p ag-
alam sa kasi n gkah u lu gan n g m ga sali ta
N akap agb i b i gay n g kon gklu syon ayon sa m ga
b i n asan g p ah ayag
2 . Wi ka
N ah ah asa sa m ab i li s at m ap an u ri n g p ag-i i si p sa
tu lon g n g p agku h a n g kah u lu gan n g b i ro
N asasab i sa m ab i li s at m ap an u ri n g p ag-i i si p an g
kah u lu gan n g m ga b i ro
3 . P agsu lat
N akab u b u o n g p oster n a p atu gm a
N akatan ggap n g b i ro at n akap agb i b i ro n an g m ga
m agan d an g kaloob an
B . Paksang Aralin
1 . P agp ap alawak n g T alasali taan sa T u lon g n g P ag-alam
sa K asi n gkah u lu gan n g m ga S ali ta
2 . P agb i b i gay n g K on gklu syon Ayon sa m ga B i n asan g
P ah ayag
3 . P agh ah asa sa M ab i li s at M ap an u ri n g P ag-i i si p sa T u -
lon g n g P agku h a n g K ah u lu gan n g B i ro
4 . P agb u o n g P oster n a P atu gm a
5 . P agtan ggap n g B i ro at P agb i b i ro n an g m ga M agan -
d an g K aloob an
1 . S a p ag-u n awa n g tekston g n ari n i g o n ab asa, m ah ala-
gan g m atu koy an g kasi n gkah u lu gan n g m ga sali ta.
N akatu tu lon g i to u p an g m ap alawak an g talasali taan
n g i san g m am b ab asa.
2 . An g i san g m ap an u ri n g m am b ab asa ay n akap agb i b i -
gay n g kon gklu syon n a h i n d i lu m alayo sa b i n asan g
p ah ayag.
3 . N agagawan g m ah asa an g p agi gi n g m ap an u ri n g i san g
m am b ab asa sa tu lon g n g p agb i b i gay n i to n g kah u lu -
gan sa m ga m ali n i s n a b i ron g n ari ri n i g.
4 . M aram i n g p araan u p an g m ai h ayag an g kai si p an sa
m ali kh ai n g p araan . N ari yan an g p agb u o n g i san g
p oster n a p atu gm a. N agi gi n g kawi li -wi li an g p agb a-
b asa sa gan i ton g u ri n g teksto.
5 . K asam a n a sa ati n g ku ltu ra an g p agi gi n g m ap agb i ro,
m ga b i ron g ti yak n a i kaaali w at n akali li b an g. N gu n i t
n asa tu m atan ggap p a ri n n g b i ro an g i ki n aaali w n i to.
M ay m ga m am b ab asa/tao kasi n g ayaw tu m an ggap n g
b i ro, ku n g kaya m ah alagan g m atu tu h an n g b awat i sa
n a an g tu m an ggap n g b i ro n an g m ay saya at gaan n g
loob .
1 . P aan o n akatu tu lon g sa p agp ap alawak n g talasa li taan
an g p agtu koy sa kasi n gkah u lu gan n g m ga sali ta?
2 . An o an g waston g p araan n an g p agb i b i gay n g kon g-
klu syon sa b i n asan g p ah ayag?
3 . B aki t m ah alagan g tam a an g p agb i b i gay-kah u lu gan sa
m ga b i ron g n ari ri n i g?
4 . P aan o n agagawan g kawi li -wi li an g i san g p oster?
5 . P aan o an g d ap at n a p agtan ggap sa i san g b i ro? B aki t?
I p ali wan ag.
157
A. Produkto: P agb u o n g b i ro n a gu m agam i t n g m ga h i n d i
p an gkaran i wan g sali ta
Pagganap: B u m u o n g d alawa h an ggan g tatlon g b i ro. G u -
m am i t n g m ga h i n d i p an gkaran i wan g sali ta. H u -
m an d an g i p ari n i g i to sa klase u p an g an g m ga
kam ag-aral an g si yan g m agb i b i gay n g kah u lu gan
at kon gklu syon n i to.
4 N ap akah u say T u n ay n a kawi li -wi li at n akatu tu wa
an g tatlon g b i ron g n ab u o.
M ali n aw n a n ab i gyan n g kah u lu -
gan n g m ga kam ag-aral an g b i ro.
N ai p aki ta an g p aggam i t n g m ga m a-
h i h i rap o d i -p an gkaran i wan g sali ta.
3 M ah u say K awi li -wi li an g b i ron g d alawan g
n ab u o. N ab i gyan n g kah u lu gan n g
m ga kam ag-aral an g b i ron g i p i n ari n i g/
i p i n ab asa. G u m am i t n g m ga m ah i h i -
rap o d i -p an gkaran i wan g sali ta.
2 M ah u say-h u say D i -gaan on g kawi li -wi li an g i san g
n ab u on g b i ro. N ab i gyan n g kah u lu -
gan n g m ga kam ag-aral an g b i ron g
n ari n i g.
M ay i b an g m ah i h i rap n a sali tan g
gi n am i t.
1 M agsan ay P a H i n d i n agi n g kawi li -wi li an g n ab u -
on g b i ro. An g i sa ay h i n d i n ab i gyan n g
waston g kah u lu gan . Walan g m ah i rap
n a sali tan g gi n am i t.
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I p aki ta an g m ga larawan n g medical tourism, n g
m ga n agte-trai n i n g sa p agp ap au n lad n g m ga m ali li i t
n a p an gkab u h ayan tu lad n g p ag-rep ai r n g m ga si lyan g
si ra, p agku m p u n i n g m ga m aki n a n g kotse/trak.
M ga sali tan g m agkasi n gkah u lu gan
su li ran i n p rob lem a
An g su li ran i n sa ekon om i ya n g b an sa ay u n ti -
u n ti n g n alu lu tas n a.
An g p rob lem a n i yan ay ku n g p aan o si ya ki ki ta sa
p am am agi tan n g p agti ti n d a n g si om ai o b arb eq u e.
An g m ed i cal tou ri sm ay i san g p araan u p an g
m aaki t an g m ga b ali kb ayan g P i li p i n o at taga-i b an g
b an sa n a d i to m agp agam ot o m agp agan d a h ab an g si -
n asab ayan n g p am am asyal at p am i m i li .
An g m ga tan yag n a d oktor sa p agp ap agan d a ay
n agp ap au n lad n g m ed i cal tou ri sm tu lad n g m ga m a-
h u h u say n a d oktor sa saki t sa p u so at m ga i m p ortan -
ten g organ o n g katawan .
S a tu lon g n g d ayalog, m akap agb i b i gay n g kon g-
klu syon an g m ga m ag-aaral ayon sa m ga b i n asan g
p ah ayag.
B . Paglinang
I paliwan ag sa m ga m ag-aaral n a an g m aliliit n a detalye n g
pah ayag ay m akatu tu lon g u pan g m akabu o n g kon gklu syon .
I p ab asa an g p ali wan ag sa p agb i b i gay n g kon gklu syon
sa p . 2 6 1 .
1 58
C . Pagpapalalim
I p asagot an g Magsanay, p . 2 6 1 u p an g m asan ay sa p ag-
b i b i gay n g kon gklu syon .
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa b i n asan g d ayalog tu n gkol sa p ag-u n lad
n g tu ri sm o sa b an sa
2 . P agb asa n g i si n u lat sa p an sari li n g jou rn al
B . Paglinang
1 . P agtalakay sa arali n sa Wika tu n gkol sa kah u lu gan n g
m ga b i ro, p . 2 6 3 . B i gyan g-d i i n an g m ali li n i s n a b i ro n a
h i n d i m akasasali n g sa d am d am i n n g b i n i b i ro.
Tandaan, p . 2 6 3 .
I p ab ati d sa m ag-aaral n a an g b i ro ay n agp ap asa-
ya sa ati n , n agp ap ab ab a n g p an an aw sa b u h ay at n ag-
p ap alap i t n g kaloob an n g m agkai b i gan .
C . Pagpapalalim
M agp an gkatan kayo. M agp ali tan n g m ga b i ro.
1 . N aki ta n i L esli e si Ava. M ai gsi an g h ab a n g p an -
talon n i Ava.
Ava, n asaan an g b ah a, an g i gsi n g p an -
talon m o.
Kahulugan: H i n d i b agay sa okasyon an g
m a i kli n g p an talon n i Ava.
2 . S u n u d n an g su n od si P at kay M i ke. P ara kayon g
p ari at sakri stan . H i n d i kayo n agh i h i walay.
Kahulugan: S a m i sa, p alagi n g su m u su n od
an g sakri stan sa p ari .
3 . M alakas ku m ai n si Ab el, Ab el, p an g h an ggan g
b u kas n a an g ki n akai n m o, h a?
Kahulugan: An g d am i n g ki n ai n n i Ab el n a
p ara sa d alawan g araw.
4 . An g lu wan g-lu wan g n g kwarto m o. P wed e n a
tayon g m agb owli n g o m agfootb all.
Kahulugan: An g laki n g kwarto. S ob ra sa
p an gan gai lan gan n g i san g tao.
5 . M ap u la an g d am i t n i N i n a, B aka h ab u li n ka n g
toro.
Kahulugan: An g p u lan g ku lay ay gi n agam i t
n g m atad or u p an g h ab u li n si ya n g toro.
D . Pagpapahalaga
P aggan ap
E . Pagsulat
An g p oster ay p araan n g p agtawag-p an si n , n a sa
b i glan g ti n gi n ay p agm am asd an , su su ri i n , at m ag-i i si p
an g m am b ab asa.

159
U p an g m akab u o n g sari li n g p oster, m ag-i si p n g
m agkakatu gm an g sali ta. P agtap os, b u m u o n g p ari rala
n a m agp ap ah ayag n g i yon g saloob i n at d i wa.
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa b i n asan g teksto tu n gkol sa p agtan ggap
n g b i ro. I p aalala sa kan i la an g p osi ti b on g ep ekto n g
p agb i b i ro sa p aki ki p ag-kap wa.
n g arali n .
An g p agi gi n g m asayah i n n g m ga P i li p i n o ay
i san g p osi ti b on g karakter n ati n . N akatu tu lon g i to sa
p agp ap au n lad n g tu ri sm o n g b an sa.
An g p agb i b i ro ay n akap agp ap asaya sa b u h ay P i -
li p i n o araw-araw. N akap agp ap atalas i to n g p ag-i i si p at
n agp ap aali s n g ten syon .
B . Paglinang
L u b h an g n akab ab agot an g d aloy n g b u h ay ku n g
walan g p am ati d sa p agkasawa sa p au li -u li t n a gi n a-
gawa araw-araw.
An g p agp ap ali tan n g m ali li n i s n a b i ro ay n agp a-
p asaya sa m ga taon g n akari ri n i g n i to. N akap agp ap ata-
las i to n g i si p an at n akap agp ap ayam an n g talasali taan .
N atu tu to kan g m agb i gay n g sari li n g kah u lu gan sa b i ro
at i lap at m o i to sa i yon g sari li n g b u h ay.
2 . P agsagot n g p agsasan ay sa aklat sa p . 2 6 5 .
I b i gay an g i b i g sab i h i n n g su m u su n od n a m ga
b i ron g i to. I su lat an g sagot sa i yon g n otb u k.
1 . An g lam i g n g b oses m o.
2 . M eron kan g gi n to sa m ata m o.
3 . G u sto m o b an g m akati ki m , h a! An g ti gas
n g u lo m o.
4 . K ap ag ayaw m o sa katab i m o, gan i to an g
b i ro m o, An g si ki p n am an d i to.
5 . K ap ag lu m ab as an g san d o sa kam i sad en -
tro, i to an g b i ro, N au n a p a an g M artes
kaysa sa L u n es.
C . Pagpapalalim
An g p agb i b i ro ay gi n agawa sa tam an g okasyon at
h i n d i sa n akap i p i kon . S a C h ri sti an L i vi n g, ti n u tu ru an ta-
yon g m agi n g m agalan g sa sali ta at sa ki los. I n i i wasan n ati n g
m akai n su lto at m akasaki t n g d am d am i n n g kap wa.
D . Pagpapahalaga
M ai kli n g tsekli st
L agyan n g tsek ( an g i yon g sagot.
Oo Hindi
1 . N agp ap asaya b a an g m ali n i s n a
b i ru an ?
2 . M ah i li g ka b an g m agb i ro sa m ga
taon g m alalap i t sa i yo?
3 . P i n i p i li m o b a an g taon g b i b i ru i n
m o?
4 . N ap i p i kon ka b a kap ag b i n i b i ro?
A. Paghahanda
An o an g tu ri sm o n oon g 2 0 0 4 , n an g i to ay p i n a-
m u m u n u an n i R i ch ard G ord on ? P aan o p i n alu tan g
an g katan gi an n g b awat lalawi gan ? An g i n d u stri yan g
p an gkab u h ayan n g b awat reh i yon ay p i n aki ta sa K a-
lakh an g M ayn i la. An g m ga p agkai n n g b awat reh i yon
1 60
ay p i n ati ki m . An g sayaw at d ayalekto ay i p i n ari n i g. An g
m ga P i li p i n on g i b a t i b an g reh i yon ay lalon g n agp aki -
lala. N ap au n lad an g p agsasam ah an n g m ga P i li p i n o.
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g d ayalog sa
T u ri sm o: T u lay sa P rogreso.
1 . H u wag m agsali ta h ab an g m ay n agb ab asa o n ag-
p ap ali wan ag.
2 . G u m am i t n g m agagalan g n a sali ta tu lad n g
p asi n tab i p o at salam at p o.
3 . M au p o n an g m atu wi d at h i n d i p ah i li g.
4 . Ayu si n an g m ga gam i t sa h ap ag su latan u p an g
h i n d i m asi ra an g aten syon sa p aki ki n i g.
B . Paglinang
I p ari n i g an g d ayalog sa T u ri sm o: T u lay sa P rogreso
Sagutin ang tanong:
M u la sa n ab asa, an o an g m ga kon sep ton g n ag-
i wan n g m agan d an g i m p resyon sa i yo? I su lat sa li m an g
p an gu n gu sap .
C . Pagpapalalim
An o an g m ab u ti n g gawi n sa m ga su m u su n od n a si t-
wasyon ? I su lat sa i yon g n otb u k.
1 . M ay tatlon g tu ri stan g n agtan on g tu n gkol sa p u -
p u n tah an g m all.
2 . M ay b i si ta kayon g taga-i b an g b an sa. An o an g
i p ati ti ki m m on g p agkai n g P i li p i n o?
3 . M ay gu ston g m aki p agkai b i gan sa i yo n a taga-
i b an g b an sa. I b i g n i yan g m akap asyal sa P i li p i -
n as. An u -an on g m ga p ook-p asyalan an g i m u -
m u n gkah i m o? M agb i gay n g tatlon g p ook n a
m ap agm am alaki m o.
Petsa: _______________
Lagda: ______________
M agp agan d a n g b akod n i n yo. M agp i n ta ka. M agtan i m
u p an g an g b aku ran ay m agi n g lu n ti an .
B atayan g aklat, p p . 2 5 8 -2 6 5 , m ga p osters n g m agagan d an g
kap ali gi ran , m ga yers n g D O T C tu n gkol sa m ga i sked yu l n g
sem i n ar/p agh ah an ap b u h ay, m ga larawan n g m ga n agsasan ay sa
T E S D A tu lad n g p agre-rep ai r n g m ga m aki n a
ARALIN 32 PAGGAWA NG PINASUGBO
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N aki ki lala an g m ga m agkakau gn ay n a sali ta
N akagagawa n g talah u lu gan o glosari
2 . Wi ka
N aki ki lala an g m ga sali tan g kau gn ay n g d am -
d am i n
N akap agsasab i n g m ga sali tan g kau gn ay n g
d am d am i n
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g li h am p an gan galakal
N aki ki p agtu lu n gan sa p am i lya
B . Paksang Aralin
1 . P agki lala sa m ga M agkakau gn ay n a S ali ta
2 . P aggawa n g T alah u lu gan o G losari
3 . P agki lala sa m ga S ali tan g K au gn ay n g D am d am i n
4 . P agsu lat n g L i h am P an gan galakal
5 . P aki ki p agtu lu n gan sa P am i lya

161
1 . An g b awat sali ta ay m ay kau gn ay sa i b a p an g m ga
sa li ta.
S a p agtu koy sa m ga m agkakau gn ay n a sali ta
h i gi t n a n ap akad ali an g p ag-u n awa sa i san g teksto
o akd a.
2 . An g talah u lu gan ay i san g b ah agi n g aklat ku n g saan
m aki ki ta an g m ga sali tan g m ah i h i rap at an g kah u lu -
gan n i to. At b i lan g i san g m ap araan g m ag-aaral, m a-
kagagawa ka ri n n g sari li n g talah u lu gan u p an g m a-
gi n g gab ay m o sa p agh ah an ap n g kah u lu gan n g m ga
sali tan g d i -gaan on g p am i lyar.
3 . M ah alagan g m aki lala an g m ga sali tan g kau gn ay n g
d am d am i n d ah i l d i to n akasalalay an g p ag-u n awa sa
d am d am i n g n ai s i p ah i wati g sa b i n ab asan g teksto.
4 . An g kakayah an g su m u lat n g i san g li h am p an gan ga-
lakal ay d ap at m ali n an g d ah i l d arati n g an g p agkaka-
taon g gagawa ka n i to. M aki ki ta ri n an g p agkakai b a n g
i b a p an g li h am .
5 . B i lan g b ah agi n g p am i lya d ap at n a m aru n on g kan g
m aki p agtu lu n gan . S a p aki ki p agtu lu n gan , n aki ki ta an g
p agkakai sa.
1 . P aan o n akatu tu lon g sa p ag-u n awa sa b i n ab asan g
teksto an g p agtu koy sa kau gn ay n a sali ta n g i sa p an g
sali ta?
2 . P aan o n akatu tu lon g an g p agb u o n g sari li n g talah u lu -
gan sa m ab i san g p ag-u n awa n g tekston g b i n ab asa?
3 . B aki t m ah alagan g m aki lala an g m ga sali tan g kau gn ay
n g d am d am i n ? An o an g n ai tu tu lon g n i to sa m ab i san g
p ag-u n awa sa tekston g b i n asa?
4 . P aan o at kai lan i si n u su lat an g li h am p an gan ga lakal?
5 . B aki t m ah alaga an g p agtu tu lu n gan n g b awat m yem -
b ro n g p am i lya?
A. Produkto: P agb u o n g i san g d ayalog n a an g p aksa ay tu n g-
kol sa p agtu tu lu n gan n g i san g p am i lya
P aggam i t n g m ga m agkakau gn ay n a sali ta
at m ga sali tan g kau gn ay n g d am d am i n
Pagganap: G u m awa n g i san g d ayalog n a an g p aksa ay tu n g-
kol sa p agtu tu lu n gan n g i san g p am i lya. G u m a-
m i t n g m ga sali tan g m agkakau gn ay at m ga sali -
tan g kau gn ay n g d am d am i n .
Halimbawa:
T AT AY: B u kas ay i p agd i ri wan g an g B agon g T aon , tu lu n gan
n i n yo akon g m agd ala n g li m an g sakon g p alay p ap u n -
tan g b ayan . I p agb i b i li ko i to p ara m ay p am b i li tayo n g
ati n g i h ah an d a sa b agon g taon .
E M M A AT B E T T Y: O p o, T atay. I b i li p o n i n yo kam i n g lu si s at
torotot. T u tu lu n gan d i n n am i n si N an ay sa p aglu lu to
n g su m an at b i ch o-b i ch o.
4
Napaka-
husay
3
Mahusay
2
Di-Ka-
husayan
1
Magsan-
ay Pa
1 . T u n ay n a kawi li -wi li at
ep ekti b o an g d ayalog
2 . G u m am i t n g m ga sali -
tan g m agkakau gn ay
3 . G u m am i t n gm ga sali tan g
kau gn ay n g d am d am i n
4 . G u m am i t n g m ga d i -
p an gkaran i wan g sali ta
5 . N ai p aki ta an g h i n i h i n g-
i n g p aksa sa d ayalog
M ga S agot sa m ga P agsasan ay at I b a P an g G awai n
1 62
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I tan on g sa klase ku n g n akakakai n n a si la n g p i -
n asu gb u . An o b a an g p i n asu gb u ? An o an g lasa n i to?
2 . P agh awan n g B alaki d
I p agawa an g Magsanay A, B, at C, p . 2 6 8 .
M alalam an n g m ga b ata n a an g p am i lyan g n ag-
tu tu lu n gan ay sam a-sam an g u u n lad an g b u h ay.
B . Paglinang
Alam i n an g m ga d etalye n a sasagot sa m ga tan on g sa
p ag-u n awa.
C . Pagpapalalim
1 . T alakayi n an g P aggawa n g T alah u lu gan an , p . 2 6 9 .
2 . S agu ti n an g m ga tan on g sa p ag-u n awa.
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa p aggam i t n g glosari at m agkakau gn ay n a
sali ta.
B . Paglinang
C . Pagpapalalim
I su lat sa p atlan g an g d am d am i n g i p i n ah i h i wati g
sa b awat p an gu n gu sap .
_____ 1 . An g lam i g n g tu b i g
_____ 2 . Aray! N ab ali an g d ali ri ko.
_____ 3 . T u lu n gan p o n i n yo ako
_____ 4 . An g gali n g-gali n g m o.
_____ 5 . N agtago an g lalaki n g n an g-agaw n g b ag
ko.
_____ 6 . Ay, n ad u las an g san ggol!
_____ 7 . An g b an go n g b u laklak.
_____ 8 . An g saki t n g i n i t n g araw sa b alat.
_____ 9 . An g p u ti n g m ga n i lab h an m o!
_____ 1 0 . S i n ti gas n g b ato an g gi n awa m on g cake.
D . Pagpapahalaga
P aggan ap
E . Pagsulat
I p ab asa an g m ga d etalye n g i san g li h am p an ga-
n galakal. B i gyan g-d i i n an g p agsu lat n g m alaki n g ti ti k
sa b awat b ah agi . I p aalala an g m ga an gkop n a b an tas
sa b awat b ah agi .

163
B u m u o n g i san g li h am p an gan galakal.
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa tem a n g arali n n a n asa ad van ce orga-
n i zer.
n g arali n
An g p agtu tu lu n gan n g m ag-an ak an g n agi n g
h agd an n i la u p an g lah at si la ay u m u n lad .
B . Paglinang
S a sari li n g m ag-an ak, su m u n od sa m ga m agu -
lan g d ah i l si la an g n akakaalam u p an g m agtagu m p ay
an g b awat kasap i n g m ag-an ak.
2 . P agsagot n g p agsasan ay sa aklat
I p agawa an g p agsasan ay sa Ugnayan A, p . 2 7 3 .
M ga N egosyon g P am p am i lya
_____ 1 . P aggawa n g tah o, tokwa
_____ 2 . P aggawa n g m ga sapatos tu lad n g sa M arikin a
_____ 3 . P aggawa/P agb u o n g S an ta C lau s n a yari sa
berglass
_____ 4 . P aggawa n g m ga p an sab i t sa C h ri stm as
tree
_____ 5 . P aglu lu to n g p olvoron , h alaya, lech e p lan
C . Pagpapalalim
An g p aglu lu to n g m ga kakan i n ay kau gn ay n g H om e
E con om i cs at an g p aggawa n g m ga h an d i crafts ay kau gn ay
n g Work E d u cati on .
D . Pagpapahalaga
L agyan n g tsek ( ) an g i yon g p arti si p asyon sa an u -
m an g gawai n g p am p am i lya.
_____ 1 . S u m u su n od sa m agu lan g
_____ 2 . Alam an g b awat h akb an g n g p aggawa
_____ 3 . H i n d i n ag-aaksaya n g p an ah on
_____ 4 . P agi gi n g m ali n i s sa m ga gawai n
A. Paghahanda
1 . P ag-u u gn ay n g d ati n g kaalam an sa p aksan g i p ari ri -
n i g.
I b ah agi sa klase an g karan asan g u kol sa p ag-
kakai sa n g m ga m yem b ro n g p am i lya tu n gkol sa kan i l-
an g p ag-u n lad tu lad n g m atagu m p ay n a restawran .
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g li h am .
B . Paglinang
I p ari n i g an g li h am n a n agb ab ali ta, p p . 2 6 6 -2 6 7 .
I p asagot an g m ga tan on g sa b ah agi n g Sagutin,
p p . 2 6 6 -2 6 7 .
C . Pagpapalalim
M agsali ksi k tu n gkol sa i lan g kab ataan g n agi n g
m atagu m p ay sa li kod n g kah i rap an . S agu ti n an g m ga tan on g
tu n gkol sa n asali ksi k.
1 . An o an g p an garap n g tau h an ? An o an g kan yan g
gi n awa?
2 . P aan o n i ya n alam p asan an g gayon g p agh i h i rap
n g b u h ay?
1 64
Petsa: _______________
Lagda: ______________
1 . M ag-i si p n g i san g m ali i t n a n egosyo n a m aaari n g
p agtu lu n gan n g b u on g m ag-an ak. An g m ga gan i ton g
u ri n g n egosyo ay n akatu tu lon g sa p an an alap i n a
kai la n gan n g i san g p am i lya. S a sari li n g tah an an , u m -
p i sah an n a an g i yon g m u n ti n g n egosyo tu lad n g p ag-
gawa n g cookies, p olvoron , at i b a p a. I kwen to sa klase
an g i n yon g karan asan .
2 . M ag-i n terb yu n g m ga taon g m ay n egosyo. Alam i n
ku n g p aan o si la n agsi m u la. I kwen to sa klase.
B atayan g aklat, p p . 2 6 6 -2 7 3 , tu n ay n a sagi n g n a sab a, tu n ay
n a b an an a b ri ttle, h ali m b awa n g totoon g li h am p an gan galakal
Aral i n 33 Sal api o Edukasyon
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ab i b i gyan g-kah u lu gan an g m atatali n gh agan g
p ah ayag
N akap agb i b i gay n g p asya sa b i n ab asan g p an gya-
yari o si twasyon
2 . Wi ka
N akasasali sa talakayan tu n gkol sa n ap aki n g-
gan g akd a
N atu tu koy an g m ga p an g-ab ay sa m ga akd an g
b i n ab asa
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g lagom o b u od n g b i n asa
N ap ah ah alagah an an g p agkakaroon n g ed u -
kasyon
B . Paksang Aralin
1 . P agb i b i gay-kah u lu gan sa M atali n gh agan g P ah ayag
2 . P agb i b i gay-p asya sa B i n ab asan g P an gyayari
3 . P agtu koy sa m ga P an g-ab ay
4 . P agsu lat n g L agom o B u od
5 . P agp ap ah alaga sa P agkakaroon n g E d u kasyon
1 . M ay m asi n i n g n a p araan n g p aki ki p agtalastasan at i sa
ri to an g p aggam i t n g m atatali n gh agan g p ah ayag. An g
p agtu koy sa kah u lu gan n i to ay tu n ay n a n akatu tu lon g
sa p ag-u n awa sa akd a.
2 . An g kakayah an g m agb i gay n g p asya sa m ga p an gyayari
sa b i n asan g kwen to ay p agp ap aki ta n g p agkakaroon
n g m ap an u ri n g p ag-i i si p . K i n akai lan gan g n akab atay
sa b i n asan g p an gyayari .
3 . M ah alagan g m ali n an g an g kakayah an g m aki lah ok sa
talakayan . D i to m aki ki ta ku n g gaan o n a an g n atu tu -
h an sa wi ka n g i san g m ag-aaral at ku n g p aan o n i ya
m alayan g m ai lalah ad an g kan yan g kai si p an .
4 . An g p an g-ab ay an g n agb i b i gay-li n aw sa d i wa n g i san g
p an gu n gu sap . D etalyad o n i ton g n ai p ali li wan ag an g
p an gyayari sa akd a.
5 . An g p agsu lat n g lagom o b u od ay i san g akd an g b i n asa
o n ari n i g ay i san g m ab i san g p araan u p an g m atan d aaan
an g n atu ran g akd a. M ah ah alagan g d etalye lam an g
an g i yon g b i n i b i gyan g-d i i n sa p agsu lat n g b u od .
6 . S ab i n ga, An g ed u kasyon lam an g an g tan gi n g kaya-
m an an g h i n d m an an akaw. I to ri n an g p i n akam ab i san g
p araan u p an g u m u n lad an g b u h ay n g i san g tao.

165
1 . B akit gu m agam it an g m ga su m u su lat n g m atatalin g-
h agan g pah ayag? P aan o n atu tu koy an g kah u lu gan n ito?
2 . P aan o b i n i b i gyan g-p asya an g m ga p an gyayari n g n a-
ri n i g o n ab asa?
3 . B aki t kai lan gan g m aki lah ok sa talakayan sa loob n g
klase an g i san g m ag-aaral?
4 . An o an g pan g-abay? P aan o ito gin agam it sa pan gu n gu sap?
5 . P aan o b i n u b u o an g lagom o b u od ?
6 . B aki t m ah alaga an g p agkakaroon n g ed u kasyon ?
A. Produkto: P an gan galap n g m ga m atali n gh agan g p ah ayag
tu n gkol sa p agp ap ah alaga sa ed u kasyon
Pagganap: I p ali wan ag an g m ga m atatali n gh agan g p ah ayag
tu n gkol sa p agp ap ah alaga sa ed u kasyon , kasam a
an g kah u lu gan n i to.
Halimbawa:
1 . N aki ki ta an g b an aag n g araw b ago su m i kat
2 . N agsu su n og n g ki lay
3 . P ag an g p u n o y m an gm an g b agam a t d i lat ay
h i n d i n akaaan i n ag
4 . H i n d i n aglu lu b i d n g b u h an gi n
5 . P ag an g p u n o y m an gm an g, an g b ayan ay h an gal
4 N ap akah u say N ai p ali wan ag n an g wasto an g li -
m an g m atatali n gh agan g p ah ayag tu n g-
kol sa p agp ap ah alaga sa ed u kasyon
3 M ah u say N ai p ali wan ag n an g wasto an g ap at
n a m atatali n gh agan g p ah ayag tu n gkol
sa p agp ap ah alaga sa ed u kasyon
2 M ah u say-h u say N ai p ali wan ag n an g wasto an g tat-
lon g m atatali n gh agan g p ah ayag tu n g-
kol sa p agp ap ah alaga sa ed u kasyon
1 M agsan ay P a N ai p ali wan ag n an g wasto an g i sa
h an ggan g d alawan g m atatali n gh agan g
p ah ayag tu n gkol sa p agp ap ah alaga sa
ed u kasyon
terakti b on g Arali n sa C D -R O M
Unang Araw - PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
P agb an ggi t n g p an galan n g m ga i skolar sa p aa-
ralan
I p ali wan ag an g i b i g sab i h i n n g sali tan g i skolar.
M aku lay at m alali m an g kah u lu gan n g m ata-
li n gh agan g p ah ayag.
Halimbawa:
1 . n ag-u u m ap aw sa tu wa = lab i s sa tu wa
2 . m ah u say n a kam ay = m ay esp esyal n a
h u say sa p agp i n ta
S a kwen to n i R od el, ed u kasyon an g su si n g p ag-
an gat sa b u h ay. M as m ah alaga an g ed u kasyon kaysa
sa salap i .
B asah i n an g m ga tan on g sa b ah agi n g Sagutin,
p . 2 7 5 .
1 66
B . Paglinang
H ab an g b u m ab asa, alam i n an g m ga sagot sa tan on g sa
Sagutin. T u m i gi l sa m ga b ah agi n g kap an a-p an ab i k at p ag-
u sap an an g p osi ti b o at n egati b on g asp ekto n g si twasyon tu -
lad n g si R od el ay i n aalok n g li b ren g p ag-aaral.
C . Pagpapalalim
1 . T alakayin an g kasan ayan sa P agbibigay n g P asya, p. 2 7 6 .
2 . I p asagot an g Magsanay A at B, p p . 2 7 6 -2 7 7
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
E . Pagpapahalaga
P aggan ap
Atasan an g m ga b ata n a gawi n an g karagd gan g
p agsasan ay tu n gkol sa m atatali n gh agan g p ah ayag sa
p am am agi tan n g p aggam i t n g C D -R O M sa Wika at
Pagbasa 5. I p a-cli ck an g Ipagpatuloy ang Kaunlaran
Talasalitaan.
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa kwen to
P ah alagah an an g ed u kasyon . I to ay su h ay n g
p ag-u n lad sa b u h ay. M aram i n g p osi b len g m an gyari
kay R od el p agkatap os n g p ag-aaral n i ya.
B . Paglinang
Tandaan, p . 2 7 9
C . Pagpapalalim
1 . I p asagot an g Magsanay A, B, at C, p . 2 8 0
B asah i n an g m ga p an gu n gu sap . K i lalan i n an g
m ga p an g-ab ay n a gi n am i t at b i lu gan i to. I su lat n a-
m an sa p atlan g ku n g i to ay panlunan, pamanahon, o
pamaraan.
_____ 1 -2 . M aagan g n agsi p asok an g m ga em p leyad o n g
p u b li sh i n g h ou se.
_____ 3 . T ah i m i k n i lan g gi n am p an an an g m ga gawai n
n i la.
_____ 4 . I kawalo n g u m aga an g si m u la n g kan i lan g
gawai n .
_____ 5 . M atap at n a si n u su n od n i la an g m ga
gawai n .
_____ 6 . S a kan ti n a si la ku m akai n .
_____ 7 . M agalan g si lan g n agb ab ati an at n agkaka-
m u stah an .
_____ 8 -9 . M ay m asayan g n agku kwen tu h an sa m ay
h ard i n .
_____ 1 0 . M alakas m agp atu gtog n g rad yo si M ark.
_____ 1 1 . M alam b i n g n a tu gtu gi n an g n ari n i g ko m u la
sa rad yo.
D . Pagsulat

167
S u m u lat n g talata tu n gkol sa ali n m an g p aksa:
1 . P aan o ka m atu tu lon g sa kah i rap an g d i -
n an as n g p am i lya?
2 . P aan o ka m akatu tu lon g sa m ga n agkalat
n a ka d u m i h an sa p ali gi d ?
A. Paghahanda
H i gi t kai lan m an , ed u kasyon an g p ah alagah an .
2 . P ag-u u gn ay n g n i lalam an n g teksto.
An g b u h ay n i R od el ay i san g h u waran p ara sa
m ga an ak n a n asa p areh on g si twasyon . P i li i n an g p ag-
aaral b ago an g p agh ah an ap b u h ay
B . Paglinang
M as m ah alaga an g p ag-aaral kaysa sa p agh a-
h an ap b u h ay. M as m agan d a an g m agi gi n g h an ap b u -
h ay ku n g tap os ka n g p ag-aaral.
2 . P agsagot sa m ga p agsasan ay, p . 2 8 1 .
1 . I p agli n i s n g sap atos an g m ga kap ati d . S i n gi li n
m o si la.
2 . I p agli n i s n g kotse an g i yon g kap ati d . S i n gi li n
m o an g i yon g T atay.
3 . M ag-aral m u n a b ago m ag-sidelinen g gawai n .
4 . M agti n d a n g sari -sari n g kakan i n . I b i gay kay
N an ay an g b en ta.
C . Pagpapalalim
I u gn ay sa Work E d u cati on an g p agli n an g n g
kasi p agan .
D . Pagpapahalaga
L agyan n g tsek ( ) an g m ga n atu tu h an m o.
___ 1 . P agti p i d sa gam i t
___ 2 . P agigin g m asikap u pan g m akatapos n g pag-
aaral
___ 3 . P agi gi n g tam ad sa p ag-aaral
___ 4 . P agi gi n g m asu n u ri n sa m ga n akatataas n g
p osi syon
___ 5 . P agi gi n g m atap at sa p aki ki p agkap wa
A. Paghahanda
I p ab asa an g kwen to n i R od el. M ay alam b a ka-
yon g katu lad n a kwen to?I b ah agi sa klase an g aral n a
n aku h a sa m ga b u h ay n g i b a.
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g
I wasan an g p agp u tol sa si n asab i n g n agsasali ta.
M atam an g m aki n i g u p an g m aku h a an g m ah alagan g
n i lalam an n g p ali wan ag
B . Paglilinang
I p ari n i g an g kwen ton g S alap i o E d u kasyon
I p agawa an g b ah agi n g Sagutin, p . 2 7 5 .
C . Pagpapalalim
An o an g m as m ah alaga sa i yo S alap i o E d u kasyon ?
P atu n ayan m o an g n ap i li n g sagot sa loob n g ap at h an ggan g
li m an g p an gu n gu sap .
Petsa: _______________
Lagda: ______________

1 68
I su lat an g b u od n g b i n asan g akd a sa p am am agi tan n g
i skri p . I sad u la i to sa klase.
B atayan g aklat, p p . 2 7 4 -2 8 1 , i san g ord i n aryon g oi l p ai n ti n g,
i san g p oster, i san g calendar size larawan n a i gi n u h i t n a n agp a-
p aki ta n g li kas n a tali n o sa p aggu h i t, i n terakti b on g arali n sa C D -
R O M .
Aral i n 34 Li bangan Na, Hanapbuhay Pa
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N agagam i t an g d ati n g kaalam an sa p agb i b i gay-
kah u lu gan sa m ga sali ta o p ari rala
N akab u b u o n g p alagay o op i n yon tu n gkol sa
i san g p aksa
2 . Wi ka
N akasasagot n g m ga tan on g tu n gkol sa b i n asa
N agagam i t an g an gkop n a p an gatn i g sa p an gu -
n gu sap
3 . P agsu lat
N aaayos an g m ga san ggu n i an ayon sa b atayan g
tu n tu n i n
N ap ap ah alagah an an g m ga i d eya at p ayo n g
m atatan d a
B . Paksang Aralin
1 . P aggam i t n g D ati n g K aalam an sa P agb i b i gay-kah u lu -
gan sa m ga S ali ta o P ari rala
2 . P agb u o n g P alagay o O p i n yon T u n gkol sa I san g
P aksa
3 . P aggam i t n g An gkop n a P an gatn i g sa P an gu n gu sap
4 . P ag-aayos sa S an ggu n i an Ayon sa B atayan g T u n tu n i n
5 . P agp ap ah alaga sa m ga I d eya at P ayo n g M atatan d a
1 . An g d ati n g kaalam an ay n akatu tu lon g u p an g m ab i g-
yan n g kah u lu gan an g m ga sali ta o p ari rala.
2 . An g p agb i b i gay n g p alagay o op i n yon ay n an gan gai la-
n gan n g m ataas n a leb el n g kai si p an . An g m ayam an g
karan asan an g m akatu tu lon g u p an g m agi n g m alawak
an g p an g-u n awa n g i san g m am b ab asa at m akap ag-
b i gay n g i san g m atali n on g p ah ayag tu n gkol sa i san g
kwen to.
3 . An g p ag-u n awa sa b i n asan g kwen to ay m asu su kat sa
kakayah an g m asagot n an g wasto an g m ga katan u n gan
d i to.
4 . An g p an gatn i g ay sali tan g n ag-u u gn ay n g kap wa sali ta
o p ari rala sa p an gu n gu sap . K i n akai lan gan g an gkop
an g m ga p an gatn i g n a gagam i ti n sa i san g p an gu n gu -
sap .
5 . M ah alagan g m atu tu h an an g p agsasagawa n g san g-
gu n i an p ara sa i kad ad ali n g p agh ah an ap n g p arti ku lar
n a p aksa.
6 . An g m ga m atatan d a ay h i gi t an g karan asan sa m ga
n akab ab ata. An g kan i lan g p ayo at aral ay b atay sa ka-
n i lan g n aran asan . K aya m ah alagan g i galan g n ati n si la
at su n d i n an g kan i lan g p an garal at p ayo.
1 . P aan o n akatu tu lon g an g d ati n g kaalam an sa p agb i b i -
gay n g kah u lu gan sa m ga sali ta?
2 . An o an g d ap at tan d aan sa p agb u o n g sari li n g op i n yon
sa i san g p aksa?
3 . B aki t kai lan gan g m asagot n an g wasto an g m ga kata-
n u n gan sa n ab asan g akd a?
4 . P aan o gi n agam i t an g m ga p an gatn i g?
169
5 . An o an g waston g p araan n g p agsasagawa n g san g-
gu n i an ?
6 . P aan o m o i p i n aki ki ta an g p agp ap ah alaga sa m ga n a-
katatan d a?
A. Produkto: P agb u o n g i san g d u la n a an g tem a ay p agp ap a-
h alaga sa m atatan d a
Pagganap: P an gkati n an g m ga m ag-aaral. Atasan an g b awat
p an gkat n a gu m awa n g i san g m ai kli n g d u la n a
an g tem a sa p agp ap ah alaga sa m atatan d a.
4 N ap akah u say N akap agsad u la n g si twasyon n a
n agp ap aki ta n g tem a n a p agp ap ah ala-
ga sa m atatan d a, m ay kaan gku p an n g
ti n i g, m ay h u ston g ti n d i g, ku m p os, at
an gkop an g galaw n g m ga tau h an .
3 M ah u say N akap agsad u la n g si twasyon n a
n agp ap aki ta n g tem a n a p agp ap ah al-
aga sa m atatan d a m ay h u ston g ti n d i g,
ku m p os at an gkop an g galaw n g m ga
tau h an , n gu n i t m ah i n a an g ti n i g n g
m ga tau h an .
2 M ah u say-h u say N akap agsad u la n g si twasyon n a
n agp ap aki ta n g tem a n a p agap p ah al-
aga sa m atatan d a m ay h u ston g ti n d i g,
ku m p os n gu n i t m ah i n a an g ti n i g at
m ah i yan g gu m alaw an g m ga tau h an .
1 M agsan ay P a H i n d i n ai sad u la an g tem a n a p ag-
p ap ah alaga sa m atatan d a.
M ga S agot sa m ga P ag sasan ay
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I tan on g sa m ga m ag-aaral an g m ga p i n agkakaa-
b alah an n g kan i lan g m ga lolo at lola.
Halimbawang sagot: M ay h ob b y n a m aaari n g
i b en ta tu lad n g refri gerator cover, refri gerator d oor
h an d les, m ay orch i d s n a i b eb en ta.
P ag-u u gn ay n g sali ta sa d ati n g kaalam an .
I p agawa an g Magsanay A, B, at C, p. 285.
Alam i n ku n g an g ed ad n g tao ay sagab al sa p a-
gi gi n g productiveo kap aki -p aki n ab an g n a gawai n .
B u m u o n g sari li n g op i n yon o p alagay tu n gkol sa
m ga p i n agkakaab alah an n i n a lolo at lola.
B . Paglinang
S an d ali n g tu m i gi l sa m ga b ah agi n g kwen to n a d ap at
i p ali wan ag. Alam i n an g m ga sagot sa tan on g.
C . Pagpapalalim
1 . I p asagot an g m ga tan on g sa b ah agi n g Sagutin, p . 2 8 3
2 . I p agawa an g Magsanay A at B, p . 2 8 4
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa m ga n atu tu h an sa b i n asan g kwen to. An g
ed ad ay h i n d i sagab al u p an g m agawa an g m ga p lan o
sa b u h ay.

1 70
B . Paglinang
Tandaan, p . 2 8 6
3 . P agsasan ay
1 . I p asagot an g Magsanay A, B, at C, p . 2 8 7
B u u i n an g m ga p an gu n gu sap . P u n an n g
waston g p an gatn i g an g b awat p atlan g.
1 . N aran asan n i Jet L i an g p agd ati n g
n g i san g tsu n am i __________ n ag-
b ab akasyon si la sa i san g resort sa
M ald i ves.
2 . S i n u n ggab an n i ya agad an g ap at n a
taon g gu lan g n a an ak n a b ab ae, an g
i san g taon g gu lan g n a san ggol at an g
yaya n i to __________ m agtago sa
loob n g h otel.
3 . N ap akab i li s n g p an gyayari
__________ i n ab u tan si la n g ru -
m aragasan g tu b i g d agat.
4 . __________ n ap akasu werte n i ya.
D alawan g lalaki an g tu m u lon g sa
kan i la h an ggan g m akap asok sa
h otel.
5 . K i tan g-ki ta n i ya n ag p an i n i ran g d u -
lot n g tsu n am i __________ m u la
n oon ay si ya n agtayo n g i san g sa-
m ah an g tu tu lon g sa m ga b i kti m a n g
m ga n atu ral n a kalam i d ad .
D . Pagsulat
T alakayi n an g kasan ayan sa p ag-aayos n g san g-
gu n i an , p . 2 8 8 .
I p asu lat/I p agawa an g m ga p agsasan ay sa arali n
sa b ah agi n g i to.
Ayu si n an g p agsu lat n g su m u su n od n a san g-
gu n i an .
1 . B agon g B i n h i
Jo-E s P u b li sh i n g H ou se, I n c.
2 0 0 6 Valen zu ela C i ty
E ster R a ores
2 . L yd i a L alu n i o 2 0 0 8
Vi b al P u b li sh i n g H ou se, I n c.
Yam an n g P am an a
Q u ezon C i ty
3 . B ook C raft P u b li sh i n g C o. I n c.
1 9 9 9 Q u ezon C i ty
Agri p i n o D ari lag
T an glaw 5
4 . R ex B ookstore, M an i la
E m i li a L . B n alaygas 2 0 0 2
K om u n i kasyon 5
5 . S ali gan 5
C on cep ci on Javi er 2 0 0 4
S I B S P u b li sh i n g H ou se, I n c.
M an d alu yon g C i ty
6 . Vi b al P u b li sh i n g H ou se, I n c.
Ali ta T ep ace 2 0 0 9
Q u ezon C i ty
A. Paghahanda
n i zer.
171
n g arali n .
An g p agi gi n g m ay ed ad n a ay m as m ab u ti n g
b atayan sa p aggawa d ah i l m as m aram i n a si lan g kara-
n asan , m ay wisdomn a sa p agd ed esi syon at m ay sap at
n a lakas n g loob u p an g su b u ki n an g m ga laran gan g
gu sto n i lan g gawi n .
B . Paglinang
S u b u kan an g m aram i n g laran gan n g p agki ta n g
p era n an g m ay sap at n a lakas n g loob . An g m ga gawa-
i n g kap aki -p aki n ab an g ay d ap at i p agp atu loy p a.
M agtala n g d alawan g p an galan n g m atatan d a n a
h an ggan g n gayon ay n agli li n gkod p a sa kap wa
C . Pagpapahalaga
P aggan ap
D . Pagpapalalim
An g p ag-alam n g m ga kasan ayan at kah u sayan sa
p agh ah an ap b u h ay ay m atu tu h an sa Work E d u cati on at
H om e E con om i cs/R etai l T rad e, M ath em ati cs sa p agti ti n d a
at p agku kwen ta.
E . Pagpapahalaga
S u m u lat n g tatlon g p an gu n gu sap n a n aglalah ad n g
i yon g m ga gagawi n g p agtu lon g sa kap wa ku n g sakali n g i kaw
ay m akarati n g sa i yon g gold en age.
1 . ______________________________________
2 . ______________________________________
3 . ______________________________________
A. Paghahanda
1 . P ag-u u gn ay n g d ati n g kaalam an sa p aksan g i p ari -
ri n i g.
M ay alam b a kayon g m ab u b u ti n g gi n agawa n g
sari li n g lolo at lola u p an g m akatu lon g sa m ag-an ak?
M agtala n g li m an g kon tri b u syon sa p am i lya n g lolo
at lola.
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g kwen ton g
L i b an gan N a, H an ap b u h ay P a.
B . Paglinang
1 . P aki ki n i g n g K wen to L i b an gan N a, H an ap b u h ay P a,
p p . 2 8 2 -2 8 3
2. Sagutin ang mga tanong:
I p asagot an g m ga tan on g kau gn ay sa tekston g b i n asa.
C . Pagpapalalim
M agtala n g m ga gi n agawa n g lolo at lola ayon sa n a-
p aki n ggan g kwen to.
Halimbawa:
1 . N ag-aalaga n g m ga m an ok si lolo
2 . N ag-aalaga n g m ga b ab oy si lolo
3 . G i n agawan g m eth an e gas sa b i ogas d i gesters
an g m ga d u m i n g h ayop
4 . G u m agawa si lola n g b an an a ch i p s at ketsap
5 . N agm am atam i s n g gu yab an o, p i p i n o, kam yas,
at san tol.
Petsa: _______________
Lagda: ______________

1 72
I su lat an g p erson al n a b alak ku n g i kaw ay m atan d a
n a.
B atayan g aklat, p p . 2 8 2 -2 8 9
Aral i n 35 Pag-unl ad ng Lugar
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N asasan ay sa m ab i li san g p agb asa
N ap agsu su n u d -su n od an g m ga h akb an g sa i san g
gawai n
2 . Wi ka
N ai b i b i gay an g d etalye n g n ap aki n ggan g b ali ta
o u lat
N akasasali sa teatron g p ab i gkas
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g tagu b i li n o p an u to sa p agp u n ta
sa i san g lu gar o sa i b i n i b i gay n a d i reksyon
N ab i b i gyan g-h alaga an g kau n laran
B . Paksang Aralin
1 . P agsasan ay sa M ab i li san g P agb asa
2 . P agsu su n u d -su n od n g m ga H akb an g sa I san g
G awai n
3 . P agsali sa T eatron g P ab i gkas
4 . P agsu lat n g T agu b i li n o P an u to
5 . P agb i b i gay-h alaga sa K au n laran
1 . An g kakayah an ag b u m asa n an g m ab i li s ay d ap at n a
m ali n an g sa m ag-aaral. An g ski m m i n g at scan n i n g ay
d alawa sa m ga p araan n g m ab i li san g p agb asa.
2 . An g p agsasagawa n an g wasto sa i san g gawai n ay n a-
kasalalay sa tu n ay n a p agkakasu n u d -su n od n g m ga
h akb an g ku n g p aan o i to i sasagawa.
3 . N au u n awaan n g i san g m am b ab asa an g i san g n ari -
n i g n a b ali ta o u lat ku n g kaya n i ton g i b i gay an g m ga
d etalye.
4 . An g p aglah ok sa m ga gawai n g p an g-wi ka tu lad n g
teatron g p ab i gkas ay i san g m ab i li san g p araan u p an g
m ali n an g an g kakayah an g b u m i gkas n g wasto at m ag-
b i gay n g d am d am i n sa m ga sali tan g i to.
5 . M ah alagan g m atu tu n an an g p agb i b i gay n g d i reksyon
at an g b u m asa n i to h an ggat b ata p a u p an g m agi gi n g
m ad ali n a an g p agh ah an ap sa i san g lu gar.
6 . B i lan g i san g P i li p i n o at m am am ayan sa b ayan g i yon g
p i n agm u lan , d ap at m ai ki n tal sa i si p an an g p agp ap a-
h alaga sa kau n laran .
D . Mahahalagagang Tanong
1 . S a iyon g palagay, an o an g n aitu tu lon g n a m atu tu h an
m on g bu m asa n an g m abilisan m ag-scan at m ag-skim ?
2 . P aan o d ap at i si n asagawa an g gawai n ? At an o an g n a-
katu tu lon g u p an g m ai saayos m o i to n an g tam a?
3 . P aan o n alalam an g n au n awaan n g b u m ab asa an g kan -
yan g b i n asan g teksto?
4 . P aan o i si n asagawa an g teatron g p ab i gkas? P aan o i to
n akatu tu lon g sa p agli n an g sa kakayah an g b u m asa at
b u m i gkas?
5 . An o an g m agan d an g m ai d u d u lot n g p agkatu to sa p ag-
b i b i gay at p agb ab asa n g d i reksyon ?
6 . P aan o ka m akatu tu lon g sa p agp ap au n lad n g i yon g
b ayan ?
173
II. Katibayan sa Pagtataya
A. Produkto: P agb u o n g tagu b i li n p ara sa i san g kap aki -p a-
ki n ab an g n a gawai n tu lad n g p aggawa n g yem a,
cooki es, p olvoron , su m an , cri n kles, at i b a p a
Pagganap: B u m u o n g tagu b i li n p ara sa i san g kap aki -p aki -
n ab an g n a gawai n .
4 N ap akah u say M ali n aw an g p agkakasu n u d -su n od
n g m ga h akb an g/d i reksyon .
3 M ah u say M ali n aw an g p aglalah ad n g m ga
d etalye/i m p orm asyon n gu n i t m ay
i san g m ali .
2 M ah u say-h u say N ai sagawa n an g wasto an g i n i la-
h ad n a h akb an g/d i reksyon n gu n i t m ay
d alawan g m ali .
1 M agsan ay P a N ai sagawa n an g wasto an g i n i la-
h ad n a h akb an g/d i reksyon n gu n i t m ay
tatlon g m ali .
M ga S agot sa P agsasan ay/M ai i kli n g P agsu su li t, I n te-
rakti b on g Arali n sa i -L earn at i -T each sa Vi b al web si te
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
P agp ap ali tan n g karan asan tu n gkol sa m ga p agb ab ago
n g p ali gi d .
Halimbawa: An g tawag sa E D S A n oon ay H i gh -
way 5 4 . L alon g n ab ago an g an yo n g h i gh way n oon g
ti n ayo an g M etro R ai l T ran si t ( M R T )
T alakayi n an g kasan ayan g m ab i li san g p agb asa,
ski m m i n g at scan n i n g.
P agsu su n u d -su n od n g m ga h akb an g sa i san g
gawai n
P agp ap ali wan ag n g kwen to u p an g m atalakay
an g m ga tan on g sa b ah agi n g Sagutin.
B . Paglinang
Alam i n an g m ga d etalye u p an g m asagot an g m ga
tan on g.
C . Pagpapalalim
1 . P ag-u sap an an g m ga d etalye n g kwen to.
2 . T alakayi n an g kasan ayan g p agsu su n u d -su n od n g m ga
h akb an g sa i san g gawai n , p . 2 9 4 .
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa tem a n g kwen to.
B . Paglinang
I p ali wan ag n a an g teatron g p ab i gkas ay n a-
katu tu lon g sa waston g p agb i gkas n g m ga sali ta at p ag-
b i b i gay-d am d am i n sa si n asab i .

1 74
C . Pagpapalalim
P u m i li n g m ga akd a/tu la/d u la p ara sa teatron g
p ab i gkas.
D . Pagsulat
T alakayi n an g p agsu lat n g tagu b i li n at d i reksyon ,
p . 2 9 6 .
gan g p agsasan ay sa p agsu lat n g tagu b i li n at d i reksyon .
B i si tah i n an g i-learn.vibalpublishing.com. I p a-cli ck an g
Filipino Ugnayan 5 Yunit IV Aralin 37 Pakiki-
nig. B i lan g gu ro, p u n tah an i to sa i-teach.vibalpublishing.
com.
An o an g sasab i h i n m on g tagu b i li n ? I su lat an g
d i reksyon n g b awat si twasyon g n akalah ad .
1 . M ay saki t an g alaga m on g aso. D ad alh i n
m o si ya sa i san g d oktor n g h ayop o b eteri -
n aryo.
2 . D ad alawi n n i N an ay m o sa b agon g b ah ay
n i ya an g i yon g lola. N akarati n g ka n a sa
b agon g b ah ay n g lola m o.
3 . G u sto m on g b u m i li n g b u laklak sa tan -
yag n a ti n d ah an n g b u laklak. U u tu san
m o an g i yon g kap ati d . B i gyan m o si ya n g
d i reksyon .
4 . P ap u n ta ka sa ai rp ort. M u la sa i yon g
tah an an , b i gyan n g d i reksyon an g d rayb er
n g taksi .
5 . U p an g m akarati n g ka sa p ou ltry p ara b u -
m i li n g m an ok, h u m i n gi ka n g d i reksyon
sa i yon g N an ay.
E . Pagpapahalaga
P aggan ap
A. Paghahanda
n i zer.
n g arali n .
N akab u b u ti sa m aram i n g m an lalakb ay an g p ag-
gawa n g m ga b agon g kalsad a sa m ab i li s n a p aglalakb ay,
gayu n d i n n am an an g R O R O , S kyway, at m ga tu lay.
B . Paglinang
N akatu tu lon g sa aki n at sa aki n g p am i lya an g
m ga gi n awan g S kyway, S L E X, N L E X, R O R O . M ab i li s
n akarati n g sa p aroroon an n an g m agi n h awa p a.
2 . P agsagot n g p agsasan ay sa aklat, p . 2 9 7 .
K u n g m ay p agkakataon , m agsi lb i n g tou r gu i d e
sa m ga b ali kb ayan /kai b i gan g b an yaga at d alh i n si la
sa p ook n a p i n agm am alaki tu lad n g U n d ergrou n d
R i ver, M ayon Volcan o, at C h ocolate H i lls. G am i ti n
an g m agagan d an g lu gar sa i n yon g p aksa sa h ali p n a
m ga n asab i n g lu gar sa aklat.
175
C . Pagpapalalim
I u gn ay sa Art E d u cati on sa p am am agi tan n g p agd ro-
wi n g n g m ga n aki tan g p agb ab ago sa p ali gi d . I u gn ay sa
M ath em ati cs an g m ga b ayad sa tollgate, gasoli n an g m au u -
b os, at b ayad sa m ga erop lan o at R O R O .
D . Pagpapahalaga
L agyan n g tsek ) an g p atlan g n g m ga ep ekto n g p ag-
b ab ago sa kap ali gi ran .
_____ 1 . M ab i li s n a n akararati n g sa p am i li h an an g
m ga p rod u kto.
_____ 2 . N akap agp ap ali tan n g kalakal an g m ga lala-
wi gan .
_____ 3 . N akap agp ap ali tan n g m agagan d a at m ab u -
b u ti n g kau gali an an g b awat reh i yon .
_____ 4 . M as n agkakau n awaan an g m ga m am am a-
yan n g i b a t i b an g reh i yon .
_____ 5 . N alalan tad sa i b an g reh i yon an g m ga ta-
on g m alakas an g kap an gyari h an sa kan i -
lan g sari li n g lalawi gan .
_____ 6 . N atu ton g m agd am ot an g i b an g lalawi gan
n g m asasarap n a p agkai n .
_____ 7 . Ayaw m aki alam n g i b an g reh i yon sa su li ra-
n i n n g katab i n g reh i yon .
A. Paghahanda
P ag-u sap an an g d ati n g kaalam an sa m ga p ag-
b ab agon g n agagan ap sa kap ali gi ran . I ku m p ara/I tu lad
an g lu m a sa b ago.
B . Paglinang
I p ari n i g an g kwen ton g, P ag-u n lad n g L u gar.
M aki n i g n an g m ab u ti sa b ab asah i n g kwen to. M agtala
n g i m p ortan ten g d etalye tu lad n g S kyway, S an ta R osa E xi t,
S L E X.
I p agawa an g b ah agi n g Sagutin, p . 2 9 2 .
C . Pagpapalalim
P aki n ggan an g b ali ta. M agtala n g m ga b ali ta tu n gkol
sa gi n agawan g p agb ab ago sa kap ali gi ran .
Petsa: _______________
Lagda: ______________
M agsali ksi k tu n gkol sa m ga p ook n g P i li p i n as n a
n ap i li n g i sa sa p i n akam agan d an g kali kasan n g m u n d o.
Halimbawa: T u b b atah a R eef; M ayon Volcan o, C h oco-
late H i lls
B atayan g aklat, p p . 2 9 0 -2 9 7 , I n terakti b on g Arali n sa i -L earn
at i -T each sa Vi b al web si te

1 76
Aral i n 36 Abot -kamay ang Tagumpay
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ab i b i gyan g-h i n u h a an g kah u lu gan n g m asi -
n i n g n a p ah ayag
N agagam i t an g an aloh i ya sa p agh ah am b i n g n g
m agkatu lad n a p ag-u u gn ayan n g p an gn galan
2 . Wi ka
N ai b i b i gay an g m ab u b u ti n g aral n a h i n an go sa
n ap aki n ggan g kwen to
N ab i b i gyan g-kah u lu gan an g gam i t n g p an g-ab ay
sa p an gu n gu sap
3 . P agsu lat
N akasu su n od sa p attern at m ga h akb an g sa p ag-
su lat n g akd a
N ai p aki ki ta an g si p ag at ti yaga sa gawai n
B . Paksang Aralin
1 . P agb i b i gay-h i n u h a sa K ah u lu gan n g M asi n i n g
n a P ah ayag
2 . P aggam i t n g An aloh i ya sa P agh ah am b i n g n g M agka-
tu lad n a P ag-u u gn ayan n g P an gn galan
3 . P agb i b i gay-kah u lu gan sa G am i t n g P an g-ab ay sa
P an gu n gu sap
4 . P agsu n od sa P attern at m ga H akb an g sa P agsu lat
n g Akd a
5 . P agp ap aki ta n g S i p ag at T i yaga sa G awai n
1 . An g p agb i b i gay-h i n u h a sa m asi n i n g n a p ah ayag ay
ki n akai lan gan n g m ataas n a an tas n g p an g-u n awa.
S a m asi n i n g n a p ah ayag, h i n d i li teral an g p agp ap ah i -
wati g n g n ai s n a i p arati n g n a kai si p an . M ah alaga an g
m alawak n a kaalam an at karan asan u p an g m akap ag-
b i gay n g waston g h i n u h a.
2 . S a p aki ki p agtalastasan , m ay m ga p agh ah am b i n g
n g d alawan g m agkatu lad n a p ag-u u gn ayan n g tao o
b agay. M ah alagan g m atu tu h an i to u p an g m akatu lon g
sa p agb i b i gay-kah u lu gan n g m ga sali ta.
3 . B i lan g i san g m ap an u ri n g m am b ab asa, m ah alagan g
m atu koy an g aral n g b i n asan g kwen to. An g aral n a i to
ay d ap at tan d aan at i sab u h ay.
4 . An g p an g-ab ay ay m ay i b an g kah u lu gan h i n d i lam an g
an g p an gkaran i wan g sagot sa tan on g n a Saan, Kailan,
at Paano. K i n akai lan gan g m ali n an g an g kakayah an g
i to.
5 . U p an g h i gi t n a m agi n g m aayos at m ali n i s an g talatan g
i su su lat, d ap at m atu tu h an g gu m am i t n g p attern . An g
p attern an g m agi gi n g p atn u b ay u p an g m akab u o n g
m ab i san g talata.
6 . S a an u m an g gawai n m ah alaga an g p agi gi n g m asi p ag
at m ati yaga d ah i l ku n g wala n i to h i n d i kai lan m an m a-
gi gi n g m atagu m p ay an g n ai s m on g i sagawa.
1 . P aan o m ap ad ad ali an g p agb i b i gay-h i n u h a sa m asi n i n g
n a p ah ayag?
2 . P aan o n akatu tu lon g an g p aggam i t n g an aloh i ya sa
p agb i b i gay n g kah u lu gan n g sali ta?
3 . B aki t kai lan gan g m atu koy an g aral n g i san g kwen to?
4 . K ai lan n agkakaroon n g i b an g kah u lu gan an g p an g-
ab ay?
5 . P aan o n akatu tu lon g an g p aggam i t n g p attern sa p ag-
su lat n g talata?
6 . B aki t m ah alaga an g m agi n g m asi p ag at m ati yaga sa
p agsasagawa n g gawai n ?
177
A. Produkto: P agsu lat n g i san g m ai kli n g kwen to n a b i n u b u o
n g m ga walo h an ggan g sam p u n g p an gu n gu sap
at m ay aral tu n gkol sa p agi gi n g m ati yaga at
m asi p ag
Pagganap: S u m u lat n g i san g m ai kli n g kwen to n a m ay aral
tu n gkol sa p agi gi n g m ati yaga at m asi p ag.
4 N ap akah u say N akab u o n g walo h an ggan g sam -
p u n g p an gu n gu sap sa kwen to at gu -
m am i t n g p an g-ab ay sa m ga p an gu n -
gu sap n g kwen to.
3 M ah u say N akab u o n g an i m h an ggan g p i ton g
p an gu n gu sap n a kwen to at gu m am i t
n g p an g-ab ay sa m ga p an gu n gu sap n g
kwen to.
2 M ah u say-h u say N akab u o n g ap at h an ggan g li m an g
kwen to.
1 M agsan ay P a N akab u o n g i sa h an ggan g tatlon g
kwen to.
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I tan on g sa m ag-aaral ku n g m ay kam ag-an ak o
kai b i gan si lan g n agtagu m p ay sa b u h ay. P aan o kaya
si la n agtagu m p ay?
T alakayi n an g kasan ayan sa Pagbasa, p . 3 0 0 .
M atu tu tu h an an g kasan ayn g P agh i n u h a sa
M asi n i n g n a P ah ayag
H an apin an g m ga detalye sa babasah in g kwen to.
B . Paglinang
L in awin /I paliwan ag an g m ah ih irap n a salita sa kwen to.
C . Pagpapalalim
1 . P ag-u sap an an g m ab u ti n g aral m u la sa kwen to.
S agu ti n an g m ga tan on g sa b ah agi n g Sagutin, p p . 2 9 8 -
2 9 9 .
2 . P agtalakay sa kasan ayan sa P agh i n u h a sa M asi n i n g n a
P ah ayag, p . 3 0 1 .
3 . I p agawa an g Magsanay, p . 3 0 1 .
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa tem a n g arali n .
H i n d i sagab al an g kah i rap an sa lan d as n g tagu m p ay.
2 . P agb asa n g i si n u lat sa jou rn al n g p i li n g m ag-aaral.

1 78
B . Paglinang
1 . P agtalakay n g arali n sa Wika, p . 3 0 2
Tandaan, p . 3 0 2
C . Pagpapalalim
I p ali wan ag sa loob n g i sa o d alawan g p an gu -
n gu sap an g su m u su n od n a m ga salawi kai n . P u m i li n g
d alawa lam an g. G awi n sa i yon g n otb u k.
a. An g n aglalakad n an g m atu li n ,
K u n g m ati n i k ay m alali m .
Paliwanag: An g n aglalakad n an g m ab agal,
ku n g m ati n i k ay m ab ab aw.
b . Walan g m ati m ti m an g b i rh en sa m ati ya-
gan g m an alan gi n .
c. K ap ag b u ti an g i ti n an i m ,
B u ti ri n an g aan i h i n .
d . An g d i n agh i rap m agti p on ,
Walan g h i n ayan g m agtap on .
D . Pagpapahalaga
P aggan ap
E . Pagsulat
T alakayi n an g kasan ayan g li li n an gi n sa p . 3 0 4 .
I su lat m u li an g n ab u on g talata.
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa tem a n g kwen to
H i n d i sagab al an g kah i rap an sa lan d as n g
tagu m p ay.
n g arali n An g ti yaga, si p ag, at d eterm i n asyon ay p u -
h u n an u p an g m aab ot an g p an garap .
B . Paglinang
M agi n g m ati yaga, m asi p ag, at d eterm i n ad o sa
p ag-ab ot n g m ga p an garap .
An g p ag-u n lad ay n agsi si m u la sa p agi gi n g m ag-
aaral. M agsu lat n g li m an g p an gu n gu sap tu n gkol sa
p ag-u n lad sa p ag-aaral.
1 . ______________________________________
2 . ______________________________________
3 . ______________________________________
4 . ______________________________________
5 . ______________________________________
C . Pagpapalalim
I an gkop sa arali n sa E K AWP an g m ga katan gi an g d a-
p at li n an gi n sa i yon g katau h an .
D . Pagpapahalaga
M agsali ksi k n g tatlo h an ggan g li m an g ki lalan g tao
n a n agi n g m atagu m p ay d ah i l sa si p ag, ti yaga at d eterm i -
n asyon .
179
A. Paghahanda
1 . P ag-u u gn ay n g d ati n g kaalam an sa kwen ton g i p ari ri -
n i g.
I p aalaala sa m ga m ag-aaral an g m ga katan gi an g i to:
a. P agti ti yaga
b . P agi gi n g m asi p ag
c. P agi gi n g d eterm i n ad o
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g kwen to
B . Paglinang
I p ari n i g an g kwen ton g b ab asah i n n g p i li n g m ag-aaral
Sagutin ang tanong:
B aki t m ab u ti n g gawi n g i n sp i rasyon an g b u h ay
n i N estor B u en a?
C . Pagpapalalim
I su lat an g m ga saloob i n at m ga i n sp i rasyon g n aku h a
sa kwen to.
D . Pagpapahalaga
Petsa: _______________
Lagda: ______________
B u m u o n g i slogan n a an g p aksa ay tu n gkol sa ti yaga,
si p ag, at d eterm i n asyon .
B atayan g aklat, p p . 2 9 8 -3 0 5
Aral i n 37 Pagbal i k sa Pagsasaka
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ab ab asa an g m ga karan i wan g h i ram n a sali ta
n a gi n agam i t sa p agsasali ta at p agsu lat
N akah u h u la sa kalalab asan n g p an gyayari
2 . Wi ka
N akap agtatan on g tu n gkol sa n ari n i g n a kwen to
N atu tu koy an g u ri n g p an agu ri sa p an gu n gu sap
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g d ayalog tu n gkol sa m ga p aksan g
p an g-agri ku ltu ra
N ai p aki ki ta an g p agp ap ah alaga sa lu p a
B . Paksang Aralin
1 . P agb asa sa H i ram n a S ali ta
2 . P agku h a sa K alalab asan n g P an gyayari
3 . P agtu koy sa U ri n g P an agu ri
4 . P agsu lat n g D ayalog
5 . P agp ap aki ta n g P agp ap ah alaga sa L u p a
1 . M aram i tayon g h i ram n a sali ta n a gi n agam i t sa m ga
akd a. An g i lan d i to ay walan g katu m b as n a sali ta sa
wi kan g F i li p i n o ku n g kaya h i n d i n a i n i i b a an g p agb ay-
b ay ri to.
2 . M ataas n a an tas n g p agb ab asa an g kai lan gan sa
p agh u la sa kalalab asan n g p an gyayari . An g p agh u la n g
h i n d i d ap at m alayo sa p an gyayari n g b i n asa.
3 . An g m akap agtan on g tu n gkol sa b i n asan g kwen to ay
n an gan gah u lu gan n g p agkakau n awa ri to.

1 80
4 . An g p an g-u ri ay m ay i b a t i b an g u ri n a d ap at m atu koy
n g i san g m ag-aaral u p an g m ab ati d n i ya ku n g ali n an g
an gkop n a gam i ti n .
5 . M ah alagan g m atu tu h an an g p agsu lat n g d ayalog. I sa
i ton g kawi li -wi li n g p araan n g p agp ap ah ayag n g kai si -
p an .
6 . An g P i li p i n as ay n ap ap ali b u tan n g katu b i gan . H i gi t n a
m alawak an g katu b i gan kaysa sa lu p a.
1 . B aki t tayo m aram i n g h i ram n a sali ta?
2 . An o an g d ap at tan d aan sa p agh u la sa kalalab asan
n g p an gyayari ?
3 . B aki t d ap at m aru n on g d i n m agtan on g an g m am b a-
b asa tu n gkol sa b i n asa n i lan g kwen to?
4 . An u -an o an g i b a t i b an g u ri n g p an agu ri ?
5 . An o an g d ap at tan d aan sa p agsu lat n g d ayalog?
6 . B aki t d ap at i n gatan an g ati n g lu p a?
A. Produkto: P agb u o n g d ayalog n a an g tem a ay tu n gkol sa
p ag-i i n gat sa lu p a
G u m am i t n g p an g-u ri at h i ram n a sali ta
Pagganap: K u m u h a n g kap areh a. B u m u o n g i san g d ayalog
n a p an agu ri n a an g tem a ay tu n gkol sa p ag-i i n -
gat sa lu p a.
B . Katibayan sa Paggantap
4 N ap akah u say N akab u o n g d ayalog n a m ay ap at
n a p ag-u u sap o p ali tan n g u sap an n a
an g tem a ay p ag-i i n gat sa lu p a.
3 M ah u say N akab u o n g d ayalog n a m ay tatlon g
p ag-u u sap o p ali tan n g u sap an n a an g
tem a ay p ag-i i n gat sa lu p a.
2 M ah u say-h u say N akab u o n g d ayalog n a m ay d ala-
wan g p ag-u u sap , p ali tan n g u sap an n a
an g tem a ay p ag-i i n gat sa lu p a
1 M agsan ay P a N akab u o n g d ayalog n a m ay i san g
p ali tan n g u sap an n a an g tem a ay p ag-
i i n gat sa lu p a.
M ga S agot sa P agsasan ay/I n terakti b on g Arali n sa i -
L earn at i -T each sa Vi b al web si te
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I p ali wan ag sa tu lon g n g m ga larawan an g
p an gu n ah i n g h an ap b u h ay n g n akararam i n g P i li p i n o.
T alakayi n an g kasan ayan sa m ga karan i wan g h i -
ram n a sali ta, p . 3 0 9 .
1 . H an ap i n an g m ga d etalye n a sasagot sa m ga
tan on g sa b ah agi n g Sagutin, p p . 3 0 6 -3 0 7 .
2 . P atu n ayan n a an g tem a n g kwen to ay tu gm a
sa kwen to.
B . Paglinang
M agtan u n gan at p ag-u sap an an g m ga b ah agi n g
kwen to n a h i n d i m ali wan ag.
C . Pagpapalalim
1 . P agsagot sa m ga tan on g 1 -1 0 , p p . 3 0 6 -3 0 7 .
2 . T alakayan an g kasan ayan sa p agh u la sa kalalab asan
n g p an gyayari , p . 3 0 8
3 . I p agawa an g Magsanay, p . 3 0 8 .
181
D . Paglalapat
P agsu lat n g P an sari li n g Jou rn al
Petsa: _______________
Lagda: ______________
E . Pagpapahalaga
P aggan ap
Ikalawang Araw WIKA AT PAGBASA
A. Paghahanda
B . Paglinang
Tandaaan, p . 3 1 0 .
C . Pagpapalalim
1 . P asagu tan an g Magsanay A, B, C, at D, p . 3 1 1 .
B u m u o n g li m an g p an gu n gu sap n a gu m agam i t
n g p an agu ri ayon sa si twasyon g n akalah ad . B i lu gan
an g p an agu ri .
I san g araw p alaru an o kli n i ka n g p aaralan
1 . ___________________________________
2 . ___________________________________
3 . ___________________________________
4 . ___________________________________
5 . ___________________________________
d agan g p agsasan ay tu n gkol sa m ga u ri n g p an agu ri sa
p an gu n gu sap . B i si tah i n an g i-learn.vibalpublishing.com.
I p a-click an g Filipino Ugnayan 5 Yunit IV Aralin
37 Wika. B i lan g gu ro, p u n tah an i to sa i-teach.vibal-
publishing.com
D . Pagsulat
T alakayi n an g kasan ayan sa P agsu lat, p . 3 1 2 .
I p agawa an g Magsanay A, p . 3 1 2
T ap u si n an g d ayalog sa MagsanayB , p . 3 1 2
A. Paghahanda
n i zer
n g arali n .
An g m ga gi n awan g li b an gan n i E n gi n eer Z ab arte
n a organ i c farm i n g ay kap aki -p aki n ab an g p ara sa la-
h at lalo n a sa m ga taon g m ah i li g ku m ai n n g gu lay. T o-
toon g m agb i b i gay n g yam an an g lu p a ku n g m aru n on g
kan g m ag-alaga n g lu p a.
B . Paglinang
An g p agtatan i m sa p araan g organ i c ay m aaari n g
gawi n sa p aso o sa m ga si ran g b ald e. M agb u lok m u n a
n g m ga b i tu ka n g i sd a at b alat n g m ga gu lay. H ayaan
i ton g n akab aon 4 0 araw. I tan i m n a an g kam ati s o
talon g o p etsay. D i li gan i to araw-araw.

1 82
I p agp atu loy an g p ag-aalaga n g m ga tan i m lalo
n a an g gu lay sa p aso o si ran g b ald e. D i li gan i to araw-
araw.
C . Pagpapalalim
I kawi n g an g gawai n g p agtatan i m sa Work E d u cati on .
D . Pagpapahalaga
M agp ali tan /M agp aki ta n g m ga tan i m n a gu lay. I b a-
h agi sa kam ag-aral ku n g p aan o m o i to i n aalagaan .
A. Paghahanda
1 . P ag-u u gn ay n g d ati n g kaalam an sa p aksan g i p ari ri -
n i g.
M ay karan asan n a b a kayo sa p agp ap atu b o n g
gu lay?
B . Paglinang
I p ari n i g an g p agb asa n g kam ag-aral.
I p asagot an g m ga tan on g kau gn ay sa b i n asa n g kam ag-
aral.
C . Pagpapalalim
M agtala n g tatlon g d i wa n a n agu stu h an m o.
Halimbawa:
1 . P agtatan i m b i lan g li b an gan
2 . P agd i d i li g araw-araw n g tan i m sa m ga p aso
3 . P aglalagay n g n atu ral ab on o b ago i tan i m
Petsa: _______________
Lagda: ______________
G u m awa n g sari li n g ab on o. M an gu lekta n g m ga b alat
n g sagi n g, kam ote, kalab asa, m ga b i tu ka n g i sd a, m ga ti -
ran g p agkai n , at m ga b agay n a n ab u b u lok. I b aon sa lu p a
n a m ay lali m n g 2 4 -3 6 p u lgad a. H i n d i n a i to lalan gawi n .
H an gi n , lu p a at i n i t n g araw an g m ga kai lan gan sa p agb u b u -
lok. M agh i n tay n g 4 0 araw. P agh alu -h alu i n an g m ga lu p a.
M agtan i m n a n g m ga p wed en g i tan i m .
IV. Kagamitan Resorses
B atayan g aklat, p p . 3 0 6 -3 1 3 , m ga larawan n g gawai n
sa b u ki d , I n terakti b on g Arali n sa i -L earn at i -T each sa Vi b al
web si te
Aral i n 38 Napal agong Negosyo
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ap ap an gkat an g m ga sali tan g n ab i b i lan g sa
i san g laran gan o gawai n
N agu gu n i ta an g m ga d etalye at i m p orm asyon g
b i n asa
2 . Wi ka
N asasab i an g p an gu n ah i n g d i wa n g m ga n ari n i g
n a p ah ayag
N atu tu koy an g m ga u ri n g p aksa sa p an gu -
n gu sap

183
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g li h am n a n agb ab ali ta
N akap agp ap ah alaga sa m u n ti n g n egosyo
B . Paksang Aralin
1 . P agp ap an gkat n g m ga M agkakap am i lyan g S ali ta
2 . P aggu n i ta sa D etalye at I m p orm asyon sa B i n asa
3 . P agtu koy sa U ri n g P aksa sa P an gu n gu sap
4 . P agsu lat n g L i h am n a N agb ab ali ta
5 . P agp ap ah alaga sa M u n ti n g N egosyo
1 . An g m ga sali ta m an ay n ab i b i lan g sa i san g p an gkat
o laran gan . An g p agtu koy sa ki n ab i b i lan gan n i ton g
laran gan ay n akatu tu lon g sa m ad ali n g p ag-u n awa sa
tekston g b i n ab asa o n ari n i g.
2 . I san g h akb an g sa p ag-u n awa an g p aggu n i ta sa
b i n asan g teksto. S a p agkakataon g n agu n i ta n g i san g
m am b ab asa an g kan yan g b i n asa, ti yak n a n au n awaan
n i ya i to.
3 . I sa sa p araan u p an g m ap ad ali an g p aggu n i ta at p ag-
u n awa sa teksto ay an g p agku h a sa p an gu n ah i n g d i wa
n i to.
4 . S i m u n o an g tawag sa p aksa n g i san g p an gu n gu sap .
I b a-i b a an g gi n agam i t n a si m u n o sa p an gu n gu sap n a
d ap at m atu tu h an n g m ga m ag-aaral.
5 . S a kab i la n g m alagan ap n a p aggam i t n g m akab agon g
kasan gkap an sa p aki ki p agtalastasan , h i n d i p a ri n d a-
p at kali m u tan an g p aggam i t n g li h am . An g i b a t i b an g
b ah agi n i to ay d ap at p a ri n g m atu tu h an .
6 . An g kau n laran n g i san g b an sa ay n akasalalay sa m ga
n egosyon g i ti n atayo. K u n g m ayroon kayo n i to, d ap at
i ton g p an galagaan at p au n lari n .
1 . P aan o n akatu tu lon g sa p ag-u n awa sa teksto an g p ag-
tu koy sa ki n ab i b i lan gan g laran gan n g i san g sali ta?
2 . An o an g i sa sa p alatan d aan o p atu n ay n a an g b i n asa
o n ari n i g n a akd a ay n au n awaan ?
3 . An o an g p i n akam ab i san g p araan u p an g m agu n i ta an g
n ab asa o n ari n i g n a teksto?
4 . An u -an on g b ah agi n g p an an ali ta an g m aaari n g gam i -
ti n g si m u n o sa p an gu n gu sap ?
5 . P aan o b i n u b u o an g li h am n a n agb ab ali ta?
6 . P aan o m o p an gan galagaan an g i n yon g n egosyo?
A. Produkto: P agsu lat n g i san g li h am n a n agb ab ali ta
sa kai b i gan
Pagganap: S u m u lat n g isan g lih am n a n agbabalita sa kaibigan
m on g n asa iban g ban sa. I lah ad an g m atagu m pay
n in yon g n agin g n egosyo. G u m am it n g m ga salitan g
m agkakau gn ay sa iisan g laran gan .
4 N ap akah u say M ali n aw at m aayos n a n ai su lat an g
m en sah e n g li h am n a n agb ab ali ta at
ku m p leto an g li m an g b ah agi n g li h am .
3 M ah u say M ali n aw at m aayos n a n ai su lat an g
m en sah e n g li h am n a n agb ab ali ta n gu n i t
ap at n a b ah agi n g li h am lam an g an g
n ai su lat.
2 M ah u say-h u say M ali n aw at m aayos n a n ai su lat an g
tatlon g b ah agi n g li h am lam an g an g
n ai su lat.
1 M agsan ay P a M ali n aw at m aayos n a n ai su lat an g
katawan n g li h am lam an g an g n ai su lat.
1 84
M ga S agot sa P agsasan ay/I n terakti b on g Arali n sa
C D -R O M
Unang Araw P AG B AS A
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
M agkwen to n g i san g su ccess story n g i n yon g
kap i tb ah ay o kaya an g su ccess story n g Jolli b ee. N ag-
si m u la i to b i lan g i san g i ce cream p u sh cart n a n agi n g
h am b u rger stan d . M agkwen to n g i b a p an g n egosyon g
n agm u la sa m ali i t lam an g.
An g m agkakap am i lyan g sali ta ay n ab i b i lan g sa
i san g laran gan tu lad n g gu ro, p aaralan , lesson p lan ,
aklat, at i b a p a. M agb i gay p a n g i lan g h ali m b awa.
Alam i n an g m ga si kreto n g tagu m p ay si p ag at
ti yaga.
B . Paglinang
S agli t n a p ag-u sap an an g b ah agi n g li h am n a gu sto
m on g b i gyan g-d i i n .
C . Pagpapalalim
I p asagot an g m ga tan on g sa Sagutin, p p . 3 1 4 -3 1 5
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa b ah agi n g li h am .
B . Paglinang
C . Pagsasanay
1 . P asagu tan an g Magsanay A, B, C, D, p . 3 1 9 .
M agd ayad . M agtu lu n gan an g m agkap areh a n a
b u m u o n g m ga p an gu n gu sap n a gu m agam i t n g m ga
u ri n g p aksa.
D . Pagsulat
T alakayi n an g kasan ayan g li li n an gi n sa, p . 3 2 0 .
I p agawa an g Magsanay A at B, p . 3 2 0
I su lat m u li an g n ab u on g li h am n a n agb ab ali ta
sa ti ti k A, Magsanay, p . 3 2 0 .
E . Pagpapahalaga
P aggan ap

185
A. Paghahanda
n i zer
n g arali n .
K u n g n ai s m on g m agtagu m p ay, si p ag at ti yaga
an g gawi n g p u h u n an .
An g p u h u n an n i n a S an i n g at R oger ay si p ag at
ti yaga.
B . Paglinang
Sabihin: T atap u si n ko an g p ag-aaral sa p a-
m am agi tan n g ti yaga at si p ag
gan g p agsasan ay tu n gkol sa m ga u ri n g p aksa sa p an -
gu n gu sap sa p am am agi tan n g p aggam i t n g C D -R O M sa
Wi ka at P agb asa 5 . I p acli ck an g I p agp atu loy an g K au n -
laran Wi ka
M an ood sa teleb i syon n a n agp ap aki ta n g m ga
m u n ti n g n egosyo. G awi n g i n sp i rasyon an g m ga su c-
cess story. P ag-aralan an g p aggawa n g p olvoron ,
p aglu lu to n g b an an a cu e, p an an ah i /p an ggagan tsi lyo
n g m ga tela n g p am u n as n g kam ay o kaya h ead b an d ,
p an an ah i n g p i taka, at i b a p a.
C . Pagpapalallim
I kawi n g sa H om e E con om i cs at Work E d u ca-
ti on u p an g m atu ru an an g m ga m ag-aaral n g m ali li i t
n a n egosyo.
D . Pagpapahalaga
L agyan n g ( an g p atlan g n g m ab u ti n g p ag-u u gali
sa trab ah o.
_____ 1 . N aki ki n i g ako sa p ayo n g m ga taon g m ay
karan asan n a.
_____ 2 . H u m ah an ap n g oras u p an g p ag-aralan an g
n egosyo.
_____ 3 . N agp ap aki ta n g si p ag at ti yaga sa p ag-aaral
n g h an ap b u h ay.
_____ 4 . N agti ti p i d sa p aggasta n g ki n i ta.
_____ 5 . H i n d i u m aayaw ku n g n ab i b i go.
A. Paghahanda
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g li h am .
B . Paglinang
I p ari n i g an g li h am n a N ap alagon g N egosyo.
C . Pagpapalalim
B i lan g m ag-aaral, an o an g m aaari m on g gawi n g m u n -
ti n g n egosyo u p an g i kaw ay m akai p on n g p era. N ari to an g
i lan g m u n ti n g n egosyo n a m aaari m on g gawi n n gayon g
b akasyon
1 . p aggawa n g i ce can d y
2 . p aggawa n g i ce
3 . p agti ti n d a n g b u ko ju i ce, h alu -h alo o lu gaw
4 . p ag-baby sitting
1 86
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
S a p agkakataon g i to ay i kaw n am an an g n agku n wa-
ri n g si C h elo at sasagu ti n m o an g li h am n a p i n ad ala sa i yo.
IV. Kagamitan/Resorces
B atayan g aklat, p p . 3 1 4 -3 2 1 , m ga larawan n g sari -sari store,
larawan n g sorb etero, b i b i n gka, b alot, at i b a p a, I n terakti b on g
Arali n sa C D -R O M
Aral i n 39 Ang Lungsod ng Mari ki na
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N ab ab asa n an g m ab i li san an g m ga karatu la
sa p ali gi d
N aku ku h a an g i m p orm asyon n akap ah ayag
sa tsart
2 . Wi ka
N agagam i t an g d ati n g kaalam an sa p agtalakay
sa n ari n i g
N ap ap alawak an g p an gu n gu sap sa tu lon g n g
m ga p an u ri n g at p an i n gi t
3 . P agsu lat
N akasu su lat n g p an ayam sa i san g p i n u n o n g
b aran gay
4 . E d u kayon sa P agp ap ah alaga
N ai p aki ta an g d i si p li n a sa sari li sa i b a t i b an g
p agkakataon
B . Paksang Aralin
1 . P agb asa n an g M ab i li san sa m ga K aratu la sa P ali gi d
2 . P agku h a n g I m p orm asyon g N akap ah ayag sa P agb asa
sa m ga T sart
3 . P aggam i t n g D ati n g K aalam an sa P agtalakay sa N ari -
n i g n a P an ayam
4 . P agp ap alawak n g m ga P an gu n gu sap sa T u lon g n g m ga
P an u ri n g at P an i n gi t
5 . D i sp li n a sa S ari li
6 . P agsu lat n g P an ayam sa I san g P i n u n o n g B aran gay
1 . S a p agli li b ot sa ati n g lan san gan , i b a t i b an g karatu -
la an g i yon g n aki ki ta. M ah alagan g n ab asa i to n an g
m ab i li s at m au n awaan .
2 . An g ati n g kaalam an ay m ah alaga sa h i gi t n a i kau u -
n awa sa b i n ab asan g akd a. An g m ay m aram i n g kara-
n asan ay n akah i h i gi t sa taon g li m i tad o p a an g n agi n g
karan asan sa b u h ay.
3 . An g i san g si m p len g p an gu n gu sap ay n ap akalawak sa
p am am agi tan n g p aggam i t n g m ga p an i n gi t o i n gli ti k
at p an u ri n g tu lad n g p an g-u ri at p an g-ab ay.
4 . An g p agsasagawa n g p an ayam ay i san g m ab i san g
p araan n g p agku h a n g i m p orm asyon . K i n akai lan gan
lam an g an g m ai n gat n a p agsasaayos sa m ga tan on g.
5 . An g p agp ap aki ta n g d i si p li n a ay d ap at m ai p aki ta sa
lah at n g p agkakataon at si twasyon .
1 . P aan o m o i n u u n awa an g m ga karatu la n a n aki ki ta sa
ati n g p ali gi d ?

187
2 . B aki t m ah alaga an g d ati n g kaalam an n g i san g m am b a-
b asa?
3 . P aan o n ap alalawak an g i san g si m p len g p an gu n gu -
sap ?
4 . P aan o i si n asagawa an g i san g p an ayam ?
5 . B aki t d ap at m ay d i si p li n a?
A. Produkto: P agb u o n g i san g p an ayam n a an g p aksa ay
tu n gkol sa d i si p li n a n g kab ataan
Produkto: B u m u o n g m ga tan on g sa p an ayam tu n gkol sa
d i si p li n a n g m ga kab ataan sa kasalu ku yan
4 N ap akah u say N asagot n g p an ayam an g ap at n a
tan on g tu n gkol sa d i si p li n a n g kab ataan .
3 M ah u say N asagot n g p an ayam an g tatlo tan on g
tu n gkol sa d i si p li n a n g kab ataan .
2 M ah u say-h u say N asagot n g p an ayam an g d alawa
tan on g tu n gkol sa d i si p li n a n g kab ataan .
1 M agsan ay P a H i n d i n akab u o n g i san g m ah u say n a
p an ayam d ah i l i sa lam an g an g n asagot n a
tan on g.
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I tan on g ku n g an o an g p an gu n ah i n g i n d u stri ya
n g M ari ki n a n oon at n gayon .
An o an g m aki ki ta m o sa M ari ki n a S h oe E xp o?
An g p agb ab asa n g karatu la ay n akatu tu lon g sa
p agtu n ton n g p u p u n tah an .
Alam i n an g m ga d etalye n a sasagot sa m ga
tan on g sa b ah agi n g Sagutin, p p . 3 2 2 -3 2 3 .
P agp ap ali wan ag n g kasan ayan n a n asa aklat
B . Paglinang
P araan g T h i n k Alou d
I p ali wan ag sa m ga m ag-aaral an g m ah ah alagan g
d etalye n g san aysay.
C . Pagpapalalim
I p aalam sa m ga m ag-aaral an g tam an g p araan n g p ag-
b asa n g tsart.
I p asagot an g Sagutin A, p p . 3 2 2 -3 2 3 .
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa kwen to
B . Paglinang
Tandaan, p . 3 2 7
C . Pagpapalalim

1 88
B u m u o n g li m an g sari li n g p an gu n gu sap tu n g-
kol sa i n yon g b aran gay. G u m am i t n g p an i n gi t o p an u -
ri n g.
1 . ________________________________
2 . ________________________________
3 . ________________________________
4 . ________________________________
5 . ________________________________
D . Pagsulat
T alakayi n an g kasan ayan g li li n an gi n sa p . 3 2 9 .
P asagu tan an g Magsanay A, p . 3 2 9 .
I p agawa an g Magsanay B, p . 3 2 9 .
E . Pagpapahalaga
P aggan ap .
A. Paghahanda
n i zer.
n g arali n
An g L u n gsod n g M ari ki n a ay u m u n lad d ah i l sa
d i si p li n a n g m ga tao.
B . Paglinang
D i si p li n ah i n an g sari li u p an g m akam i t an g i yon g
m ga am b i syon at p an garap sa b u h ay.
N ari to an g m ga si twasyon g d i si p li n a an g p i n ai -
i ral. An o an g gagawi n m o?
1 . N i yayaya kan g m am asyal sa m all. H i n d i
i to alam n g i yon g m ga m agu lan g.
2 . N au n a ka sa p i la n gu n i t m ay su m i n gi t n a
d alawan g tao.
3 . N aki ta m on g d u m u d u kot sa b u lsa n g
katab i m o an g d i -ki lalan g tao.
4 . L ab i s an g tu b i g n a p i n agb an lawan n g m ga
d am i t. An on g d i si p li n a an g gagawi n m o?
5 . M ga p ap el n a gam i t n a.
C . Pagpapalalim
S a E K AWP, p alawaki n an g si twasyon n a gagam i tan
n g d i si p li n a.
An g m ga p osi ti b on g katan gi an ay p atatagi n at p alaka-
si n sa i yon g katau h an . M agi gi n g akla ( anchor m o i to sa
m ga p agsu b ok sa b u h ay.
Petsa: _______________
Lagda: ______________
A. Paghahanda
M ga d i si p li n a sa p agsu n od sa b atas
1 . P agtap on n g b asu ra
2 . P agtawi d sa kalye
3 . P agsu n od sa i law trap i ko ( d i law, b erd e,
p u la)

189
4 . P agd u m i n g m ga d i n gd i n g ( graf ti )
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g sari li n g
karan asan n g m ga m ag-aaral.
1 . H u wag p u tu li n an g p agsasali ta n g n agsasa-
laysay.
2 . An g m ga tan on g ay p agkatap os n g p agsasa-
laysay.
3 . I wasan an g p agtayo o p ag-ali s sa u p u an h ab an g
m ay n agsasalaysay.
B . Paglinang
I p ari n i g an g kwen to n g sari li n g karan asan n g m ga
m ag-aaral.
I p asagot an g m ga tan on g kau gn ay sa sari li n g karan a-
san n g m ga m ag-aaral.
C . Pagpapalalim
I p agawa an g p agsasan ay B , p . 3 2 3 .
Petsa: _______________
Lagda: ______________
K atu lad sa M ari ki n a, m aram i ri n g m agagan d an g lu gar
o m ai p agm am alaki n g tan awi n , p rod u kto, o p agkakaki lan lan
an g i n yon g lu gar. I su lat an g tu n gkol d i to at i b ah agi sa i n -
yon g kam ag-aral.
B atayan g aklat, p p . 3 2 2 -3 2 9 , m ga larawan n g p ag-u n lad n g
M ari ki n a C i ty
Aral i n 40 Pangako ng Bohol
I. Inaasahang Bunga
A. Mga Layunin
1 . P agb asa
N atu tu koy an g m ga sali tan g kolokyal at p orm al
n a gi n agam i t n ati n araw-araw
N atu tu koy ku n g p i ksyon o d i -p i ksyon an g ak-
d an g b i n asa
2 . Wi ka
N agkakaroon n g gawai n g tan on g at sagot tu n g-
kol sa i san g n ap aki n ggan g p aksa
N agagam i t an g m ga i n gkli ti k sa p an gu n gu sap
3 . P agsu lat
N akab u b u o n g p atalastas tu n gkol sa m agan d an g
lu gar sa i n yon g b ayan
N ai p agm am alaki an g sari li n g b ayan
B . Paksang Aralin
1 . P agtu koy sa m ga S ali tan g K olokyal at P orm at
2 . P agtu koy sa P i ksyon at D i -p i ksyon sa Akd an g B i n asa
3 . P aggam i t n g I n gkli ti k sa P an gu n gu sap
4 . P agb u o n g P atalastas T u n gkol sa M agan d an g L u gar
sa I n yon g L u gar
5 . P agm am alaki sa S ari li n g B ayan
1 . S a ati n g p an g-araw-araw n a p aki ki p agtalastasan ay
m ay m ga sali ta tayon g gi n agam i t n a ti la p an gkaran i -
wan lalo n a sa ati n g m ga kasam b ah ay o kai b i gan . An g
tawag d i to ay sali tan g kolokyal. K u n g m ga n akatataas
n am an an g kau sap ay n ag-i i b a an g gi n agam i t n ati n g
sali ta i to ay ti n awag n a p orm al.

1 90
2 . H i n d i lah at n g akd an g b i n ab asa ay h an go sa tu n ay n a
p an gyayari . M ayroon d i n g kath an g-i si p lam an g. An g
m ga akd an g h an go sa totoon g kagan ap an ay ti n atawag
n a d i -p i ksyon . P i ksyon n am an sa d i -totoo o kath an g-
i si p lam an g.
3 . H i gi t n a n ai p aki ki ta ku n g tu n ay n a n au n awaan an g b i -
n asa o n ari n i g n a akd a sa p am am agi tan n g p agb u o n g
m ga katan u n gan u kol d i to. At ku n g i to y n asagot, h i gi t
an g kati b ayan g n au n awaan n g b u m asa an g akd a.
4 . An g p aggam i t n g m ga i n gkli ti k n a i sa sa m ga sali tan g
p an i n gi t ay n agb i b i gay-li n aw at b u h ay sa p an gu n gu -
sap . K i n akai lan gan lam an g an gkop i to at n asa tam an g
ki n alalagyan sa p an gu n gu sap .
5 . An g i san g m agan d a at m ali n aw n a p atalastas ay ep ek-
ti b on g p agp ap ah ayag n g kai si p an .
6 . B i lan g P i li p i n o, d ap at m on g i p agm alaki an g i yon g
p i n agm u lan .
1 . An o an g p agkakai b a n g sali tan g kolokyal sa sali tan g
p orm al?
2 . P aan o n alalam an ku n g an g akd a ay p i ksyon at d i -
p i ksyon ?
3 . An o an g p i n atu tu n ayan ku n g an g i san g m am b ab asa
ay kayan g gu m awa n g m ga tan on g h i n d i lam an g p ag-
sagot sa tan on g n g kan yan g n ab asan g akd a?
4 . P aan o n akatu tu lon g an g i n gli ti k sa lalon g i kali li n aw
n g i san g p an gu n gu sap ?
5 . P aan o b i n u b u o an g p atalastas?
6 . P aan o m o i p i n agm am alaki an g i yon g p agka-P i li p i n o?
A. Produkto: P aggawa n g i san g p atalastas n g i san g p ook
p asyalan sa i n yon g b ayan
P an gkatan g G awai n L i m an g m ag-aaral
Poster Making
1 . L aki n g p oster - i san g b u on g kartoli n a
2 . m ay gu h i t, d i sen yo at ku lay
3 . n akalah ad an g m ga m ah alagan g i m p or-
m asyon
Pagganap: G u m awa n g p oster n a n an gh i h i kayat n a p asy-
alan an g m agagan d an g tan awi n sa i n yon g lu gar.
4 N ap akah u say N akab u o n g p oster at n asu n od an g
tatlon g b atayan n g p oster.
3 M ah u say N akab u o n g p oster at n asu n od an g
d alawan g katan gi an n g p oster.
2 M ah u say-h u say N akab u o n g p oster at n asu n od an g
i san g katan gi an n g p oster.
1 M agsan ay P a H i n d i n agkasu n d o an g li m an g m ag-
aaral at h i n d i n akab u o n g p oster n a
m ay tatlon g katan gi an .
M ga sagot sa P agsasan ay/ I n terakti b on g Arali n sa C D -
R O M , at i -L earn /i -T each sa Vi b al web si te
Unang Araw PAGBASA
A. Panimula
1 . P agh ah an d a
I tan on g an g m ga alam n g m ga m ag-aaral tu n g-
kol sa B oh ol.
2 . P agh awan n g B alaki d
T alakayi n an g kolokyal at p orm al n a sali ta,
p . 3 3 3 .
191
I p agm alaki an g sari li n g b ayan .
Alam i n an g m ga katan gi an n g m ga lalawi gan g
tan yag sa i b an g b an sa.
B . Paglinang
Alam i n an g m ga d etalye n a m akasasagot sa b alan gkas
p agkatap os n g kwen to.
C . Pagpapalalim
1 . I p asagot an g m ga tan on g sa b ah agi n g Sagutin,
p . 3 3 1
2 . T alakayi n an g kasan ayan sa Pagbasa, p . 3 3 2 .
D . Paglalapat
Petsa: _______________
Lagda: ______________
S u b u ki n an g p an g-u n awa n g m ga m ag-aaral u kol
sa n ab asan g seleksyon . Atasan si lan g gawi n an g karagd a-
gan g p agsasan ay sa p am am agi tan n g p aggam i t n g C D -
R O M sa Wika at Pagbasa 5. I p a-cli ck an g Ating Kalina-
ngan, Payamanin Pang-unawa
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa tem a n g arali n
2 . P agb asa n g i si n u lat sa jou rn al
B . Paglinang
C . Pagpapalalim
P u n an an g p atlan g n g an gkop n a i n gkli ti k u p an g
m agi n g m akab u lu h an an g p an gu n gu sap . P i li i n an g ta-
m an g sagot sa loob n g kah on .
An g b agyon g O n d oy ____ ay n an alasa sa L u zon .
I ti n u tu ri n g ___ n a i san g d i m ap am i n salan g b agyo i to
d ah i l d i -gaan on g m alakas an g i h i p n g h an gi n . N gu n i t
sa p agkab i gla n g lah at, m ay d ala ____ i ton g m alakas
n a u lan . N agi si n g ____ an g m ga m am am ayan n a b ah a
n a ____ an g b u on g K am ayn i laan .
b a p ala
d aw raw
lam an g d i n
n ga
D . Pagsulat
T alakayi n an g kasan ayan sa Pagsulat , p . 3 3 6 .
B u m u o n g sari li n g p an gu n gu sap n a gi n agam i t
an g m ga i n gkli ti k.
ri n /d i n lan g/lam an g b a
d aw/raw p o/op o/oh o

1 92
gan g p agsasan ay tu n gkol sa p agki lala sa m ga i d eyan g
m agkakau gn ay. B asah i n an g i-learn.vibalpublishing.com.
I p a-click an g Filipino Ugnayan 5 Yunit IV Aralin 40
Wika. B i lan g gu ro, p u n tah an i to sa i-teach.vibalpub-
lishing.com
E . Pagpapahalaga
P aggan ap
A. Paghahanda
1 . B ali k-aral sa tem a n g arali m n a n asa ad van ce orga-
n i zer
n g arali n .
An g B oh ol ay i san g tan yag n a p ook p asyalan n g
m ga P i li p i n o at n g m ga tu ri sta.
I p agm alaki an g B oh ol.
B . Paglinang
G u m u p i t n g larawan n g m agagan d an g lu gar sa
b an sa. I d i ki t sa b on d p ap er at su m u lat n g li m a h an g-
gan g sam p u n g p an gu n gu sap n a n aglalarawan tu n gkol
d i to.
A. Paghahanda
2 . P agb i b i gay n g p an u n tu n an sa p aki ki n i g n g awi t
S ab i h i n g m agkakaroon n g tan on g at sagot
tu n gkol sa n ari n i g. P agb ali k-aralan an g m ga sali tan g
p an an on g at an g m ga i n aasah an g sagot tu n gkol d i to
Ano, Sino, Saan, Bakit, Alin, Paano, at Kailan.
B . Paglalahad
An g gu ro m u n a an g b ab asa n g talata tu n gkol sa i san g
lu gar. H ayaan g m agtan on g an g m ga m ag-aaral tu n gkol sa
n ari n i g. An g n agtan on g ay tatawag n g sasagot.
U u li ti n an g gawai n n a an g b ab asa n g gi n awan g talata
ay i sa sa klase. M agtatan on g at sasagot sa m ga tan on g an g
i b an g m ag-aaral.
G awi n i to h an ggan g lah at ay n akasali sa gawai n .
C . Pagtatapos
P ap i li i n si la n g kap areh a. H ayaan g m agp ali tan n g
b i n asan g su lati n . M u li n g i p asu lat an g i wi n aston g akd a at
i p alagay sa p ortfoli o.
Petsa: _______________
Lagda: ______________
B u m u o n g sari li n g tan on g tu n gkol sa n ari n i g n a kwen -
to. I p asagot i to sa m ga kam ag-aral.
B atayan g aklat, p p . 3 3 0 -3 3 6 , m ga larawan n g C h ocolate
H i lls, tarsi er, S an d u go festi val, D ati n g p an gu lon g C arlos P. G ar-
ci a, T am b lot, D agop h oy, P an glao B each R esort, I n terakti b on g
Arali n sa C D -R O M , i -L earn at i -T each sa Vi b al web si te

193
Paalaala sa Guro: I n i lagay/M i n arkah an n a an g m ga sagot sa m ga
p agsasan ay, m ali b an sa b ah agi n g Pagsulat.
Wi ka
A. P aki n ggan an g tekston g b ab asah i n n g gu ro. I su lat an g ti ti k n g
tam an g sagot sa m ga katan u n gan sa sagu tan g p ap el.
Ang Pagong na Hindi
Marunong Tumahimik
M atali k n a m agkai b i gan an g p agon g at d alawan g li gaw
n a gan sa. I ki n u wen to n g d alawan g gan sa sa p agon g an g kan i -
lan g m agan d an g b ah ay sa m alayo. T i n an on g n i la an g p agon g
ku n g n ai s n i ton g su m am a sa kan i la.
P aan o ako m akakasam a? Wala akon g p akp ak, sagot n g
p agon g.
M ai sasam a ka n am i n ku n g tatah i m i k ka at wala kan g
p agsasab i h an kah i t n a si n o, an g sab i n g m ga gan sa.
K i n ab u kasan , m ay d ala n an g m ah ab an g p atp at an g d ala-
wan g gan sa. T i n an gay n i la i to sa m agkab i lan g d u lo. N gayon ,
ku m agat ka sa gi tn a n g p atp at n a i to at h u wag m on g i b u b u ka
an g i yon g b i b i g h an ggan g sa d u m ati n g tayo sa am i n g b ah ay,
sab i n i la sa sa p agon g.
L u m i p ad n an g p ai taas an g d alawan g gan sa n a tan gay
an g m ah ab an g p atp at. N akakagat lam an g sa gi tn a n g p atp at
an g p agon g.
N aki ta si la n g i lan g b ata n a n ap asi gaw, T i n gn an n i n yo
an g d alawan g gan san g m ay tan gay n a p agon g sa p atp at. N a-
katu tu wa!
N agb u ka n g b i b i g an g p agon g at si n ab i n g, An on g p aki -
alam n i n yo ku n g gu sto n g m ga kai b i gan kon g d alh i n ako?
D ah i l n agsali ta si ya ay n akab i ti w si ya sa p atp at at n a-
laglag sa p aan an n g m ga b ata.
__d __ 1 . An g kwen ton g n ari n i g ay i san g ______________.
a. alam at c. p arab u la
b . kwen ton g b ayan d . p ab u la
__a__ 2 . An g kwen to n g p agon g ay _______________.
a. p i ksyon c. ep i ko
b . d i -p i ksyon d . talam b u h ay
__b __ 3 . T ap at kaya an g d alawan g gan sa n a m atu lu n gan an g
kai b i gan g p agon g?
a. I b i g n i lan g lokoh i n an g p agon g.
b . I b i g n i lan g i p asyal sa kan i lan g b ah ay sa m alayo
an g p agon g.
c. I b i g n i lan g i li gaw an g p agon g sa m alayo.
d . I b i g n i lan g m akaran as lu m i p ad an g p agon g.
__b __ 4 . I b i gay an g i yon g kon gklu syon sa p agkakab i taw sa p at-
p at n g p agon g h ab an g lu m i li p ad an g d alawan g kai b i -
gan g gan sa.
a. N atu tu ton g lu m i p ad m ag-i sa an g p agon g.
b . L u m agp ak sa lu p a at n am atay an g p agon g.
c. I ti n ago n g p agon g an g u lo sa kan yan g b ah ay.
d . S u m i gaw si ya n g T u lon g!
__d __ 5 . P i li i n an g p aksa n g kwen to.
a. An g P agon g n a D i -m aru n on g U m i m i k
b . An g M ap an u kson g B ata
c. An g m agkakai b i gan g G an a at P agon g
d . An g M ad ald al n a P agon g
1 94
B . S u ri i n an g p an g-ab ay n a m ay salu n ggu h i t. I su lat an g ti ti k n g
tam an g sagot. P i li i n sa loob n g kah on an g kasagu tan .
a. P an g-ab ay n a P an lu n an
b . P an g-ab ay n a P am an ah on
c. P an g-ab ay n a P am araan
__b __ 6 . T au n -taon , tu lu n g-tu lon g an g m ga m am am ayan sa
p agtatan i m n g m ga b atan g p u n u n gkah oy.
__a__ 7 . N atatan i m si la d oon sa n akalb on g p arte n g b u n d ok.
__c__ 4 . M ati yagan g n agh u kay sa lu p a an g m ga volunteersn a
m am am ayan .
C . S u ri i n an g p aksan g m ay salu n ggu h i t sa b awat p an gu n gu sap .
I su lat an g ti ti k n g tam an g sagot sa p atlan g.
a. P aksan g P an gn galan
b . P aksan g P an gh ali p
c. P aksan g P an d i wa
__a__ 9 . An g M ayn i la ay n asa b u kan a n g I log P asi g.
__b __ 1 0 . I to ay m ay m agan d an g alam at.
__c__ 1 1 . M akakap al n a n aglu tan g sa i log an g h alam an g tu b i g
n a ku n g tawagi n ay n i lad .
D . I su lat an g d am d am i n g i p i n ah i h i wati g sa b awat p an gu n gu sap .
P i li i n an g sagot sa kah on .
a. p agm am alasaki t
b . p agh an ga
c. p ag-aalala
__b __ 1 2 . U y! B erden g-berde an g m ga dam o. K aysarap pagm asdan .
__a__ 1 3 . H oy, i wasan g tu m ap ak sa d am u h an .
__c__ 1 4 . N aku , n akali m u tan g d i li gan an g d am i h an kah ap on !
B aka i to m atu yo.
E . S u ri i n an g p an g-u ri sa p an gu n gu sap . I su lat an g ti ti k n g tam an g
sagot. P i li i n sa loob n g kah on an g kasagu tan .
a. P an g-u ri n g P an gn galan
b . P an g-u ri n g P an gh ali p
c. P an g-u ri n g P an d i wa
d . P an g-u ri n g P an g-u ri
e. P an g-u ri n g P an g-ab ay
f. P an g-u ri n g P awatas
__a__ 1 5 . K ali gtasan n g m ga m am am ayan an g p aksa n g
p u lon g.
__c__ 1 6 . N agn en egosyo an g m ga m agu lan g ko.
__e__ 1 7 . G an yan an g p ag-aaral sa M ayn i la.
__b __ 1 8 . T ayon g m agkakap i tb ah ay an g m agli li n i s n g m ga
kan al at estero.
F. S u ri i n an g m ga p an gu n gu sap . I su lat sa p atlan g an g an gkop n a
i n gkli ti k u p an g m ab u o an g b awat p an gu n gu sap .
m o p ala yata d i n /ri n n ga b a
n am an ko b a d aw/raw lam an g n ga
__raw__ 1 9 . H alayan g u b e _________________ an g p ab ori to
n i ya.
_p ala_ 2 0 . O o n ga ___________________, sa p aaralan m ag-
m i m i ti n g an g m ga b oyscou t.
__b a__ 2 1 . Aali s ka n a __________________?
G . B u u i n an g b awat p an gu n gu sap . P u n an n g waston g p an gatn i g
an g p atlan g.
__b __ 2 2 . I n ali s n g m agkakap i tb ah ay an g m ga n akab aran g b a-
su ra sa kan al at estero _______________ n agb ah a p a
ri n .
a. d ah i l c. at
b . n gu n i t d . sap agkat
195
__a__ 2 3 . N agreresaykel si la n g m ga b asu ran g d i -n ab u b u lok
tu lad n g m ga gu lon g n g kotse kaya n akai p on si la n g
p era.
An o an g i b i g sab i h i n n g kaya sa p an gu n gu sap ?
a. N agp ah ayag n g b u n ga n g p an gyari
b . N agp ah ayag n g layu n i n
c. N agp ah aag n g d ah i lan sa m ga p an gyayari
d . N agp ah i wati g n g d ah i lan
Pagbasa
A. B asah i n an g p agh ah am b i n g. P i li i n an g sagot n a b u b u o sa an alo-
h i ya.
__d __ 2 4 . lalawi gan : B atan gas : : si yu d ad :
_________________
a. B oh ol c. P alawan
b . S am ar d . M ayn i la
__c__ 2 5 . sap atos : m ed yas : : su klay :
_________________
a. leeg c. b u h ok
b . p aa d . b i n ti
B . An o an g kasi n gkah u lu gan n g sali tan g m ay salu n ggu h i t sa b awat
p an gu n gu sap ? I su lat an g ti ti k n g tam an g sagot sa p atlan g.
__c__ 2 6 . An g m ga b i si ta ay i n asi kaso n g b u on g p am i lya.
a. d ayu h an c. p an au h i n
b . taga-i b an g lu p ai n d . estran gh ero
__b __ 2 7 . An g p rob i n sya n g L agu n a ay tah i m i k at m au n lad .
a. si yu d ad c. b ayan
b . lalawi gan d . b aryo
__a__ 2 8 . M aram i n g m akab agon g tekn oloh i ya n gayon .
a. m od ern o c. laos
b . u so d . lu m a
C . M agkakau gn ay n a sali ta. B i lu gan an g p aksa n g m ga d etalye.
2 9 . lagari katam p ako m arti lyo p an u kat si n sel
a. m ga kasan gkap an n g kap i n tero
b . m ga kasan gkap an n g sastre
c. m ga kasan gkap an n g d yan te
d . m ga kasan gkap an n g kom ad ron a
3 0 . C eb u P alawan M ari n d u q u e L u zon N egros S u ri gao
a. m ga p u lo c. m ga si yu d ad
b . m ga lalawi gan d . m ga p aaralan
3 1 . gi n to b akal b rass p i lak ch rom e tan so
a. m ga u ri n g m i n eral
b . m ga u ri n g alah as
c. m ga u ri n g b ato
d . m ga u ri n g kagam i tan sa b ah ay
D . P i li i n sa kah on an g kah u lu gan n g m ay salu n ggu h i t n a m ata-
li n gh agan g p ah ayag sa b awat b i lan g.
a. tu wan g-tu wa d . n au n awaan
b . li kas n a tali n o e. p awi si n
c. m agali n g m agp i n ta
3 2 . N agku lay-rosas an g aki n g p ali gi d n an g p u m asa ako sa p ag-
su su li t.
3 3 . M ah u say an g kam ay n i F ern an d o Am orsolo.
3 4 . N ali wan agan an g i si p an ko p agkatap os n a m ab asa ko an g
p ali wan ag sa aklat.
E . P agsu n u d -su n u ri n an g m ga h akb an g sa i san g gawai n .
3 5 . P aggawa n g S h erb et n a P alam i g
1 . P agsam ah i n an g i san g lata n g li tsi yas at m alakan i n n a
b u ko.
1 96
2 . I d agd ag an g i san g lata n g gatas n a con d en sad a.
H alu i n .
3 . P alam i gi n sa freezer.
4 . O ras-oras n a h alu -h alu i n . I b ab ali k d i n sa freezer.
S h erb et n a i to.
a. 1 -2 -3 -4 c. 1 -4 -3 -2
b . 4 -3 -2 -1 d . 4 -3 -1 -2
F. B asah i n n an g tah i m i k an g m ai kli n g san aysay. P i li i n sa talaan an g
an gkop n a p am agat.
P ara sa i lan g b ata, aksaya lam an g n g p an ah on an g p agtu log.
M an gyari p a, h i n d i totoo i to. K ai lan gan n ati n g m atu log n an g m ay
i lan g oras sa i san g araw u p an g m an ati li n g m alakas at m alu sog.
K ap ag tayo y n aglalaro o gu m agawa, m aram i sa m ga selu la
n g ati n g katawan an g n asi si ra. K ap ag tayo y tu log, n akagagawa n g
m ga b agon g selu la an g ati n g katawan .
K ai lan gan n g ati n g u tak an g tu log n a tu lad n g p an gan gai l-
an gan n g m ga lam an . K ap ag ku lan g sa tu log an g tao, m alam an g
n a si la y m agi n g b u gn u ti n at m ai n i ti n an g u lo. M ad alas si lan g
m akali m ot at m ali n i t n a gu m awa n g m ga kam ali an .
An g tu log an g p i n akam i n am n a p ah i n ga. K ai lan gan n g m ga
b ata an g h i gi t n a m ah ah ab an g tu log kaysa m atatan d a. K ai lan gan
n g kan i lan g katawan n a lu m aki at m agku m p u n i n g m ga n asi r-
an g selu la. H i n d i lalaki an g katawan n g i san g tao ku n g ku lan g sa
tu log.
3 6 . a. B aki t K ai lan gan N ati n an g T u log?
b . B aki t P a T ayo N atu tu koy?
c. B aki t K a T u tu lu g-tu log?
d . T ayo N an g M atu log!
G . I su lat sa p atlan g an g P ku n g p i ksyon ; DP n am an ku n g d i -
p i ksyon .
_D P _ 3 7 . An g E p i d em ya n g D en gu e
_P __ 3 8 . An g Alam at n i M ari an g M aki li n g
_D P _ 3 9 . An g K alagayan n g M ayn i la P agsap i t n g T ag-u lan
H . P agh i n u h a sa M asi n i n g n a P ah ayag. I su lat an g ti ti k n g tam an g
kah u lu gan n g m ga p ah ayag.
_c_ 4 0 . An g kap alaran ay h i n ah an ap , h i n d i h i n i h i n tay.
a. h u wag p an si n i n c. m agsi kap
b . m ag-alala d . m agp ab aya
_d _ 4 1 . H i n d i n a m ai b ab ali k an g p an ah on .
a. n akaraan n a c. kasalu ku yan
b . d arati n g p a d . n agsi si si
_a_ 4 2 . S i la an g su su n od sa i yon g m ga yap ak.
a. tu tu lad c. m akali li m ot
b . tatali kod d . aali s
Pagsul at (3 punt os)
S u m u lat n g i san g p atalastas. I lagay sa p atalastas ku n g p aan o i to
p u n tah an at ku n g an o an g i n aasah an n i lan g m aki ki ta sa p ali gi d .
Club Panoly Beach Resort, Boracay
4 3 . S aan : _____________________________________________
__________________________________________________
4 4 . P aan o i to p u p u n tah an : ______________________________
__________________________________________________
4 5 . M ga m aki ki ta d i to: _________________________________
__________________________________________________
S a i b a p an g katan u n gan , h an ap i n lam an g si S h een a
M ay T on i o sa telep on o b i lan g: ( 0 2 ) 1 1 2 -2 3 -3 4 .

Grade 5 TM

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Grade 5 TM

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ii

You might also like