Acute Interne Geneesk 11

Acute boek[e
Richt|i[nen voor de diagnostiek en behande|ing van

acute aandoeningen in de Interne Ceneeskunde
vierde editie zoog
z
Co|oFon
Dit lookjo is tot stand gokonon o initiatiol van do ziokonhuizon linnon do oloidings-
iogio Anstoidan I, i.s.n. do Connissio Richtlijnon van do Nodoilandscho Intoiniston
Voiooniging (NIV, on nodo nogolijk gonaakt dooi oon sulsidio van do Stichting
Kwalitoitsgoldon Modisch Socialiston.
Hoowol do gogovons van dit lookjo not do giootst nogolijko zoig zijn lijoongoliacht,
nonon do autouis, do Nodoilandscho Intoiniston Voiooniging on do uitgovoi, goon
onkolo voiantwooidolijkhoid o zich vooi ovontuolo zotlouton ol andoio onjuisthodon.
ISBN: ;8-o-8z-;-q
Uitgever
Van Zuidon Connunications B.V.
Postlus zzz
zqoo CC Alhon aan don Rijn
Tol.: o;z-q;o
Fax: o;z-q;88z
E-nail: zuidonQzuidoncon.nl
www.vanzuidonconnunications.nl
_ .cc
Uit dczc uitguvc nug nicts wcrdcn gcrcprcducccrd dccr niddc| vun bcckdruk, jctc-cjjsct,
jctckcpic, nicrcj|n, cj wc|k undcr ncdiun dun cck, zcndcr scnrijtc|ijkc tccstcnning vun dc
uitgcvcr.
Redactiecommissie
A.P.J. do Viios (LUMC, Loidon
R.O.B. Gans (UMCG, Gioningon
M. Lovi (AMC, Anstoidan
Redactieraad
Piol. di. E.W.M. toi Biaak (UMCU, Utocht
Piol. di. S.A. Dannoi (VUnc, Anstoidan
Piol. di. R.O.B. Gans (UMCG, Gioningon
Piol. di. M. Lovi (AMC, Anstoidan
Piol. di. J.W.M van doi Mooi (UMC St Radloud, Nijnogon
Piol. di. J.A. Ronijn (LUMC, Loidon
Piol. di. J.L.C.M. van Saaso (Eiasnus MC, Rottoidan
Piol. di. P. Soolnan (AMC, Asntoidan
Piol. di. C.D.A. Stohouwoi (UMCM, Maatstiicht
Redactiebureau
Nodoilandscho Intoiniston Voiooniging
Mw. L.L. Knao
Postlus zoooo
oz LB UTRECHT
Auteurs
M.A. van Agtnaol (VUnc, Anstoidan
M.A. Allonan (Isala Kliniokon, Zwollo
B. van Balkon (Boinhovon Ziokonhuis, Oss
E.H. Bol (AMC, Anstoidan
K. Boiond (St. Elisaloth Hositaal, Cuiaao
P.A.W. to Bookhoist (Eiasnus MC, Rottoidan
R. Bos (UMCG, Gioningon
E.W.M.T. toi Biaak (UMCU, Utiocht
O.M. Dokkois (LUMC, Loidon
L.P.G. Doido (UMCU, Utiocht
R. Ekhait (UMCU, Utiocht
E.H. Gisoll (Rijnstato Ziokonhuis, Ainhon
F. Giuno (Eiasnus MC, Rottoidan
J. Hoinans (VUnc, Anstoidan
A.L. Hoinon (Nysingh Advocaton, Ainhon
q
E.J. Hooin (Eiasnus MC, Rottoidan
I.C.C. van doi Hoist (UMCG, Gioningon
J.H. Hullon (Nysingh Advocaton, Ainhon
P.C. Huijgons (VUnc, Anstoidan
M.V. Huisnan (LUMC, Loidon
P.W. Kanhuison (AMC, Anstoidan
M. Kais (LUMC, Loidon
E.D. Koivoi (AMC, Anstoidan
C. Kianois (UMC St Radloud, Nijnogon
B.J. Kullloig (UMC St Radloud, Nijnogon
A.M.J. Langois (LUMC, Loidon
J.C. toi Maaton (UMCG, Gioningon
C.A. van Minnon (UMCG, Gioningon
H. Monajoni (AMC, Anstoidan
T.J. Olgois (UMCG, Gioningon
H.P.E. Potois (UMC St Radloud, Nijnogon
J.M. Piins (AMC, Anstoidan
R. van Rijn (Eiasnus MC, Rottoidan
J.E. Rootois van Lonno (LUMC, Loidon
J.L.C.M. van Saaso (Eiasnus MC, Rottoidan
B.J.J.W. Schouwonloig (UMC St Radloud, Nijnogon
G. Schioij (UMCM, Maastiicht
E.H. Soin (VUnc, Anstoidan
Y.M. Snuldois (VUnc, Anstoidan
R.J.L. Stuyt (LUMC, Loidon
G.D. Valk (UMCU, Utiocht
F.L. van do Vooidonk (UMC St Radloud, Nijnogon
A.P.J. do Viios (LUMC, Loidon
J.F.M. Wotzols (UMC St Radloud, Nijnogon
W.J. Wioisinga (AMC, Anstoidan
R. Ziotso (Eiasnus MC, Rottoidan
S. Zwoognan (VUnc, Anstoidan
Inhoudsopgave
voorwoord ?
Li[st met aFkortingen ?
HooFdstukken
. Reanimatie ?
. Basic liFe support ??
.z Advanced liFe support ??
z. Opvang instabie|e patient ??
. Shock ??
q. Acute pi[n op de borst ??
y. Acute dyspneu ??
6. 8ewustzi[nsda|ing en coma ??
. Acute buikpi[n ??
8. Cardio|ogie ??
8. Acuut coronairsyndroom ??
8.. S1-elevation myocardinFarct ??
8..z Non-S1-elevation myocardinFarct ??
8.z Cardiogene shock ??
8. Acuut hartFalen ??
8.q Hartritmestoornissen ??
8.q. 1achycardie ??
8.q.z Bradycardie ??
8. Digitalisschema ??
g. vascu|aire geneeskunde ??
. Hypertensieve crisis ??
6 )
ACU1F BOFI}F IN1FRNF GFNFFSIUNDF
.z veneuze trombo-embolie: trombosebeen ??
. veneuze trombo-embolie: longembolie ??
.q Gebarsten aneurysma aorta abdominalis ??
o. 8|oedingen ??
o. verbloedingsshock ??
o.z Hemorragische diathese e.c.i. ??
o. DiFFuse intravasale stolling
o.q Bloeding bij antistolling ??
o. Fpistaxis {neusbloeding) ??
o.6 Blaasbloeding ??
. Longgeneeskunde
. Respiratoire insuFFcientie ??
.z Adult respiratory distress syndrome ??
. Fxacerbatie chronic obstructive pulmonary disease ??
.q Astma-exacerbatie ??
. Hemoptoe ??
.6 Spontane pneumothorax ??
.) Stridor ??
z. Maag-darm-|everziekten ??
z. Gastro-intestinale bloeding ??
z.z PerForatie ??
z. {Sub)acuut leverFalen ??
z.q Galsteenkoliek ??
z. Acute pancreatitis ??
z.6 Complicaties na endoscopische interventies ??
z.6. Bloeding ??
z.6.z PerForatie ??
z.6. Postendoscopische retrograde cholangiopancreaticograFe ??
z.6.q InFectie]sepsis na ingreep tractus digestivus ??
z.6. Sedatiegerelateerde complicaties ??
z.) Ileus ??
z.8 Darmischemie ??
z.8. Acute dunnedarmischemie ??
z.8.z Acute ischemische colitis ??
z. Fulminate colitis]toxisch megacolon ??
z.o Acute appendicitis ??
z. Diverticulitis ??
. Hemato|ogie ??
. Frnstige anemie {m.u.v. verbloeding) ??
.z 1rombocytopenie met hemorragische diathese ??
. 1ransFusiereacties ??
.. Acute transFusiereacties ??
..z Uitgestelde transFusiereacties ??
.q Sikkelcelcrisis ??
. 1rombotische microangiopathie ??
q. Endocrino|ogie
q. Addinsoncrisis ??
q.z Myxoedeemcoma ??
q. 1hyrotoxische crisis ??
q.q Diabetische ketoacidose ??
q. Hyperglycemisch hyperosmolaire non-ketotisch syndroom ??
q.6 Hypoglykemie ??
q.) Hypertensieve crisis bij Feochromocytoom {zie .) ??
y. NeFro|ogie
. Acute nierinsuFFcientie ??
.z Acute problemen bij peritoneale dialyse
.z. Peritonitis bij patient met chronische ambulante peritoneale dialyse ??
.z.z Overvulling bij patient met chronische ambulante peritoneale dialyse ??
.z. Ondervulling bij patient met chronische ambulante peritoneale dialyse ??
. Acute problemen bij hemodialyse ??
.. Stolling van atrioventriculair Fstel]shunt ??
..z IatheterinFectie bij patient met hemodialyse ??
.. Overvulling bij patient met hemodialyse ??
6. Acute water- en e|ektro|ytstoornissen ??
6. Hypovolemie ??
6.z Hyponatriemie ??
6. Hypernatriemie ??
6.q Hypokaliemie ??
6. Hyperkaliemie ??
8
6.6 Hypocalciemie ??
6.) Hypercalciemie ??
6.8 HypoFosFatemie ??
6. HyperFosFatemie ??
6.o Hypomagnesiemie ??
6. Hypermagnesiemie ??
. Zuur-basenstoornissen ??
). Metabole acidose ??
).z Metabole alkalose ??
). Respiratoire acidose ??
).q Respiratoire alkalose ??
8. Intoxicaties
8. Algemene aspecten van intoxicaties ??
8.z PsychoFarmaca]anti-epileptica ??
8.z. Benzodiazepinen ??
8.z.z Selectieve serotonineheropnameremmers ??
8.z. Serotoninesyndroom ??
8.z.q 1ricyclische antidepressiva ??
8.z. Lithium ??
8.z.6 Carbamazepine ??
8.z.) Antipsychotica ??
8.z.8 Maligne neurolepticasyndroom ??
8. Analgetica]antipyretica ??
8.. Salicylaten {m.n. aspirine) ??
8..z Paracetamol ??
8.. Overige niet-sterode anti-ontstekingsmiddelen ??
8.q Genotsmiddelen ??
8.q. Opiaten ??
8.q.z Cocane en amFetaminen ??
8.q. Bodypackersyndroom ??
8.q.q Gamma-hydroxybutyraat ??
8. Ftsende stoFFen ??
8.6 Alcoholen ??
8.6. Fthanol ??
8.6.z Methanol ??
8.6. Fthyleenglycol ??
8.) Ioolmonoxide ??
8.8 Cholinesteraseremmers ??
8. IoolwaterstoFFen ??
8.o Antihypertensiva ??
8.o. Betablokkers ??
8.o.z Calciumantagonisten ??
8.o. Digoxine ??
g. Ernstige bacterie|e inFecties ??
. Sepsis, ernstige sepsis, septische shock ??
.z 1oxischeshock{-achtig) syndroom ??
. Acute bacteriele meningitis {zie zz.) ??
.q Meningokokkensepsis]meningitis {zie . en zz.) ??
. Staphylococcus aureus-sepsis ??
.6 Iathetergerelateerde inFecties ??
.) Fndocarditis ??
.8 Cholangiosepsis ??
. Leverabcessen ??
.o UrineweginFecties met systemische symptomen ??
. Sepsis en neutropenie ??
.z Pneumonie ??
.z. Community-acquired pneumonie ??
.z.z Hospital-acquired pneumonie ??
.z. Legionellapneumonie ??
. Parapneumonische eFFusie en pleura-empyeem ??
.q 1uberculose ??
. Acute bacteriele artritis {zie z.) ??
zo. Acute tropische geneeskunde ??
zo. Ioorts uit de tropen ??
zo.z Malaria ??
zo.z. Plasnod|un jalc|parun-inFectie {malaria tropica) ??
zo. BuiktyFus ??
zo.q Amoebenabces {zie .) ??
zo. verdenking virale hemorragische koorts ??
zo.6 verdenking severe acute respiratory syndrome ??
o
z. InFecties bi[ aids]immuungecompromitteerden ??

z. Pneunocyst|s-j|ro|ec|-pneumonie ??
z.z Tosoplasna-gond||-enceFalitis ??
z. Cryptococcus neoFormans meningitis]enceFalitis ??
z.q Cytomegalovirus retinitis ??
z. Herpes zoster ??
z.6 vaterpokken]gegeneraliseerde zoster ??
z.) Mazelen ??
z.8 Sepsis bij hiv-genFecteerden ??
z. 1uberculose {zie .q) ??
zz. Neuro|ogie ??
zz. Algemeen ??
zz.z FMv-score {zie hooFdstuk 6) ??
zz. Acute bacteriele meningitis ??
zz.q virale enceFalitis ??
zz. Cryptokokken meningitis {zie z.) ??
zz.6 Cerebrale toxoplasmose {zie z.z) ??
zz.) Fpileptisch insult {tonisch-klonisch) ??
zz.8 {Convulsieve) status epilepticus ??
zz. Subarachnodale bloeding ??
zz.o 1raumatisch intracranieel hematoom ??
zz. Cerebrovasculair accident ??
zz.z Dreigende dwarslaesie bij oncologische patient ??
z. Diverse ??
z. Ziekenhuishygiene ??
z.. Methicilline-resistente Stapbylococcus aureus-dragerschap ??
z..z Isolatiebeleid ??
z.. Prikaccidenten ??
z.z Delier ??
z. AnaFylactische reactie ??
z.q {Bijna)verdrinking]hypothermie ??
z. Duikongevallen ??
z.. Decompressieziekte {caissonziekte) ??
z..z Longoverdrukletsel ??
z.6 Zonnesteek]hyperthermie ??
z.) Maligne hyperthermie ??
z.8 Frnstige thiamine {vitamine-B
-)deFcientie ??
z. Acute mono- oF oligoartritis ??
z.o verstopte Port-A-Cath ??
z. Pijnbestrijding]sedatie met morFne bij ernstig zieke patienten ??
z.z Dakloze patienten ??
z. Fxtravasatie van chemotherapie ??
zq. Acute [uridische zaken ??
zq. Geneeskundig behandelovereenkomst ??
zq.z IinFormatie en toestemming ??
zq. Beroepsgeheim en inFormatie aan derden ??
zq.q Staken oF niet inzetten van een behandeling en acties bij overlijden ???
zq. Bekwaamheid en bevoegdheid ??
Register van treFwoorden ??
Register van hguren en tabe||en ??
voorwoord
Hot lookjo Ricnt|ijncn vccr diugncstick cn bcnundc|ing vun ucutc uundccningcn in dc
!ntcrnc Ccnccskundc, lotoi lokond als hot acuto lookjo, is lostond on aitson in
acuto situatios o hot liodo toiioin van do Intoino Gonooskundo to ondoistounon,
on zodoondo snol goodo nodischo loslissingon to nonon. Aanvankolijk gonsi-
iooid o oon lookjo uitgogovon dooi do intoiniston van hot Slotoivaait Ziokon-
huis on do algoloon ; jaai als uitgavo van do oloidingsiogio Anstoidan-I, nag
hot lookjo zich al jaion voihougon in oon liodo landolijko lolangstolling. Eon
logischo volgondo sta is dan ook dit lookjo, dat dooi assistonton on socialiston
uit allo oloidingsiogio`s in Nodoiland woidt goliuikt, oon landolijk kaiaktoi
to govon. Do hioivooi in hot lovon goiooon landolijko iodactio connissio on
iodactio iaad hollon hioilij zooi liodo stoun gohad vanuit allo oloidingsiogio`s in
Nodoiland. Daailij is hot lookjo oniouw lijgowoikt, is oi aansluiting govondon
lij voischillondo landolijko iichtlijnon o divois goliod on is oon volgondo sta
gozot in hot zovool nogolijk cvidcncc-buscd nakon van allo adviozon. Hioinoo is
nu dus oon unioko uitgavo voischonon, waaiin vooi hot ooist o nationaal nivoau
iichtlijnon vooi do lohandoling van tiontallon vool vooikonondo acuto situatios
woidon loschiovon. Wij hollon gotiacht oon on andoi zo iaktisch nogolijk to
houdon on hollon ons daailij looikt tot do ooisto -z dagon van do lohandoling.
Eon wolvoisio van dit lookjo zal vooi hot intianot van do voischillondo ziokon-
huizon in Nodoiland loschiklaai konon on linnonkoit zal oi tovons oon PDA-
voisio to voikiijgon zijn.
Dit lookjo is tot stand gokonon ondoi ausicin van do Nodoilandscho Intoiniston
Voiooniging, naai liuiklaai vooi viijwol allo socialiston on aits-assistonton in
oloiding tot socialist in Nodoiland.
Mot do toiochto huidigo aandacht vooi do kwalitoit van do socialistischo sood-
oisondo gonooskundo, linnon on luiton kantooiuion, zijn wij tiots dozo ooisto
nationalo uitgavo van hot acuto lookjo to kunnon iosontoion.
Nanons do iodactioconnissio,
Prcj. dr. Murcc| Lcvi, intcrnist
LI}S1 MF1 AFIOR1INGFN

Li[st met aFkortingen
ABCDE Aii lioathing ciiculation disalility oxosuio
ACTH Adionocoiticotioohoinoon
ACS Acuut coionaiisyndioon
ADH Antidiuiotisch hoinoon
AF Atiiunhliilloion
A Atiiunuttoi
AIHA Auto-innuun honolytischo anonio
AITP Auto-innuun idioathischo thionlocytoonischo uiuia
ALAT Alaninoaninotiansloiaso
ALS Advancod lilo suoit
ANA Antinucloaii antilichaan
ANI Acuto nioiinsulhcintio
(APTT (Activatod aitial thionlolastin tino
ARB Angiotonsinoiocotoillokkoi
ARDS Acuto iosiiatoiy distioss syndiono
ASAT Asaitaataninotiansloiaso
AT Atiialo tachycaidio
AV Atiiovontiiculaii
AV(NRT Atiiovontiiculaiio (nodalo io-ontiytachycaidio
AVPU Aloit voilal ain uniosonsivo
BAL Bioncioalvoolaiio lavago
BCNU Bis-chloionitiosouioun (chonothoiaouticun algoloid van
nostoid gas
BiPAP Bilovol-ositivo aiiway iossuio
BLS Basic lilo suoit
ln Boats oi ninuto
BSE Bozinkingsnolhoid van oiythiocyton
Ca Calciun
CAD Cathotoi a donouio (voillijlscathotoi
CAP Connunity-acquiiod nounonio
CAPD Continuo anlulanto oiitonoaal dialyso
CCU Coionaiy caio unit (haitlowaking
CK Cioatininokinaso
Cl Chlooi
CO Koolnonoxido
6
)
LI}S1 MF1 AFIOR1INGFN
COPD Chionic olstiuctivo ulnonaiy disoaso
CPAP Continuous ositivo aiiway iossuio
CPR Caidioulnonalo ioaninatio
CRP C-ioactiol iotono
CT Conutoitonogiaho
CVD Contiaalvonouzo diuk
DAT Diiocto antiglolulinotost
DBP Diastolic llood iossuio, diastolischo llooddiuk
DDVAP Dosnoiossino
DIC Dissoninatod intiavasculai coagulation, dilluso intiavasalo
stolling
DKA Dialotischo kotoacidoso
DUMBELS Diaiioo uiino-incontinontio niosis lionchosasno
onosis laciinatio salivatio
DVT Diovonouzo tionloso
EBCT Eloction loan conutoitonogiaho
EBV Estoin-laiviius
ECG Eloktiocaidiogian
o.c.i. E causa ignota, van onlokondo ooizaak
EDTA Ethylonodianinototiaacotaat
EH Eonhodon
EHEC Entoiohonoiagischo Escncricniu cc|i
EHH Eoist haithul
EMV Eyo ooning lost Motoi iosonso lost Voilal iosonso
ERCP Endoscoischo iotiogiado cholangioancioaticogiaho
ESDEP Vois lovioion lasna (FFP`s
GHB Ganna-hydioxylutyiaat
HAP Hosital-acquiiod nounonio
Hl Honoglolino
HBc Hoatitis-B-coio
HlCO Cailoxyhonoglolino
HBsAg Hoatitis-B-suilaco antigon, hoatitis-B-ooivlaktoantigoon
HlS(C Honoglolino-S(C
HlSS Honozygoto sikkolcolziokto
HBV Hoatitis-B-viius
HCV Hoatitis-C-viius
HD Honodialyso
HELLP Honolytic anonia, olovatod livoi onzynos, low latolots
HES Hydioxy othyl staich
HIV Hunaan innunodohcintioviius
HPLC High oiloinaco liquid chionatogiahy
HRCT High iosolution conutoi tonogiaho
HSS Hyoiglyconisch hyoiosnolaiio non-kototisch syndioon
HSV Hoiossinloxviius
HUS Honolytisch uionisch syndioon
IC Intonsivo caio
ICR Intoicostaaliuinto
IgM Innunoglolulino-M
i.n. Intianusculaii
INR Intoinational noinalizod iatio
ITP Idioathischo tionloonischo uiuia
i.v. Intiavonous
K Kaliun
KCl Kaliunchloiido
LBTB Linkoilundoltakllok
LDH Lactaatdohydiogonaso
LMWH Laagnoloculaiigowichthoaiino
LP Lunaalunctio
LVAD Lolt vontiiculai assist dovico
LVEF Linkoivontiikolojoctioliactio
MAP Moan aitoiial iossuio
MC Modiun caio
MCV Moan coiosculai voluno
MDMA ,q-nothylonodioxynothanhotanino (XTC
MotHl Mothonoglolino
Mg Magnosiun
MNS Maligno nouioloticasyndioon
MRA Magnotischo iosonatioangiogiaho
MRI Magnotischo iosonatio-inaging
MRSA Mothicillino-iosistonto Stupny|cccccus uurcus
MTOR Mannalian taigot ol iaanycino
Na Natiiun
NaCl Natiiunchloiido
NIPPV Non-invasivo ositivo iossuio vontilation
NOMI Niot-occlusiovo nosontoiiaal ischonio
(non-STEMI (non-ST-olovation nyocaidinlaitct
8
RFANIMA1IF
NSAID`s Non-stoioidal anti-inannatoiy diugs, niot-stoiodo anti-
ontstokings niddolon
OAC Oialo anticoagulantia
PCA Pationt-contiollod analgosia
PCI Poicutano coionaiio intoivontio
PCP Pncunccystis jircvcci-nounonio
PCR Polynoiaso chain ioaction
PEA Pulsoloss oloctiical activity
PEP Post-oxosuio iolylaxo
.o. Poi os
PPE Paianounonischo ollusio
PPSB 'Vioilactoionconcontiaat`
PT Piotionlinotijd
PTP Posttianslusio uiuia
PTU Pioylthiouiacil
RBTB Rochtoilundoltakllok
SARS Sovoio acuto iosiiatoiy syndiono
SBP Systolic llood iossuio, systolischo llooddiuk
s.c. Sulcutaan
SDD Soloctiovo daindocontaninatio
SEH Sood Eoisto Hul
SIRS Systonic inannatoiy iosonso syndiono
SIADH Syndiono ol inaioiiato ADH-algilto
SOA Soksuool ovoidiaaglaio aandooning
SSRI`s Soloctivo soiotonin ioutako inhilitois, soloctiovo soiotonino-
hoionanoionnois
t

Hallwaaidotijd
TBC Tuloiculoso
TEE Tiansoosohagoalo ochogiaho (van hot hait
TMC Toxisch nogacolon
TRALI Tianslusion-iolatod acuto lung injuiy
TSH Thyioidstinuloiond hoinoon
TTE Tiansthoiacalo ochogiaho (van hot hait
TTP-HUS Tionlotischo nicioangioathio
ULN Uoi Linit ol noinal
VAS Visuool-analogo schaal
VF Vontiikolhliillatio
VT Vontiikoltachycaidio
vWF von-willoliandlactoi
. Reanimatie
A|armeer en contro|eer
- Gocollalooido atint iogistiooi tijdsti.
- Noon loiding on alainooi hul.
- Contiolooi:
- lowustzijn (aansiokon, schuddon aan schoudoi,
- adonwog (hoad tilt, chin lilt, jaw thiust, gool O
z
,
- adonhaling (look, liston, lool nax. o soc.
8es|is
- Goon adonhaling CPR.
- Noinalo adonhaling zio hooldstuk z.
- Roaninatiololoid (onduidolijk? ioaninoion.

Cardiopu|mona|e reanimatie
- Stait o coniossios on z loadoningon on soin ioaninatiotoan.
- Diuk niddon loistkas, q- cn dio, lioquontio oo x]nin.
- Chock voilighoid: nond o nondloschoining (lv. RosCuo Koy ol lallonka
on O
z.
- Hoold naai achtoi, kin naai voion, nous not duin on indoxvingoi dicht-
knijon, n loadoning oi socondo.
- Ga dooi CPR o:z tot aankonst ioaninatiotoan ol totdat atint zoll
adonhaalt.
- Laat zuuistol, uitzuigaaiatuui on inluusnatoiiaal halon (zit in
ioaninatio kai.
- Bij aankonst ioaninatiotoan ALS (zio .z.
.z Advanced |iFe support
Aankomst reanimatieteam
- Continuooi BLS (CPR o:z.
- Sluit nonitoi aan (Doh-ads.
- Analysooi haitiitno (QUICK-LOOK: VF]VT ol asystolio]PEA?

zo
z
RFANIMA1IF
ventrike|tachycardie]ventrike|hbri||atie zonder output
Blok +
- Caidiovoitooi o-zooJ lilasisch (ol ooJ nonolasisch.
- CPR o:z vooi z nin on i.v.-toogang.
- Ccontiolooi haitiitno: llok hoihalon in olko volgond llok lij oisistoiond
VT]VF.

Blok z
Intulatio

Blok
- Adionalino ng i.v. ol adionalino ng ondotiachoaal ol ng intiaossaal.
- Contiolooi iovoisilolo ooizakon (q H`s on q T`s.
1ABFL .z RFvFRSIBFLF OORZAIFN PFA
q H's q 1's
Hypoxie 1ensie {spannings)pneumothorax
Hypovolemie 1amponade cordis
Hypothermie 1oxisch {tablet)
Hypo]hyperkaliemie {oF metabool als
hypoglykemie oF acidose)
1rombo-embolie {coronair]pulmonaal)
Blok
Aniodaiono oo ng i.v.
Blok 8
Miodaiono oo ng]zq uui on anul nagnosiunsullaat i.v. (lij hyonagno-
sinio ol diuioticagoliuik ooidoi.
Asysto|ie oF pu|se|ess e|ectrica| activity
Blok +
- CPR o:z vooi z nin on i.v.-toogang.
- Contiolooi haitiitno: voigioot zo nodig anlitudo on voiandoi wooigogovon
aoiding nonitoi toch hjnnazig VF?.
- Blok hoihalon in olko volgond llok lij oisistoiond asystolio]PEA.
Blok z
- Adionalino ng i.v. ol adionalino ng ondotiachoaal ol ng intiaossaal.
- Intulatio.
Blok
- Atioino ng i.v. lij asystolio ol PEA < oo ln.
- Contiolooi iovoisilolo ooizakon (q H`s on q T`s, zio talol .z.
FIGUUR . BASIC LIFF SUPPOR1
Gecollabeerde patient
Roep om hulp en beoordeel patient patient
1ekenen van leven
{bewustzijn, ademweg, ademhaling)?
Indien ja
Stabiliseer via ABCDF-schema
{zie hooFdstuk z)
- GeeF zuurstoF
- Zorg voor i.v. toegang
- Sluit aan op monitor
Controleer eventuele behandelings-
beperking
1horaxcompressies zijn essentieel voor
overleving, onderbreek deze zo kort
mogelijk voor beademing oF andere
handelingen
Indien nee
Laat reanimatieteam bellen
Start BLS o:z
{let op eigen veiligheid, gebruik masker)
Laat reanimatiekar halen
{zuurstoF, uitzuigapparatuur, inFuus-
materiaal)
Draag over aan reanimatieteam,
start ALS
zz
z
RFANIMA1IF
Blok
Aniodaiono oo ng i.v.
Blok 8
Aniodaiono oo ng]zq uui on anul nagnosiunsullaat i.v. (lij hyonagno-
sinio ol diuioticagoliuik ooidoi.
Endotrachea|e intubatie patient
Intulooi in hot doido CPR-llok (is goon olhcilo iichtlijn, nag notoon, zondoi do
nassago to ondoiliokon. Bij oon ioaninatio is hioi goon nodicatio vooi nodig.
8i[zondere omstandigheden
Zwangerschap . Reanimeer de moeder.
z. Draai de patiente op de linker zij {oC) {in verband met
cava-compressiesyndroom bij > zo weken amenorroeduur)
spoedsectio binnen min.
Onderkoeling . Ga door met CPR tot patient oC is {LUCAS, COOLGUARD,
oF extracorporele circulatie) dan pas deFbrilleren.
z. Adrenaline alleen boven de oC om de elke 6 min in plaats
van .
Hyperkaliemie
{dialysepatient?)
. Calciumgluconaat {-glubionaat) o ml {z,z mmol) in - min i.v.
z. Natriumbicarbonaat 8,q% o ml {o mmol) i.v.
. o FH normaal-insuline met o g glucose { l dextrosewater %)
i.v.
q. Bij dialysepatient, citodialyse i.o.m. neFroloog.
Hypokaliemie . ICl o mmol over -o min i.v.
z. MagnesiumsulFaat o mg]ml o ml {6 mmol) over -o min i.v.
Longembolie . volumetherapie: oo ml HFS o]o,q.
z. Overweeg trombolyse gevolgd door qo-6o min CPR.
AnaFylaxie . Clemastine z mg i.v.
z. Snelle intubatie bij bedreigde ademweg.
. Prednisolon mg]kg i.v.
verdrinking . Ga door met CPR tot patient oC is {LUCAS, COOLGUARD,
oF extracorporele circulatie) dan pas deFbrilleren.
z. Check elektrolyten {I, Na, Ca, Mg).
wanneer reanimatie stoppen?
- Langoi dan o nin ioaninoion is niot zinvol lij oon noinothoin oisoon.
- Indion ioaninatio niot succosvol, donk aan oigaandonatio.
8i[ return oF spontaneous circu|ation
- ECG on aitoiilo lloodgasanalyso.
- Citolloodalnano (Na
+
, K
+
, Ca
z+
, PO
q-
, cioatinino, glucoso, allunino, Hl,
louko cyton, tionlocyton, CK, CK-MB, ASAT, ALAT, LDH, tioonino, lactaat,
ovt. sijtsoiun.
- Duidolijkhoid voikiijgon ovoi aanloiding on iolovanto vooigoschiodonis (SOS-
land, voiloging, lanilio.
- Ovoilog not caidioloog (ovt. PCI, tionlolyso.
- I.o.n. intonsivist IC-onano not hyothoiniothoiaio (zq uui, z-qC.

Fami|iegesprek
- Vooi hot gosiok hot liolst niot alloon.
- Zook oon iustigo kanoi, stolt u zich vooi not naan on lunctio.
- Bovostig do idontitoit van do atint lij do lanilio.
- Inloinooi naai do wons vooi naatschaolijko]goostolijko ondoistouning.
Doliiohng on docunontatio
- Doliiol not hot ioaninatiotoan. Wat was good? Wat kon lotoi?
- Docunontooi hot voiloo van do ioaninatio volgons UTSTEIN stylo-ciitoiia.
- Docunontooi ovoilijdon conloin ziokonhuisiotocol.
ReFerenties
- Euiooan Rosuscitation Council. www.oic.odu]indox.h]guidolinosdownload].
- Nodoilandso Roaninatioiaad. htt:]]www.ioaninatioiaad.nl.
- UTSTEIN stylo CPR iooit. htt:]]www.oic.odu]indox.h]docliliaiy]on]q]].
zq
z
OPvANG INS1ABIFLF PA1IN1
FIGUUR .z ADvANCFD LIFF SUPPOR1
Controleer bewustzijn, ademweg en
ademhaling
Start Basic LiFe Support o:z
Beoordeel hartritme
Niet shockbaar
Asystolie]PFA
Continueer BLS
Adrenaline mg i.v
Bij asystolie oF PFA < 6o]min
Atropine mg i.v.
Adrenaline m i.v.
Ritmebeoordelingen iedere z min
Adrenaline mg i.v. iedere q min
Fenmalig magnesiumsulFaat )o mg i.v.
Behandelbare oorzaken
Hypoxie
Hypovolemie
Hypo]hyperka-
liemie
Hypothermie
H
+
{acidose)
Hartischemie]
inFarct
Hypoglykemie
1ension pneumo-
thorax 1amponade
van het hart
1oxinen
1rombo-embolie
Shockbaar
vF]v1 zonder output
DeFbrilleren zoo } x
DeFbrilleren zoo } x.
Adrenaline mg i.v.
Amiodaron oo mg i.v
Adrenaline mg i.v.
Amiodarone o mg i.v.
DeFbrilleren zoo } iedere z min
Adrenaline mg i.v. iedere q min
Fenmalig magnesiumsulFaat )o mg i.v.
Amiodaron oo mg]zq uur continue
q
y
6
z min BLS
i.v. toegang
Intubatie z min BLS
z min BLS
z min BLS
Zoek behandelbare
oorzaken
Zoek behandelbare
oorzaken
z min BLS
z min BLS
z min BLS
z min BLS
z min BLS
z min BLS
i.v. toegang
intubatie
z. Opvang instabie|e patient
Primary assessment
Stalilisooi vitalo lunctios volgons ondoistaand ABCDE-schona.
/ = /|ruay
Dool: luchtwog viijnakon, zuuistol govon, loooidolon noklotsol.
- Is atint aansiooklaai? Bij oon adoquato iosons is do luchtwog oon, do
adonhaling aanwozig on do coiolialo oilusio intact.
- Contiolooi adonwog (hoad tilt, chin lilt, jaw thiust, coius alionun, liaaksol.
- Cavo coivicaal lotsol goon chin lilt.
- Contiolooi adonhaling (kijk, luistoi on vool nax. o soc.
- Indion goon adonhaling stait ioaninatio, zio hooldstuk .
- Gool l]nin oo% zuuistol via non-iolioathing-naskoi, ovt. adonwoghul
(nayotulo, intulatio. Cuvc oinstig COPD.
- Monitoi CO
z
na intulatio.
B = Breatb|ng
Dool: zookon naai on lohandolon van lovonslodioigondo lionchosasnon, long-
oodoon on sanningsnounothoiax.
- Contiolooi adonhaling (kijk, luistoi on vool nax. o soc:
- kijk: adonlioquontio, kloui, hulsioion, synnotiio,
- luistoi: stiidoi, oicussio, links-iochtsvoischil, cioitoion, ihonchi,
- vool: tiachoastand.
- Gool lij lionchosasno voinovoling not sallutanol ( ng in nl on
iiatioiunlionido (oo g in z nl ol conlivont (q nl van o,z]z
olossing.
- Voiiicht lij sanningsnounothoiax naaldthoiacocontoso (nin. oG naald
not suit, twoodo ICR nidclaviculaii ozookon, asiioiond inliongon ovoi
do lovonzijdo van do iil, lij aanzuigon van lucht suit on naald voiwijdoion
not achtoilaton van do canulo, daaina i.v.-toogang on thoiaxdiain.
- Gool lij longoodoon on SBP > oo nnHg luiosonido 8o ng i.v. Vooi hyo-
tonsio zio 8.z.
- Monitoi zuuistolsatuiatio.
C = C|rculat|on
Dool: zookon naai on lohandolon van shock.
z6
z)
OPvANG INS1ABIFLF PA1IN1
- Contiolooi do ciiculatio:
- kijk: kloui, CVD, lowustzijn,
- luistoi: haittonon, soulos,
- vool: ols (caiotis, llooddiuk, huid.
- Zoig vooi i.v.-toogang, liolst z dikko naaldon, noon golijk llood al.
- Elko atint not shock diont to woidon gonlundooid (lv. oo cc NaCL o,%,
in o nin hoihalon o giond van llooddiuk tonzij oi aanwijzingon zijn vooi
vontiikollalon ol aiitnio.
- Bohandol naai ondoiliggondo ooizaak shock (zio hooldstuk .
- Monitoi aanvankolijk continuo ols, llooddiuk, iitno]ECG.
D = Disalility
Dool: zookon naai on lohandoling van lovonslodioigondo aandooningon not
lowustzijnsvoilios zoals hyoglykonio, oiodovoidosoiing, inloctio on status
oiloticus.
- Contiolooi lowustzijn, niddols AVPU-schona (zio talol z. ol EMV-scoio
(zio hooldstuk o.
- Contiolooi uilioactios on iosons o licht. Indion alwijkond consultooi
nouioloog.
- Contiolooi lasnaglucoso. Bij (voidonking hyoglykonio gool oo nl
glucoso zo% ol o nl glucoso o% o nl cito i.v. on]ol glucagon ( ng i.v.,
contiolooi glucoso < nin.
- Contiolooi tokonon van noningisno. Bij voidonking noningitis voiiicht LP
on gool snol antiliotica (goon onnodig uitstol in voiland not LP on]ol CT.
Zio zz..
- Contiolooi tokonon van oilosio (lowustzijnsvoilios, tiokkingon, incon-
tinontio, tongloot. Bij status oiloticus, gool ng clonazoan i.v. olko
nin tot nax. o, ng]kg ol atint uit insult is. Indion onvoldoondo olloct
lonytoino zo ng]kg toovoogon, inloon nax. o ng]nin. Indion goon olloct
soodconsult nouioloog.
- Bij oiaatovoidosoiing, ovoiwoog naloxon (o,q ng = nl cito i.v. ochtoi Cuvc
onttiokking ol intulatio.
- Voiiicht i.o.n. iadioloog on]ol nouioloog oon CT-coioliun lij onlogioon
voiwaidhoid]cona.
- Monitoi lowustzijn (EMV-scoio, uilioactios on glucoso a o nin.
1ABFL z AvPU-SCHFMA
A = alert Patient is alert en bij bewustzijn
v = verbaal Patient reageert op verbale prikkeling
P = pijn Patient reageert op pijnprikkel
U = unresponsive Patient reageert op geen enkele prikkel
E = Esposure
- Contiolooi tonoiatuui
- Adoquato oxositio, dus atint vollodig ontklodon! Cuvc: hyothoinio, huid-
uitslag, uiuia, stignata (van ondocaiditis, diugs, lovoiziokton.
Reassesment
Dool: loooidolon van hot olloct van ingozotto lohandolingon in do iinaiy
assossnont.
- Bij voislochtoiing toiug naai iinaiy assossnont on oniouw ABCDE
dooiloon.
- Boooidool do oinst van do situatio on viaag ovt. on hul (suoivisoi, anosthosist,
intonsivist.
- Donk aan ovt. lohandollooikingon van atint (ioaninatiocodo, wol]goon
IC-onano.
- Indion llijvond ABCDE instaliol ioaninatio (zio hooldstuk .
Secondary assesment
Dool: na stalilisatio van vitalo lunctios aanvullondo inloinatio voikiijgon
niddols anannoso, lichanolijk ondoizook on aanvullond ondoizook on oon
(dilloiontiaaldiagnoso on lohandollan o to stollon.
- (Hotoioanannoso, inclusiol vooigoschiodonis, nodicatio, alloigion, intoxi-
catios, ioxistont lunctionoion, woononstandighodon.
- Voiiicht lichanolijk ondoizook not atint vollodig ontklood (hoad-to-too.
- Voiiicht aanvullond ondoizook.
- Bij ijn, loooidool oinst not lohul van VAS (zio hguui z., waailij o goon
ijn is, on o do noost oigo ijn. Stait ijnnodicatio, indion goon contia-
indicatio (cuvc: ovaluatio chiiuig is goon contia-indicatio:
- nildo ijn (VAS o-: aiacotanol, NSAID,
- natigo ijn (VAS q-o: aiacotanol, NSAID not toogovoogd codono]
tianadol,
z8
z
SHOCI
- oinstigo ijn (VAS ;-o: lontanyl (o,-,o g]kg iustig i.v., na -o nin
otitioion tot VAS < q, noostal tot z- ]kg, nindoi lij oudoion on cai-
dioiosiiatoiio doiossio. Zo nodig ovoischakolon naai langoi woikond
oiaat (oxycodon, nothadon. Zio z.. vooi oniokontalol.
Dehnitieve zorg
Stol oon woikdiagnoso o on zot voidoio thoiaio in.
- Kon tot oon woikdiagnoso (dilloiontiaaldiagnoso.
- Zio vooi socihoko zioktolooldon hooldstuk -;.
- Gool antiliotica < uui lij voidonking (oinstigo inloctio.
- Donk aan tionlosoiolylaxo, inluusloloid, voodingsloloid on]ol dioot, lysio-
thoiaio, ioaninatiocodo.
ReFerenties
- Acuto nodical onoigoncios, tho iactical aioach. Toxtlook zoo. Advancod lilo
suoit giou.
- Mantoiola C, ot al. Analgosia in ationts with acuto aldoninal ain. Cochiano Datalaso
Syst Rov zoo;,:CDooooo.
0 1 2 3 4 5
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Geen
pijn
Lichte
pijn
Matige
pijn
Ernstige
pijn
Zeer
ernstige
pijn
Ondraaglijke
pijn
FIGUUR z. PI}NSCHAAL
. Shock
A|gemeen
Klinisch syndioon t.g.v. inadoquato woolsoloilusio on oxygonatio.
Cuvc: llooddiukdaling is oon laat voischijnsol van shock, tachycaidio, oniust on
alnonondo diuioso zijn vioogo tokonon.
Oorzaak
Shock kan woidon gonducooid dooi olko ziokto dio invlood hoolt o oilusio
on oxygonatio:
- Voinindoido zuuistolonano in do long: acuut iosiiatoii lalon.
- Voinindoido vonouzo iotuin: zio hyovolonischo on olstiuctiovo shock.
- Voinindoido caidialo lunctio: zio caidiogono shock.
- Voinindoido aitoiilo vaattonus: zio distiilutiovo shock.
- Voinindoido zuuistolonano on voiliuik dooi do woolsols: lij sosis ol
intoxicatio.
Primary assessment
- Stalilisooi volgons ABCDE (zio hooldstuk z.
- Aiiway: contiolooi viijo adonwog, gool diioct l]nin O
z
via non-iolioathing-
naskoi. Elko conatouzo atint not shock diont to woidon gontulooid.
- Bioathing: zook naai on lohandol lionchosasnon, longoodoon on
sannings nounothoiax.
- Ciiculation: loooidool ciiculatio, zoig vooi i.v.-toogang, lij vooikoui z dikko
inluusnaaldon in ollologon, on noon llood al. Stait i.v.-vulling (oo nl NaCl
o,% ol lasna-oxandois in nin, hoihalon lij onvoldoondo olloct tonzij
vontiikollalon (nyocaidinlaict, longoodoon, oithonoo, oodoon ol oinstigo
aiitnio. Sluit atint aan o nonitoi on lowaak haitiitno. Maak ECG.
- Disalility: zook naai on lohandol status oiloticus, hyoglykonio, nonin-
gitis on intoxicatio.
- Log do atint lat not ovt. do lonon onhoog. Cuvc: niot lij astna caidialo ol
caidiogono shock.
- Bij uitgolioido vulling (> q l, < uui voiwaindo ioducton govon.
- Bij astna caidialo on SBP > oo nnHg, stait luiosonido 8o ng lolus i.v.
o
SHOCI
Reassessment
- Contiolooi ol atint staliol llijlt volgons ABCDE-schona on loooidool olloct
van ioods ingozotto thoiaio.
- Stiool naai MAP > o nnHg.
- Stiool naai oiiloio satuiatio > % (Cuvc: onlotiouwlaai lij slochto ciiculatio.
Secondary assessment
- Anannoso (ovt. hotoioanannoso on gohool lichanolijk ondoizook. Cuvc:
diagnostischo aanwijzingon goiicht o ondoiliggondo ooizaak van shock (zio
dilloiontiaaldiagnoso.
- Maak oon dilloiontiaaldiagnoso.
- Aanvullondo diagnostiok: laloiatoiiunondoizook (o.a. Hl, lloodloold,
tionlo cyton, Na, K, cioatinino, Cl, INR, kiuisllood, sijtsoiun, lactaat,
thoiaxloto, aitoiilo lloodgas, lloodkwokon, toxicologio.
- Monitoi diuioso oi uui, lij vooikoui via llaaskathotoi not uiinotoi.
- Stiool naai uiinooutut > o, nl]kg]uui.
- Stiool naai Hl > , nnol]l vanwogo oxygonatio woolsols.
Dehnitieve zorg
- Bohandol do woikdiagnoso (zio ovoiigo hooldstukkon.
DiFFerentiaa|diagnose {meest voorkomend)
- Hyovolonischo shock: tokoit aan olloctiol ciiculoiond voluno:
- lloodvoilios: tiauna, gastio-intostinaal, anouiysna, soasllooding,
- dohydiatio: diaiioo, liakon, zwoton, 'soquostiatio in zgn.
o
iuinto` (ilous,
ancioatitis.
- Caidiogono shock: onlalon:
- nyocaidinlaict]ischonio,
- iitnostooinis,
- kloinsulhcintio.
- Distiilutiovo shock: alnano systoonwooistand:
- sosis, SIRS,
- analylactischo shock,
- addisonciisis (ook dools hyovolonisch,
- toxinos]nodicatio: intoxicatio (CO, cyanido, tianslusioioactio,
- nouiogono shock, o.g. voilios synathicustonus (lv. hogo dwaislaosio.
- Olstiuctiovo shock: llokkado van do ciiculatio:
- nassalo longonlolio,
- haittanonado,
- sanningsnounothoiax.
Herkennen en behande|en
Sept|scbe sbockS|RS
Hoikonnon: 'waino shock`, kooits, wijdo olsdiuk, waino huid, tachycaidio.
Latoi loold van hyovolonischo shock.
Bohandoling: vullon not o,% NaCl oo cc]o nin, hoihalon o.g.v. llooddiuk on
ols, gool antiliotica linnon uui conloin lokalo antilioticaiotocol ol SWAB-
iichtlijn. Zio ..
Hypo|olen|scb
Hoikonnon: 'koudo shock`, llook, koud, cyanoso, dohydiatio, lloodvoilios, tiago
caillaiy iohll, voinindoido uiinooutut.
Bohandoling: snol vullon not o,% NaCl, gool ovt. lloodioducton, ga ovoi tot
voiwaindo inlusio lij vulling > q l]< uui. Zio o..
Card|ogene sbock
Hoikonnon: 'natto dysnouscho shock`, ovoivulling (voihoogdo CVD, long-
oodoon, oiilooi oodoon, hyoxio, dysnou, tachynoo, voinindoido caidialo
outut, llook, koudo acia, ijn o do loist.
Bohandoling: oloktiocaidiovoisio lij iitnostooinis, gool lisdiuioticun on]ol
nitiaton lij SBP > oo nnHg. Bij SBP < oo ng, stait inotioio (stait doanino
- g]kg]nin, voihoog in -o nin tot zo g]kg]nin, ondoi iitnolowaking.
Daaina toovoogon dolutanino z g]kg]nin ol onoxinono (Poilan
Q
z g]kg]nin,
voihoog o goloido van llooddiuk. Als SBP < 8o nnHg llijlt ondanks doanino]
onoxinono kan noioinohiino o,z-,o g]kg]nin i.v. woidon toogovoogd. Zio
8.z.
Harttanponade
Hoikonnon: caidiogono shock not hogo CVD, tachycaidio, ulsus aiadoxus on
sons oiicaidwiijvon on ijn o do loist.
Bohandoling: voiiicht cito oiicaidiocontoso.
Spann|ngspneunotboras
Hoikonnon: olstiuctiovo shock, hogo CVD, lago caidiacoutut, alwozig adongo-
iuis, hyoisonoio oicussio, schoolstand tiachoa naai contialatoialo zijdo, ijn
o do loist.
z
ACU1F PI}N OP DF BORS1

Bohandoling: cito naaldthoiacocontoso (nin. suit not oG-naald, z
o
ICR nid-
claviculaii ozookon, asiioiond inliongon ovoi do lovonzijdo van do iil, lij
aanzuigon van lucht suit on naald voiwijdoion not achtoilaton van do canulo,
daaina i.v.-toogang on thoiaxdiain. Zio .o.
Massale longenbol|e
Hoikonnon: olstiuctiovo shock, hogo CVD, iochtslalon, lago caidiacoutut,
dysnou, onlogioon hyoxio, voihoogd iisico (anannoso.
Bohandoling: gool litoi kiistallodon < zo nin i.v., stait laag noloculaii hoaiino
(lv. liaxiaiino o.g.v. gowicht. Bij niot ioagoiondo shock (SBP < 8o nnHg tion-
lolyso, hoaiino on inotioica o IC ovoiwogon. Zio ..
/najylact|scbe sbock
Hoikonnon: alloigischo ioactio, oxanthoon, uiticaiia, angio-oodoon, dikko
tong. Cuvc: aiiway (oodoon laiynx, lioathing (lionchoconstiictio on ciicula-
tion (hyotonsio.
Bohandoling: sto uitlokkond agons (gonoosniddol, tianslusio otc.. Bij shock
on]ol oinstigo lionchosasno is adionalino (o,-o, nl van :ooo olossing
i.n. do lolangiijksto lohandoling. Daaina diioct antihistanino (clonastino
z ng i.v. govon. Voidoi sallutanol ( ng in nl-inhalatio lij lionchosasnon
on snollo i.v.-vulling (oo cc in o nin, hoihalon o.g.v. honodynaniok. Gool
z ng iodnisolon ol 8 ng doxanothason toi vooikoning van lato alloigischo
ioactio. Zio z..
/dd|soncr|s|s
Hoikonnon: sul, hyotonsio, hyoglykonio, hyoiignontatio, oloktiolytalwij-
kingon, kooits, liakon, luikijn.
Bohandoling: gool diioct (ovt. na alnano van coitisol on ACTH stoiodon: hydio-
coitison oo ng lolus i.v. ogolost in o cc NaCl o,% in nin inloon, govolgd
dooi hydiocoitisoninluus o ng]uui i.o.n. intoinist. Daainaast i.v.-vulling NaCl
o,% oo cc in o nin, hoihalon o.g.v. llooddiuk. Zio q..
ReFerenties
- Advancod lilo suoit giou. Acuto nodical onoigoncios, tho iactical aioach.
Toxtlook zoo.
- Suiviving sosis canaign: intoinational guidolinos loi nanagonont ol sovoio sosis
and sotic shock: zoo8. Intonsivo Caio Mod. zoo8,q:;.
q. Acute pi[n op de borst
Primary assessment
- Stalilisooi do atint volgons ABCDE-schona (zio hooldstuk z, on zook
daailij goiicht naai do acuut lovonlodioigondo ooizakon: nyocaidinlaict,
longonlolio, sanningsnounothoiax, dissoctio van do (thoiacalo aoita.
- Aiiway: contiolooi viijo adonwog on gool zuuistol l]nin via non-iolio-
athing-naskoi.
- Bioathing: zook naai on lohandol sanningsnounothoiax, lionchosasnon
on longoodoon.
- Ciiculation: loooidool ciiculatio on zoig vooi i.v.-toogang. Sluit atint aan o
nonitoi not lowaking van haitiitno. Maak ECG.
- Moot llooddiuk (on ulsatios aan loido ainon (on vooton on oon dissoctio
to ondoikonnon.
- Voiiicht X-thoiax on aitoiiool lloodgasanalyso.
- Stait ovt. lohandoling goiicht o do lovonslodioigondo ooizaak.
Reassessment
- Oniouw hot ABCDE-schona dooiloon indion atint niot staliol is.
- Voiiicht i.o.n. iadioloog oon CT-angio lij voidonking longonlolio]dissoctio
als atint staliol is.
- Pijnlostiijding conloin hooldstuk z. (nitioglycoiino stait ng]uui ohogon
o, ng]uui o.g.v. kliniok]ijn on lontanyl o,-,o g]kg i.v. lij nyocaidinlaict,
zo nodig hoihalon.
- Anannoso:
- caidialo ischonio: tyischo angina octoiis, caidiovasculaiio iisicoiohol?,
- longonlolio: dysnou, honoto, iisicolactoion DVT, Wolls-scoio?,
- dissoctio: schouiondo ijn tusson schoudoilladon, iisicolactoion aitoiiool
vaatlijdon,
- ovoiigo: naagklachton, tiauna otc.
- Gohool lichanolijk ondoizook. Lot in hot lijzondoi o CVD, s.c. onlysoon
hals, haittonon on soulos, adongoiuis, louia- on oiicaidwiijvon, lokalo
owoklaio diukijn, oiiloio ulsatios (synnotiio on kiacht on llooddiuk
(ainon on lonon.
q
ACU1F DSPNFU
- Maak oon dilloiontiaaldiagnoso (zio voidoi. Cuvc: tot o% zal caidiovasculaii
van oiigino zijn!
- Goiicht aanvullond lalondoizook (lloodloold, oloktiolyton, nioilunctio,
tians aninason, anylaso, CK, LDH, tioonino, stolling, D-dinooi.
- Maak ECG, voiiicht oon X-thoiax, aitoiilo lloodgasanalyso on ovt. CT-angio
(indion niot al ooidoi golouid.
Dehnitieve zorg
Bohandol do woikdiagnoso (zio ovoiigo hooldstukkon.
- Caidiovasculaii:
- ischonio,
- oiicaiditis,
- aoita dissoctio.
- Pulnonaal:
- longonlolio,
- louiitis,
- nounonio,
- nounothoiax.
- Gastio-intostinaal]aldoninaal:
- ioux oosolagitis on]ol sasnon,
- ooshagusiutuui]looihaavosyndioon,
- ulcus naag ol duodonun,
- galstoonkoliok]cholocystitis,
- ancioatitis.
- Thoiaxwand:
- costochondiaal, nyogoon,
- hoios zostoi.
- Psychogoon]ovoiig:
- hyoivontilatiosyndioon]aniokstooinis,
- doiossio.
ReFerenties
Toxtlook zoo.
- Cayloy W. Diagnosing tho causo ol chost ain. An Fan Physician. zoo,;z:zoz.
- Eihaidt L, ot al. Task loico on tho nanagonont ol chost ain. Eui hoait J. zooz,z:.
y. Acute dyspneu
Primary assessment
- Stalilisooi do atint volgons ABCDE-schona (hooldstuk z on zook daailij
goiicht naai do acuut lovonslodioigondo ooizakon: luchtwogolstiuctio, adon-
halingsiollonon (acuut oinstig astna, COPD-oxacoilatio, longoodoon,
sanningsnounothoiax, ciiculatioiollonon (hyovolonio, longonlolio,
linkoivontiikollalon, haittanonado, aiitnio.
- Aiiway: contiolooi viijo adonwog, cuvc: olstiuctio]coius alionun, ovt.
hoinlich nanoouvio, on gool zuuistol l]nin via non-iolioathing-naskoi.
Ook lij astna]COPD 'hyoxio is dodolijk, hyoicanio niot`. Latoi titioion
o.g.v. lloodgasanalyso on oiiloio satuiationoting.
- Bioathing: zook naai on lohandol sanningsnounothoiax, lionchosasnon
on longoodoon.
- Ciiculation: loooidool ciiculatio on zoig vooi i.v.-toogang. Sluit atint aan o
nonitoi not lowaking van haitiitno. Maak ECG.
- Voiiicht oon X-thoiax on aitoiilo lloodgasanalyso.
- Stait lohandoling: donk aan nitiaton, lionchodilatoion, diuiotica, diainago
van sanningsnounothoiax, LMWH.
Reassessment
- Contiolooi stalilitoit, oniouw hot ABCDE-schona dooiloon indion atint
niot staliol is.
- Titiooi zuuistoltoodioning o.g.v. oiiloio satuiatio (> o% on lloodgasson
(i.v.n. iisico o hyoicanio.
- Anannoso:
- astna]COPD: alloigio, atoio, lioquontio, iokon, sutun, inloctio,
nodicatio,
- longonlolio: dysnou, honoto, iisicolactoion DVT, Wolls-scoio?,
- caidiaal: inlaict, oithonou, nyctuiio, alitatios, ijn o do loist.
- Gohool lichanolijk ondoizook. Lot in hot lijzondoi o adonlioquontio,
cyanoso, CVD, haittonon on soulos, adongoiuis, louia- on oiicaidwiijvon,
oiiloio ulsatios on zo nodig llooddiuk.
- Maak oon dilloiontiaaldiagnoso (zio ondoi.
Lactaatdehydrogenase
6
)
BFvUS1ZI}NSDALING FN COMA
- Goiicht aanvullond lalondoizook (lloodloold, oloktiolyton, nioilunctio,
tioonino, INR, D-dinooi, NT-io-BNP.
- Maak ECG, voiiicht oon X-thoiax on aitoiilo lloodgasanalyso (indion niot al
ooidoi golouid.
- Evt. diainago van nounothoiax ol van louiavocht not aanvullond
ondoizook van louiavocht (cytologio, kwook, gianioaiaat, LDH, H,
totaaloiwit, glucoso, dilloiontiatio.
Dehnitieve zorg
Bohandol do woikdiagnoso (zio ovoiigo hooldstukkon.
- Pulnonaal:
- nounonio,
- ARDS,
- louiavocht,
- coius alionun,
- luchtwog: laiyngoaal, analylaxio.
- Caidiovasculaii:
- angina octoiis,
- tachyaiitnio.
- Motalool:
- Kussnaul-adonhaling lij notalolo acidoso,
- anonio.
- Psychogoon:
- iinaiio hyoivontilatio.
- Coioliaal:
- hoisonstanllooding.
ReFerenties
Toxtlook zoo.
- Januzzi JL, ot al. Anino-toininal io-B-tyo natiiuiotic otido tosting loi tho
diagnosis oi oxclusion ol hoait lailuio in ationts with acuto syntons. An J Caidiol.
zoo8,o(:Sz-8.
6. 8ewustzi[nsda|ing en coma
Primary assessment
- Stalilisooi do atint volgons ABCDE-schona (zio hooldstuk z.
- Aiiway: contiolooi viijo adonwog on gool litoi O
z
naskoi. Cuvc: ovt. noklotsol, zokoi indion conatous govondon o iaio lok
(ondoi aan tia otc.. Bij EMV-scoio < 8 on]ol alwozigo liaakioox is luchtwog
otontiool lodioigd, ovoiwoog dan intulatio.
- Bioathing: zook naai on lohandol lionchosasnon, longoodoon, sannings-
nounothoiax. Bij cona vaak lago adonlioquontio (< o ln. Ovoiwoog
(i.o.n. intonsivist]anosthosist naloxon (z ng i.v. lij oinstigo liadynou
(< 8]nin not voidonking oiodovoidosoiing (lokond goliuik, niosis on
noodzaak tot intulatio.
- Ciiculation: contiolooi ciiculatio on zoig vooi i.v.-toogang. Noon llood al
inclusiol aitoiilo lloodgas, glucoso on toxicologioondoizook. Bij shock on
cona stait snollo i.v.-vulling on ovoiwoog intulatio.
- Disalility: loooidool EMV-scoio]glasgow-conaschaal (zio hguui o.. Zook
on lohandol acuut lovonslodioigondo aandooningon: hyoglykonio, status
oiloticus, CVA]sulaiachnodalo llooding, intoxicatios (oiodon, inloctio
(noningitis]oncolalitis. Glucoso lij hyoglykonio, antidota zoals naloxon
(o,q ng i.v. zo nodig olko nin hoihalon tot z ng lij oioidon, antilio-
tica (lv. coltiiaxon zooo ng i.v. not ovt. anoxicillino zooo ng i.v. volgons
SWAB-iichtlijn ol lokaal iotocol inclusiol stoiodon (doxanothason q dd
o ng i.v. lij noningitis, anti-oilotica lij status oiloticus (zio hooldstuk
z ondoi disalility ol hooldstuk zz.8. Cuvc: uillon, nouiologischo uitval,
insulton]tiokkingon, nokstijl hoid (n.u.v. tiauna on noot glucoso not
sood!
- Contiolooi lij lanilio on voiloging ol atint oon lohandolingslooiking
hoolt.
Reassessment
- Contiolooi ol atint staliol llijlt volgons ABCDE-schona.
- Boooidool olloct van ioods ingozotto thoiaio.
- Uitgolioido hotoio-anannoso on inloinatio voikiijgon.
8
BFvUS1ZI}NSDALING FN COMA
- Lichanolijk ondoizook not schatton nivoau van lowustzijnsdaling (EMV-
scoio, indion < 8 olko nin hoihalon i.v.n. ovt. intulatio-indicatio, loooi-
dolon hoisonstanlunctios (uiliosonson, ooglowogingon, coinoa ioox,
adonhalingsatioon, localo nouiologischo uitval (sontano notoiischo
ioons on o ijn, iooxon, tonus, lundi.
- Zot lohandoling in vooi ovt. woikdiagnoso: glucoso (o% o nl i.v. lij hyo-
glykonio, antagonist lij intoxicatios (naloxon o,q ng i.v. lij oiaton, ovt. u-
nazonil o, ng i.v. lij lonzodiazoinon (cuvc iisico o insulton, oilosio,
CO-intoxicatios, thianino oo ng i.v. waaina glucoso qo% nl]kg i.v. lij
alcoholvoislaving.
- Voiiicht voidoio analyso goiicht o ondoistaando dilloiontiaaldiagnoso,
oloktiolyton incl. Ca, cioatinino, lovoionzynon, stolling, ovt. TSH, coitisol,
annoniak.
- Indion na socondaiy assossnont goon duidolijko diagnoso, consultooi
nouioloog vooi CT hoisonon on LP.
- Piinaii coioliaal:
- tiauna,
- status oiloticus]ost-ictaal,
- intiacianilo llooding (sulaiachnodaal, oi-]sulduiaal, intiacoioliaal,
- ischonisch,
- hyoitonsiovo oncolaloathio,
- nassa-olloct: tunoi, alcos, hydiocolalus.
- Motalool:
- nodicatio ovoidosis: lonzodiazoinon, oiaton, nouiolotica, anticonvul-
siva otc.,
- diugs: alcohol, oiaton, GHB, nothanol, cocano,
- oxosuio: CO,
- hyoxio, hyoicanio,
- hyothoinio,
- alwijkingon in oloktiolyton: Na, Ca,
- lovoi- ol nioilalon,
- woinicko-oncolaloathio,
- ondociion: hyoglykonio, hyothyioodio, addisonciisis.
- Psychiatiisch
ReFerenties
Toxtlook zoo.
- CBO. Concot nultidiscilinaiio iichtlijn Stooinisson in hot goliuik van alcohol.
zoo;.
- Stovons R, ot al. Aioach to tho conatoso ationt. Ciit Caio Mod. zooo,q:-q.
1ABFL 6. FMv-SCORF
E = Eye opening
q opent ogen spontaan
opent ogen op aanspreken
z opent ogen op pijnprikkel
opent ogen niet
M = best Motor response
6 voert eenvoudige opdracht uit
lokaliseert een pijnprikkel
q normale reFexie op pijnprikkel
abnormaal buigen op pijnprikkel
z extensie op pijnprikkel
geen reactie op pijnprikkel
v = best verba| response
georienteerd in tijd, plaats en persoon
q conversatie mogelijk, doch verward
spreekt, maar geen conversatie mogelijk
z kreunt alleen
geen verbale uitingen
gentubeerde patient
q
ACU1F BUIIPI}N
. Acute buikpi[n
Primary assessment
- Stalilisooi do atint volgons ABCDE-schona (zio hooldstuk z. Lot socihok
o lovonslodioigondo ooizakon: hyovolonischo shock (gastio-intostinalo
llooding, lokkond anouiysna aoita aldoninalis, octoischo zwangoischa,
niltiutuui, dunnodaininlaict (nosontoiiaal tionloso, acuto ancioatitis,
aldoninalo sosis (lv. dainoiloiatio, acuut nyocaidinlaict, dialotischo
kotoacidoso.
- Aiiway: contiolooi viijo adonwog on gool l]nin O
z
naskoi.
- Bioathing: zook naai on lohandol lionchosasnon, longoodoon on san-
ningsnounothoiax.
- Ciiculation: loooidool do ciiculatio on zoig vooi i.v.-toogang. Lot vooial o
tokonon van shock, dan dullolo i.v.-toogang cioion.
- Alwijkingon in aiiway on lioathing kunnon ontstaan dooi notalolo acidoso,
diuk vanuit do luik o hot dialiagna, nounonio]nyocaidinlaict not ijn
in lovonluik on looiking thoiaxwandlowogingon, ol loginnondo shock.
Voiiicht ECG.
- Woos loducht o shock, zowol sotisch als hyovolonisch. Noon llood al
inclusiol kiuissoiun on lloodgas. Gool i.v.-vulling. Viaag lij acuto luikijn
on shock snol do chiiuig in consult on laat oon soodocho nakon toi uitslui-
ting van goiutuiooid AAA. Bostol ongokiuist llood lij lokkond anouiysna
ol gastio-intostinalo llooding not shock. Bij vitalo indicatio stolling couii-
goion on antistolling couoion. Zio o.q.
Reassessment
- Contiolooi ol atint staliol llijlt volgons ABCDE-schona.
- Boooidool olloct van ioods ingozotto thoiaio.
- Anannoso: o.a. laats, duui ontstaan, kaiaktoi, lonvloodondo lactoion
(houding, voodsol, dolocatio, voivooisijn van ijn, caidiovasculaii iisi-
coiohol, intoxicatios, nodicatio, zwangoischa, tiauna, inloctioiisico,
allo tiacti scioonon, on vooigoschiodonis goiicht o lovonslodioigondo
ooizakon: hyovolonischo shock (gastio-intostinalo llooding, lokkond
qz
q
ACU1F BUIIPI}N
anouiysna aoita aldoninalis, octoischo zwangoischa, niltiutuui,
dunnodaininlaict (nosontoiiaal tionloso, acuto ancioatitis, aldoni-
nalo sosis (lv. dainoiloiatio, acuut nyocaidinlaict, dialotischo koto-
acidoso.
- Lichanolijk ondoizook, nato van oniust]ziok zijn, lowogingsdiang, tokonon
van anonio, huidlaosios, kooits, Kussnaul-adonhaling, luikondoizook
inclusiol liozon]lioukooiton, gonitalia on iocto(vaginaal touchoi, loslaat-
ijn, soasijn.
- Rogistiooi oinst van do ijn, goliuik ovt. oon VAS-scoio on siook ijnstil-
ling al. Zio hooldstuk z. Cuvc: nct gcvcn vun pijnsti||ing nccjt gccn inv|ccd cp dc
uitcindc|ijkc bcnundc|ing cn prcgncsc vun puticntcn nct ucutc buikpijn.
- Zot aanvullondo diagnostiok on lohandoling in, goiicht o do noost waai-
schijnlijko diagnoso.
- Donk lij laloiatoiiundiagnostiok aan aitoiilo lloodgasanalyso, anylaso,
tioonino, lovoionzynon, zwangoischastost, uiinoondoizook, ECG.
- Routinonatig voiiichton van luikovoizichtsloto on thoiaxloto hoolt oon
looikto diagnostischo waaido, tonzij klinischo voidonking o oiloiatio ol
oxtia-aldoninalo ooizaak.
- Echogiaho is vooial zinvol lij voidonking o galstoonlijdon. In ovoiigo
govallon vaak woinig conclusiovo uitslag. CT-scan van hot aldonon hoolt in
do noosto govallon do vooikoui indion aanvullondo diagnostiok gowonst is.
- Viaag lij voidonking o oiitonoalo iikkoling consult aan lij chiiuig.
- Biong lij holtig liakon oon naagsondo in.
- Gastio-intostinaal:
- gastio-ontoiitis, inannatoii dainlijdon,
- intostinalo ischonio,
- divoiticulitis,
- aondicitis,
- ulcus oticun,
- dainolstiuctio on]ol oiloiatio.
- Pancioas, lovoi, galwogon, nilt:
- ancioatitis,
- cholocystitis, cholangitis,
- hoatitis, lovoialcos,
- sontano lactoiilo oiitonitis,
- niltllooding]-inlaict.
- Uiinowogon:
- nioi- ol uiotoistoon,
- yolonoliitis.
- Gynaocologisch:
- salingitis,
- toisio]cysto van ovaiiun,
- octoischo zwangoischa.
- Buikwand:
- n. ioctushonatoon.
- Rotiooiitonoal:
- anouiysna aoita,
- iotiooiitonoalo llooding.
- Suiadialiagnatisch:
- nyocaidinlaict, oiicaiditis,
- nounonio, nounothoiax.
- Endociion:
- dialotischo kotoacidoso,
- addisonciisis.
- Ovoiigo:
- loklondo lios- ol lonoiaalliouk,
- hoios zostoi,
- sikkolcolciisis.
ReFerenties
Toxtlook zoo.
- Mahloi CW, ot al. Aanvullondo diagnostiok lij volwassonon not acuto luikijn. Nod
Tijdschi Gonoosk. zooq,q8(o:zq;q-8o.
- Mantoiola C, ot al. Analgosia in ationts with acuto aldoninal ain. Cochiano datalaso
syst iov. zoo; Jul (8,:CDooooo.
q
CARDIOLOGIF
8. Cardio|ogie
8. Acute coronaire syndroom
A|gemeen
Do diagnoso ACS woidt gostold aan do hand van klinischo, ECG- on liochoni-
scho konnoikon. O lasis van hot ECG woidt ACS in (non-STEMI on instaliolo
angina octoiis ingodoold. Bij tiansnuialo ischonio lostaat voolal ST-olovatio
on lij non-STEMI is do ischonio noostal niot tiansnuiaal (sulondocaidialo
ischonio ol inlaicoiing. Bij loido is hot tioonino voihoogd.
Hot vaststollon van do diagnoso (lv. volgons ECG-ciitoiia, zo nogolijk autona-
tisch niddols oon algoiitno vindt stoods nooi laats vooidat do atint in hot
ziokonhuis woidt ogononon (anlulanco. Al dan niot in ovoilog, nadat lv. oon
ECG is golaxt, kan not nodicanontouzo (vooilohandoling woidon gostait.
Oorzaken
Aithoiioscloioso not laquoiutuui ol coionaiio dissoctio tionlusvoining
on]ol sasno.
- Anouiysna dissocans aoita thoiacalis ascondons
- Andoio ooizakon:
- onlolio (tionlus, klokalk, vogotatio, tunoi,
- coionaii sasno,
- coionaiio dissoctio (sontaan, iatiogoon,
- coionaii tiauna (schoi ol ston thoiaxtiauna.
Diagnose
- Anannoso: ijn ol diukkond govool o do loist in iust not kaiaktoiistioko
lokalisatio, kaiaktoi on uitstialing, langoi dan nin duiond, ovt. not vogo-
tatiovo voischijnsolon. Cuvc: atyischo iosontatio lij dialotos nollitus,
oudoion, viouwon.
- Lichanolijk ondoizook: vogotatiovo voischijnsolon, llooddiuk, ols, CVD,
haittonon, soulo (ailaiisioi-, vontiikolsotun-, viijowandiutuui.
- ECG (ton tijdo van ijn: ioolaiisatiostooinisson, voiandoid ('dynanisch`
ECG ton ozichto van ooidoi ECG (olikliniok, anlulanco, lokalisatio van
hot inlaict (antoiioi]inloiioi]ostoiioi]latoiaal ol hot lostaan van oon lun-
doltakllok.
q6
q)
CARDIOLOGIF
- Bij voidonking lokalisatio inloiioi]ostoiioi]latoiaal: iochts-ECG
(VR-VoR nakon.
- Bij voidonking lokalisatio ostoiioi: ostoiioi-ECG (V;-V nakon.
- Laloiatoiiunondoizook:
- CK, CK-MB, tioonino, nyoglolino, ASAT, LDH,
- aanvullond]dilloiontiiond: Hl (anonio, cioatinino (nioilunctiostooi-
nisson, D-dinooi (longonlolio, CRP (inannatio, lovoiioovon (hyo-
oilusio on (NT-ioBNP (haitlalon.
- Echocaidiogiaho:
- iogionalo wandlowogingsstooinisson,
- aanvullond]dilloiontiiond: oiicaidvocht, iutuui, klodislunctio, iochts-
lolasting.
- Bij twijlol stiosstost (oigonotiio, looland.
- Coionaiio angiogiaho.
- Indion aanwozig EBCT (Agatstonscoio ol CT-angiogiaho.
8.+.+ ST-ele|at|on nyocard|njarct
BeIeid]reperlusietherapie
- Rooilusiothoiaio is gondicooid lij allo atinton not klachton van ijn]
onaangonaan govool o do loist on goassociooid not ST-sognont olovatio ol
(niouw LBTB o hot ECG.
- Bij hot vaststollon van STEMI diont ooist oon losluit ovoi do indicatio vooi
iooilusiothoiaio to woidon gononon.
- Stiovon naai koito duui tusson klachton on lohandoling.
Primaire percutane coronaire interventie
- Vooikouislohandoling:
- indion < o nin na hot ooisto nodischo contact dooi oon oivaion toan
uitgovooid,
- lij atinton not oinstigo onlunctiostooinis, zoals astna caidialo ol
caidiogono shock,
- i.g.v. contia-indicatio tionlolyso ol niot goslaagdo tionlolyso uui na
inlusio tionlolyticun.
- Altijd do vooikoui lij klachton < z uui, lij (aanhoudondo ischonio (ST-T-
sognont alwijkingon, on to ovoiwogon lij klachton ~ z uui.
TromboIyse
- Indion iinaiio PCI niot < o nin van ooisto nodisch contact dooi oon
oivaion toan kan woidon uitgovooid (in Nodoiland is dit onwaaischijnlijk.
- In do alwozighoid van contia-indicatios (ioconto llooding, chiiuigischo ingioo,
honoiiagischo CVA, ischonisch CVA < o naandon, aoitadissoctio otc..
- Pio-ziokonhuisinitiatio van tionlolyso, indion do lacilitoiton vooi PCI niot
aanwozig zijn.
BeIeid]behandeIing
- Onano o CCU, iitnolowaking aansluiton.
- Bodiust.
- O
z
( l]nin, non-iolioathing-naskoi lij koitadonighoid ol haitlalon, olloct
contioloion (aitoiiool lloodgasanalyso ol oiiloio satuiationotoi lij goodo
oiiloio oilusio.
- Pijnstilling: zio ijnstilling hooldstuk z.
- Salicylaat: asiiino o-z ng (Asogic-anullon oo ng.
- Cloidogiol: olaaddosis ooo ng lij onano, daaina ; ng]dag.
- LMW s.c. o goloido gowicht ol ongoliactionooido hoaiino lolus oo IU]kg
i.v. not oon naxinun van ooo IU - i.v.-inlusio.
- Vaatvoiwijdois: nitiaton (lv. nitioglycoiino ng]uui o goloido kliniok ohogon,
staon van o,- ng]uui o goloido van llooddiuk on ijn. Bij sinustachy-
caidio nooi dan oo ln on]ol llooddiuk nindoi dan o nnHg dosoiing
niot voidoi voihogon. Bij hooldijn als lijwoiking kan oo-ooo ng aiaco-
tanol woidon gogovon.
- -llokkois: notoiolol dd z,-z ng .o., lij hyoitonsio on]ol sinustachy-
caidio notoiolol i.v. z,- ng (cuvc: docononsatio coidis, -llokkois in
iincio lij iodoio atint not oon ACS toodionon tonzij contia-indicatio, to
govon vanal nonont van onano.
- ACE-ionnoi: oialo toodioning o do ooisto dag - aan allo atinton lij wio dit
niot gocontia-indicooid is. Moost olloctiol lij atinton not voilaagdo LVEF:
ianiiil -z dd z, ng, oiindoiil dd z ng.
- Statino: aan allo atinton not oon nyocaidinlaict tonzij contia-indicatio: sin-
vastatino dd qo ng, atoivastatino dd o ng, iosuvastatino dd o ng.
linkerbundeltakblok
q8
q
CARDIOLOGIF
8.+.z Non-ST-ele|at|on nyocard|njarct
BeIeid]behandeIing
- Salicylaat: asiiino o-z ng (Asogic-anullon oo ng.
- Cloidogiol: lolus ooo ng .o., govolgd dooi ; ng oi dag.
- LMW ol ongoliactionooido hoaiino s.c. z dd goduiondo -; dagon.
- Vaatvoiwijdois: nitiaton (lv. nitioglycoiino ng]uui o goloido kliniok
ohogon, staon van o,- ng]uui o goloido van llooddiuk on ijn. Bij
sinustachycaidio nooi dan oo ln on]ol llooddiuk nindoi dan o nnHg
dosoiing niot voidoi voihogon. Bij hooldijn als lijwoiking kan oo-ooo ng
aiacotanol woidon gogovon.
- -llokkois: notoiolol dd z,-z ng .o., lij hyoitonsio on]ol sinusta-
chycaidio notoiolol i.v. z,- ng (cuvc: docononsatio coidis, -llokkois
in iincio lij iodoio atint not oon acuut nyocaidinlaict toodionon tonzij
contia-indicatio, to govon vanal nonont van onano.
- ACE-ionnoi on statitino zijn gondicooid, zio STEMI.
Bij hoogiisicoatinton not non-STEMI (iocidivoiondo ischonio, iocidivoiondo
ijn o do loist, dynanischo ST-voiandoiingon, vioogo ostinlaict instaliolo
angina, dialotos nollitus, honodynanischo instalilitoit on aiitnion (VF, VT:
- Toodioning van GPIIl]IIIa-antagoniston (tiiohlan, alcixinal aanlovolon,
voolal gocontinuooid vooi z (alcixinal ol zq uui (tiiohlan na do iocoduio
indion PCI woidt voiiicht.
- Coionaiio angiogiaho noot zo soodig nogolijk woidon goland, naai
zondoi ovoinatigo uigontio, al hankolijk van do kliniok linnon -q8 uui.
Bij laagiisicoatinton hoolt initiool consoivatiol cq. nodicanontous loloid do
vooikoui.
ReFerenties
- Acuut nyocaidinlaict not ST-sognontolovatio on acuut nyocaidinlaict zondoi oisisto-
iondo ST-sognontolovatio. htt:]]www.oscaidio.oig]knowlodgo]guidolinos.
- Hol AW van `t, ot al., On-TIME study giou. Foasilility and lonoht ol iohosital
diagnosis, tiiago, and thoiay ly aianodics only in ationts who aio candidatos loi
iinaiy angiolasty loi acuto nyocaidial inlaiction. An Hoait J. zooo,:z.o-.
- Huloi K, ot al., Task Foico on Pio-hosital Rooilusion Thoiay ol tho Woiking Giou on
Thionlosis ol tho ESC. Pio-hosital iooilusion thoiay: a stiatogy to iniovo thoiaoutic
outcono in ationts with ST-olovation nyocaidial inlaiction. Eui Hoait J. zoo,zo:zoo-;q.
- Thygoson K, ot al, on lohall ol tho Joint ESC]ACCF]AHA]WHF Task Foico loi tho Rodo-
hnition ol Myocaidial Inlaiction. Univoisal dohnition ol nyocaidial inlaiction. Eui
Hoait J. zoo;,z8:zz-8.
8.z Cardiogene shock
DiFFerentaa|diagnose
- Ischonio]inlaicoiing (non-STEMI]STEMI
- Paillaiisioi-]vontiikolsotun-]viijowandiutuui
- Olstiuctio (nyxoon
- Dislunctio kunstklo
- Ritno- on]ol goloidingsstooinis
- Caidionyoathio
- Poiicaiditis]tanonado
- Longonlolio
Lichame|i[k onderzoek
Zio shock algonoon, lot lij auscultatio o oon soulo assond lij iutuui (ail-
laiisioi, vontiikolsotun, viijo wand, voidoi o.a. CVD, ulsus aiadoxus.
Aanvu||end onderzoek
- ECG: iitno, lioquontio, llocks, ischonio (ST-doviatio, niciovoltago.
- X-thoiax: coigiootto, coihguui, iodistiilutio.
- Echocaidiogiaho: LV]RV-lunctio, RV-diuk, dianotois, (kunstkloinsulhcintios,
oiicaidvocht, instioonlolonnoiing, collaloion vona cava inloiioi, nassa.
8e|eid]behande|ing
- Rogol i.o.n. do caidioloog onano CCU (ol IC lij iosiiatoiio insulhcintio.
- Indion goon lolangiijko longstuwing lij caidiogono shock toch oi
dohnitio DC on slochto LV-lunctio (Cuvc: docononsatio coidis, slochto LV-
lunctio, gool volunololasting, lv. zo cc lasna voivangniddol.
- O
z
( l]nin, non-iolioathing-naskoi olloct contioloion aitoiiool lloodgas-
analyso ol oiiloio satuiationotoi lij goodo oiiloio oilusio.
- Positiol-inotioo niddolon (o CCU:
- stait doanino - g]kg]nin, voihoog in -o nin tot zo g]kg]nin,
ondoi iitnolowaking,
- daaina toovoogon dolutanino z g]kg]nin ol onoxinono (Poilan
Q
z g]
kg]nin, voihoog o goloido kliniok, to woton olloct o n.n. llooddiuk
(SBP > o nnHg on diuioso (nin. > o cc]uui,
- als do llooddiuk laag (< o nnHg llijlt ondanks doanino]onoxinono
kan noioinohiino o,z-,o g]kg]nin i.v. woidon toogovoogd.
- Ovoiwoog intia-aoitalo lallonon (o CCU]IC ol LVAD (Inolla LP z..
- Goon nitiaton ol andoio vaatvoiwijdois.
Anticoagulantia
Anticoag, -trombo
Anti-platelet
o
CARDIOLOGIF
- Bij ischonio]inlaicoiing ovoiwoog onniddollijko PCI on indion niot nogolijk
tionlolyso (zio hioilovon.
- Bij iutuui, olstiuctio ol tanonado: ovoiwoog onniddollijko (chiiuigischo
intoivontio.
ReFerenties
- Hochnan JS, ot al., SHOCK Invostigatois. Eaily iovasculaiization and long-toin
suivival in caidiogonic shock conlicating acuto nyocaidial inlaiction. JAMA.
zooo,z:z-.
- Mann HJ, ot al. Udato on tho nanagonont ol caidiogonic shock. Cuii Oin Ciit Caio.
zooo,z:q-o.
- Saki Y, ot al. Doos doanino adninistiation in shock inuonco outcono? Rosults ol tho
Sosis Occuiionco in Acutoly Ill Pationts (SOAP Study. Ciit Caio Mod. zooo,q:8-;.
8. Acuut hartFa|en
DiFFerentiaa|diagnose
Acuto dysnou zio hooldstuk .
Oorzaken
O.a. io-oxistont systolischo on diastolischo dislunctio, nyocaidialo ischonio
(inlaict, iitnostooinisson (liadycaidion, tachycaidion, (acuut klolijdon
(ondocaiditis, oinstigo aoitastonoso, (naligno hyoitonsio, ovoivulling dialyso-
atint, hogo outut (B
-dohcintio, hyoithyioodio, AV-hstol, syndionon otc.

Bloko, tiansiioiondo, oithonoscho]tachynoscho atint. Blooddiuk kan
hoog, noinaal ol laag zijn. Voihoogdo CVD. Pols: iogulaii]iiiogulaii]dohcit. Coi:
iogulaii]iiiogulaii, luidhoid tonon,
o
toon, soulos (niouw. Pulnonos: zacht
adongoiuis, voilongd oxiiiun, cioitatios. Cuvc: lij zooi acuto linksdoconon-
satio is sons hool woinig ovoi do longvoldon to hoion. Ascitos, oiilooi oodoon,
aanwijzingon hyooilusio (sooious, koudo acia.
Laboratoriumonderzoek
In iodoi goval aitoiilo lloodgasanalyso inclusiol lactaat, glucoso, Hl, CRP, CK,
CK-MB, tioonino-T ol I, (NT-io-BNP, Na, K, uioun, cioatinino, tiansani-
nasos, ovt. uiinoondoizook, INR indion OAC.
- X-thoiax (indion nogolijk staand (z iichtingon, zo nodig lodloto: coigiootto,
coihguui, iodistiilutio, louiavocht.
- ECG: iitno, lioquontio, llocks, ischonio (ST-doviatio.
- Echocaidiogiaho: LV]RV-lunctio, RV-diuk, dianotois, (kunstkloinsulh-
cintios, oiicaidvocht, collaloion vona cava inloiioi.
- Pulso oxinotiio: O
z
-satuiatio, cuvc lotiouwlaaihoid in caidiogono shock.
8e|eid
Bohandoling van acuut haitlalon not systolischo dislunctio hangt n.n. al van
do SBP (zio hguui 8..
8e|eid]behande|ing
- O
z
( l]nin. Elloct contioloion (aitoiiool lloodgasanalyso]ulso oxinotiio:
- nousliil ol non-iolioathing-naskoi,
- via CPAP, lv. volgons Boussignac ol NIPPV.
FIGUUR 8. BFHANDFLINGSSCHFMA HAR1FALFN
ZuurstoF]CPAP
Furosemide +]- vaatverwijders
Ilinische evaluatie
SBP 8-oo mmHg
vaatverwijders en]oF
inotropie {dobutamine,
PDFI oF levosimendan)
Ceen eFFect: inotropica
SBP < 8 mmHg
vulling? Inotropie en]oF
dopamine > g]k]min
en]oF norepineFrine
SBP > oo mmHg
vaatverwijders {N1G,
nitroprusside, nesiritide)
Coede reactie:
orale therapie Furose-
mide, ACF-remmer
Voor hypertensie
en oedeem!
Neg. inotropica: spieren
verzwakken,
pos.=versterken
z
CARDIOLOGIF
- Rochto in lod, ook als atint lago llooddiuk hoolt.
- Diuiotica: luiosonido 8o-zo ng i.v., zo nodig hoihalon (uiinoioductio con-
tioloion not voillijlskathotoi. Bij goon olloct hogoio dosis govon (not nano
to voiwachton lij atinton not gostooido nioilunctio. Fuiosonidodosos >
zo ng nooton langzaan woidon gogovon, lv. zo ng in nin, ovt. kan
luiosonido via oon on woidon toogodiond zo ng oi o z uui.
- Vaatvoiwijdois, ohogon o goloido van kliniok:
- gostait kan woidon not nitiaat sullinguaal olko nin in alwachting van
i.v.-lohandoling. Dit kan in iincio als SBP > oo nnHg is, on is to
ovoiwogon lij oon SBP > 8 nnHg,
- isosoilidodinitiaat -o ng]uui i.v.,
- nitioiussido o,- g]kg]nin i.v.,
- ovt. wannooi lovonstaando intoivontios goon olloct hollon nosiiitido
(lolus z g]kg on o,o-o,o g]kg]nin.
- Positiol-inotioo niddolon (o CCU als diuiotica on vaatvoiwijdois onvoldoondo
iosultaat govon c.q. do SBP to laag is (< 8-o nnHg (zio ook hooldstuk z:
- doanino g]kg]nin i.v. ohogon o goloido kliniok, to woton olloct o
n.n. llooddiuk (SBP > o nnHg on diuioso (nin. > o cc]uui,
- dolutanino z-zo g]kg]nin i.v. ohogon o goloido kliniok, to woton olloct
o n.n. llooddiuk (SBP > o nnHg on diuioso (nin. > o cc]uui,
- niliinono (hoshodistoiaso-III-ionnoi lolus z-; g]kg in o-zo
nin on o,;-o,; g]kg]nin i.v. (ovt. goconlinooid not dolutanino,
additiol olloct,
- ovt. wannooi lovonstaando intoivontios goon olloct hollon lovosinondan
lolus z-zq g]kg in o-zo nin + o,o-o,z g]kg]nin,
- noioinohiino o,z-,o g]kg]nin i.v. (lij shock,
- lij conlinatio van haitlalon on loozonhliilloion: digoxino oladon (zio
;., aniodaiono (Coidaiono
Q
o-oo ng in o-o nin i.v, lij vooikoui
via contialo lijn.
- Bohandoling goiicht o ooizaak: iitnostooinisson, iinaiio PCI lij inlaict,
zo ng thianino lij voidonking B
-dohcintio, ovoilog not nolioloog lij

ovoivuldo dialysoatint otc.
- Bij onvoldoondo olloct van lovonstaando naatiogolon, kan ook nog noihno
z- ng i.v. woidon gogovon.
- Bij oinstig gostooido gaswissoling on onvoldoondo olloct ooisto lohandoling:
- (Boussignac CPAP ol NIPPV-loadoning staiton]continuoion o CCU,
- BiPAP-loadoning]intulatio o IC.
ReFerenties
- Enoinan CL, ot al., loi tho ADHERE Sciontihc Advisoiy Connittoo. Inact ol intiavonous
diuiotics on tho outconos ol ationts hositalizod with acuto docononsatod hoait lailuio:
insights lion tho ADHERE Rogistiy. J Caid Fail. zooq,o:So.
- Folkoi GM, ot al., loi tho OPTIME-CHF Invostigatois. Hoait lailuio otiology and iosonso
to niliinono in docononsatod hoait lailuio: iosults lion tho OPTIME-CHF study. J An
Coll Caidiol. zoo,q:;-oo.
- htt:]]www.oscaidio.oig]knowlodgo]guidolinos.
- Nioninon MS, ot al. Exocutivo sunnaiy ol tho guidolinos on tho diagnosis and tioatnont
ol acuto hoait lailuio: tho Task Foico on Acuto Hoait Failuio ol tho ESC. Eui Hoait J.
zoo,zo:8q-qo.
- Pullication Connittoo loi tho VMAC Invostigatois. Intiavonous nosiiitido vs nitioglyc-
oiin loi tioatnont ol docononsatod congostivo hoait lailuio: a iandonizod contiollod tiial.
JAMA. zooz,z8;:-qo.
8.q Hartritmestoornissen
A|gemeen
Docunontoion van oon iitnostooinis is oon zooi lolangiijko sta vooi diag-
nostiok on lohandoling, dus indion nogolijk als ooisto daad oon z-kanaals
ECG-iogistiatio (nooidoio Aq`s achtoi olkaai nakon van do iitnostooinis
(tonzij honodynanisch oinstig instaliol. Pioloion ooist oon diagnoso to
stollon, dat naakt (goiicht lohandolon nakkolijkoi. Hot ooisto ondoischoid is
tusson hot lostaan van oon tachycaidio on oon liadycaidio. Tot tachycaidion
woidon goiokond lioquontios ~ oo ln on tot do liadycaidion lioquontios
o ln (is natuuilijk al hankolijk van looltijd, nodicatio, nato van tiaining
otc.. Tachycaidion woidon voivolgons ondoivoidoold in iogulaiio on iiiogulaiio
tachycaidion, on snal conlox (QRS < zo ns dan wol liood conlox (QRS ~
zo ns tachycaidion. Indion do loooidoling van hot ECG goon zokoio diagnoso
olovoit: ovoilog not aits-assistont caidiologio ol caidioloog.
Donk aan lijwoikingon van nodicanonton (digoxino, ocanido, aniodaiono,
-llokkois, calciunantagoniston, oloktiolytstooinisson on schildklioidislunctio
(loaal TSH. Zoig altijd vooi iitnolowaking on goodloond inluus.
Onniddollijko (oloktiischo caidiovoisio ondoi anosthosio is do vooikouislo-
handoling vooi iodoio tachycaidio goaaid gaando not honodynanischo insta-
lilitoit. Bohalvo lij VF altijd synchioon not hot QRS-conlox caidiovoitoion,
lilasisch o-zoo joulos.
q
CARDIOLOGIF
Eloktiischo caidiovoisio hoolt do giootsto kans van slagon indion:
- Voldoondo diuk o addols.
- Paddols juist goositionooid:
- antoiolatoiaal (vontiikol aox on iochts inliaclaviculaii,
- antoiioi-ostoiioi.
Enkolo uitsiakon dio in nood houvast kunnon liodon (naai niot altijd waai
hoovon to zijn:
- Eon iogulaiio snal conlox tachycaidio van o ln is oon loozonuttoi tot
hot togondool is lowozon.
- Eon iogulaiio liood conlox tachycaidio lij oon nan > o jaai on zokoi indion
lokond not coionaiilijdon is oon vontiikoltachycaidio tot hot togondool is
lowozon.
- Eon iiiogulaiio liood conlox tachycaidio not hogo kanoilioquontio lij oon
oisoon < qo jaai is loozonhliilloion not io-oxcitatio (Wolll-Paikinson-
Whito on noot nict not AV-knoo voitiagondo nodicatio woidon lohandold.
8..+ Tacbycard|e
8.q.. SmaI compIex tachycardie
AIgemeen
Do ooisto sta is hot dilloiontiion naai divoiso tyon snal conlox tachycai-
dion (zio hguui 8.q...
Sinustucnycurdic
Is goon o zichzoll staando iitnostooinis, naai altijd socundaii.
BeIeid]behandeIing
Goiicht o ooizaak (lv. kooits, ijn, onlalon, ondoivulling otc.. Uitsluiton
ooizakon als hyoithyioodio, hoochionocytona, lysioko doconditionoiing.
Bohoolt niot altijd (diiocto lohandoling, zo nodig aiacotanol i.v.n. kooits ol
tianslusio lij oinstigo anonio.
Bcczcn- cj utriu|c tucnycurdic
BeIeid]behandeIing
- Tijdons ECG-iogistiatio: vagalo nanoouvios: caiotis-sinusnassago (zowol
iochts als links naai niot als soulo ovoi caiotidon hooilaai is, oison,
hooston (ook ovt. diagnostisch. Eon AT zal hioidooi viijwol nooit woidon
loindigt, naai sons zal vooilijgaando AV-llokkado otiodon, waainoo do
diagnoso woidt ondoistound.
- Aan ECG-aaiaat calciunantagonist: voiaanil z,- ng i.v. in z,- nin
(indion llooddiuk niot to laag, -llokkoi: notoiololol z,-o ng i.v. in
nin, adonosino als snollo lolus i.v. o-zq ng (ook als diagnosticun. Vooi
toodionon van dozo nodicatio atint inloinoion ovoi nogolijko lijwoi-
kingon, algonoon: lv. goiolatooid aan hyotonsio ol socihok: lv. koitdu-
iondo waintosonsatio on lonauwdhoid lij adonosino. Eon atiialo tachcaidio
FIGUUR 8... DIAGNOS1ISCH SCHFMA SMAL QRS-COMPLFX 1ACHCARDIF
Smal QRS complex tachy-
cardie {QRS-duur < zo msec)
Regulaire tachycardie?
- BoezemFbrilleren
- Atriale tachycardie]Futter
- MultiFocale atriale tachycardie
P-toppen zichtbaar?
Atriale Frequentie groter dan ventriculaire?
- Atriale Futter
- Atriale tachycardie
Beoordeel RP-interval
Lang {RP > PR)
- P}R1
- Atypische AvNR1
Iort {RP < PR)
RP > )o msec
- AvR1
- AvNR1
RP < )o msec
AvNR1
}a
}a
Nee
Nee
Nee
6
)
CARDIOLOGIF
zal hioidooi viijwol nooit woidon loindigd, naai sons zal vooilijgaando
AV-llokkado otiodon, waainoo do diagnoso woidt ondoistound.
- Indion hyotonsio, links docononsatio, onvoldoondo olloct ol onduidolijk-
hoid ovoi diagnoso]ECG-intoiiotatio ooist ovoilog]consult caidioloog. Zo
nodig oloktiischo caidiovoisio o CCU ol EHH. Bij diioct iocidiol aniodaiono
(Coidaiono
Q
o-oo ng in o-o nin i.v., lij vooikoui via contialo lijn.
Atriunjbri||crcn
AIgemeen
Fioquontiocontiolo (iato contiol is naast iitnocontiolo oon lowozon lohandol-
stiatogio lij atinton ~ o jaai, naai lij atinton < o jaai niot als ooisto lohan-
dolstiatogio inzotton.
BeIeid]behandeIing
- Vaak ontstaat AF t.g.v. oon ondoiliggondo aandooning (hyoitonsio, hait-
klolijdon, coionaiilijdon, haitlalon, hyoithyioodio. Bij lohandoling ondoi-
liggondo ooizaak kan AF voidwijnon (hoo oudoi do atint, hoo giotoi do kans
dat AF socundaii is.
- Alloon diioct lohandolon lij syntonon, lokondo duui, volglioquontio >
oo ln ol aanwijzingon docononsatio coidis (dan Cuvc: -llokkoi, andois
ooist diagnostiok inzotton on lioquontiocontiolo.
- AF < zq uui (zq-q8 uui is giijs goliod convoitoion (i.o.n. caidioloog o CCU
ol EHH.
- Chonisch not klasso-C-antiaiitnicun is ooisto kouzo (lv. ocanido
z ng]kg i.v., nax. o ng in o nin. NB: vooidat oon klasso-C-anti-
aiitnicun woidt toogodiond, noot non ovoituigd zijn van oon goodo
linkoikanoilunctio van atint. Bij vooikoui ooist oon ochocaidiogian
nakon, ovt. oon iocont ( naandon ochocaidiogian goliuikon.
- Eloktiisch, lij contiandicatio klasso-C-antiaiitnicun. In ooisto aanlog
kan ook vooi lioquontiocontiolo woidon gokozon (lv. lij ondoiliggondo
ooizaak ios. lij AF > (zq-q8 uui lostaand. Fioquontioiogulatio
not -llokkoi (lv. notoiolol z,-o ng i.v., calciunantagonist (lv.
voiaanil - ng i.v., ol digitalis n.n. lij hyotonsio dan wol docon-
onsatio. Stait counaiinodoiivaton lv. aconocounaiol (Sintionnitis
Q

on]ol LMWH.
- Indion honodynanisch nindoi staliol ol lokondo voinindoido LVEF
(< qo% kan aniodaiono (Coidaiono
Q
o-oo ng i.v. in o nin woidon
ovoiwogon. NB: aniodaiono i.v. als ondoihoudsdosoiing altijd via oon con-
tiaalvonous inluus toodionon wogons ontstaan olitis lij oiiloio toodioning.
Bolus i.v.-toodioning ovt. via oon gioto ain vono lv. do vona culiti.
- Vooi caidiovoisio van AF > q8 uui:
- Patint ooist q wokon antistollon not counaiinodoiivaton ol LMWH.
- Sons is oloktiischo caidiovoisio zooi wonsolijk, ochtoi hoolt atint oon to
lago INR ol lostaat oon contia-indicatio vooi counaiinogoliuik. Slokdain-
ochocaidiogiaho toi loooidoling van do aanwozighoid ol alwozighoid van
oon stolsol in do atiia kan dan woidon voiiicht. Bij alwozighoid van oon
stolsol kan oloktiischo caidiovoisio woidon voiiicht. Tovoion s.c. LMWH
govon on daainoo dooigaan tot INR ~ z, lij counaiinodoiivaatgoliuik.
Cuvc:
- Bij AF tijdons goliuik van ltallokkoi lij vooikoui goon calciunantagonist
govon i.v.n. iisico van haitlalon on asystolio (totaal AV-llok.
- Bij AF not volglioquontio > zoo ln on voiliodo QRS-conloxon lostaat
waaischijnlijk oon accossoiio lundol, Wolll-Paikinson-Whito. In dat goval
zijn AV-knoo goloidingsvoitiagondo nodicanonton (digoxino, voiaanil
on -llokkois gocontia-indicooid. Indion goodo honodynaniok ocainido
(Tanlocoi
Q
i.v. z ng]kg i.v. in o nin. Indion natigo]slochto honodynani-
scho toostand oloktiischo caidiovoisio. Bohandoling i.o.n. caidioloog.
Atriunjuttcr
BeIeid]behandeIing
- Diioct lohandolon lij syntonon, lokondo duui, volglioquontio > oo ln
ol aanwijzingon docononsatio coidis (cuvc: -llokkoi.
- Indion goiingo syntonatologio diagnostiok inzotton on iato-contiol not lv.
-llokkoi.
- A < q8 uui convoitoion:
- chonisch: klasso--antiaiitnicun, ilutilido (Coivoit
Q
ng i.v. in o nin
indion ~ oo kg on o,o ng]kg in o nin indion < oo kg, sotalol (Sotacoi
Q

, ng]kg i.v. in nin, aniodaiono (Coidaiono
Q
o-oo ng in o-o
nin i.v.,
- oloktiisch. In ooisto aanlog kan ook vooi lioquontiocontiolo woidon
gokozon (lv. lij ondoiliggondo ooizaak ios. lij AF > (zq-q8 uui lostaand
Fioquontioiogulatio not -llokkoi (lv. notoiolol z.-o ng i.v., calciu-
nantagonist (lv. voiaanil - ng i.v.. Stait counaiinodoiivaton lv. aco-
nocounaiol (Sintionnitis
Q
on]ol LMWH.
- Indion honodynanisch nindoi staliol ol lokondo voinindoido LVEF
(< qo% kan aniodaiono (Coidaiono
Q
o-oo ng i.v. in o nin woidon
8
CARDIOLOGIF
ovoiwogon. Cuvc: aniodaiono i.v. als ondoihoudsdosoiing altijd via oon con-
tiaalvonous inluus toodionon wogons ontstaan olitis lij oiiloio toodioning.
Bolus i.v.-toodioning ovt. via oon gioto ain vono lv. do vona culiti.
- Vooi caidiovoisio van A > q8 uui dat good woidt voidiagon:
- Patint ooist q wokon antistollon not counaiinodoiivaton ol LMWH.
- Sons is oloktiischo caidiovoisio zooi wonsolijk, ochtoi hoolt atint oon to
lago INR ol lostaat oon contia-indicatio vooi counaiinogoliuik. Slokdai-
nochocaidiogiaho toi loooidoling van do aanwozighoid ol alwozighoid van
oon stolsol in do atiia kan dan woidon voiiicht. Bij alwozighoid van oon
stolsol kan oloktiischo caidiovoisio woidon voiiicht. Tovoion s.c. LMWH
govon on daainoo dooigaan tot INR ~ z, lij counaiinodoiivaatgoliuik.
Atricvcntricu|uirc ncdu|c rc-cntrytucnycurdic
BeIeid]behandeIing
- Tijdons ECG-iogistiatio vagalo nanoouvios (zio lovon.
- Adonosino i.v. o, z, 8, zq ng tolkons als snollo lolus (wacht tolkons ca.
nin ook ovt. als diagnosticun. Instiuooi atint ontiont do viijwol
altijd otiodondo lijwoikingon (dysnou]lonauwd govool, thoiacalo diuk,
ushing.
- Indion niot woikzaan:
- calciunantagonist: voiaanil z,-o ng i.v. in z,- nin (lolusjos van z.
ng i.v.,
- -llokkoi: notoiolol z,-o ng i.v. in nin,
- ovt. oloktiischo caidiovoisio.
Atricvcntricu|uirc rc-cntrytucnycurdic
AIgemeen
Bij AVRT vindt goloiding laats ovoi oon oxtia AV-voilinding, oon zogonoondo
accossoiiolundol on do AV-knoo. In > 8o% van do govallon is siako van anto-
iogiado goloiding ovoi do AV-knoo on iotiogiado goloiding ovoi do accossoi-
iolundol. Ondat do AV-knoo ondoidool van hot io-ontiyciicuit is, kan zowol
AV-knoo goloidings voitiagondo nodicatio als klasso-- ol klasso--antiaiitnica
woidon goliuikt.
BeIeid]behandeIing
- Zio lohandoling lij AVNRT.
- Klasso-C- (ocanido z ng]kg i.v. in o nin ol --antiaiitnicun.
8.q..z Breed compIex tachycardie
AIgemeen
Eon liood conlox tachycaidio kan do volgondo ooizakon hollon:
- suiavontiiculaiio tachycaidio not lundoltakllok (ol aloiiantio,
- suiavontiiculaiio tachycaidio (antidiono ciikoltachycaidio, naai ook AT,
AF, A not AV-goloiding ovoi oon accossoiiolundol,
- VT.
On to kunnon dilloiontiion kan van do volgondo konnoikon van VT on van
ondoistaand hguui goliuik woidon gonaakt.
- Indion stiuctuiolo haitziokto in do vooigoschiodonis aanwozig is dan is do
ositiol vooisollondo waaido vooi VT %, lij oon dooigonaakt nyocaid-
inlaict zolls 8%. Bij alwozighoid van stiuctuiolo haitziokto is do ositiol
vooisollondo waaido o%.
- Konnoikon lij lichanolijk ondoizook dio vooi VT loiton:
- voolal iogolnatigo ols,
- cannon-A-wavos in vona jugulaiis lij AV-dissociatio,
- wissolondo SBP indion AV-dissociatio,
- wissolondo luidhoid ooisto toon lij AV-dissociatio.
- ECG-konnoikon dio vooi VT loiton (cuvc: lij hot loooidolon van oon ECG o
hot lostaan van VT is oon oud ECG zooi wonsolijk:
- AV-dissociatio, vontiiculaiio lioquontio hogoi dan loozonactivitoit.
- Fusion loats (lusio van oon noinaal vooitgoloid conlox not oon VT-con-
lox ol catuio loats (oon vollodig dooi hot noinalo goloidingssystoon
vooitgoloid conlox.
- QRS > qo ns on > oo ns lij LBTB (zondoi antiaiitnischo nodicatio,
cuvc: antoiogiado goloiding ovoi lyasstiact.
- Naai links godiaaido oloktiischo haitas in liontalo vlak (> -o tot -8o.
- Alwozighoid van RS-atioon in allo iocoidialo aoidingon.
- Bogin R tot diosto unt S ~ oo ns in n van iocoidialo aoidingon
(zondoi antiaiitnischo nodicatio.
- I.g.v. RBTB-conhguiatio: i ol qi in V
(not R giotoi dan tijdons sinusiitno

ol Q in V
o
.
- I.g.v. LBTB-conhguiatio: RS-atioon in V
(not R giotoi dan tijdons sinus-

iitno, q ol Q in V
o
.
- Nogatiovo ol ositiovo concoidantio, vollodig nogatiovo ol ositiovo
conloxon in V

tot V
o
.
6o
6
CARDIOLOGIF
Vcntricu|uirc tucnycurdic
BeIeid]behandeIing
- Bij voidonking snol ovoilog]consult caidioloog.
- Bij onzokoihoid ovoi diagnoso lij liood conlox tachycaidio lohandolon als
VT.
- Bij honodynanischo instalilitoit oloktiischo caidiovoisio. Cuvc: ooist
z-kanaals ECG.
- Piocananido (Pionostyl
Q
o ng]kg i.v., nax. ooo ng i.v. in o nin (lij
stoiko toonano QRS-duui tijdons inlusio toodioning stakon.
- Aniodaiono (Coidaiono
Q
lolus oo ng i.v. in zo nin, govolgd dooi ondoi-
houdsdosoiing van zoo-zooo ng]zq uui i.v. Altijd ovoilog not caidioloog
ovoi voidoio lohandoling.
- Toi iovontio iocidiol: lodiust, zo nodig sodatio.
Vcntrikc|juttcr,vcntrikc|jbri||crcn
BeIeid]behandeIing
- Roaninatio (zio hooldstuk .
- Bij VF asynchiono dohliillatio not ooisto kooi zoo joulos, lij VFl lij vooikoui
synchiono (asynchioon kan loidon tot VF dohliillatio not oo joulos (na zo
nodig i.v.-sodatio.
8..z Bradycard|e
Sinusbrudycurdic {< c bpn)
AIgemeen
- Hot is lolangiijk nodicanontouzo ooizakon vast to stollon, n.n. nogatiol
chionotioo nodicatio (Cuvc: oogdiuols, dozo dionon innois to woidon
gostaakt.
- Voidoi kan hot oon uiting zijn van ondoiliggond lijdon: vagusstinulatio, ondoi-
wandinlaict, sick-sinussyndioon, oilolijk loaaldo haitiitnostooinisson,
hyothoinio, hyothyioodio, loaaldo inloctios (kasoldiagondo lactoiion
zoals Su|ncnc||u Typni, oinstigo voillooding (golaiston anouiysna.
BeIeid]behandeIing
- Alloon lij honodynanischo iollonon: atioino -z ng i.v. (tijdons ECG-
iogistiatio.
- Indion onvoldoondo olloct ovoilog not caidioloog lohandoling not lv. iso-
ionalino, doanino ol (tijdolijko aconakoi.
FIGUUR 8.q..z DIAGNOS1ISCH SCHFMA BRFFD QRS-COMPLFX 1ACHCARDIF
Breed QRS-complextachy-
cardie {QRS duur > zo msec)
Regelmatig oF onregelmatig?
Onregelmatig
BoezemFbrilleren
Atriale Futter]atriale tachycardie
met variabele geleiding en:
- bundeltakblok
- anterograde geleiding via
accessoire bundel
Regelmatig
op Av-relatie?
}a oF onbekend
QRS-morFologie precordiaal
Nee
A sneller dan v
Atriale tachycardie]
atriale Futter
LB1B-patroon:
- R in v
> o msec
- R tot nadir S in v

> 6o msec
- qR oF qS in v
6
v1
RB1B-patroon:
- qR, Rs oF Rr
in v
- Hartas +o tot
-o
v1
Precordiaal:
- Concordant
- Geen R]S-patroon
- Begin R tot nadir
> oo msec
v1
1ypisch RB1B oF
LB1B
Sv1
v sneller dan A
v1
QRS-complex als bij sinus-
ritme? Zo ja, overweeg:
- Sv1 en aberrantie
- antidrome AvR1
vagale
manoeuvre
oF adenosine
Ferder inFarct oF
hartziekte? Zo ja,
waarschijnlijk v1
Grote blok: 200ms, kleine
blok: 40ms=0,04s
6z
6
CARDIOLOGIF
1otaa| atrioventricu|air b|ok
BeIeid]behandeIing
- Atioino, zio sinusliadycaidio.
- Ovoilog not caidioloog voidoio lohandoling (isoionalino i.v. o,o-o,o g]
kg]nin i.v. o goloido van do vontiikollioquontio on ovt. aconakoi.
ReFerenties
- Blonstin-Lundquist C, ot al. Guidolinos loi tho nanagonont ol ationts with suiavon-
tiiculai aiihythnias. Ciiculation. zoo,o8:8;-o.
- Biugada P, ot al. Wido QRS tachycaidia. Ciiculation. ,8:oq-.
- Fustoi V, ot al. ACC]AHA]ESC Guidolinos loi tho nanagonont ol atiial hliillation.
Ciiculation. zoo,oq:z8-o.
- Ganz L, ot al. Suiavontiiculai tachycaidia. N Engl J Mod. ,z:oz-;.
- Kalloisch SJ, ot al. Dilloiontiation ol aioxysnal naiiow QRS conlox tachycaidias
using tho z-load oloctiocaidiogian. J An Coll Caidiol. ,z:8-.
- Mangiun JM, ot al. Tho ovaluation and nanagonont ol liadycaidia. N Engl J Mod.
zooo,qz:;o-.
- Manning WJ, ot al. Caidiovoision lion atiial hliillation without iolongod anticoagu-
lation with uso ol tiansosohagoal ochocaidiogiahy to oxcludo tho iosonco ol atiial
thionli. N Engl J Mod. ,z8:;o-;.
- Voiockoi A, ot al. Alication ol a now algoiithn in tho dilloiontial diagnosis ol wido
QRS conlox tachycaidia. Eui Hoait J. zoo;,z8:8-ooo.
- Wollons HJ, ot al. Tho ECG in onoigoncy docision naking. z
nd
Ed. Philidolhia: WB
Saundois, zooo.
- Zios DP, ot al. ACC]AHA]ESC zooo guidolinos loi nanagonont ol ationts with von-
tiiculai aiihythnias and tho iovontion ol suddon caidiac doath. J An Coll Caidiol.
zooo,q8:ozq;-qo.
8.y Digita|isschema (sne|j
Op|aaddosis {voor alle patienten hetzelFde)
- o, ng digoxino in nin i.v. insuiton, govolgd dooi iodoio q uui o,z ng i.v.
tot , ng olaaddosis is loioikt ol,
- o, ng digoxino i.v. govolgd dooi o,z ng .o. iodoio o uui tot , ng olaad-
dosis is loioikt.
- Bij lichaansgowicht < oo kg olaaddosisvoinindoiing tot -,z ng
ovoiwogon.
Onderhoudsdosering
o,z ng oi dag, dosoiing aanasson lij lichaansgowicht < ;o kg (ninus o,oz
ng, looltijd > ;o jaai (ninus o,oz, gostooido nioilunctio (schatting doon, do
dosoiing lij (iotoininalo nioiinsulhcintio is o,ooz ng oi dag.
Cuvc:
- Factoion dio govoolighoid vooi ol siogols van digoxino kunnon voihogon: nioi-
lunctiostooinis, oinstigo lovoilunctiostooinis, hyothyioodio, acuto hyoxonio,
oloktiolytalwijkingon (hyokalinio, hyonagnosinio, loaaldo nodica-
nonton als kinidino, -llokkois, voiaanil, aniodaiono.
- Gonoosniddolon dio do digoxinosiogol voilagon: colostyianino, noonycino,
sullasalazino, lonytono, antacida.
- Digoxino is gocontia-indicooid lij: z
o
-giaads AV- ol tiilasiculaii llok, kanoi-
tachycaidion, wolll-aikinson-whitosyndioon, ongocoiiigooido hyokali-
onio.
- Bij voinoodon digoxino-intoxicatio (lv. dooi alwijkond ECG on]ol iitno-
stooinis:
- diioct stoon van digoxino,
- coiiigooi oloktiolyton indion alwijkond (K, Mg,
- vooikon iikkols (lodiust.
ReFerenties
- Digoxin: now answois, now quostions. Lancot. 8,q:;.
- Gills CR, ot al. ABC ol hoait lailuio. Managonont: digoxin and othoi inotioos. BMJ.
zooo,zo:q-8.
6
vASCULAIRF GFNFFSIUNDF
g. vascu|aire geneeskunde
g. Hypertensieve crisis
A|gemeen
Hypertens|e|e cr|s|s
Einstigo voihoging van do llooddiuk, noostal SBP ~ zzo nnHg on]ol DBPzo
o nnHg (stijging ton ozichto van uitgangswaaido sons lolangiijkoi dan
alsoluto waaido, dio woidt goconlicooid dooi acuto on]ol iogiossiovo tokonon
van hyoitonsiovo oigaanschado (hoisonon, hait, nioion, gioto lloodvaton ol
ogon. Dooislaggovond vooi do snolhoid van handolon dio nodig is lij oon hyoi-
tonsiovo ciisis, is niot hot llooddiuknivoau zoll naai hot al ol niot aanwozig zijn
van acuto on]ol iogiossiovo tokonon van oigaanschado.
Do hyoitonsiovo ciisis woidt ondoivoidoold in hyoitonsiol soodgoval
(onoigoncy (lv. aoitadissoctio, hyoitonsiovo oncolaloathio, oclansio, acuto
links docononsatio coidis waailij llooddiukdaling linnon onkolo ninuton
tot nax. oon uui noodzakolijk is not i.v.-niddolon, on in hyoitonsiovo uigontio
(uigoncy (allo ovoiigo conditios van oigaanschado als nicioangioathio, ionalo
ciisis lij scloiodoinio, giaad-III]IV-lundus waailij do llooddiuk ovoi nooidoio
(- uion not oialo niddolon diont to woidon voilaagd. Vooi loido govallon goldt
dat oon to snollo daling van do llooddiuk (> z% oi dag in noosto govallon
diont to woidon voinodon.
Hypertens|e|e encejalopatb|e
Einstigo hyoitonsio goaaid gaando not sul hoid, convulsios, dolioi zondoi
andoio ooizaak (CVA, sulaiachnodalo llooding, TTP-HUS.
Mal|gne bypertens|e
Einstigo voihoging van do llooddiuk (noostal > zo nnHg diastolisch not
lilatoiaal lloodingon on]ol oxsudaton (giaad III not ol zondoi ailoodoon
(giaad IV.
M|croang|opatb|scbe benolyse
Coonls-nogatiovo honolyso in hot kadoi van naligno hyoitonsio goaaid
gaando not liagnontocyton on oon voihoogd LDH (dd TTP-HUS: noostal vool
liagnontocyton, in iincio goon iotinalo alwijkingon.
66
6)
Anamnese
Goiicht o syntonon assond lij do hyoitonsio zoll (hooldijn, visusstooi-
nisson, nissolijkhoid, liakon, caidiovasculaiio conlicatios (dysnou, ijn o
do loist, ijn tusson do schoudoilladon, coiolialo conlicatios (convulsios,
voiandoido gonoodstoostand, sul hoid, uitvalsvoischijnsolon on ondoiliggondo
ooizaak (thoiaioontiouw, nioiziokton, diogoliuik, cocano]anlotaninon,
oialo anticoncotiva, NSAID`s on ovoiigo nodicatio.
Blooddiuk links on iochts, soulos on ulsatios, cioitoion on oodoon, nouio-
logischo voischijnsolon.
Hl, tionlocyton, liagnontocyton, cioatinino, Na, K, LDH, hatoglolino, ovt.
CK on CK-MB.
- Uiino: sodinont, oiwit (ook kwantitatiol, ovt. toxicologisch ondoizook.
- ECG: ischonio, inlaict, LVH.
- X-thoiax: coigiootto, vullingstatus.
- Consult oogaits vooi lunduscoio, nouioloog lij voidonking hyoitonsiovo
oncolaloathio ol CVA ol sulaiachnodalo llooding, caidioloog lij voidonking
caidialo ischonio]inlaict.
Fundoscoio is van lolang vooi hot ondoischoid tusson oinstigo hyoitonsio
on hyoitonsiovo uigontio, ondat lij oon hyoitonsiovo uigontio onano on
socihoko lohandoling noodzakolijk is. Tovons kan lundusscoio dilloiontiion
tusson hyoitonsiovo ciisis]oncolaloathio on aandooningon dio ovonoons oon
ostoiiouio loukoncolaloathio kunnon voiooizakon (TTP-HUS, SLE, loaaldo
nodicatio on waailij oon andoio lohandoling iinaii is gondicooid. In allo
andoio govallon van hyoitonsiovo ciisis is do lohandoling niot al hankolijk van
do ooghoolkundigo lovindingon.
Aanvullond ondoizook naai tokonon van acuto oigaanschado indion siako van:
- zooi stoik voihoogdo llooddiuk (> zzo]zo nnHg, tonzij atint dit in hot
voilodon ioods had,
- llooddiuk < zzo]zo nnHg, naai godocunontooido ioconto stoiko llood-
diukstijging,
- iodoio hyoitonsio > qo]o not klachton ol lovindingon lij lichanolijk
ondoizook assond lij hyoitonsivo ciisis.
8ehande|ing
- Paiontoialo llooddiukvoilaging not o% van MAP, tonzij andois aangogovon,
o oon lowaakto unit (MC, CCU ol IC. Zio talol .a on .l vooi kouzo van
nodicatio on dosoiingon.
- Indion stioolwaaido loioikt insluion van oialo nodicatio lij vooikoui
loginnon not calciunantagonist (uitzondoiing ionalo ciisis lij scloio-
doinio: is good to conlinoion on voistooit voidoio diagnostiok hot ninst.
- Voidoi ondoizook naai socundaiio ooizakon lij onlogioon hyoitonsiovo
ciisis woidt aangoiadon, ondat vakoi oon ooizaak (o.a. nioiaitoiiostonoso
woidt govondon.
- Einstigo hyoitonsio zondoi oigaanschado: oialo (thuisnodicatio.
Bohandoling conloin CBO-iichtlijn 'Caidiovasculaii iisiconanagonont
zooo`]'Euiooan Socioty ol HyoitonsionEuiooan Socioty ol Caidiology
Guidolinos loi tho nanagonont ol aitoiial hyoitonsion zoo`. Idontihcooi
nogolijk uitlokkondo lactoion (lv. ijn, iotontiollaas.
- In goon goval nilodiino sullinguaal wogons iisico o ongocontiolooido
llooddiukdaling on CVA.
- Hyoitonsiovo uigontio: catoiil z, ng indion na uui goon olloct
catoiil z ng, indion na z uui goon olloct lalotalol zoo ng, indion na
z uui goon olloct qoo ng lalotalol, indion na z uui goon olloct nilodi-
ino OROS o ng indion goon olloct ninoxidil zo ng, zo nodig na q-o
uui hoihalon. Indion goon olloct ovoiwoog i.v.-nodicatio.
ReFerenties
- CBO-iichtlijn Diagnostiok, lohandoling on zoig vooi atinton not oon loiooito.
Utiocht: Nodoilandso Voioniging vooi Nouiologio, zoo8.
- Davios BA, ot al. Piovalonco ol ionovasculai hyoitonsion in ationts with giado III oi
IV hyoitonsivo iotinoathy. N Engl J Mod. ;,o:z;-8.
- Elliott WJ. Hyoitonsivo onoigoncios. Ciit Caio Clin. zoo,;:q.
- Joint National Connittoo. Tho sovonth iooit on iovontion, dotoction, ovaluation, and
tioatnont ol high llood iossuio. JNC ;, zoo.
- NIV-iichtlijn Hyoitonsiovo ciisis. Alhon aan don Rijn: Van Zuidon Connunications
B.V., zoo.
- Svotkoy LP, ot al. Sinilai iovalonco ol ionovasculai hyoitonsion in soloctod llacks and
whitos. Hyoitonsion. ,;:o;8-8.
- Vaion J, ot al. Tho diagnosis and nanagonont ol hyoitonsivo ciisos. Chost.
zooo,8:zq-z;.
- Vaughan CJ, ot al. Hyoitonsivo onoigoncios. Lancot. zooo,o:q-;.
68
6
1ABFL .A IFUZF vAN MFDICA1IF BI} HPFR1FNSIFvF CRISIS
Indicatie 1ermi[n da|ing Eerste keuze A|ternatieF
Aortadissectie Onmiddellijk,
streeF SBP < zo
Nitroprusside en
esmolol
Labetolol
Hypertensieve
crisis bij coronaire
ischemie]astma
cardiale {zie aldaar)
Onmiddellijk Nitroglycerine Nitroprusside,
enalaprilaat
Hypertensieve ence-
Falopathie
Onmiddellijk Labetalol Nitroprusside,
nicardipine,
urapidil
Hypertensieve
crisis bij adrenerge
over stimulatie
{pheochromo cytoom,
cocane, X1C, cloni-
dine-onttrekking)
Onmiddellijk Fentolamine Labetalol, nitro-
prusside, vermijd
monotherapie
-blokker
Hypertensieve crisis
in de zwangerschap]
eclampsie
Onmiddellijk Ietanserin i.o.m.
gynaecoloog
Nicardipine oF
labetalol
Hypertensieve crisis
bij sclerodermie
Onmiddellijk Labetalol in
combinatie met
ACF-remmer {bv.
captopril)
Nitroprusside in
combinatie met
ACF-remmer
Frnstige hypertensie
{SBP > zzo oF DBP
zo) bij intracerebrale
bloeding oF inFarct
uur, langzaam
met -% laten
dalen
Labetalol Nitroprusside
1rombolytische
therapie bij hersen-
inFarct en hypertensie
uur, streeF
bloeddruk <
8]o mmHg
`
Labetalol Nitroprusside
Maligne hypertensie
{met oF zonder
microangiopathische
hemolyse)
Fnkele uren Nitroprusside Labetalol
Gead||seerde bebandel|ng |olgt de consensus |an CBO (uuu.CBO.nl, r|cbtl|jn 'D|agnost|ek,

bebandel|ng en zorg |oor pat|enten net een beroerte', zoo8).
1
A
B
F
L

B

I
F
U
Z
F

v
A
N

D
O
S
F
R
I
N
G
F
N

B
I
}

H
P
F
R
1
F
N
S
I
F
v
F

C
R
I
S
I
S
M
e
d
i
c
a
t
i
e

D
o
s
i
s
8
e
g
i
n
D
u
u
r
8
i
[
w
e
r
k
i
n
g
e
n
C
o
n
t
r
a
-
i
n
d
i
c
a
t
i
e
s

N
i
t
r
o
p
r
u
s
s
i
d
e

N
O
-
d
o
n
o
r
,

d
i
r
e
c
t
e

v
a
s
o
d
i
l
a
t
a
t
i
e
o
,
g
]
k
g
]
m
i
n
,

m
e
t

o
,
g
]
k
g
]
m
i
n

v
e
r
h
o
g
e
n

p
e
r

m
i
n

{
m
a
x
.

g
]
k
g
]
m
i
n
)
D
i
r
e
c
t
-
z

m
i
n
C
y
a
n
i
d
e

i
n
t
o
x
i
c
a
t
i
e
`

L
e
v
e
r
-

e
n

n
i
e
r
-
i
n
s
u
F
F
-
c
i
e
n
t
i
e

{
r
e
l
a
t
i
e
F
)
L
a
b
e
t
a
l
o
l
{
1
r
a
n
d
a
t
e
Q
)

g
e
c
o
m
-
b
i
n
e
e
r
d
e

o
-

e
n

-
b
l
o
k
k
e
r
B
o
l
u
s
:

o
,
z
-
o
,

m
g
]
k
g

e
l
k
e

m
i
n

t
o
t

s
t
r
e
e
F
-
w
a
a
r
d
e

{
m
a
x
.

z
o
o

m
g

a
l
s

b
o
l
u
s
)
,

a
l
t
e
r
n
a
t
i
e
F

v
o
o
r

b
o
l
u
s
:

z
-
q

m
g
]
m
i
n
,

t
o
t

g
e
w
e
n
s
t
e

e
F
F
e
c
t
,

v
e
r
v
o
l
g
e
n
s

c
o
n
t
i
n
u

-
z
o

m
g
]
u
u
r
o

m
i
n

-
6

u
u
r
B
r
a
d
y
c
a
r
d
i
e

{
o
o
k

F
o
e
t
a
a
l
)

C
O
P
D
,

z
e
-
g
r
a
a
d
s

A
v
-
b
l
o
k
,

s
i
c
k

s
i
n
u
s
,

l
i
n
k
e
r
v
e
n
t
r
i
k
e
l
F
a
l
e
n
N
i
t
r
o
g
l
y
c
e
r
i
n
e
N
O
-
d
o
n
o
r

d
i
r
e
c
t
e

v
a
s
o
d
i
l
a
t
a
t
i
e
-
z
o
o

g
]
m
i
n
,

g
]
m
i
n

v
e
r
h
o
g
e
n

p
e
r

m
i
n

m
i
n

m
i
n
F
s
m
o
l
o
l

{
B
r
e
v
i
b
l
o
c
Q
)
-
b
l
o
k
k
e
r
B
o
l
u
s
:

o
,

m
g
]
k
g

t
o
t

s
t
r
e
e
F
w
a
a
r
d
e
,

v
e
r
v
o
l
-
g
e
n
s

o
-
o
o

g
]
k
g
]
m
i
n
-
z

m
i
n
o
-
z
o

m
i
n
B
r
a
d
y
c
a
r
d
i
e
Z
i
e

l
a
b
e
t
a
l
o
l
F
e
n
t
o
l
a
m
i
n
e
{
R
e
g
i
t
i
n
e
Q
)
o
-
b
l
o
k
k
e
r
o
,
,
o

m
g
r
]
u
u
r

n
a

b
o
l
u
s

v
a
n

z
-

m
g
r

i
.
v
.

z
o

n
o
d
i
g

h
e
r
h
a
l
e
n

n
a

o
-

m
i
n
-
z

m
i
n

m
i
n
1
a
c
h
y
c
a
r
d
i
e
H
a
r
t
F
a
l
e
n
,

m
y
o
c
a
r
d

i
s
c
h
e
m
i
e
I
e
t
a
n
s
e
r
i
n
e
{
I
e
t
a
n
s
i
n
Q
)

g
e
c
o
m
-
b
i
n
e
e
r
d
e

-
H
1
-

e
n

o
-
b
l
o
k
k
e
r
B
o
l
u
s
:

o

m
g
,

h
e
r
h
a
l
e
n
i
e
d
e
r
e

o
-
z
o

m
i
n

t
o
t

g
e
w
e
n
s
t
e

e
F
F
e
c
t
,

m
a
x
.

8
o

m
g
,

s
t
a
r
t
d
o
s
e
r
i
n
g

q

m
g
]
u
u
r

e
n

n
a

i
e
d
e
r
e

b
o
l
u
s

v
e
r
h
o
g
e
n

m
e
t

z

m
g
]
u
u
r
,

m
a
x
.

o

m
g
]
u
u
r
`
`
B
o
l
u
s

m
g
,

h
e
r
h
a
l
e
n

n
a

m
i
n
,

m
a
x
.

o

m
g
,

a
l
t
e
r
n
a
t
i
e
F

v
o
o
r

b
o
l
u
s
:

m
g
]
m
i
n

t
o
t

g
e
w
e
n
s
t
e

e
F
F
e
c
t
,

o

m
g
]
u
u
r

b
i
j

o
v
e
r
i
g
e

s
i
t
u
a
t
i
e
s
-
z

m
i
n
1
a
c
h
y
c
a
r
d
i
e
z
e
-
g
r
a
a
d
s

A
v
-
b
l
o
k
,

b
r
a
d
y
c
a
r
d
i
e

<

o

b
p
m
,

l
a
n
g

Q
1
-
s
y
n
d
r
o
o
m
C
y
a
n
|
d
e
-
|
n
t
o
s
|
c
a
t
|
e

b
|
j

n
|
t
r
o
p
r
u
s
s
|
d
e

|
s

a
j
b
a
n
k
e
l
|
j
k

|
a
n

d
e

d
u
u
r

e
n

b
o
o
g
t
e

|
a
n

n
|
t
r
o
p
r
u
s
s
|
d
e
t
o
e
d
|
e
n
|
n
g

e
n

|
a
n

d
e

k
l
a
r
|
n
g

d
o
o
r

l
e
|
e
r

e
n

n
|
e
r
e
n
.

B
|
j

b
o
g
e

d
o
s
|
s

e
n
o
j

l
a
n
g
d
u
r
|
g
e

t
o
e
d
|
e
n
|
n
g

(
>

z

d
a
g
e
n
)

o
|
e
r
u
e
e
g

t
o
e
|
o
e
g
e
n

|
a
n

t
b
|
o
s
u
l
j
a
a
t

|
n

e
e
n

|
e
r
b
o
u
d
|
n
g

|
a
n

+
o
.
+

(
o
o

n
g

t
b
|
o
s
u
l
j
a
a
t

|
o
o
r

o

n
g

n
|
t
r
o
p
r
u
s
s
|
d
e
)

o
n
d
e
r

c
o
n
t
r
o
l
e

t
b
|
o
c
y
a
n
a
a
t
s
p
|
e
g
e
l
s
.
B
|
j

(
p
r
e
-
)
e
c
l
a
n
p
s
|
e

o
j

H
E
|
P
P
-
s
y
n
d
r
o
o
n
.

b
e
b
a
n
d
e
l
|
n
g

d
|
e
n
t

|
o
o
r
a
j

t
e

u
o
r
d
e
n

g
e
g
a
a
n

d
o
o
r

p
l
a
s
n
a
|
o
l
u
n
e
-
e
s
p
a
n
s
|
e

n
e
t

o
o

n
l

c
o
l
l
o
d
a
l
e
-
o
p
l
o
s
s
|
n
g
.
)o
)
g.z veneuze trombo-embo|ie: trombosebeen
Anamnese]|ichame|i[k onderzoek
Asocihok on niot sonsitiol, dus lij voidonking is aanvullond ondoizook noodzako-
lijk. Bij oon klinischo voidonking o DVT diont lij vooikoui do klinischo loslis-
iogol volgons Wolls to woidon goliuikt (zio talol .za on hguui .z. Mot dozo
loslisiogol kan oon schatting woidon gonaakt van do kans o DVT. Hot is voilig
on lij laagiisicoatinton (< z unton o Wolls-scoio on oon noinalo D-dinooi do
diagnoso DVT to voiwoion on oon ochogiaho van hot loon achtoiwogo to laton.
Hl, tionlocyton, APTT, PT, lovoion nioilunctio, lloodgioo (indion onlokond
on D-dinooi. Tionlohliosciooning is niot gondicooid ondat dit goon conso-
quontios vooi do lohandoling(sduui hoolt. Bij oon onuitgolokto tionloso is
hot loalon van hot luus anticoagulans on anticaidioliino antistollon (IgG
on IGM gondicooid.
Radiodiagnostisch onderzoek
- Coniossio-ochogiaho. Pas o: lij syntonatischo kuitvono tionloso on
asyntonatischo ioxinalo DVT is do sonsitivitoit looikt (oo-;o%. Echtoi,
lij oon noinalo D-dinooitost on lago Wolls-scoio kan do hoihaalocho achtoi-
wogo woidon golaton.
- Flologiaho lij onintoiiotooilaio uitslag on]ol voidonking gosolooido
lokkon vono DVT.
- Bij iocidiol DVT: indion in ooidoio laso do coniossio-ochogiaho is gonoi-
nalisooid, kan lovonvoinoldo stiatogio not hoihaaldo ochogiaho woidon
govolgd, Indion niot gonoinalisooid: oon toonano van do onvang van do
tovoion aangodano vono van ton ninsto q nn t.o.v. do noost ioconto ocho-
giaho wijst o oon iocidiol DVT. Indion onlokond: ologiaho. Bij aanwij-
zingon vooi longonlolio: zio ..
8ehande|ing
- Goon dwingond vooischiilt lodiust, nolilisoion o goloido van klachton.
- Thuislohandoling is nogolijk nits atint hioitoo in staat is, thoiaiotiouw
on aloit lij conlicatios zal zijn on INR-contiolo (on do dag not dosooiad-
vios OAC is gowaailoigd. Modicatio: ongoliactionooido hoaiino ol LMWH
1ABFL .zA vFLLS-SCORF BI} DIFPvFNFUZF 1ROMBOSF
Aanwezigheid maligniteit punt
Zwelling kuit > cm t.o.v. asymptomstisch been, gemeten o cm
onder tuberositas tibiae
punt
Collaterale oppervlakkige venen {geen varices) punt
Pitting oedeem van symptomatisch been punt
Zwelling van het gehele been punt
Lokale pijn in het gebied van het diepveneuze systeem punt
Immobilisatie {paralyse, parese oF recent gipsverband aan het
been)
punt
Bedrust > dagen oF grote operatie < q weken punt
Alternatieve diagnose -z punten
Beoordel|ng. < z punten DvT onuaarscb|jnl|jk, ~ z punten DvT
uaarscb|jnl|jk
... punten totaal
verdenking op diepveneuze trombose
Ilinische beslisregel {vells-score)
< z
D-dimeer
oo g]l
Geen diepveneuze
trombose
> oo g]l
~ z
Fcho been
FIGUUR .z ILINISCHF BFSLISRFGFL BI} DIFPvFNFUZF 1ROMBOSF
Cave. bij patinten met hoge D-dimeer en]ol een hoge WeIIs-score en een
normaIe echo is het gendiceerd om de echo binnen week te herhaIen
)z
)
on OAC. Do hoaiino]LMWH noot nin. dagon woidon gogovon on nag as
woidon gostot als do INR nin. z dagon in do thoiaoutischo iango is (INR
z,o-,o.
- LMWH is ooisto kouzo, vooial lij thuislohandoling ol (kans o snol ontslag.
I.g.v. hoog lloodingsiisico on cioatininoklaiing < o nl]nin voidiont
hoaiino i.v. do vooikoui (nakkolijk couoion on koito t
.
- LMWH (in ziokonhuis ol thuis: lv. Fiaxiaiino
Q
ol Fiaxodi
Q
s.c., dosoiing
al hankolijk van gowicht van atint:
- < o kg: z dd 8oo EH Fiaxiaiino
Q
ol dd ;ooo EH Fiaxodi
Q
,
- o-;o kg: z dd ;oo EH Fiaxiaiino
Q
ol dd qoo EH Fiaxodi
Q
,
- > ;o kg: z dd ;ooo EH Fiaxiaiino
Q
ol dd zoo EH Fiaxodi
Q
,
- goon APTT-contiolo, wol oonnaal oi wook tionlocytoncontiolo (hoa-
iino-gonducooido tionlocytoonio (alloon lij vooitgozotto LWMH-
lohandoling.
- Ongoliactionooido hoaiino (in ziokonhuis: hoaiino i.v., stait lolus ooo E
(= nl, govolgd dooi on o zo IU]uui. o uui na stait van on ooisto
APTT-contiolo on hoaiinodosis aanasson, zoals in talol .zl, oonnaal oi
wook tionlocytoncontiolo (hoaiinogonducooido tionlocytoonio.
- Vitanino-K-antagoniston:
- Aconocounaiol: dd aconocounaiol oiaal. Staiton: dag : o ng, dag z:
q ng, dag : z ng, daaina o goloido van INR. Stiool-INR: z-.
- Foniocounon: dd loniocounon oiaal. Staiton: dag : q tallotton a
ng, dag z: z tallotton a ng, dag on oina: contiolo on dosoiing o
goloido van INR.
- Bij oudoion ol atinton not oon voihoogd lloodingsiisico diont do stait-
dosis van vitanino-K-anatagoniston to woidon voinindoid.
- Stait hoaiino]LMWH on aconocounaiol]loniocounon gozanonlijk, tonzij
oi oon hoog lloodingsiisico is.
- Schiijl na ciica z wokon olastischo stounkouson vooi (diukklasso III toi
iovontio osttionlotischo vonouzo insulhcintio.
ReFerentie
- Hiish J, ot al. Hoaiin and low noloculai woight hoaiin. Chost. 8,q:Sq8.
g. veneuze trombo-embo|ie: |ongembo|ie
A|gemeen
Longonlolio on DVT zijn voischillondo klinischo uitingon van dozolldo ziokto.
Zijn niot sonsitiol on asocihok. Dus lij oon voidonking is aanvullond
ondoizook noodzakolijk. Ook hioi goldt dat do klinischo loslisiogol van Wolls
goliuikt diont to woidon on do waaischijnlijkhoid van longonlolio vast to
stollon.
1ABFL .zB DOSFRINGSSCHFMA ONGFFRAC1IONFFRDF HFPARINF
AP11-ratio
-
Aanpassing hepa-
rinedosis in IU]uur
Extra Nieuwe AP11
< , + o IU]uur Bolus ooo IU Na 6 uur
,-, + oo IU]uur - Na 6 uur
,-z,o - - volgende dag
z,o-z, - o IU]uur - volgende dag
z,-,o - oo IU]uur Pomp o min stilzetten Na 6 uur
> ,o - o IU]uur Pomp 6o min stilzetten Na 6 uur
Geneten /PTT gedeeld door u|tgangs-/PTT oj nornaaluaarde-/PTT.

1ABFL . vFLLS-SCORF BI} LONGFMBOLIF
Ilinische tekenen van trombosebeen {min. zwelling en pijn bij
palpatie)
punten
Longembolie waarschijnlijker dan alternatieve diagnose punten
HartFrequentie groter dan oo bpm , punt
Immobilisatie oF operatie in q vooraFgaande weken , punt
Dv1 oF longembolie in voorgeschiedenis , punt
Hemoptoe punt
Maligniteit {tot 6 maanden na laatste behandeling, oF tijdens
palliatie)
punt
Beoordel|ng. punten longenbol|e onuaarscb|jnl|jk, > punten
longenbol|e uaarscb|jnl|jk
... punten totaal
)q
)
Zio DVT, not zo nodig lloodgasanalyso, D-dinooi (volgons CBO-iichtlijn zoo.
- Algonoon: X-thoiax (asocihok: noostal noinaal, sons inhltiaton, atoloctaso,
dialiagna-olovatio, louiavocht on ECG (noostal noinaal ol asocihok, sons
P-ulnonalo, RBTB ol iochtoiasdiaai, S in I, Q in III, nog. T in III.
- Socihok:
- D-dinooi noinaal in conlinatio not lago klinischo waaischijnlijkhoid
(Wolls-scoio q unton (zio talol on hguui .: longonlolio uitgosloton:
goon antistolling.
- D-dinooi voihoogd on]ol klinischo waaischijnlijkhoid nodoiato ol high
(Wolls-scoio > q unton: siiaal CT (liolst nultiiow dotoctoi CT.
- Altoinatiovo stiatogio: oilusio on ovt. vontilatiolongscan (vontilatioscan
alloon zinvol lij oon ton ninsto sognontaal oilusiodoloct. Bij high io-
lalility V]Q-scan, ol oon non-high iolalility longscan not alwijkondo
ochogiaho van do loonvonon is diagnoso longonlolio gostold, lij non-high
iolalility scan not noinalo ochogiaho van do loonvonon: ulnonalis
angiogiaho ol CT-scan, tonzij contia-indicatios: nioi insulhcintio, alloigio
vooi contiastnodiun.
- Toi ovoiwoging: ochocaidiogian lij aangotoondo longonlolio
(iochtoivontiikol dislunctio, tiicuidaliskloinsulhcintio, a. ulnonalis diuk
on]ol honodynanischo instalilitoit.
8e|eid]behande|ing
- Bohandold nooton woidon atinton not:
- sognontalo on]ol sulsognontalo longonlolio o siiaal CT,
- high-iolalility longscan,
- non-high scan on DVT o ochogiaho van do loonvonon,
- a. ulnonalis angiogian assond lij longonlolio.
- Goon dwingond vooischiilt lodiust, nolilisoion o goloido van klachton.
- Zuuistol on ijnstilling o indicatio.
- Hoaiino ol LMWH not vitanino-K-antagoniston (zio .z. Hoaiino ol
LWMH kan woidon gostait lij hogo voidonking o longonlolio (klinischo
loslisiogol > q unton ol alnoinalo D-dinooitost, vitanino-K-antagoniston
as staiton nadat diagnoso longonlolio is lovostigd.
- Filiinolytica ovoiwogon lij honodynanischo instalilitoit on]ol oinstigo ios-
iiatoiio insulhcintio.
- tPA oo ng: o ng als i.v.-lolus in -z nin, govolgd dooi i.v.-inluus van
o ng in z uui. Bij lichaansgowicht < o kg: totalo dosis nax. , ng]kg.
Altoinatiovon (dosoiingon hliinolytica zoals voinold in hot Fainacothoiaou-
tisch Konas:
- uiokinaso qooo U]kg in nin, dan qooo U]kg oi uui goduiondo z-zq
uui,
- stio tokinaso zo.ooo E i.v. in o nin olaaddosis, daaina oo.ooo EH]
uui i.v. goduiondo zq uui.
ReFerenties
- CBO- iichtlijn zoo Diagnostiok, iovontio on lohandoling van vonouzo tionlo-onlolio
on socundaiio iovontio van aitoiilo tionloso. Alhon aan don Rijn: van Zuidon Con-
nunications B.V., zoo.,
- Chiistohoi Study invostigatois. Diagnostic nanagonont ol clinically susoctod
ulnonaiy onlolisn with clinical docision iulo, D-dinoi tost and holical CT. Chiisto-
hoi Study invostigatois. JAMA. zooo, z: z-;.
- Goldhaloi SZ. Pulnonaiy onlolisn. N Engl J Mod. 8,:.
- Kiui M, ot al. Diagnostic stiatogios loi oxcluding ulnonaiy onlolisn in clinical
outcono studios. Ann Int Mod. zoo, 8:q.
- Wolls PS, ot al. Evaluation ol D-dinoi in tho diagnosis ol doo voin thionlosis. N Engl
J Mod. zoo,q:zz;.
FIGUUR . ILINISCHF BFSLISRFGFL
verdenking op longembolie
Ilinische beslisregel {vells-score)
q
D-dimeer
oo g]l
Geen longembolie
> oo g]l
> q
Spiraal-C1
)6
))
BLOFDINGFN
g.q Cebarsten aneurysma aorta abdomina|is
Anamnese
Pijn in do luik (oigastiio on (laag in do iug, do liozon ol zolls do tostos, iocont
ol oiacuut ontstaan, lijkt sons o nioistoonkoliok. Initilo iosontatio sons
ook syncoo ol onvoiklaaido hyotonsio. Algonono anannoso: caidiaal on]ol
ulnonaal goconionittooid (van lolang vooi oon ovt. ooiatio? Lozo aandiang
(lij iotiooiitonoalo llooding.
Klanno, angstigo indiuk. Hyotonsio, tachycaidio (cuvc: lij iotiooiitonoalo
lloodingon kan ook oon (aiadoxo liadycaidio lostaan. Pulsoiondo zwolling
in luik? Poiiloio ulsatios alwozig?
Kiuisllood, Hl, loukocyton, tionlocyton, Na, K, cioatinino, APTT, PTT.
- Soodochogiaho van do luik ol ovt. sood-CT-scan (indion honodynanisch
staliol: dianotoi aoita, aanwijzingon vooi iutuui on iotiooiitonoalo
llooding, andoio alwijkingon dio do klachton voiklaion (lv. nioistonon ol
-inlaict.
- Soodconsult chiiuig]anosthosist.
- ECG on X-thoiax.
8e|eid]behande|ing
- Bohandoling als voilloodingsshock (zio o..
- Acuto ooiatio-indicatio.
ReFerenties
- Blankonstoijn JD. Bohandoling van aldoninalo anouiysnata Nod Tijdschi Gonooskd. zoo
Ai ,q;(q:o-qq.
- Einst CB. Aldoninal aoitic anouiysn. N Engl J Mod. ,z8:o;.
- Vliot JA van do, ot al. Aldoninal aoitic anouiysns. Lancot. ;,q:8o.
o. 8|oedingen
o. verb|oedingsshock
IndeIing (naai godiag haitlioquontio on llooddiuk
Stadiun I % alnano lloodvoluno Haitlioquontio (ols (T,
llooddiuk = (!
Stadiun II o% alnano lloodvoluno Haitlioquontio (ols !,
llooddiuk !
Stadiun III iiiovoisilolo shock Haitlioquontio (ols TT,
llooddiuk TT
Anamnese
Bloodingslaats (lij inwondig lloodvoilios dikwijls niot duidolijk, lv. gastio-
intostinaal, iotiooiitonoaal, kloino lokkon? Stollingsdoloct? Modicijnon:
counaiino, LMWH, salicylaton, ontasacchaiido, tionlocyton-GPIIl]IIIa-
iocotoionlindoi. Antihyoitonsiovo]anti-anginouzo nodicatio (lonvloodt
cononsatio

nochanisnon lij shock nadolig?
Blood uit oiihcia ol wondon. Cuvc: honatonon on otochin. Moostal koudo,
lloko, klanno huid, sons tachynoo, oniust on]ol voiwaidhoid. Aitoiilo hyo-
tonsio: SBP < o nnHg ol lois voilaagd ton ozichto van hot vooi do atint
noinalo llooddiuknivoau.
Cuvc:
- Ontliokon van oon snollo haitlioquontio lij oon atint not aitoiilo hyo-
tonsio on oon llooding loit vooi oon oinstigo shock!
- Ciiculatoiio conditio niot alloon loooidolon naai alsoluto llooddiuk, naai
vooial naai konnoikon van lloodsonloo (lowustzijn, huid, diuioso via
llaaskathotoi.
Bloodgioo on kiuisllood, Hl (natigo wooigavo van actuolo situatio, stolling
(tionlocyton, APTT]PTT, uioun, cioatinino, lloodgasanalyso, lactaat.
)8
)
BLOFDINGFN
Goiicht o lokalisatio van do llooding. Bij onduidolijko iinaiio lloodingslion
ocho luik]lokkon inclusiol iotiooiitonoun, ondoscoisch ondoizook tiactus
digostivus (wannooi lij lloodvoilios oi anun on honodynanischo instalili-
toit do laats van llooding onduidolijk is ooist oosolago-]gastio-]duodonoscoio,
indion nogatiol govolgd dooi coloscoio.
8e|eid]behande|ing
- Twoo goodo gioto oiiloio inluson.
- Voluno-oxansio goiicht o hot z.s.n. loioikon van oon aanvaaidlaio
llooddiuk (inlusio kathotoi not giootst nogolijko dianotoi ios. nooidoio
kathotois, lij oinstigo shock dikko contialo lijn: lasna-oxandoi (lv. Golo-
lusino
Q
in alwachting van gokiuist llood tot MAP > o nnHg.
- Bij dioigondo voillooding ongokiuist O Rh-nogatiol oiytiocytonconcontiaat.
- Stollingsalwijkingon coiiigoion (zio o.z on o.q.
- Indion nogolijk lokalo lohandoling llooding.
- Niots .o.
Cuvc:
- Bij nassalo tianslusios (> q litoi in < uui lotton o ontstaan van tionl-
oonio, stooinis lasnatischo stolling (voilios van stollingslactoion, activatio
stolling, hyocalcinio (dooi als anticoagulans aan ackod colls toogovoogdo
citiaat, iatiogono hyothoinio (lloodioducton konon uit koolcol!.
- Wannooi do lohandoling stait in do shockioon, goldt aldaai do iotocollaiio
ALS-lonadoiing:
- ooist z litoi o,% Nacl]glucoso %, govolgd dooi:
- litoi lasnavoivangniddol, on daaina:
- ooist ackod colls, daaina z ESDEP] ackod colls, on ton slotto ESDEP]
ackod coll, na o ackod colls o E tionlocytonsusonsio.
- Plasnavoivangniddol: Gololusino
Q
ol Haos-Stoiil
Q
o% (HES zoo]o,o, oon
zak van oo nl lovat q nnol]l Na on Cl, gn Ca, on Elohaos
Q
o% (HES
zoo]o,oz. Goon gioto hoovoolhodon golo lij nioiinsulhcintio on lij gioto
hoovoolhodon HES voislochtoit do stolling.
- Bij oinstig lloodvoilios noont hot lulloiond voinogon van Hl al sanon not
aitoiilo ondoivulling giotoio kans o lactaatacidoso.
ReFerenties
- Baskott PJ. Managonont ol hyovolaonic shock. BMJ. o,oo:q.
- Lioshout JJ van. Hyotonsio. In: Gans ROB, ot al (ods. Consultatiovo Inwondigo Gonoos-
kundo. od. Houton: Bohn, Staou & Van Loghun, zooq:zoz-8.
- Vatnoi SF, ot al. Caidiovasculai contiol nochanisns in tho conscious stato. N Engl J
Mod. ;,z:;o.
o.z Hemorragische diathese e.c.i.
Anamnese
- Blooding tiiviaal ol oinstig (llooding coioliaal, aldoninaal, in halsgoliod ol
vooitgoschiodon gowiichts- ol sioillooding?
- Blooding dooi gogonoialisooido aandooning (nooi laatson ol dooi lokaal
(vasculaii iolloon (n laats?
- Bloodingon na ooidoio ingioon (tandhoolkundo, KNO otc.?
- Piinaiio honostasostooinis (diioct ol socundaiio (lasnatischo]hliinolyti-
scho stolling stooinis (na intoival -o dagon?
- Aandooning oilolijk (laniliaii vooikonon, lovonslang lostaand ol voiwoivon
(goassociooid not ziokto, vitanino-K-dohcintio, nodicatio (asiiino!,
alcohol, tiauna otc.?
Vitalo aianotois. Ecchynoson, ooivlakkigo honatonon, otochin
(iinaiio honostaso? Haonaithios, sioizwolling, dioo honatonon (socun-
daiio honostaso? Voidoi toloangictasion, atioho, wondjos, asoct littokons.
Algonoon lichanolijk ondoizook naai nogolijk ondoiliggondo athologio.
- Scioonond ondoizook: Hl, tionlocyton, uitstiijkjo, lovoion nioilunctio,
APTT, PTT, zo nodig lloodingstijd (in ovoilog.
- Socihok stollingsondoizook gondicooid indion:
- alloon APTT voilongd (o.a. lij honohlio-A on -B. Cuvc: hoaiinocontani-
natio. Indion ooidoi noinalo APTT: nongiool uitvooion (: nongon van
lasna van atint on noinaallasna: do APTT noinalisooit lij lactoido-
hcintio on llijlt voilongd lij aanwozighoid ionnondo antistol, zoals lij
voiwoivon honohlio,
- alloon PTT voilongd (o.a. lij vitanino-K-dohcintio,
- APTT on PTT voilongd (o.a. lij lovoilalon, goliuik counaiinos,
8o
8
BLOFDINGFN
- lloodingstijd > o nin lij noinaal aantal tionlocyton on Ht (o.a. lij
tionloathio, M. von Willoliand. Cuvc: vaatalwijkingon ol oodoon
ondoiain,
- scioonond ondoizook noinaal on stoiko aanwijzingon vooi voihoogdo lloo-
dingsnoiging, dan M. von Willoliand-diagnostiok (ovt. not lactoi XIII ono
oz-antilasninoloaling.
O indicatio (ovt. ocho lij dioo honatonon, CT-coioliun.
8e|eid]behande|ing
- Bij lokaal vasculaii iolloon lokalo lohandoling (ovoihochton, scloiosoion,
Songostan
Q
otc..
- Bij gogonoialisooid iolloon al hankolijk van oinst on ooizaak van do
llooding:
- {crnstigc) trcnbcputnic: dosnoiossino = DDAVP (= Miniin
Q
ol Octostin
Q

o, g]kg, in o nl NaCl o,% in o nin i.v., niot lij acuut coionaiisyn-
dioon ol io-toininalo nioiinsulhcintio. Cuvc: hyotonsio, llooddiuk
voivolgon. DDAVP kan na z uui nnaal woidon hoihaald (daaina goon
olloct nooi. Evt. lij oinstigo lloodingon tionlocytontianslusio,
- crnstigc trcnbcpcnic: tionlocytontianslusio,
- juctcrdcjcicntic: lij niot-oinstigo lloodingon on dohcintio van vitanino-
K-al hankolijko lactoi (II, VII, IX, X vitanino-K govon, ovt. DDAVP]
dosnoiossino, voiooizaakt ioloaso van lactoi VIII on vWF uit vasculaii
ondothool, lij oinstigo lloodingon sulotio al hankolijk van ooizaak
(ESDEP, lactoi VIII, lactoi IX, Honato-P, PPSB.
- Bij slijnvlioslloodingon tianoxaninozuui (Cyklokaion
Q
, q dd oo-ooo
ng. Contia-indicatio: DIC ol (nacioscoischo honatuiio.
- Bij antistol togon lactoi VIII ol lactoi IX: altijd ovoilog stollingsconsulont]
intoinist-honatoloog.
- Modicatio dio van invlood is, couoion on]ol aanasson.
- Ondoiliggondo ziokto lohandolon.
- Zo nodig lloodtianslusio.
ReFerentie
- Mannucci PM, ot al. Honostatic diugs. N Engl J Mod. zoo;,o:zo-.
o. DiFFuse intravasa|e sto||ing
A|gemeen
- Systonischo stollingsactivatio not als govolg tionlotischo olstiuctio van nid-
dolgioto on kloino vaatjos ( oigaanlalon on t.g.v. consuntio tionloonio on
lago concontiatios stollingslactoion ( llooding.
- DIC is goon ziokto dio o zichzoll staat, naai oon syndioon dat altijd
socundaii aan oon ondoiliggondo ziokto is.
Diagnose
Do diagnoso DIC nooton woidon ovoiwogon lij atinton not oon ondoiliggondo
ziokto waaivan lokond is dat dozo kan loidon tot DIC (talol o.a in conlinatio
not alwijkondo stollingstoston on tionlocytoonio ol dalond tionlocytonaantal
(> o%.Tovons kan siako zijn van voihoogdo hliinoal liaakioducton on lago
lasnaconcontiatios van antitionlino (on iotono-C. Vooi do diagnoso DIC
kan hot algoiitno in talol o.l woidon goliuikt.
1ABFL o.A ONDFRLIGGFNDF OORZAIFN vAN DIC
- Sepsis]ernstige inFecties {bacterieen, virussen en andere micro-organismen)
- 1rauma {bv. politrauma, neurotrauma, vetembolie)
- Orgaandestructie {bv. ernstige pancreatitis)
- Maligniteiten:
- solide tumoren
- myelo-]lymphoproliFerative maligniteiten
- Obstetrische calamiteiten:
- amnionvochtembolie
- abruptio placentae
- vasculaire aFwijkingen:
- Iasabach-Merrittsyndroom {grote hemangiomen)
- aneurysmata
- Frnstig leverFalen
- Frnstige toxische oF immunologische reacties:
- slangenbeet
- partydrugs {bv. amFetamine)
- transFusiereacties
- transplantaataFstoting
Disseminated intravaculair coagulation
Diffuse intravasale stolling
8z
8
BLOFDINGFN
8ehande|ing
- Bohandoling van hot ondoiliggondo lijdon.
- Ondoistounondo lohandoling kiozon i.o.n. intoinist]honatoloog ol stollings-
aits, on kan lostaan uit:
- lasna- on tionlocytonsulstitutio lij atinton not oinstig lloodvoilios
ol not oon voihoogd iisico o lloodingsconlicatios, hioilij kan naai oon
tionlocytonaantal > o x o
]l, on oon APTT]PT < , x do noinaalwaaido

woidon gostioold,
- ioconlinanthunaan goactivooid iotono-C (Diotiocogin alla, Xigiis
Q
lij
DIC on oinstigo sosis (APACHE > z, dosis zq g]kg]uui (duui lohan-
doling o uui. Contia-indicatios zijn golijktijdigo antistolling on oinstigo
tionlocytoonio (< o x o
]l.
Cuvc:
- Goon tianoxaninozuui (lij oon AML M kan dit wol on is lij lloodingon ook
zinnig ol PPSB (lovoidoit stollingsactivatio.
- Eon gunstig olloct van hoaiino lij atinton not DIC is in gocontiolooido
klinischo ondoizookon nooit aangotoond. Thoiaoutischo dosoiing van
hoaiino is alloon gondicooid lij atinton not aangotoondo tionlo-onlo-
lion ol uitgolioido hliinodoositio, zoals uiuia lulninans ol ischonio
van do oxtionitoiton.
ReFerenties
- Lovi M, ot al. Dissoninatod intiavasculai coagulation. N Engl J Mod. ,q:8o.
- Lovi M. Cuiiont undoistanding ol dissoninatod intiavasculai coagulation. Bi J
Haonatol. zooq,zq(:o;-;o.
- Tayloi FBJ, ot al. Towaids dohnition, clinical and laloiatoiy ciitoiia, and a scoiing syston
loi dissoninatod intiavasculai coagulation. Thionl Haonost. zoo,8o:z;-o.
o.q 8|oeding bi[ antisto||ing
Anamnese
- Ovoidosoiing: dosoiingslout, intoicuiionto ziokto, intoiactio not andoi
gonoosniddol (o.a. analgotica]antiogistica, anticonvulsiva, antiliotica.
- Conoiliditoit: DIC, ITP otc.
- Locus ninoiis iosistontiao (tiauna, ulcuslijdon, vaatanonalion otc..
Vitalo aianotois.
APTT, PTT ol (lij goliuik oialo antistolling INR, Hl on tionlocyton (o
indicatio stollingslactoion on lloodingstijd. Cuvc: andoio stollingsstooinisson
dan t.g.v. antistolling.
O indicatio (ovt. ocho lij dioo honatonon, CT-coioliun.
8e|eid]behande|ing
/cetylsal|cylzuur
- Acotylsalicylzuui loidt tot iiiovoisilolo ionning van cyclo-oxygonaso. Dit
loidt tot llokkoiing van tionloxaansynthoso on daainoo ionning van do
laatjosaggiogatio. Vollodigo ionning vindt al laats lij oon dosoiing van
o ng daags.
1ABFL o.B SCORINGSSS1FFM vOOR DIC
. Risk assessment: Does the patient have a underlying disorder known to be asso-
ciated with overt DIC? IF yes: proceed, IF no: do not use this algorithm,
z. Order global coagulation tests {platelet count, prothrombin time, Fbrinogen,
soluble Fbrin monomers or Fbrin degradation products)
. Score global coagulation test results:
- platelet count {> oo = o, < oo = , < o = z)
- elevated Fbrin-related marker {e.g. soluble Fbrin monomers]Fbrin
degradation products)
{no increase: o, moderate increase: z, strong increase: )
- prolonged prothrombin time {< sec = o, > sec but < 6 sec = , > 6 sec = z)
- Fbrinogen level {> .o g]l = o, < .o g]l = )
q. Calculate score
. IF ~ : compatible with overt DIC, repeat scoring daily IF < : suggestive {not
aFFrmative) For non-overt DIC, repeat next -z days
Cave: voor bbrinegereIateerde marker: Iees D-dimeerwaarde (> x bovenste rele-
rentiewaarde is sterk verhoogd, tussen bovenste relerentiewaarde en x normaaI-
waarde is matig verhoogdj.
idiopath trombopenisch purpura
8q
8
BLOFDINGFN
- Couoion in niot-acuto situatios: ;-o dagon vooi do ingioo stoon not
nodicatio.
- Sulacuto sitatios: lij oon niot-oloctiovo ooiatio, waailij lokalo honostaso
nogolijk is, voidiont hot do vooikoui dagon not do ingioo to wachton.
- Acuto situatios: wannooi wachton niot nogolijk is, kan lij do inloiding dosno-
iossino (DDAVP o,-o,q ug]kg woidon toogodiond. Al hankolijk van hot
loloo van do ooiatio kan na z on zq uui na do ooiatio nognaals DDAVP
woidon gogovon. Do noosto ooiatios kunnon ochtoi ondoi asiiino woidon
uitgovooid. DDAVP voilotoit do adhosio van lloodlaatjos aan hot ondothool
on voikoit daainoo do lloodingstijd. Nouiochiiuigischo ingioon, ooiatios
in hot hoold-halsgoliod on lovoi- ol nioilioton waailij goon honostaso
vuo kan woidon voikiogon, voinon oon uitzondoiing. Indion do ingioo niot
kan woidon uitgostold, diont oiiooiatiol tionlocytontianslusio to woidon
gogovon.
v|tan|ne-k-antagon|sten (counar|neder||aten)
- Aconocounaiol hoolt oon t
van 8-z uui on hoolt na stakon oon woiking van

z dagon. Foncoiounon hoolt oon t
van oo uui on is na stakon goduiondo

-z wokon woikzaan. Do lonodigdo dosis vitanino-K hangt al van do INR-
waaido, van do indicatio on to couoion on van do stioolwaaido van do INR.
Eon hogo INR luiton do stioolwaaido zondoi aanwozighoid van llooding kan
not - ng vitanino-K woidon lohandold. Bij actiovo llooding diont do INR
in iodoi goval < ,; to zijn.
- Niot-lovonslodioigondo situatios: ng vitanino-K oiaal ol i.v. Vitanino-K
na oialo toodioning is as nax. olloctiol na zq uui, waailij hot zq-q8 uui
woikzaan is. Bij honiocounon diont vitanino-K-toodioning to woidon
hoihaald, gozion do lango t. On dozo iodonon is hot noodzakolijk do INR
ol PT lij aconocounaiol goduiondo q dagon on lij loncoiounon goduiondo
z wokon to contioloion. I.v.-toodioning van vitanino-K voivioogt hot nax.
olloct not z uui. Bij onanostooinis (lv. galwogolstiuctio is oialo vita-
nino-K nindoi woikzaan.
- In oinstigo situatios diont vitanino-K to woidon gogovon in conlinatio not
goactivooid iotionlinoconloxconcontiaat (vioistollingslactoionconcontiaat
ol PPSB godosooid naai golang do voilonging van do INR on hot gowicht van
do atint. Hot olloct is onniddollijk on kan dooi hoihaling van do INR ol PT
woidon gocontiolooid.
- PPSB is iolatiol gocontia-indicooid lij atinton not oon voihoogd iisico o
tionloso ol dilluso intiavasalo stolling. In oinstigo situatios zal dit iisico
nooton woidon algowogon togon hot to voiwachton vooidool. Als iina altoi-
natiol kan vois lovioion lasna woidon toogodiond. Dit couooit ook diioct
hot antistollingsolloct.
- Do woiking van counaiinodoiivaat kan langoi aanhoudon dan hot olloct
voiooizaakt dooi do intoivontio not vitanino-K toi couoiing. Daaion
diont toodioning van vitanino-K, zokoi lij goliuik van loniocounon, zooi
langduiig to woidon gocontinuooid. Bij oon alsoluto indicatio vooi anti-
stolling kan oiiooiatiol hoaiino i.v. in thoiaoutischo dosoiing woidon
gogovon on z- uui ioooiatiol woidon gostaakt. Als altoinatiol kan thoia-
outisch LMWH woidon gogovon, dit diont zq uui ioooiatiol to woidon
gostot. Staiton van antistollingsthoiaio na do ooiatio, lij vooikoui >
z uui ostooiatiol. i.o.n. do chiiuig. Ei lostaan alsoluto on iolatiovo
indicatios vooi ovoiliuggingsthoiaio not antistolling. Voidoi woidt hot
lloodingsiisico van do ooiatio on van do atint noogowogon in do loslis-
sing ovoi hot antistollingsloloid. Eonduidigo litoiatuui ovoi dit ondoiwoi
ontliookt voolal.
Ongejract|oneerde bepar|ne
- Do t
van ongoliactionooido hoaiino is ciica
-z uui on noont too not do

dosis.
- Niot- ol sul-acuto situatios: hoaiino stakon.
- Acuto situatios (lovonslodioigondo ol intiacianilo llooding: hoaiino snol
couoion not iotaninosullaat. Iodoio o ng iotaninosullaat (o ng]
nl couooit ooo EH hoaiino. In do iogol woidt hot aantal EH hoaiino,
gogovon in do laatsto z uui, gocouooid. Do nax. dosoiing iotaninosullaat
is o ng. Mot APTT kan hot olloct woidon gocontiolooid.
|aagnolecula|rgeu|cbtbepar|ne
- Do t
van LWMH ligt iond do -q uui, lohalvo tinzaaiino (-z uui.

- Als antidotun kan iotaninosullaat woidon gogovon. Echtoi, dit is alloon
aitiool woikzaan ondat zolls lij hogo dosos iotaninosullaat do anti-Xa-
activitoit van LMWH nax. vooi o% woidt gonoutialisooid. Dosoiingsadvios,
al hankolijk van hot laatsto tijdsti van toodioning van LMWH: z-o ng
iotanino.
Zo nodig diont non lloodtianslusios too on goolt, indion nogolijk, lokalo lohan-
doling not lv. hliinolijn.
86
8)
BLOFDINGFN
ReFerenties
- Hiish J, ot al. Hoaiin and low noloculai woight hoaiin. Chost. 8,q:Sq8.
- Lovino MN, ot al. Honoiihagic conlications il anticoagulant tioatnont. Chost.
8,q:S.
- Lovi M. Enoigoncy iovoisal ol antithionlotic tioatnont. Intoi Enoig Modicino.
zoo,q(z:;-q.
- Ciowthoi MA, ot al. Low-doso oial vitanin K iolially iovoisos ovoi-anticoagulation duo
to wailaiin. Thionl Haonost. 8,z8:;-o.
o.y. Epistaxis (neusb|oedingj
Anamnese
Aanloiding? Boloo? Vakoi? Honoiiagischo diathoso? Modicijngoliuik?
Lokalo insoctio on contiolo ciiculatio. Blooddiuk.
Zo nodig stolling (zio o.z.
8e|eid]behande|ing
- Gool lij oon ondoiliggondo honostaso-alwijking socihoko lohandoling.
- Lokalo xylonothazolino-alicatio.
- Consult KNO lij oisistoiond lloodon.
o.6 8|aasb|oeding
A|gemeen
Eon llooding in do llaas hoolt, als allo uiologischo lloodingon, hot nadool dat
do 'wond` zich in oon nat niliou lovindt, waaidooi honostaso woidt voitiaagd.
Daainaast kan olstiuctio not yolun]uiotoistuwing on]ol llaasiotontio
ontstaan dooi stolsols.
Anamnese
Nog golast? Asoct (holdoi iood nog actiovo llooding? Stolsols (kunnon
olstiuctio on iotontiollaas govon? Piodisonoiondo lactoion (iadiothoiaio,
uiinowoginloctios, llaastunoion, stollingsstooinisson, anticoagulantia, cyclo-
loslanido? Pijn in do llaasstiook? Pijn lij lasson (ijn ast lij stoon, coius
alionun, ontstoking? Uiologischo ingioon]lohandolingon? Pancioastians-
lantatio not llaasanastonoso (honoiiagischo cystitis?
Blaasdoning? Pijnlijko nioilogos? Pijnlijko iostaat?
Echogiaho van nioion on llaas: dilatatio yola]uiotois, stolsols in llaas, uiino-
iotontio?
8e|eid]behande|ing
- Ruin inluus]vool diinkon.
- Goon tianoxaninozuui toodionon i.v.n. kans o stolsolvoining.
- Consult uioloog vooi voidoi loloid.
ReFerenties
- Paola AS. Honatuiia: ossontials ol diagnosis. Hos Piact. o,:q;.
- Sutton JM. Evaluation ol honatuiia in adults. JAMA. o,zo:zq;.
8
LONGGFNFFSIUNDF
. Longgeneeskunde
A|gemeen
Dyspncu: klacht dio do atint aangoolt (suljoctiol. Asocton: inaioiiato,
unoxoctod, thioatoning.
Distrcss: n ol nooi van ondoistaando voischijnsolon]syntonon dio do aits
waainoont (oljoctiol:
Ccnpurtincntcn: lij stooinisson in oxygonatio on]ol vontilatio is oon stooinis
in n ol nooi van ondoistaando conaitinonton van hot iosiiatoiio systoon
aanwozig:
- Adoncontiun (lv. ovoidosis oiaton.
- Innoivatio (lv. hogo dwaislaosio, syndioon van Guillain-Baii.
- 'Kooi`: thoiaxskolot on dialiagna (lv. addoithoiax, sioivoislaois,
nyoathio.
- Luchtwogon (lv. astna, COPD.
- Intoistitiun (lv. loginnond longoodoon, longhlioso.
- Vaatconaitinont: a.ulnonalis, caillaiion, longvonon (lv. ulnonalo
hyoitonsio, caillaiiitis, ulnonaiy vono-occlusivo disoaso.
. Respiratoire insuFhcientie
Type |
Gosolooido hyoxonio (= aitilo iosiiatoiio insulhcintio (PaO
z
voilaagd.
Ooizakon:
- Dillusiostooinis
- Shunt
- Vontilatio-oilusio wanvoihouding (noost vooikonondo ooizaak
- FiO
z
voilaagd (< o,zo
- Tachynoo
- Hyoinoo
- Nousvlougolon
- Cyanoso
- Tiansiioion
- Oniust
- Tachycaidio
- Bowustzijnsdaling
- Angst
- Intiokkingon
- Paiadoxo adonha-
ling
o
LONGGFNFFSIUNDF
Cuvc:
- Van hyoxonio in do zin van oon voilaagd O
z
-contont is siako lij oon
oinstigo anonio on als Hl zich niot kan lindon aan O
z
zoals lij CO-intoxi-
catio (PaO
z
kan dan vollodig noinaal zijn!.
- Einst llijkt uit iogiossiovo hyoxonio (ondanks toonano 'adondiivo` (adon-
lioquontio]tougvoluno dat in ooisto instantio aanloiding goolt tot daling
PaCO
z
, in twoodo instantio oloond PaCO
z
on toonano van distioss als
tokonon van uitutting.
8ehande|ing
- FiO
z
voihogon (> o,zo dooi oxtia O
z
toodionon:
- O
z
-nousliil z-q l]nin. o goloido van O
z
-satuiatio (> o% on kliniok]
distioss,
- ovt. vontinask (FiO
z
: o,q ol o,o not qo ios. oo% O
z
.
- Bij uitutting]toonano distioss intuloion on loadonon not FiO
z
> o,o.
- Ooizaak (lv. nounonio, sosis, ARDS z.s.n. lohandolon.
Type ||
Hyoicanio on hyoxonio (= totalo iosiiatoiio insulhcintio (PaCO
z
voihoogd
on PaO
z
voilaagd.
A|gemeen
- Ooizaak PaCO
z
-stijging is alvoolaiio hyovontilatio. Dit goolt oi dohnitio
aanloiding tot alvoolaiio hyoxio on diontongovolgo, ook lij noinalo dillusio
on noinalo V]P-voihouding (= noinalo A-a giadint, tot voilaagd PaO
z
.
- Moostal is tyo II hot govolg van oon zooi uitgosiokon vontilatiooilusiowan-
voihouding zoals gozion lij oinstig COPD, vaak in do voin van sulacuto voi-
slochtoiing van ioods lostaando chionischo iosiiatoiio insulhcintio ('acuto
on chionic`.
Anamnese
Vooigoschiodonis (COPD, alloigion, hooston, sutun, iokon, slaaanoo
(slaastooinisson, snuikon, ovoidag sonnolont, sodativa, alcohol, nouionuscu-
laiio ziokton, honoto?
Angst, voiwaidhoid, sulhoid, cona, nouiologisch ondoizook, adonoxcuisio (thoiax-
wand, dialiagna, huladonhalingssioion, tionnolstokvingois, nicotinovlokkon,
olositas.
8ehande|ing
- Extia O
z
o goloido van zuuistolsatuiatio (> o% on aitoiilo lloodgasanalyso.
Cavo: gool uit angst vooi adondoiossio (on PaCO
z
-stijging niot to woinig O
z
!
- Bij (natigo iosiiatoiio acidoso on nog holdoi lowustzijn: ovoiwoog NIPPV.
Ovoilog not longaits on]ol intonsivist. Cuvc: dozo lohandoling kan o
soodovang on o zaal woidon toogoast.
- Bij oinstigo iosiiatoiio acidoso on oinstigo distioss (n.n. lowustzijnsdaling:
ovoiwoog intulatio on loadoning. Donk hioilij aan oon ovt. lostaando lohan-
dolingslooiking dio lij atint, lanilio ol lohandolaai lokond is. Ovoilog zo
nodig not longaits on]ol intonsivist. Bij onduidolijkhoid on inninont ovoi-
lijdon: intuloion!
- Bij dilluso oxiiatoiio lionchusolstiuctio: gool naxinalo lionchusvoiwij-
dondo thoiaio (zio .. Gool diuiotica (zio 8. lij voidonking lijkonondo
acuto linksdocononsatio.
- Bij zuivoio hyovontilatio (zio conaitinonton, vaak nouionusculaii:
ovoiwoog IC-onano toi lowaking]ovt. intulatio.
ReFerenties
- Alou-Shala N, ot al. Enoigoncy nanagonont ol acuto asthna. Mod Clin Noith An.
o,8o:o;;.
- ATS statonont. Standaids loi diagnosis and caio ol ationts with chionic olstiuctivo
ulnonaiy disoasoCOPD. An J Rosii Ciit Caio Mod. ,z:S;;-zo.
- Sialakas MM, ot al. Otinal assossnont and nanagonont ol chionic olstiuctivo
ulnonaiy disoaso (COPD. A consonsus statonont ol tho Euiooan Rosiiatoiy Socioty.
Eui Ros J. ,8:8.
.z Adu|t respiratory distress syndrome
A|gemeen
Eon syndioon not:
- Distioss
- Hyoxonio niot ioagoiond o oxtia O
z
-toodioning
- Piogiossiovo dilluso alvoolaiio voidichtingon o X-thoiax t.g.v. voihoogdo
caillaiidooilaatlaaihoid
(Heterojanamnese
z-;z uui tovoion uitlokkondo noxo (lv. tiauna, sosis, nounonio, asiiatio,
inhalatiogasson, nassalo lloodtianslusio, oclansio, ancioatitis, ost hait-long-
nachino.
z
LONGGFNFFSIUNDF
- Distioss (zio hooldstuk .
- Rozig sutun.
- Bij auscultatio sons woinig lovindingon ol dilluso cioitatios.
- Aitoiilo lloodgasanalyso
- Kwokon: llood x, sutun, uiino
- X-thoiax
- ECG
8ehande|ing
- O
z
oxtia (zio ..
- Onano o IC.
- Bij uitutting on]ol iogiossiovo distioss ioods o soodovang intuloion on
loadonon not PEEP on hogo FiO
z
.
- Bohandolon van uitlokkondo noxo o.n. antiliotica lij voidonking inloctio
(oxtiaulnonaal.
ReFerenties
- Waio LB, ot al. Tho acuto iosiiatoiy distioss syndiono. N Engl J Mod. zooo,qz:q.
- Wyncoll DL, ot al. Acuto iosiiatoiy distioss syndiono. Lancot. ,q:q;.
.. Exacerbatie chronic obstructive pu|monary disease
A|gemeen
- Toonano dysnou lij (noostal lokondo COPD.
- Uitlokkond, noostal (viialo luchtwoginloctio not toonano hoost on]ol
sutun ioductio.
- Moostal nog wol ioactio o lioquont goliuikto -ninotica.
- Vaak gostooido nachtiust.
- Matigo tot stoiko distioss.
- Thoiax in hyoiinatio, zacht adongoiuis, oxsiiiun stoik voilongd (sons
nauwolijks hooilaai, voisioid ihonchi on ioon.
- X-thoiax
- CRP, Hl, loukocyton, on dilloiontiatio, ninoialon, nioilunctio
- ECG
- Sutunkwook
8ehande|ing
- Bionchusvoiwijding: voinovolon sallutanol ( ng = nl on iiatioiun-
lionido (oo g = z nl not ultiasonovoinovolaai n.l.v. oislucht (o-8 l]nin.
Zo nodig na -o nin hoihalon. Altoinatiol: sallutanol zoo g dosisaiosol
n.l.v. vooizotkanoi on iiatioiunlionido qo g dosisaiosol n.l.v. vooizot-
kanoi.
- O
z
oxtia, zio ..
- Indion na uui voilotoid, ovoiwoog i.o.n. longaits atint iotoui naai huis
not oialo stoiodon (iodnisolon ; dagon o ng .o., voidullolon inhalatio-
stoiodon, ovt. antiliotica, zo nogolijk uitlioidon]voihogon lionchusvoi-
wijdois, oliklinischo contiolo lij longaits ovoi -z wokon. Cavo: instiuooi
atint on lanilio nauwkouiig, contiolo o adoquato inhalatiotochniok.
- Indion niot voilotoid:
- onano,
- O
z
,
- lionchusvoiwijding,
- i.v.-stoiodon (o ng iodnisolon]zq uui, inhalatiostoiodon tijdolijk sto,
wol snol hoivatton. Cuvc: iodnisolon woikt as na o uui,
- antiliotica: niot standaaid.
.q Astma-exacerbatie
A|gemeen
- Mild-natig: lohandolon als COPD-oxacoilatio (zio .. Ovoiwoog iok-
stioonnoting toi loooidoling van voilotoiing.
- Status astnaticus:
- sons zooi snol ontstano oxtiono lionchusolstiuctio, al dan niot na
iodionon (lv. toononondo -ninoticalohoolto, nachtolijko dysnou,
sons lij asiiino]NSAID-intoloiantio, zooi stoiko inhalatio-alloigoonox-
ositio ol in kadoi van analylactischo ioactio,
q
LONGGFNFFSIUNDF
- zooi stoiko distioss,
- ioagooit niot nooi o oigon -ninotica.
Anamnese
Vakoi idontioko aanval waaivooi IC-onano c.q. loadoning?
- Distioss zooi uitgosiokon.
- Zooi zacht tot sons viijwol ogohovon adongoiuis (silont chost.
- Exiiiun vaak niot to loooidolon.
8ehande|ing
- O
z
, zio ..
- Fioquont voinovolon sallutanol. Cuvc: tachycaidio is goon contia-indicatio, lij
gunstig olloct zal haitlioquontio vaak alnonon, contiolooi soiunkaliun.
- Piodnisolon o ng i.v. (olloct na o uui.
- Indion goon voilotoiing on]ol toonano distioss dan intuloion dooi anostho-
sist (zo nodig ioods o soodovang on onano o IC.
ReFerenties
- Alou-Shala N, ot al. Enoigoncy nanagonont ol acuto asthna. Mod Clin Noith An.
o,8o:o;;.
- Liwoith BJ. Tiotanont ol acuto asthna. Lancot. ;,o:8.
.y Hemoptoe
A|gemeen
- Ohooston van holdoiiood llood uit luchtwogon. Giootsto iinaiio govaai is
totalo iosiiatoiio insulhcintio.
- Blood uit KNO-goliod ol ioxinalo tiactus digostivus (kan lastig zijn: lv.
asiiatio van llood on voivolgons ohooston hioivan!.
Oorzaken
- Pnounonio
- Bionchustunoi
- Luchtwogontstoking (lv. octasion
- Longonlolio
- Doconatio coidis]nitiaalstonoso
- Tiauna
- Stollingsstooinis, iinaii,
voiwoivon, counaiinos
- Coius alionun
- Longalcos
- Vasculitis (lv. M. Wogonoi
- Vaatalwijking (lv. M. Rondu-Osloi
Anamnese]onderzoek
Goiicht o do dilloiontiaaldiagnoso. Zo nogolijk vaststollon van wolko zijdo
llood kont (anannostisch, auscultatoii, X-thoiax is van lolang atint o
aangodano zijdo loggon on llood laton uithooston (inschatting voluno lloodvoi-
lios, inslikkon llood goolt nissolijkhoid on liakon on daaidooi suggostio van
tiactusdigostivusllooding!.
Aitoiilo lloodgasanalyso, Hl, tionlocyton, APTT, PTT on kiuisllood.
- X-thoiax
- Hl, tionlocyton APTT, PT, INR, lovoiioovon, nioilunctio, kiuisllood
- ECG
8ehande|ing
- Nuchtoi houdon.
- Patint o zioko zijdo loggon.
- O
z,
zio ..
- Inluus.
- Luchtwog viij dooi uitzuigon (ovt. lionchoscoisch.
- Stollingscoiioctio.
- Evt. voinovolon xylonothazolino ( cc o,% on cc NaCl o,% via ultiasono
voinovolaai.
- Bij iogiossiovo distioss on inninont ovoilijdon intulatio (zo nodig ioods
o soodovang, donk aan ovt. lokondo lohandolingslooiking. Cuvc:
zonodig tulo dooischuivon tot vooilij hooldcaiina on alloon goodo long
loadonon.
6
)
LONGGFNFFSIUNDF
- Elko honoto is oon indicatio vooi ovoilog not longaits on lionchoscoio o
zo koit nogolijko toinijn. Hoo lodioigondoi hoo koitoi do toinijn, ovt. ioods
o soodovang.
ReFerenties
- Colico GL. Honotysis: Thioo quostions that can diioct nanagonont. Postgiad Mod.
o,oo:zz;.
- Joan-Batisto E. Ciitical assossnont and nanagonont ol nassivo honotysis. Ciit Caio
Mod. zooo,z8:oqz.
.6 Spontane pneumothorax
Anamnese
Moost lotosono nannon zo-o jaai, vaak iokois (goon duidolijko ooizaak:
'sontaan`.
- Distioss wissolt stoik, kan ontliokon.
- Aangodano thoiaxhollt staat 'uit`, toi laatso hyoisonoio oicussio on voi-
nindoid tot ogohovon adongoiuis.
- X-thoiax.
- Evt. aitoiilo lloodgasanalyso al hankolijk van distioss.
8ehande|ing
- Evt. O
z
.
- Aanliongon diain i.o.n. longaits.
- Bij sanningsnounothoiax: stoiko distioss not ciiculatoiio insulhcintio
dooi lolonnoido vonouzo toiugvooi naai hot hait: sooddiainago not dikko
(inluusnaald ovoi do
o
iil in do z
o
IC-iuinto nodioclaviculaii.
ReFerenties
- Bonso L. Sontanoous nounothoiax. Chost. z,o:8.
- Sahn SA, ot al. Sontanoous nounothoiax. N Engl J Mod. zooo,qz:8o8.
. Stridor
A|gemeen
- Hogo luchtwogolstiuctio not n.n. insiiatoiio adonlolonnoiing.
- Vaak snollo iogiossio (ninuton tot uion.
Oorzaken
- Coius alionun
- Analylaxio
- Eiglottitis
- Stonlandoodoon]tunoi
- Schildklioizwolling (lv. llooding in cysto
- Blooding in hals]lovonsto thoiaxaoitus
- Angioodoon dooi C-ostoiasodohcintio (zoldzaan
- X-thoiax
- X-tiachoa
- Scoio: KNO-]longaits
8ehande|ing (i.o.m. |ong- en]oF kNO-artsj
- Snollo analyso naai ooizaak staat vooio.
- Bij stoiko on snol iogiossiovo distioss zo nogolijk intuloion not dunno tulo
dooi anosthosist, indion onnogolijk noodtiachootonio dooi KNO-aits.
ReFerenties
- Ross DA, ot al. Acuto laiyngoal olstiuction. Lancot. q,qq:;q.
- Watson D. Managonont ol tho uoi aiiway. BMJ. o,qoo:88.
MAAG-DARM-LFvFRZIFI1FN
z. Maag-darm-|everziekten
z. Castro-intestina|e b|oeding
A|gemeen
Eon llooding hoog uit do tiactus digostivus kan zich uiton dooi honatonoso on]
ol nolaona, naai lij oon loiso llooding ook dooi iood llood oi anun. Molaona
lotokont dat do llooding al konstig is uit nous, slokdain, naag, dunno dain
ol iochtoihonicolon.
Anamnese
Ulcuslijdon in voilodon, alcohol, NSAID`s, luikchiiuigio, aoitaiothoso, lovoi-
lijdon, antistollinggoliuik.
Tachycaidio, shock. Stignata van chionisch lovoilijdon, ascitos, insoctio KNO-
goliod. Roctaal touchoi: nolaona, holdoi llood.
Hl (kan lij onano nog noinaal zijn, tionlocyton, INR (PT, APTT, lovoion-
zynon, uioun, cioatinino, Na, K. Bloodgioo, ihosuslactoi, kiuisllood.
- Gastioscoio (na stalilisatio atint:
- zo soodig nogolijk lij: shock, lovoilijdon, honatonoso, collas vooi
onano,
- in allo andoio govallon linnon zq uui.
- Bij lois ioctaal lloodvoilios (shock, collas ook altijd ooist gastioscoio. (Bij
o% van do atinton not ioctaal lloodvoilios is siako van oon hogo tiactus-
digostivusllooding. Indion goon locus govondon, dan coloscoio (na adoquato
vooiloioiding.
- Bij llooding on aoitaiothoso: aoitaduodonalo hstol, ovoiwoog CT-aldonon.
- Bij oisistoiondo lloodingon angiogiaho.
- Coloscoio lij vooikoui na goodo dainvooiloioiding.
- Vidoocasulo-ondoscoio, ovt. govolgd dooi dullollallonondoscoio lij lloo-
dingslocus in do dunno dain.
oo
o
8e|eid]behande|ing
- Good loond inluus, ovt. llood lostollon on zo nodig stait tianslusio, stolling
otinalisoion (zio hooldstuk z on .q.
- Niots .o.
- Hogo gastio-intostinalo llooding: diioct staiton not iotononionnoi
(onoiazol]antoiazol 8o ng i.v.-olaaddosis govolgd dooi oilusoi
8 ng]uui.
- Bij hyotonsio (zio ..
- Voidoi loloid al hankolijk van lovindingon lij gastioscoio ol coloscoio (zio
talol z.a.
1ABFL z.A FORRFS1-CLASSIFICA1IF vOOR ULCFRA
Forrest-type 1ype u|cus kans op recidieF b|oeding
zonder endoscopische therapie
I-a Arteriele spuiter 8o-o%
I-b Sijpelende bloeding o-o%
II-a Zichtbaar bloedvat o-6o%
II-b Adherent stolsel z-%
II-c Hematinebeslag op de bodem o-8%
III Schone ulcusbodem o-z%
Ulcus duoden|
- Endoscoischo thoiaio indion nogolijk lij actiovo llooding ol vissillo vossol.
- Contiolo ols on tonsio, lij atinton not conoiliditoit diont lowaking o do
IC ovoiwogon to woidon.
- Piotononionnoi i.v. ;z uui handhavon lij atinton not hoog iisico o
iocidiol llooding (Foiiost I on II-a, andois ovoi o dd qo ng .o.
- Bij hoog iisico o iocidiol llooding (Foiiost I on II-a chiiuig o do hoogto
liongon.
- Hoistait oialo vooding nadat atint zq uui honodynanisch staliol is
gollovon.
- !c|iccbuctcr py|cri-diagnostiok inzotton, indion ositiol ook oiadicoion.
- Ovoiwoog 'socond-look`-ondoscoio lij hoogiisicolloodingon (Foiiost I-a ol
lij twijlol ol do llooding is gostot.
- Indion llooding niot stot angiogiaho ol ooiatio.
Ulcus |entr|cul|
- Boloid als lij ulcus duodoni.
- Contiolo gastioscoio not lioton uit ulcus na onkolo dagon (uitsluiton
nalignitoit.
Mallory-ve|ss-|aes|e
- Endoscoischo lohandoling.
- Niots .o., na zq uui stait noinalo vooding.
- Goon PPI gondicooid.
Oesojagus|ar|ces
- Bij nassalo llooding, ovoiwoog intulatio vooial aan ondoscoio i.v.n. govaai
o asiiatio.
- Diioct staiton (ook lij voinoodon not octiootido (Sandostatino
Q
, o g lolus
i.v., daaina o g]uui goduiondo dagon ol sonatostatino (lolus zo g i.v.,
daaina o ng]zq uui goduiondo dagon.
- Endoscoischo thoiaio dooi iulloilandligatio ol dooi aothoxyscloiol- ol
histoaciyl-injoctios.
- Songstakon Blakonoio-lallon ol Linton-lallon alloon wannooi o andoio
wijzon goon lloodingscontiolo woidt loioikt. Ballon niot langoi dan zq uui
laton zitton. Na zq uui ondoscoischo contiolo.
- Bij lalon ondoscoischo thoiaio TIPS ovoiwogon (i.o.n. contiun.
- Altijd iolylactisch antiliotica staiton (lv. noioxacino z dd qoo ng .o.
goduiondo ; dagon.
- Na ondoscoisch thoiaio zq uui niots .o.: indion llooding gostot, stait
holdoi vlooilaai dioot, na q8 uui noinaal dioot.
- Lactuloso o dd nl in ooisto dagon.
- Stait socundaiio iolylaxo not ioianolol z dd qo ng tot z dd 8o ng (ol
dd 8o ng iotaid.
- Bij hoog iisico o iocidiol llooding (child-ugh B]C (talol z.l ol iod-walo
naikings o do vaiicos: in sosios on do -q wokon oloctiol iulloilandligatio
tot vaiicos zijn goiadicooid.
Maag|ar|ces
- Histoaciylinjoctio.
- Voidoi loloid als lij oosolagusvaiicos.
oz
o
|age traunat|scbe laes|e (tbernoneter)
Coagulatio ol injoctiothoiaio.
Henorroden
Bij gioto llooding iulloilandligatio dooi do ioctoscoo.
/ng|odysplas|een
Aigonlasnacoagulatio.
Colonpol|ep
Snaaioliooctonio.
Colontunor
Bij acuto llooding indicatio vooi soodooiatio.
D||ert|kelbloed|ng
- Alwachtond loloid (stot noostal sontaan, lago iocidiol kans.
- Bij oisistoion llooding: angiogiaho ol ooiatio.
ReFerenties
- Janos Y, ot al. Onoiazolo loloio ondoscoy in ationts with gastiointostinal llooding.
N Engl J Mod. zoo;,o(o:o-qo.
- Richtlijn NGMDL. Bloodingon tiactus digostivus. zoo.
z.z PerForatie
Oesojagusperjorat|e
Anamnese
Thoiaoutischo ondoscoio gohad (oosolagusdilatatio, ondoiothoso oosolagus?
Hovig liakon (looihaavosyndioon? Syntonon nodiastinitis: hovigo ijn o
do loist, dysnou, kooits.
Kooits, hyotonsio, tachycaidio, ovt. tachynoo, s.c. onlysoon in do hals on
louiavocht.
Loukocytoso, Hl, Ht.
- X-thoiax: voilioding nodiastinun, lucht in nodiastinun, s.c. on in do io-
voitolialo iuinto. Evt. louiavocht. Eon noinalo thoiaxloto sluit oon oilo-
iatio niot uit.
- X-oosolagus not watoiig contiast.
- CT van nodiastinun lij voidonking nodiastinaal alcos (lato nanilostatio.
8e|eid]behande|ing
- Bij vioogo hoikonning van iatiogono oiloiatio vaak consoivatiovo lohando-
ling nogolijk:
- niots .o.,
- inluus,
- antiliotica volgons vigoiond loloid,
- continuo suctio aan oon kathotoi not zijooningon toi hoogto van do oi-
loiatio goositionooid.
- Endoscoischo lohandoling van oiloiatio not clis ol ondoiothoso.
- Bij stoik gocontaninooid nodiastinun (sontano oiloiatio, lato hoikonning
on lij oiloiatio naai do louiaholto ol hot oiitonoun: acuto chiiuigio.
Maag- oj darnperjorat|e
Anamnese
Acuto hovigo ijn in do luik. Thoiaoutischo scoio gohad (ulcuslijdon, olio-
octonio?
1ABFL z.B CHILD-PUGHCLASSIFICA1IF vOOR FRNS1 LFvFRZIFI1F
Punten z
Bilirubine {mol]l) < - >
Albumine {g]l) > z8- < z8
INR < ,) ,)-z, > z,
FnceFalopathie - Mild Frnstig]comateus
Ascites - Mild Frnstig
-6 punten = graad /, een-tueejaarso|erle||ng +oo-6%, ,- punten = graad B, een-tueejaars-
o|erle||ng 8o-6o%, +o+ punten = graad C, een-tueejaarso|erle||ng -%.
oq
o
Tachycaidio, ovt. hyotonsio. Stillo luik. Dilluso oiitonoalo iikkoling.
Kooits.
Loukocyton, Hl, anylaso (dilloiontiaaldiagnoso: acuto ancioatitis.
- X-thoiax staand (ol X-luikovoizicht in linkoizijligging not hoiizontalo
stialon iichting: viij lucht ondoi dialiagnakoools?
- CT-aldonon indion X-thoiax]-luikovoizicht niots olovoit (sonsitiovoi lij
godokto oiloiatios.
- Consult chiiuig.
- Cuvc: lij voidonking oiloiatio nooit laiiun goliuikon on nooit ondo-
scoio!
8e|eid]behande|ing
Acuto laaiotonio.
ReFerenties
- Gottuntkkala SR, ot al. Enoiging ondoscoic otions in tho nanagonont ol osohagoal
loaks. Gastiointost Endosc. zoo,oz(z:z;8-8o.
- Kiov J, ot al. A nanagonont algoiithn loi oshagoal oiloiation. An J Suig.
zoo;,q(:o-o.
- Wu JT, ot al. Esohagoal oiloiations: Now oisoctivos and tioatnont. J Tiauna.
zoo;,o(:;-8q.
z. (Subjacuut |everFa|en
A|gemeen
Ontstaan van hoatischo oncolaloathio linnon ; dagon (hyoiacuut lovoilalon,
8-z8 dagon (acuut lovoilalon ol -z wokon (sulacuut lovoilalon na hot login
van do ictoius, lij oon atint not oon tovoion noinalo lovoilunctio.
Oorzaken
- Viialo hoatitis.
- Toxisch]nodicanontous (aiacotanol!, on voidoi o.a. INH, halothaan, NSAID`s,
divoiso antiliotica, anti-oilotica, addonstoolon (n.n. Ananita halloidos.
- Einstigo alcoholischo hoatitis.
- Shock (ischonischo hoatitis, vono-occlusiovo ziokto, ludd-chiaiisyndioon,
tiauna, HELLP]acuto latty livoi ol iognancy.
- Auto-innuun hoatitis.
- M. Wilson, honochionatoso.
- Ziokto van Woil (lotosiioso.
- Onlokondo ooizaak.
(Heterojanamnese
Vooigoschiodonis, duui on loloo van do ziokto (ictoius]oncolaloathio, loolgo-
woonton (iolatios, loioo, ioizon, watoicontacton, goliuik van gonoos- on gonot-
niddolon (uitdiaai aothook, sychosocialo situatio, lanilioanannoso.
Bij lichanolijk ondoizook lotton o ictoius, oncolaloathio, stignata van chionischo
lovoiziokto (sidoi naovi, oiythona alnaio, collatoialo vaattokoning, dozo nooton
lij acuut lovoilalon alwozig zijn, tokonon van honoiiagischo diathoso, kaysoi-
oischoi iingon.
- Hl, loukocyton, tionlocyton, Na, K, Ca, Mg, Cl, uioun, cioatinino, glucoso,
loslaat, allunino, lactaat, liliiulino, ASAT, ALAT, LDH, ganna-GT, AF, CPK,
annoniak, licailonaat, anylaso, liaso. Eiwitsoctiun, TSH. Aitoiilo lloodgas-
analyso, lactaat lij linnonkonst on na z uui. Stolling: APTT, PTT]INR, FV, VII,
ATIII on hliinogoon. Kiuisllood (lloodgioo, iosus, iiiogulaiio antistollon.
- Viiussoiologio (IgM antihoatitis-A-viius, HBsAg, IgM anti-HBc, anti-HCV,
antihoatitis-E-viius, hiv-status. Bloodkwokon. Auto-innuunsoiologio (ANA,
snooth nusclo antilody, innuunglolulinosiogols, aiacotanolsiogol,
coiuloslasnino, loiiitino, toxicologiosciooning. Zwangoischastost.
- X-thoiax, ECG.
- Echo-doloi lovonluik (Vonouzo on oitalo vaton oon? Flowiichting v.
oita? Tokonon van ciiioso? Giootto van lovoi on nilt? Ascitos? Collatoialon?
- Haitocho o indicatio.
- CT-aldonon not contiast.
- Consult nouioloog, consult oogaits lij atint < qo jaai (kaysoi-oischoi-
iing?.
o6
o)
8e|eid]behande|ing
- Ovoilog in vrccg studiun oon not oon tianslantatiocontia: LUMC, Eiasnus
MC, UMCG.
- Onano o aldoling not nauwgozotto klinischo on nouiologischo nonito-
iing, zokoi vanal giaad-z-oncolaloathio (zio talol z.a o ICU. Fioquonto
contiolo glucoso on oloktiolyton.
- Onano ICU lij iogiossiovo oncolaloathio ol cona, intulatio lij oncolalo-
athio giaad (n.l.t. invasiovo ICP-nonitoiing. Cuvc: conlicatios, alloon in
gosocialisooid contiun.
- Stiool MAP > oo nnHg, ICP < zo nnHg, CPP > o nnHg.
- Coiioctio van oloktiolyton (inclusiol Ca, Mg on zo nodig coiioctio glucoso
i.g.v. hyoglykonio.
- Bij nioilalon ol hoisonoodoon: CVVH (cavo: iovontio: voinijd noliotoxischo
nodicatio, ovt. MARS.
- Eon lolus nannitol zo% (o,- g]kg in o nin is gondicooid als do ICP
langoi dan nin > zo nnHg llijlt. Do toodioning kan woidon hoihaald
zolang do soiunosnolalitoit < zo nOsn]kg llijlt.
- Zuuiionning (antoiazol]onoiazol z dd qo ng.
- Bij vooikoui goon lactuloso .o., ovt. lactulosoclysna (oiaal lactuloso goolt
gasvoining, is iolloon lij tianslantatio.
- Coiioctio stolling: alln i.g.v. actiovo llooding ol invasiovo iocoduio
(aianotoi vooi loloo!, wol vitanino-K dd o ng.
- Bohandoling van oilotischo insulton i.g.v. intiacianilo hyoitonsio: di-
hantono ng]kg als lolus, daaina oo ng]zq uui i.v.
- Ovoiwoog stoiodon lij alcoholischo on auto-innuunhoatitis ol lijnioiinsul-
hcintio.
- N-Acotylcystoino (ook lij slochts voidonking aiacotanolintoxicatio, vooi
dosoiing zio 8..z.
- Antiliotica: stait na alnano kwokon not colotaxin (doidogonoiatio colaloso-
iino q dd g i.v., goconlinooid not olwol ucloxacillino dd oo ng olwol
vanconycino q dd oo ng o.g.v. nioilunctio.
- Tijdig ovoilaatson, vooidat aan ondoistaando ciitoiia vooi (ovt. auxiliaii
lovoitianslantatio woidt voldaan (zio talol z.l.
- Bij ovoilaatsing: ovoiwoog intulatio on zo-qo% glucoso-inluus.
- Cuvc: zio ook NGMDL iichtlijn 'Acuut lovoilalon`, zoo.
1ABFL z.A. S1ADIRING HFPA1ISCHF FNCFFALOPA1HIF
Craad verschi[nse|en
Geringe verwardheid, euForie oF depressie, concentratiestoornissen,
prikkel baarheid, gestoord dag-en-nachtritme
z SuFheid, lethargie, inadequaat gedrag, persoonlijkheidsveranderingen,
wisselend gedesorienteerd zijn
veelal slapend maar wekbaar zijn, onbekwaamheid in het uitvoeren van
opdrachten, gedesorienteerd zijn in tijd en plaats, amnesie, spraak-
stoornis
q Coma
1ABFL z.B CRI1FRIA vOOR LFvFR1RANSPLAN1A1IF BI} ACUU1 LFvFRFALFN
king's Co||ege-criteria
Paracetamo|intoxicatie Overige oorzaken
Arteriele pH < ),o Protrombinetijd > oo sec {INR > 6,)
Oj (|n ajuez|gbe|d |an bo|enstaande) alle
de |olgende cr|ter|a.
Oj |an de |olgende paraneters.
Protrombinetijd > oo sec {INR > 6,) Icterus > ) dagen voor ontstaan ence-
Falopathie
Creatinine > oo mol]l LeeFtijd < o oF > qo jaar
FnceFalopathie graad -q Bilirubine > oo mol]l
Ftiologie: non-A-, non-B-hepatitis,
halothaan, geneesmiddel genduceerd
C|ichy-criteria
Hepatische enceFalopathie graad oF q en
Factor v < zo% bij patienten < o jaar oF Factor v < o% bij patienten > o jaar
Do lohandoling van acuut lovoilalon diont zovool nogolijk in oon contiun not
oxoitiso laats to vindon.
Ovoilog tijdig not oon tianslantatiocontia (dionstdoond hoatoloog]MDL-aits:
LUMC, Eiasnus MC, UMCG.
o8
o
ReFerenties
- NGMDL Richtlijn acuut lovoilalon, zoo.
- Polson J, ot al. AASLD Position aoi: Tho nanagonont ol acuto livoi lailuio. Hoatology.
zoo,q(:;-;.
- Vaquoio J, ot al. Mild hyothoinia loi tho tioatnont ol acuto livoi lailuio what aio wo
waiting loi? Natuio Clin Piac Gastioontoiol Hoatol. zoo;,q(o:z8-.
z.q Ca|steenko|iek
Anamnese
Aanvallon van hovigo ijn, noostal iochts in do lovonluik, ovt. onstialond naai
iug ol schoudoi, goaaid not lowogingsdiang, nissolijkhoid on liakon. Aan-
wijzingon vooi cholostaso (donkoio uiino, ontklouido ontlasting? Kooits kan
duidon o cholangitis, cholocystitis ol galllaasonyoon.
Tonoiatuui, llooddiuk, ictoius? Palalolo galllaas kan duidon o oon
olstiuctio in hot distalo dool van do ductus cholodochus, oon ijnlijko wooistand
o oon inhltiaat dooi cholocystitis.
Loukocyton, CRP, AF, ganna-GT, ASAT, ALAT, liliiulino, tionlocyton, stol-
lingsaianotois.
- Echogiaho van do lovonluik: galstonon, uitgozotto galwogon, cholocystitis?
Cuvc: ocho kan tot zo% van do govallon chololithiasis nisson.
- ERCP: alloon lij cholostaso]kooits. Vooi diagnostiok alloon is MRCP ooisto
kouzo.
8e|eid]behande|ing
- Indion oi galstonon zijn aangotoond on oi goon aanwijzingon zijn vooi
cholostaso: diclolonac-zotil on to zijnoi tijd (laaioscoischo cholocystoc-
tonio.
- Bij galstonon not cholostaso: diclolonac-zotil on oloctiovo ERCP not ail-
lotonio on stoonvoiwijdoiing.
- Bij cholostaso on kooits: antiliotica volgons vigoiond loloid, sood-ERCP
not aillotonio (linnon zq uui, ooidoi al hankolijk van klinisch loold,
stoonvoiwijdoiing ol indion oi oon galwogstonoso is ol inconloto stoonvoi-
wijdoiing uit do galwogon oon ondoiothoso.
ReFerenties
- Johnston DE, ot al. Pathogonosis and tioatnont ol gall stonos. N Engl J Mod.
,z8:qz.
- Maischall HU, Einaisson Cot al. Gallstono disoaso., J Intoin Mod. zoo;,zo(o:z-qz.
- Nodoilandso Voioniging vooi Hoolkundo. Richtlijn Ondoizook on lohandoling van
galstonon. zoo;. Nodoilandso Voioniging vooi Hoolkundo
- Ransoholl DF, ot al. Tiotanont ol gall stonos. Ann Int Mod. ,:ooo.
- Tait N, ot al. Tho tioatnont ol gall stonos. BMJ. ,:.
z.y Acute pancreatitis
Oorzaken
Galstonon, alcohol, nodicanonton, ostooiatiol, ost-ERCP (zio z.o., ston
luiktiauna, hyoitiiglycoiidonio, hyoicalcinio, ischonio, hyotonsio.
Anamnese
Acuut hovigo lovonluiksijn, ovt. not nissolijkhoid on liakon.
- Tachycaidio, kooits, sons shock]cona.
- Ooivlakkigo adonhaling (ogozotto ijnlijko luik, ictoius (stonon]
gozwollon ancioas, stillo luik (aialytischo ilous, ascitos, occhynoso ank
(Gioy-Tuinoi sign ol oiiunlilicaal (Cullon sign.
- Diagnoso: soiunanylaso ol liaso.
- Einst]otiologio: Hl, loukocyton, tionlocyton, Na, K, Ca, CRP, glucoso,
allunino, ASAT]ALAT, ganna-GT, AF, liliiulino, LDH, tiiglycoiidon,
lactaat, aitoiilo lloodgas, stollingsaianotois.
- X-thoiax: louiavocht, viij lucht ondoi dialiagnakoools?
- X-luikovoizicht: uitgozotto dainlisson (sontinol loo? Calcihcatios ancioas-
iogio?
- Echo-aldonon: chololithiasis? Godilatooido galwogon?
o
- CT-aldonon (on contiast: lij olko atint not oinstigo ancioatitis lij
vooikoui as na dagon, tonoindo nocioso niot to ondoischatton, ol lij
klinischo achtoiuitgang.
Inschatten van ernst
- Kliniok: kooits, koudo iillingon, honodynanischo instalilitoit?
- Ransonscoio (lij onano on na q8 uui: zio talol z.a]l
- Glasgowscoio: zio talol z.c
- CRP >o ng]l
- BMI > o kg]n
z
on looltijd > ;o jaai.
- Cuvc: kliniok ioloiooit lovon Ranson on]ol glasgowscoios
1ABFL z.A RANSONSCORF vOOR FRNS1 PANCRFA1I1IS ZONDFR GALS1FNFN {BI} AANvFZIGHFID vAN
CRI1FRIA)
8i[ opname Na q8 uur
LeeFtijd > jaar Daling hematocriet > o%
Leukocyten > 8 x o
]
l Serumcalcium < z mmol]l
Glucose >o mmol]l Base excess > q mmol]l
LDH > o U]l 1oename ureum > , mmol]l
ASA1 > zo U]l vochtbalans > 6 liter positieF
Arteriele PO
z
< 8 kPa {6o mmHg)
1ABFL z.B RANSONSCORF vOOR FRNS1 PANCRFA1I1IS MF1 GALS1FNFN {BI} AANvFZIGHFID vAN
CRI1FRIA)
8i[ opname Na q8 uur
LeeFtijd > )o jaar Daling hematocriet > o%
Leukocyten > 8 x o
]
l Serumcalcium < z mmol]l
Glucose > z mmol]l Base excess > q mmol]l
LDH > qoo U]l 1oename ureum > o, mmol]l
ASA1 > zo U]l vochtbalans > q liter positieF
Arteriele PO
z
< 8 kPa {6o mmHg)
Albumine < z g]l
1ABFL z.C GLASGOvSCORF vOOR FRNS1 PANCRFA1I1IS {BI} AANvFZIGHFID vAN CRI1FRIA)
LeeFti[d > yy [aar
Leukocyten > x o
]l
Glucose > o mmol]l
LDH > 6oo U]l
ASA1 > zoo U]l
Serumcalcium < z mmol]l
Albumine < z g]l
Ureum > 6 mmol]l
PaO
z
< 8 kPa {6o mmHg)
8e|eid]behande|ing
- Niots .o. (i.v.n. nogolijko ERCP, ovt. naagsondo lij liakon on]ol ilous.
- Ruino vochtsulotio, coiioctio van oloktiolytstooinisson.
- Stait iotononionnoi (vooikonon stiossulcoia.
- Pijnlostiijding not noihnoioaiaton.
- ERCP:
- < zq uui lij (voiwachto oinstigo liliaiio ancioatitis n galwogolstiuctio
ol cholangitis,
- < ;z uui lij oinstigo liliaiio ancioatitis zondoi galwogolstiuctio ol
cholangitis.
- Monitoiing honodynaniok]vochtlalans z uui.
- Situatio hoiloooidolon na zq uui.
- Mild loloo: continuoion lovonstaando naatiogolon.
- Einstig loloo:
- vooding lij vooikoui ontoiaal (lij oinstigo ancioatitis voodingsondoistou-
ning in vioogo laso ovt. via duodonun]jojununsondo,
- oi is nonontool goon indicatio vooi iolylactisch antilioticagoliuik,
- lij voidonking gonloctooido vochtcolloctios]nocioso: iadiologischo ol
chiiuigischo intoivontio on antiliotica staiton o goloido kwokon.
ReFerenties
- AGA Instituto nodical osition statonont on acuto ancioatitis. Gastioontoiology. zoo;
May,z(:zo-z.
- AGA Instituto tochnical ioviow on acuto ancioatitis. Gastioontoiology. zoo;
May:z(:zozz-zoqq.
z
- Bai Y, ot al. Piohylactic antiliotics cannot ioduco inloctod ancioatic nociosis and
noitality in acuto nociotizing ancioatitis: Evidonco lion a nota-analysis ol iandonizod
contiollod tiials. An J Gastioontoiol. zoo8,o(:oq-o.zoo; Oct
- NIV. Richtlijn Acuto ancioatitis zoo. NIV.
z.6 Comp|icaties na endoscopische interventies
A|gemeen
Conlicatios zijn onlosnakolijk voilondon not nodisch handolon on konon vakoi
vooi naai nato hot nodisch handolon invasiovoi woidt. Mot antilioticaiolylaxo on
coiioctio van voilongdo stollingstijdon lij hoogiisicoingioon woidt gostioold naai
oon looiking van hot iisico. Hot iisico o llooding, oiloiatio, ancioatitis on
inloctio ol sosis diont vooi do ingioo dooi do lohandolond aits not do atint to
zijn losiokon on hioivan diont voislag to woidon godaan in hot nodisch dossioi.
Vooi allo conlicatios goldt dat dozo nooton woidon gonold on godocunontooid.
+z.6.+ Bloed|ng
AIgemeen
Voihoogdo kans o llooding lij ondoscoischo intoivontio not tiauna van do
tiactus digostivus, n.n. lij:
- Poliooctonio
- Endoscoischo nucosalo iosoctio]ondoscoischo sulnucosalo dissoctio
- Pancioassoudocystodiainago
- ERCP
- Dilatatio van stonoson
- Stontlaatsing
- PEG-laatsing
- Bohandoling slokdain-]naagvaiicos
Anamnese
- Wannooi vond do intoivontio laats? (Blooding noostal linnon z wokon na
scoio, giootsto iisico linnon q8-;z uui.
- Wolko intoivontio vond laats?
- Ovoiigo anannoso als lij niot-iatiogono lloodingon in do tiactus digostivus.
LichameIijk onderzoek
Tachycaidio, hyotonsio, nolaona ol iood ioctaal lloodvoilios lij ioctaal touchoi.
Hl, tionlocyton, PTT ol INR, APTT, cioatinino, uioun, lloodgioo]kiuisllood.
BeIeid
Good loond inluus, ovt. llood lostollon, stolling coiiigoion, NPO, diioct ovoilog
not MDL-aits vooi aanvullond ondoizook. Bij hyotonsio: zio hooldstuk on
o..
Aanvullond ondoizook
- Ovoilog on iaoitago naai lohandold MDL-aits ol aldoling MDL-ziokton.
- Al hankolijk van do situatio: gastioscoio, coloscoio ol angiogiaho.
+z.6.z Perjorat|e
AIgemeen
Voihoogdo kans o oiloiatio lij ondoscoischo intoivontio not tiauna van do
tiactus digostivus, n.n. lij:
- Endoscoio not oliooctonio ol unctio
- Endoscoischo nucosalo iosoctio]ondoscoischo sulnucosalo dissoctio
- Pancioassoudocystodiainago
- ERCP not aillotonio
- Dilatatio van stonoson
- Stontlaatsing
- PEG-laatsing
Anamnese
- Pijn, nissolijkhoid, liakon, kooits in tijd goiolatooid aan intoivontio.
- Oosolagusoiloiatio: syntonon assond lij nodiastinitis.
- Kooits, tachycaidio, hyotonsio, stillo luik, oiitonoalo iikkoling.
- Oosolagusoiloiatio: s.c. onlysoon, louiavocht.
AanvuIIend onderzoek
- Staando X-thoiax]liggondo X-luikovoizicht: viij lucht? Indion goon viij lucht
naai wol klinischo voidonking o oiloiatio: CT-scan.
- Poiloiatio na ERCP: iotiooiitonoaal lucht o X-luikovoizicht]CT-scan.
- Zio z.z.
q
BeIeid
- Zio z.z.
- Ovoilog not on iaoitago naai lohandolond MDL-aits ol aldoling MDL-
ziokton.
+z.6. Postendoscop|scbe retrograde cbolang|opancreat|cogrape
AIgemeen
Incidontio van klinischo ost-ERCP-ancioatitis is +%. Klinisch loold vaiiooit
van luikijn not anylasostijging tot acuto nociotisoiondo ancioatitis not IC-
lohoolto.
Anamnese
Acuto luikijn, ovt. not nissolijkhoid on liakon, uitstialing naai iug, vooi-
kouishouding.
Kooits, tachycaidio, hyotonsio, aldoninalo diukijn tot oiitonoalo iikkoling,
stillo luik. Bij oinstigo ancioatitis: Gioy-Tuinoi- ol Cullon-sign: honoiiaghischo
voiklouiing ankon ios. iond do navol.
BSE, Hl, loukocyton, tionlocyton, Na, K, Ca, P, Cl, glucoso, allunino.
- Lovoionzynon, anylaso, liaso, lactaat, aitoiilo lloodgas (o indicatio. Cuvc:
anylasovoihoging alloon al dooi canulatio lij ERCP, hoolt niot altijd to duidon
o ancioatitis.
- X-thoiax: toi uitsluiting van oiloiatio (o indicatio.
- Bij acuto ancioatitis in aansluiting o oon ERCP is, lij hot ontliokon van
andoio dilloiontiaaldiagnostischo otios, do ooisto aai dagon goon voidoio
looldvoining nodig.
BeIeid
- Zio z.q.
- Ovoilog not on iaoitago naai lohandold MDL-aits ol aldoling MDL-
ziokton.
+z.6. |nject|eseps|s na |ngreep |n tractus d|gest||us
AIgemeen
Inloctiouzo conlicatios voiooizaakt dooi ondoscoischo iocoduios konon in
do iogol vooi lij:
- Lovoialcosson ol inloctio van niot-adoquaat godiainooido galwogon na
ERCP.
- Inloctio van lovoion ancioas(soudocyston lij ERCP ol unctios.
- Inloctio van ascitos na lohandoling van vaiicos in do tiactus digostivus.
- Inloctio van vasculaiio iothoson on coivitia lij thoiaoutischo ondoscoischo
lohandoling.
- Inloctio van oiitonoaaldialysaat van PD-atinton lij thoiaoutischo colons-
coischo lohandoling.
- Wondinloctio na laatsing van PEG-sondo.
- Asiiationaaginhoud tijdons tijdons gastioduodonoscoio (asiiationou-
nonio.
Anamnese
Kooits, koudo iillingon on lokalisoiondo klachton in tijd goiolatooid aan
iocoduio.
Tachycaidio, kooits, hyotonsio.
BSE, Hl, loukocyton, tionlocyton.
- Bloodkwook, goiichto kwook: lij ascitos: unctio vooi kwook (aan hot lod in
lloodkwookosjos doon on aantal gianulocyton (> o,z x o
]l is diagnostisch
vooi sontano lactoiilo oiitonitis.
- X-thoiax: lij voidonking asiiatio, oiloiatio.
- Echo ol CT-scan: alcosson, gonloctooido cyston.
BeIeid
- Diainago van gonloctooido cyston on alcosson.
- Antiliotica volgons do iichtlijnon: toi vooikoning van dozo conlicatios
woidon atinton lohandold volgons do consonsus antiliotica iolylaxo lij
6
)
ondoscoischo ingioon (zio lokalo antilioticaiichtlijnon. Bij atinton dio
daaivooi in aannoiking konon, diont lij ingioon in do tiactus digostivus
ondocaiditisiolylaxo to woidon gogovon.
- Ovoilog not on iaoitago naai lohandold MDL-aits ol aldoling MDL-
ziokton.
+z.6. Sedat|egerelateerde conpl|cat|es
AIgemeen
Hot iisico o ovoisodatio is hot giootst lij goliuik van oon conlinatio van oon
lonzodiazoino on oon oiaat. Aangozion do woikingsduui van antidota koitoi is
dan do woikingsduui van hot slaaniddol]ijnstilloi, diont non na aoo van do
scoio loducht to zijn o oon ioloundolloct. Mogolijko govolgon: adondoiossio,
voihoogd iisico o asiiatio.
BeIeid
- Piinaiy assossnont via ABCDE-schona (zio hooldstuk z.
- Monitoiing van zuuistolsatuiatio, lothysnogian, ovt. llooddiuk, tijdons on
na aoo van oon scoio ondoi sodatio (not ijnstilling.
- Bij adondoiossio: atint aansiokon, stinuloion good dooi to adonon, ovt.
dooi atint wakkoi to schuddon. Bij goon olloct: toodioning i.v. unazonil
on lonzodiazoino to antagonoion (o,z ng in soc, zo nodig hoihalon totdat
gowonst lowustzijnsnivoau is loioikt, nax. dosis ng. Zo nodig ook oiaton
antagonoion d.n.v. naloxon (o,q ng i.v., indion oiaat goliuikt tijdons scoio.
(Altijd ist lonzodiazoino antagonoion, daaina ovt. oiaat antagonoion.
ReFerentie
- Conlications ol Gastiointostinal Endoscoy, Guidolino Biitish Socioty ol Gastioontoiology
zooo.
z. I|eus
Anamnese
- Kianondo luikijn on ozotton van do luik, nissolijkhoid, liakon.
- Aldoninalo ooiatios in vooigoschiodonis (adhosios? Diaiioo on luikijn
kunnon duidon o oon stonoso dooi ontstoking (chionisch inannatoii
dainlijdon, divoiticulitis.
- Goliuik van analgotica (o.a. codono, othidino? Ovoiig nodicatiogoliuik
(oinstigo oloktiolytstooinisson?. Diugsgoliuik? Chionischo olstiatio?
Tonoiatuui, llooddiuk on ols. Ogozotto luik? Luido on hooglioquonto oiistal-
tiok duidt o olstiuctio. Stillo luik duidt o aialytischo ilous lij ontstoking]an-
cioatitis. Poiitonoalo iikkoling (loslaatijn duidt o oiitonitis, lv. oiloiatio.
Loukocyton, Hl, tionlo`s, CRP, Na, K, Ca, Mg, cioatinino, stolling.
- X-luikovoizicht liggond: uitgozotto lisson (dunno dain > cn, colon > 8 cn?
Nivoau van olstiuctio: dunno dain on]ol colon?
- X-thoiax staand: viij lucht ondoi dialiagnakoools (oiloiatio?
- Consult chiiuig.
- CT-aldonon ol ovt. X-colon not gastiogiahno: nivoau on aaid olstiuctio?
- Coloscoio lij colonolstiuctio: aaid olstiuctio? Mogolijk diioct lohandoling.
8e|eid]behande|ing
- Stoon van nodicatio not oon nogatiovo invlood o do oiistaltiok.
- Hogo ilous: niots .o., zuigon aan naagsondo, inluus. Indion na zq uui goon
voilotoiing: ooiatio.
- Lago ilous: niots .o., zuigon aan naagsondo, inluus. Hoogogaando klysna`s,
ovt. not gastiogiahno. Indion goon voilotoiing na zq uui: ooiatio. Bij soudo-
olstiuctio ooist noostignino ioloion (z ng i.v. ondoi iitnolowaking.
- Godilatooid colon tot aan anus: donk aan soudo-olstiuctio: ondoscoischo
dosulatio. Evt. noostignino (zio lovon.
- Aanwijzingon o do loto vooi signodvolvulus: ondoscoischo dosulatio.
- Bij ilous not oiitonoalo iikkoling ol viij lucht in do luik: diioct ooioion.
- Bij ost-ooiatiovo aialytischo ilous dooi oiaton]PCA-on: nodicatio
stoon (i.o.n. anosthosioloog, ovt. non-oiodon staiton, voidoi ondoistou-
ning als lovon. Goon ovidonco vooi goliuik anti-oiaton.
ReFerentie
- Saundois MD, ot al. Systonatic ioviow: acuto colonic soudo-olstiuction. Alinont
Phainacol Thoi. zoo,zz(o:;-z.
8
z.8 Darmischemie
+z.8.+ /cute dunnedarn|scben|e
Oorzaken
Aitoiilo occlusio dooi tionloso ol onlolio, vasculitis, NOMI dooi vasocon-
stiictio ol low ow-situatios, ol nochanischo olstiuctio (volvulus, intussuscotio,
hoinia, stiong.
Anamnese
Acuto hovigo luikijn, vaak disiooitionool in iolatio tot hot nauwolijks]niot
alwijkond lichanolijk ondoizook, aanvankolijk sons koliokachtig on iond do
navol golokalisooid, latoi nooi continuo ijn dooi do holo luik. Kan ochtoi ook
ijnloos voiloon. Sons lloodvoilios oi anun.
Tonoiatuui, llooddiuk, ols (iiiogulaii?. Aanvankolijk goon alwijkingon, sons
goiingo ijn lij alatio. Na o-8 uui iogiossio: ozotton van do luik, kooits,
tachycaidio, hyotonsio. Na z-zq uui: ilous on oiitonitis. Hoinia inguinalis]
aldoninalis?
Loukocyton, CRP, anylaso (goiingo voihoging lij noinaal liaso, cioatinino,
aitoiilo lloodgasanalyso (notalolo acidoso, lactaat. Cuvc: oon noinaal lactaat
sluit dainischonio niot uit.
- ECG: AF?
- X-luikovoizicht: kan in hot login noinaal zijn, latoi uitgozotto dunnodain-
lisson, ovt. not 'thunl-iinting`. Sons gas in do dainwand ol in do vona
oita. Uitsluiton oiloiatio.
- CT-aldonon (CT-angio: sons oo%, soc. ;%: dainwandvoidikking, sul-
nucosaal oodoon]llooding, nounatosis ol gas in do vona oita.
- Dooi angiogiaho ('goudon standaaid` kan in do vioogo laso oon ondoischoid
tusson oon vaatalsluiting ol NOMI woidon gonaakt.
- Consult chiiuig.
BeIeid]behandeIing
- Elko -z uui hoiloooidolon kliniok]luik.
- Bij NOMI: angiogiaho not intia-aitoiilo aavoiino toodioning.
- In oon vioog stadiun kan lij ooiatio do dainschado nog iovoisilol zijn lij
iovasculaiisatio (onloloctonio, tionlolyso, lyass ol gialt. Bij tiansnuialo
inlaicoiing is oon uitgolioido iosoctio vaak onvoinijdolijk.
- Laaiotonio in iodoi goval lij oiitonoalo iikkoling.
+z.8.z /cute |scben|scbe col|t|s
Anamnese
Moostal oudoio atint. Syntonon: acuto kianondo luikijn not lloodoiigo
diaiioo, sons tiansnuialo nocioso not oiloiatio. Piodisonoiondo lactoion: vaat-
lijdon, vaatondoizook- ol chiiuigio, low ow-situatios, vasculitidon, hyoicoagu-
latio ol hyoiviscocitoitsyndionon.
Moostal woinig alwijkingon. Blooddiuk, ols (iiiogulaii, noinalo oiistaltiok,
goiingo ijn lij alatio van do luik.
Moostal duidolijko loukocytoso. Latoi ook voihoging van CRP, BSE on daling
van hot Hl. Lactaat.
- X-luikovoizicht: ovt. uitgozot colon not 'thunl-iinting`. Sons gas in do
wand (nounatosis.
- Colonoscoio: sons nodig vooi dilloiontiaaldiagnoso (ioctun noinaal?.
BeIeid]behandeIing
- Gozion golijkhoid iosontatio initiolo loloid conloin tiactusdigostivuslloo-
ding (zio z. totdat dit onwaaischijnlijk is gonaakt.
- Niots .o., vochtsulotio oi inluus.
- Evt. ijnstilling.
- Boold voilotoit noostal in onkolo dagon. Acuto coloctonio lij oiitonoalo
iikkoling, nassalo llooding ol klinischo voislochtoiing ondoi consoivatiol
loloid.
zo
z
ReFerenties
- AGA Modical Position Statonont: Guidolinos on Intostinal Ischonia. Gastioontoiology.
zooo,8:-.
- Eldiu-Joigonson J, ot al. Aldoninal vasculai catastiohos. Suig Clin Noith An.
;,;;:o.
- Oldonluig WA, ot al. Acuto nosontoiic ischonia: a clinical ioviow. Aich Intoin Mod.
zooq,oq(o:oq-oz.
- Sioonaiasinhaiah J. Diagnosis and nanagonont ol intostinal ischaonic disoidois. BMJ.
zoo,zo(;qo:;z-o.
- Touisaikissian B, ot al. Ischonic colitis. Suig Clin Noith An. ;,;;:qo.
z.g Fu|minante co|itis]toxisch megaco|on
Anamnese]oorzaken
Klachton assond lij oon loloo van oon oinstigo oxacoilatio van colitis ulcoiosa
ol do ziokto van Ciohn ol van oon acuto inloctiouzo colitis. Eon TMC is oon sog-
nontalo ol algoholo voiwijding van hot colon van > o cn in do aanwozighoid van
acuto colitis ol sosis. Inannatoiio dainziokton, to woton colitis ulcoiosa ol do
ziokto van Ciohn, zijn do noost lioquonto ooizaak vooi TMC.
Toxisch zioko godohydiooido atint not kooits on tachycaidio (ovt. hyotonsio.
Ogozotto luik, woinig oiistaltiok tot stillo luik. Palatio zooi ijnlijk. Evt.
voinindoid lowustzijn.
- Hl, MCV, loukocyton, tionlocyton, allunino, Na, K, uioun, cioatinino, glucoso,
Ca, loslaat, allunino, CRP, lovoiioovon, lactaat, lloodgasanalyso, stolling.
- Bloodkwokon.
- Focosondoizook on -kwook (Clostiidiun dilhcilo toxino.
- X-luikovoizicht (dagolijks. Cuvc: dianotoi van hot colon (nogacolon: colon
ascondons ol tiansvoisun > o cn, coocun > o cn.
- CT-aldonon: alcos, voidikking van do colonwand, sulnucosal oodoon,
ascitos, oiloiatio, yloolitis.
- Signodoscoio (vooizichtig on zondoi luchtinsulatio, alloon als do aaid
van do colitis niot o andoio wijzo duidolijk is gowoidon.
8e|eid]behande|ing
- Consult chiiuig.
- Bodiust.
- I.v.-vochtsulotio, coiioctio oloktiolyton. Evt. lloodtianslusio.
- Bij ilous naaghovol]naagzuigdiainago.
- Paiontoialo vooding.
- Modicanontouzo lohandoling:
- antiliotica: volgons lokaal iotocol, inclusiol notionidazol i.v.,
- iodnisolon qo-oo ng dd i.v. ol ng]kg i.v.,
- ciclosoiino z, ng]kg i.v. lij colitis ulcoiosa, niot ioagoiond o coitico-
stoiodon (dozo nodicatio alloon ovoiwogon wannooi oi nog goon
nogacolon is ontstaan, contiolo ciclosoiinosiogol na dagon (dalsiogol
tusson o-o g]l.
- Fioquonto contiolo van vitalo lunctios on ondoizook van do luik (nooi nalon
oi dag.
- Indicatio acuto coloctonio:
- klinischo voislochtoiing tijdons otinalo lohandoling, lv. oiitonoalo
iikkoling, aanwijzingon vooi oon oiloiatio (cuvc: naskoiing dooi
stoiodon,
- toonano dianotoi colon tijdons lohandoling,
- goon voilotoiing tijdons otinalo nodicanontouzo lohandoling.
ReFerenties
- Gan SI, ot al. A now look at toxic nogacolon: an udato and ioviow ol incidonco, otiology,
athogonosis, and nanagonont. An J Gastioontoiol. zoo,8(:zo-;.
- Piosont DH. Toxic nogacolon. Mod Clin Noith An. ,;;:z.
- Shoth SG, ot al. Toxic nogacolon. Lancot. 8,:o.
z.o Acute appendicitis
Anamnese
Acuto luikijn (aanvankolijk iond do navol c.q. oigastiio, latoi iochts in do
ondoiluik, nissolijkhoid, liakon.
Goiingo tonoiatuuivoihoging. Diuk- on loslaatijn iochts in do ondoiluik.
zz
z
Blood: loukocytoso. Uiino: sodinont (noinaal ol natigo oiytiocytuiio, zwangoi-
schastost.
- Consult chiiuig.
- Echogiaho van do ondoiluik (lij twijlol aan diagnoso: vocht iond aondix,
oodoon, alcos?
- Evt. CT-aldonon.
8e|eid]behande|ing
- Bodiust.
- Niots .o., inluus.
- Aondoctonio.
- Boloid t.a.v. aondiculaii inhltiaat ol alcos i.o.n. chiiuig.
ReFerenties
- Andoisson RE. Mota-analysis ol tho clinical and laloiatoiy diagnosis ol aondicitis. Bi
J Suig. zooq,:z8.
- Haidin DM Ji. Acuto aondicitis: ioviow and udato. An Fan Phys. ,oo:zoz;.
- Hunos DJ, ot al. Acuto aondicitis. BMJ. zooo,:o.
- Jonos K, ot al. Aio nogativo aondoctonios still accotallo? An J Suig. zooq,88(o:
;q8-q.
z. Diverticu|itis
Anamnese
(Sulacuto hovigo ijn links ondoi in do luik, kooits on voiandoid dolocatio-
atioon (diaiioo ol olstiatio, sons ioctaal lloodvoilios. Vooigoschiodonis:
divoiticulosis (ooidoio coloscoio?.
Pijn lij alatio links ondoi in do luik, lokalo oiitonoalo iikkoling, ovt.
alalol inhltiaat. Zoldon ogozotto luik dooi ilous.
Loukocytoso, CRP on BSE.
- Niot noodzakolijk in acuto laso. Bij twijlol ovoi diagnoso: CT-aldonon.
- Bij koudo iillingon ol loliis intoinittons CT-aldonon i.v.n. ovt. alcos.
- Goon ondoscoio in acuto laso i.v.n. kans o oiloiatio, wol in latoio laso (na
o wokon on andoio athologio uit to sluiton.
- Bij conlicatios consult chiiuig.
8e|eid]behande|ing
- Bij ilous ol oiitonoalo iikkoling: onkolo dagon lodiust, niots .o., iuin
inluus.
- Hot nut van antiliotica is nooit vastgostold. O klinischo giondon kan sons
toch woidon loloton on antiliotica to staiton.
- Bij alcos: stait antiliotica, lij alcosson > q cn iadiologischo diainago.
- Acuto chiiuigio alloon lij conlicatios: gogonoialisooido oiitonitis (oilo-
iatio, oisistoiondo ilous ol oisistoiond alcos.
ReFerenties
- Hjoin F, ot al. Consoivativo tioatnont ol acuto colonic divoiticulitis: Aio antiliotics
always nandatoiy? Scan J Gastioontoiol. zoo;,qz:q-;.
- Jacols DO. Divoiticulitis. N Engl J Mod. zoo;,;:zo;-oo.
- Siowoit B, ot al. Inact ol CT-guidod diainago in tho tioatnont ol divoiticulai alscossos:
sizo nattois. An J Roontgonol. zooo,8o(:o8o-o
- Stollnan N, ot al. Divoiticulai disoaso ol tho colon. Lancot. zooq,o:o-.
- Szojda MM, ot al. Roviow aiticlo: nanagonont ol divoiticulitis. Alinont Phainacol Thoi.
zoo;,zo(sul z:o;-;o.
z
HFMA1OLOGIF
. Hemato|ogie
. Ernstige anemie (m.u.v. verb|oedingj
Oorzaken {pathogenetisch)
- Aannaakstooinis:
- tokoit aan louwstollon (ijzoi, vitanino-B
z
, loliunzuui,
- tokoit aan oiytiootino (nioiinsulhcintio,
- ijzoiutilisatiostooinis (chionischo ziokto,
- toxisch]nodicanontous,
- loonnoiginhltiatio,
- loonnoigalasio.
- Honolyso:
- AIHA o.l.v. wainto on]ol koudo antistollon ol honolysinos,
- non-AIHA,
- nicioangioathisch (liagnontocyton?,
- honoglolinoathion,
- onzyn]nonliaanalwijkingon (lv. GoPD-dohcintio,
- aioxysnalo nachtolijko honoglolinuiio,
- divoiso, lv. nodicanontous, inloctiogoiolatooid.
- Voilios
Goiicht o ooizakon on klachton]syntonon. Viaag naai nodicanonton.
- Hl, MCV, ioticulocyton, loukocyton, tionlocyton, llooduitstiijk (loukocyton-
dilloiontiatio, loooidoling van hot iodo lloodloold: noinollaston? liagnon-
tocyton?.
- Alhankolijk van tyo anonio (zio talol .: honolysoaianotois (ioticulocyton,
hatoglolino, LDH, liliiulino (totaal on diioct, soiunijzoi, totalo ijzoilin-
dingscaacitoit (= z x tiansloiiino, ijzoisatuiatio uitiokonon (= soiun ijzoi]
totalo ijzoilindingscaacitoit, loiiitino, vitanino-B
z
, loliunzuui, cioatinino.
- Socihoko diagnostiok: HPLC c.q. Hl oloktioloioso-ondoizook i.g.v. voidon-
king o honoglolinoathio. Vooi alhathalassonio-ondoizook diont ovt.
noloculaiio diagnostiok to woidon aangoviaagd. Bij honolyso DAT]Coonls,
z6
z)
HFMA1OLOGIF
aioxysnal noctuinal honoglolinuiia-ondoizook (oxiossio van GPI-voian-
koido oiwitton zoals CDo on CD otc.
- Cuvc: do loalingon andois dan do ooistgonoondo hoovon niot cito godaan to
woidon, naai oi diont wol alnano van llood to goschiodon vooi oon ovt. oiy-
tiocytontianslusio. Dit goldt vooi oiytiocytonindicos, DAT, Hl-oloktioloioso,
ioticulocyton, hatoglolino, loliunzuui on vitanino-B
z
.
- Zo nodig consult honatologio.
- Zo nodig loonnoigunctio vooi cytologio, innunolonotyoiing on ovt. cyto-
gonotica on oon lotliot vooi histologisch ondoizook.
8e|eid]behande|ing
- Bloodtianslusio (uitsluitond na alnano laloiatoiiunaianotois o goloido
van klachton atint on snolhoid van ontstaan. I.g.v. AIHA lij vooikoui
toiughoudond zijn not tianslusios (alsoluto tianslusio-indicatio lij Hl
< , nol]l. (Ovoiloving allo-oiytiocyton ook stoik voikoit. Indion tianslusio
noodzakolijk: tianslundooi kloino hoovoolhodon. Bij honolyso t.g.v. koudo
autoantistollon: goliuik lloodvoiwainoi. Bodonk dat lij stoiko autoanti-
stollon, ondoiliggondo alloantistollon niot altijd kunnon woidon uitgosloton
(cuvc: tianslusioioactio.
- Ondoiliggond lijdon]stooinis voidoi ondoizookon on lohandolon.
- I.g.v. anonio o.l.v. AIHA:
- algonoon: stait loliunzuui sulotio dd ng,
- socihok: indion o lasis van asocihoko wainto autoantistollon: stait
iodnisolon ( dd ng]kg, .o., indion goodo iosons uitsluion na
wokon, ovt. nothyliodnisolon g i.v. goduiondo z dagon, indion o lasis
van asocihoko koudo autoantistollon: atint wain houdon, ondoiliggond
lijdon lohandolon, ovt. tianslusio.
q-y-6 rege| voor transFusietriggers
Hl o nnol]l: syntonatisch, coionaiilijdon, docononsatio coidis, ulnonalo
looiking
Hl nnol]l: looltijd > oo jaai, conoiliditoit, voiwacht tiaag hoistol
Hl q nnol]l: looltijd > oo jaai on gozond
Hl , nnol]l: looltijd < oo jaai on gozond
- oiytiocytonconcontiaat goolt oon stijging van o,-o,; nnol]l Hl lij oon
volwassono van oo kg.
1ABFL . DIAGNOS1IFI ANFMIF
MCv verlaagd Reticulocyten < z% Bepaal ijzer{saturatie) en Ferritine
- beide verlaagd: ijzergebrek oorzaak
zoeken,
- saturatie N, Ferritine N]T: chronische
ziekte oF medicamenteus {m1OR-
remmer)
- beide verhoogd: sideroblastaire
anemie beenmerg
Reticulocyten > z% Doe onderzoek naar hemoglobinopa-
thie {sluit altijd ijzergebrek uit, gezien
het vals verlaagd zijn van HbAz-gehalte,
waardoor een -thalassemie niet kan
worden gediagnosticeerd)
MCv normaal Reticulocyten < z% Beenmergziekte, nierinsuFFcientie {ery-
tropoetinetekort bij nierziekten) oF andere
aanmaakstoornis verder uitzoeken {zie
oorzaken)
Reticulocyten > z% Bepaal LDH en haptoglobine: LDH T,
haptoglobine !: hemolyse verder
uitzoeken {zie oorzaken), eerst DA1 om te
diFFerentieren tussen non-AIHA en AIHA
MCv verhoogd Reticulocyten < z% Bepaal vitamine-B
z
en Foliumzuur:
- {een van) beide verlaagd deFci-
entie: verder uitzoeken
- beide normaal alcohol, medica-
menteus, hypothyreodie, leverproeF-
stoornis, indien dit niet het geval is
mogelijk myelodysplatisch syndroom
Reticulocyten > z% Bepaal LDH en haptoglobine: LDH T,
haptoglobine T hemolyse {evt. bij
vitamine-B
z
-tekort) verder uitzoeken {zie
oorzaken), eerst DA1
Ca|e. b|j een sterk |erlaagde Hb |s de onder|erdel|ng op ret|culocytenaantal n|et betrouubaar.
ReFerenties
- Fiowoin R, ot al. Iion dohcioncy anonia. BMJ. ;,q:oo.
- Holl liand V, ot al. Maciocytic anonia. BMJ. ;,q:qo.
- Woathoiall DJ, ot al. Rod colls I + II: inhoiitod and acquiiod anonias. Lancot.
zooo,:o.
z8
z
HFMA1OLOGIF
.z 1rombocytopenie met hemorragische diathese
Oorzaken
- Voihoogd voiliuik dooi dostiuctio]voiliuik:
- autoantistollon: ITP, socundaii aan hiv-inloctio, NHL, SLE,
- nodicatio-al hankolijko tionlocytoonio (o.a. kinino, hoaii no, NSAID,
asiiino, onicil lino,
- DIC (zio o.,
- TTP,
- alloantistollon: PTP.
- Voinindoido aannaak:
- loonnoiginhltiatio,
- loonnoigalasio,
- loonnoigdoiossio t.g.v. chonothoiaio ol gonoosniddolon.
Goiicht o ooizakon on oinst. Tianslusios? Modicanonton? Miltvoigioting?
- Tionlocyton in citiaat (soudotionloonio dooi EDTA uitsluiton.
- Hl, loukocyton, tionlocyton, oiiloio llooduitstiijk (dyslastischo konnoikon?,
liagnontocy ton?, APTT, PT(T.
- Voidoi o indicatio ANA]SLE-soiologio, honolysoaianotois (ioticulocyton,
hatoglolino, LDH, liliiulino, DAT lij honolyso.
Boonnoigunctio.
8e|eid]behande|ing
- Do indicatio vooi tionlocytontianslusio hangt al van do ooizaak on aaid]
onvang llooding.
- Bij oon voihoogdo al liaak on voiliuik, zoals lij AITP, DIC on TTP, is oon
tionlocytontianslusio alloon gondicooid lij oinstigo lloodingon ol ingioon
not oon stoik voihoogd lloodingsiisico.
- Bij oon voinindoido aannaak is oi oon indicatio vooi prcjy|uctiscnc tionlo-
cytontianslusio lij oon tionlocytonaantal < o x o
]l, onal hankolijk van hot

lostaan van lloodingsnoiging
- I.g.v. ondoistaando situatios is oi ioods lij oon hogoi tionlocytonaantal oon
indicatio vooi tionlocytontianslusio (i.h.a. woidt oon tionlocytonaantal van
o-8o x o
]l gohantooid, al hankolijk van do oinst van do llooding ol hot

tyo chiiuigischo ingioo:
- actiovo llooding]'natto uiuia`,
- tiauna,
- ostooiatiovo oiiodo (< dagon,
- invasiovo ingioo zondoi chiiuigischo honostaso.
- Ei is oon lohandolindicatio vooi AITP indion hot tionlocytonaantal < o
x o
]l is ol lij oon hogoi tionlocytonaantal i.g.v. lloodingon. Do ooisto-

lijnslohandoling lostaat uit coiticostoiodon (oi zijn divoiso schona`s:
iodnison ng]kg]dag goduiondo z-q wokon daaina dosoiing voinin-
doion o goloido van iosons, o cycli doxanothason qo ng]dag goduiondo
q dagon oi cyclus van z8 dagon ol nothyliodnisolon oo-ooo ng]
dag goduiondo dagon al ol niot govolgd dooi zo ng iodnison]dag voi-
nindoion o goloido van iosons. Bij oinstigo llooding ol soodoisondo
invasiovo ingioo: hunaan innunoglolulino g]kg]dag goduiondo z
dagon ol o,q g]kg]dag goduiondo q- dagon on ovoiwoog do conlinatio
not coiticostoiodon vooi do lango toinijn. Bij oon oinstigo llooding aan-
sluitondo oon tionlocytontianslusio govon, daai na innunoglolulino-
tianslusio hogoio oliongst van tionlocyton kan woidon voiwacht. Gool
lij lloodingsnoiging tovons oon hliinolyso ionnoi (tianoxaninozuui q dd
g, uitgozondoid honatuiio.
ReFerenties
- Boutloi E. Platolot tianslusion: tho zo,ooo L tiiggoi. Blood. ,8:q.
- Gooigo JN, ot al. Idioathic tionlocytoonic uiuia: a iactico guidolino. Blood.
o,88:.
. 1ransFusiereacties
A|gemeen
Tianslusioioactios kunnon < zq uui (acuut tot onkolo dagon (uitgostold na do
tianslusio otiodon. Hot tyo ioactio is al hankolijk van hot toogodiondo llood-
ioduct on do in hot ioduct aanwozigo natuuilijko (ABo- ol iiiogulaiio anti-
stollon. Iiiogulaiio antistollon woidon govoind dooi contact not lloodgioo-
antigonon, lv. na tianslusio ol zwangoischa. Do volgondo schatting t.a.v. hot
o
HFMA1OLOGIF
vooikonon van tianslusioioactios woidt gonaakt: nildo tianslusioioactios lij
o do o tianslusios, oinstigo ioactios zijn zoldzaan: o do ooo tians-
lusios.
Cuvc. Ondat allo tianslusioioactios nooton woidon goiogistiooid on vaak ook
voidoi ondoizook lohoovon, diont altijd diioct do lloodtianslusiodionst to
woidon gowaaischuwd.
+..+ /cute transjus|ereact|es
Vormen
- Acuto honolytischo tianslusioioactio:
- Syntonon: koudo iilling, kooits, ijn o do loist, tachycaidio, hyotonsio,
acuto nioiinsulhcintio, DIC, honolyso (Hl !, LDH T, hatoglolino !,
honoglolinuiio.
- Ooizaak: ABo-inconatililitoit (noostal t.g.v. voiwissoling lloodioduct,
conlonontlindondo alloantistollon togon andoio antigonon (lv. anti-Jka
janti-Kidd|.
- TRALI (lij allo lasnalovattondo lloodioducton:
- Syntonon (< o uui na tianslusio: iosiiatoiio insulhcintio, hyotonsio.
- Ooizaak: antistollon in lloodioduct togon loukocytonontvangoi, lio-
actiovo liidon on]ol cytokinon in lowaaido ioducton. (Diagnoso lij uit-
sluiting: dus goon sosis]ovoivulling]haitlalon.
- Kooits (lij oiytiocyton-]tionlocytontianslusios:
- Ooizaak: antistollon togon hunaan loukocytonantigoon]-antigonon,
yiogonon, lactoiilo losnotting van ioduct.
Cuvc: Kooits kan oon tokon zijn van oon acuut honolytischo tianslusioio-
actio! Doihalvo tianslusio stoon lij tonoiatuuistijging > zC. Kooits vooi
aanvang van do tianslusio is goon iodon on al to zion van oon tianslusio.
- Alloigischo ioactio (lij allo lloodioducton:
- Syntonon: uiticaiia, jouk, glottisoodoon, lionchosasno, diaiioo, ana-
lylactischo shock (IgA-dohcintio.
- Ooizaak: antistollon van donoi ol ontvangoi togon lasna-oiwitton.
Eerste maatregeIen
- Sto tianslusio dooi klon o systoon, naald in situ laton.
- Systoon voivangon, lij stoiko voidonking acuto honolytischo tianslusioio-
actio: stait natiiunlicailonaat ,q%, lv. oo cc in uui.
- Zak on systoon onaangotast naai do tianslusiodionst.
Diagnose
- Bloodalnano: oniouw lloodgioo atint]donoi on kiuisioovon hoihalon
not soiun van vooi on na tianslusio, DAT, liliiulino, LDH, hatoglolino,
cioatinino, Hl, loukocyton, tionlocyton, PT(T, APTT, Hl in do uiino.
- Bij oinstigo ioactios: IgA on antistollon togon IgA. (Cuvc: vals-nogatiol diioct
na tianslusioioactio.
- Bij kooits: lloodkwook van donoillood on lij atint.
- Evt. aanvullond ondoizook i.o.n. consulont Honatologio.
BehandeIing
- Algonoon: zio hooldstuk z on .
- Socihok:
- Uiinoioductio waailoigon (lv. nannitol zo%, oo cc in nin, ovt. luio-
sonido i.v.
- Bij stoiko voidonking o inloctio (kooits, hyotonsio, tachycaidio: lohan-
dolon als sosis.
- Bij analylactischo ioactio: zio z. (uitsluitond jouk]uiticaiia is goon
iodon on tianslusio to stakon, ovt. lohandolon not antihistaninica.
- Bij TRALI: intonsiovo ondoistouning, zo nodig loadonon.
+..z U|tgestelde transjus|ereact|es
Vormen
- Uitgostoldo honolyso (-o dagon na oiytiocytontianslusios:
- Syntonon: Hl !, honoglolinuiio alloon lij intiavasculaiio honolyso
t.g.v. conlonontlindondo antistollon, ictoius.
- Ooizaak: 'loostoiioactio` na ioods ooidoi govoindo alloantistollon togon
oiytiocytonantigonon (ooidoio tianslusio, zwangoischa.
- Diagnoso on lohandoling: vooi zovoi van tooassing als lij acuto honoly-
tischo ioactio.
- Posttianslusio uiuia (-; dagon na oiytiocyton-]tionlocytontianslusios
- Syntonon: lloodingsnoiging dooi dioo tionloonio. Viijwol uitslui-
tond lij (oudoio viouwon na vooialgaando zwangoischaon.
- Ooizaak: antistollon togon tionlocytsocihoko antigonon.
- Bohandoling: hogo dosis iodnison ( ng]kg, IVIG ( g]kg i.v., alloon in
noodgovallon tionlocytontianslusio dio nogatiol zijn vooi hot doslotiol-
londo antigoon.
z
HFMA1OLOGIF
- Tianslusiogoiolatooido gialt-voisus-hostziokto (8-z8 dagon na oiytiocyton-]
tionlocytontianslusios:
- Syntonon: kooits, uitslag, ancytoonio. Kont vooi lij (oinstig
innuungoconionittooido ontvangois (lv. na goliuik van udaialino
on na allogono stancoltianslantatio.
- Ooizaak: innuuniosons van in hot lloodioduct vooikonondo T-lynlo-
cyton togon ontvangoiantigonon.
- Bohandoling: socihoko lohandoling ontliookt.
- Piolylaxo: o indicatio lostiaaldo lloodioducton. Do duui vaiiooit oi
indicatio (zio hioivooi CBO-iichtlijn 'Bloodtianslusio` Dool III: indica-
tios on ioductkouzo. Indicatios zijn o.a.:
' allogono stancoltianslantatio,
' autologo stancoltianslantatio,
' tianslusio not lloodiodukton van ooisto- tot doidogiaads voiwanton,
' toodioning donoilynlocytontianslusio,
' hunaan loukocytonantigoon-conatilolo tionlocytontianslusio
(alloon do tionlo`s,
' anti-T-collohandoling (antithynocytonglolulino, anti-CDz otc.,
' goliuik uiino-]yiinydino-antagoniston (o.a. udaialino, cladii-
lino
ReFerenties
- CBO-iichtlijn Bloodtianslusio. zooq.
- Goodnough LT, ot al. Tianslusion nodicino. N Engl J Mod. ,qo:q8.
.q Sikke|ce|crisis
A|gemeen
Sikkolcolciisisson kunnon zich vooidoon lij atinton not HlSS on conlinatios
not andoio Hl-alwijkingon (noost vooikonond HlSC, HlS]
+
- ol
o
-thalassonio.
Bij sikkolcoltiait (diagois doon zich goon ciisisson vooi. Moost vooikonondo
ciisis is oon vaso-occlusiovo ciisis not acuut otiodondo hovigo ijn in hot skolot,
aldonon ol thoiax. Ooizaak is lokalo vaso-occlusio van do kloino vaton not als
govolg woolsolischonio. Uitlokkondo lactoion zijn inloctio, tonoiatuuisvoian-
doiing, hyoxio, acidoso, onotionolo stioss, dohydiatio on ovoinatigo lichanolijk
insanning, naai noostal tioodt oon ciisis zondoi uitlokkondo lactoi o. Andoio
vooikonondo voinon zijn honolytischo onalastischo ciisisson.
Hot 'acuto chost`-syndioon is oon lioquonto (qo% on sons latalo conlicatio
van sikkolcolziokto. Mooidoio causalo lactoion zijn lokond zoals inloctio, vot-
onlolion, lotinlaicton thoiax, longonlolion. Hot konnoikt zich dooi kooits,
louiaijn, hooston, niouwo inhltiatiovo alwijkingon, hyoxio. Diagnoso:
X-thoiax, lloodgasanalyso, lloodkwokon on soiologio (chlanydia]nycolasna,
sutunkwook, dagolijks honatologio laloiatoiiunondoizook, lij stoiko voidon-
king longonlolio > HR-CT.
Hovigo ijn golokalisooid ol dilluus. Patint zogt zoll oon 'ciisis` to hollon.
Lichanolijk ondoizook toont vaak goon alwijkingon, ijnlijko lichaansdolon zijn
sons wain on gozwollon, hand-vootsyndioon, acuto luikvoischijnsolon (cuvc:
andoio ooizaak dio do ciisis uitlokt, lv. cholocystitis, 'acuto chost`-syndioon
(thoiaxijn, dysnou, hyoxio, iiaisno.
Hl, loukocyton on dilloiontiatio, ovt. lloodgasanalyso, voidoi o indicatio (LDH
is vaak nooi voihoogd dan lij chionischo honolyso dooi acuto woolsolischonio,
laagdionolig lloodkwokon alnonon.
8ehande|ing
- Adoquato ijnstilling zo soodig nogolijk: aiacotanol (vasto dosis q dd
ooo ng, NSAID`s (diclohonac dd o ng, noihno. Goon othidino, dit
woikt koit on loidt tot al hankolijkhoid. Moihno in shots (o, ng]kg zo nin
tot ijnviij on dan continuo inlusio (- ng]uui. Stol dosoiing al o ooidoio
lohandoling, lijwoikingon on thuisnodicatio. Indion nogolijk PCA-on.
Conlinooi altijd ijnnodicatio.
- Hyoihydiatio (-q l]dag, zo nogolijk oiaal i.v.n. concontiatiostooinis van do
nioion lij sikkolcolziokto, not dohydiatio als govolg, hotgoon do ciisis ondoi-
houdt. Cuvc: docononsatio coidis, daaion altijd vochtlalans lijhoudon ol
dagolijks wogon.
- Zuuistol: alloon lij hyoxonio: satuiatio ~ % lowoikstolligon.
- Antiliotica:
- Anoxicillino]clavulaanzuui (q dd zoo ng i.v. lij do goiingsto voidon-
king o lactoiilo inloctio (iisico o sosis voihoogd i.v.n. lunctionolo
aslonio.
- Bij 'acuto chost`-sydioon altijd antiliotischo lohandoling staiton (anoxicil-
lino]clavulaanzuui on oiytionycino.
q
HFMA1OLOGIF
- Bij innolilisatio tionlosoiolylaxo z8o anti-lXa EH s.c.
- Bij 'acuto chost`-syndioon, ischonisch CVA on nultioigaanlalon is wissol-
tianslusio acuut gondicooid als hot Hl > q nnol]l is, andois ooist llood-
tianslusio govon on o goloido van hot HlS % ovt. in oon latoi stadiun oon
wissoltianslusio uitvooion (stiool HlS % < o%. Voidoi zuuistol (satuiatio
> %, oniiisch antiliotica (anoxicillino]clavulaanzuui on oiytionycino,
iiatioiun]sallutanol voinovolon lij olstiuctiovoischijnsolon, otinalo
ijnlostiijding on hyoihydiatio.
- Bloodtianslusio:
- Moldt do tianslusiodionst dat hot oon atint not oon honoglolinoathio
is i.v.n. do noodzaak tot tianslusio not iosus- on koll-conatilolo oiytio-
cyton toi iovontio van allo-innunisatio. Patinton dio nooit oon aivo-
B-viiusinloctio hollon dooigonaakt, dionon aivo-B-voilig llood to
kiijgon.
- Woos toiughoudond not lloodtianslusio i.v.n. toonano van hyoivisco-
sitoit on socundaiio ijzoistaoling. Wissoltianslusio voidiont daaion do
vooikoui. Tovons is oi oon iisico o hyoihonolyso t.g.v. do tianslusio.
- Indicatios vooi lloodtianslusio zijn:
' syntonatischo anonio,
' 'acuto chost`-syndioon,
' oinstigo aldoninalo ciisis (inclusiol lovoiciisis,
' vaso-occlusiovo ciisis dio langoi dan o dagon aanhoudt,
' nilt-]lovoisoquostiatio,
' ischonisch CVA,
' alastischo ciisis,
' iiaisno.
- Eon intonsiol wissoltianslusioschona (iodoio q-o wokon wissolon kan
woidon ovoiwogon vooi atinton not zooi lioquonto ciisisson on oon
oinstigo lolonnoiing van hot dagolijks lunctionoion. Bodonk ochtoi dat
hot olloct iolatiol koitduiond is on dat hot oon lowoikolijko iocoduio is.
Stiool naai oon HlS % < o%.
- Pioooiatiol Hl > o nnol]l houdon.
ReFerenties
- Davios SC, ot al. Managonont ol ationts with sicklo coll disoaso. BMJ. ;,:oo.
- Roos DC, ot al. Guidolinos loi tho nanagonont ol tho acuto ainlul ciisis in sicklo coll
disoaso. Bi J Haonatol. zoo,zo(:;qq-z.
- Stoinloig MH. Managonont ol sicklo coll disoaso. N Engl J Mod. ,qo:oz.
.y 1rombotische microangiopathie
A|gemeen
Tionlotischo nicioangioathio woidt gokonnoikt dooi syntonon:
- Niot-innuungonodiooido (dus DAT(]Coonls-nogatiovo honolytischo
anonio not liagnontocyton in do llooduitstiijk.
- Tionlocytoonio.
- Kooits.
- Nouiologischo alwijkingon.
- Gostooido nioilunctio.
Zowol o klinischo als o atholysiologischo giondon zijn TTP on HUS voi-
schillondo zioktolooldon. Bij TTP is siako van voinindoido activitoit van vWF
cloaving iotoaso (ADAMTS, toiwijl HUS noostal ostinloctious lij kindoion
vooikont on lij do niot-inloctious HUS solon voiwoivon autoantistollon togon
conlonont-ioguloiondo oiwitton waaischijnlijk oon iol. Echtoi lij zowol TTP-
als HUS-atinton woidt do diagnoso gostold o lasis van hot vooikonon van
nicioangioathischo honolyso on tionlocytoonio, waailij nouiologischo
alwijkingon lij TTP vooikonon on nioilunctiostooinisson lij HUS, sons is oi
ochtoi ovoila.
Oorzaken (11P, HUS en tussenvormen)
- Inloctious: klassioko HUS: voiotoxinoioducoiondo Escncricniu cc|i (gowoon-
lijk tyo O;:H;. Shigolla ol hiv (ovt. i.c.n. not andoio viialo inloctios.
- Niot-inloctious: klassioko TTP dooi antistollon togon hot vWF cloaving
iotoaso (ADAMTS, laniliaiio TTP dooi dohcintio van hot vWF cloaving
iotoaso.
- Ovoiig: zwangoischa, ostchonothoiaio on stancoltianslantatio, nodi-
catiogoiolatooid (cyclosoiino, ticloidino, cloidogiol, nTOR-ionnois otc.,
gonotastasooido solido tunoion, ostooiatiol, oilolijko conlonont (con-
lonont H, I, MCP-alwijkingon.
- AIHA on syndioon van Evans (DAT
- HELPP (in zwangoischa]oinstigo voinon van io-oclansio.
- Maligno hyoitonsio (lunduscoio
- Sosis]DIC (hliinogoon
- Catastiolaal antilosloliidonsyndioon (anticaidioliinon
6
)
FNDOCRINOLOGIF
- Blood: Hl, loukocyton, oiiloio llooduitstiijk (liagnontocyton?, tionlocyton,
APTT on PT(T, Na, K, cioatinino, uioun, LDH, hatoglolino, liliiulino, ioti-
culocyton, DAT(]Coonls-tost on lovoionzynon (vooi dilloiontiaaldiagnoso,
tovons zo nodig lal als lij ANI (zio q.., citiaatllood vooi vWF cloaving
iotoino (ADAMTS on antistol (altijd vooi lasnatoodioning ol vooi lasna-
loioso lohandoling stait. O indicatio oilolijk conlonontondoizook (www.
dnadiagnostiok.nl.
- Uiino: diuioso, Na, cioatinino, oiwit, liliiulino, uiolilino.
8e|eid]behande|ing
- Ei is oon acuto indicatio vooi lasnaloioso, indion dit niot diioct kan, dan toi
ovoiliugging lasna govon, q EH lasna ovoi oon oiiodo van 8 uui i.v.
- Plasnawissoling (-, x hot lasnavoluno, lij vooikoui loioso i..v. hltiatio,
diont dagolijks to golouion totdat oi noinalisatio van hot tionlocytonaantal
otioodt (on daling LDH.
- Stait: iodnison ng]kg]dag.
- Alloon lij oinstigo lloodingon tionlocytontianslusio govon! Goon iolyl-
actischo tionlocytontianslusio govon lij tionlocyton < o x o
]l.
- Bij honolyso: altijd loliunzuuisulotio ( dd ng.
ReFerenties
- Fontana S, ot al. Plasna thoiay in TTP: ioviow. Soninais in Honatology. zooq,q:q8
- Gooigo JN. How I tioat ationts with thionlocytoonic uiuia-honolytic uionic
syndiono. Blood. zooo,o:zz.
- Lnllo B, ot al. Thionolitc thionlocytoonic uiuia. J Thionl Haonost.
zoo,(8:oo-;.
q. Endocrino|ogie
q. Addisoncrisis
A|gemeen
Ciisis woidt vaak goluxooid dooi sosis, ooiatio, tiauna, aitus, ol sons dooi
staiton van thyioxinolohandoling lij nog onlokondo iinaiio ol contialo (socun-
daiio on toitiaiio lijnioischoisinsulhcintio. Bij iinaiio lijnioischoisinsulhcintio
is oi tovons ninoialocoiticodgoliok.
Oorzaken
- Piinaiio lijnioischoisinsulhcintio: auto-innuunaandooning, lijnioinota-
stason, llooding, inloctios zoals hiv ol TBC.
- Socundaiio lijnioischoisinsulhcintio: hyolysotunoi, syndioon van
Shoohan, aoloxio, hooldtiauna.
- Toitiaiio lijnioischoisinsulhcintio: oxogoon coiticostoiodonlohandoling
(nooi dan wokon > ng]dag iodnison ol oquivalont, lioquont vooiko-
nondo ooizaak.
Anamnese
Malaiso, luikijn, nissolijkhoid, liakon, duizolighoid. Eoidoi goliuik van coi-
ticostoiodon goduiondo algoloon jaion (ook stoiodlovattondo zalvon on inha-
latiostoiodon kunnon lijnioiinsulhcintio voiooizakon.
Bowustzijnsdaling, voiwaidhoid. Oithostatischo hyotonsio, tachycaidio.
Tokonon van dohydiatio. Bij langoi lostaando iinaiio lijnioischoisinsulhci-
ontio: hyoiignontatio.
- Blood: Na, K, glucoso, Ca, allunino, cioatinino, coitisol, ACTH (alloon lij
do novo addisonciisis, ACTH in EDTA luis, diioct o ijs naai laloiatoiiun,
lloodgasanalyso.
- Uiino: Na, K.
8
FNDOCRINOLOGIF
Primary assessment
Stalilisooi do atint volgons ABCDE-schona (zio hooldstuk z:
- Aiiway: contiolooi viijo adonwog on gool zo nodig O
z
naskoi.
- Bioathing: zook naai on lohandol lionchosasnon, longoodoon.
- Ciiculation: contiolooi ciiculatio on zoig vooi i.v.-toogang. Noon llood al
(zio lovon on stait snollo i.v.-vulling not o,% NaCl. on ovoiwoog intulatio.
Totalo volunodolotio lodiaagt vaak q litoi.
- Disalility: loooidool EMV-scoio]glasgow-conaschaal.
- Gool lij voidonking o oon addisonciisis vooidat uitslagon lokond zijn
oo ng hydiocoitison i.v. (lolus is ijnlijk, olosson in o nl o,% NaCl ovoi
o nin.
- Voivolgons oo ng hydiocoitison i.v. o uui goduiondo ooisto dagon. Daaina
al louwon aan do hand van diagnoso on klinisch loloo tot hydiocoitison zo
ng]dag voidoold ovoi gilton.
- Bij aanwozighoid van iinaiio lijnioischoisinsulhcintio, zodia < o ng]dag
hydiocoitison goliuikt woidt, toovoogon van udiocoitison o,o-o,z ng]dag
al hankolijk van Na on aan-]alwozighoid van oithostatischo hyotonsio.
- Zook naai luxoiondo lactoi zoals inloctio, ioconto ooiatio, aitus.
- Evt. diagnoso lovostigon dooi ACTH-stinulatiotost (lij vooikoui diioct, naai
uitoilijk linnon z dagon na onano.
- Cuvc: do atint woidt not coiticostoiodon lohandold tot do diagnoso zokoi is.
ReFerenties
- Couisin DB, ot al. Coiticostoioid sulonontation loi adional insulhcioncy. JAMA.
zooz,z8;:zo-qo.
- Coooi MS, ot al. Coiticostoioid insulhcioncy in acutoly ill ationts. N Engl J Mod.
zoo,q8:;z;-q.
- Bouillon R. Acuto adional insulhcioncy. Endociinol Motal Clin N An. zooo,:;o;-;.
q.z Myxoedeemcoma
A|gemeen
Myxoodooncona is oon oinstigo, lovonslodioigondo hyothyioodio. Hot
klinisch loloo konnoikt zich dooigaans dooi oon voinindoid lowustzijn
goaaid gaando not iosiiatoiio insulhcintio on hyothoinio. Daainaast
hollon do noosto atinton ook andoio syntonon van hyothyioodio. I.h.a.
is oi oon langoi lostaando hyothyioodio waailij dooi oon luxoiondo lactoi hot
klinischo loold van oon nyxoodooncona ontstaat.
(Heterojanamnese
- Aanwijzingon vooi hyothyioodio: diogo huid, haaiuitval, hooshoid. Sons
sychiatiischo voischijnsolon als doiossio ol hallucinatios ('nyxoodona
nadnoss`. Vooigoschiodonis not lotiokking tot schildklioiziokto (thoiaio-
tiouw?. Schildklioiziokton in do lanilioanannoso?
- Aanwijzingon vooi luxoiondo lactoi vooi hot ontstaan van oon nyxoodoon-
cona, lv. hyothoinio, inloctio, coioliovasculaii accidont, docononsatio
coidis, gonoosniddolon (anosthotica, sodativa, anxiolytica, naicotica, ani-
odaiono, tiauna, gastio-intostinalo llooding, notalolo ooizaak (hyogly-
konio, hyonatiinio, hyoxonio, hyoicanio, acidoso, hyoicalcinio.
Palloiig golaat not non-itting oodoon, latoialo uitval wonkliauwon, nacio-
glossio, littokon van kiaagsnodo, stiuna, diogo huid. Nouiosychiatiischo voi-
schijnsolon: vaiiiond van annosio, voinindoid lowustzijn tot cona, sons
ataxio. Hyoiooxio, voitiaagdo iolaxatio achillosoosioox liadycaidio, hyo-
tonsio, hyovontilatio, hyothoinio (dooi inloctio kan do tonoiatuui noinaal
zijn. Aanwijzingon vooi docononsatio coidis?
TSH, FTq, FT ol T, antistollon togon thyioid oioxidaso, coitisol, Na, K, cioati-
nino, glucoso, CPK, LDH, lloodgasanalyso, CRP, lloodloold not loukocytondil-
loiontiatio, liidonsoctiun.
- X-thoiax: aanwijzingon vooi nounonio ol docononsatio coidis?
- ECG: sinusliadycaidio, goloidingsstooinisson, lago voltagos, voilonging QT-
intoival, vlakko ol gonvoitooido T-toon.
- Micioliool ondoizook o indicatio.
8e|eid]behande|ing
Vanwogo do hogo noitalitoit is hot van lolang on do lohandoling z.s.n. to staiton. In
do noosto govallon zal hot niot nogolijk zijn on to wachton tot do schildklioilunctio
lokond is. Bohandoling diont o oon intonsiovo zoigaldoling laats to vindon.
qo
q
FNDOCRINOLOGIF
Opnane |ntens|e|e zorg ajdel|ng
- Schildklioihoinoonsulstitutio, Tq-T-conlinatiolohandoling:
- Tq-olaaddosis zoo-zo g i.v., govolgd dooi oo i.v. na zq uui on voivol-
gons o g i.v. oi dag tot oialo toodioning nogolijk is. (Cuvc: niot tosanon
not sondovooding.
- T-olaaddosis o g i.v., govolgd dooi o g i.v. iodoio 8 uui totdat do
vitalo aianotois zijn gonoinalisooid on do lohandoling not alloon Tq
.o. kan woidon gocontinuooid.
- Ondoistouning van vitalo lunctios: ondoistouning vontilatio, toodioning
iuino hoovoolhodon i.v.-vlooistol toi ondoistouning llooddiuk on coiioctio
oloktiolytstooinisson on hyoglykonio. Bohandoling hyothoinio on oon ovt.
ondoiliggondo inloctio.
- Cuvc: lij voidonking socundaiio lijnioischoisinsulhcintio olaaddosis
hydiocoitison oo ng i.v., daaina iodoio 8 uui oo ng i.v..
ReFerentie
- NIV-iichtlijn Schildklioilunctiostooinisson. zoo;.
q. 1hyrotoxische crisis
A|gemeen
Einstigo, godocononsooido on zoldzano voin van hyoithyioodio not hogo
noitalitoit (zo-o%, noostal goluxooid dooi intoicuiionto ziokto (ooiatio,
inloctio. Do soiunsiogol van Tq dan wol T is niot gocoiiolooid not hot
otiodon van oon thyiootoxischo stoin. Snollo hoikonning on agiossiovo lohan-
doling is ossontiool. Do diagnoso woidt gostold o lasis van do kliniok on kan
nooilijk zijn. Talol q. kan ondoistouning liodon.
Anamnese
- Klachton: kooits, diaiioo, liakon, luikijn, onotionolo hyoiioactivitoit
- Uitlokkondo lactoion:
- langoi lostaando on(doilohandoldo hyoithyioodio: M. Giavos, toxisch
nultinodulaii stiuna, M. Hashinoto, toxisch adonoon, notastaso lol-
liculaii schildklioicaicinoon, stiuna ovaiii,
- schildklioichiiuigio,
- lovalling,
- acuto jodiunlolasting: contiast lij CT-scan]thoiaio not iadioactiol
jodiun]aniodaiono,
- intoicuiionto ziokto: CVA, inloctio zoals nounonio, tiauna, chiiuigio,
dialotischo kotoacidotischo ontiogoling, longonlolio, nyocaidinlaict.
Kooits > C, ols > qo ln, noostal loozonhliilloion. Docononsatio
coidis, ictoius, doliiiun ol convulsios, hyoikinosio, hyoiiooxio.
(Cito-TSH, viij Tq, totaal T, TSI-antistollon. Hl, loukocyton, tionlocyton,
glucoso (hyoiglykonio, hool sons hyoglykonio, Na, K, uioun, cioatinino,
Ca (hyoicalcinio, allunino, PTT, liliiulino, AF, ganna-GT, ASAT,
ALAT, LDH, CK (nyocaidinlaict, ialdonyolyso, tioonino, CRP, aitoiilo
lloodgas.
1ABFL q. DIAGNOS1ISCHF CRI1FRIA vOOR 1HRFO1OXISCHF CRISIS
j Lichaamstemperatuur (Cj
),z-),)
),8-8,z o
8,-8,8
,-, zo
,q-, z
~ qo,o o
qj HartFrequentie
-o
o- o
zo-z
o- zo
~ qo z
zj Centra|e zenuwste|se|
Milde stoornis {agitatie) o
Matige stoornis {delier, psychose,
lethargie) zo
Frnstige stoornis {epileptische
aanvallen, coma) o
yj Decompensatio cordis
Mild {periFeer oedeem)
Matig {beiderzijds crepiteren) o
Frnstig {longoedeem)
6j Atriumhbri||eren
AFwezig o
Aanwezig o
j Uit|okkende Factoren
AFwezig o
Aanwezig o
j Maag-darm-|ever
Matige stoornis {diarree, misselijk-
heid]braken, buikpijn) o
Frnstige stoornis {onverklaarde
icterus) zo
Een score |an oj neer |s zeer suggest|ej |oor de d|agnose tbyreotos|scbe cr|s|s, een score |an z tot
ondersteunt deze d|agnose, een score |an n|nder dan z naakt de d|agnose tbyreotos|scbe cr|s|s onuaar-
scb|jnl|jk.
qz
q
FNDOCRINOLOGIF
Rejracta|re tbyreotos|scbe storn
Voilotoiing van hot klinisch loold kan snol otiodon, zokoi na z-zq uui. Indion
voilotoiing na -z dagon uitllijlt, diont non HD, lasnaloioso ol chiiuigio
(thyiood octonio to ovoiwogon.
ReFerenties
- Coooi DS. Hyoithyioidisn. Lancot. zoo,oz:q-o8.
- Fianklyn JA. Tho nanagonont ol hyoithyioidisn. N Engl J Mod. q,o:;-8.
- Nayak B, ot al. Thyiotoxicosis and thyioid stoin. Endociinol Motal Clin N An.
zooo,:oo-8o.
- NIV-iichtlijn Schildklioilunctiostooinisson. zoo;.
q.q Diabetische ketoacidose
A|gemeen
Voistoiing van hot intoino niliou dooi hyoiglykonio on dooi toononondo koto-
nonvoining o lasis van alsoluut insulinotokoit. Cuvc: DKA kan ook otiodon
lij dialotos nollitus tyo z (n.n. lij nonson not nogioido othnicitoit. Bolang-
iijksto konnoikon: hyoiglykonio, acidoso on kotoso. Einstigo DKA: H < ;,zo,
zooi oinstigo DKA: H < ;,o.
(Heterojanamnese
Goiicht o vooigoschiodonis on luxoiond nonont. Vooigoschiodonis kan
llanco zijn (ooisto uiting nog niot godiagnostisooido dialotos nollitus tyo
, ovoigoslagon insulino-injoctios, iollonon not insulinoon, lijkonondo
ziokto dio tot (toogononon insulinoiosistontio loiddo, lv. inloctio (nounonio,
sinusitis, ontstokingsiocosson (aondicitis, acuto ancioatitis on caidio-
vasculaiio ziokton (nyocaidinlaict, CVA, longonlolio. Klachton: olydisio,
olyuiio, voinagoiing, voinooidhoid, nissolijkhoid, liakon, sons hovigo
luikijn.
Uitgoutto, zioko indiuk. Bowustzijn is noostal voilaagd. Tokonon van dohy-
diatio, llooddiuk, ols, tonoiatuui (kan ook lij inloctio noinaal ol voilaagd
zijn, Kussnaul-adonhaling? Acotongoui? Inloctiolion? Moningoalo iikkoling?
Nouiologischo uitvalsvoischijnsolon? Maagdilatatio? Blaasiotontio? Diukijn
luik? Cuvc: luikijn kan uiting van acidoso zijn, naai ook van ondoiliggond
uitlokkond nonont.
- X-thoiax, ECG.
- Alnano van lloodkwokon, uiino- on sutunkwook.
- O indicatio, al hankolijk van dilloiontiaaldiagnoso: annoniak, anylaso, uii-
noscioon.
- Gozion nooilijkhoid diagnoso on zoldzaanhoid zioktoloold consult ondocii-
noloog.
8ehande|ing
Pr|na|r
- Thionanidon: PTU q-o dd zoo ng .o. (ovt. via naagsondo: iont hoi-
noonsynthoso, llokkooit oiiloio onzotting van Tq naai T. Kinotiok: snollo
alsoitio oiaal (o nin on snollo woiking (-z uui na gilt. Cuvc: koitoio
woikings duui, dus lioquont govon, Cuvc: agianulocytosis on hoatotoxicitoit
(lij agianulocytoso ondoi PTU-goliuik niot ovoigaan o stiunazol: nin.
o% kans o oniouw agianulocytoso.
- Jodiun (lunnoion: oialo natiiunjodidodiank zo ng]nl (lovat ng
jodido oi diuol, oo ng jodido oi nl, dosoiing: dd zo diuols
natiiun jodidodiank .o. (= oo ng jodido, nl = zo diuols. Ronning
van do synthoso van schildklioihoinoon on ionning van ioloaso van Tq on
T. Cuvc: nin. uui na thyiostatica (PTU govon! Bij agianulocytoso ondoi
PTU-goliuik: wol lunnoion, ondoi dagolijkso contiolo van laloiatoiiun
(TSH, viij Tq, T, on -z wokon latoi lannon vooi thyioodoctonio.
- -llokkois: ioianolol q-o dd qo-8o ng .o.: iont convoisio van Tq naai
T, iont tachycaidio. Vooizichtighoid golodon lij haitlalon, indicatio vooi
IC-onano.
- Glucocoiticostoiodon: hydiocoitison dd oo ng i.v., lij onvoldoondo olloct
van t]n .
Seconda|r
- Bohandoling intoicuiionto ziokto: antiliotica o goloido van hot klinischo loold.
- Ondoistounondo naatiogolon: inluus, ovt. not glucososulotio, oloktiolyt-
coiioctio, vitanino-B-conlox (dooi voihoogd notalolisno vaak dolotio.
- Koolon lij hyoithoinio: contiaal not aiacotanol, oiilooi not ijs, kooldo-
kons, vontilatoi. Cuvc: koudo iillingon, zo nodig sioivoislaois.
- Goon asiiino: goolt stijging van viij Tq on viij T dooi intoiactio not oiwit-
linding.
- Tionlosoiolylaxo: lv. liaxiaiino 8o E dd s.c. Zo nodig zuuistol.
qq
q
FNDOCRINOLOGIF
- Aitoiilo lloodgas, lasnaglucoso, Na, K, cioatinino, uioun, Cl, loslaat,
lactaat, anylaso, osnolaiitoit, lloodloold on loukocytondilloiontiatio. (Cuvc:
acidoso kan o zichzoll loukocytoso on linksvoischuiving govon. Evt. kotonon
(-OH-lotoizuui in lasna.
- Uiino: glucoso, kotonon (do distick toont alloon acoton on acotoacotaat, goon
-OH-lotoizuui, sodinont. Zo nodig uiinokwook.
- O indicatio: C-otido, CK-MB, tioonino, ovt. lloodkwokon.
- Boiokon anion-ga (zio loinulo on osnolaiitoit (zio loinulo ovt. alcoholio-
nillago. Ondoistaando loinulos govon slochts schattingon:
- Anion ga: jNa|-(jCl| + jHCO| (noinaal = z
- Elloctiovo soiunosnolaiitoit:
' gonoton Posn-uioun
' z x jNa| + z x jK| + jglucoso|
- Gocoiiigooido jNa| = Actuolo jNa| + jglucoso|],
- Tokoit aan lichaanswatoi: j o,] o,o x gowicht x (gocoiiigooido jNa|
qo|]qo
- X-thoiax
- ECG: haitiitnostooinisson? Voilongdo QT-tijd? Inlaict?
8e|eid]behande|ing
Bij nindoi oinstigo ontiogoling lohandoling voioonvoudigdon.
Indion lasnaglucoso > q nnol]l, aitoiilo H < ;,z, licailonaat < nnol]l,
kotononio ol kotonuiio:
- Ovoiwoog IC-onano.
- I.v.-vochttoodioning:
- Stait na do diagnoso not NaCl o,% ooo nl oi uui.
- Bij hyovolonischo shock: NaCl o,% ooo nl oi uui on]ol lasnavoi-
vangniddol.
- Bij tokonon van dohydiatio zondoi shock:
' gocoiiigooid lasna-Na > qz: NaCl o,q ol o,o% q-q nl]kg]uui
(al hankolijk van nato van dohydiatio,
' gocoiiigooid lasna-Na < qz: NaCl o,%, q-q nl]kg]uui (al hankolijk
van nato van dohydiatio.
- Bij lasnaglucosogohalto < q nnol]l: NaCl voivangon dooi glucoso %
not dozolldo inlusiosnolhoid. Do insulinotoodioning aanasson on do
lasnaglucoso to handhavon tusson z- nnol]l.
- Insulinotoodioning:
- Stait niot not insulinotoodioning vooidat hot aanvangskaliun lokond is.
- Gool o, EH]kg als i.v.-lolus.
- Voivolg not continuo i.v.-toodioning: o, EH]kg]uui.
- Bij onvoldoondo daling van do lasnaglucoso (< nnol]uui: voidullol
do dosis.
- Bij glucosogohalto < qnnol]l: ovoiwoog IC-onano.
- Kaliunsulotio:
- Bij aanvangskaliun < , nnol]l: insulinotoodioning uitstollon, gool
qo nol KCl]uui, totdat hot lasnakaliun > , nnol]l is.
- Bij lasnakaliun tusson ,-, nnol]l, voog zo-o nnol K
+
(KCl, zo
nodig kaliunloslaat too aan iodoio litoi inlusiovlooistol on handhaal hot
lasnakaliun tusson q- nnol]l.
- Bij lasnakaliun > , nnol]l: goon kaliunsulotio.
- Bicailonaat:
- Bij H < ;,o: gool oo-oo nl (= o-8o nnol NaHCO ,q% als zij-
inluus, zoo nl]uui.
- Altoinatiol: voog o-oo nl (= o-oo nnol NaHCO 8,q% too aan
ooo nl NaCl o,q% inluussnolhoid: ovoiwoog IC-onano.
Controle en non|tor|ng |an de kl|n|scbe toestand
Rogolnatigo contiolo lowustzijn, aloithoid on van aanwozighoid van andoio
klachton (lonauwdhoid, (luikijn, liakon (zo nodig naagsondo govon, cuvc:
asiiatio, kiacht- ol sonsililitoitsvoilios. Al hankolijk van do oinst on laso in do
lohandoling noot iodoio -q uui woidon godocunontooid:
- Blooddiuk, olslioquontio, adonlioquontio, tonoiatuui.
- Laloiatoiiungogovons:
- llood- ol lasnaglucoso (iodoi uui,
- lloodgasanalyso (H voivolg kan ook caillaii ol vonous,
- Na on K on lij vooikoui ook Cl,
- kotonon (lij vooikoui kwantitatiol in caillaii llood,
- kioatinino (cuvc: in sonnigo laloiatoiia zal cioatinino-uitslag alusiovolijk
dooi -OH-lotoizuui zijn voihoogd,
- loslaat (daalt o z
o
dag,
- anion-ga (Na-(Cl + HCO, lasnaosnolalitoit.
- Aaid on snolhoid van aiontoialo vochttoodioning.
- Hoovoolhoid insulinotoodioning on toodioningswog.
- Uiino- on ovt. naagsondoioductio.
- Ovoiwoog naagsondo lij liakon (cuvc: naagdilatatio.
q6
q)
FNDOCRINOLOGIF
O|ergang naar nornale s|tuat|e
DKA is lostiodon indion do klinischo toostand voilotoid is on lij H >;,o,
lasnaglucoso < z nnol]l on licailonaat > 8 nnol]l, do anion-ga is gonoi-
nalisooid on]ol alwozighoid kotononio ol kotonuiio. Do atint kan wooi gaan
oton on diinkon. -z uui na sulcutano injoctio not langwoikondo insulino kan
i.v.-insulinotoodioning woidon gostaakt. CSII (sulcutano insulinoon diioct
hoivatton lij stakon van i.v.-insulino.
Do gogovons dionon o oon socialo lijst to woidon goiogistiooid. Eon vooiloold
staat o do NIV-sito ondoi Richtlijnon lohandoling van acuto ontiogoling
dialotos nollitus, DKA-HHS.
ReFerentie
- NIV-iichtlijn Do lohandoling van acuto ontiogoling van dialotos nollitus. Alhon aan
don Rijn: Van Zuidon Connunications B.V., zoo.
q.y Hyperosmo|air hyperg|ykemisch non-ketotisch syndroom
A|gemeen
Einstigo hyoiglykonio not dohydiatio in alwozighoid van noononswaaidigo
kotonioductio. Do oinst woidt loaald dooi do nato van hyoiglykonio, naai
lotoi is hot on do oinst to iolatoion aan do lasnaosnolaiitoit. Dozo is gocoi-
iolooid not do oinst van lowustzijnsstooinis. Bij oon oinstigo HHS is hot las-
naglucoso > o nnol]l on lasnaosnolaiitoit > zo nOsn.
Anamnese
Zio q.q. Hot HHS kan ovonoons ontstaan lij gioto lichanolijko stioss
(inloctios, caidiovasculaiio golouitonisson, vaak goconlinooid not onvol-
doondo vochttoovooi, vooial als do atint is gaan liakon. Doist staat nooi o
vooigiond dan andoio syntonon.
Zio q.q. Adonhaling is noinaal, tokonon van dohydiatio on lowustzijnsstooi-
nisson kunnon hioi nooi o do vooigiond staan dan lij DKA.
Zio q.q. Anion-ga noot noinaal zijn on lasnaosnolaiitoit noot
> zo nOsn]kg zijn.
8e|eid]behande|ing
Indion lasnaglucoso > o nnol]l, aitoiilo H > ;,o, licailonaat > nnol]l,
olloctiovo soiunosnolaiitoit > zo nOsn]kg H
z
O, goon kotononio ol kotonuiio
van lotokonis:
- I.v.-vochttoodioning:
- Stait na diagnoso not NaCl o,% ooo nl oi uui.
- Bij hyovolonischo shock: NaCl o,% ooo nl oi uui on]ol lasnavoi-
vangniddol.
- Bij tokonon van dohydiatio zondoi shock:
' gocoiiigooid lasna-Na > qz: NaCl o,q ol o,o% q-q nl]kg]uui
(al hankolijk van nato ol hoistol van dohydiatio,
' gocoiiigooid lasna-Na < qz: NaCl o,%, q-q nl]kg]uui (al hankolijk
van nato ol hoistol van dohydiatio.
- Bij lasnaglucosogohalto < q nnol]l: NaCl voivangon dooi glucoso %
not dozolldo inlusiosnolhoid. Do insulinotoodioning aanasson on hot
lasnaglucoso to handhavon tusson z- nnol]l.
- Insulinotoodioning:
- Stait niot not insulinotoodioning vooidat hot aanvangskaliun lokond is.
- Gool o, EH]kg als i.v.-lolus.
- Voivolg not continuo i.v.-toodioning: o, EH]kg]uui.
- Bij onvoldoondo daling van do lasnaglucoso (< nnol]uui: voidullol do
dosis.
- Bij glucosogohalto < q nnol]l: zio i.v.-vochttoodioning.
- Kaliunsulotio:
- Bij aanvangskaliun < , nnol]l: insulinotoodioning uitstollon, gool
qo nnol KCl]uui, totdat hot lasnakaliun > , nnol]l is.
- Bij lasnakaliun tusson ,-, nnol]l, voog zo-o nnol K (KCl, zo
nodig kaliunloslaat too aan iodoio litoi inlusiovlooistol on handhaal hot
lasnakaliun tusson q- nnol]l.
- Bij lasnakaliun > , nnol]l: goon kaliunsulotio.
Controle |an de kl|n|scbe toestand
Zio q.q.
O|ergang naar de nornale s|tuat|e
HHS is hoistold, wannooi do lasnaosnolaiitoit noinaal is on oi dus siako
is van oon (viijwol noinalo lasnaglucoso- on Na-concontiatio is. Do nioi-
lunctio diont to zijn hoistold tot do ioxistonto waaido. Zio voidoi ondoi DKA
ovoigang naai do noinalo situatio
q8
q
FNDOCRINOLOGIF
ReFerentie
- NIV-iichtlijn Do lohandoling van acuto ontiogoling van dialotos nollitus. Alhon aan
don Rijn: Van Zuidon Connunications B.V., zoo.
q.6 Hypog|ykemie
A|gemeen
Plasnaglucoso < , nnol]l (vonous lasna. Cuvc: onlotiouwlaio uitslag
van stickloaling ol dooigaando glycolyso lij loaling uit to laat algodiaaido
stolluis.
Anamnese en |ichame|i[k onderzoek
Klassioko syntonon woidon voiooizaakt dooi adionoigo stinulatio (tians-
iioion, tionoi, tachycaidio on]ol nouioglycoonio (godiagsvoiandoiingon,
sul hoid, insulton, cona. Cuvc: lotsoling cona lij langoi lostaan van dialotos
nollitus]lioquonto nachtolijko hyoglykonion. Altijd oxliciot viagon naai
oialo antidialotica (sullonyluioundoiivaton on alcoholgoliuik. Bij oudoion on]
ol oialo antidialotica ook vaak atyischo iosontatio, lv. ijn o loist, voiwaid-
hoid, TIA, CVA, cona.
Glucoso (lij stoiko voidonking in alwachting van laloiatoiiun ook diioct vingoi-
iik doon, cioatinino (voislochtoiing nioilunctio hoolt invlood o siogols oialo
antidialotica, AF, ganna-GT, ASAT, ALAT, LDH. Cuvc: iolooi altijd do ooizaak
van do hyoglykonio to analysoion. Moostal gaat hot on hyoglykonio lij dialoton.
Cuvc: iuin alcoholgoliuik not slochto caloiio-intako kan ook lij niot-dialoton
hyoglykonion voiooizakon. Ook van andoio nodicatio dan antidialotica (lv. sali-
cylaton is in incidontolo govallon hyoglykonio als lijwoiking loschiovon. Lovoi-
lalon, hyocoitisolisno on oon insulinoon kunnon ook hyoglykonio govon.
8e|eid]behande|ing
- Mildo insulinogonducooido hyo: ooist diuivonsuikoi govolgd dooi oiaal
o-zo g koolhydiaton (lotoihan, vla, o nin alwachton, zo nodig hoihalon.
- Einstig insulinogonducooido hyo c.q. cona: o nl glucoso qo% i.v. ol
oo nl glucoso zo% i.v., na lijkonon oiaal zo-qo g koolhydiaton. Onvol-
doondo iosons o i.v.-toodioning nognaals z nl qo% glucoso i.v. on voivol-
gons ondoihoudsinluus ol o% glucoso, stait z l]zq uui.
- Hyoglykonio lij sullonyluioundoiivaton: loloid als lovon, naai wol klinischo
olsoivatio on contiolo nodig, ovt. continuo glucososulotio i.v. i.v.n. lang aan-
houdond olloct, vooial glicazido on glinoiido.
- Indion goon oialo ol i.v.-toodioning van glucoso nogolijk: ng glucagon i.n.,
zo nodig na o- nin hoihalon.
ReFerentie
- Guottioi JM. Hyoglyconia. Endociinol Motal Clin N An. zooo,:;-oo.
q. Hypertensieve crisis bi[ Feochromocytoom
Zio ..
NFFROLOGIF
y. NeFro|ogie
y. Acute nierinsuFhcientie
A|gemeen
Stijging lasnacioatinino ~ o nol]l]dag lij uitgangswaaido < oo nol]l, onalhan-
kolijk van do uiinoioductio. Oliguiio: < qoo nl]zq uui. Anuiio: < oo nl]zq uui.
Zio hguui .a vooi lokalisatio van do ooizaak on talol .a vooi do ionalo
ooizakon.
FIGUUR .A INDFLING LOIALISA1IF ACU1F NIFRINSUFFICIN1IF
Acute nierinsuFFcientie
Prerenaal
verminderd
ECv
- bloeding,
volume-
depletie,
hartFalen,
cirrose
- occlusie oF
stenose a.
renalis
- verstoorde
auto-
regulatie
NSAID's,
ACF-
remmer,
ARB
vascu|air
vaculitis,
maligne
hypertensie,
HUS,
cholesterol-
embolieen,
APS
Acute
g|omeru|o-
neFritis
post-inFec-
tieus, extra-
capillair
{vasculitis,
anti-GBM),
mesangio-
capillaire
GN {crvo's)
Acute
interstitie|e
neFritis
medicatie,
inFecties,
systeem-
ziekten
A1N Ureter-,
b|aas- oF
urethra-
obstructie
Renaal Postrenaal
NeFrotoxisch
antiobiotica,
contrast, cispla-
tine, kristallen,
hemo- en myo-
globine, eiwitten
{myeloom)
Ischemisch
door langdurig
bestaande
prerenale
component
z
NFFROLOGIF
Goiicht o volunostatus: dohydiatio (hyotonsio, tachycaidio, oithostaso, voinin-
doido tuigoi, diogo slijnvliozon, ovoivulling (voihoogdo CVD, oodoon, ascitos, cio-
itoion. Bloko huid on slijnvliozon, huidalwijkingon (otochion, uiuia, livodo
ioticulaiis, aitiitis, slagijn nioilogos, llaasdoning, ioctaal touchoi (iostaat.
- Uiino (zio talol .l: hoovoolhoid, kloui, distickjo: H, honatuiio, iotonuiio
(indion ositiol kwantihcoion niddols oiwit]cioatininoiatio, louko cytuiio,
nitiiot, sooitgolijk gowicht. Vooits sodi nont (collon, cilindois, lactoiin, Na,
Cl, cioatinino on uioun.
- Blood: Hl, MCV, loukocyton, tionlocyton, Na, K, licailonaat (vonous, Cl,
cioatinino, uioun, Ca, loslaat, allunino, glucoso, CK, ASAT, LDH.
- Fiactionolo natiiunoxciotio (% = (Unatiiun (nnol]l x Pkioat (nnol]l](Ukioat
(nnol]l x Pnatiiun (nnol]l x oo: < % suggostiol vooi ioionaal ol acuto
glonoiulonoliitis (ol contiastnolioathio, nyoglolinuiio, > % suggostiol vooi
tululointoistitilo ooizakon, olstiuctio ol 'vals` voihoogd dooi diuiotica.
Bij atinton not oon ANI on diuioticagoliuik kan do liactionolo uiounox-
ciotio woidon goliuikt. Eon liactionolo uiounoxciotio < % is suggostiol vooi
ioionaal nioilalon. Goon van dozo indicos is oig lotiouwlaai.
- ECG: LVH? Alwijkingon assond lij ovt. oloktiolytstooinisson?
- X-thoiax: coigiootto, toogononon longvaattokoning?
- Echo nioion: giootto? Aanwijzingon vooi olstiuctio?
- Fundoscoio: lloodingon, oxsudaton, ailoodoon, onlolion?
- Op indicutic: hiv, hoatitis-B]-C, ciyoglolulinon, ANCA, ANA, conlonont.
8e|eid
- Blaaskathotoiisatio is alloon lij uitzondoiing noodzakolijk.
- Al hankolijk van (noost waaischijnlijko ooizaak, zio hguui .l.
- Hot is cnjuist on lij oliguiio diuiotica too to dionon vooidat ondoizook naai
do ooizaak van do ANI is voiiicht. Convoisio van oliguio ANI naai non-oli-
guio ANI voiandoit do iognoso niot.
- Bij anuiio altijd olstiuctio uitsluiton: hot ontliokon van dilatatio o do ocho
sluit olstiuctio niot vollodig uit. Voiiicht ovt. oon ionogian (MAG-scan.
- Bij ANI is contiolo van notalolo conlicatios ossontiool: hyoikalinio,
oinstigo notalolo acidoso on ovoivulling waaidooi dioigondo iosiiatoiio
insulhcintio (zio conlicatios.
1ABFL .A RFNALF OORZAIFN ACU1F NIFRINSUFFICIN1IF
Ondersteunende bevin-
dingen
8ehande|ing
vasculitis
M. vegener
Anti-GBM GN {Good-
pasture)
SLF
Cryoglobulines
Glomerulaire hematurie
c- oF p-ANCA+, sinusitis,
purpura anti-GBM+,
longbloedingen
ANA, anti-dsDNA+,
C en Cq !,
Cryoglobulines+, Cq !
Immuunsuppressie
{prednison en cycloFos-
Famide), evt. plasmaFerese
HUS
Hemolyse, LD T, trom-
bocytopenie, Fragmen-
tocyten
PlasmaFerese, geen
immuunsuppressie
Athero-embolieen
Livedo reticularis, blauwe
tenen, recent start anti-
coagulantia, arteriele
ingreep
FxpectatieF
GlomeruloneFritis
Post-inFectieus
Glomerulaire hematurie
C, Cq !, AS1 en
anti-DNase B
Fventueel immuun-
suppressie
Mesangiocapillair C !, C neFritic Factor
Acute interstitiele neFritis
Fxantheem, eosinoFlie,
medicatie
Stop mogelijk oorzakelijk
middel, expectatieF {bij
uitblijven verbetering na
-z weken steroden)
Acute tubulusnecrose
Hypotensie, sepsis,
chirurgische ingreep,
neFrotoxische medicatie,
contrast
GeFordeerde diurese,
alkaliniseren
Rabdomyolyse CIT
/nt|-GBM GN = ant|glonerula|re basaalnenbraan-glonerulonejr|t|s, S|E = systen|scbe lupus
erytbenatosus, HUS = benolyt|scb uren|scb syndroon, /NC/ = ant|neutropele cytoplasnat|-
scbe ant|l|cbanen, /N/ = ant|nuclea|re ant|l|cbanen, |D = lactaatdebydrogenase, /ST = ant|-
streptolys|net|ter, Ck = creat|nek|nase.
Anamnese
Eoidoi nioiinsulhcintio, langlostaando hyoitonsio. Doist, diaiioo, liakon,
klachton assond lij oithostaso. Goliuik van diuiotica, ACE-ionnois, ARB`s,
NSAID`s, antiliotica, ioconto contiasttoodioning ol ooiatios. Aanwijzingon systoon-
ziokto, laniliaiio nioiziokton. Mictioatioon (iostaathyoitioho, stoonlijdon.
q
NFFROLOGIF
1
A
B
F
L

B

U
R
I
N
F
O
N
D
F
R
Z
O
F
I

P
r
e
r
e
n
a
a
|
C
|
o
m
e
r
u
|
o
n
e
F
r
i
t
i
s
A
c
u
t
e

i
n
t
e
r
s
t
i
t
i
e
|
e

n
e
F
r
i
t
i
s
A
c
u
t
e

t
u
b
u
|
u
s
-
n
e
c
r
o
s
e
O
b
s
t
r
u
c
t
i
e
S
e
d
i
m
e
n
t
N
i
e
t

a
F
w
i
j
k
e
n
d
,

h
y
a
l
i
e
n
e

c
i
l
i
n
d
e
r
s
D
y
s
m
o
r
F
e

e
r
y
t
r
o
-
c
y
t
e
n
,

e
r
y
c
i
l
i
n
d
e
r
s
L
e
u
k
o
c
y
t
e
n
B
r
u
i
n
e

g
r
a
n
u
l
a
i
r
e

c
i
l
i
n
d
e
r
s
,

t
u
b
u
l
u
s
-
e
p
i
t
h
e
e
l
N
i
e
t

a
F
w
i
j
k
e
n
d
,

e
v
t
.

m
o
n
o
m
o
r
F
e

e
r
y
t
r
o
c
y
t
e
n
P
r
o
t
e
n
u
r
i
e
{
v
r
i
j
w
e
l
)

g
e
e
n
A
a
n
w
e
z
i
g
M
i
n
.
,

v
e
r
h
o
o
g
d

b
i
j

N
S
A
I
D
'
s
{
v
r
i
j
w
e
l
)

g
e
e
n
{
v
r
i
j
w
e
l
)

g
e
e
n
U
r
i
n
e
n
a
t
r
i
u
m

(
m
m
o
|
]
|
j
<

z
o
v
a
r
i
a
b
e
l
>

o
>

o
v
a
r
i
a
b
e
l
F
r
a
c
t
i
o
n
e
|
e

n
a
t
r
i
u
m
e
x
c
r
e
t
i
e

(
%
j
<

v
a
r
i
a
b
e
l
v
a
r
i
a
b
e
l
>

v
a
r
i
a
b
e
l
F
r
a
c
t
i
o
n
e
|
e

u
r
e
u
m
-
e
x
c
r
e
t
i
e

(
%
j
<

v
a
r
i
a
b
e
l
>

o
>

o
>

o
O
s
m
o
|
a
|
i
t
e
i
t
>

o
o
>

o
o
<

o
<

o
<

o
S
o
o
r
t
e
|
i
[
k

g
e
w
i
c
h
t
>

,
o
z
o
>

,
o
z
o
<

,
o
o
<

,
o
o
<

,
o
o
C
a
|
e
.

B
|
j

r
a
b
d
o
n
y
o
l
y
s
e

p
o
s
|
t
|
e
|
e

s
t
|
c
k

|
o
o
r

e
r
y
t
r
o
c
y
t
e
n

z
o
n
d
e
r

e
r
y
t
r
o
c
y
t
e
n

|
n

s
e
d
|
n
e
n
t
.
/nt|-GBM GN = ant|glonerula|re basaalnenbraan-glonerulonejr|t|s, /NC/ = ant|neutropele cyto-
plasnat|scbe ant|l|cbanen, /N/ = ant|nuclea|re ant|l|cbanen.
FIGUUR .B DIAGNOS1ISCH FN 1HFRAPFU1ISCH S1OOMDIAGRAM ACU1F NIFRINSUFFICIN1IF
Chronische oF acute nierinsuFhcientie?
Chronisch
Anamnese en lichamelijk onderzoek: -
langer bestaande hypertensie
Laboratoriumonderzoek: eerder serum- -
creatinine
Niergrootte < o cm -
Chronische nierinsuFhcientie
Complicaties die acuut behandeling -
behoeven?
Hyperkaliemie, overvulling, acidose, -
hyperFosFatemie, pericarditis, trombopa-
thie {zie 'complicaties van acute nierinsuF-
Fcientie')
Aanwi[zingen voor hypovo|emie oF vermin-
derd ECv?
Anamnese: diarree, braken, diuretica -
Lichamelijk onderzoek: hypotensie, tachy- -
cardie, orthostase, turgor, gewicht
Una < zo mmol]l FFNa < % {indien -
diuretica: FFUr < %, FFC < %)
Ureum: creatinine > o,, hoog urinezuur
Hypovo|emie oF verminderd ECv
Stop diuretica, NSAIDS, ACF-remmer]ARB -
Intraveneuze vochttoediening -
Bij onvoldoende reactie vulling: cave -
sepsis als mogelijke oorzaak, overweeg
hartFalen {inotropie) en bijnierschorsin-
suFFcientie
Aanwi[zingen voor obstructie?
Anamnese: prostatisme, intra-abdominale -
maligniteit, Fankpijn
Anurie, retentieblaas, stolsels -
Dilatatie {pas na zq-q8 uur zichtbaar, -
aFwezigheid sluit obstructie niet uit! Bij
sterke verdenking renogram)
Obstructie
InFravesicaal: plaats blaaskatheter -
Supravesicaal: overleg met uroloog]radio- -
loog over plaatsing dubbel-}- oF neFrostomie-
catheter {acuut bij mononier en koorts)
Cave postobstructieve polyurie en hypo- -
kaliemie
Aanwi[zingen voor parenchymateuze nier-
ziekte (anders dan A1Nj?
Anmnese: siccaklachten, sinusitis, hae- -
moptysis, artralgie etc.
Lichamelijk onderzoek: keratoconjuncti- -
vitis, purpura, artritis
ActieF urinesediment, protenurie -
verdenking parenchymateuze nierziekte
Serologie: anti-GBM, ANCA, ANA, C en -
Cq, evt. AS1, anti-DNase B
Overleg met neFroloog! Bij sterke verden- -
king vasculitis oF anti-GBM GN cito diag-
nostiek en therapie {plasmaFerese)
AIN: stop mogelijk oorzakelijk middel -
Aanwi[zingen voor vascu|aire occ|usie?
Flankpijn, macroscopische hematurie, -
plotselinge aFname mictie
Laboratoriumonderzoek: verhoogd LD en -
ASA1]ALA1
verdenking occ|usie
Renogram z.s.m. -
Fndovasculaire oF chirurgische interventie -
overwegen aFhankelijk van bestaansduur
Aanwi[zingen voor rabdomyo|yse]uraat-
neFropathie?
Anamnese: myalgie, extreme inspanning, -
epileptisch insult, trauma, cytostatische
therapie
Lichamelijk onderzoek: rood]bruine urine -
Laboratoriumonderzoek: Forse stijging CI,
myoglobinurie, hoog FosFaat, hoog uraat
Rabdomyo|yse]uraatneFropathie
Diurese > zoo ml]min, eventueel middels -
zowel inFuus als diuretica
Alkaliniseren middels Nabic {oo-o -
mmol]dag), streeF-pH > 6,
Indien uraatneFropathie allopurinol {max. -
oo mg) oF rasburicase
}
a
}
a
Nee
Nee
Nee
Nee
Acuut
}
a
}
a
}
a
C
h
r
o
n
i
s
c
h
6
)
NFFROLOGIF
8ehande|ing
- Otinalisoion van caidiac outut (SBP > zo.
- Patint dagolijks wogon.
- Na otinalisatio vullingstoostand: ondoihoudsvochtinnano van diuioso on
oo cc]zq uui. zq uui uiino saion o hoovoolhoid, cioatinino on oiwit.
- Stakon NSAID`s, ACE-ionnoi, ARB (diuiotica lij ioionalo ooizaak.
- Voinijd noliotoxischo niddolon, n.n. aninoglycosidon on intgoncontiast.
- Bij noodzaak tot MRI]MRA: linoaiio gadoliniuncholaton zijn alsoluut
gocontia-indicooid. Booik hot goliuik van cyclischo gadoliniuncholaton.
- Aanasson dosoiing allo ovoiigo nodicatio, indion nodig. Donk n.n. aan
lithiun, sotalol, digoxino, notloinino on nitioluiantono.
- Voinijd loslaatklysna`s wogons govaai o voioigoiing nioiinsulhcintio dooi
hyoiloslatonio.
- Na- (;o nnol on K (o nnol looikt dioot. In acuut stadiun oiwitlooi-
king niot noodzakolijk.
- Invontaiisooi on lohandol conlicatios, zio hioiondoi.
Comp|icaties
- Eloktiolytstooinisson:
- hyoikalinio: zio o.. Indion K > o, nnol]l, ovoiwoog dialyso,
- hyo- ol hyoinatiinio: zio o.z on o..
- Bij ANI kan oon hyoiloslatonio on hyocalcinio otiodon. Hyocalcinio
lohoolt voolal goon lohandoling. Toodioning van Ca voihoogt do kans o
calcihcatios (tonzij loslaat < , nnol]l on loidt ooidoi tot hyoicalcinio in
do hoistollaso. Hyoiloslatonio kan in do acuto laso alloon woidon lostiodon
dooi dialyso. Ei lostaat goon algonono iogol, naai indion calciunloslaat-
iodukt > ,o, dan is oi oon gioto kans o hot ontstaan van calcihcatios.
Motalolo acidoso: zio ;.z. Indion H < ;,z on]ol licailonaat < o, gool
natiiunlicailonaat i.v., ovt. dialyso. (Indion siako is van anuiio]oliguiio on
ovoivulling, is oi vaak goon iuinto vooi consoivatiovo naatiogolon on diont
dialyso laats to vindon.
- Pulnonaal oodoon: indion diuioso aanwozig, stait luiosonido i.v. (lolus
8o-oo ng, daaina o-qo ng]kg]uui. Indion goon diuioso on dioigondo
iosiiatoiio insulhcintio, acuto dialyso.
- Uionischo conlicatios: oiicaiditis, louiitis, oncolaloathio, gastio-intosti-
naal lloodvoilios, zijn voolal dialyso-indicatios. Uionischo tionloathio: lij
llooding dosnoiossino (zio o.z.
Acute dia|yse-indicaties
I.o.n. nolioloog. Bij lokondo dialysoatinton kan gions tot dialyso lagoi zijn.
- Thoiaioiosistonto ovoivulling (longoodoon, hyoxio, oithonou, haitlalon.
- Thoiaioiosistontio hyoikalinio (K > o,.
- Uionisch syndioon (oiicaiditis, oncolaloathio: astoiixis, lowustzijns-]
aandachtstooinis, nissolijkhoid, liakon.
- Acidoso (H < ;,z waailij i.v. natiiunlicailonaat niot haallaai is (lv.
oinstigo ovoivulling.
- Einstigo hyoiloslatonio (Ca x POq-ioduct > o.
- Boaaldo intoxicatios, lv. lithiun.
ReFerenties
- Hilton R. Acuto Ronal lailuio. BMJ. zooo,:;8o-o.
- Klahi S, ot al. Acuto oliguiia. N Engl J Mod. 8,8:o;.
- Lanoiio N, ot al. Acuto ional lailuio. Lancot. zoo,o(q;:q;-o.
- Stai RA. Tioatnont ol acuto ional lailuio. Kidnoy Int. 8,q:8;-.
y.z Acute prob|emen bi[ peritonea|e dia|yse
+.z.+ Per|ton|t|s b|j pat|ent net cbron|scbe anbulante per|toneale d|alyse
AIgemeen
Min. z van do volgondo ciitoiia:
- Tioolol dialysaat t.g.v. > oo]nn
(> o, x o
]l loukocyton, waaivan > o%

noutioholon.
- Voiwokkoi in gianioaiaat on]ol kwook.
- Kliniok: luikijn, liakon, kooits, diaiioo.
DillerentaaIdiagnose
Syntonon on]ol tioolol dialysaat, goon voiwokkoi.
- Acuto ancioatitis: anylaso on]ol liaso in llood on dialysaat loalon.
- Stoiiolo (oosinoholo oiitonitis: > o% oosinoholo gianulocyton in Gionsa-
ioaiaat (dialysaat.
Hydiatiotoostand, llooddiuk, tonoiatuui, oiistaltiok? Poiitonoalo iikkoling?
Huidooit]tunnol (us, ijnlijk?
8
NFFROLOGIF
- Dialysaat (noogoliachto zak van thuis, andois dialysaat uit luik laton loon
naai lactoiiologio vooi loukotolling, gian on kwook. Holo zak inlovoion.
- Bij hogo kooits ol oinstig ziok zijn ook lloodkwokon gondicooid.
- Zo nodig kwook huidooit.
BeIeid]behandeIing (zio .o
- Stait antiliotica volgons lokalo iotocol PD-oiitonitis i.o.n. nolioloog.
- Niot zioko]niot liakondo atint: kan oliklinisch, wol contiolo-alsiakon
nakon (lij CAPD-aldoling.
- Biakondo atint c.q. lij oiitonoalo iikkoling: lohandoling noostal
klinisch. Bij oinstig zioko atint ook giannogatiovon dokkon. Bij klinischo
atinton loukocyton in ochtondzak dagolijks voivolgon (lactoiiologio. Zo
nodig shock lostiijdon (zio hooldstuk .
- Cuvc: noostal goolt PD-oiitonitis oon nild loold not tioololo zak on woinig
luiksyntonon. In ca. o% van do govallon acuto luikvoischijnsolon, sons
not shock: donk aan Stupny|cccccus uurcus on giannogatiovo voiwokkois.
- Bij oiacuut hovigo luikijn not tioololo zak donkon aan oiloiatio
(nongoia, > lactoiio ol ancioatitis.
+.z.z. O|er|ull|ng b|j pat|ent net cbron|scbe anbulante per|toneale d|alyse
BeIeid]behandeIing
Ovoilog not nolioloog. Extia wissolingon not hyoitono dialysovlooistol. Bij
iostdiuioso: ovoiwoog lisdiuiotica i.v.
+.z.. Onder|ull|ng b|j pat|ent net cbron|scbe anbulante per|toneale
d|alyse
Anamnese
Oithostatischo hyotonsio, ijn in nok on schoudois, kianon in oxtionitoiton.
BeIeid]behandeIing
- Sto antihyoitonsiva.
- Goliuik dialysovlooistol ,o% glucoso, zo nogolijk voillijltijd in do luikholto
voilongon tot o z uui.
- Vool diinkon, vaak holt louillon.
- Indion nodig inluus not o,% NaCl.
ReFerenties
- Gokal R, ot al. Poiitonoal dialysis. Lancot. ,:8z.
- Wiggins KJ, ot al. Tioatnont ol oiitonoal dialysis-associatod oiitonitis: a systonatic
ioviow ol iandonizod contiollod tiials. An J Kidnoy Dis. zoo;,o:o;-88.
y. Acute prob|emen bi[ hemodia|yse
+..+ Gestolde atr|o|entr|cula|r pstelsbunt
Anamnese
Sinds wannooi? Hoo lang al dozo shunt? Wat vooi tyo?
Soulo alwozig]zacht? Nog ulsatios? Zwolling? Honatoon?
Ovoilog not nolioloog, dozo ovoilogt not iadioloog on]ol vaatchiiuig ovoi diag-
nostiok on lohandoling.
BeIeid]behandeIing
- Pas aangologdo hstol: noostal ooiatiovo coiioctio i.o.n. vaatchiiuig.
- Oudoio hstol not tionlus: noostal tionlosuctio]dottoion]tionlolyso]stont,
sons chiiuigischo intoivontio.
+..z katbeter|nject|e b|j pat|ent net benod|alyse
AIgemeen
Hot inloctioiisico van dialysokathotois lotiolt lokalo huidooitinloctio on sys-
tonischo lactoiinio. Bactoiinio tioodt o dooi nigiatio van lactoiin via do
huidooit langs do kathotoi in do lloodlaan olwol dooi contaninatio van hot
lunon van do kathotoi. Vaak tioodt inloctio o not oigon huidoia. Dialysoka-
thotois kunnon in niot-gotunnoldo (tijdolijko on gotunnoldo (sonioinanonto
kathotois woidon ondoischoidon.
Bloodkwook uit kathotoi on z oiiloio lloodkwokon. Zo nodig kwook huidooit.
6o
6
NFFROLOGIF
BeIeid]behandeIing
- Huidooitinloctio:
- Antiliotica goduiondo -z wokon, stait not lv. ucloxacillino q x oo ng
oiaal, zo nodig aanasson o goloido van kwokon ol lokaal antiliotica-
iotocol.
- Alloon kathotoi voiwijdoion lij kooits ol uitllijvon voilotoiing.
- Tunnolinloctio:
- Ovoilog ovoi kathotoivoiwijdoiing ol -wissoling not nolioloog.
- Antiliotica goduiondo z wokon, zio lohandoling huidooitinloctio
hioilovon.
- Kathotoisosis (ol kooits not ositiovo lloodkwook:
- Zio .o.
- Ovoilog altijd not nolioloog n.l.t. voiwijdoion kathotoi ja]noo.
- Bij oniouw otiodon van kooits ol onvoldoondo klinisch hoistol:
- Zook naai notastatischo ontstokingshaaidon (lv. ondocaiditis, sotischo
tionloolitis, sondylodiscitis ol ostoonyolitis.
+.. O|er|ull|ng b|j pat|ent net benod|alyse
AIgemeen
Ovoivulling is oon indicatio tot acuto dialyso wannooi hot goaaid gaat not
oinstigo hyoitonsio ol iosiiatoiio insulhcintio on andoio lohandoling laalt.
Dilloiontiaaldiagnoso: haitlalon dooi linkoikanoidislunctio.
Pols, llooddiuk, gowicht (t.o.v. stioolgowicht?, oodoon, longcioitatios, additi-
onolo haittonon (S]Sq, caidialo soulos.
Zo nodig aitoiilo lloodgas, colvoivalaianotois (ASAT, ALAT, LDH, CK,
tioonino.
- ECG: iitnostooinisson, acuut inlaict, linkoivontiikolhyoitioho.
- X-thoiax: ovoivulling, haitgiootto.
BeIeid]behandeIing
- Ovoilog not nolioloog.
- Bij natigo dysnou on iostdiuioso kan luiosonido woidon goiolooid
(olaaddosis zo-qo ng, hogoi niot zinvol.
- Bij oinstigo dysnou diont onniddollijk to woidon godialysooid. Indion
dialyso niot diioct nogolijk is, ovoiwoog adoilating.
ReFerenties
- Iludu O. Caio ol ationts undoigoing honodialysis. N Engl J Mod. 8,:oq.
- Mallick NP, ot al. Haonodialysis. Lancot. ,:;;.
6
ACU1F vA1FR- FN FLFI1ROLS1OORNISSFN
6. Acute water- en e|ektro|ytstoornissen
6. Hypovo|emie
Oorzaken
- Gastio-intostinaal voilios (diaiioo, liakon, naagzuigdiainago.
- Ronaal voilios (diuiotica, salt-loosing, Addison, osnotischo diuioso, dialotos
insiidus.
- Voilios via huid (ovoinatigo tiansiiatio, liandwondon.
- Sokwostiatio (dainolstiuctio, ancioatitis.
- Blood: Hl, Hct, Na, K, Cl, licailonaat, uioun, cioatinino, allunino, glucoso.
O indicatio: aitoiilo lloodgas, lactaat, osnolalitoit.
- Uiino: Na, K, Cl, osnolalitoit, cioatinino, uioun.
Vooi hyovolonio loiton: uioun]cioatininoiatio ~ :o, uiino Na < zo nnol]l
on liactionolo natiiunoxciotio < % (loido zondoi ioconto diuiotica, liactionolo
uiounoxciotio <%, uiinoosnolalitoit > oo nOsn]kg. Bij notalolo alkaloso
(n.n. lij liakon ol al hangondo naagsondo is oon uiino Cl < zo nnol]l sonsi-
tiovoi dan uiinonatiiun.
Ei zijn woinig klinischo aianotois waainoo hyovolonio lotiouwlaai kan
woidon vastgostold. Paianotois not oon iodolijko socihcitoit (> 8o% zijn oitho-
statischo hyotonsio (daling SBP > zo nnHg nits goaaid gaando not olsvoi-
snolling, zwakko olsvulling on oon voinindoido caillaiy iohll.
8e|eid]behande|ing
- Hyovolonio zondoi llooddiukdaling (t.o.v. ooidoio waaidon vooi dio
atint! kan not natiiunlovattondo diankon on]ol oialo iohydiatiovlooistol
woidon lohandold.
- Bij hyovolonio not llooddiukdaling in -z uui -z litoi inluus toodionon,
daaina lasisinluus staiton stiovond naai oon goniddoldo llooddiuk (jSBP + z x
DBP|] van > ;o nnHg. Do vooikoui gaat uit naai kiistallodo inluson (o,%
NaCl. Cuvc: astna caidialo lij atinton not oon caidialo vooigoschiodonis.
6q
6
- Hot olloct van inlusiothoiaio oi uui loooidolon o lasis van hot loloo
van llooddiuk, haitlioquontio, uiinoioductio, nontalo status on oiiloio
dooillooding.
ReFerenties
- Mango K, ot al. Languago guiding thoiay: tho caso ol dohydiation voisus voluno
dolotion. Ann Intoin Mod. ;,z;:8q8-.
- McGoo S, ot al. Tho iational clinical oxanination. Is this ationt hyovolonic? JAMA.
,z8:ozz-.
6.z Hyponatriemie
Eerste overwegingen
- Wat is do lasnaosnolalitoit? Goliuik lasnaosnolalitoit on 'ochto`
hyotono hyonatiinio (vcr|uugdc csnc|u|itcit to dilloiontiion van soudo-
hyonatiinio (ncrnu|c csnc|u|itcit on hyonatiinio lij hyoiglykonio, hot
goliuik van nannitol, ol na ingioon not iiiigatiovlooistollon zoals tiansu-
iothialo iosoctio iostaat (vcrnccgdc csnc|u|itcit.
- Is do hyonatiinio acuut? Plasna Na z nnol]l not godocunontooid
ontstaan in < q8 uui on]ol not oinstigo syntonon (insulton, cona.
- Is do hyonatiinio syntonatisch? Hangt vooial al van hoo snol hyona-
tiinio is ontstaan on daainaast hoo laag hot Na is. Syntonon: hooldijn,
nissolijkhoid on liakon, cognitiovo lunctiostooinisson, voiwaidhoid, vallon,
niot-caidiogoon longoodoon, ialdonyolyso. Einstigo syntonon: insulton,
cona.
- Blood: Na, K, Cl, licailonaat, osnolalitoit, cioatinino, uioun, uiinozuui,
glucoso, cioatinokinaso. O indicatio: TSH, viij Tq, coitisol ol Synacthon-
tost.
- Uiino: Na, K, Cl, osnolalitoit, cioatinino.
A|goritme {Fguur 6.z)
- Hyoiglykonio (= soudohyonatiinio! voiooizaakt altijd oon watoivoi-
schuiving van intia- naai oxtiacollulaii (dus togonovoigostold aan allo andoio
voinon van hyonatiinio: vooi olko o nnol]l stijging in glucoso daalt Na
ca. nnol]l.
FIGUUR 6.z ALGORI1MF HPONA1RIMIF
ECv = estracellula|r |olune, S|/DH = syndrone oj |nappropr|ate /DH secret|on.
- Psychogene
polydipsie
- Lage inname
van osmolyten
{'tea & toast')
- NierinsuFF-
cientie
- Reset
osmostat
vaterrestrictie
- SIADH
- Hypo-
thyreodie
Urine-Na > zo mmol]l
Hypotone hyponatriemie
Plasma-osmolaliteit
Pseudohyponatriemie, hypergly-
kemie, transurethrale resectie van
de prostaat
Acuut en]oF symptomatisch?
1herapie voor diagnostiek,
behandel met hypertoon zout
Urine-osmolaliteit
Urine-Na < zo mmol]l
vaterrestrictie
- Diuretica
- BijniersuFF-
cientie
- Braken
- Cerebral
salt wasting,
salt-loosing
nephropathy
o,% NaCl
- Fxtrarenaal
zoutverlies
{diarree,
brand-
wonden)
o,% NaCl
- Levercirrose
- HartFalen
vaterrestrictie
Normaal FCv verlaagd FCv verlaagd FCv verhoogd FCv
< Plasma-
osmolaliteit
> Plasma-
osmolaliteit
FCv
varieert
verlaagd Normaal-verhoogd
- Psoudohyonatiinio kont nog stoods vooi dooi voidunningssta lij do
loaling waaidooi Na lagoi woidt gonoton lij ncgc concontiatio tiiglycoiidon,
cholostoiol ol oiwitton. Bovostiging: noinalo lasnaosnolalitoit ol noinaal
Na lij noting in lloodgasaaiaat (diiocto noting zondoi voidunning.
66
6)
- SIADH is oon diagnoso oi oxclusionon dio as nag woidon gostold als
diuioticagoliuik on lijnioi-, hyolyso- on schildklioiinsulhcintio zijn uit-
gosloton (loaal TSH on coitisol ol voiiicht Synacthon-tost. Bij SIADH kan
lohandoling not donoclocyclino zinvol zijn.
- Modicatio goassociooid not hyonatiinio o.l.v. SIADH: dosnoiossino,
oxytocino, cailanazoino, antidoiossiva, haldol, XTC, chonothoiaoutica
(iloslanido, cycloloslanido, vinciistino.
8e|eid]behande|ing
- Dool lohandoling lij acuto hyonatiinio: lohandoling hoisonoodoon
(iodisonoiondo lactoion: ostooiatiol, hyoxio, sychogono olydisio,
kindoion.
- Dool lohandoling lij chionischo hyonatiinio: vooikonon osnotischo
donyolinisatio dooi to snollo coiioctio van Na (iodisonoiondo lactoion:
hyokalinio, nalnutiitio, alcoholisno, lovoiziokto.
Correct|esnelbeden
- Do liniot (on niot hot stiovon! vooi zowol acuto als chionischo hyonatiinio:
8-z nnol]l oi zq uui on 8-z nnol]l oi q8 uui, waailij do liniot vooi
chionischo hyonatiinio nooi iichting 8 nnol]l ligt.
- Acuto hyonatiinio not]zondoi oinstigo syntonon: initiool snollo
coiioctio (-z nnol]l]uui not hyoitoon zout tot syntonon voidwijnon
(noostal al lij stijging van ca. nnol]l! ol liniot is loioikt.
- Chionischo hyonatiinio not oinstigo syntonon ('acuto on chionic`:
initiool snollo coiioctio (-z nnol]l]uui goduiondo nax. uui toogostaan
tot syntonon voidwijnon ol liniot is loioikt.
- Chionischo hyonatiinio zondoi ol not nildo syntonon: liniot ca. 8
nnol]l oi dag, watoiiostiictio (o,- l]dag ol o,% NaCl al hankolijk van
situatio (zio hguui o.z.
Correct|ejornules
Twoo aanlovolon loinulos on do stijging in lasna Na to schatton n.a.v. hot
gokozon inluus:
- Adiogu-Madias (oonvoudigo, iuwo schatting: vooisoldo stijging lasna
Na = (jNa + K-concontiatio oi litoi inluus| gonoton lasna Na](totaal
lichaanswatoi + . Boiokon voivolgons do lonodigdo hoovoolhoid inluus:
gowonst lasna Na]vooisoldo lasna Na. Vooiloold: Patint (nan, ;o kg,
totaal lichaanswatoi o,o x ;o = qz l not acuto hyonatiinio (o nnol]l.
Plan: coiioctio van z nnol]l in zq uui not % NaCl zondoi KCl (lovat
nnol Na. Vooisoldo stijging Na not l % NaCl = ( o](qz + =
,q nnol]l. Dus vooi gowonsto coiioctio van z nnol]l woidt do lonodigdo
hoovoolhoid inluus: z],q = , l (z;; nl % NaCl]zq uui ol nl]uui.
- Baisoun-Lovino (iociozoi, gogovons uiino nodig: sioadshoot via www.
uncn.nl]nioiziokton.
Ca|e
- Do ovaluatio van volunostatus lij atinton not hyonatiinio hoolt oon
aangotoond lago sonsitivitoit on socihcitoit on kan daaion alloon als ondoi-
stouning lij do diagnostiok woidon goliuikt.
- Voitiouw niot vollodig o loinulos on contiolooi lioquont lasna Na (n.n.
lij coiioctio not hyoitoon zout, lv. uui.
- Voivolg uiinoioductio on houd iokoning not govaai van to snollo 'autocoi-
ioctio` lij lotsolingo toonano diuioso (dooi lohandoling ondoiliggondo
ooizaak voidwijnt stinulus ADH-algilto on kan Na to snol stijgon. Tioodt
vooial o lij hyonatiinio dooi volunodolotio, coitisoldohcintio, dosno-
iossino on thiazidos. Ovoiwoog lij to snollo stijging lasnanatiiuntoodioning
van hyotoon inluus ol dosnoiossino ondoi lioquonto ( uui Na-contiolo.
ReFerenties
- Adioguo HJ, ot al. Hyonationia. N Engl J Mod. zooo,qz:8-.
- Chung HM, ot al. Clinical assossnont ol oxtiacollulai uid voluno in hyonationia. An
J Mod. 8;,8:o-8.
- Ellison DH, ot al. Clinical iactico. Tho syndiono ol inaioiiato antidiuiosis. N Engl
J Mod. zoo;,o:zooq-;z.
- Lianis G, ot al. Thoiaoutic aioach in ationts with dysnationias. Nohiol Dial Tians-
lant. zooo,z:oq-.
- NIV-iichtlijn Eloktiolytstooinisson. zoo.
- Voilalis JG, ot al. Hyonationia tioatnont guidolinos zoo;: oxoit anol ioconnonda-
tions. An J Mod. zoo;,zo:S-z.
6. Hypernatriemie
Eerste overwegingen
- Is do hyoinatiinio acuut? Plasna Na ~ nnol]l not godocunontooid
ontstaan in < q8 uui ol oinstigo syntonon (insulton, cona.
- Is do hyoinatiinio syntonatisch? Hovigo doist, kooits, voinindoid
lowustzijn tot cona, lothaigio ol juist iikkollaaihoid, nissolijkhoid on
68
6
liakon, nyoklonion tot insulton, contialo hyoivontilatio, localo nouio-
logischo uitval, localo intiacoiolialo on sulaiachnodalo lloodingon
(zoldzaan.
- Is oi siako van hyotonsio? Bij hyotonsio ist noinotonsio loioikon not
o,% NaCl i.v.
- Is oi siako van watoitokoit? Viijwol altijd is watoitokoit on zoldon ositiovo
zoutlalans (noostal iatiogoon do ooizaak. Is oi oon voinindoido doistiikkol
(on waaion ol was oi goon toogang tot watoi?
- Blood: Na, K, osnolalitoit, cioatinino, uioun, Hl, glucoso, Ca, allunino,
cioatinokinaso.
- Uiino: Na, K, osnolalitoit, cioatinino, uioun.
A|goritme {Fguur 6.)
- Ooizakon contialo dialotos insiidus: oilolijk, schodoltiauna, osthyolysoc-
tonio, suia]intiasollaiio tunoion, gianulonon, inloctios, vasculaiio alwij-
kingon on auto-innuunziokton.
- Ooizakon noliogono dialotos insiidus: oilolijk, cystonioion, anylodoso,
nyoloonnioi, alvloodlolonnoiing uiotoion, hyokalinio, hyoicalcinio,
gonoosniddolon (lithiun, donoclocyclino, anlotoiicino, doanino, loscainot,
iloslanido, ooxacino, oilistat.
- Dialotos insiidus kan tijdons do zwangoischa ontstaan dooi oon onzyn dat
ADH al liookt (vasoiossinaso.
- Dilloiontiatio contialo dialotos insiidus on noliogono dialotos insiidus:
toodioning dosnoiossino.
- Raldonyolyso on insulton kunnon ook hyoinatiinio voiooizakon (iodis-
tiilutio watoi naai intiacollulaii.
8e|eid]behande|ing {zie ook Fguur 6.)
- Bij hyotonsio: ist noinotonsio loioikon not o,% NaCl i.v.
- Acuto hyoinatiinio: initiool snollo coiioctio: -z nnol]l]uui tot do
syntonon voidwijnon ol do liniot is loioikt.
- Do liniot (on niot hot stiovon! vooi zowol acuto als chionischo hyoinatiinio:
8 nnol]l oi zq uui. Govaai van to snollo coiioctio is hot ontstaan van hoison-
oodoon.
- Voidoio lanning loloid:
- Inschatting totalo watoitokoit: totaal lichaanswatoi x (lasna Na]qo .
- Goliuik do Adiogu-Madias- ol Baisoun-Lovino-loinulo (zio o.z on
do daling in lasna Na to schatton n.a.v. gokozon inluus.
- Coiiigooi inluusvoluno on -snolhoid ovt. na on o uui o lasis van
viijo watoiklaiing on uiino Na + K. Viijo watoiklaiing = uiino voluno x
( juiino Na + K]lasna Na|. Indion viijo watoiklaiing ositiol: tol dit
voluno o lij inluus. Voidoi: coiiigooi inluussnolhoid not (lasna Na +
K](uiino Na + K.
- Stait zo nogolijk causalo lohandoling.
- Thoiaio contialo dialotos insiidus on zwangoischa: dosnoiossino.
- Thoiaio noliogono dialotos insiidus: laag zout-]oiwitdioot, thiazido,
aniloiido, NSAID.
FIGUUR 6. ALGORI1MF HPFRNA1RIMIF
Diabetes insipidus
{centraal oF
neFrogeen)
U
Osmol
< P
Osmol

U
Na
variabel
H
z
O-verlies
Renale verliezen:
- Osmotische
diurese {mannitol,
glucose, ureum)
- Lisdiuretica
- Post-obstructie
- Intrinsieke nier-
ziekte
U
Osmol
~ P
Osmol
U
Na
> zo
Na
+
- en H
z
O-verlies
Hypernatriemie
Fxtrarenale
verliezen:
- Huid: verbran-
ding, transpireren
- 1ractus diges-
tivus: diarree,
Fstels
- Niet aange-
vulde verliezen:
primaire hypo-
dipsie
U
Osmol
> P
Osmol
U
Na
< o
- Zout- oF bicarbo-
naattoediening
- Isotoon inFuus bij
excretie hypotone
urine
- Reset osmostat
bij M. Conn
U
Osmol
> P
Osmol
U
Na
> zo
Positieve
Na
+
-balans
vater {oraal oF via sonde
oF % glucose)
Hypotoon inFuus
{o,q% NaCl)
vater en diuretica
)o
)
ReFerenties
- Adioguo HJ, ot al. Hyoinationia. N Engl J Mod. zooo,qz:q-.
- Gaioloanu CG, ot al. Causos ol iovoisillo nohiogonic dialotos insiidus: a systonatic
ioviow. An J Kidnoy Dis. zoo,q:ozo-;.
- Lianis G, ot al. Thoiaoutic aioach in ationts with dysnationias. Nohiol Dial Tians-
lant. zooo,z:oq-.
6.q Hypoka|iemie
Eerste overwegingen
- Zijn oi oinstigo syntonon (aialyso, ECG-voiandoiingon on]ol haitiitno-
stooinisson?
- Nouionusculaii: aiosthosion, nyalgio, sioikian]zwakto, aialyso,
ialdonyolyso, iosiiatoiio insulhcintio, aialytischo ilous, nogacolon,
llaasatonio.
- Caidiaal (ECG: ST-doiossio, vlakko ol onkoiing T-]U-goll.
- Einstig: toonano anlitudo P-to, iolongatio PR-intoival, voilioding
QRS-conlox, toonano QT(U-intoival.
- Caidiaal (haitiitnostooinis: ionatuio atiialo]vontiiculaiio contiactios, sinus
liadycaidio, aioxisnalo atiialo ol junctionolo tachycaidio, AV-llok, VT]VF.
- Ronaal: uiinoconcontiatiostooinis not olyuiio, hyokalonischo nolio-
athio not nioilunctiostooinisson.
- Kan oi siako zijn van oon 'shilt` (iodistiilutio oxtia- naai intiacollulaii?
- Ooizakon: alkaloso, insulino, hyothoinio, toogononon lloodcolio-
ductio (lv. na ioconto vitanino-B
z
- ol loliunzuuisulotio, stinulatio
z-iocotoion (alcoholonttiokking, clonlutoiol, thoolyllino, hyokalo-
nischo aialyso (oilolijk ol lij thyiootoxicoso, nodicatio (chloioquino,
iisoidal, quotiaino, i.v. laiiun.
- Cuvc: soudohyokalinio, hogo loukocytonaantallon kunnon K ononon
na lloodalnano (lv. lij loukonio.
- Zijn oi zuui-lasonstooinisson (zio hooldstuk ;?
- Alkaloso: alkaloso kan hyokalinio voiooizakon (H o, T, lasna K
o,q nnol]l !, daainaast govon vool ooizakon van hyokalinio ook
alkaloso (lv. diuiotica, liakon.
- Acidoso: lij gastio-intostinaal voilios (noinalo lasna anion-ga, nogatiovo
uiino anion-ga, ionalo tululaiio acidoso (noinalo lasna anion-ga,
ositiovo uiino anion-ga.
- Blood: Na, K, cioatinino, glucoso, Ca, Mg, allunino, lloodgasanalyso, louko-
cyton. O indicatio: ionino on aldostoion (lij hyoitonsio, TSH on viij Tq (lij
aialyso.
- Uiino: Na, K, Cl, osnolalitoit.
A|goritme {Fguur 6.q)
Hyokalinio on hyoitonsio: loaal ionino on aldostoion:
- Hoog ionino, hoog aldostoion: nioiaitoiiostonoso, ionino-ioducoiondo tunoi.
- Laag ionino, hoog aldostoion: iinaii hyoialdostoionisno, glucocoiticod
ionodiallo hyoialdostoionisn.
- Laag ionino, laag aldostoion: syndioon van Liddlo, syndiono ol aaiont
ninoialocoiticoid oxcoss, ninoialocoiticodiocotoinutatio.
FIGUUR 6.q ALGORI1MF HPOIALIMIF
Hypokaliemie
Urine-I
+
Renaal verlies
Bloeddruk
Overweeg redistributie extra- naar intracellulair
< zo mmol]l > zo mmol]l
Gastro-intestinaal verlies
Hevig transpireren
Hoog Laag-normaal
Hyperaldosteronisme oF vergelijk-
baar eFFect {verschillende oorzaken)
Plasma-bicarbonaat
Hoog
Hoog
Laag
Laag
Urine-Cl
-
Renale tubulaire acidose
- Diuretica
- Hypomagnesiemie
- Syndroom van Bartter
- Syndroom van Gitelman
Niet-reabsorbeerbaar anion
{ketonen, penicilline,
bicarbonaat {bij braken),
tolueen)
)z
)
8e|eid]behande|ing
- Hyokalinio not oinstigo syntonon (aialyso, oinstigo ECG-alwijkingon,
haitiitnostooinisson: lohandol i.v. ondoi nonitoilowaking, gool stait-
dosoiing ( g KCl = ,q nnol in o cc o,% NaCl in o nin, ovt. hoihalon
lij oisistoiondo syntonon, stait daainaast continuo sulotio via oiilooi
inluus (nax. zo nnol KCl oi oo cc totdat contialo lijn is ingoliacht on
nax. sulotio (zo nnol]uui kan woidon gostait. zo nnol KCl i.v. goolt
stijging van o,z nnol]l in lasna K.
- Hyokalonischo oiiodioko aialyso (alln oilolijk ol lij thyiootoxicoso:
KCl i.v. ( o nnol]uui on ioianolol ( ng]kg. Cuvc: oinstigo iolound-
hyoikalinio (al lij oo nnol KCl, dus dit nax. niot ovoischiijdon.
- Hyokalinio < ,o nnol]l on]ol nildo syntonon: -q dd qo-oo nnol
KCl (zo-zqo nnol]dag. Bij vooikoui oiaal, ovt. i.v., dooigaando voiliozon
lijtollon.
- Hyokalinio > ,o nnol]l ol asyntonatisch: -q dd o-zo nnol KCl
(zo-8o nnol]dag.
- Hyokalinio lij dialysoatinton: zoals hioilovon, ovt. kaliunsulotio
tijdons dialyso.
- Thoiaoutischo otios: KCl i.v., KCl-diank FNA (; ng]nl, nl = nnol
K, Slow K (ooo ng = 8 nnol K, kaliunsaiond diuioticun, kaliuniijko
vooding (lv. tonaat, viuchtonsa, aaidaol, lanaan.
Ca|e
- Hyokalinio in conlinatio not digoxinogoliuik, caidialo ischonio, haitlalon
ol linkoivontiikolhyoitioho iodisonooit vooi haitiitnostooinisson.
- Voinijd insulino on glucosohoudondo vlooistollon.
- Hyokalinio not hyonagnosinio: coiioctio van hyokalinio lukt
noostal alloon als ook Mg woidt gosulooid.
- Hyokalinio not hyocalcinio: initilo on snollo coiioctio van hyocalcinio
voioigoit syntonon van hyokalinio.
- Hyoikalinio is oon lioquonto conlicatio van kaliunsulotio (n.n. lij
hyokalinio als govolg van iodistiilutio.
ReFerenties
- Cohn JN, ot al. Now guidolinos loi otassiun iolaconont in clinical iactico. Aich
Intoin Mod. zooo,oo:zqz-o.
- Gonnaii FJ. Hyokalonia. N Engl J Mod. 8,:q-8.
- Haloiin ML, ot al. Potassiun. Lancot. 8,z:-qo.
6.y Hyperka|iemie
Eerste overwegingen
- Zijn oi oinstigo syntonon (aialyso, ECG-voiandoiingon on]ol haitiitno-
stooinisson?
- Nouionusculaii: slahoid, tintolingon on voilanningon.
- ECG-alwijkingon]haitiitnostooinisson: sitso T-toon, voikoit QT-
intoival, oinstig: alnano]voilios P-to, voilonging PR-intoival, voilioding
QRS-conlox, totaal AV-llok, sinusgollatioon, VF]asystolio.
- Kan oi siako zijn van soudohyoikalinio? Als govolg van stuwing lij
alnano ol oinstigo tionlo]oiytiocytoso.
- Kan oi siako zijn van oon 'shilt` (iodistiilutio intia- naai oxtiacollulaii?
Ooizakon: acidoso, colvoival (tunoilyso, ialdonyolyso, intiavasalo stolling,
tiauna, gonoosniddolon (succinylcholino, thalidonido, digitalis, diazoxido,
ninoxidil, isouiaan, hyoikalonischo aialyso, insanning.
- Blood: Na, K, cioatinino, glucoso, Ca, loslaat, allunino, licailonaat, louko-
cyton, tionlocyton, on ovt. lloodgasanalyso, lij voidonking colvoival:
uiinozuui, cioatinokinaso, o indicatio: coitisol on]ol aldostoion.
- Uiino: Na, K, cioatinino.
A|goritme {zie Fguur 6.)
Ccnccsniddc|cn gcusscciccrd nct vcrnindcrdc nincru|cccrticcductivitcit: siio-
nolacton, oloionon, ACE-ionnois, ARB`s, aniloiido, tiiantoioon, NSAID`s,
-llokkois, cyclosoiino, taciolinus, hoaiino, nadioaiino, kotoconazol, tii-
nothoiin, ontanidino.
8e|eid]behande|ing
Met ECG-aju|jk|ngenbartr|tnestoorn|ssen
Punt , z, , o altijd, unt q on , al hankolijk van do situatio
. Calciun: o nl calciungluconaat ol calciunlovulaat o% i.v. in - nin (lij
oisistoiondo ECG-alwijkingon hoihalon linnon nin, olloct: - nin, duui:
o-oo nin, cuvc: toxicitoit digoxino lij hoog Ca.
z. Insulinoglucosoconlinatio: o-zo EH insulino in o nl o% glucoso (ol z
nl zo% glucoso i.v. in o nin (voiwachto daling: nnol]l in uui, olloct:
o-zo nin, duui: q-o uui, lij nioiinsulhcintio o EH insulino.
)q
)
. Iononwissolaais: natiiunolystyioonsullonaat (Rosoniun A .o. -o g ol
o g ioctaal als klysna, olloct as na z-q uui, zo nodig olko q-o uui hoihalon.
Bij docononsatio coidis, hyoitonsio, nioiinsulhcintio: calciunoly-
styioonsullonaat (Soilistoiit
Q
.
q. HD: n.n. lij oligoanuio atinton not acuto ol chionischo nioiinsulhcintio.
. Ovoiig: inluus (lij oxtiacollulaiio volunodolotio, diuiotica (lij oxtiacollu-
laiio voluno-oxansio, udiocoitison (o, ng .o., n.n. lij iinaiio lijnioi-
insulhcintio, natiiunlicailonaat (o nnol = o nl 8,q% NaHCO
i.v. n.n.
lij oinstigo acidoso on hyonatiinio, sallutanol (o-zo ng oi noussiay
ol o, ng i.v., olloct: o nin, duui: z-q uui, gocontia-indicooid lij iitnostooi-
nisson ol goliuik digoxino.
o. Algonoon: contiolo niddols iitnolowaking not dohliillatoi stand-ly,
lioquonto contiolo lasna K, aanvankolijk olk hall uui, lohandol ondoilig-
gondo ooizaak.
Zonder ECG-aju|jk|ngenbartr|tnestoorn|ssen
- Bij nildo syntonon: ovoiwoog insulinoglucosoconlinatio (zio hioilovon.
- Iononwissolaais (lv. Rosoniun A.
- Kaliunlooikt dioot.
- Bohandol ondoiliggondo ooizaak.
B|j d|alysepat|enten
Bij aanwozighoid van ECG-alwijkingon]haitiitnostooinisson: zio hioilovon.
Voidoi ligt do nadiuk o otinalisoion dialysoschona not coiioctio van
notalolo acidoso, kaliunlooikt dioot on lohandoling not iononwissolaais.
ReFerenties
- Haloiin ML, ot al. Fluid, oloctiolyto, and acid-laso hysiology.
id
od. Philadolhia PA:
WB Saundois Conany, 8.
- Haloiin ML, ot al. Potassiun. Lancot. 8,z:-qo.
6.6 Hypoca|ciemie
A|gemeen
Hot Ca diont to woidon gocoiiigooid vooi lasna allunino: Ca gocoiiigooid
= Ca gonoton nnol]l on o,z nnol]l oi o g]l alluninotokoit (t.o.v. qo g]l.
Einstigo syntonon lij calciunsiogol < ,8 nnol]l. Syntonon woidon
voistoikt dooi hyonagnosinio on hyoikalinio.
Oorzaken {meest voorkomend)
- Hyoaiathyioodio
- Chionischo nioiinsulhcintio
- Malalsoitio
- Vitanino-D-dohcintio
- Ovoiig: ialdonyolyso, acuto ancioatitis, hyonagnosinio, hyoiloslatonio,
sosis, nodicanonton als lisdiuiotica, cislatinun on aninoglycosido, citiaat-
accunulatio lij nassalo lloodtianslusio]lasnaloioso]dialyso.
Anamnese
Moohoid, sioikianon, aiosthosion, doiossio, ooidoio (lijschildklioi-
chiiuigio, halsooiatios?
Littokonstiunoctonio, totanio, caioodalo sasnon (tokon van Tioussoau,
tokon van Chvostok, hyoiiooxio, laiyngosasno, lionchosasno, insulton,
iitnostooinisson, hyotonsio, liadycaidio, docononsatio coidis.
FIGUUR 6. ALGORI1MF HPFRIALIMIF
Hyperkaliemie
verminderde renale
I-uitscheiding
verminderde mineralocorticode,
activiteit {bijnierinsuFFcientie, diabetes
mellitus, geneesmiddelen)
Pseudohyperkaliemie
{door aFname, bij leuko-]trombocytose)?
Redistributie intra- naar extracel-
lulair {acidose, geneesmiddelen,
celverval)
Acute en chronische
nierinsuFFcientie
1ubulair deFect {pseudohypoaldoste-
ronisme)
)6
))
- Blood: Ca, goonisooid Ca, loslaat, allunino, cioatinino, Na, K, Cl, Mg, anylaso,
CK on lloodgasanalyso, AF, GGT, ASAT, ALAT, z-OH on ,z(OH-vitanino-D,
PTH.
- Uiino (zq-uuis, ovt. oitio: cioatinino, Ca.
ECG: voilongd QT-intoival (cuvc: voihoogd iisico o aiitnion, asocihoko ST-
sognontvoiandoiingon.
8e|eid]behande|ing
- Syntonon woidon voistoikt dooi hyonagnosinio (zio ;.o on hyoika-
linio (zio ;..
- Bij lovonslodioigondo syntonatischo hyocalcinio (totanio, laiyngos-
asnon, insulton: calciungluconaat ol -glulionaat ( anul van o nl lovat
z,z nnol Ca
z+,
, ovoioonkonond not o ng olonontaii Ca, anul in -
nin. Evt. hoihalon na o nin. Niot snolloi wogons govaai o aiitnion! Cuvc:
olloct lolus noont al na onkolo uion. Stait, indion nodig, oon continu inluus
not o-zo nnol]zq uui. Stioolwaaido Ca iond z,o nnol]l. Contiolo Ca
iodoio q uui.
- Bij syntonatischo (Ca < ,8 naai niot acuut lovonslodioigondo situatio
nindoi snollo coiioctio: -z anullon calciungluconaat in -q uui ovt. ogolost
in oo nl glucoso %. Evt. govolgd dooi continu inluus not o-zo nnol]dag.
Stioolwaaido Ca iond z,o nnol]l. Contiolo Ca iodoio q uui.
- Asyntonatischo hyocalcinio kan ook not Ca oiaal woidon gocoiiigooid,
lv. not Calci Chow
Q
ol calciuncailonaatlovattondo ioaiaton tusson
do naaltijdon dooi, totaal -z g olonontaii Ca oi dag. Calci Chow
Q
lovat
zo ng calciun cailonaat = oo ng (= z, nnol Ca, Calciun Sandoz
Q

lovat oo ng Ca oi tallot. Dit diont laats to vindon in conlinatio not
vitanino-D (lv. calcitiiol o, g]dag.
- Hogo lasnaloslaatconcontiatio zo nodig ooist coiiigoion tot loslaat < ,
nnol]l not oialo loslaatlindois (lv. calciuncailonaat toi voinijding van
notastatischo calcihcatios. Bij oinstigo, syntonatischo hyocalcinio io-
valooit uitoiaaid coiioctio van do hyocalcinio. Golijktijdigo coiioctio kan
laatsvindon niddols honodialyso.
- Tonoindo nooislagon to vooikonon, goon inlusio van Ca, licailonaat on
loslaat via dozolldo i.v.-lijn.
- Cuvc: indion siako is van hyocalcinio on acidoso, ooist calciunsulotio,
daaina as coiioctio van do acidoso on totanio to vooikonon. Voihoging van
do H loidt nanolijk tot oon voidoio daling van hot viijo Ca dooi toogononon
linding van hot Ca.
- Indion digoxinogoliuik, cuvc toonano van olloct lij stijgon Ca.
ReFerenties
- Bushinsky DA, ot al. Calciun. Lancot. 8,z:oo.
- Piondivillo S. Evaluation and tioatnont ol ost-thyioidoctony hyocalconia. Tho Endo-
ciinologist. 8,8:q-qo.
- Tohno JF. Diagnosis and tioatnont ol hyocalconic onoigoncios. Tho Endociinologist.
o,o:o-8.
6. Hyperca|ciemie
A|gemeen
Allunino gocoiiigooido Ca = Ca gonoton nnol]l + o,z nnol]l oi o g]l allu-
ninotokoit (t.o.v. qo g]l. Bij Ca van > z,; nnol]l is siako van hyoicalcinio
(goonisooid Ca van > , nnol]l. Einstigo syntonon van hyoicalcinio
ontstaan lijna uitsluitond lij oon gocoiiigooid Ca > ,o nnol]l. Eon lasna Ca
> , nnol]l is oon dwingondo indicatio tot lohandolon.
Oorzaken
- Malignitoit (lv. nannacaicinoon, longcaicinoon, nultiol nyoloon,
naligno lynloon.
- Hyoiaiathyioodio, iinaii dan wol toitiaii.
- Vitanino-D-goiolatooid: vitanino-D-intoxicatio, gianulonatouzo ziokton (sai-
codoso, TBC.
- Modicatio: thiazidodiuiotica, lithiun, calciunioaiaton, vitanino-A.
- Divoiso: (hoistollaso van ANI, lijnioiinsulhcintio, stuwingsolloct (soudo-
olloct, innolilisatio, M. Pagot, hyoithyioodio, zoldon nolk-alkalisyn-
dioon, totalo aiontoialo vooding.
Anamnese
Malaiso, gowichtsvoilios? Polyuiio, olydisio, noliolithiasis? Anoioxio, nisso-
lijkhoid, liakon, olstiatio, lovonluikijn (cuvc: ulcus oticun, ancioatitis.
Montalo voiandoiingon? Botijn? Modicatio: calciunsulononton, vitanino-
)8
)
D, thiazidodiuiotica, lithiun. Faniliaii vooikonon (nultiolo ondociiono
noolasio, hyocalciuiischo hyoicalcinio?
Dohydiatio. Hyoiooxio, sioizwakto, voiwaidhoid, sul hoid, cona, sychia-
tiisch syndioon not aathio?
- Blood: Ca (ovt. goionisooid, loslaat, allunino, cioatinino, Na, K, Cl, Mg, AF,
BSE on lloodgasanalyso. Evt. latoi: PTH, M-iotono.
- Uiino: zq-uuis, ovt. oitio: cioatinino, Ca, Na, loslaat, ovt. lichto kotons.
- O indicatio: PTH-goiolatooido otido, vitanino-D, ACE, TSH, coitisol.
- ECG: voikoit QT-intoival.
- O indicatio: X-thoiax, lotloto`s, lotscan, ocho-aldonon on ondoiliggondo
ooizaak to achtoihalon.
8e|eid]behande|ing
- Hoistol van oxtiacollulaii voluno niddols inlusio NaCl o,% i.v. is do lasis
van do lohandoling: vochtlalans lijhoudon. Bij dioigondo ovoivulling luioso-
nido (o-zo ng]o uui i.v. aan do lohandoling toovoogon (calciuiotisch. Cuvc:
ontstaan van hyokalinio.
- Bij voinindoido caidialo lunctio, inluus voilagon wogons kans o doconon-
satio.
- Goon thiazidodiuiotica, voinijd digoxino wogons kans o aiitnio.
- Zio voidoi talol o.;.
- Indion Ca > ,: ovoiwoog intonsiovo lowaking, n.n. lij voikoit QT-intoival.
- Indion Ca > q,o: ovoiwoog dialyso, n.n. indion oi naai voiwachting oon
looikto diuioso zal zijn.
- Voidoi (ook n.a.v. laluitslagon suloion van K on Mg, zio o.q on o.o.
- Coiticostoiodon alloon lij stoiodsonsitiovo ooizakon van hyoicalcinio (sai-
codoso, vitanino-D-intoxicatio, lynloon, M. Kahloi: oo-8o ng iodnison
dd ol doxanothason 8 ng dd.
- Causalo thoiaio goiicht o ondoiliggondo ooizaak.
- Ovoilodig: calciunlooikto vooding.
- Hoihaal soiuncalciunloaling na zq uui, alhankolijk daaivan voidoi loloid.
1ABFL 6.) BFHANDFLINGSSCHFMA HPFRCALCIMIF
Ca z,-,oo mmo|]| en
symptomatisch
Ca ,oo-q,oo mmo|]|
(ongeacht symptomenj
Ca > q,oo mmo|]|
(ongeacht symptomenj
|evensbedreigend!
Rehydratie, aFhankelijk van
ernst symptomen p.o.
l]dag oF
i.v. NaCl o,% l]z-q uur
gevolgd door -q liter
vocht p.o. oF i.v.
=
Fenmalig APD 6o-o
`
mg
in oo cc NaCl o,% in q
uur overwegen aFhankelijk
van presentatie en mogelijk
onderliggende oorzaak
Rebydrat|e n|ddels NaCl
o,% + lz- uur, daarna
ldag NaCl o,%
=
Fenmalig APD 6o-o
`
mg
in oo cc NaCl o,% i.v.
in q uur
Rehydratie middels NaCl
o,% l]z-q uur, daarna
q l]dag NaCl o,%
=
Fenmalig 6o-o
`
mg APD
in oo cc NaCl o,% in
q uur
Overweeg calcitonine
qoo FH]dag indien snelle
correctie gewenst
=
B|j dre|gende o|er|ull|ng jurosen|de (+o-zo ng6 uur) |.|. aan de bebandel|ng toe|oegen.
verlaag doser|ng pan|dron|nezuur (/PD) b|j |ern|nderde renale klar|ng (startdoser|ng o ng), nas.
toed|en|ngssnelbe|d zo nguur. Ca|e. ejject /PD treedt pas na 8-,z uur op, calc|ton|ne beejt een
acuter docb ger|nger ejject op bet seruncalc|un.
ReFerenties
- Bolizikian JP. Managonont ol hyoicalconia. J Clin Endociinol Motalol. ,
;;(o:qq-.
- Caiioll MF, ot al. A iactical aioach to hyoicalconia. An Fan Physician.
zoo,o;(:-oo.
- Goiiaid GE, ot al. An audit ol tho nanagonont ol nalignant hyoicalcaonia. Clin Oncol.
o,8:-qz.
6.8 HypoFosFatemie
A|gemeen
Einstigo voischijnsolon tiodon as o lij oon lasnaloslaat < o,z nnol]l.
Oorzaken
- Intoino iodistiilutio: iosiiatoiio alkaloso (astna, sosis, salicylaatintoxicatio,
hyoithoinio, iolooding-syndioon, hungiy lono-syndioon, hoistol van dia-
lotischo kotoacidoso, nodicatio (insulino, z-agoniston.
- Toogononon oxciotio via uiino: hyoiaiathyioodio, vitanino-D-dohcintio,
nioitianslantatio, ioxinalo ionalo tululaiio acidoso]lanconisyndioon,
notalolo acidoso, chionisch alcoholisno.
8o
8
- Voinindoido alsoitio uit dain: loslaatdohcinto vooding (totalo aiontoialo
vooding anoioxia, chionisch alcoholisno, chionischo diaiioo, vitanino-D-
dohcintio, antacidanisliuik.
Myalgio, sioizwakto, anoioxio, aiosthosion, ataxio, dysaithiio, tionoi, voi-
waidhoid, insulton, cona, iosiiatoiio insulhcinto, docononsatio coidis.
- Blood: loslaat, Ca, Mg, Na, K, Cl, allunino, glucoso, uioun, cioatinino, CK
(lij oinstigo hyoloslatonio kan ialdonyolyso otiodon, Hl, ovt. honolyso-
aianotois, lloodgasanalyso. O indicatio vitanino-D, PTH.
- Uiino (zq-uuis, ovt. oitio: loslaat, cioatinino.
ECG (cuvc: vontiiculaiio tachycaidio.
8e|eid]behande|ing
- Lovonslodioigondo hyoloslatonio: loslaatinlusio (lv. natiiunkaliunlos-
laat ol natiiundiwatoistolloslaat q, nnol]uui goduiondo uui, govolgd
dooi z-, nnol]uui (nax. o nnol]dag. In oxtiono govallon kan nnol
in oo cc NaCl o,% in z uui tijd woidon gogovon. Cuvc: ng olonontaii
loslaat = nnol. Eon anul Addihos (olosson in oo nl NaCl o,% ol
glucoso %, lovat qo nnol loslaat, o nnol KCl on o nnol NaCl.
- Bij nindoi oinstigo loslaatdolotio -o nnol]dag i.v. ol .o. in do voin van
natiiun- ol kaliunloslaatdiank ol -tallotton.
- I.g.v. aiontoialo vooding loslaat in vooding voihogon, lv. van ;, naai
zz, nnol.
- Cuvc: vooizichtighoid lij oon gostooido nioilunctio on woos lodacht o hot
ontstaan van hyocalcinio. Contiolooi Ca, loslaat, Mg on K iodoio o uui
lij i.v.-toodioning. Bij hyoikalinio kiozon vooi oon natiiun- i..v. kaliun-
ioaiaat.
ReFerenties
- Biugg NC. Hyohoshatonia. Pathohysiology, ollocts and nanagonont on tho
intonsivo caio unit. Anaosthosia. 8,:8.
- Milloi DW. Hyohoshatonia in tho onoigoncy doaitnont thoiaoutics. An J Enoig
Mod. zooo,8(q:q;-o.
- Woisingoi JR, ot al. Magnosiun and hoshoius. Lancot. 8,z(z:-o.
6.g HyperFosFatemie
A|gemeen
Bij hyoiloslatonio ontstaan voischijnsolon indion diontongovolgo hioivan oon
hyocalcinio ontstaat.
Oorzaken
- Voihoogd viijkonon van ondogoon loslaat: ialdonyolyso, tunoilysissyn-
dioon, honolyso, daininlaicoiing.
- Exogoon loslaat: i.v.-sulotio]oialo sulononton, loslaatlovattondo klysna`s,
vitanino-D-intoxicatio.
- Voinindoido ionalo oxciotio: nioiinsulhcintio, hyoaiathyioodio, vita-
nino-D-intoxicatio.
- Cuvc: in-vitiohonolyso, anlotoiicino-B, oxtiono hyoitiiglycoiidonio on
nultiol nyoloon kunnon aanloiding govon tot oon soudohyoiloslatonio.
Zio o.o. Bij langduiigo hyoiloslatonio kunnon calcihcatios in gowiichton on
woko dolon ontstaan.
- Blood: loslaat, Ca, Mg, Na, K, Cl, allunino, glucoso, uioun, cioatinino, Hl,
ovt. honolysoaianotois, LDH, ASAT, ALAT, GGT, AF, uiinozuui, lloodgas-
analyso. O indicatio: vitanino-D, PTH, totaaloiwit (lij voidonking soudo-
hyoiloslatonio, tiiglycoiidon, liliiulino.
- Uiino (zq-uuis, ovt. oitio: loslaat, cioatinino.
I.g.v. hyocalcinio: ECG (zio o.o.
8e|eid]behande|ing
- Bohandol ondoiliggondo ooizaak.
- Voinindoiing loslaatonano niddols dioot on loslaatlindois.
- Ovoiwoog dialyso indion oinstigo hyoiloslatonio (on hyocalcinio lij
nioiinsulhcintio.
8z
8
ReFerenties
- Shiloi JH. Soiun hoshato alnoinalitios in tho onoigoncy doaitnont. J Enoig Mod.
zooz,z(q:-qoo.
6.o Hypomagnesiemie
A|gemeen
Einstigo voischijnsolon tiodon as o lij oon lasnanagnosiun < o, nnol]l
on zijn vaak goassociooid not andoio oloktiolytstooinisson, zoals hyocalcinio,
hyokalinio on notalolo alkaloso.
Oorzaken
- Gastio-intostinaal voilios: naagzuigdiainago, acuto ol chionischo diaiioo
(laxantianisliuik, nalalsoitio, acuto ancioatitis, uitgolioido dain-
iosoctio, dainhstols, oinstigo ondoivooding.
- Ronaal voilios: voigioot olloctiol ciiculoiond voluno, chionisch aiontoialo
vooding, osnotischo diuioso (glucoso, uioun, nannitol, hyoicalcinio,
hyoicalciuiio, loslaatdolotio, ostolstiuctiovo nolioathio, nioitianslan-
tatio, notalolo acidoso, iinaiio ionalo tululaiio Mg wasting (Gitolnan, hoi-
stollondo acuto tululus nocioso.
- Modicanontous: lis- on thiazidodiuiotica, aninoglycosido, cislatinun, anlo-
toiicino-B, cyclosoiino, taciolinus, loscainot, ontanidino.
- Ovoiig: hungiy lono-syndioon, alcohol.
Voischijnsolon woidon voistoikt dooi hyocalcinio on hyokalinio. Klinischo
voischijnsolon kunnon zijn:
- Nouionusculaii: tokon van Chvostok on Tioussoau, caioodalo sasno,
insulton, duizolighoid, ataxio, sioizwakto, doiossio, sychoso.
- Caidiovasculaii: tacycaidio, iitnostooinisson, vooinanolijk tijdons nyocaid
ischonio on caidioulnonalo lyassooiatios.
Mg, Na, K, Ca, loslaat, allunino, cioatinino, uioun, glucoso, anylaso, lloodgas.
ECG: liood QRS-conlox, voilongd PR-intoival, invoisio T-to, U-goll.
8e|eid]behande|ing
- Bij nildo hyonagnosinio (Mg o,-o,; nnol]l oiaal suloion not nag-
nosiunoxido tallotton -q dd zo-oo ng (-q nnol]dag. Bij langduiigo
sulotio voinon Mg-lovattondo antacida (Maalox
Q
oon good altoinatiol
(nindoi diaiioo, cuvc: ochtoi hyoloslatonio.
- Bij atinton not oon natigo hyonagnosinio i.v. suloion not nag-
nosiunsullaat ,-,o nnol]uui, o goloido van do lasnasiogols. Bij oon
oinstigo hyonagnosinio q nnol]uui. Alloon lij acuto iitnostooinisson,
voiliood QRS-conlox on insulton not q-8 nnol in -o nin oladon.
Do hioilovon loschiovon inlusiosnolhodon lijkon voilig on goschikt
goduiondo do ooisto z-zq uui van lohandoling. Vooi do iaktijk goldt dat
lioquonto contiolo van hot lasnanagnosiun noodzakolijk is, on o goloido
hioivan do inlusiosnolhoid aan to asson. Cuvc: g nagnosiunsullaat lovat
o, g olonontaii Mg (= q nnol.
- Cuvc: hyonagnosinio voistoikt do woiking van digoxino.
- Bij oon voinindoido ionalo klaiing dosoiing voilagon, indion klaiing
< zo nl]nin goon aiontoialo toodioning.
- Bij oon hyonagnosinio on golijktijdig oon hyokalinio on]ol hyocal-
cinio is nagnosiunsulotio noodzakolijk tonoindo hot K]Ca to kunnon
coiiigoion.
ReFerenties
- Sijs IH van doi. Do lohandoling van hyonagnosinio. Nod Tijdschi Gonooskd.
zooz,qo(zo:q-8.
- Tol JM. Hyonagnosonia and hyoinagnosonia. Rov Endoci Motal Disoid.
zoo,q:-zoo.
6. Hypermagnesiemie
A|gemeen
Sontaan: zooi zoldzaan, aangozion do ionalo oxciotio i.g.v. oon hyoinagno-
sinio lois kan woidon voihoogd. Vaak iatiogoon zoals na toodioning van nag-
nosiunsullaat lij oon io-oclansio. Nouionusculaiio voischijnsolon (hyo-
iooxio, aialyso, adonhalingsdoiossio, ilous, uiinoiotontio, voiwaidhoid,
8q
8
ZUUR-BASFNS1OORNISSFN
cona on caidialo voischijnsolon (liadycaidio, hyotonsio, ECG: voilongd PR- on
QT-intoival kunnon otiodon lij oon Mg > z, nnol]l.
8ehande|ing
I.v.-toodioning van -o nl o% calciunchloiido (ol calciungluconaat]-glulionaat
in -o nin. Bij oon oinstigo hyoinagnosinio on oinstigo nioilunctiostooi-
nisson diont dialyso to woidon ovoiwogon.
ReFerentie
- Tol JM. Hyonagnosonia and hyoinagnosonia. Rov Endoci Motal Disoid.
zoo,q:-zoo.
. Zuur-basenstoornissen
A|gemeen
Acidonio = H < ;,8, alkalonio = H > ;,qz. Acidoso (ol alkaloso is hot lysio-
logisch (notalolo ol iosiiatoiio iocos wat tot oon acidonio (hguui ;a, ol
alkalonio (hguui ;l loidt.
Nomogram
Do noinalo cononsatio vooi onkolvoudigo stooinisson kan oonvoudig woidon
loooidoold in oon zuui-lasonnonogian (hguui ;c. Hot goolt ochtoi niot
duidolijk inzicht in hot ondoiliggondo ooizaak ol in nooivoudigo alwijkingon.
Vooi intoiactiol nonogian zio www.acid-laso.con]diagian.h.
. Metabo|e acidose
Oorzaken
- Excossiovo ondogono ioductio van H
+
(kotoacidoso, lactaatacidoso.
- Extiaionaal: HCO
-
-voilios (diaiioo.
- Ronaal: HCO
-
-voilios, gostooido HCO
-
-gonoiatio ol gostooido H
+
-oxciotio (lij
ionalo tululaiio acidoso ol nioiinsulhcintio.
- 'Voidunning` van HCO
-
-concontiatio (zoutinlusio lij iosuscitatio.
Anamnese
Goiicht o ovt. ooizakon (kotoacidoso, shock, nodicatio, intoxicatio on iolovanto
vooigoschiodonis (dialotos nollitus, hyoitonsio, nioiinsulhcintio.
Ciiculatio, lowustzijn, Kussnaul-adonhaling, acotongoui, alcohollootoi,
inluson otc.
- Blood: Na, K, cioatinino, uioun, chloiido, allunino, glucoso, aitoiilo
lloodgas. O indicatio: osnolalitoit, lactaat, kotonon, alcohol, M-iotono,
toxicologio (salicylaton, othyloonglycol, nothanol, cocano.
- Uiino: Na, K, glucoso, kotonon, H (distick onlotiouwlaai!, sodinont.
86
8)
FIGUUR )A S1ROOMSCHFMA ACIDFMIF
Acidemie {pH < ),8)
Metabole acidose {HCO
< zq mmol]l)
Compensatie
pCO
z
= o,z {HCO
) + , { o, kPa) Interpretatie metabole acidose

pCO
z
= Formule Respiratoir gecompenseerd
pCO
z
< Formule 1evens respiratoire alkalose
pCO
z
> Formule 1evens respiratoire acidose
Anion-gap (ACj
Anion-gap {mmol]l) = Na
q
Cl HCO

Normaalwaarde {N) = 8 mmol]l {verschilt per lab)
Anion-gap = AG + o,z x {qq albumine in g]l) Gecorrigeerd voor hypoalbuminemie
Anion-gap (mmo|]|j < N
LabaratoriumFout
Hypoalbuminemie
Paraprotenemie
Hyperkationemie
{Mg
z+
, CA
z+
, I
+
, Li
+
)
Intoxicatie halide medicatie
{I
-
, Br
-
, F
-
)
Anion-gap (mmo|]|j > N
Osmol-gap = [z x Na
+
+ glucose
+ ureum| gemeten osmo-
laliteit
Osmo|-gap (mosmo|]kgj < o
Endogene zuurproduct|e
Lactaatacidose
- Hypoxie]ischemie
- Antiretrovirale medicijnen
- MetFormine
- 1hiaminedeFcientie
Ietoacidose
- Diabetes
- Alcohol {verhoogt osmol-gap)
- Starvatie
-oxoproline
Rabdomyolyse {PO
q
-
)
verlaagde renale zuurescret|e
Chronische nierinsuFFcientie
Osmo|-gap (mosmo|]kgj > o
Esogene zuur|nnane
1olueen {lijmsnuiven)
Paraldehyde
Salicylaat
Fthylglycol
Methanol
Anion-gap (mmo|]|j = N
Urine AG = Na
+
+ I
+
- Cl
-
Niet betrouwbaar bij urine
Cl
-
< z mmol]l en]oF
ketoacidose
Urine AC (mmo|]|j < - o
Gastro-|ntest|naal
Diarree, Fstel
Renaal
R1A type z: I
+
!, urine pH
variabel
- 1oxisch {zware metalen,
medicatie)
- Ioolzuuranhydraseremmers
- Paraprotenen {Iahler,
amylod)
Urine AC (mmo|]|j > o
R1A type : !, urine pH > ,
- 1oxisch {tolueen, medicatie)
- Auto-immuunziekten {SLF,
Sjogren)
- 1ubulo-interstitiele ziekten
{sikkelcel)
- NeFrocalcinose
R1A type q: I
+
T, urine pH < ,
- Diabetische neFropathie
- 1oxisch {medicatie)
- Obstructieve uropathie
- 1ubulo-interstitiele nier-
ziekten {sikkelcel, SLF)
- Addison
Compensatie
HCO
{mmol]l) Interpretatie respiratoire acidose

T per , kPa pCO
z
T Acute respiratoire acidose
< T per , kPa pCO
z
T 1evens metabole acidose
, T per , kPa pCO
z
T Chronische respiratoire acidose
> , T per , kPa pCO
z
T 1evens metabole alkalose
Respiratoire acidose {pCO
z
> , kPa)
A-a gradient
A-a gradient = P
a
O
z
- P
a
O
z
= {zo pCO
z
x ,z) pO
z
{kPa)
o,) z,o kPa > z,6 kPa
De|ta]de|ta
Delta AG {mmol]l)]Delta HCO
-

= {AG N)]{zq HCO
-
] Ietoacidose
,] Lactaatacidose
> ,] 1evens metabole alkalose
< ,] 1evens normaal AG metabole acidose
Neurologisch]neuromusculair
Sedativa]opiaten
CvA
Pickwick-syndroom
Uitputting
Myasthenia
Guillain-Barre
Neurotoxinen {botulisme,
tetanus, curare)
Frnstige hypokaliemie
Frnstige hypoFosFatemie
v]P-mismatch
COPD-exacerbatie
Atelectase
Pneumonie
Pneumothorax
Longembolie
Intrinsieke longziekten
Linkszijdig hartFalen
Methemoglobulinemie
88
8
A
l
k
a
l
e
m
i
e

{
p
H

>

)
,
q
z
)
R
e
s
p
i
r
a
t
o
i
r
e

a
l
k
a
l
o
s
e

{
p
C
O
z

<

k
P
a
)
C
o
m
p
e
n
s
a
t
i
e
z

!

p
e
r

k
P
a

p
C
O
z

!
A
c
u
t
e

r
e
s
p
i
r
a
t
o
i
r
e

a
l
k
a
l
o
s
e
q

!

p
e
r

k
P
a

p
C
O
z

!
C
h
r
o
n
i
s
c
h
e

r
e
s
p
i
r
a
t
o
i
r
e

a
l
k
a
l
o
s
e
<

8

1
e
v
e
n
s

m
e
t
a
b
o
l
e

a
c
i
d
o
s
e
>

z
q

1
e
v
e
n
s

m
e
t
a
b
o
l
e

a
l
k
a
l
o
s
e
C
o
m
p
e
n
s
a
t
i
e
p
C
O
z

=

o
,

[
H
C
O
-
|

+

z
,
8

{

o
,
z

k
P
a
)

I
n
t
e
r
p
r
e
t
a
t
i
e

m
e
t
a
b
o
l
e

a
l
k
a
l
o
s
e
p
C
O
z

=

F
o
r
m
u
l
e

R
e
s
p
i
r
a
t
o
i
r

g
e
c
o
m
p
e
n
s
e
e
r
d
p
C
O
z

<

F
o
r
m
u
l
e

1
e
v
e
n
s

r
e
s
p
i
r
a
t
o
i
r
e

a
l
k
a
l
o
s
e
p
C
O
z

>

F
o
r
m
u
l
e

1
e
v
e
n
s

r
e
s
p
i
r
a
t
o
i
r
e

a
c
i
d
o
s
e
M
e
t
a
b
o
l
e

a
l
k
a
l
o
s
e

{
H
C
O
z
-
>

m
m
o
l
]
l
)

FIGUUR )B S1ROOMSCHFMA ALIALFMIF
A
-
a

g
r
a
d
i
e
n
t
A
-
a

g
r
a
d
i
e
n
t

=

P
a
O
z

=

[
z
o

p
C
O
z
]
o
,
8
|

p
O
z

{
k
P
a
)
o
,
)

z

k
P
a

>

z
,
6

k
P
a
A
-
a

g
r
a
d
i
e
n
t

=

P
a
O
z

=

[
z
o

p
C
O
z
]
o
,
8
|

p
O
z

{
k
P
a
)
O
v
e
r
i
g
e
A
n
g
s
t
Z
w
a
n
g
e
r
s
c
h
a
p
I
o
o
r
t
s
M
e
d
i
c
a
t
i
e
P
i
j
n
B
a
c
t
e
r
i
e
m
i
e
v
]
P
-
m
i
s
m
a
t
c
h
A
t
e
l
e
c
t
a
s
e
P
n
e
u
m
o
n
i
e
P
n
e
u
m
o
t
h
o
r
a
x
L
o
n
g
e
m
b
o
l
i
e
I
n
s
t
r
i
n
s
i
e
k
e

l
o
n
g
z
i
e
k
t
e
n
L
i
n
k
s
z
i
j
d
i
g

h
a
r
t
F
a
l
e
n
M
e
t
h
e
m
o
g
l
o
b
u
l
i
n
e
m
i
e
H
y
p
o
v
o
l
e
m
i
e
]
c
h
l
o
o
r
r
e
s
p
o
n
s
i
e
F
H
y
p
e
r
v
o
l
e
m
i
e
]
c
h
l
o
o
r
r
e
s
i
s
t
e
n
t
U
r
i
n
e

C
|

<

z
y

m
m
o
|
]
|
B
r
a
k
e
n
D
i
a
r
r
e
e
]
F
s
t
e
l
P
o
s
t
h
y
p
e
r
-
c
a
p
n
i
e
H
y
p
o
k
a
l
i
e
m
i
e
U
r
i
n
e
-
C
|

>

q
o

m
m
o
|
]
|
D
i
u
r
e
t
i
c
a
B
a
r
t
t
e
r
]
G
i
t
e
l
m
a
n
H
y
p
o
k
a
l
i
e
m
i
e

{
<

z

m
m
o
l
]
l
)
M
a
g
n
e
s
i
u
m
-
d
e
F
c
i
e
n
t
i
e
P
R
A

T
]
P
A
C

T
N
i
e
r
a
r
t
e
r
i
e
-
s
t
e
n
o
s
e
R
e
n
i
n
e

t
u
m
o
r
D
i
u
r
e
t
i
c
a
P
R
A

!
]
P
A
C

T

C
o
n
n
P
R
A

!
]
P
A
C

!
C
u
s
h
i
n
g
-
s
y
n
-
d
r
o
o
m
D
r
o
p
]
z
o
e
t
h
o
u
t

{
g
l
y
c
e
r
r
h
e
t
h
i
-
n
e
z
u
u
r
)
L
i
d
d
l
e

s
y
n
d
r
o
o
m
G
R
A
F
x
o
g
e
e
n

a
l
k
a
l
i
?
F
o
r
s
e

b
l
o
e
d
t
r
a
n
s
F
u
s
i
e
s
B
i
c
a
r
b
o
n
a
a
t
i
n
F
u
u
s
M
e
l
k
]
a
l
k
a
l
i
s
y
n
d
r
o
o
m

{
h
y
p
e
r
c
a
l
c
i
e
m
i
e
,

n
i
e
r
F
u
n
c
t
i
e
-
s
t
o
o
r
n
i
s
)
N
e
e
}
a
P
R
A

=

p
l
a
s
m
a
r
e
n
i
n
e
a
c
t
i
v
i
t
e
i
t
,

P
A
C

=

p
l
a
s
m
a
-
a
l
d
o
s
t
e
r
o
n
c
o
n
c
e
n
t
r
a
t
i
e
,

G
R
A

=

g
l
u
c
o
c
o
r
t
i
c
o
d
-
r
e
m
e
d
i
a
l
b
l
e

a
l
d
o
s
t
e
r
n
i
s
m
.
FIGUUR )C. BLOFDGAS NOMOGRAM
vragen
- Is do iosiiatoiio cononsatio zoals voiwacht? Zio hguui ;a.
- Wat is do anion-ga (altijd loiokonon!? Do anion-ga = jNa
+
| - jCl
-
| - jHCO
-
|
Bij hyoalluninonio noot do loiokondo anion-ga woidon voihoogd not
z, nEq oi o g]l daling van hot allunino. Do noinaalwaaido van do
anion-ga voischilt oi laloiatoiiun, naai is noostal 8 nEq.
- Anion-ga noinaal (hyoichloionischo notalolo acidoso:
Mct scrun K
+
!:
' licailonaatvoilios gastio-intostinaal dooi diaiioo, galdiains otc.,
' licailonaatvoilios on oxcossiovo Cl-toiugiosoitio in do dain lij
uiinodoviatios (lv. Biickoi-llaas,
' ioxinalo ionalo tululaiio acidoso (RTA tyo z: vaak ook iotonuiio,
loslatuiio on glucosuiio dooi ioxinalo tululusstooinis,
' distalo ionalo tululaiio acidoso (RTA tyo .
- Anion-ga noinaal (hyoichloionischo notalolo acidoso:
o
Mct scrun K
+
= cj T {p! c,r !! K
+
T c, nnc|,|).
' ionalo tululaiio acidoso tyo q (hyoaldostoionisno,
' intoistitilo noliitis,
' divoiso: ost-kotoacidoso, voidunningsacidoso, aiontoiaal kationischo
aninozuion, aiontoialo vooding.
- Anion-ga voilaagd: voigoton to coiiigoion vooi hyoalluninonio, lallout,
nonoklonalo gannoathio (o.a. kationischo aiaiotonon, halido
(lionido, jodido, uoiido lovattondo nodicatio dio chlooiloaling lon-
vloodon, toogononon kationon (lithiunintoxicatio, hyoicalcinio, otc.
- Anion-ga voihoogd:
Zijn cr kctcncn in nct p|usnu {urinc)?
' Ja: kotoacidoso (zio ook q.q: hyoiglykonio: dialotischo kotoacidoso,
hyoglykonio ol ouglyconio: alcoholischo kotoacidoso (hoog osnol-ga.
' Noo: ga naai lactaatacidoso.
!s cr |uctuutucidcsc?
' Ja: lactaatacidoso (lactaat > nnol]l: hyoxio (shock ol ischonio (dain-
ischonio, conaitinontsyndioon, nodicanontous (HAART, notloi-
nino otc., thianinodohcintio, lovoilalon.
' Noo: ga osnol-ga.
Bcrckcn dc csnc|-gup {bcrckcndc p|usnucsnc|u|itcit {. Nu + g|uccsc +
urcun) gcnctcn p|usnucsnc|u|itcit > rc nOsn,kg)
' Ja (osnol-ga T on anion-ga T: alcoholon, zoals intoxicatios not othanol,
nothanol ol othyloonglycol (zio 8.o ol ioyloonglycol (lv. t.g.v. lon-
zodiazoinotoodioning o do ic, aialdohydo, toluoon (lijnsnuivon, sali-
cylaat (goolt tovons iosiiatoiio alkaloso.
' Noo (anion-ga T, osnol-ga =: -oxoiolino (aiacotanol, ialdonyolyso
(loslaat.
- Is (acuto ol chionischo nioiinsulhcintio do iodon vooi do acidoso? Do
anion-ga kan noinaal (gostooido H
+
-oxciotio ol voihoogd (gostooido klaiing
loslaat, sullaat, uiaat zijn.
8ehande|ing
- Vooikon acuut lovonsgovaai (H < ;,, hyotonsio, iitnostooinisson, hyoi-
kalinio:
- liong H > ;,: stait not osjo o-oo nl 8,q% NaHCO
i.v. in nin,
- loiokon hot HCO
-
-tokoit = o, x diooggowicht x (gowonsto licailonaat (=
nnol]l daadwoikolijko licailonaat,
- sulooi o% van hot totalo tokoit in o nin i.v. (incl. hot ooisto osjo, do
iost in q-o uui,
- 8,q% NaHCO
: nl = nnol, ,q% NaHCO
: nl = o,; nnol.
- Intoivoniooi in hot nochanisno van do acidoso:
- HCO
-
-voilios:
' HCO

< 8 nnol]l: oonnalig loiokondo tokoit i.v. suloion, dd
oo-qooo ng NaHCO
.o. ondoihoudsdosoiing (lij giotoio lohoolto

lactaatdiank ovoiwogon,
' HCO
> 8 nnol]l: dd oo-qooo ng NaHCO
.o.
- Kotoacidoso:
' dialotisch: zio q.q,
' alcoholisch: glucoso % i.v. (,-z l]zq uui na zo ng thianino i.v.
- Intoxicatios: zio hooldstuk 8.
- Nioiinsulhcintio: al hankolijk van oinst hyoikalinio (zio o..
' acuut ol chionisch: HCO

< 8 nnol]l: NaHCO
i.v. o.l.v. loiokondo

tokoit (zn. lisdiuiotica, K > o, nnol]l: ovoiwoog dialyso,
' chionisch: HCO

< zz nnol]l: dd oo-qooo ng NaHCO
.o., K
< o, nnol]l.
- Lactaatacidoso:
' shock]hyoxio: hoistol ciiculatio on vontilatio (zio hooldstuk ,
' notloinino: sto notloinino, gool insulino]glucoso on diuioso T (ol
dialyso,
' antiiotioviialo niddolon: ovoilog inloctioloog ovoi ovt. stakon HAART,
gool L-cainitino ooo ng z dd, iiloavino o ng dd on thianino zo
ng dd.
- Onduidolijk: gool laagdionolig thianino zo ng i.n. + dd vitanino-B-
conlox.
- Anticiooi kaliundaling lij lohandoling.
- H o, T, lasna K o,q nnol]l !
- nnol]l K T in soiun = 8o nnol K i.v. suloion.
- Indion staliol, nonitoi in alnonondo lioquontio (z, q, 8, o, zq uui licailo-
naat, oloktiolyton, vochtlalans (cuvc: natiiunlolasting lij NaHCO
-sulotio.
.z Metabo|e a|ka|ose
Oorzaken
- Voilios van H
+
ol Cl
-
(ionaal ol liakon.
- Ronalo HCO
-
-iotontio.
z
- Shilt van H
+
naai intiacollulaii (hyokalinio.
- Toodioning van oxogoon alkali (NaHCO
, lloodtianslusios otc..
- Contiactio-alkaloso ('indikking` HCO
-
-concontiatio dooi voilios viij watoi,
lv. lij lisdiuiotica.
Anamnese
Goiicht o ovt. ooizakon: liakon, diuiotica, andoio nodicatio, laxantia, naagzuig-
diainago. Goiicht o syntonon alkaloso: voiwaidhoid, aiosthosion, sioi-
kianon, totanio.
Algonoon intoin, not nadiuk o ciiculatio, hydiatiotoostand (oithostaso. Einstigo
alkalonia (H > ;,;o kan nouiologischo alwijkingon govon (hooldijn, totanio,
insulton, lothaigio, dolioi.
- Blood: Na, K, cioatinino uioun, chloiido, Mg, aitoiiool lloodgas, o indicatio:
lasnaioninoactivitoit, lasna-aldostoionconcontiatio.
- Uiino: Na, K, Cl, cioatinino, H.
- O indicatio: uiino- on lloodnonstois vooi sciooning o diuiotica ol
laxantia.
vragen
- Wat is do iosiiatoiio cononsatio? Zio hguui ;l.
- Wat is do ooizaak van do alkaloso?
- Is siako van oxogoon alkali?
' Molk-alkalisyndioon (notalolo alkaloso, hyoicalcinio, nioiinsulh-
cintio.
' Citiaat (nassalo lloodtianslusio, lasnaloioso, Ringoi`s lactaat na
ioaninatio.
' Maiathonloois dio gioto hoovoolhodon onoigiodiankon innonon.
- Is siako van hyovolonio ol hyoivolonio?
' Hyovolonio (lago-noinalo llooddiuk: uiinochlooi < o-z nnol]l:
liakon, diaiioo, hstol, osthyoicanio, hyokalinio, uiinochlooi >
qo nnol]l: diuiotica, Baittoi]Gitolnan, oinstigo hyokalinio (< z
nnol]l, hyonagnosinio.
' Hyoivolonio: vaak ook hyoitonsio. Boaal ovt. ionino on aldostoion
vooi voidoio dilloiontiaaldiagnoso.
- Waaion woidt do alkaloso ondoihoudon?
- Volunodolotio: RAAS-activatio voiooizaakt ioxinalo licailonaatio-
alsoiltio.
- Minoialocoiticodovoinaat (hyoialdostoionisno, Cushing.
- Hyokalinio is viijwol altijd aanwozig, onoizijds dooi hyoialdostoio-
nisno on andoizijds dooi do uitwissoling not H
+
ovoi do colnonliaan.
8ehande|ing
- Vooikon acuut lovonsgovaai (H > ;,;, hyotonsio ol hyoitonsiovo ciisis,
iitnostooinisson, hyokalinio:
- lij hyotonsio]volunodolotio: gool oo cc o,% NaCl in nin,
- lij hyoitonsiovo ciisis]oinstigo hyoivolonio: zio .,
- sulooi KCl lij oinstigo hyokalinio (zio o.q, nnol]l K T in soiun
= 8o nnol i.v. K suloion.
- Intoivoniooi in hot nochanisno van do alkaloso:
- oxogoon alkali: sto oxogoon alkali,
- liakon: NaCl o,% on KCL-inlusio, stait ovt. iotononionnois,
- dohydiatio ( diuiotica: NaCl o,% on KCl-inlusio, sto ovt. diuiotica,
- oodoon on diuiotica: sto diuiotica on ovoiwoog acotazolanido -q dd
zo ng .o. lij noinaal K (cuvc: hyokalinio,
- hyokalinio: coiiigooi hyokalinio (zio o.q,
- hyonagnosinio: coiiigooi hyonagnosinio (zio o..
naat, oloktiolyton, vochtlalans.
. Respiratoire acidose {zie .)
A|gemeen
Ga na ol do zuuistolsanning adoquaat is in iolatio tot do nato van vontilatio
n.l.v. do A-a-giadint. O zoonivoau is A-a-giadiont zo o, x
a
O
z
o,o
x
a
CO
z
(kPa. Bij intiinsioko longalwijkingon is do A-a-giadiont > z kPa (lij
oudoion > z,; kPa.
vormen
- Acuut vs. chionisch: notalolo cononsatio: zio hguui ;a.
- Mot ol zondoi hyoxio:
- not hyoxio: totalo iosiiatoiio insulhcintio,
q
- zondoi hyoxio: hyovontilatio, lv. oiaton, kyloscolioso.
- Noinaal ol voihoogd A-a-giadiont:
- voihoogd A-a-giadint: lv. oinstigo COPD, longoodoon, ARDS,
- noinaal A-a-giadint: lv. nouionusculaiio zwakto, oiaton, kyloscolioso.
Anamnese
Vooigoschiodonis (COPD, alloigio, hooston, sutun, iokon, slaaanoo (slaa-
stooinisson, snuikon, ovoidag sonnolont, sodativa, alcohol, nouionusculaiio
ziokton, honoto?
Angst, voiwaidhoid, sul hoid, cona, adonoxcuisio (thoiaxwand, dialiagna,
huladonhalingssioion, tionnolstokvingois, nicotinovlokkon, olositas, sioi-
atioho, nouiologisch ondoizook.
Hl, Na, K, uioun, cioatinino, aitoiiool lloodgas, lactaat.
- X-thoiax: inhltiaton, COPD, nounothoiax?
- O indicatio: toxicologiosciooning.
8ehande|ing
Zio ..
.q Respiratoire a|ka|ose
A|gemeen
Ga na ol do zuuistolsanning adoquaat is in iolatio tot do nato van vontilatio
n.l.v. do A-a-giadint. O zoonivoau is A-a-giadiont zo o, x O
z
o,o
x CO
z
(kPa. Bij intiinsioko longalwijkingon is do A-a-giadiont > z kPa (lij
oudoion > z,; kPa.
vormen
- Acuut vs. chionisch: notalolo cononsatio: zio hguui ;l.
- Mot ol zondoi hyoxio:
- not hyoxio: aitilo iosiiatoiio insulhcintio. Altijd voihoogd A-a-giadiont:
nounonio, intoistitiolo longziokton, docononsatio coidis, longonlolio,
nothonoglolinonio, CO-intoxicatio.
- zondoi hyoxio: hyoivontilatio, lv. zwangoischa, angst, ijn, hyoi-
thyioodio, kooits, loginnondo lactoiinio (n.n. giannogatiovon, salicylaat-
intoxicatio, nouiologisch (sulaiachnodalo llooding, CVA, noningitis.
Anamnese
Goiicht o ooizakon: longonlolio, kooits, zwangoischa, lovoiciiioso, ijn, angst.
Hyoivontilatio syndioon (diagnoso oi oxclusionon!: aiosthosion, ijn o do
loist, dysnou, totanio.
Goiicht o ooizakon. Adonlioquontio, adonhalingsatioon (Kussnaul, Choyno
Stokos, anoo tijdons slaa, cyanoso, tokonon van Chvostok on Tioussoau, nouio-
logisch ondoizook.
Hl, oloktiolyton, nioilunctio, lovoianol, stolling, aitoiiool lloodgas.
- X-thoiax: inhltiaton, louiavocht?
- O indicatio: toxicologiosciooning (salicylaton, zwangoischastost, liquoi-
unctio, CT-lioin ol thoiax, HlCO, MotHl, TSH.
8ehande|ing
- Vooikon acuut lovonsgovaai:
- gool zuuistol o goloido O
z
(cuvc: iosiiatoiio uitutting,
- achtoihaal do ooizaak van do iosiiatoiio alkaloso.
- Intoivoniooi in hot nochanisno van do alkaloso (indion nogolijk. Zio vooi
voidoi (ooizaakgoiicht loloid do divoiso aiagiavon.
naat, oloktiolyton, vochtlalans, satuiatio, llooddiuk.
ReFerenties
- Adioguo HJ. Managonont ol lilo-thioatoning acid-laso disoidois. N Engl J Mod.
,q:8.
- Kiaut JA, ot al. Soiun anion ga: its usos and linitations in clinical nodicino. Clin J An
Soc Nohiol. zoo;,z:oz-;q.
6
)
IN1OXICA1IFS
- Roso BD. Clinical hysiology ol acid-laso and oloctiolytodisoidois.
th
od. Now Yoik:
McGiaw-Hill, zoo.
- Whittioi WL, ot al. Piinoi on clinical acid-laso iollon solving. Dis Mon. zooq,o:
zz-oz.
- Willians AJ. ABC ol oxygon. Assossing and intoiioting aitoiial llood gasos and
acid laso lalanco. BMJ. 8,;:z o.
8. Intoxicaties
8. A|gemene aspecten van intoxicaties
Zio vooi dilloiontiaaldiagnoso on algonoon loloid lij conatouzo atint
hooldstuk o.
Diagnose
- (Hotoioanannoso
- Klinisch loold
- Roactio o antidota
- Laloiatoiiun- ol toxicologio-ondoizook via aothook
Ca|e.
- Hot antidotun kan koitoi woikon dan hot gil.
- Do laats van do antidota unazonil (zio 8.z. on naloxon (zio 8.q. is
looikt.
- Oniust woidt vaak niskond als syntoon van oon oinstigo voigiltiging.
- Eon antidotun woidt to laag godosooid, zodat do juisto diagnoso niot woidt
gostold.
- Sons is siako van zowol oon voigiltiging als oon (schodoltiauna not hot
govaai dat n van loido ovoi hot hoold woidt gozion.
- Houdt iokoning not onlotiouwlaio anannoso (vooial lij sucidoogingon
on gonotsniddolon.
(Heterojanamnese
Wat is ingononon? Hoo laat? Als dit niot lokond is, wannooi was atint nog
good, voiakking ol ovt. oxonlaai van niot-godontihcooido illon van huis
laton halon, is atint lokond not oon ziokto on]ol ondoihoudsnodicatio (hait-
ol longlijdon, oilosio, alcoholisno, voislaving, sychiatiisch lijdon? Cuvc:
dikwijls voikooido ogavo aantal on sooit ingononon nodicijnon!
Anannoso]lichanolijk ondoizook
Vitalo lunctios (EMV-scoio, llooddiuk, ols, tonoiatuui, adonhaling, uil-
wijdto on ioactio o licht. Evt. sychiatiischo syntonon, (schodoltiauna,
nokstijl, tokonon van insult, tionoi, lootoi ox oio (alcohol, huid on slijnvliozon
8
IN1OXICA1IFS
dioog ol juist vochtig, gioto sooksolioductio, huidskloui (noinaal, llauw ol
juist ovallond iozo, suitlittokons (niot alloon in hot kadoi van nogolijko too-
dioning van oiaton, naai ook als clou vooi nogolijko dialotos.
Ei zijn oon aantal toxidionon, d.w.z. oon syntononconlox, hotgoon o oon
loaaldo gioo niddolon duidt:
- Synathiconinotisch toxidioon: agitatio, hyoitonsio, tachycaidio, wijdo
uillon on tandonknaison (zio 8.q.z.
- Cholinoig toxidioon: diaiioo, uiino-incontinontio, niosis, lionchosasno,
onosis, laciinatio on sooksolvlood (zio 8.8.
- Anticholinoig toxidioon: agitatio, hallucinatios, godilatooido uillon,
hyoinoo, hyoithoinio, ush, diogo huid on nucosao.

- O indicatio: Hl, loukocyton, Na, K, Cl, lloodgasanalyso, soiunosnolalitoit
vooi loiokoning van do osnol-ga (= gonoton osnolalitoit (z x Na + glucoso
+ uioun, noinaal < ;. Vooi tooassing zio 8.o.-8.o..
- Stolluis on uiinooitio naai aothook vooi toxicologiosciooning na ovoilog not
aothokoi. In do noosto ziokonhuizon kan oon uiinooitio linnon oon hall uui
kwalitatiol o anlotaninon (dus sood on XTC, oiaton, cocano, cannalis,
lailituiaton, lonzodiazoinon on tiicyclischo antidoiossiva woidon gotost.
Dit is vooial handig lij onlogioon cona, iitnostooinisson on insulton.
8e|eid]behande|ing
- Eoisto ovang van do gontoxicooido atint goschiodt volgons hot ABCD-
loinat (hooldstuk o.
- Bij cona: altijd o nl glucoso qo% i.v. (ol oo nl zo% ioloion.
- Bij EMV-scoio < 8 in iincio intuloion. Bij EMV-scoio < o ovoiwoog
intulatio als oi gioto kans o ovt. asiiatio lostaat (lv. lij naagsoolon.
- Soolon van huid, ogon ol slokdain not watoi: altijd lij otsondo stollon, kool-
watoistollon on osticidon.
- Soolon van do naag: hot nut is contiovoisiool on loidt nogolijk tot conlica-
tios (laiyngosasno, asiiationounonio, oiloiatio on lloodingon tiactus digos-
tivus. Alloon lij oinstigo intoxicatios on koit na do innanotijd, d.w.z. tot uui
na innano on lij voitiaagdo naagontlodiging (lv. anticholinoigica, tiicyclischo
antidoiossiva ol lij hyothoinio tot z uui na innano. Alsoluto contia-indicatio
vooi naagsoolon: otsondo stollon (voihoogdo kans o ooso lagusoiloiatio,
koolwatoistollon, voinindoid lowustzijn (asiiatio, athologio lovonsto tiactus
digostivus not voihoogdo kans o lloodingon on oiloiatio.
- Dainlavago (naciogol]oloktiolyton: zinvol als naai voiwachting langduiig
voigil uit hot dainkanaal woidt goiosoilooid (lij oinstigo intoxicatio not
slowioloasoioaiaat ol lij lodyackois.
- Actiovo kool (Noiit
Q
: o-oo g in n onkolo dosis is zinvol, lohalvo lij othanol,
nothanol, lithiun, ijzoi, koolwatoistollon on otsondo stollon. Bij sonnigo
intoxicatios (o.a. lonolailital, cailanazoino, thoolyllino is hot zinvol on
goduiondo zq-q8 uui iodoio z uui o g actiovo kool to govon (laxans lijgovon,
o g nagnosiunsullaat iodoio o uui. Contia-indicatios: (sulilous ol intoxicatio
not otsondo stol. Do adonwog noot wol loschoind zijn on lij oon conatouzo
atint zal oi dus nooton woidon gontulooid.
- HD: lij oinstigo intoxicatios van alcoholon (othanol, nothanol, othyloon-
glycol, salicylaton, thoolyllino, on lithiun. Do zin van HD hangt al van hot
voidolingsvoluno van hot gonoosniddol, do oitwitlinding on do oigon intiin-
sioko klaiing van do stol. Bij distiilutiovoluno > z l]kg hoolt HD nooit zin,
not als lij hogo oiwitlinding on lij oon gioto oigon klaiing.
- Honohltiatio (lv. CVVH: hoolt zin lij dozolldo intoxicatios als gonoond
ondoi HD. Bij HD woidt in koito tijd nooi goklaaid.
- Honooilusio: kan lij stollon not oon hogo oiwitlinding woidon toogoast.
Voidoio ovoiwogingon zoals lij HD.
- Uiinoalkalinisoion: zinvol lij zwakko zuion (salicylaton, lonolailital, do
t van hot gil woidt dan - x koitoi, dion natiiunlicailonaat ,q% too, lv.
oo nl]zq uui on stiool naai uiino-H > ; (iogolnatig noton.
- Goloicooido diuioso is zinvol lij lithiunintoxicatios (zio 8.z. on lij ialdo-
nyolyso (zio hguui .l. Biakon owokkon is nooit zinvol.
Antidota {zie ook speciFeke agentia)
Naloxon (zio 8.q. on unazonil (zio 8.z. dionon toiughoudond to woidon
toogoast.
- Naloxon: z ng (o,q ng]nl = anullon i.v., lij voislaaldon ovt. nindoi
(i.v.n. acuut onthoudingssyndioon, snol ( nin. insuiton, woikt vool
koitoi dan do noosto oiaton. Govaailijk lij CO-intoxicatio not stinulantia
zoals cocano.
- Flunazonil (lonzodiazoino-antagonist: o,z ng in o soc, indion goon
ioactio o, ng in o soc, daaina ovt. o, ng nin. tot oon totaal van ng.
Ei is oon (kloino kans o convulsios:
- als do atint oilosio hoolt on lonzodiazoinon innoont,
- lij intoxicatio not oilotogono nodicanonton (nouiolotica ol tiicycli-
scho antidoiossiva.
zoo
zo
IN1OXICA1IFS
Woikt vool koitoi dan do noosto lonzodiazoinon, als lohandoling niot zinvol
ondat lonzodiazoinon viijwol goon adondoiossio govon, lovondion oig duui.
Woos toiughoudond. Is zoldon zinvol on kan gioto iollonon olovoion.
- Thianino zo ng i.v. ol i.n. woidt goadvisooid lij atinton in slochto voo-
dingstoostand, lij oinstigo voiwaailozing on lij alcoholisno (zio zq.8.
wanneer opname?
In iincio noot iodoio intoxicant o uui woidon goolsoivooid vooidat dohnitiol
loloid kan woidon gonaakt. Bij zooi nildo intoxicatios kan non ooidoi loloid
nakon. Onano not intonsiovo lowaking (IC ol MC is noodzakolijk lij lago
EMV-scoio (< o, insulhcinto adonhaling, iitnostooinis on oisistoiond lago
llooddiuk. Ei zijn oon aantal niddolon waailij nonitoiing sowioso is gowonst
(zoals lv. tiicyclischo antidoiossiva on cailanazoino, zio 8.z.q on 8.z.o.
Daainaast zijn oi oon aantal intoxicatios waailij iovontiovo lohandoling noot
laatsvindon (lv. lithiun, aiacotanol, counaiinos, zio 8.z. on 8..z. Dat
hoolt niot in oon IC ol MC.
Cuvc: vooi ontslag diont oon sychiatoi oon atint not auto-intoxicatio to loooi-
dolon o (iocidiol kans 'tontanonsucido` alsnodo ovt. ondoiliggondo sychia-
tiischo iollonatiok (doiossio, oisoonlijkhoidsstooinis otc. on sychiatiischo
lollow-u (kan ook o do Eoisto Hul.
Nuttige inFormatiebronnen
- Raadloog dionstdoondo ziokonhuisaothokoi (ovt. via tololooncontialo.
- Fainacothoiaoutisch Konas (t.a.v. lainakokinotischo kongotallon.
- RIVM, tol.: oo-z;q]www.toxicologio.oig.
ReFerenties
- Anoiican Acadony ol Clinical Toxicology, Euiooan Association ol Poisons Contios
and Clinical Toxicologists. Position statonont and iactico guidolinos on tho uso ol
nulti-doso activatod chaicoal in tho tioatnont ol acuto oisoning. J Toxicol Clin Toxicol.
,;:;-.
- Ellonhoin M (od.. Ellonhoin`s nodical toxicology: diagnosis and tioatnont ol hunan
oisoning. z
nd
od. Baltinoio: Willians & Wilkins, ;.
- Flononlaun NE, ot al. Goldliank`s toxicologic onoigoncios. 8
th
od. Now Yoik: McGiaw-
Hill, zooo.
- Hollnann RS, ot al. Tho oisonod ationt with altoiod consciousnoss. JAMA.
,z;q:oz.
- Kulig K. Initial nanagonont ol ingostion ol toxic sulstancos. N Engl J Mod.
z,zo:o;;.
- Moulondijks CFM, ot al. Piodicting tho nood loi hosital adnission in ations with inton-
tional diug ovoidoso. Noth J Mod. zoo,o:oq-;.
- Mokhlosi B, ot al. Adult toxicology in ciitical caio: Pait I: gonoial aioach to tho intoxi-
catod ationt. Chost. zoo,z:;;-z.
- Mokhlosi B, ot al. Adult toxicology in ciitical caio: Pait II: socihc oisonings. Chost.
zoo,z:8;-zz.
- Viios I do, ot al. Alsoitiovoinindoiondo naatiogolon lij do lohandoling van voigilti-
gingon. Nod Tijdschi Gonooskd. zoo,q:zoq-8.
- www.toxicologio.oig.
8.z PsychoFarmaca]anti-epi|eptica
+8.z.+ Benzod|azep|nen
AIgemeen
Bonzodiazoinon zijn niot oig toxisch on viijwol nooit lovonslodioigond (woinig
invlood o hot adoncontiun, uitgozondoid in conlinatio not alcohol ol na
snollo i.v.-toodioning van nidazolan.
Anamnese]IichameIijk onderzoek
Vitalo lunctios, lothaigio, hyotonio, sons hyotonsio on adondoiossio.
Glucoso, lloodgasanalyso, ovt. toxicologiosciooning in uiino toi lovostiging van
do diagnoso. Roactio o unazonil (Anoxato
Q
kan als diagnosticun woidon
goliuikt, naai woidt in iincio algoiadon. Hot is zoldon noodzakolijk on kan
otontiool insulton uitlokkon .
BeIeid
Exoctatiol. Bij lago EMV-scoio (< o: ovoiwoog intulatio. Bowakon on ovt.
asiiatio to vooikonon. Bij adondoiossio: unazonilon ovoiwogon (stait
o, ng]uui o goloido van adonlioquontio on O
z
-satuiatio ol loadoning.
Cuvc: unazonil kan insulton uitlokkon, zokoi lij co-ingostio van oilotogono
nodicatio zoals tiicyclischo antidoiossiva.
ReFerenties
- Ellonhoin M (od.. Ellonhoin`s Modical toxicology: diagnosis and tioatnont ol hunan
oisoning. z
nd
od. Baltinoio: Willians & Wilkins, ;. . oo, o8;-.
th
Hill, zooo. . o8-oq.
- Longniio AW, ot al. Toics in clinical hainacology: unazonil, a lonzodiazoino anta-
gonist. An J Mod Sci. ,oo:q.
zoz
zo
IN1OXICA1IFS
+8.z.z Select|e|e seroton|neberopnanerenners
SSRI`s zijn niot oig toxisch. Hot onigo govaai is hot otiodon van hot soiotonino-
syndioon (zio 8.z.. Dit kan ook lij thoiaoutischo dosos otiodon. Voidoi
zijn oi oon aantal SSRI`s dio QT-voilonging govon (zio Fainacothoiaoutisch
Konas. In zooi zoldzano govallon zijn insulton on cona loschiovon.
Tokonon van soiotoninosyndioon (zio 8.z..
AanvuIIende diagnostiek
ECG .
BeIeid
Bij QT-voilonging (Q-intoivalvoilonging is oon suodonaikoi vooi do kans o
hot kiijgon van Toisados do Pointos (olynoilo vontiiculaiio aiitnio, K on Mg
coiiigoion, on nonitoiing. Voidoi ondoistounond tonzij tokonon van soiotonino-
syndioon.
ReFerenties
th
Hill, zooo. . o;o-o.
- Ilistoi GK, ot al. Rolativo toxicity ol soloctivo soiotonin ioutako inhilitois (SSRIs in
ovoidoso. J Toxicol Clin Toxicol. zooq,qz(:z;;-8.
- Whyto IM, ot al. Rolativo toxicity ol vonlalaxino and soloctivo soiotonin ioutako inhilitois
in ovoidoso conaiod to tiicyclic antidoiossants. Q J Mod. zoo,o:o-;q.
+8.z. Seroton|nesyndroon
AIgemeen
Hot soiotoninosyndioon is oon oinstigo, otontiool lovonslodioigondo lijwoi-
king van stollon not oon soiotonoigo woiking. Do syntonon kunnon woidon
voidoold in clustois:
- autonono instalilitoit: hyoithoinio, zwoton, tachycaidio, voiwijdo uillon,
tachynoo, nissolijkhoid, diaiioo, uiino-incontinontio,
- lowustzijnsstooinisson: agitatio, voiwaidhoid, hallucinatios,
- nouionusculaiio syntonon: nyoclonus, tionoion, lowogingsoniust, iigi-
ditoit, tiisnus (kaakkian, hyoiiooxio, ataxio.
Do diagnoso woidt golasooid o hot klinischo loold, in sanonhang not lloot-
stolling aan soiotonoigo niddolon (n.n. antidoiossiva zoals SSRI`s, TCA`s,
naai ook stollon waaivan u hot niot diioct zou voiwachton, zoals tianadol,
notocloianido, lithiun on doxtionotoihan (in sonnigo hoostdiankon voi-
kiijglaai lij do diogist. Is oon soiotonoigo stol in do wokon vooialgaand aan
do syntonon goliuikt on is n van do volgondo syntonon aanwozig, dan
noot van oon soiotoninosyndioon woidon uitgogaan:
- Tionoi in conlinatio not hyoiiooxio.
- Sontano sioiclonus.
- Sioiiigiditoit in conlinatio not lichaanstonoiatuui > 8C on oculaiio
clonus ol owoklaio sioiclonus. Tionoi on sioiclonus kunnon woidon
gonaskooid dooi sioiiigiditoit.
- Oculaiio sioiclonus in conlinatio not agitatio ol zwoton.
- Owoklaio sioiclonus in conlinatio not agitatio ol zwoton.
Goon socihok ondoizook, vitalo lunctios, oloktiolyton, cioatinino, CK, lloodloold.
BehandeIing
Do lohandoling lostaat alloiooist uit hot stakon van do lotiollondo nodicatio in
conlinatio not lowaking van do vitalo lunctios. Moostal nonon do syntonon
al naainato do soiotonoigo stollon woidon uitgoschoidon. Als do syntonon
oinstig zijn, kan onano o oon IC-aldoling on lohandoling (lostaando uit
sodatio, oxtoino kooling, hydiatio on]ol sioivoislaing noodzakolijk zijn.
Modicanontouzo lohandoling kan lostaan uit lonzodiazoinon on niot-soci-
hoko soiotoninoiocotoiantagoniston, zoals chlooiionazino, cyiohotadino,
nothysoigido on ioianolol.
ReFerentie
- Boyoi EW, ot al. Tho soiotonin syndiono. N Engl J Mod. zoo,z:z-zo.
+8.z. Tr|cycl|scbe ant|depress||a
AIgemeen
Intoxicatios not TCA`s zijn otontiool lovonslodioigond, vanwogo hot otiodon van
oinstigo iitnostooinisson on insulton. Insulton, hyoithoinio, oon liood QRS-
conlox o hot ECG on acidoso vooisollon hot otiodon van iitnostooinisson.
zoq
zo
IN1OXICA1IFS
Dooi do anticholinoigo ollocton is oi oon tiago onano uit do dain. Bij oinstigo
intoxicatios kan do situatio tot zq uui na do innano voidoi voislochtoion.
Tonoiatuui, lowustzijn, ols on llooddiuk.
ECG, lloodgasanalyso, ovt. toxicologiosciooning in uiino toi lovostiging van do
diagnoso.
BeIeid
Do atint noot ninstons o uui woidon goolsoivooid on als oi dan goon onkolo
alwijking is (lowustzijn, tonoiatuui, ECG kan do atint woidon ontslagon.
Tot z uui na innano is naagsooling zinvol. Bij oinstigo intoxicatios q uui
actiovo kool on laxans toodionon. Doon zich in do ooisto o uui iollonon vooi
(alwijking ECG, lowustzijnstooinis, hyoithoinio, insulton dan langduiig
(ninstons zq uui lowakon, n.n. iitnolowaking. Bij acidoso on iitnostooinis
licailonaat toodionon, stiovon naai oon H van ;,o. Bij co-intoxicatio not lon-
zodiazoino nccit unazonil toodionon i.v.n. hot iisico o insulton.
ReFerenties
oisoning. z
nd
od. Baltinoio: Willians & Wilkins, ;. . z, ozq-.
- Viijlandt PJWS, ot al. Natiiunlicailonaatinlusio lij intoxicatio not tiicyclischo anti-
doiossiva: aanlovolon ondanks goliok aan wotonschaolijk lowijs. Nod Tijdschi
Gonooskd. zoo,q:o8o-.
- Wildt JJ van doi, ot al. Do thoiaioiosistonto aiitnion zijn loiucht. Auto-intoxicatio dooi
noitiitylino. Phain Wookll. ,q(q:q-q.
- Wooll AD, ot al. Tiicyclic antidoiossant oisoning: an ovidonco-lasod consonsus
guidolino loi out-ol-hosital nanagonont. Clin Toxicol (Phila. zoo;,q(:zo-.
+8.z. ||tb|un
AIgemeen
Lithiunintoxicatios zijn otontiool lodioigond vanwogo hot otiodon van nou-
ionusculaiio syntonon (tiaaghoid, dysaitiio, sioihyoitonio, nyoklonion,
insulton on cona on caidialo syntonon (iitnostooinisson, VF!. Chionischo
intoxicatios govon syntonon lij lagoio siogols dan acuto, on kunnon ontstaan
als oon atint godohydiooid iaakt. Daaion woidon lij chionischo intoxicatios
lagoio siogols gohantooid t.a.v. stait HD. Eon lithiunintoxicatio voiooizaakt
diaiioo on liakon, waaidooi lij chionischo intoxicatios dohydiatio on voidoi
oloon van do lithiunsiogol in do hand woidon gowoikt.
Tiaaghoid, dysaitiio, sioihyoitonio, nyoklonion, lasciculatios, lowustzijns-
voilios.
Lithiunsiogol, ECG, nioilunctio on oloktiolyton.
BeIeid
Lithiun lindt niot aan actiovo kool. Maagsoolon linnon uui na innano is
zinvol. Bij innano van iotaidtallotton dainsooling tooasson (zio 8.. Zoig
vooi oon goodo hydiatiotoostand on oon goodo diuioso. K contioloion on in oon
vioog stadiun coiiigoion.
Ovoilog not nolioloog ovoi stait HD lij acuto intoxicatio not lithiunsiogol
> o nnol]l on lij chionischo intoxicatio > q nnol]l. Bij oinstigo klinischo
voischijnsolon (n.n. nouiologischo syntonon, lij nioilunctiovoilios on lij
atinton dio goon lohandoling not oxtia i.v. lysiologisch zout kunnon voidiagon
diont non al lij lagoio siogols to dialysoion (> q nnol]l lij oon acuto intoxicatio
on > z, nnol]l lij oon chionischo intoxicatio. Bij chionischo intoxicatio kan als
govolg van iodistiilutio vanuit intiacollulaii do lithiunsiogol na stoon not
dialyso wooi oloon.
ReFerenties
- Donisson JFPM, ot al. Lithiunintoxicatio: diagnostiok, lohandoling on iovontio. Phain
Wookll. zooq,:8-oz.
th
Hill, zooo. . oz-8.
- www.antonna.nl]lithiun.
+8.z.6 Carbanazep|ne
AIgemeen
Cailanazoino-intoxicatios kunnon oinstig voiloon, vanwogo do nouiologischo
on caidialo ollocton dio kunnon otiodon. Bij nildoio intoxicatios woidon ataxio,
slaoiighoid on voinindoido dainoiistaltiok gozion. Einstigo intoxicatios gaan
goaaid not agitatio on hallucinatios, nyoklonion on convulsios. Ook woidon
zo6
zo)
IN1OXICA1IFS
ECG-alwijkingon, tachycaidio, hyotonsio, hyonatiinio on hyocalcinio
gozion. Voidoi goolt hot oon voitiaagdo naagontlodiging on kan hot zolls ilous
voiooizakon.
Blooddiuk, ols, nyoklonion.
ECG, cailanazoinosiogol (iodoio q uui hoihalon, Na, K, Ca, allunino.
BeIeid
Gozion do oinst van do intoxicatio on do voitiaagdo naagontlodiging is naagsoo-
ling tot z uui na innano zinvol. Cailanazoino lindt aan actiovo kool. Hoihaald
toodionon van actiovo kool (not laxans, toi iovontio van ilous, zio 8. is zinvol
on do ontoiohoatischo kiingloo to ondoiliokon. Bij oinstigo intoxicatios (alhan-
kolijk van hot klinischo loold, on lij siogols > z ng]l kan honooilusio ovoi
kool ol oon kunsthais woidon toogoast. Voidoi oloktiolyton contioloion on coi-
iigoion, on lij insulton diazoan toodionon.
ReFerenties
- Ellonhoin MJ. Modical Toxicology. z
nd
od. Baltinoio: Willians & Wilkins, ;. . ;-.
- Soynoui JF. Cailanazoino ovoidoso. Foatuios ol casos. Diug Sal. ,8(:8-8.
+8.z., /nt|psycbot|ca
AIgemeen
Do lolangiijksto govaion lij intoxicatios not antisychotica zijn iitnostooi-
nisson on lotsolingo haitdood t.g.v. voilongdo QT-tijd (halooiidol, quotiaino.
Voidoi staan vooial oxtiaiianidalo voischijnsolon (aikinsonisno, dystonio
o do vooigiond. Anticholinoigischo voischijnsolon konon, al hankolijk van
hot niddol, ook vooi. Sul hoid is oon nindoi vaak vooikonond voischijnsol.
In zoldzano govallon kan hot goliuik (niot alloon lij ovoidosis tot MNS lijdon
(zio 8.z.8.
Blooddiuk, ols, oxtiaiianidalo voischijnsolon, tokonon van MNS (sioiiigidi-
toit, hyoithoinio, voinindoid lowustzijn.
ECG (QT-tijd, siogolloaling i.o.n. ziokonhuisaothokoi, nioilunctio, oloktio-
lyton, CK, lloodloold (loukocytoso lij MNS.
BeIeid
Maagsoolon linnon uui na innano is zinvol, do noosto antisychotica lindon
aan actiovo kool. Bij voilongdo QT-tijd is lowaking aangowozon goduiondo
ton ninsto q-o uui totdat do QT-tijd is gonoinalisooid. Bij sul hoid is oi goon
goschikt antidotun. Bij oon EMV-scoio < o ovoilog ovoi noodzaak tot intulatio.
Bij aanwijzingon vooi MNS is vaak IC-onano gondicooid vooi agiossiovo
lohandoling (zio 8.z.8. Einstigo oxtiaiianidalo voischijnsolon kunnon
woidon lostiodon not lioiidoon (Akinoton
Q
i.v. -o ng.
ReFerenties
- Roullach U, ot al. Managing an olloctivo tioatnont loi nouiolotic nalignant syndiono.
Ciit Caio. zoo;,:Rq.
- Stiawn JR, ot al. Nouiolotic nalignant syndiono. An J Psychiatiy. zoo;,oq:8;o-o.
- Waaido JA van, ot al. Maligno nouiolotica syndioon: oon lovonslodioigondo conlicatio
dio good to lohandolon is. Nod Tijdschi Gonooskd. zooo,o:z;-zo.
- Witchol HJ, ot al. Psychotioic diugs, caidiac aiihythnia, and suddon doath. J Clin
Psycho hainacol. zoo,z:8-;;.
+8.z.8 Mal|gne neurolept|casyndroon
AIgemeen
MNS is oon idiosynciatischo on lovonslodioigondo conlicatio van do lohando-
ling not antisychotica. Bolangiijksto konnoikon zijn kooits, sioiiigiditoit on
gostooid lowustzijn. Do iovalontio woidt goschat o o,o-o,oz% lij atinton
dio not antisychotica woidon lohandold. Do noitalitoit lodiaagt ochtoi o%.
Hot is vaak lastig MNS to ondoischoidon van do oxtiaiianidalo voischijnsolon
als lijwoiking van antisychotica. MNS tioodt noostal o linnon o dagon na
stait ol ohogon lohandoling not antisychotica on zoldon daaina. Ei hoolt
goon siako van oon ovoidosis to zijn!
DillerentiaaIdiagnose
Moningitis, viialo oncolalitis, dolioi, lonigno oxtiaiiinidalo voischijnsolon,
soiotoninosyndioon, zonnostook.
zo8
zo
IN1OXICA1IFS
Rocont goliuik van antisychotica. Vitalo lunctios, kooits, voinindoid lowust-
zijn]EMV-scoio. Hot voinindoid lowustzijn gaat noostal vooial aan do andoio
syntonon. Tachycaidio, tachynou, zwoton, tionoi, sioiiigiditoit.
Eloktiolyton, cioatinino, CK, ASAT, ALAT, LDH, lloodloold (loukocytoso,
lloodgas (acidoso, hyoxio. Uiinoondoizook (nyoglolulinuiio.
CT-coioliun, lunlaalunctio.
BehandeIing
Do lohandoling lostaat alloiooist uit hot stakon van do lotiollondo nodicatio in
conlinatio not lowaking van do vitalo lunctios. Moostal nonon do syntonon
na ;-o dagon al. Volunoiosuscitatio (stiool naai ouvolonio, hooldstuk . Bij
oinstigo syntonon zoals hyoitoinio: onano o oon IC-aldoling on actiol
koolon. Bonzodiazoinon kunnon oon vooidolig olloct o hot hoistol hollon:
lv. loiazoan -z ng i.n. ol i.v. olko q-o uui. Voidoio lohandoling lostaat uit
hot govon van doaninoagoniston: lionociitino z,- ng .o.]naagsondo. Bij
oxtiono tonoiatuuisvoihoging on tachycaidio ondanks koolon: dantioloon
o,z-z ng]kg i.v. iodoio o-z uui, nax. dosis is o ng]kg]dag (zio z.;. Bij
llijvondo iigiditoit woidt ook wol oloktioconvulsiothoiaio toogoast.
ReFerenties
- Roullach U, ot al. Managing an olloctivo tioatnont loi nouiolotic nalignant syndiono.
Ciit Caio. zoo;,:Rq.
- Stiawn JR, ot al. Nouiolotic nalignant syndiono. An J Psychiatiy. zoo;,oq:8;o-o.
- Waaido JA van, ot al. Maligno nouiolotica syndioon: oon lovonslodioigondo conli-
catio dio good to lohandolon is. Nod Tijdschi Gonooskd. zooo,o:z;-zo.
- Witchol HJ, ot al. Psychotioic diugs, caidiac aiihythnia, and suddon doath. J Clin
Psycho hainacol. zoo,z:8-;;.
8. Ana|getica]antipyretica
+8..+ Sal|cylaten (n.n. asp|r|ne)
AIgemeen
Salicylaton zijn zuion. Chionischo intoxicatios zijn oinstigoi dan acuto. Zo voi-
ooizakon nissolijkhoid, liakon, lothaigio on tachynoo, on in zoldzano govallon
acuut nioilalon, hyoglykonio, insulton on cona. Bij hogo concontiatios ontstaat
als govolg van hot salicylaat zoll oon notalolo acidoso not oon hogo anion-ga,
lij natig oinstigo voigiltiging ontstaat vooial oon iosiiatoiio alkaloso dooi
hyoivontilatio (stinulatio adonhalingscontiun, salicylaton kunnon good dooi
HD woidon voiwijdoid. Bij hogo concontiatios iaakt hot notalolisno dooi do
lovoi voizadigd on woidt uitschoiding dooi do nioi lolangiijkoi, dooi do uiino
alkalisch to nakon woidon salicylaton niot nooi in do tululi toiuggoiosoilooid,
waaidooi do lasna-t vool koitoi woidt.
Bloodgasanalyso, Hl, Na, K, Cl, uioun, cioatinino, glucoso.
Siogolloaling in do aothook.
BeIeid
Alhankolijk van siogol on klinisch loold: lij concontiatios < oo ng]l alloon
olsoivatio, concontiatio oo-;o ng]l (uiino alkalisch nakon, (zio 8., con-
contiatio > ;o ng]l (chionischo intoxicatio, d.w.z. intoxicatio in hot kadoi van
ondoihoudslohandoling, concontiatio > ooo ng]l (acuto intoxicatio, d.w.z. intoxi-
catio na oonnaligo innano, H < ;,zo, nioiinsulhcintio, docononsatio coidis,
ARDS, snollo achtoiuitgang van vitalo lunctios, oloktiolytstooinisson on lovoilalon.
HD i.o.n. nolioloog.
Cuvc: Bij thoiaoutisch hogo dosos salicylaton (lv. lij iounatodo aitiitis, goliui-
kolijko dosis - g oi dag kan lij goiingo voihoging van do dosis ioods oon
oinstigo intoxicatio ontstaan ondat hot niddol non-linoaii woidt golininooid
(oi is siako van nuldooidokinotiok.
ReFerenties
- Ellonhoin M (od. Ellonhoin`s Modical Toxicology. z
nd
od. Baltinoio: Willian & Wilkins,
;. . zo-zz.
zo
z
IN1OXICA1IFS
- Higgins RM, ot al. Alkalization and honodialysis in sovoio salicylato oisoning: cona-
iison ol olinination tochniquos in tho sano ationt. Clin Nohiol. 8,o(:;o-8.
- Kiauso DS, ot al. Acuto asiiin ovoidoso: nochanisns ol toxicity. Thoi Diug Monitoi.
z,q:qq-.
- Moulonlolt J, ot al. Bohandoling van acuto voigiltigingon. Houton: Bohn Staou van
Loghun, o. . z-.
+8..z Paracetanol
AIgemeen
Paiacotanol woidt in do lovoi ongozot in oon notaloliot dio stoik oxidoiondo
oigonschaon hoolt, hioidooi ontstaat lij oon oinstigo intoxicatio na q8-;z uui
oon oinstigo (sons latalo hoatitis. Dozo notaloliot woidt ontgilt dooi gluta-
thion. Als linnon 8 uui na do intoxicatio not N-acotylcystono (ol nothionino
woidt gostait on zo glutathiondolotio woidt vooikonon, tioodt lovoilalon nooit
o. Latoio lohandoling (ook als oi al lovoischado is is ook zinvol, naai nindoi
olloctiol. Bij oinstigo intoxicatios kan ook nioiinsulhcintio ontstaan. Otiodon
van nioilalon, notalolo acidoso on stollingsstooinisson vooisollon oinstig
lovoilalon. Bij ioods lostaando lovoilunctio-]lovoiioolstooinis, alcoholisno,
onzyninducoiondo nodicanonton (iilanicino, anti-oilotica otc., ondoivoo-
ding on hiv is hot iisico o lovoischado giotoi.
Na, K, Cl, uioun, cioatinino, ASAT, ALAT, GGT, AF, lloodgasanalyso, INR,
APTT.
Bij iodoio aiacotanolintoxicatio ~ q uui na innano oon aiacotanolsiogol
loalon, on to loooidolon ol lohandoling not N-acotylcystono is gondicooid.

BeIeid
- Maagsoolon on actiovo kool (zio 8..
- N-acotylcystono staiton als do aiacotanolsiogol lovon do lohandollijn
uitkont. Bij voioigoiondo lactoion (in do iaktijk nwoostal alcoholisno al
staiton lij siogol > oo ng]l o q uui on voidoi lovon oon lijn aiallol aan do
lohandollijn in hguui 8..z (ondoiliokon lijn. Bij oon intoxicatio waailij do
illon niot o n tijdsti, naai goduiondo oon langoio oiiodo zijn ingononon
on lij lovoionzynstooinisson sowioso staiton not do lohandoling on lohandol-
lijn dus niot goliuikon. Dosis o ng]kg in oo nl glucoso % nin i.v.,
daaina in totaal x o ng]kg in 8 uui i.v. Bij ovoigovoolighoid vooi N-acotyl-
cystono, nothionino: zoo ng .o. q uui tot oon totaal van o g. Bohando-
ling vooitzotton totdat do lovoionzynon duidolijk hoistollond zijn. Als oi goon
lovoionzynstijging otioodt, goduiondo ton ninsto zq uui lohandolon.
- Bij oinstig lovoilalon zio z..
- Cuvc: innanotijdsti is oon ciucialo lactoi lij hantoion van hot nonogian,
ovoi hot innanotijdsti hooist vaak onzokoihoid. In zo`n goval kan non hot
lost uitgaan van oon woistcasosconaiio.
uren na inname
p
a
r
a
c
e
t
a
m
o
l

m
g
/
m
l
200
100
40
60
80
20
10
8
6
4
4 8 12 16 20 24
grote kans op leverschade
geringe kans op leverschade
FIGUUR 8..z BFHANDFLING vAN ANAFLAC1OIDF RFAC1IFS BI} ACF1LS1FINF1OFDIFNING
Reactie 8ehande|ing
Angio-oedeem
Broncho-
spasmen
Hypotensie
. Stop acetylcystenetoediening
z. Clemastine z mg, eventueel na min herhalen
. Heroverweeg het nut van acetylcystenetoediening
q. Indien de symptomen na uur verdwijnen: herstart de acetyl-
cystenetoediening
Rash]pruritus Behandeling niet noodzakelijk
zz
z
IN1OXICA1IFS
ReFerenties
- Daigan PI, ot al. Jonos Managonont ol aiacotanol oisoning. TIPS. zoo,zq:q.
- Valo JA, ot al. Paiacotanol (acotaninohon oisoning. Lancot. ,oq:q;-z.
+8.. O|er|ge n|et-sterode ant|-ontstek|ngsn|ddelen
AIgemeen
Do noosto intoxicatios not NSAID`s (algozion van do salicylaton, zio 8..z
voiloon nild. Sons woidt nioilunctiovoilios gozion. Intoistitilo noliitis ol acuto
tululus- ol ailnocioso is zoldzanoi. Mildo intoxicatios voiooizakon nisso-
lijkhoid on liakon, oinstigo intoxicatios owinding, voiwaidhoid, convulsios,
hyo- on hyoitonsio, hyoivontilatio ol juist adonhalingsdoiossio on cona. Tot
slot kan lij atinton not iisicolactoion oon naagllooding woidon uitgolokt.
Glucoso, nioilunctio, oloktiolyton, lovoionzynon, Hl.
BeIeid
Vooinanolijk ondoistounond. Goloicooido diuioso, alkalisoion van do uiino on
HD hollon goon zin (lohalvo toi lohandoling van acuut nioilalon. Toi loschoi-
ning van do naag kan oon iotononionnoi woidon gogovon.
ReFerenties
- Snolinsko SC, ot al. Toxic ollocts ol nonstoioidal anti-inannatoiy diugs in ovoidoso.
Diug sal. o,(q:zz-;q.
- Valo JA, ot al. Acuto oisoning duo to non-stoioidal anti-inannatoiy diugs. Mod
Toxicol. 8o,:z-.
8.q Cenotsmidde|en
+8..+ Op|aten
AIgemeen
Oiaton zijn niot oig toxisch. Hot govaai is adonhalingsdoiossio.
Suitlittokons, adonlioquontio, nauwo uillon.
Aitoiilo lloodgasanalyso, glucoso, ovt. toxicologiosciooning in uiino toi lovos-
tiging van do diagnoso.
BehandeIing
Actiovo kool toodionon lij atinton dio in oon vioog stadiun linnonkonon, dus
nog vooidat siako is van lowustzijnsvoilios. Dit zal ochtoi noostal niot hot goval
zijn. Ei is oon good antidotun (naloxon, naai non diont toiughoudond to zijn
not do tooassing oivan. Volo oiaatvoislaaldon goliuikon ook cocano ol andoio
stinulantia (zio 8.q.z on dat is niot altijd diioct duidolijk. Dosoiing: naloxon-
lolus z ng i.v. ol nooi, lij voislaaldon nindoi (i.v.n. acuto onthouding, ovt. oon
ondoihoudsdosoiing van naloxon (o,q ng]z uui continu i.v., aanasson o goloido
van olloct n.n. adonlioquontio on O
z
-satuiatio.
Cave
- Do woikingsduui van do noosto oiaton is langoi (noihno on hoiono, ol
vool langoi (nothadon ol slowioloasonoihno dan do woiking van naloxon.
- Ovoidosoiing van naloxon hoolt, lohoudons hot voinoldo acuto
onthoudingssyn dioon lij voislaaldon, woinig iisico`s.
- Bij golijktijdig goliuik van stinulantia (cocano ol anlotaninon kan toodio-
ning van naloxon oxtiono agitatio]agiossio on ook longoodoon, iitnostooi-
nisson on oon acuut caidiaal incidont uitlokkon. In dozo situatio dus niot
tooasson on do atint liovoi loadonon.
- Naloxon hoolt ook onigo woiking o iosiiatoiio on caidiovasculaiio doiossio
lij niot-oiaatintoxicatios (othanol, clonidino, catoiil, valionozuui,
waaidooi voiwaiiing ovoi do diagnoso kan ontstaan.
ReFerenties
- Ellonhoin MJ. Ellonhoin`s Modical toxicology. z
nd
od. Baltinoio: Willians & Wilkins,
;.
- Soioi KA. Acuto hoioino ovoidoso. Ann Int Mod. ,o:8q.
+8..z Cocane en anjetan|nen
AIgemeen
Cocano on anlotaninon (zoals sood on MDMA (XTC zijn indiiocto synathi-
coninotica. Zo voiooizakon oon voigolijklaai klinisch loold, nl. agitatio, wijdo
zq
z
IN1OXICA1IFS
uillon (nydiiasis, hyoitonsio, tachycaidio on hyoithoinio. Eon cocano-
intoxicatio gaat vaak goaaid not ijn o do loist, o% van dozo atinton hoolt
caidialo schado. Bij oon XTC-intoxicatio staat hyoithoinio nooi o do vooigiond.
Dit kan goaaid gaan not ialdonyolyso, nioilunctiovoilios, dilluso intiavascu-
laiio stolling, insulton on iitnostooinisson. Vanwogo hot illogalo kaiaktoi van hot
goliuik woidt hot niot altijd diioct gonold. Bij jongo nonson, n.n. lij nannon,
not caidialo athologio (ijn o do loist, iitnostooinisson noot altijd aan cocano
woidon godacht. Hot kan in do toxicologiosciooning in do uiino woidon aango-
toond. Cocano woidt nogal oons ingononon not andoio niddolon. Co-innano
not alcohol voilongt hot olloct (vanwogo do voining van oon actiovo notaloliot
on voistoikt do caidiotoxicitoit. Co-innano not lonzodiazoinon on oiaton goolt
nooilijk to duidon nonglooldon (lv. sulhoid not tachycaidio on hoolt lolangiijko
consoquontios vooi do lohandoling (gn unazonil ol naloxon.
Blooddiuk, ols, uillon, lichaanstonoiatuui.
ECG, iitnolowaking, tioonino, CPK, cioatinino, oloktiolyton, glucoso, ovt. toxi-
cologiosciooning in uiino toi lovostiging van do diagnoso.
BehandeIing
Bonzodiazoino toodionon (lv. diazoan o ng i.v., daaina -o ng i.v. iodoio
- nin tot do agitatio ondoi contiolo is. Loiazoan (o,o ng]kg, voolal z-q ng i.n.
als oi goon i.v.-toogang is, olloct tioodt dan na o-zo nin o. Bij oinstigo intoxicatio
ovt. nidazolanoilusoi (olaaddosis ovoi oon oiiodo van nin not o,o-o, ng]
kg, titioion tot gowonsto sodatio, govolgd dooi o,o-o,z ng]kg oi uui. Bij ijn o do
loist on]ol ischonio naast lonzodiazoino (nindoit tachycaidio zuuistol, asiiino,
nitioglycoiino, ovt. voiaanil ol nilodiino (gn -llokkois als nonothoiaio i.v.n.
uitlokkon van hyoitonsio dooidat do o-iocotoi niot woidt gollokkooid. Bij oon
ACS tovons iogulioio lohandoling (conloin 8.. Bij hyoithoinio (> qo C on]ol
ialdonyolyso zio z.o vooi koolon, hydioioion on uiino alkalisoion.
ReFerenties
- Caldicott DG, ot al. Dancing with doath": -nothoxyanhotanino ovoidoso and its acuto
nanagonont. J Toxicol Clin Toxicol. zoo,q(z:q-q.
- Ellonhoin MJ. Modical Toxicology. z
nd
od. Baltinoio: Willians & Wilkins, ;. . oq8-o.
- Gioono SL, ot al. Multilo toxicity lion ,q-nothylonodioxynothanhotanino
(ocstasy". An J Enoig Mod. zoo,z(z:z-q.
- Havonan JW, ot al. Niot-latalo iutuui van oon cocanolollotjo lij oon nan not 'lody-
ackoi`-syndioon. Nod Tijdschi Gonooskd. zooz,qo:zzqo-o.
- Lango RA, ot al. Caidiovasculai conlications ol cocaino uso. Now Engl J Mod.
zoo,q:-8.
- Wainoi EA. Cocaino aluso. Ann Intoin Mod. ,:zzo-.
+8.. Bodypackersyndroon
AIgemeen
Ondoi hot lodyackoisyndioon voistaat non do intoxicatio on]ol do ilousvoi-
schijnsolon dio kunnon otiodon lij ionand dio diugs (voiakt in iulloi ol
lastic in hot lichaan voivooit. Do noost vooikonondo diugs zijn cocano lij
ioizigois uit Zuid-Anoiika on hoiono lij ioizigois uit Aliika]Azi. Eon lollotjo
lovat ca. -; g. Dozo hoovoolhoid is otontiool dodolijk.
Zio 8.q. on 8.q.z. Tovons luikvoischijnsolon.
Toxicologiosciooning in do uiino. M.l.v. oon liggondo X-luikovoizicht kan do
diagnoso woidon gostold (ca. zo% vals-nogatiol.
BeIeid
- Bollotjos niot ondoscoisch voiwijdoion ol naniuloion.
- Dainlavago not toodioning van actiovo kool. Goon aialhno ol ninoialo
olin toodionon. Dan lost do lollotjosvoiakking o.
- Cuvc: ositiovo uiino-uitslag kan govolg zijn van iutuui]lokkago lollotjo,
iocont goliuik ol voiontioiniging van hot lollotjo lij innano. Do cocano-
notaloliot lonzoylocgonino is nog goduiondo nooidoio dagon na goliuik
aantoonlaai in do uiino.
- Bij olstiuctiolollotjos (nog in naag na zq uui ol ilousvoischijnsolon: chiiui-
gisch ingiijon.
- Contiolooi hot aantal lollotjos conloin anannoso]X-luikovoizicht on lovoi
zo in lij do olitio (zio zq..
+8.. Gannabydrosybutyraat
AIgemeen
GHB is oon aitydiug dio oon alcoholachtig olloct goolt, zondoi katoi achtoial.
Nadool is dat hot niddol oon looikto thoiaoutischo lioodto hoolt, d.w.z. hogoio
z6
z)
IN1OXICA1IFS
siogols kunnon gonakkolijk tot cona loidon. Co-innano not alcohol (wat vaak
golouit voistoikt hot olloct aanzionlijk.
Myoklonion, llooddiuk, ols (GHB goolt oon liadycaidio, niosis. Viijwiligo
auto-intoxicatio? (tijdons GHB-intoxicatio kan voikiachting laatsvindon.
Glucoso, lloodgasanalyso, othanol, hot woidt niot ogoikt in do toxicologio-
sciooning van do uiino. Evt. CT-coioliun (toi oxclusio van oon nouiologischo
ooizaak van hot cona. Ovoiwoog llood ol uiino al to nonon vooi GHB-loaling
zodat in hot goval van onviijwilligo intoxicatio lij ovt. juiidischo aangilto dooi
do atint toodioning lowozon kan woidon. Ovoilog not aothokoi ovoi lokalo
nogolijkhodon tot loaling uit wolk lichaansnatoiiaal on lowaaiconditios.
BeIeid
Ondoistounond. Ei is goon antidotun. Maagsoolon on actiovo kool hoolt goon
zin. Do atint knat < q uui o on dit golouit voiiassond snol. Als do atint
langoi conatous llijlt, noot aan oon andoio ooizaak woidon godacht.
ReFerenties
- Chin RL, ot al. Clinical couiso ol ganna-hydioxylutyiato ovoidoso. Ann Enoig Mod.
8,:;o-zz.
- Li J, ot al. A talo ol novol intoxication: A ioviow ol tho ollocts ol y-hydioxylutyiic acid with
ioconnondations loi nanagonont. Ann Enoig Mod. 8,:;z-o.
- Snoad OC III, ot al. Diug thoiay. y-Hydioxylutyiic Acid. N Engl J Mod. zoo,z:zo.
8.y Etsende stoFFen
A|gemeen
Do lolangiijksto otsondo stollon zijn zuion (azijnzuui, salotoizuui, uoiido
on logon (nationloog, soda, natiiunhyochloiiot (llook, anoniunhydioxido.
Hot otsond olloct van logon is vaak oinstigoi, ondat dit oon andoio tyo nocioso
voiooizaakt (liquolactionocioso, in togonstolling tot coagulationocioso lij zuion.
Watoistoluoiido diont aait to woidon gonoond i.v.n. socihoko toxicitoit. Dozo
niddolon zijn vooi huishoudolijk goliuik (schoonnaakniddolon on indus-
tiiool loschiklaai. Blootstolling aan otsondo stollon kan niddols huidcontact,
contact not slijnvliozon]oog, inhalatio ol dooi ingostio. Do toxicitoit woidt n.n.
loaald dooi do H (< q ol > o van do olossing. Voidoi zijn do contacttijd not
hot oithool on do onvang van hot llootgostoldo ooivlak van lolang. Huid-
laosios woidon goscooid naai analogio van liandwondon. Bij inhalatio: hooston,
dysnou, lionchosasno, stiidoi als govolg van glottis-]laiynxoodoon. Ook lij
ingostio staan lokalo ollocton zoals otsingon on oiloiatios o do vooigiond.
Dit kan aanloiding govon tot lloodingon ol nodiastinitis. Bij asiiatio ontstaat
oon chonischo nounonitis. Bij ingostio van giotoio hoovoolhodon zullon do
ollocton van alsoitio nooi o do vooigiond staan: honolyso, notalolo acidoso,
DIC, acuto tululusnocioso]nioiinsulhcintio. In togonstolling tot. andoio zuion
kan watoistoluoiido via do huid]slijnvliozon naai dio s.c. onotioion on ono-
loslaio zouton voinon (vooial Ca-zouton. Zowol na ingostio als lij huidcontact
is siako van vollodigo alsoitio. Dit kan < z- uui loidon tot oon oinstigo hyo-
calcinio not oinstigo iitnostooinisson als govolg. Ook konon hyoi kalinio,
hyonagnosinio, hyoglykonio, aiosthosion on doiossio van hot adon-
halingscontiun vooi. Bij olossingon < o% kunnon toxischo ollocton as na
uion otiodon.
Cuvc: llaion o lion]nond kunnon wijzon o oon oinstigo intoxicatio, naai
hot ontliokon oivan sluit oon oinstigo intoxicatio niot uit. Stonvoiandoiing,
stiidoi, dysnou, s.c. onlysoon.
Bloodgasanalyso, Hl, Na, K, Cl, Ca, Mg, cioatinino, glucoso, APTT, INR, uoiido-
siogols.
ECG , X-thoiax (nounonodiastinun.
Bij oinstigo intoxicatios is oon oosolagogastioscoio diioct gondicooid. In
nildoio govallon lij aanhoudondo ijnklachton lij vooikoui nog linnon zq uui
scoiion. Dit not hot oog o lohandoling toi iovontio van oon oosolagussto-
noso. Latoi scoiion (vooial tusson dag on z wokon na ingostio goolt oon
giotoi iisico o oiloiatio. Bij voidonking o glottis-]laiynxoodoon laiyngo-
scoio on tijdigo intulatio.
8e|eid
Eon twoodo contact not slijnvliozon van do oosolagus diont to woidon voinodon
(niot naagsoolon ol laton liakon. Huid]slijnvliozon langduiig soolon,
z8
z
IN1OXICA1IFS
losnotto kloding voiwijdoion on o uw oigon voilighoid lotton. Bij watoistol-
uoiidollootstolling calciungluconaatgol o% innassoion. Consultooi MDL-aits
lij oosolaguslotsol. Consultooi chiiuigio lij huidlotsol, ovt. lokalo inhltiatio not
calciungluconaat o, nl, oo ng]nl oi cn
z
. Bij ingostio do nond soolon not
watoi, watoi laton diinkon toi voidunning (nax. zo nl i.v.n. iisico o liakon.
Goon actiovo kool. Zo nodig diioct naagsondo inliongon ondat dit latoi dooi
oodoon niot nooi nogolijk kan zijn zondoi iisico o oiloiatio. Bij watoistol-
uoiido-intoxicatio nolk laton diinkon i..v. watoi zodat onoloslaio calciun-
conloxon woidon govoind. Bij contact not watoistoluoiido < o% on oon
llootgostold ooivlak > o% (handgiootto diont iokoning to woidon gohoudon
not lato voischijnsolon on is olsoivatio goduiondo zq uui aangowozon not Ca-
contiolo. Bij hyocalcinio -z g Ca (lv. calciungluconaat oo ng]nl = o ng
Ca i.v. toodionon - dd.
ReFerentie
- Ranasany K, ot al. Coiiosivo ingostion in adults. J Clin Gastioontoiol. zoo,;:-zq.
8.6 A|coho|en
+8.6.+ Etbanol
AIgemeen
Acuto othanolintoxicatios konon vaak vooi. En alcoholischo consuntio lovat
ongovooi o g alcohol. Alcohol voidoolt zich in hot lichaanswatoi (ongovooi
o,o l]kg lichaansgowicht on zo is oonvoudig do alcoholconcontiatio (in gian
oi litoi = ionillo uit to iokonon. Ongovooi o% van do auto-intoxicatios gaat
goaaid not innano van alcohol. Alcoholintoxicatios zijn otontiool lodioigond
vanwogo hot govaai o asiiatio (alcohol goolt liakon on voilios van loschoi-
nondo iooxon on hot iisico o insulton. Bij chionischo innano ontstaat tolo-
iantio waailij nonson not oon ionillago van ca. nog iodolijk aansiook-
laai zijn, toiwijl dit ionillago lij gologonhoidsdiinkois cona voiooizaakt.
Ondat siako is van voizadiglaio, nuldooidokinotiok kan oon intoxicatio lang
aanhoudon. Alcohol kan hyoglykonio voiooizakon. Zoldon ontstaat ancioa-
titis, ialdonyolyso, ol iitnostooinisson (n.n. AF ol AV-llok.

Rosiiatio, llooddiuk, ols, lowustzijn.
Glucoso, othanolsiogol, aitoiilo lloodgasanalyso, lovoionzynon, anylaso, CPK,
cioatinino, oloktiolyton, ECG.
Aan do hand van do gonoton soiunosnolalitoit kan do osnol-ga woidon
loaald. Dozo is golijk aan gonoton osnalilitoit (z x Na + uioun + glucoso. Do
osnol-ga is noinaal < o. Do lijdiago van othanol aan do osnol-ga = othanol-
ionillago]o,oqo (nolocuulgowicht othanol]ooo. Als do osnol-ga > ; is dan
o.l.v. dozo lijdiago woidt goschat, dan is dat suggostiol vooi do aanwozighoid van
oon andoi (onlokond osnol, zoals nothanol.
BehandeIing
Maagsoolon on actiovo kool zijn zinloos. Coiiigooi ovt. hyoglykonio niddols
oo cc zo% glucoso i.v. Dion zo ng thianino i.v. ol i.n. too (zio z.8. HD lij
oon lovonslodioigondo intoxicatio. Bij gologonhoidsdiinkois vaak vanal oon io-
nillago van . HD-indicatio ochtoi iinaii o do oinst van hot klinischo loold.
ReFerenties
oisoning. z
nd
od. Baltinoio: Willians & Wilkins, ;. . z;-q.
- Ekwall B, ot al. Tino-iolatod lothal llood concontiations lion acuto hunan oisoning ol
chonicals. Pait z: Tho Monogiahs No othanol. htt:]]www.cctoxconsulting.a.so]
otanol.dl.
+8.6.z Metbanol
AIgemeen
Intoxicatios not nothanol kunnon oinstig voiloon ondat do notaloliot toxisch
is. Mothanol kan oinstigo iotinalo schado ovonals nouiologischo iollonon
(insulton, cona on nioilunctiovoilios olovoion. Hot klinischo loold lijkt o
dat van alcohol. Eon conlinatio van hogo anion-ga notalolo acidoso not oon
voihoogd osnol-ga is tyisch vooi oon intoxicatio not n van do alcoholon.
Fundoscoio (visusstooinis t.g.v. toxischo notaloliot nioionzuui, lowustzijn,
adonhaling (Kussnaul, llooddiuk, ols.
Bloodgasanalyso, Na, K, Cl, cioatinino, tiansaninason, glucoso, nothanol-
siogol, osnolalitoit, osnol-ga = gonoton osnolalitoit (z x Na + uioun +
zzo
zz
IN1OXICA1IFS
glucoso. Als siako is van co-ingostio not othanol goldt: osnol-ga = gonoton
osnolalitoit (z x Na + uioun + glucoso + z,; x othanolionillago. Noinaal-
waaido osnol-ga: < ;. (Do lijdiago van nothanol aan do osnol-ga = nothanol-
ionillago]o,oz (nolocuulgowicht nothanol]ooo.
BeIeid
- NaHCO
lij H < ;,z, loliun- ol lolinozuui ng]kg olko q-o uui.

- Stait othanol lij nothanolconcontiatio > zoo ng]l (> o,z ionillo ol oinstigo
acidoso (H < ;,z. Stiool naai othanolconcontiatio van -, ionillo. Dosoion
i.o.n. do ziokonhuisaothokoi. Als tovons woidt godialysooid noot do dosis
woidon aangoast.
- Altoinatiol is lonoizol, gonakkolijkoi to dosoion, naai niot lotoi dan
othanol. Is duui on niot lang houdlaai. Olaaddosis ng]kg in oo nl
glucoso % ol NaCl o,% in o nin. Indion cioatinino < zo nol on goon
dialyso noodzakolijk o ng]kg olko z uui ( x, dan ng]kg olko z uui
(i.v.n. auto-inductio notalolisno lonoizol. Bij cioatinino > zo nol
zijn oi alloon gogovons ondoi dialyso: indion voiigo dosis > o uui vooi stait
dialyso, dan oon oxtia dosis govon. Tijdons dialyso: -, ng]kg]uui continu
goduiondo dialyso ol dosis olko q uui. Na stakon dialyso: na uui volgondo
dosis toodionon.
- Ovoilog not nolioloog ovoi HD lij nothanolconcontiatio > oo ng]l (nio-
ionzuui > zoo ng]l, visusstooinisson ol oinstigo acidoso (H < ;,z dio niot
ioagooit o lohandoling.
ReFerenties
- Baicoloux DG, ot al. Anoiican Acadony ol Clinical toxicology Piactico Guidolinos on tho
tioatnont ol nothanol oisoning. Clin Toxicol. zooz,qo:q-qo.
- Biont J. Antidotos and alcohols: has lonoizolo nado othanol an olsoloto thoiay? Int J
Mod Toxicol. 8,:z-8.
- Biont J, ot al. Fonoizolo loi tho tioatnont ol nothanol oisoning. N Engl J Mod.
zoo,qq(o:qzq-.
- Koins W znd, ot al. Foinato kinotics in nothanol oisoning. J Toxicol Clin Toxicol.
zooz,qo(z:;-q.
- Mogailano B, ot al. Tioatnont ol acuto nothanol oisoning with lonoizolo. Intonsivo
Caio Mod. zoo,z;(8:;o-8.
- Touw DJ, ot al. Intoxicatio not nothanol on othyloonglycol: klinischo toxicologio on loio-
koning van do otinalo dosis othanol als antidotun. Phain Wookll. ,z8:;-qz.
+8.6. Etbyleenglycol
AIgemeen
Ethyloonglycol (antiviios is nindoi toxisch dan nothanol. Hot klinisch loold
van oon othyloonglycolintoxicatio lijkt o dat van alcohol. Eon conlinatio van
hogo anion-ga notalolo acidoso not oon voihoogd osnol-ga is tyisch vooi oon
intoxicatio not n van do alcoholon. Ethyloonglycol goolt daainaast nioilalon
dooi acuto tululusnocioso.
Bowustzijn, adonhaling (Kussnaul, llooddiuk, ols, uiinosodinont (calciun-
oxalaatkiistallon.
Bloodgasanalyso, Na, K, Cl, cioatinino, tiansaninason, glucoso, othyloonglycol-
siogol, osnolalitoit, osnol-ga = gonoton osnolalitoit (z x Na + uioun +
glucoso. Als siako is van co-ingostio not othanol goldt: osnol-ga = gonoton
osnolalitoit (z x Na + uioun + glucoso + z,; x othanolionillago. Noinaal-
waaido osnol-ga < ;. (Do lijdiago van othyloonglycol aan do osnol-ga = othyloon-
glycolionillago]o,ooz (nolocuulgowicht othyloonglycol]ooo.
BeIeid
- NaHCO
lij H < ;,z (zio ;.z, oo ng yiidoxino on zo ng thianino oi

dag goduiondo dagon.
- Stait othanol lij othyloonglycolconcontiatio van > zoo ng]l (> o,z ionillo ol
oinstigo acidoso (H < ;,z. Stiool naai othanolconcontiatio van -, ionillo.
Dosoion i.o.n. do ziokonhuisaothokoi. Als tovons woidt godialysooid noot do
dosis woidon aangoast.
- Altoinatiol is lonoizol, gonakkolijkoi to dosoion, naai niot lotoi dan othanol.
Is duui on niot lang houdlaai. Olaaddosis ng]kg in oo nl glucoso % ol
NaCl o,% in o nin. Indion cioatino < zo nol on goon dialyso noodzako-
lijk o ng]kg olko z uui ( x, dan ng]kg olko z uui (i.v.n. auto-inductio
notalolisno lonoizol. Bij cioatino > zo nol zijn oi alloon gogovons
ondoi dialyso: indion voiigo dosis > o uui vooi stait dialyso, dan oon oxtia
dosis govon. Tijdons dialyso: -, ng]kg]uui continu goduiondo dialyso ol
dosis olko q uui. Na stakon dialyso: na uui volgondo dosis toodionon.
zzz
zz
IN1OXICA1IFS
- Ovoilog not nolioloog ovoi HD lij othyloonglycol > oo ng]l, iogiossiovo
nioilunctiostooinisson, ol oinstigo acidoso (H < ;,z dio niot ioagooit o
lohandoling.
ReFerenties
- Baicoloux DG, ot al, Anoiican acadony ol clinical toxicology iactico guidolinos on tho
tioatnont ol othylono glycol oisoning. Clin Toxicol. ,;:;-oo.
- Biont J. Antidotos and alcohols: has lonoizolo nado othanol an olsoloto thoiay? Int J
Mod Toxicol. 8,:z-8.
- Hall TL. Fonoizolo in tho tioatnont ol othylono glycol oisoning. Can J Enoig Mod.
zooz,q:-zoq.
- Touw DJ, ot al. Intoxicatio not nothanol on othyloonglycol: klinischo toxicologio on
loiokoning van do otinalo dosis othanol als antidotun, Phain Wookll. ,z8:;-qz.
8. koo|monoxide
A|gemeen
Intoxicatio not CO is oon otontiool lovonslodioigondo aandooning. CO is oon
iouk- on snaaklozo stol dio niot iiiitooit. Do iognoso woidt loaald dooi vioog-
tijdigo hoikonning on lohandoling. CO is toxisch dooidat hot lindt aan Hl,
waaidooi hot zuuistoltiansoit woidt voistooid on woolsolhyoxio ontstaat. Do
lolangiijksto syntonon zijn hooldijn on oon voiandoid lowustzijn, vaiiiond
van sonnolontio tot cona.
Do diagnoso loiust o do conlinatio van aanwijzingon in do anannoso (liand,
liandondo kachol in algosloton iuinto on oon voihoogd oicontago aan HlCO
in hot llood.
Mogolijko oigaandislunctio:
- Hait: iitno- on goloidingsstooinisson, ST-olovatio, QT-voilonging, QRS-voi-
lioding.
- Contiaal zonuwstolsol: hoisonoodoon on localo nocioso, nystagnus, visus- on
gohooivoilios, ataxio, oiiloio nouioathio.
- Longon: longoodoon.
- Andoio oiganon: lovoion nioilunctiostooinisson, hyolyso-uitval, ialdonyo-
lyso not logosyndioon.
Do llooddiuk kan voilaagd zijn, iosiiatoiio insulhcintio not tachynou
(longoodoon lij iookinhalatio, asiiatio, uiino-incontinontio on ioodhoid
(zoldon. Nouiologischo alwijkingon: dosoiintatio, gostooid lowustzijn, ataxio,
nystagnus, notoiischo on sonsilolo alwijkingon. Extionitoiton: aanwijzingon
vooi logosyndioon.
Bloodgasanalyso not HlCO-loaling (ulso-oxinotoi is onlotiouwlaai, HlCO
woidt als HlO
z
gonoton! on lactaat. Hl, loukocyton, tionlocyton, Na, K, cioa-
tinino, glucoso, ALAT, ASAT, AF, ganna-GT, PTT, APTT, CPK. Toxicologisch
ondoizook van llood on uiino ovoiwogon als (autointoxicatio in do dilloiontaal-
diagnoso staat.
ECG on X-thoiax. Bij nouiologischo voischijnsolon: consult nouiologio.
8e|eid {zie Fguur 8.))
- Bohandoling van oon atint not CO-intoxicatio vindt alloon laats als do
CO-oxositio linnon zq uui vooi iosontatio hoolt laatsgovondon.
- Bij oon CO-oicontago > o woidt altijd lohandold, ongoacht do syntonon.
- Wannooi do atint niot conatous is (gowoost on oi goon loadoningsindi-
catio lostaat, woidt goduiondo 8 uui lohandold not oon non-iolioathing-
naskoi not oo% zuuistol.
- Boadondo atinton woidon goduiondo 8 uui loadond not oo% zuuistol
(on zuuistoltoxicitoit to vooikonon on daaina o goloido van do lloodgasson,
additionolo lohandoling not hyoilaio zuuistol is lij dozo lohandoling niot
gondicooid.
- Patinton dio conatous zijn (gowoost, woidon ovoigoliacht naai oon contiun
waai lohandoling not hyoilaio zuuistol nogolijk is, indion hot tijdsintoival
tusson CO-oxositio on aankonst lij do hyoiiossiotank naai voiwachting
< 8 uui lodiaagt. Zio vooi contactgogovons hyoilaio contia z..
- Bohandoling not hyoilaio zuuistol in oon hyoiiossiotank lostaat uit z-
sossios not z- alsoluto atnoslooi.
- Wannooi oon zwangoio atint klinischo syntonon on oon CO-oicontago
> zo% hoolt, kan lohandoling not hyoilaio zuuistol woidon ovoiwogon.
- Kindoion oudoi dan z8 dagon woidon als volwassonon lohandold.
zzq
zz
IN1OXICA1IFS
o-zo ng lodiagon. Paiathion woidt zooi snol goalsoilooid na inhalatio
(ninuton, na oialo innano (< uui ol via onotiatio dooi do huid (onkolo uion.
Klinisch loold van acuto toxicitoit (cholinoigo ciisis: DUMBELS. Voidoi tiodon
longoodoon, hyotonsio, liadycaidio, iitnostooinisson, sioitiokkingon, lasci-
culatios, convulsios, aialyso (ook adonhalingssioion, sychoso on cona o.
Nicotinovoigiltiging, addonstoolon, koolwatoistollon.
Mato van llootstolling (zooi kloino hoovoolhodon zijn ioods toxisch, syntonon
als hioilovon loschiovon. Blooddiuk, ols, adonhalingslioquontio]satuiatio.
Bloogasanalyso, oloktiolyton, cioatinino, lovoionzynon, anylaso, continu iitno-
lowaking,
ECG, X-thoiax.
Acotylcholino-ostoiasoloaling in lasna, vooi liologisch olloct is loaling in
oiytiocyt lotiouwlaaidoi (kan niot in olk ziokonhuis. Ook kan do aiathion-
concontiatio woidon loaald.
8e|eid
Boschoin uzoll! Voiwijdoi losnotto kloding on was do huid not vool watoi on
zoo.
Vooi stait lohandoling niot wachton o acotylcholino-ostoiasoloaling.
- Viijhoudon luchtwog, zo nodig intuloion, honodynanischo lowaking.
- Maagsoolon tot uui na innano zinvol. Niot laton liakon. Actiovo kool on
laxoion (hoihaald i.v.n. ontoiohoatischo kiingloo.
- Atioinosullaat o,o-o,o ng]kg i.v. o goloido haitlioquontio (ols
(o-oo on lionchussociotio. Elko o- nin hoihalon. In latoio laso kan
continu inlusio ol intoinittoiondo toodioning tot oo ng]zq uui noodzako-
lijk zijn.
- Olidoxin (toxogonin
Q
nl = zo ng vooi ioactivoiing cholinostoiaso.
Staiton hioivan is zinvol tot zq uui na intoxicatio. Dosis: zo-oo ng i.v.
govolgd dooi o ng]kg]uui als continu inluus totdat do toodioning van
atioino z-zq uui niot nooi noodzakolijk is on do atint is goxtulooid
(noostal o-q8 uui, goiaoitooid is tot ; dagon.
FIGUUR 8.) S1ROOMDIAGRAM CO-IN1OXICA1IF
Anamnese suggestieF
voor CO-intoxicatie?
HbCO-percentage?
< o
Symptomen?
Comateus oF comateus
geweest?
Beademingsindicatie?
Geen
behandeling
Gedurende 8 uur non-
rebreathing-masker
met oo% zuurstoF
Overweeg sessies
hyperbare-zuurstoFbe-
handeling met z- A1A
in zq uur
Gedurende 8 uur
beademen met oo%
zuurstoF, daarna
beademen op geleide
van de bloedgas-
waarden
~ o
1ijdsverloop tussen CO-
expositie en presentatie
ziekenhuis?
Nee
Nee
Nee
Nee
> zq uur
< zq uur oF onbekend
}a
}a }a
}a
ReFerenties
th
Hill, zooo.
- Pont AC do. Intoxicatio not koolnonoxido. Nod Tijdschi Gonooskd. zooo,o:oo-.
8.8 Cho|inesteraseremmers
A|gemeen
Cholinostoiasoionnois zijn oxtioon toxisch. Van ogononon atinton ovoilijdt
ca. o%. Hot lotiolt oiganischo loslaatvoilindingon wolko als osticido woidon
toogoast. Do lokondsto is aiathion. Vanal oon dosis van o,o ng]kg kunnon
toxischo ollocton woidon voiwacht. Do nin. lotalo dosis lij volwassonon zou
zz6
zz)
IN1OXICA1IFS
ReFerentie
- Eddloston M, ot al. Managonont ol acuto oiganohoshoius osticido oisoning. Lancot.
zoo8,;:;-oo;.
8.g koo|waterstoFFen
A|gemeen
Hot lotiolt noostal inhalatio ol ingostio van ioducton o lasis van lonzoon,
toluoon (lijnsnuivon ol xyloon. Ei zijn n.n. ollocton o hot contiaal zonuw-
stolsol: lijkt o alcohol]dionkonscha. Aanvankolijk owinding]oniust, ouloiio,
latoi sul hoid, cona, adonhalingsdoiossio on convulsios. Voidoi liady- naai
ook tachycaidio, visusstooinisson, tionoion on hyoiiooxio. Asiiatio kont
voolvuldig vooi als govolg van liakon on loidt tot chonischo nounonitis.
Cuvc: lovonstaando klachton, llooddiuk, ols. Goui uitadoningslucht (thinnoi,
lonzino otc.. Adonhalingsstooinisson als govolg van asiiatio zijn hot noost
lodioigond.
Bloodgas, Na, K, Cl, loslaat, uioun, cioatinino, CK, osnol.
ECG, X-thoiax (asiiatio as na onkolo uion zichtlaai. Toluoon goolt zowol
noinalo als hogo anion-ga notalolo acidoso.
8e|eid
Mond soolon not watoi, losnotto kloding voiwijdoion, wasson not watoi on
zoo. Niot laton liakon, alloon naagsoolon linnon uui na ingostio van zooi
gioto hoovoolhodon (wol not voiligo adonwog. Actiovo kool , antiliotica ol
coitico stoiodo is niot zinvol. Voidoio lohandoling ondoistounond.
ReFerentie
th
Hill, zooo. . o8-8.
8.o Antihypertensiva
+8.+o.+ Btablokkers
AIgemeen
Intoxicatios not -llokkois zijn otontiool lovonslodioigond. Zo govon liady-
caidio on caidiogono shock, naai sons ook hyoglykonio, nissolijkhoid, liakon
ol lionchosasno. Sotalol goolt daainaast QT-voilonging vontiiculaiio iitno-
stooinisson dio oon andoio lonadoiing nodig hollon. Dit iotocol losiookt dio
aanak niot. Bij ioaiaton not voitiaagdo algilto kunnon do syntonon na
uion nog otiodon ol voioigoion.
Blooddiuk, ols, lionchosasno.
Glucoso, lactaat, Na, K, Ca, alluninuiio.
ECG, iitnolowaking. O indicatio (in kadoi dilloiontiaaldiagnoso: digoxino-
siogol.
BeIeid
Maagsoolon is nuttig linnon uui na innano. In iodoi goval actiovo kool
toodionon. Bij ioaiaton not voitiaagdo algilto dainsooling tooasson not
hoihaaldo dosos (iodoio q uui actiovo kool (zio 8.. Toodioning van vocht
is ooisto kouzo lij hyotonsio. Toodioning van atioino (tot ng i.v. lij liady-
caidio. I.g.v. hyoglykonio, toodioning van glucagon -z x ng i.v., zo nodig
govolgd dooi - ng]uui i.v. Mogolijko lijwoikingon zijn nissolijkhoid, liakon,
hyoiglykonio on hyokalinio.
Bij oinstigo shock inotioica staiton. Ei zijn vaak zooi hogo dosos nodig. Too-
dioning van oon hogo dosis insulino not glucoso on ouglykonio to lohoudon,
kan woidon gogovon lij -llokkoiintoxicatios dio niot ioagoion o vochttoodio-
ning, atioino on glucagon. Hioilij woidt oon insulinololus van U]kg toogo-
diond, govolgd dooi oon continu inluus van o, U]kg]uui (al hankolijk van do
iosons odiijvon tot nax. U]kg]uui. Togolijkoitijd diont glucoso to woidon
gostait not oon lolusdosis van z g govolgd dooi o,- g]kg]uui wolko diont to
woidon gotitiooid on ouglykonio to lohoudon. O thooiotischo giondon is Ca
zz8
zz
IN1OXICA1IFS
oon logischo lohandoling onwillo van hot ositiol-inotioo olloct. Do klinischo
oivaiing lij -llokkois is ochtoi wissolond on vaak tolouistollond. Vooi Ca too
to dionon, diont non oon digitalisintoxicatio uit to sluiton aangozion calciun-
toodioning oon digitalisintoxicatio kan voislochton. Eon aconakoi kan do hait-
lioquontio doon toononon, vaak is oi ochtoi goon olloct o do llooddiuk. Eon
intia-aoitischo lallonon ol oxtiacoioiolo ciiculatio diont lij thoiaioiosis-
tonto -llokkoiintoxicatio to woidon ovoiwogon.
ReFerenties
- Koins W z
nd
. Managonont ol lota-adionoigic llockoi and calciun channol antagonist
toxicity. Enoig Mod Clin Noith An zoo;,z:o-.
- Wax PM, ot al. -llockoi ingostion: an ovidonco-lasod consonsus, guidolino loi out-ol-
hosital nanagonont. Clin Toxicol. zoo,q:-qo.
+8.+o.z Calc|unantagon|sten
AIgemeen
Intoxicatios not calciunantagoniston zijn otontiool lovonslodioigond. Ei is goon
olloctiol antidotun. Voiaanil goolt do oinstigsto voischijnsolon. Dozo zijn n.n.
ciiculatoii: liadycaidio, caidiogono shock on oiiloio vasodilatatio. Sons govolgd
dooi oinstigo aiitnion. Ook woidon nissolijkhoid, liakon, doiossio van hot
contiaal zonuwstolsol, insulton, longoodoon on hyoiglykonio gozion. Bij ioa-
iaton not voitiaagdo algilto kunnon do syntonon na uion nog otiodon ol voi-
oigoion.
Blooddiuk, ols.
Glucoso, lloodgasanalyso, lactaat, oloktiolyton, Ca, alluninuiio.
ECG, iitnolowaking. O indicatio (in kadoi dilloiontiaaldiagnoso: digoxino-
siogol.
BeIeid
Actiovo kool on laxans. Hoihalon lij ioaiaton not voitiaagdo algilto, in conlinatio
not dainsooling. Bij liadycaidio: atioino tot ng i.v. Ca toodionon. -z nEq
Ca (= o-oo nl o% calciungluconaat ol o-zo nl o% CaCl daaina olwol iodoio
-zo nin hoihalon (tot -q naal olwol ondoihoud not o,o-,z nl]kg]uui calciun-
gluconaat (ol o,z-o,q nl]kg]uui calciunchloiido. Chock soiuncalciun on loslaat
lioquont, toi iovontio van ios. hyoicalcinio on hyoloslatonio. Vooi Ca too to
dionon, diont non oon digitalisintoxicatio uit to sluiton aangozion calciuntoodio-
ning oon digitalisintoxicatio kan voislochton. Bij hyotonsio inotioica. Toodioning
van oon hogo dosis insulino not glucoso on ouglykonio to lohoudon, kan woidon
gogovon als do klinischo toostand niot ioagooit o vochttoodioning, atioino on
glucagon. Hioilij woidt oon insulinololus van U]kg toogodiond, govolgd dooi oon
continu inluus van o, U]kg]uui (alhankolijk van do iosons odiijvon tot nax.
U]Kg]uui. Togolijkoitijd diont glucoso to woidon gostait not oon lolusdosis
van z g, govolgd dooi o,- g]kg]uui wolko diont to woidon gotitiooid on ougly-
konio to lohoudon. Als dit allonaal niot holt: glucagonlolus ,- ng, govolgd
dooi - ng]uui. Mogolijko lijwoikingon: nissolijkhoid, liakon, hyoiglykonio
on hyokalinio. Eon aconakoi kan do haitlioquontio doon toononon, vaak is oi
ochtoi goon olloct o do llooddiuk. Eon intia-aoitalo lallonon ol oxtiacoioiolo
ciiculatio dionon lij thoiaioiosistonto intoxicatios to woidon ovoiwogon.
ReFerenties
- Aggaiwal C, ot al. Caso zq-zooo: a wonan with hyotonsion altoi an ovoidoso ol
anlodiino. N Engl J Mod. zooo,:o.
- Koins W z
nd
. Managonont ol lota-adionoigic llockoi and calciun channol antagonist
toxicity. Enoig Mod Clin Noith An. zoo;,z:o-.
- Salhanick SD, ot al. Managonont ol calciun channol antagonist ovoidoso. Diug sal.
zoo,zo:o-;.
+8.+o. D|gos|ne
AIgemeen
Do noosto digoxino-intoxicatios ontstaan dooi oon chionischo ovoidosoiing, lv.
ondat oon to hogo ondoihoudsdosis is gokozon ol dooi nioilunctiovoilios. Sons
is oi oon acuto intoxicatio. Eon digoxino-intoxicatio goolt oon scala aan sons
oinstigo iitnostooinisson (van liadycaidio on ligoninio tot AV-goloidings-
stooinisson on VF on insulton. Do toxicitoit is lij hyokalinio oinstigoi. Eon
digoxino-intoxicatio voihoogt hot soiunkaliun.
Ziot atint halo`s on sons alsol hij dooi oon golo liil kijkt? Blooddiuk, ols.
zo
z
FRNS1IGF BAC1FRILF INFFC1IFS
Na, K, cioatinino, Mg.
ECG on iitnolowaking.
BehandeIing
Gool actiovo kool on laxans iodoio o uui toi ondoilioking van ontoiohoatischo
kiingloo. Coiiigooi oon ovt. hyokalinio (dooi sulotio ol hyoikalinio
(not insulino on glucoso naai niot K < q, nnol]l. Coiiigooi oon ovt. hyonag-
nosinio. Bij vontiiculaiio aiitnion kunnon lidocano: logindosis o-oo ng
als lolus goduiondo -z nin (woikingsduui -zo nin, indion nodig -z x not
oon intoival van -o nin hoihalon not oon injoctio van z-oo ng. Voivolgons
ovoigaan o i.v.-inlusio: z-q ng]nin (-z ng]nl, nax. zoo-oo ng, oi uui
o-oo ng. Altoinatiol is lonytono o-oo ng langzaan i.v., olko nin tot nax.
oo ng. Bij liadycaidio ol oon z
o
- ol
o
-giaads AV-llok diont atioino to woidon
toogodiond. Bij oinstigo iitnostooinisson ol oon siogol van > o g]nl (q uui na
innano ol ingostio van o ng (volwassono ol > o, ng]kg (kind kan lohando-
ling not digoxino-antilichanon (Digilal
Q
woidon gogovon. To voikiijgon via do
aothokoi van Haga Ziokonhuizon to Don Haag, tol.: o;o-z;z;, ol van Maasland
Ziokonhuis to Sittaid, tol.: oqo-q;;;. Hot goolt linnon o nin oon dianatischo
voilotoiing van hot klinischo loold. Bij oudoion ol atinton not nioi- ol lovoiin-
sulhcintio kan non dozo lohandoling ooidoi tooasson.
ReFerenties
- Jonkoi DM, ot al. Intoxicatio not digoxino. Phain Wookll. zooz,;:;zq-.
- Wolls T, ot al. Ago-iolatod dilloioncos in digoxin toxicity and its tioatnont. Diug sal.
z,;:-.
- Wooll A. Digitalis intoxication. Thoiay with digoxin-socihc antilody liagnonts. Clin
Innunothoi. ,q:z-o.
g. Ernstige bacterie|e inFecties
websites
- www.swal.nl (Stichting Woikgioo Antilioticaloloid
- www.clo.nl (Kwalitoitsinstituut vooi do Gozondhoidszoig CBO
- www.inloctioziokton.inlo (Piotocollon Landolijko Coidinatiostiuctuui Inloctio-
ziokton
- www.idsocioty.oig (Inloctious Disoasos Socioty ol Anoiica
g. Sepsis, ernstige sepsis, septische shock
vormen
- SIRS:
- kooits > 8, ol hyothoinio < o,
- haitlioquontio > o ln,
- tachynoo (adonlioquontio > zo ln,
- loukocytonaantal > z x o
]l ol < q x o
]l,
- in do dilloiontiatio > o% staal koinigo noutioholo gianulocyton.
- Sosis: ~ z SIRS-voischijnsolon not voidonking o ol aanwijzing vooi inloctio.
- Einstigo sosis: sosis not oigaanlalon zoals voiwaidhoid, acuto oliguiio
< o, nl]kg, ARDS.
- Sotischo shock: sosis not hyotonsio ondanks adoquato volunoiosuscitatio
(SBP < o nnHg ol daling > qo nnHg van busc|inc.
Goiicht o do lion van oon inloctio, lovongonoondo klinischo voischijnsolon on
conlicatios, iocont antilioticagoliuik, ziokonhuisonano, aslonio, ongovings-
iolatio.
- Blood: BSE, Hl, loukocyton on dilloiontiatio, tionlocyton, glucoso, Na, K,
cioatinino, Cl, Ca, CK, lovoionzynon, APTT, PT, lloodgas not lactaat, CRP.
(Filiinogoon on d-dinooi lij voidonking o DIC.
- Uiino: sodinont.
zz
z
- Noon ninstons z lloodkwokon al vooidat do ooisto dosis antiliotica woidt
gostait. Bij oon i.v.-kathotoi altijd ninstons lloodkwook oiilooi on uit do
kathotoi.
- Kwokon van uiino, sutun (zo nodig BAL, wondvocht, liquoi on]ol andoio
vochtcolloctios dionon vooi do ooisto antilioticagilt to woidon algononon,
nits do kliniok dit toolaat.
- Cito gianioaiaat lij liquoi on sutun.
- X-thoiax.
- ECG.
- Cuvc: invlood]iisico van tiansoit ol onnodigo wachttijd lij voidoi aanvullond
ondoizook.
8e|eid
- Stalilisatio: volg ABCDE (zio hooldstuk z.
- Volunolohandoling:
- juid cnu||cngc: oo-ooo nl NaCl o,% ol oo-oo nl lasnavoivangond
niddol in o nin. Hoihaal dit zolang llooddiuk on uiino-outut stijgon tot
aan gowonst nivoau. Is oi goon stijging van do llooddiuk ol uiino ioductio,
stait dan oon vasoiossoi (doanino ol noiadionalino i.o.n. oon IC-aits.
- Intonsiovo nonitoiing:
- Satuiatio > z%, AF < o ln, gool oxtia zuuistol via nousliil l]nin ol
non-iolioathing-naskoi l]nin, lukt dit niot: consultooi IC-aits,
- llooddiuk (dynana: MAP ~ o nnHg,
- diuioso (llaaskathotoi on uiinotoi ~ o, nl]kg]uui,
- lij loschikking ovoi contiaalvonouzo kathotoi: stiovon naai CVD
8-z nnHg on vonouzo SaO
z
~ ;o%.
- Inloctiolohandoling (antiliotica:
- Gool oniiischo antiliotica i.v. < uui volgons vigoiond antiliotica loloid
on contiolooi ol zo zijn toogodiond. Dozo antilioticakouzo diont o sta-
lylokokkon, stiotokokkon on giannogatiovo lactoiin (E. cc|i to zijn
goiicht.
- Intia-aldoninaal locus: anaoiolon noodokkon.
- Aslonio: sosis dooi gokasoldo lactoiin (S. pncuncniuc, !. injucnzu on
N. ncningitidis.
- School, univoisitoit, nilitaii: noningokokkonsosis.
- Nosoconiaal]iocont antilioticagoliuik: iosistonto oia (K|cbsic||u-s., P.
ucrugincsu).
- Nioiinsulhcintio: zo nodig dosoiing aanasson.
- Pas antiliotica aan o goloido van nicioliologischo uitslagon.
- Donk aan MRSA lij oinstigo wokodoloninloctio not nocioso, contact nons-
voohoudoiij (vaikons ol contact not luitonlands ziokonhuis (zio z...
- Bionlostiijding:
- Diainooi alcosson on onyoon i.o.n. iadioloog on chiiuig.
- Bij voinoodon van locus in do luik, louinioigangioon ol lasciitis nocioti-
cans: consultooi chiiuig.
- Voiwijdoi indion nogolijk gonloctooido vasculaiio kathotoi (zio .o.
- Donk aan gonloctooid vioond lichaan als inloctiolion (lv. siiaaltjo,
aconakoidiaad.
ReFerenties
- Dollingoi RP, ot al. Suiviving sosis canaign guidolinos loi nanagonont ol sovoio sosis
and sotic shock. Ciit Caio Mod. zooq,z:.
- Kastoion MEE van, ot al. Otinalisoion van hot antilioticaloloid in Nodoiland. IV.
SWAB-iichtlijnon vooi antiniciolilo thoiaio in hot ziokonhuis lij volwassonon not
sosis. Nod Tijdschi Gonooskd. ,q(z:o-;.
- Lovy MM, ot al. zoo SCCM]ESICM]ACCP]ATS]SIS Intoinational Sosis Dohnitions
Conloionco. Ciit Caio Mod. zoo,:q.
- Stichting Woikgioo Antilioticaloloid (SWAB. Otinalisoion van hot antilioticaloloid
in Nodoiland XI. SWAB-iichtlijn Bohandoling MRSA-iagois. Maait zoo;.
g.z 1oxischeshock(-achtigj syndroom
vormen
- Toxischoshocksyndioon:
- Shock, kooits on oiythoon, voiooizaakt dooi toxino van S. uurcus.
- Moiondool vanuit kolonisatio van huid ol slijnvliozon zondoi invasiovo
inloctio.
- Toxischoshock-achtig syndioon:
- Shock, oiythoon, onanthoon, nultioigaanlalon, voiooizaakt dooi toxino
van gioo-A-stiotokokkon.
- Viijwol altijd voischijnsolon van invasiovo inloctio.
Acuut zioktoloold not kooits, hyotonsio, dilluso ioodhoid (als zonvoiliand,
sons otochion]naculoaulaii not oiioialo llookhoid on tokonon van
zq
z
nulti oigaanlalon (oliguiio, voiwaidhoid, tachynou]hyoxio. Vaak lij gozondo
jongvolwassonon.
Toxischoshocksyndioon: z- dagon na nonstiuatio]chiiuigio ol goon locus vooi
inloctio.
Toxischoshock-achtig syndioon: vaak oxtiono ijn in oxtionitoit, nog vooi
zichtlaio huidalwijkingon. Kan dooi oon giioachtig loold (kooits, koolijn,
sioiijn, diaiioo woidon vooialgogaan.
Zio ..
- z lloodkwokon.
- Kwokon van do voinoodolijko inloctiolion (coivix, ooiatiowondon, lascia,
sioilogo, dioo asiiaton.
- Bij toxischoshocksyndioon zijn lloodkwokon zoldon (< % ositiol. Bij gioo-A-
stiotokokkon zijn lloodkwokon in oo-o% ositiol on dioo asiiaton tot %.
- Maak zo nogolijk oon cito gianioaiaat.
- X-thoiax.
8e|eid
- Intonsiovo nonitoiing on volunolohandoling conloin sosisiotocol.
- Clindanycino dd ooo ng i.v. on ucloxacillino g o dd i.v. lij voidonking
S. uurcus.
- Clindanycino dd ooo ng i.v. on lonzylonicillino z nln. IE o dd i.v. lij voi-
donking gioo-A-stiotokokkon.
- Bij voidonking invasiovo inloctio gioo-A-stiotokokkon (nyositis, lasciitis
nocioticans: consultooi not sood oon chiiuig.
- Ovoiwoog innunoglolulinon o,q ng]kg]d i.v. goduiondo dagon ol z g i.v.
nnalig.
ReFerenties
- Dissol JT van, ot al. Toxischoshock-achtig syndioon dooi stiotokokkon. Nod Tijdschi
Gonooskd. ,q:qz-.
- Piotocol (LCI Stahylococcus auious-inloctios. Laatsto wijziging o o-o;-zoo;.
g. Acute bacterie|e meningitis
Zio zz..
g.q Meningokokkensepsis]meningitis
Zio . on zz..
g.y Stuphylococcus uureus-sepsis
A|gemeen
S. uurcus lactoiinio kan not oinstigo conlicatios goaaid gaan. Mon noot altijd
lodacht zijn o hot iisico van notastatischo inloctio (ondocaiditis, ostoo nyolitis]
sondylodiscitis]sinaal oiduiaal alcos, gonloctooido iothoson]aitiitis, nyco-
tischo anouiysnata.
Risicolactoion: voinindoido wooistand (dialotos nollitus, chionischo
nioi insulhcintio, chionischo lovoiaandooningon, innuunsuiossiovo
thoiaio, i.v.-diugsgoliuik, oudoion, huidaandooningon, i.v.-kathotoi]dialyso,
inuonza.
Kooits not koudo iillingon, gowiichtsijn, iugijn, wondon, voiwaidhoid,
vitalo aianotois, soulo, slintoilloodingon, i.v.-kathotoi, nouiologisch
ondoizook.
Zio ..
- Zio sosisiotocol.
- Zook naai do otontilo inloctiolion on conlicatios:
- X-thoiax: iondo inhltiaton (stiooihaaidon, louia-ollusio (onyoon.
- TTE]TEE: vogotatios, kloinsulhcintios (ondocaiditis.
- X-WK]MRI lij voidonking sondylodiscitis]ostoonyolitis]sinaal oiduiaal
alcos.
z6
z)
8e|eid
- Intonsiovo nonitoiing on volunolohandoling conloin ..
- Stait ucloxacillino o dd z g i.v., aanasson o goloido van aanvullond
ondoizook.
- Donk aan acuto ondocaiditis: zio .;.
- Kathotoigoiolatooido inloctio: zio .o.
- Alcos]onyoon vooi diainago: consultooi chiiuig.
- Sondylodiscitis not nouiologio: consultooi nouioloog, oithoood on nouio-
chiiuig.
- Donk aan MRSA lij oinstigo wokodoloninloctio not nocioso, contact nons-
voohoudoiij (vaikons ol contact not luitonlands ziokonhuis (zio z...
ReFerenties
- Lowy FD. Stahylococcus auious inloctions. N Engl J Mod. 8,:zo.
- Piotocol (LCI Stahylococcus auious-inloctios. Laatsto wijziging o o-o;-zoo;.
- Stichting Woikgioo Antilioticaloloid (SWAB. Otinalisoion van hot antilioticaloloid
in Nodoiland XI. SWAB-iichtlijn Bohandoling MRSA-diagois, naait zoo;.
g.6 kathetergere|ateerde inFecties
A|gemeen
Coagulasonogatiovo stalylokokkon, S. uurcus, giannogatiovo lactoiin on C.
u|bicuns zijn do noost vooikonondo voiwokkois van kathotoigoiolatooido sosis.
Bohandoling van kathotoigoiolatooido inloctios vaiiooit al hankolijk van tyo
voiwokkoi on sooit kathotoi. In do noosto govallon van ongotunnoldo contiaal-
vonouzo kathotoigoiolatooido lactoiinio ol lungonio zal do kathotoi nooton
woidon voiwijdoid. Bij oon gotunnoldo ol Poit-A-Cath-kathotoi hangt voiwij-
doiing al van do oinst van do kliniok, tyo voiwokkoi on do aanwozighoid van
conlicatios (sotischo tionloso, ondocaiditis, tunnolinloctio.
Rodon van kathotoi, wannooi golaatst, insoctio van do instookooning, oinst
van do klinischo toostand (kooits, hyotonsio, hyoxio, iolatio not inlusaat.
Zio ..
- Eoidoio lloodkwookuitslagon.
- Snoldiagnostiok vooi zovoi nogolijk.
- Minstons lloodkwook oiilooi on lloodkwook uit do lijn.
- Bij iolatio not inlusio: kwook inlusaat.
- Bij voiwijdoiing van kathotoi: ti kwokon.
8e|eid]behande|ing
- Bij ongotunnoldo kathotoi on niot oinstig ziok (goon hyotonsio on]ol oigaan-
lalon: kathotoi niot ioutinonatig voiwijdoion (dit goldt vooi inloctio not
coagulas onogatiovo stalylokokkon, indion andoio voiwokkois zio ondoi.
- Voiwijdoi on kwook ongotunnoldo kathotoi als do atint oinstig ziok is ol lij
ussondo instookooning.
- Bij noodzakolijko toiuglaatsing van kathotoi: laatsing o andoio lok.
- Gotunnoldo ol Poit-A-Cath-kathotoi: niot notoon voiwijdoion, ooist docu-
nontoion dat dozo gonloctooid is on dat hot do lion van do lactoiinio is.
Zio socihoko voiwokkois.
- Gotunnoldo ol Poit-A-Cath-kathotoi voiwijdoion als siako is van sotischo
tionloso, ondocaiditis, tunnolinloctios ol ostoonyolitis.
- Eniiischo antiliotica: volgons vigoiond antilioticaloloid.
- Donk lij nogolijk gocontaninooid inlusaat aan giannogatiovo lactoiin.
vormen
- Stupny|cccccus uurcus:
- Zio ..
- Ongoconlicooido kathotoiinloctio: stait ucloxacillino o dd g i.v.
- Voiwijdoi altijd (ongotunnoldo kathotoi zo soodig nogolijk, ovt. niouwo
kathotoi o oon andoio laats.
- Woos laagdionolig not voiiichton TEE
- Als hot noodzakolijk is do gotunnoldo ol Poit-A-Cath-kathotoi to lohoudon
on siako is van oon ongoconlicooido inloctio not nogatiovo TEE, kan
non systonischo antiliotica ioloion, do vooikoui llijlt voiwijdoiing.
- Coagulasonogatiovo stalylokokkon:
- Moost vooikonondo ooizaak van kathotoigoiolatooido inloctios.
- Vaak alloon kooits ol inannatio lij instookooning, zoldon goconli-
cooid loloo.
- Ovoiwoog voiwijdoiing ongotunnoldo kathotoi.
z8
z
- Bij noinalo gasthooiwooistand on goon kunstnatoiiaal kan na voiwij-
doion van oon ongotunnoldo lijn antiliotica achtoiwogo llijvon, allo andoio
govallon lohandolon not vanconycino (toicolanino g z dd. i.v.
- Bij lohoud ongotunnoldo kathotoi: stait vanconycino (toicolanino g
z dd. i.v.
- Gotunnoldo kathotoi]Poit-A-Cath kan sons woidon lohoudon als siako
is van oon ongoconlicooido inloctio: stait vanconycino (toicolanino g
z dd. i.v.
- Cuvc: iod nan-syndioon lij snol toodionon vanconycino (zoldzaan, goon
lolotsol vooi (langzanoi continuoion van toodioning.
- Giannogatiovo lactoiin:
- Vaak goassociooid not gocontaninooid inlusaat on innuungoconio-
nittooido atint not gotunnoldo kathotoi]Poit-A-Cath.
- Voiwijdoi (ongotunnoldo kathotoi.
- Eniiischo thoiaio lohooit P. ucrugincsu to dokkon, n.n. lij noutio-
onio.
- Cundidu-s.:
- Antilungalo thoiaio is nodig in allo govallon.
- Voiwijdoi (ongotunnoldo kathotoi ]Poit-A-Cath.
- Stait uconazol: ooisto gilt 8oo ng i.v. hioina qoo ng dd i.v.
- Bij langduiig goliuik van uconazol ol ongovooligo Cundidu-s. (C.
krusci is casolungino ooisto gilt ;o ng i.v., waaina o ng dd i.v. oon
good altoinatiol is.
ReFerenties
- Moinol AL, ot al. Guidolinos loi tho nanagonont ol intiavasculai cathotoi-iolatod inloc-
tions. Clin Inloct Dis. zoo,z:zq-;z.
- Wout JW van `t, ot al. Niouwo ontwikkolingon in do antilungalo thoiaio: uconazol,
itiaconazol, voiiconazol, casolungino. Nod Tijdschi Gonooskd. zooq,q8:o;-8q.
g. Endocarditis
A|gemeen
Bij inloctiouzo ondocaiditis woidt ondoischoid gonaakt tusson oon acuut on oon
sulacuut loloo on tusson oon natiovo haitklo on oon kunstklo. Eon acuto ondo-
caiditis is lulninant, gaat vaak goaaid not notastatischo inloctiohaaidon on lotiolt
ovoi hot algonoon oon natiovo klo dio not S. uurcus (zio 8. is gonloctooid.
Sulacuto ondocaiditis ontstaat noostal o oon al loschadigdo haitklo dooi voi-
gioonondo stiotokokkon, waailij hot loloo indolont is on notastatischo alcosson
zoldzaan zijn.
Acuut vs. sulacuut, kunstklo (iocont?, kloalwijkingon, i.v.-diugsgoliuik,
soulo, slintoilloodinkjos, Osloi-noduli, Janoway-laosios.
BSE, Hl, loukocyton on dilloiontiatio, tionlocyton, glucoso, Na, K, cioatinino,
Ca, lovoionzynon, lloodgas not lactaat, CRP.
- lloodkwokon, lij vooikoui not tussonozon van nin, altijd vooidat anti-
liotica woidt gostait.
- X-thoiax.
- ECG.
- Bij natiovo klo: TTE, indion nogatiol on stoiko voidonking ook TEE, lij
kunstklo TEE.
8e|eid]behande|ing
- Acuto ondocaiditis: onniddollijko lohandoling gondicooid.
- Sulacuto ondocaiditis: in do noosto govallon kan o iosultaton van do llood-
kwokon woidon gowacht.
- Eniiischo antilioticakouzo:
- Natiovo klo, acuut login on lulninant loloo ol i.v.-diugsgoliuik: u-
cloxacillino o dd z g i.v. on gontanicino dd ng]kg.
- Natiovo klo, sulacuut login on langduiig loloo: lonzylonicillino o dd
z nln. IE on gontanicino dd ng]kg.
- Kunstklo: vanconycino z dd ng]kg (nax. g on gontanicino dd
ng]kg.
- Aandachtsunton:
- Boloid aanasson o goloido van kwook.
- Kunstkloinlantatio < z- naandon loschouwon als vioogo inloctio.
Dozo woidt vaak voiooizaakt dooi coagulasonogatiovo stalylokokkon. z-
naandon na tianslantatio zijn do voiwokkois nagonoog hotzolldo als lij
oon natiovo klo.
zqo
zq
- Bij ondocaiditis not haitlalon: ovaluoion vooi ooiatio not caidioloog on
caidiochiiuig.
ReFerenties
- Baddoui LM, ot al. Inloctivo ondocaiditis. Diagnosis, antiniciolial thoiay, and nanago-
nont ol conlications. Endoisod ly tho Inloctious Disoasos Socioty ol Anoiica. Ciicula-
tion. zoo,:Eq-qq.
- Voihagon DWM, ot al. Otinalisoion van hot antilioticaloloid in Nodoiland. VII. SWAB-
iichtlijnon vooi antiniciolilo thoiaio lij volwasson atinton not inloctiouzo ondocai-
ditis. Nod Tijdschi Gonooskd. zoo,q;:zq;-z.
g.8 Cho|angiosepsis
A|gemeen
Sosis uit do galwogon noostal lij cholangitis not galwogol stiuctio (stoonlijdon,
voistoto ondoiothoso, conlicatio ERCP otc.. Cuvc: lovoialcos. Bloodkwokon
in o% ositiol. Moost vooikonondo voiwokkois zijn giannogatiovo stavon als
E. cc|i on K|cbsic||u, sons na instiunontatio Entcrcccc cus-s. ol Pscudcncnus
ucrugincsu, zoldon anaoiolon (B. jrugi|is, C. pc rjringcns.
Hogo kooits, koudo iillingon, goolzucht, ijnlijko lovoi, ovt. koliokijn. Sotischo
voischijnsolon.
Bloodkwokon, voidoi goiicht o sosis. Indion diainago laatsvindt diainvocht
kwokon.
- Echogiaho galwogon (dilatatio, galstonon, lovoi alcos?.
- Zo sooding nogolijk ERCP on aillotonio lij galwogolstiuctio (kwook on cito
Gian van gal]us.
- Punctio van ovt. lovoialcos (kwook on cito gian.
8e|eid]behande|ing
- Bohandol sosissyndioon (zio ..
- Antiliotica volgons vigoiond loloid.
- Diainago galwogon on ohollon ovt. galwogolstiuctio.
ReFerenties
- Boinnan PC, ot al. Managonont ol cholangitis. J Hoatoliliaiy Pancioat Suig.
zoo,o:qoo-q.
- Caiontoi HA. Bactoiial and aiasitic cholangitis. Mayo Clin Pioc. 8,; (:q;-8.
- Elsaki R, ot al. Antiniciolial tioatnont ol intia-aldoninal inloctions. Dig Dis.
8,o:q;-oo.
g.g Leverabcessen
A|gemeen
Solitaiio ol nultiolo lovoialcosson dooi ostijgondo inloctio vanuit galwogon ol
sytonischo inloctio ol van ciytogono oiigino (tot %. Giannogatiovo voiwok-
kois (E. cc|i, K|cbsic||u, Prctcus ol olynicioliool noost lioquont, tovons iolatiol
vaak anaoiolon (tot o%. Anoolonalcos woidt voiooizaakt dooi Entunccbu
nistc|yticu on kan jaion na tioonvoillijl nog otiodon.
Kooits, koudo iillingon, nalaiso, nachtzwoton, gowichtsvoilios, ijn in
iochtoithoiaxhollt]-schoudoi, lij o% hoatonogalio on ijn iochts lovon in do
luik, sons iugijn. Hooston lij kooolalcos. Sons hoogstand dialiagna, ovt.
louiawiijvon.
Lovoionzynon, BSE, CRP, Hl, loukocyton on lloodkwokon, anoolonsoiologio.
- Echogiaho lovoi, ovt. CT-scan (giootto, lokalisatio, wanddikto, kalk. Rntgon-
ondoizook thoiax.
- Bij yogoonalcos altijd unctio (kwook on cito gian on voiwokkoi vast to
stollon.
- Anoolonsoiologio hoolt % sonsitivitoit (kan lij sonnigo laloiatoiia < zq uui,
contactooi oxoitcontiun tioonziokton.
8e|eid]behande|ing
- Bij yogoonalcos:
- Bij alcosson > cn unctio tovons toi diainago alcosholto, ovt. onkolo
dagon diain in situ laton.
zqz
zq
- o wokon antiliotica i.v., ovoiwoog na z wokon switch naai oiaal (kouzo
volgons vigoiond loloid.
- Ovoiwoog chiiuigio als antiliotica on diainago niot succosvol zijn.
- Bij anoolonalcos:
- Woolsolanoolicidoniddol (tinidazol dd z g goduiondo dagon ol indion
i.v. noodzakolijk: notionidazol dd ;o ng goduiondo ;-o dagon.
- Bohandoling altijd govolgd dooi contactanoolicidoniddol clioquinol ( dd
zo ng goduiondo o dagon ol aiononycino ( dd o ng]kg goduiondo
; dagon. Contactanoolicidos alloon o aitsonvoiklaiing voikiijglaai.
- Evt. unctio on asiiatio i.o.n. tioonaits.
ReFerenties
- Haguo R, ot al. Anoliasis. Now Engl J Mod. zoo,q8:o.
- Hollnoi RJ, ot al. Connon iosontations ol anolic livoi alscoss. Ann Enoig Mod.
,q:.
- Kiigo JEJ, ot al. ABC ol disoasos ol livoi, ancioas, and liliaiy syston: Livoi alscossos and
hydatid disoaso. BMJ. zoo,zz:;-qo.
- Sooto RK, ot al. Pyogonic livoi alscoss. Changos in otiology, nanagonont and outcono.
Modicino. o,;:.
- Stanloy SL. Anooliasis. Lancot. zoo,o:oz-q.
g.o UrineweginFectie met systemische symptomen
A|gemeen
Bij ooisto iosontatio is hot vaak niot nogolijk uiososis van yolonoliitis to
ondoischoidon, daaion siookt non van uiinowoginloctio not systonischo
syntonon. Bij nannon valt hioiondoi ook do acuto lactoiilo iostatitis. E. cc|i
is in hot noiondool van do govallon do voiwokkoi. Daainaast konon Prctcus
nirubi|is, K|cbsic||u pncuncniuc on Entcrcccccus-s. vool vooi. Bij oon langdu-
iigo voillijlskathotoi konon tovons Scrrutiu, stalylokokkon, Acinctcbuctcr on
giston vooi. Bij dialoton woidon oi naast E. cc|i vakoi andoio nicio-oiganisnon
govondon, naai dozo hollon voigolijklaio iosistontio oicontagos.
Vooigoschiodonis nioion]uiinowogon (cystonioion, ooidoio ingio on on]ol
inloctios, nictioklachton, koliokon, iocont antilioticagoliuik, nioistonon, llaas-
doning, aanwozighoid kathotoi, alatio iostaat, slagijn nioilogo.
Bij iocidivoiond kaiaktoi: dialotos, iosidu na nictio (iostaatvoigioting lij
nannon, voizakking lij viouwon, nouiogono llaas, atiohscho vaginitis, zoll-
kathotoiisatio, cystonioion ol noliolithiasis?
- Blood: Hl, loukocyton on dilloiontiatio, CRP, oloktiolyton on nioilunctio,
glucoso.
- Uiino: glucoso, sodinont. Cuvc: nitiiottost nogatiol lij ontoiokok, acinotolactoi,
stalylokok, loukocytonostoiasotost kan nogatiol zijn lij alkalischo uiino (lv.
Prctcus ol iotonuiio.
- z lloodkwokon alnonon vooi toodioning van antiliotica.
- Uiinokwook on cito gian (toi dilloiontiatio gianositiovo kokkon in kotons
> ontoiokok ol giannogatiovon alnonon vooi toodioning antiliotica, ochtoi
wannooi do atint goon uiino kan ioducoion noot niot not hot toodionon
van antiliotica woidon gowacht.
- Rosidu na nictioloaling lij iocidivoiondo uiinowoginloctios.
- Echo nioion on llaas (lij voidonking olstiuctio ol yolonoliitis.
8e|eid]behande|ing
- Intonsiovo nonitoiing on volunolohandoling conloin ..
- Eniiischo antiliotica volgons vigoiond loloid (noostal i.v. z
o
ol
o
giaads
colalo soiino, ol anoxicillino on aninoglycosido.
- I.g.v. olstiuctio: diainago on consult uioloog:
- Uiinoiotontio: gool llaaskathotoi (iostaatiolloon?.
- Hydionolioso: diainago dooi uioloog]iadioloog.
- Aandachtsunton:
- Bij nannon kan oon acuto lactoiilo iostatitis oniiisch hotzolldo
woidon lohandold, latoi ovoigaan o antiliotica not lotoio onotiatio in
do iostaat (ciiooxacino, cotiinoxazol.
- I.g.v. uiososis lij llaaskathotoi: kathotoi voiwissolon.
- Eniiisch thoiaio lij langduiigo voillijlskathotoi: voog aan
-lactanantiliotica oon uoiochinolon ol aninoglycosido too.
- Bij voidonking gonloctooido cysto lij congonitalo cystonioion: ovoiwoog
oon uoiochinolon ol oon continuo inluus not -lactanantiliotica.
zqq
zq
ReFerentie
- Gooilings SE, ot al. Otinalisoion van hot antilioticaloloid in Nodoiland. X. SWAB-
iichtlijn vooi antiniciolilo thoiaio lij goconlicooido uiinowoginloctios. Nod Tijdschi
Gonooskd. zooo,o:z;o-o.
g. Sepsis en neutropenie
A|gemeen
Sosis lij honatologischo]oncologischo atinton not loukoonio < x o
]l on]ol
noutioonio < o, x o
]l. Do noost vooikonondo voiwokkois (lij adoquato SDD

zijn gianositiovo nicio-oiganisnon (oo-;o%, stalylokokkon, stiotokokkon,
ontoiokokkon on Ccryncbuctcriu. Sons giston (Cundidu, schinnols (Aspcrgi||us,
ooituniston, ol giannogatiovo lactoiin, zoals Pscudcncnus s., E. cc|i, K|cb-
sic||u s. Mucositis on i.v.-ol Poit-A-Cath-kathotoi zijn stoik iodisonoiondo
lactoion. Honatologischo atinton hollon noostal SDD, oncologischo atinton
hollon noostal goon inloctioiolylaxo.
Duui on oinst van do noutioonio, duui on hoogto van do tonoiatuuivoihoging,
iisicoiohol atint, SDD]in loctioio lylaxo (indion nogolijk nicioliologischo
status achtoihalon on nodicatio (chonothoiaio: wannooi, dosoiing]nodicatio,
al gostaito antiliotica, noliotoxischo nodicatio, ziokonhuisonano, tokonon van
nucositis, hyotonsio, hyoxio, aanwozighoid van kathotoi.
- Blood: Hl, loukocyton on dilloiontiatio (ovt. alsoluut aantal noutiocyton, tion-
locyton, oloktiolyton, nioilunctio, lovoiioovon, CRP, glucoso.
- Uiino: sodinont.
- z lloodkwokon vooi alnano antiliotica.
- Bij oon i.v.- ]Poit-A-Cath-kathotoi: altijd ninstons lloodkwook oiilooi on uit
do kathotoi on kwook indion nogolijk do instookooning.
- Sutunkwook not cito gianioaiaat, ovt. BAL.
- Uiinokwook.
- X-thoiax.
8e|eid]behande|ing
- Intonsiovo nonitoiing on volunolohandoling volgons ..
- Eniiischo antiliotica volgons vigoiond antilioticaloloid:
- In allo govallon is dozo goiicht o giannogatiovo oia d.n.v.
o
ol q
o
gono-
iatiocolalosoiino, cailaonon ol ioiacillino-tazolactan on anino-
glycosido.
- Bij kathotoigoiolatooido inloctio glycootido toovoogon.
- Bij kolonisatio Entoiolactoiiacoao aninoglycosido toovoogon.
- Schona aanasson o goloido van kwokon ol lokondo niciolilo status.
ReFerenties
- Hughos WT, ot al. zooz guidolinos loi tho uso ol antiniciolial agonts in noutioonic
ationts with cancoi. Clin Inloct Dis. zooz,q(o:;o-.
- Kastoion MEE, ot al. Otinalisoion van hot antilioticaloloid in Nodoiland. IV. Swal-
iichtlijnon vooi antiniciolilo thoiaio in hot ziokonhuis lij volwassonon not sosis.
Nod Tijdschi Gonooskd. ,q(z:o-;.
g.z Pneumonie
A|gemeen
Maak ondoischoid tusson CAP on HAP (ninstons ;z uui in voiloog- ol ziokon-
huis on tusson atinton not on zondoi alwooistooinis.
Cuvc: syntonon wijzond o oinstig ziok zijn: AF ~ o ln, acuto voiwaid-
hoid, SBP o ol DBP oo nnHg on looltijd ~ o (AMBU o-ciitoiia, zio
talol .z.
1ABFL .z AMBU-6-SCORF
Aanta| kerncriteria Score o-daagse sterFte Ernst
Geen o o,)% Licht
,6% Licht
z z ,o% Matig
),o% Frnstig
q q q,% Frnstig
),o% Frnstig
zq6
zq)
Blood: Hl, loukocyton on dilloiontiatio, Na, K, uioun, cioatinino, CRP on llood-
gasanalyso.
- X-thoiax: inhltiaat, asoct?
- Gianklouiing on kwook van sutun on (ovt. louiavocht.
- Bloodkwokon.
- Bij natigo on oinstigo nounonio ol iisicocontact logionollasnoltost in uiino
(zio voidoi.
- Pnounokokkonantigontost in uiino: sonsitivitoit on socihcitoit lodiaagt
ios. ;q% on q%. Echtoi slochts looikto iol in klinischo losluitvoining
on antiliotischo kouzo.
- PCR on]ol soiologisch ondoizook o Myccp|usnu, Cn|unydiu, Ccic||u, Lcgicnc||u
on iosiiatoiio viiusson.
- Ovoiwoog BAL lij niot oknaon ol voidonking ooitunistischo inloctio.
8e|eid]behande|ing
- Eoisto ovang: zio hooldstuk z on .
- Antiliotica goiicht o voinoodolijko voiwokkoi (zio voidoi.
+.+z.+ Connun|ty-acqu|red pneunon|e
Verwekkers
- In hot algonoon zijn S. pncuncniuc, !. injucnzuc on M. pncuncniuc do
lolangiijksto voiooizakois van CAP.
- Bij atinton ogononon o do ICU not oon oinstigo CAP zijn S. pncuncniuc,
Lcgicnc||u s., Entoiolactoiiacoao on S. uurcus do lolangiijksto voiwokkois.
- Syntonon lij initilo iosontatio zijn goon lotiouwlaio vooisollois van
voiwokkoi!
- Donk aan asiiationounonio lij liakon on slik- ol lowustzijnsstooinisson.
BeIeid]behandeIing
- Kouzo van initilo lohandoling diont al to hangon van do oinst.
- Maak vooi hot loalon van do oinst goliuik van do AMBU-o- (talol .z
ol PSI-scoio. Do laatsto is ingowikkoldoi naai niot accuiatoi. Koinciitoiia
AMBU-o-scoio: AF ~ o ln, acuto voiwaidhoid, SBP o nnHg ol DBP
oo nnHg, uioun > ; nnol]l on looltijd ~ o jaai.
- Lichto CAP (scoio o-: anoxicillino -q dd oo-;o ng .o. ol doxycyclino
dag zoo ng .o., voivolgons dd oo ng, indion na q8 uui goon voilo-
toiing ondoi anoxicillino switch dan naai lv. azitionycino dd oo ng ol
doxycyclino.
- Matig oinstigo CAP (scoio z: indion logionollasnoltost nogatiol on goon iisico-
lactoion aanwozig vooi Logionolla (zio voidoi: onicillino q dd niljoon EH
i.v. ol anoxicillino q dd ooo ng i.v., lij alloigio z
o
ol
o
gonoiatio colaloso-
iino ol noxioxacino.
- Einstigo CAP (scoio - ol onano ICU: indion logionollasnoltost nogatiol:
kouzo uit coltiiaxon dd zooo ng i.v. (ol colotaxin q dd ooo ng i.v. not
oiytionycino q dd oo-ooo ng i.v., ol onicillino o dd niljoon EH i.v. not
ciiooxacino z dd qoo ng i.v., ol noxioxacino dd qoo ng i.v.
- Bij ioizigois uit goliodon not lioquont vooikonon van onicillinoiosistonto
S. pncuncniuc onicillino voihogon naai o dd z niljoon EH i.v. ol coltiiaxon
dd zooo ng i.v.]colotaxin q dd ooo ng i.v.
- Bij lulninanto nounonio in aansluiting o inuonza onicillino voivangon
dooi -lactan not activitoit togon S. uurcus.
- Bij aangotoondo kolonisatio van do luchtwogon not Pscudcncnus s.: oni-
cillino on ciiooxacino.
- In hot goval van asiiatio voivang -lactan dooi anoxicillino-clavulaanzuui
q dd zoo ng i.v.
- Antiliotica lijstollon o goloido van kwook on lokalo iichtlijnon.
+.+z.z Hosp|tal-acqu|red pneunon|e
Verwekkers
- Voolal giannogatiovon: Entoiolactoiiacoao, P. ucrugincsu.
- Bij asiiatio naast (anaiolo kooloia ook giannogatiovon on S. uurcus.
- Logionolla via losnot loidingwatoi (zio .z..
BeIeid]behandeIing
-
o
gonoiatio colalosoiino zoals coltiiaxon dd zooo ng i.v. ol colotaxin
q dd ooo ng i.v. ovt. not aninoglycosido dd i.v., lij vooikoui < dagon. Bij
lokondo kolonisatio not Pscudcncnus s. coltazidin dd ooo ng i.v. on
clindanycino dd ooo ng i.v.
zq8
zq
- Bij asiiatio notionidazol dd oo ng i.v. ol clindanycino dd ooo ng i.v.
toovoogon aan
o
gonoiatio colalosoiino.
- Antiliotica lijstollon o goloido van kwook.
+.+z. |eg|onellapneunon|e
AIgemeen
Eon acuto nounonio dooi Lcgicnc||u pncuncpni|u, oon giannogatiovo lactoiio
dio vooikont in watoi < ooC (doucho, lad, aiico otc.. Risicolactoion zijn:
iocont voillijl in hot luitonland, actuolo logionolla-uitliaak, thoiaiolalon
-lactanantiliotica on innunosuiossio.
Anamnese
Na oon inculatiotijd van z-o dagon voiwaidhoid, kooits, nalaiso, sioiijn,
hooldijn, hooston on luikklachton. Klachton niot socihok. Risicolactoi?
Laboratorium-]aanvuIIend onderzoek
- X-thoiax: vaak ooisto dagon woinig alwijkingon hioina alloiloi looldon
nogolijk.
- Ondoizook sutun.
- Logionolla-uiinosnoltost: n.n. govoolig vooi L. pncuncpni|u soiotyo .
- Soiologio.
Sensitiviteit Specibciteit
Diiocto innunouoioscontio sutun o% > o%
Kwook 8o-o% oo%
Soiologio (q x stijging ol titoi > :z8 qo-oo% > %
Uiinosnoltost ;o% %
BeIeid]behandeIing
- Moxioxacino dd qoo ng ol lovooxacino z dd oo ng i.v.].o. goduiondo
z wokon ol volgons lokaal vigoiond loloid.
- Aangiltolicht lij GGD.
ReFerenties
- www.swal.nl (iolossional]iichtlijnon zoo.
- www.nvalt.nl (iichtlijnon zoo.
g. Parapneumonische eFFusie en p|eura-empyeem
A|gemeen
Eon PPE woidt godohniooid als olko louialo ollusio goassociooid not oon
nounonio, longalcos ol lionchictasion. Hot lotiolt oon oxsudaat. Eon ongo-
conlicooido PPE woidt uitsluitond not antiliotica lohandold. Eon goconli-
cooido PPE gaat goaaid not lokotvoining, al dan niot not ohoing van us
(onyoon on diont to woidon godiainooid. Eon H ;,z van hot louiavocht
vooisolt oon goconlicooid loloo. Do noost lioquonto voiwokkois van
louialo inloctios zijn S. pncuncniuc, S. uurcus, giannogatiovo dainlactoiin
on anaoiolon.
Laboratorium-]aanvu||end onderzoek
- X- on CT-thoiax: hoovoolhoid on lokottoiing van louiavocht, lion?
- Plouiaunctio (ovt. ochogoloid not loaling van loukocyton, H, LDH, oiwit
on glucoso, tovons natoiiaal vooi gianklouiing on kwook.
- Als van do volgondo ciitoiia aanwozig is, is siako van oon oxsudaat, zijn
allo alwozig, dan is siako van oon tianssudaat:
- louiavocht oiwit]lasna-oiwitiatio > o,,
- louiavocht LDH]lasna-LDH-iatio > o,o,
- louiavocht LDH > z] lovongions van do noinalo lasnaconcontiatio.
- Consult longaits.
8e|eid]behande|ing
- Antiliotica o goloido van noost lioquonto voiwokkoi]kwook (zio .z.
- Bij holdoi louiavocht, oon nogatiovo gianklouiing n oon H > ;,z goon
diainago, tonzij gioto hoovoolhodon.
- Bij uiulont louiavocht on]ol oon ositiovo gianklouiing]kwook on]ol
H ;,z dan diainago not dikko diain (~ zo Fionch on soolon not NaCl
o,%.
- Bij lokotvoining: hliinolytica stoik ovoiwogon.
- Bij onvoldoondo iosons: chiiuigischo intoivontio.
ReFerentie
www.nvalt.nl (iichtlijnon zooo.
zo
z
g.q 1ubercu|ose
A|gemeen
Eon inloctio not Myccbuctcriun tubcrcu|csis ol bcvis, noostal in longon, lynlo-
klioion ol luik.
Anamnese
Contact not oisonon not oon TBC (lanilio, soitvoioniging, school? Risico-
lactoion: alwooistooinis, innunosuiossiva, alcohol, diugsvoislaving, voiwaai-
lozing, dakloos ol al konstig uit hoog iovalonto goliodon vooi TBC on]ol hiv.
Klachton van kooits, alvallon, nachtzwoton, (ioductiol hooston on dysnou.
Laboratorium-]aanvu||end onderzoek (|ong-18Cj
- X-thoiax, kan lij oinstigo innuunsuiossio vollodig noinaal zijn!
- Micioliologischo lovostiging van actiovo TBC is ossontiool.
- Ochtondsutun ( x vooi Ziohl Noolson-klouiing, PCR on kwook.
- BAL.
- Mantoux, goon laats vooi intoiloionassay in do acuto laso.
- Hiv-tost.
8e|eid]behande|ing
- Rosiiatoiio isolatio!
- Stait not conlinatio van q niddolon (intonsiovo laso:
- isoniazido ng]kg]dag (nax. oo ng]dag, yiidoxino zo ng]dag niot
standaaid, wol lij zwangoion, hiv, ondoivooding, alcoholiston, dialotos,
nioiinsulhcintio on oudoion,
- iilanicino qo ng]dag lij gowicht < o kg, hioilovon ooo ng]dag,
- othanlutol z-o ng]kg]dag (nax. ooo ng]dag,
- yiazinanido -zo ng]kg]dag (nax. zooo ng]dag.
- Na gollokon govoolighoid on sutunconvoisio (van Ziohl Noolson-ositiol
naai Ziohl Noolson-nogatiol na z naandon in iincio voisnallon naai iso-
niazido on iilanicino goduiondo q naandon (voivolglaso.
- Bij uitgolioido ziokto on aanwozighoid van iosistontio altijd ovoilog not intoi-
nist-inloctioloog, nodisch niciolioloog ol longaits.
- Contiolooi vooi stait on hioina naandolijks lovoichonio, zokoi lij voihoogd
iisico o toxicitoit, zoals lij o.a. ondoiliggond lovoilijdon, conodicatio on uit-
golioido ziokto.
ReFerenties
- www.nvalt.nl (dooiklikkon naai iichtlijnon zoo.
- www.swal.nl.
g.y Acute bacterie|e artritis
Zio z..
z
ACU1F 1ROPISCHF GFNFFSIUNDF
zo. Acute tropische geneeskunde
websites
- www.swal.nl (Stichting Woikgioo Antilioticaloloid.
ziokton.
- www.ocdc.ou.int (Euiooan Contio loi Disoaso Piovontion and Contiol.
- www.cdc.gov (Contois loi Disoaso Contiol and Piovontion.
- www.idsocioty.oig (Inloctious Disoasos Socioty ol Anoiica.
- www.lovoitiavol.ch (Piactico Guidolinos loi Evaluation ol Fovoi in iotuining
Tiavolois oi Migiants.
- www.wi.nl (Woikgioo Inloctio Piovontio.
- www.iivn.nl]cil (Contiun vooi Inloctiozioktonlostiijding.
- www.gidoononlino.con (Gidoon Inloinatics.
- www.utdol.con (lovoi in tho iotuining tiavoloi.
- www.who.int]nalaiia]docs]hlsntoc.htn (nanagonont ol sovoio nalaiia,
WHO-handlook zooo.
zo. koorts uit de tropen
A|gemeen
Moost vooikonond zijn donguo on nalaiia. Ovoiwoog altijd: nalaiia (vaak
uitsluiton, luiktylus on anoolonalcos van do lovoi. Dozo zioktos kunnon o
koito toinijn conlicatios govon, olloctiovo lohandoling is vooihandon. Andoio
ooizakon van kooits in]uit do tioon zijn nindoi acuut, niot dodolijk on vaak
(viialo aandooning is oi goon ooizakolijko lohandoling. Viialo honoiiagischo
kooitson zijn oon gioot gozondhoidsiisico on kunnon niot woidon lohandold
(wol 'suoitivo caio`.
Cuvc: konnoikon van honoiiagischo diathoso. Bij lodioiging van do volksgo-
zondhoid (lv. SARS, nazolon, inuonza, honoiiagischo kooitson volg do iso-
latioiichtlijnon. Altijd ooizakon van kooits dio goon voiland houdon not hot
tioonlozook ovoiwogon (SOA, nalignitoit, auto-innuunziokton, ostoin-laii-
viius, cytonogaloviius, inannatoiy lowol disoaso.
zq
z
Anamnese
Waai was atint, wannooi (inculatiotijd, hoo lang, wat dood a tint (o.a. watoi-
contact, soksuolo anannoso, goliuik nodicijnon, nalaiiaiolylaxo, vaccinatio,
andoio oisonon in ongoving]ioisgozolscha ziok?
Vollodig, not oxtia aandacht vooi n.n. huid, lynloklioion, lovoi on nilt.
BSE, Hl, loukocyton on dilloiontiatio, tionlocyton, cioatinino, ASAT, AF, dikko
diuol (als atint in ondonisch goliod nalaiia is gowoost. Evt. soiologisch
ondoizook naai iickottsioson]lotosiioson. Ovoilog laagdionolig not inloctio-
loog]tioonaits, zo nodig in gosocialisooid ziokonhuis.
8e|eid
Bodonk wat hot noost waaischijnlijk is, ovt. n.l.v. intoinotdatalasos (lv. GIDEON.
Ga na ol isolatio noodzakolijk is. Bohandoling alhankolijk van diagnoso. Ook lij
ontliokon diagnoso voivolgalsiaak lij inloctioloog (ol intoinist.
ReFerenties
- D`Acionont, ot al. Piactico guidolinos loi ovaluation ol lovoi in iotuining tiavolois and
nigiants. J Tiavol Mod. zoo,o(Sz:z-.
- Siia AM. Assossnont ol tiavolois who iotuin hono ill. Lancot. zoo,o:q-o.
zo.z Ma|aria
vormen
P. vivu on cvu|c: nalaiia toitiana, 'goodaaidigo`, niot dodolijko nalaiia.
P. nu|uriuc: nalaiia quaitana, 'goodaaidigo`, niot dodolijko nalaiia.
P. ju|cipurun: nalaiia tioica, otontiool oinstigo, dodolijko nalaiia.
Anamnese
Kooits al dan niot not koudo iilling, vaak hoold-, sioion gowiichts ijn,
giioachtig loold, nissolijkhoid, liakon, diaiioo, hooston. Patinton al konstig
uit ondonisch goliod ol dio ooidoi nalaiia hollon dooigonaakt kunnon iolatiol
syntoonain zijn.
Cuvc: otochin, tokonon van anonio, voiwaidhoid]lowustzijnsdaling.
- Dikko diuolioaiaat: uitslag diont to voinoldon wolk sooit on lij P. ju|ci-
purun hot oicontago aiasioton. Bij nogatiovo lovinding, goon altoinatiovo
diagnoso on nog stoods nalaiia als nogolijko diagnoso: ondoizook hoihalon
na lv. z-zq uui.
- Voidoi Na, K, cioatinino, uioun, lovoionzynon, glucoso, lactaat, Hl, tionlo-
cyton, loukocyton, liliiulino, stolling, lloodgasanalyso, uiinoondoizook (vooi
zovoi niot al godaan.
8e|eid]behande|ing
Volgons vigoiond loloid, lv.:
- P. vivu, P. cvu|c, P. nu|uriuc: chloioquinokuui z ng]kg in dagon (o ng]
kg, na zq uui o ng]kg, na q8 uui ng]kg on alsiaak olikliniok Tioischo
Gonooskundo vooi iinaquinonalohandoling: iinaquino laso dd ng
.o., q dagon (Zuidoost-Azio: dd zz, ng, z dagon.
- P. ju|cipurun: alhankolijk van oinst, zio zo.z..
zo.z.+ Plasnod|un jalc|parun-|nject|e (nalar|a trop|ca)
Vormen
Niot oinstig: aiasitonio < z%, goon schizonton.
Matig oinstig: aiasitonio z-%, goon schizonton.
Einstig: aiasitonio > % ol < %, not schizonton, ol olko aiasitonio not n
van do syntonon]tokonon uit talol zo.z..
BeIeid]behandeIing
- Volgons vigoiond loloid on altijd i.o.n. doskundigo, gozion do volo nogolijko
conlicatios.
- Onano-indicatios zijn liakon ol aiasitonio > z% (i.v.-lohandoling.
- Na acuto laso ovoilog not doskundigo vooi voidoio lohandoling]contiolo.
- Niot oinstig:
- Middon-Anoiika]Caiilisch goliod, Nooid-Aliika, Nalij o- on Middon-
Oos ton: chloioquino (Plaquonil
Q
z ng]kg .o. in dagon: dag o ng]kg,
nax. 8oo ng, dag z o ng]kg, nax. 8oo ng on dag ng]kg.
z6
z)
- Aliika, ton zuidon van do Sa ha ia on Zuidoost-Azi, on Zuid-Anoiika:
atovaquon on ioguanil, tallot zo ng atovaquon on oo ng ioguanil: >
qo kg: q tallotton dd .o., dagon, -qo kg: tallotton dd .o., dagon,
z-o kg: z tallotton dd .o., dagon, -zo kg: tallot dd .o., dagon.
- Matig oinstig: onano! Paiontoialo kini no, zon doi o laad dosis kinino hydio-
chloiido o ng]kg i.v. oi zq uui (nax. 8oo ng.
- Einstig: onano! Kinino hydiochloiido i.v., olaaddosis zo ng]kg in q uui
(nax. 8oo ng, aanslui tond o ng]kg]zq uui (nax. 8oo ng.
- Kind < o jaai not P. ju|cipurun-inloctio uit Aliika:
- olaaddosis ng]kg kinino hydiochloiido i.v. in q uui,
- daaina kinino hydiochloiido zo ng]kg]zq uui.
ReFerenties
- Ciolt A. Malaiia, iovontion in tiavollois. BMJ. zooo,z:q.
- Kagoi PA (od. Bohandoling Inoitziokton. Anstoidan: AMC, zooq.
- Whito NJ. Tho tioatnont ol nalaiia. N Engl J Mod. o,:8oo.
zo. 8uiktyFus
A|gemeen
Su|ncnc||u typni ol sons S. purutypni A, B ol C. Inculatiotijd: -z (goniddold
o-q dagon. Voihoogdo govoolighoid lij hiv ol goliuik iotonon-
ionnois.
Cuvc: siaakvoiwaiiing: 'tyhoid lovoi` ol 'ontoiic lovoi` is luiktylus]salnonol-
loso, on 'vloktylus`, hot Engolstaligo 'tyhus` ol 'sottod lovoi` lotiollon iickott-
sioson.
Symptomen
Kooits, vaak goloidolijk oloond on na -; dagon continu goduiondo z- wokon,
sons acuut not koudo iillingon. Gosluioid lowustzijn (typncs (Giioks = nist,
novol. Diaiioo is noostal alwozig, sons zolls olstiatio.
Klassiok: (iolatiovo liadycaidio on hooldijn. Evt. latoi iosoolao on slono-
nogalio.
Loukocyton on dilloiontiatio, tionlocyton, CRP, lloodkwokon, uiinokwook,
locoskwook.
8e|eid]behande|ing
- Quinolon, lv. ciiooxacino z dd oo ng goduiondo o dagon, lij voidonking
iosistontio: coltiiaxon dd z g i.v.
- Bij stoiko voidonking diioct loginnon not lohandoling na alnano kwokon.
ReFerentie
Paiiy CM, ot al. Tyhoid lovoi. N Engl J Mod. zooz,q;:;;o.
zo.q Amoebenabces
Zio ..
1ABFL zo.z. FRNS1 vAN MALARIAPARASI1FMIF
Symptoom]teken waarden
Cerebrale malaria z Blantyre
`
Convulsies > binnen zq uur
Circulatoire collaps oF hypotensie < o mmHg
Hypoglykemie < z,z mmol]l
Frnstige anemie Hb < ,
NierinsuFFcientie Creatinine > z6 mol]l
veneus lactaat > mmol]l
Bicarbonaat < mmol]l
Bilirubine > o mol]l
ALA1 > x ULN
Longoedeem]ARDS]icterus]macroscopische hemo-
globinurie
AFwezige corneareFexen, ophistotonus oF decorticale
rigiditeit
Blantyre Cona Scale (uuu.nedal.org||s|tor).

z8
z
zo.y verdenking vira|e hemorragische koorts
A|gemeen
Viialo honoiiagischo kooits is oon voizanolnaan vooi oon aantal viialo inloctios
dio als gonoonschaolijk konnoik hot otiodon van lloodingon hollon. Hioitoo
lohoion o.a. lassakooits, ololakooits, nailuigkooits on 'Ciinoan-Congo lovoi`.
Do ooisto konon vooi in Aliika, do laatsto zowol in Aliika, hot Middon-Ooston,
Indi, Contiaal-Azi, on dolon van China on Rusland.
Ovoidiacht linnon do gozondhoidszoig is nogolijk dooi contact not llood,
oxciota on sociota van gonloctooido oisonon.
Patinton zijn losnottolijk tijdons do klinischo zioktolaso. Do kans o ovoidiacht
is hot giootst als do atint voischijnsolon hoolt van liakon, diaiioo, longontsto-
king, shock on lloodingon.
- Asocihok: kooits, algonono nalaiso, gowiichts- on sioiijn, hoold- on
koolijn, liakon on diaiioo.
- Socihokoi: sontano lloodingon, otochin, goolzucht, shock on oncolalo-
athio. Dozo voischijnsolon konon noostal latoi (twoodo zioktowook tot
uiting.
8e|eid
- Bij hot constatoion van (ol voidonking o viialo honoiiagischo kooits diont
onniddollijk stiikto isolatio to woidon ingostold.
- Do aits-niciolioloog n do voiantwooidolijko vooi do ziokonhuishygino
nooton diioct woidon ingolicht.
- Van do doslotiollondo atint nogon goon natoiialon (nooi not do luizon-
ost woidon voizondon.
- Hot alnonon van llood nag alloon goschiodon n.l.v. oon gosloton alnanosys-
toon.
- Alval on linnongood nooton in aaito lastic zakkon woidon godaan. Dozo
zakkon dionon in do atintoniuinto to woidon lowaaid, totdat alvooiin-
stiuctios woidon gogovon.
- Do aanwozighoid van (ol voidonking o viialo honoiiagischo kooits in hot
ziokonhuis woidt volgons do toi laatso goldondo iocoduio aan allo lotiok-
konon linnon do oiganisatio noogodoold.
- Raadloog do WIP-iichlijn Hygionischo naatiogolon lij viialo honoiiagischo
kooitson (www.wi.nl vooi algonono adviozon.
- Zio do iichtlijnon van hot Contiun vooi Inloctiozioktonlostiijding (www.
iivn.nl]cil vooi adviozon ovoi do alzondoilijko viialo inloctios.
ReFerentie
- Vissoi LG, ot al. Hoo to handolon lij oon atint not aanwijzingon vooi oon losnottolijko
viialo honoiiagischo kooits? Nod Tijdschi Gonooskd. zooz,qo(qo:z8-8.
zo.6 verdenking severe acute respiratory syndrome
A|gemeen
Do voiwokkoi van SARS is oon in zoo ontdokt hunaan coionaviius,
SARS-CoV. Do goniddoldo inculatiotijd is dagon, vaiiiond van z-o dagon.
Ei is goon lowijs vooi losnottolijkhoid vooidat oi syntonon zijn.
Kooits > 8C, sioiijn, hooldijn, diogo hoost, dysnou on sons diaiioo.
Tyisch is hot alwozig zijn van koolijn ol nousvoikoudhoid.
Loukocyton on dilloiontiatio (lij ;o-o% van do atinton is siako van lynlo-
onio, SARS-socihoko diagnostiok: RT-PCR o nasolaiynxwat, noussoolsol,
sutun on locos, soiologio (innunouoioscontio o acuut on convaloscont
soiun on viialo kwook o nasolaiynxwat, noussoolsol on sutun.
Voizond SARS-voidacht atintonnatoiiaal (o.a. nasolaiynxwat in viiusvoi-
zondnodiun, sutun, soiunnonstoi on locos stoods i.o.n. do dionstdoondo
viioloog van hot Eiasnus MC to Rottoidan (linnon kantooiuion via oo-qoq
on luiton kantooiuion via oo-qozzz.
8e|eid
- Stiikto isolatio diont diioct to woidon ingostold (zio ook WIP-iichtlijn 'Isolatio-
iichtlijnon` on hot ondoidool 'Oogloschoining` uit do WIP-iichtlijn 'Algonono
vooizoigsnaatiogolon`.
- Hot diagon van oogloschoining is in iodoi goval nodig lij handolingon
waailij goliuik woidt gonaakt van voinovolaais, uitzuigaaiatuui, ondo-
scoon ol andoio intoivontios waailij do hulvoilonoi in diioct contact kan
konon not gonloctooido lichaansvochton.
z6o
z6
INFFC1IFS BI} AIDS]IMMUUNGFCOMPROMI11FFRDFN
8ehande|ing
Daai oon atyischo nounonio oon voigolijklaai klinisch loold goolt on vool
vakoi vooikont, is lohandoling in ooisto instantio goiicht o nicio-oiganisnon
dio gowoonlijk not oon atyischo nounonio woidon goassociooid. Voidoi i.o.n.
doskundigo(n.
z. InFecties bi[ aids]immuun gecompromitteerden
z. Pneumocystis-jiroveci-pneumonie
Anamnese
Piogiossiovo dysnou d`olloit, kooits on oon niot-ioductiovo hoost in dagon tot
wokon. Risicolactoion zijn hiv-inloctio not CDq-gotal < zoo x o
o
]l on goliuik
van innuunsuiossiovo nodicatio. Piolylaxo?
Kooits, tachynou, dosatuiatio (lij insanning, oialo candida, noinaal adon-
goiuis.
Bloodgasanalyso (zondoi oxtia O
z
, LDH.
- X-thoiax: synnotiischo intoistitilo alwijkingon vanuit hilus, sons goon
alwijkingon.
- HRCT-thoiax: vlokkoiigo natglasalwijkingon, goon louiavocht.
- Sonsitivitoitsutun laag, dus BAL.
- Diagnoso altijd nicioliologisch lovostigon gozion uitgolioido dilloiontiaal-
diagnoso.
- Cuvc: nicio-oiganisno llijlt i.h.a. dagon aantoonlaai na stait lohandoling.
8e|eid]behande|ing
-
o
kouzo: cotiinoxazol dd zo ng i.v.].o., goduiondo q dagon.
- z
o
kouzo:
- dason dd oo ng .o. lus tiinothoiin dd oo ng .o., goduiondo
z dagon,
- ontanidino dd q ng]kg i.v., goduiondo z dagon,
- clindanycino dd ooo ng .o. lus iinaquino dd o ng .o.,
goduiondo z dagon,
- atovaquono z dd ;o ng .o., innano not voodsol, goduiondo z dagon,
niot lij O
z
< 8 kPa.
z6z
z6
- Bij O
z
< 8 kPa antiliotica i.v. on iodnison toovoogon volgons schona: dag
- z dd qo ng, dag o-o z dd zo ng, dag -q dd zo ng.
- Indion nogolijk innunosuiossiva voinindoion]stakon.
- Socundaiio iolylaxo: cotiinoxazol dd q8o ng .o. ol dason dd oo ng
.o. ol ontanidinovoinovolingon x oi naand oo ng.
websites
- www.swal.nl.
- www.idsocioty.oig (iactico guidolinos ooitunistic inloctions zoo8.
z.z Toxoplusmu-gondii-enceFa|itis
Anamnese
Conlinatio van hooldijn, kooits, voiwaidhoid, nouiologischo uitval on]ol insulton,
n.n. lij hiv not CDq-gotal < o x o
o
]l, ol andoio oinstigo innuunstooinis.
Kooits, localo nouiologischo alwijkingon.
Laloiatoiiun-]aanvullond ondoizook
- Toxolasnasoiologio: alwozighoid van IgG naakt diagnoso zooi onwaai-
schijnlijk, IgM zoldon aantoonlaai.
- CT-hoisonon: (nultiolo haaidon not iingvoinigo aanklouiing na contiast
on oodoon (dilloiontiaaldiagnoso lynloon, TBC, lactoiiool alcos, ciyto-
kokkoso.
- Ovoiwoog hoisonliot lij nogatiovo soiologio ol goon ioactio o lohandoling
na o-q dagon.
8e|eid]behande|ing
- Bowakon lowustzijn, lij gostooid lowustzijn ovoiwoog onano nouiologio.
-
o
kouzo: yiinothanino olaaddosis oo ng, daaina dd o ng .o. on sulla-
diazino q dd ooo ng .o., not lolinozuui dd ng, goduiondo q-o wokon.
- z
o
kouzo: yiinothanino olaaddosis oo ng daaina dd o ng .o. on
clinda nycino dd ooo ng .o., not lolinozuui dd ng, ol atovaquono
z dd ;o ng susonsio not voodsol, goduiondo q-o wokon.
- Coiticostoiodon lij oodoon not nassawoiking, zo koit nogolijk, i.o.n.
nouioloog.
- Socundaiio iolylaxo: cotiinoxazol dd q8o ng not yiinothanino dd
o ng .o. on lolinozuui dd ;, ng.
websites
- www.swal.nl.
z. Cryptococcus neoFormans meningitis]enceFa|itis
Anamnese
Klachton van kooits, hooldijn on lowustzijnsvoiandoiingon. Sons ook
ulnonalo voischijnsolon on huidvoischijnsolon.
Kooits, vaak goon noningoalo iikkoling, localo nouiologischo uitval, huidvoi-
schijnsolon.
- Blood: kwook on ciytokokkonantigoonloaling.
- Liquoi: voihoogdo diuk, kwook on antigoonloaling, colgotal, oiwit on glucoso
vaak noinaal.
- X-thoiax: sons inhltiatiovo alwijkingon.
- CT-hoisonon: noostal niot alwijkond.
8e|eid]behande|ing
- Bowakon lowustzijn, lij gostooid lowustzijn ovoiwoog onano nouiologio.
- Anlotoiicino-B o, ng]kg dd i.v. (na iooldosis! not -ucytosino z ng]kg
q dd i.v. goduiondo q dagon, zondoi ucytosino anlotoiicino-B o,; ng]kg.
Indion liquoi nogatiol o dag q govolgd dooi uconazol dd qoo ng .o. (dag
8oo ng goduiondo q-8 wokon.
- Daaina socundaiio iolylaxo not uconazol dd zoo ng .o.
- Cuvc: toxicitoit: nioiinsulhcintio on hyokalinio lij anlotoiicino-B on
nyol suiossio on nucositis lij -ucytosino. Flucytosinosiogols noton.
- Ontlastondo liquoiunctios lij voihoogdo diuk, sons liquoidiain noodza-
kolijk.
z6q
z6
websites
- www.swal.nl.
z.q Cytomega|ovirus retinitis
Anamnese
Klachton van wazig zion, vlokjos, lichtitson on gozichtsvolduitval, n.n. lij hiv
not CDq-gotal < o x o
o
]l.
Fundoscoio dooi oogaits.
Bij twijlol vooisto oogkanoiunctio dooi oogaits.
8e|eid]behande|ing
- Ganciclovii z dd ng]kg i.v. goduiondo z wokon, daaina iovisio dooi oogaits.
Dosis aanasson lij nioilunctiovoilios.
- Mildo govallon valganciclovii z dd oo ng .o., goduiondo z wokon.
- Hioina ondoihoud not valganciclovii dd oo ng .o.
websites
- www.swal.nl.
z.y Herpes zoster
Anamnese
Eoist iodionalo laso not ijn govolgd dooi kaiaktoiistiok gogiooooido llaasjos
o iodo ondoigiond in doinatoon, sons ook nultidoinaal ol godissoninooid.
Antigoontost, PCR on viiuskwook uit llaasjoslodon.
8e|eid]behande|ing
- Indion unidoinaal valaciclovii dd ooo ng goduiondo ; dagon.
- Indion nultidoinaal, hoioszostoiolthalnicus ol godissoninooid aciclovii
dd o ng]kg i.v. goduiondo nin. o dagon. Dosoiing aanasson aan do nioi-
lunctio.
- Bij voidonking acicloviiiosistontio (lij acicloviiondoihoud loscainot z dd
o ng ]kg i.v.
websites
- www.swal.nl.
- www.idsocioty.oig (dooiklikkon naai iactico guidolinos ooitunistic inloc-
tions zoo8.
z.6 waterpokken]gegenera|iseerde zoster
A|gemeen
Watoiokkon woidt voiooizaakt dooi hot vaiicollazostoiviius. Hot is zooi
losnottolijk. Ovoidiacht voiloot aoiogoon on via diioct contact not do inhoud
van do llaasjos. Do losnottolijko oiiodo loot van z dagon vooi tot ; dagon
na hot voischijnon van do llaasjos, ol tot dozo zijn ingodioogd. Do inculatio-
oiiodo vaiiooit van o-z dagon. In landon not oon gonatigd klinaat hollon
nagonoog allo volwassonon watoiokkon dooigonaakt. In do (sultioon is dit
niot hot goval. Poisonon dio watoiokkon o latoio looltijd dooinakon, hollon
oon voihoogd iisico o oon oinstig loloo not o.a. oon vaiicollanounonio on
noningo-oncolalitis. Ook oisonon not oon aangoloion ol voiwoivon innuun-
stooinis hollon oon voihoogd iisico o conlicatios (status na oigaantianslan-
tatio, loukonio, nalignitoit, chono- on iadiothoiaio, hiv.
Anamnese
Contact not watoiokkon? Watoiokkon dooigonaakt? Kooits not giioachtig
loold on ontstaan van joukondo lultjos on llaasjos.
Bultjos on llaasjos van voischillondo stadia.
Antigoontost, PCR ol kwook uit llaasjoslodon.
z66
z6)
8e|eid]behande|ing
- Alloon lohandoling lij voihoogdo kans o oinstigo inloctios: asgoloionon,
zwangoion, oisonon not oon voiwoivon ol aangoloion innuunstooinis,
volwassonon in oon slochto gozondhoidstoostand, on lij conlicatios zoals
vaiicollanounonio.
- Aciclovii dd o ng]kg i.v. ton ninsto o dagon, in nildo govallon valaci-
clovii dd ooo ng .o.
- Contact- on iosiiatoiio isolatio.
- Bohandoling lij oinstigo inloctios not vaiicollazostoiinnunoglolulino is
nooit zinvol gollokon.
- Poisonon uit do gonoondo iisicogiooon dio contact hollon gohad not oon
atint not watoiokkon konon, indion zij goon watoiokkon hollon dooi-
gonaakt on]ol goon aantoonlaio antistollon hollon, wol in aannoiking vooi
iolylaxo not vaiicollazostoiinnunoglolulino, zio LCI-iichtlijn ol ovoiwoog
aciclovii i.o.n. viioloog.
website
- www.iivn.nl]cil]inloctioziokton.
z. Maze|en
A|gemeen
Mazolon woidt voiooizaakt dooi hot nazolonviius. Hot is zooi losnottolijk.
Ovoidiacht voiloot aoiogoon on via diioct contact. Do losnottolijko oiiodo
loot van z dagon vooi do iodionalo voischijnsolon tot q dagon na hot login
van hot oxanthoon. Do inculatiooiiodo lodiaagt 8-q dagon. Volwassonon
on nonson not oon aangoloion ol voiwoivon innuunstooinis hollon oon
voihoogdo kans o oon oinstig loloo not o.a. oon nounonio on oncolalitis
ovt. dooi oon lactoiilo suoiinloctio. Sinds ;o is nazolon ogononon in hot
Rijksvaccinatioiogianna. Do noosto volwassonon goloion vooi ; hollon
nazolon dooigonaakt.
Anamnese
Contact not nazolon? Mazolon dooigonaakt? Govaccinooid? Plotsoling ontstaan
van nalaiso, hogo kooits, koolijn, conjunctivitis on hooston. Na -; dagon
ontstaat oon gogonoialisooid giolvlokkig oxanthoon dat logint o hot hoold on
zich voivolgons voisioidt naai ion on oxtionitoiton.
Kolikso vlokjos (witto vlokjos nondslijnvlios in conlinatio not giolvlokkig
oxanthoon.
IgM- on IgG-antistollon in soiun.
8e|eid]behande|ing
- Slochts syntonatischo lohandoling.
- Cuvc: lactoiilo suoiinloctio.
- Contact- on iosiiatoiio isolatio.
- Innunostatuscontacton achtoihalon: dooigonaakt ol govaccinooid? Zo niot,
dan vaccinatio ol (lij zooi gioto uitzondoiing innunoglolulino: lij kindoion
< o naandon not oon niot-innuno noodoi: zio LCI-iichtlijn.
website
- www.iivn.nl]cil]inloctioziokton.
z.8 Sepsis bi[ hiv-genFecteerden
A|gemeen
Houd naast do goliuikolijko voiwokkois van sosis iokoning not: S. uurcus,
Su|ncnc||u s. on Pscudcncnus ucrugincsu lij lokondo kolonisatio ol ooidoio
onanos.
8e|eid]behande|ing
- Hot antilioticaloloid lij sosis volstaat, indion nogolijkhoid van Pscudcncnus
ucrugincsu dan coltazidin dd g i.v. als giannogatiovo dokking.
- Zio voidoi ..
z.g s1ubercu|ose
Zio .q.
z6
NFUROLOGIF
zz. Neuro|ogie
zz. A|gemeen
Als godacht woidt aan oon soodoisondo nouiologischo aandooning is hot van
gioot lolang zo soodig nogolijk do nouioloog in consult to iooon zodat snol
doskundig nouiologisch ondoizook woidt voiiicht on adoquato lohandoling
woidt ingostold. Ol do nouioloog voivolgons do lohandoling ovoinoont, zal
al hankolijk zijn van do lijkonondo]ondoiliggondo ziokto(s van do atint on
logistioko lactoion. Dit zal stoods oi goval nooton woidon lokokon on in good
ovoilog nooton golouion.
zz.z EMv-score
Zio hooldstuk o.
zz. Acute bacterie|e meningitis
A|gemeen
Mon ondoischoidt oon acuto (< zq uui syntonon on sulacuto (-; dagon io-
sontatio. Moost vooikonondo voiwokkois zijn N. ncningitis on S. pncuncniuc.
Vuistiogols: . Donkt u aan noningitis, consultooi dan onniddollijk do nouioloog
vooi hul lij diagnostiok on lohandoling. z. Antiliotica dionon z.s.n. na linnon-
konst to zijn toogodiond, togolijk not ol koit vooialgogaan dooi doxanothason,
o ng i.v. (alvast doxanothason govon als antiliotica woidon klaaigonaakt.
Anamnese
Hoo lang on wolko klachton? Risicolactoion (lv. innuunstooinis, liquoidiain,
liquoilok otc.? Andoion ziok?
Bowustzijn (glasgow-conaschaal on andoio vitalo aianotois. Moningoalo iik-
koling (kan ontliokon lij dio godaald lowustzijn? Huidalwijkingon (otochin]
uiuia wijzon o noningokokkon? Voidoi nouiologisch ondoizook vooial goiicht
z)o
z)
NFUROLOGIF
o latoialisatiovoischijnsolon (nouioloog. Ovoiwoog oon consult lij KNO-aits
vooi ondoizook naai do locus van inloctio, als oi klachton zijn (ooiijn ol als do
anannoso duidt o o oon sinusitis ol otitis nodia.
- Blood: BSE, Hl, loukocyton, dilloiontiatio, tionlocyton, Na, K, cioatinino,
glucoso, lovoionzynon, PTT, APTT.
- Bloodkwokon (z sotjos.
- Liquoi woidt ingostuuid naai lactoiiologio (cito gian on kwook, zo nodig
Ziohl-Noolson on chonio (oiwit, glucoso, collon, loukocytondilloiontiatio
(lynlocyton ol gianulocyton?.
- Huidliot (doinatoloog vooi gian on kwook, kwokon van sotischo loci.
I.s.n. nouioloog voidoio diagnostiok on loloid (soodlunlaalunctio, ovt.
CT-scan. In iodoi goval ooist oon CT-scan lij ailoodoon, localo uitval ol godaald
lowustzijn waaidooi do nouiologischo loooidoling nindoi lotiouwlaai is. Bij
alcos, inlaict ol llooding (vooial in hot coiolollun kan dooi oon lunlaalunctio
inklonning otiodon. Als do atint oig ziok is, noot do lohandoling not antili-
otica niot woidon uitgostold tot na do CT-scan on do lunlalo unctio. Woliswaai
kan hioidooi do nicioliologischo diagnostiok woidon voistooid, naai dat woogt
niot o togon hot vooidool van oon onniddollijk ingostoldo lohandoling.
8e|eid]behande|ing
- Bij acuto iosontatio, godaald lowustzijn on]ol voidonking noningokokkon-
inloctio noot na alnano van do lloodkwokon, liquoi on ovt. huidkwook zo
soodig nogolijk, on in iodoi goval linnon n uui na linnonkonst, not anti-
liotica woidon gostait. Bij andoio iosontatios kan o hot iosultaat van hot
cito gianioaiaat van do liquoi woidon gowacht. Als oi ooist oon CT-scan
on oon lunlaalunctio noot woidon voiiicht, lovoit dat -, uui voitiaging
on dat is in sonnigo govallon oon onaccotalol uitstol.
- Zo nogolijk ovoilaatsing naai nouiologio.
- Antiliotica volgons SWAB (zio www.swal.nl ol lokaal vigoiond loloid: stait
diioct not doxanothason q dd o ng i.v. vooi q dagon:
- Patint < o]oo jaai zondoi iisicolactoion: coltiiaxon zooo ng z dd, ol
colotaxin zooo ng q-o dd i.v., ol onicillino z niljoon EH o dd i.v., ol
anoxicillino zooo ng o dd i.v.
- Patint > o]oo jaai ol on]ol iisicolactoion voooi voinindoido alwooi
(waaiondoi zwangoischa, dialotos nollitus, noutioonio otc.: coltiiaxon
zooo ng z dd ol colotaxin zooo ng q-o dd i.v. on anoxicillino zooo ng
o dd i.v.
- Voivolg vitalo aianotois, glasgow-conaschaal.
- Bohandol sotischo conlicatios]shock otc. conloin ..
- Cuvc: oon atint not (voidonking o noningokokkonziokto woidt goduiondo
zq uui gosolooid.
- Aangiltolicht, aits ol niciolioloog noldt lij (voidonking o noningokokkon-
ziokto linnon oon woikdag do iogionalo GGD (GGD Anstoidan: tol. ozo-
.
ReFerenties
- Book D van do, ot al. Clinical loatuios and iognostic lactois in adults with lactoiial
noningitis. N Engl J Mod. zooq,:8q-.
- Gans J do, ot al. Doxanothasono in adults with lactoiial noningitis. N Engl J Mod.
zooz,q;:q-o.
zz.q vira|e enceFa|itis
A|gemeen
Van allo oncolalitidon woidt o% dooi HSV-tyo voiooizaakt. Echtoi, HSV
voiooizaakt o% van allo noitalitoit. Ondanks lohandoling not aciclovii hoolt
HSV-oncolalitis oon zokoio noilitiditoit, lato soquolao on noitalitoit.
vormen
- Viialo oncolalitis lij do innuunconotonto atint: HSV, cytonogaloviius,
ostoin-laiiviius, ialios, adonoviius, lynlocytaii choiiononingitisviius,
nazolon, lol, ailoviiusson, ontoioviiusson.
- Postinloctiouzo oncolalonyolitis: noostal lij kindoion, vooial na luchtwog-
inloctios on nazolon, latonto laso van dagon tot wokon tusson do viialo
inloctio on do nouiologischo syntonon (woidt hioi niot voidoi losiokon.
- Viialo oncolalitis lij do innuungoconionittooido atint: cytonogaloviius,
hiv, JC-viius, HSV, ontoioviius, adonoviius, nazolon.
z)z
z)
NFUROLOGIF
Anamnese
Tyisch loloo: onkolo dagon kooits not hooldijn govolgd dooi iogiossiovo
nouiologischo voischijnsolon (lv. oniust, hallucinatios, lowustzijnsdaling,
insulton, siaakstooinisson, haaidvoischijnsolon. Voidoi van lolang: hiv ol
andoio innuunstooinis? Voiio ioizon? Goloton? Wolk dioi? Andoion ook ziok?
Van tovoion inloctio gohad?
Algonoon intoin (waaiondoi kool, klioion on nouiologisch (waaiondoi lowust-
zijn, oiintatio, noningoalo iikkoling on huidalwijkingon (oxanthoon,
oiythona nigians, hoios lalialis, insoctonloton.
- Blood: Hl, loukocyton, dilloiontiatio, tionlocyton, APTT, PTT, oloktiolyton,
Na, K, Ca, allunino, nioilunctio, cioatinino, glucoso, viiussoiologio (o nl
stolllood, viiuskwook (lully coat, o nl hoaiinollood.
- Ovoiigo viiusdiagnostiok: koolwat, uiino, locos, liquoi (zio voidoi.
- Liquoi: oiwit (T, glucoso (N, collon (N ol T, tyo collon (gianulocyton,
lynlo cyton otc..
I.o.n. nouioloog lunlaalunctio (liquoi instuion vooi collon, oiwit, glucoso,
viiuskwook, PCR o HSV, EEG on MRI (dullolzijdigo tonoialo alwijkingon.
Sons hoisonliot.
8e|eid]behande|ing
- Altijd lohandolon als HSV-oncolalitis (tonzij duidolijko aanwijzingon vooi
andoio voiwokkoi ol athogonoso: aciclovii x o ng]kg i.v.
- Bij voidonking o acicloviiiosistonto HSV (lioquonto lohandolingon vooi
iocidivoiondo hoios: loscainot x oo ng]kg ol z dd o-oo ng]kg i.v.
- Bowaking lowustzijn]vitalo aianotois, voivolgon nouiologisch loold (indion
nogolijk o nouiologischo aldoling.
- Bij iogiossio van klinischo voischijnsolon on nassawoiking o CT-scan:
doxanothason q x o ng i.v.
ReFerenties
- Aiiilas JR, ot al. Cytonogaloviius oncohalitis. Ann Int Mod. o,z:;;.
- Kalan CP, ot al. Cognitivo outcono altoi tioatnont ol acuto hoios sinlox oncohalitis.
Biain Injuiy. ,:.
zz.y Cryptokokkenmeningitis
Zio z..
zz.6 Cerebra|e toxop|asmose
Zio z.z.
zz. Epi|eptisch insu|t (tonisch-k|onischj
(Heterojanamnese
Bokond not oilosio? Anti-oilotica? Wolko? Ondoiliggond lijdon? Inconti-
nontio? Duui van aanval? Wolko voischijnsolon?
Vitalo aianotois? Tongloot? Cuvc: asiiatio. Nouiologisch ondoizook (dooi
nouioloog.
Hl, loukocyton, Na, K, Ca, glucoso, cioatinino, sons anti-oiloticasiogols
(aothook.
Consultooi nouioloog.
8e|eid]behande|ing
- Volgons iichtlijnon van do nouioloog. Do kouzo vooi lohandoling not anti-
oilotica na oon ooisto insult hangt al van ondoiliggondo ooizaak, EEG-uitslag
on do oisoonlijko onstandighodon. Als oon aanval langoi dan onkolo ninuton
duuit, woidt dozo vaak not ng] nin clonazoan (Rivotiil
Q
i.v. ol o ng
diazoan in ioctiolo gocouooid.
- Cuvc: clonazoan (Rivotiil
Q
assooit do lloodhoisonlaiiiio zx zo snol als
diazoan: na o nin al iokconcontiatio in coioliun ( ng clonazoan = o
ng diazoan. Indion toodioning via ioctiolo noodzakolijk is (i.v.-toodioning
onnogolijk dan diazoan govon (goon lonzodiazoinon i.n..
z)q
z)
NFUROLOGIF
ReFerenties
- Fooly M. Diug tioatnont ol oilosy. BMJ. ,8:oo.
- McCuiiy J, ot al. Cuiiont diug tioatnont ol oilosy in adults. Lancot Nouiology.
zooq,:;z-.
zz.8 (Convu|sievej status epi|epticus
A|gemeen
Eon tonisch-klonisch insult waaivan do tonischo on klonischo lason lij olkaai
oon ~ o, uui aanhoudon ol oon soiio insulton (van koito duui dio olkaai
ovolgon zondoi intoiictaal hoistol van lowustzijn. Indion oon gogonoialisooid
tonisch-klonisch insult nin aanhoudt is siako van oon dioigondo status oi-
loticus: loginnon not lohandolon in sanonsiaak not nouioloog.
Moge|i[ke comp|icaties
Hyoxio]adondoiossio, hyoglykonio, lactaatacidoso, hyoikalinio, ialdo-
nyolyso. Moitalitoit van convulsiovo status oiloticus is > o%, snol handolon
is golodon.
Heteroanamnese
Bokond not oilosio? Modicatio goliuikt? Wolko?
Vitalo aianotois: tonoiatuui, asiiatio? Nouiologisch ondoizook (dooi
nouioloog.
Hl, loukocyton, Na, K, Ca, glucoso, cioatinino, CK, lloodgasanalyso, anti-oi-
loticasiogols (aothook.
8e|eid]behande|ing
- Bowakon van vitalo lunctios.
- o nl glucoso qo% ol oo nl glucoso zo%.
- Soodconsult nouioloog vooi diagnostiok]lohandoling]ovoilaatsing (naai
aldoling nouiologio ol IC.
- Moost ganglaio lohandolingsschona:
- Couoion:
o
kouzo clonazoan i.v. ng] nin, dooigaan tot nax. dosis
(o, ng]kg is loioikt ol tot insulton zijn voidwonon.
- Evt. loiazaan q ng]z nin i.v., zo nodig nax. z ng]nin lijsuiton tot
nax. o, ng]kg.
- Togolijkoitijd: lonytono i.v. (Dihantono
Q
, olaaddosis -zo ng]kg (nax.
o ng]nin, ondoihoudsdosoiing -8 ng]kg (dosis halvoion als atint al
lonytono goliuikto.
- Indion convulsiovo status oiloticus na o nin niot ondoi contiolo: naai IC
on intuloion]loadonon, i.v. nidazolan ol ioolol.
- Tonoiatuuivoihoging ioctaal lohandolon not aiacotanol.
- Cuvc: to snollo toodioning van lonytono goolt haitiitnostooinisson, hyo-
tonsio on adondoiossio, tiago assago lloodhoisonlaiiiio, iokconcontiatio
in coioliun na o nin.
ReFerenties
- Dovinsky O. Pationts with ioliactoiy soizuios. N Engl J Mod. ,qo:o.
- Willnoio LJ. Eilosy onoigoncios: tho hist soizuio and status oiloticus. Nouiology.
8,:Sq.
zz.g Subarachnoda|e b|oeding
Heteroanamnese
Acuto hooldijn dio linnon nin zooi hovig is on ton ninsto uui aanhoudt,
ol govolgd dooi lowustzijnsdaling (ovt. iosultoiond in cona. Kan goaaid gaan
not nouiologischo haaidvoischijnsolon. Ook aan donkon lij acuto cona o.c.i.
(Cuvc: diagnoso woidt sons not oinstigo hyoitonsio voiwaid. Eon sulaiach-
nodalo llooding hoolt niot not lowustzijnsdaling ol andoio nouiologischo
uitval goaaid to gaan.
Vitalo aianotois, glasgow-conaschaal, nokstijlhoid (hoolt niot lij dio godaald
lowustzijn, hogo llooddiuk kan govolg zijn van sulaiachnodalo llooding. Nou-
iologisch ondoizook (dooi nouioloog.
Soodconsult nouioloog, in iincio sood-CT-scan. Als lij stoiko voidonking do
CT-scan toch nogatiol is: toch onano o do aldoling nouiologio. Eon lunlaal-
z)6
z))
NFUROLOGIF
unctio diont ninstons o uui na login syntonon laats to vindon aangozion
do lunlalo liquoi koit na do llooding nog goon llood hoolt to lovatton. Angio-
giaho alloon o indicatio.
ReFerentie
- Edlow JA, ot al. Avoiding itlalls in tho diagnosis ol sulaiachnoid honoiihago. N Engl J
Mod. zooo,qz:z.
zz.o 1raumatisch intracraniee| hematoom
vormen
- Acuut sulduiaal honatoon: ontstaat als govolg van oon oinstig coioliaal
tiauna on gaat in do iogol goaaid not oon contusio coiolii. Do atint zal
dooigaans not voischijnsolon van oon contusio linnonkonon (voiwaid on]ol
not oon voilaagd lowustzijn, nouiologischo latoialisatio, uilasynnotiio
ol gaat in do ooisto uion na onano voidoi achtoiuit. CT-scan laat oon oxtia-
coiolialo, intiaduialo, schilvoinigo lloodohoing zion.
- Eiduiaal honatoon: do atint kan not oon holdoi lowustzijn linnon-
konon, naai gaat in do uion na hot tiauna lotsoling achtoiuit. CT-scan
laat oon lonsvoinigo lloodohoing zion dio voischuiving van intiacianilo
stiuctuion kan voiooizakon. Vooits is oi viijwol altijd oon schodolliactuui
zichtlaai.
- Chionisch sulduiaal honatoon: kont vooial lij oudoio nonson vooi.
Goliuik van anticoagulantia iodisonooit hioitoo. Vaak is oi oon onlo-
duidond schodoltiauna gowoost. In do loo van wokon ontwikkolt zich oon
sulduialo lloodohoing dio goloidolijk iogiossiovo klachton kan govon
(hooldijn, aathio, nouiologischo uitval, voiwaidhoid, voilaagd lowust-
zijn. Do alwijking woidt not CT-scan zichtlaai gonaakt on woidt noostal
ooiatiol lohandold.
Zowol hot acuto sulduialo als hot oiduialo honatoon oonlaion zich dooi oon
daling van hot lowustzijn: dat is do iodon dat atinton not oon schodol-]hoison-
tiauna lioquont n.l.v. do glasgow-conaschaal nooton woidon gocontiolooid.
Achtoiuitgang van do scoio noot tot snollo looldvoinondo diagnostiok (CT-scan
loidon. Ooiatiovo lohandoling is dooigaans aangowozon.
Anamnese
Tiauna (hoolt lij oon chionisch sulduiaal honatoon niot to zijn ogotiodon? Stol-
lingsstooinis? Sinds wannooi klachton (hooldijn, liakon otc.? Cuvc: alcoholiston.
Lichame|i[k onderzoek {consult neuroloog)
(Wissolondo lowustzijnsstooinisson? Focalo coiolialo uitvalsvoischijnsolon?
Puillon: asynnotiischo dianotoi ol ongolijko ioactio o licht? Cognitiovo stooi-
nisson? Uitwondigo tokonon van tiauna?
O indicatio van nouioloog looldvoinondo diagnostiok (CT-scan toi lovostiging
van diagnoso.
8e|eid]behande|ing
- Evt. stollingsstooinisson couoion.
- Ovoiwogon nouiochiiuigischo doconiossio (indicatio nouioloog]nouio-
chiiuig.
- Ovoilaatsing naai aldoling nouiologio]nouiochiiuigio.
- Contiolos not GCS nin.
ReFerenties
- Annons AM. Coiolial injuiios and intiacianial honoiihagos as a iosult ol tiauna. Mod
Clin Noith An. o,z:z.
- Maikwaldoi TM. Chionic sulduial honatonas. J Nouiosuig. 8,q:o;.
zz. Cerebrovascu|air accident
Anamnese
Focalo coiolialo uitvalsvoischijnsolon? Wannooi logonnon? Duui syntonon
van lolang i.v.n. indicatio vooi hliinolyso ('dooi to noodlo tino` is aan iognoso
goiolatooid? Hooldijn, liakon (loiton wat nooi vooi llooding. Hait-vaatlijdon?
Antistolling?
Vitalo aianotois]haitiitno, lowustzijn (GCS, nouiologisch ondoizook (consult
nouioloog, soulo caiotidon]hait.
z)8
z)
NFUROLOGIF
Hl, tionlocyton, glucoso, zo nodig lloodgasanalyso.
Dooi nouioloog looldvoinondo diagnostiok, noostal CT-scan. Dilloiontiaal-
diagnoso llooding]inlaict.
8e|eid]behande|ing
Liolst uui na otiodon inlaict, als oi goon contia-indicatios zijn, indicatio
tionlolyso. Bij oon llooding: zo nodig stollingsstooinisson coiiigoion (zio
o.q.
Criteria voor behande|ing met r-tPA van patienten met een herseninFarct
(zie ook www.cbo.n|, richt|i[n 'beroerte'j
- Bohandoling is nogolijk < uui na hot login van do klachton.
- Goon godaald lowustzijn.
- Goon loiooito ol tiauna caitis in do vooialgaando naandon.
- Goon gioto ooiatio in do algoloon q dagon.
- Goon intiacianilo llooding in hot voilodon.
- SBP < 8 nnHg on DBP < o nnHg.
- Goon snollo sontano voilotoiing van do klachton.
- Goon gastio-intostinalo ol uiogonitalo llooding in do algoloon z dagon.
- Goon aitoiiounctio zondoi dat aldiukkon nogolijk is in do algoloon
; dagon.
- Goon oilotisch insult lij ontstaan van do klachton.
- Goon goliuik van OAC.
- Goon goliuik van hoaiino in do algoloon q8 uui.
- Aantal tionlocyton > oo.ooo.
- Goon oinstigo hyo- (< z, nnol]l ol hyoiglykonio (> zz,o nnol]l.
- O do CT-scan goon aanwijzingon vooi oon inlaict not iuintoinnonondo
woiking.
8ehande|ing
- Dosoiing altolaso: totaal o, ng]kg (nax. dosis o ng i.v. in oo nin.
Loading not o,o ng]kg als oon i.v.-lolus ovoi nin, govolgd dooi o,8 ng]kg
als continu inluus(on goduiondo oo nin.
- (LMW-hoaiino as zq uui na tionlolyso staiton.
- Stait not asiiino (ooisto dosis oo ng Ascal
Q
, daaina dd 8 ng.
- Ovoilaatson naai aldoling nouiologio, als loschiklaai stioko unit.
- Bohandoling not nannitol, coiticostoiodon, hyoivontilatio ol lailituiaton
is in iincio niot zinvol.
- I.g.v. hyoitonsio llooddiuk niot ol niot to vool voilagon kans o oxtiaco-
iolialo ischonio. Bohandoling gowonst als SBP > zzo nnHg on]ol DBP
> z nnHg. Stiooltonsio SBP zoo nnHg on]ol DBP o nnHg. Liolst goon
goliuik van snolwoikondo calciunantagoniston (Adalat
Q
vanwogo onvooisol-
laai olloct o do llooddiuk. Goliuik lv. lalotolol -zo ng]uui i.v. ondoi noni-
toiing van llooddiuk on iitno. Zio tovons ..
ReFerenties
- Adans HP. Guidolinos loi tho nanagonont ol ationts with ischonic stioko. Stioko.
zoo,q:oo-8.
- Richtlijn Diagnostiok, lohandoling on zoig vooi atinton not oon loiooito. Nodoilandso
Voioniging vooi Nouiologio, zoo8.
zz.z Dreigende dwars|aesie bi[ onco|ogische patient
A|gemeen
Moostal is siako van oon naai hot woivolkanaal dooigiooiondo lotnotastaso in
oon woivollichaan ol oon oiduialo notastaso, sons lotiolt hot aiavoitolialo
notastason dio via do intoivoitolialo loianina hot woivolkanaal ingiooion. Do
coniossio is noostal (;o% o thoiacaal nivoau. Do kans o hoistol lij vollodigo
uitval is goiing, toiwijl lij aitilo uitval nolilitoit lohoudon kan llijvon nits
o tijd woidt ingogioon.
Anamnese
Bokond not (gonotastasooido tunoi? Rugijn (o%? Kiachtsvoilios?
Govoolsstooinis son? Radiculaiio iikkolings-]uitvalsvoischijnsolon? Mictio-]
dolocatiostooinisson? Hoo lang lostaand? Roods lostiaalt?
Lichame|i[k onderzoek {spoedconsult neuroloog)
M.n. nouiologisch goiicht o lovongonoondo syntonon.
- X-woivolkolon (z iichtingon.
- O indicatio van nouioloog aanvullondo looldvoining, noostal MRI.
z8o
z8
DIvFRSF
8e|eid]behande|ing
- Ovoilog not nouioloog]oncoloog]iadioloog]oithoood]nouiochiiuig: nog iots
doon on zo ja iadiothoiaio ol chiiuigio?
- Radiothoiaio o dozolldo dag i.o.n. oncoloog]iadioloog.
- (Acuto chiiuigio o loaaldo indicatios, lv. notastason in goliod dat niot
(nooi kan woidon lostiaald, oinstigo instalilitoit van do woivolkolon,
< zq uui conloto dwaislaosio.
- Chonothoiaio, al hankolijk van aaid, uitlioiding on laso van tunoi.
- 'Platto` lodiust tot zokoi is dat woivolkolon staliol is.
- o ng doxanothason i.v. govolgd dooi dd q ng (na q dagon voinindoion
volgons schona nouioloog.
- Adoquato ijnlostiijding.
ReFerenties
- Aliahan JL. Managonont ol ain and sinal coid coniossion in ationts with advancod
cancoi. ACP-ASIM End-ol-lilo consonsus anol. Ann Int Mod. ,:;.
- Byino TN. Sinal coid coniossion lion oiduial notastasis. N Engl J Mod.
z,z;:oq.
z. Diverse
z. Ziekenhuishygiene
websites
- www.nvvn.nl (Nodoilandso Voioniging vooi Micioliologio
- www.wi.nl (Woikgioo Inloctio Piovontio
- www.swal.nl (Stichting Woikgioo Antilioticaloloid
- www.clo.nl (Kwalitoitsinstituut vooi do Gozondhoidszoig CBO
ziokton] RIVM
z.+.+ Metb|c|ll|ne-res|stente Stapbylococcus aureus-dragerscbap
AIgemeen
Hot MRSA-diagoischa is goon ziokto o zich on is vooi gozondo nonson in
iincio niot govaailijk. Do osoiing on lostiijding van MRSA-diagoischa is
oio goiicht do voisioiding van dozo lactoiio naai kwotslaio atinton in hot
ziokonhuis to vooikonon. In do noosto ziokonhuizon lostaat oon lokaal iotocol
golasooid o do aanlovolingon van do WIP (www.wi.nl.
I.h.a. woidon atinton in q iisicocatogoiion ingodoold (lowozon MRSA, hoog
iisico, natig voihoogd iisico on goon voihoogd iisico. Raadloog hot lokalo
MRSA-iotocol vooi do oxacto indoling van atinton, aangozion dat in olk zio-
konhuis andois is. Ei kunnon ook voischillon zijn tusson hot lokalo iotocol on
do aanlovolingon van do WIP. Volg altijd hot lokalo MRSA-loloid on ovoilog zo
nodig not do ziokonhuishyginist.
Hioiondoi volgt oon glolaal advios waaivan goliuik kan woidon gonaakt totdat
hot lokalo iotocol loschiklaai is.
BeIeid
- Bij atinton not lowozon MRSA-kolonisatio ol hoog iisico:
- invontaiisatiokwokon,
- stiikto isolatio,
z8z
z8
DIvFRSF
- diagon van oon chiiuigisch nondnousnaskoi, oon nuts on loschoinondo
kloding (jas
- contactlijst.
- Bij atinton not oon natig voihoogd iisico:
- invontaiisatiokwokon,
- toiughoudondhoid t.a.v. ovoilaatsing, ondoizook on lohandoling. Do nood-
zakolijko lohandoling van do atint noot altijd gowaailoigd llijvon.
- Bij atinton zondoi voihoogd iisico: goon naatiogolon.
z.+.z |solat|ebele|d
Indion oon ziokto ol voiwokkoi niot woidt gonoond, is oi goon isolatio noodza-
kolijk (zio talol z..z.
1ABFL z..z ISOLA1IFBFLFID
Ziekte]verwekker 1ype iso|atie Duur iso|atie
Abces, gedraineerd Geen oF contact {A) 1ot stop pusdrainage
Agranulocytose]granulo-
cytopenie
Beschermend volgens lokaal protocol
Antibiotica-geassocieerde
colitis
Contact 1ot einde diarree
BoF Druppel 1ot dagen na begin
zwelling
Brandwonden Beschermend universeel AFhankelijk van beloop
BuiktyFus Geen oF contact {F) 1ot einde diarree
Burkholderia cepacia Druppel 1ot klinisch herstel
Canpylobacter spp. Geen oF contact {F) 1ot einde diarree
Cellulitis en erysipelas Geen oF contact {A) 1ot stop pusdrainage oF
> zq uur behandeling
Cholera Geen oF contact {F) 1ot einde diarree
Clostridium diFFcile Contact {G) Zie vIP-richtlijn
Conjunctivitis met ade-
novirus
Contact 1ot genezing
Coxsackievirus Geen oF contact {F) 1ot genezing
Croup Druppel 1ot genezing
Cryptosporidiosis Geen oF contact {F) 1ot einde diarree
Diarree van onbekende
oorzaak
Geen oF contact {F) 1ot einde diarree
DiFterie:
- Luchtwegen
- Huid
- Druppel
- Contact
1ot einde AB-therapie en
negatieve kweken
Sb|gella dysenterie Geen oF contact 1ot einde diarree
Fbolakoorts Strikt 1ot einde opname
Fchovirus Geen oF contact {F) 1ot genezing
Fmpyeem, gedraineerd Geen oF contact {A) 1ot einde drainage
FnceFalitis, acuut Geen oF contact {F) 1ot genezing
Fnteritis Geen oF contact {F) 1ot einde diarree
Enterococcus jaec|un en
jaecal|s {ARF en vRF)
Contact {}) Zie BRMO-richtlijn
Fnterocolitis, Clostr|d|un
d|jpc|le
Contact {G) 1ot einde diarree
Fnterovirussen Geen oF contact {F) 1ot genezing
Fpiglottitis Druppel 1ot genezing
Frythema inFectiosum
{
e
ziekte)
Druppel 1ot week na begin
symptomen
FHFC Geen oF contact {F) 1ot einde diarree
Fasciitis necroticans Contact 1ot genezing
Gastro-enteritis Geen oF contact {B) 1ot einde diarree
Giardiasis Geen oF contact {F) 1ot einde diaree
Gordelroos Strikt 1ot indrogen alle blaasjes
Handvoetmondziekte Geen oF contact {F) 1ot genezing
Hepatitis:
- Acuut viraal, nog
onbekend
- A en F
- B, C, D en G
- Geen oF contact {F)
- Geen oF contact {F)
- Geen
- AFhankelijk van
diagnose
- 1ot week na begin
geelzucht
-
z8q
z8
DIvFRSF
Herpes simplex:
- FnceFalitis
- Neonataal
- Gedissimineerd
- Mucocutaan, primair
oF ernstig
- Mucocutaan, recidive-
rend
- Geen
- Contact
- Contact
- Contact
- Geen
Indien gendiceerd: tot
korstvorming
Hiv-positieve patient met
hoesten
Aerogeen 1ot 1BC is uitgesloten
Herpes zoster Strikt 1ot indrogen laatste
blaasjes
Impetigo Geen oF contact {A) 1ot genezing
InFuenza {A oF B) Druppel 1ot genezing
Iinkhoest Druppel 1ot weken na eerste
maniFestatie oF tot dagen
na start behandeling
Lassakoorts Strikt {I) 1ot einde opname
Luizen Contact 1ot ontluizing
Marburgkoorts Strikt {I) 1ot einde opname
Mazelen Aerogeen 1ot ) dagen na ontstaan
exantheem
Meningitis:
- {Nog) onbekende
verwekker
- Meningokok
- Pneumokok
- Henopb|lus |njuenzae B
- Escber|cb|a col|
- Mycobacter|un tuber-
culos|s
- virus
- Druppel
- Druppel
- Geen
- Druppel
- Geen
- Geen
- Geen
Indien druppel: tot zq uur
Meningokokkenpneu-
monie
Druppel 1ot zq uur na start behan-
deling
Meningokokkemie Druppel 1ot zq uur na start behan-
deling
Meningo-enceFalitis Geen oF contact {F) 1ot genezing
MRSA Strikt {I) Zie vIP- oF lokale richtlijn
Multiresistente bacterien verschillend Overleg met medische
microbiologie]ziekenhuis-
hygiene
Para-inFuenza Geen oF druppel {C) 1ot genezing
Parvovirus B Druppel 1ot week na begin
symptomen
Pediculosis Contact 1ot ontluizing
Pertussis Druppel 1ot weken na eerste
maniFestatie oF tot dagen
Pest:
- Bubonen
- Longpest
- Geen
- Druppel
1ot negatieve kweken
Pneumonie:
- Adenovirus
- Burkbolder|a cepac|a
- Meningokokken
- Streptokokken groep A
- Contact en druppel
- Druppel
- Druppel
- Geen oF druppel {C)
- 1ot klinisch herstel
- 1ot klinisch herstel
- 1ot zq uur na start
behandeling
- 1ot zq uur na start
behandeling
Pseudomembraneuze
colitis
Contact {G) Zie vIP-richtlijn
RS-virusinFectie Contact en druppel {B, C) 1ot klinisch herstel
Rode hond:
- Niet-congenitaal
- Congenitaal
- Druppel
- Contact
- 1ot ) dagen na
ontstaan exantheem
- 1ot ontslag oF
negatieve kweek
Roodvonk Druppel 1ot zq uur na start behan-
deling
RotavirusinFectie Geen oF contact {B) 1ot einde diarree
Rubella:
- Niet-congenitaal
- Congenitaal
- Druppel
- Contact
- 1ot ) dagen na
ontstaan exantheem
- 1ot ontslag oF
negatieve kweek
Salmonellosen Geen oF contact {F) 1ot einde diarree
z86
z8)
DIvFRSF
SARS Strikt 1ot klinisch herstel
Scabies Contact {L) Zie richtlijn 'Scabies'
Scabies crustosa Strikt {L) Zie richtlijn 'Scabies'
Shigellosis Geen oF contact {F) 1ot einde diarree
Streptokokkengroep A]
Streptococcus pyogenes:
- Huid
- Fndometritis
- Faryngitis]tonsillitis
- Pneumonie
- Roodvonk
- Geen oF contact {A)
- Geen
- Druppel
Indien isolatie dan tot zq
uur na start behandeling
1BC:
- Open
- verdenking open 1BC
- Andere vormen
Aerogeen
Aerogeen
Geen
Zie vIP-richtlijn 'Preventie
van besmetting met 1BC
in ziekenhuizen'
varicella Strikt 1ot laatste blaasjes zijn
ingedroogd
vaterpokken Strikt 1ot laatste blaasjes zijn
ingedroogd
vondinFecties Geen oF contact {A) 1ot genezing
ersinia enterocolitica Geen oF contact {F) 1ot einde diaree
Bron. v|P-r|cbtl|jn '|nd|cat|es |oor |solat|e'.
(/) |nd|en |eel pus dra|neert, uond n|et goed aj te dekken |s oj |erband doorlekt. contact|solat|e.
(B) B|j k|nderen < 6 jaar. contact|solat|e.
(C) B|j k|nderen < 6 jaar. druppel|solat|e.
(E) Un||ersele |solat|e. conb|nat|e |an bescbernende |solat|e net n |an de |ornen |an bro-
n|solat|e.
(|) B|j |ncont|nent|e |oor jeces oj onbyg|en|scb gedrag, oj |nd|en bet een k|nd < 6 jaar betrejt.
contact|solat|e.
(G) Z|e v|P-r|cbtl|jn '|nject|epre|ent|e|e naatregelen b|j Clostr|d|un d|jpc|le'.
(|) Z|e v|P-r|cbtl|jn 'Hyg|ene b|j ||rale benorrag|scbe koortsen'.
(j) Z|e v|P-r|cbtl|jn 'Maatregelen tegen o|erdracbt |an b|jzonder res|stente n|cro-organ|snen'.
(k) Z|e v|P-r|cbtl|jn 'MRS/'.
(|) Z|e v|P-r|cbtl|jn 'Scab|es'.
z.+. Pr|kacc|denten
AIgemeen
Bijna olk ziokonhuis hoolt oon oigon iotocol n.l.t. iikaccidonton. Indion dozo
niot vooihandon is, dan kan ondoistaand staonlan oon loidiaad zijn.
Bij iikaccidonton kunnon HBV, HCV on hiv woidon ovoigodiagon. Ol oon
iikaccidont loidt tot oon inloctio is al hankolijk van do aaid van hot accidont, do
soiostatus van do lion on do vaccinatiostatus van hot slachtolloi. Dit staonlan
voint hioilij oon loidiaad. Ovoilog not achtoiwacht on vul indion aanwozig
hot iogistiatioloinulioi in. Voiwijs tijdons kantooitijdon oisonool naai ARBO-
dionst on ovoiigon naai GGD.
- Sta o: onniddollijk actio ondoinonon. Laat do wond good dooilloodon, sool
hot uit on dosinloctooi not alcohol ol chooihoxidino.
- Sta : loooidolon van do aaid van hot accidont. Viaag na wat oi iocios is
golouid on insoctooi do voiwonding. Boooidool ol oi siako is van goon, laag
ol hoog iisico o ovoidiacht. Uitgangsunt is do aaid van hot accidont on hot
lloodvoluno dat woidt ovoigodiagon. Zio vooi nauwkouiigo loschiijving do
RIVM-wolsito. Bij oon laagiisicoaccidont zijn alloon naatiogolon nodig togon
HBV on lij oon hoogiisicoaccidont togon HBV, HCV on hiv.
- Sta z: loooidolon van do HBV-innuunstatus van hot slachtolloi. Als hot
slachtolloi succosvol is govaccinooid (titoi ooit >o EH]l ol oon HBV hoolt
dooigonaakt, dan zijn goon voidoio HBV-naatiogolon nodig.
- Sta : achtoihalon van do soiostatus van do lion. Boaal in hot goval van
oon hoogiisicoaccidont HBsAg (linnon zq uui, anti-HCV on -hiv (linnon
z uui. Bij oon laagiisicoaccidont volstaat HBsAg. Indion lion niot loschik-
laai is, inschatting nakon o lasis van oidoniologischo gogovons (zio talol
z...
- Sta q: naatiogolon nonon t.a.v. HBV. Dion lij oon hoogiisicoaccidont
on (hoog iisico o oon HBsAg-ositiovo lion linnon zq uui oo EH i.n.
HBV innuunglolulino too. Bij zowol hoog- als laagiisicoaccidonton diont
in olk goval zo soodig nogolijk not HBV-vaccinatio, volgons schona o--o
naandon, to woidon gostait. (Dozo naatiogolon goldon dus alloon vooi
voiwondon dio niot togon hoatitis-B dooi vaccinatio ol dooigonaakto inloctio
zijn loschoind, zio sta z.
- Sta : naatiogolon nonon t.a.v. HCV. Bij oon hoogiisicoaccidont woidt lij
slachtolloi na naand on na naandon HCV RNA loaald. Bij oon laagiisi-
coaccidont zijn goon naatiogolon nodig.
- Sta o: naatiogolon nonon t.a.v. hiv. Bij oon hoogiisicoaccidont on (hoog iisico
o oon hiv-ositiovo lion woidt PEP goadvisooid. Dozo diont linnon z uui tot
nax. ;z uui na hot incidont to woidon gostait (conlivii z dd tallot in conli-
natio not loinavii]iitonavii z dd z tallotton ol atazanavii dd z casulos. Bij
oon hoogiisicoaccidont on oon laag iisico o soioositivitoit woidt in iincio
z88
z8
DIvFRSF
oon nogatiovo indicatio vooi PEP losiokon. In loido govallon woidt na on
o naandon anti-hiv loaald. Bij oon laagiisicoaccidont zijn goon naatiogolon
nodig. Volg lokaal iotocol ol ovoilog not hiv-lohandolcontiun.
- Sta ;: alnonon van oon nulsoiun lij hot slachtolloi. Indion oi lij hot slacht-
olloi viiologischo nacontiolo laatsvindt, dan woidt diioct na hot accidont oon
nulsoiun algononon. Zoig dan vooi oon voivolgalsiaak lij olikliniok ol
ARBO-dionst.
- Sta 8: vooilichting on iovontio van voidoio voisioiding. Gool lij hoog-
iisicoaccidonton adviozon toi vooikoning van voidoio voisioiding van HBV]
hiv.
1ABFL z.. FPIDFMIOLOGISCHF GFGFvFNS
Hoogrisicogroepen H8v HCv Hiv
Dialysepatienten + +
HemoFliepatienten + + {+)
Geestelijk gehandicapten in instituten +
Personen aFkomstig uit niet-vesterse
landen
+
Personen aFkomstig uit Fgypte + +
Personen aFkomstig uit sub-Sahara
AFrika
+ +
I.v.-drugsgebruikers + + +
Mannen die sex hebben met mannen + +
Prostituees + +
ReFerenties
- www.iivn.nl (cil]iolossionals]iichtlijnon]diaailookon.
- www.nval.oig (iichtlijn 'Antiiotioviialo thoiaio`.
z.z De|ier
Anamnese
Is dooi gohougonstooinis vaak onlotiouwlaai. Hotoioanannoso is van gioot
lolang: vaak acuut login van syntonon, aanwijzigingon vooi kooitsondo ziokto,
diuiotica, (niouwo nodicatio (staiton]stoon, oiiodon van dohydiatio (diaiioo.
Symptomen
- Fluctuoiond loloo van hot loold.
- Wissolond lowustzijn.
- Aandachts- on concontiatiostooinis.
- Cognitiovo stooinisson (andois dan ioods lostaando.
Oorzaken
Do aanloiding is altijd oon sonatischo ziokto ('hoisonlalon`, naai hot ontstaan
van oon doliiiun woidt nultilactoiiool loaald:
- Piodisonoiondo lactoion: CVA, lostaando donontio, sychischo ziokto, son-
soiischo stooinis (oinstigo gohooi- ol visusklachton.
- Luxoiondo lactoion: inloctio, notalolo- on oloktiolytstooinis, (lijwoiking
nodicatio, longonlolio, (stil nyocaidinlaict, uiinoiotontio van do llaas,
(niouw CVA, gastio-intostinalo llooding, godokto naag-dainoiloiatio,
ialdonyolyso. Zoldzaan: MNS ol soiotonoigsyndioon.
Syntonon inloctio ol sosis, llaasdoning.
O indicatio: laagdionoligo lloodkwokon, uiinosodinont]kwook.
8e|eid
- Bohandolon van do ooizaak van hot doliiiun.
- Bohandolon van do syntonon (zio talol z.z:
- nodicanontous,
- hoistol dag-on-nachtiitno,
- nodihcoion ongovingslactoion. Eon iustigo golijknatigo lojogoning woikt
goiuststollond. Oiintatiounton zijn lolangiijk vooi voiwaido nonson.
Zoig vooi visus- on gohooihulniddolon linnon handloioik, tijds- on datu-
naanduiding, hoikonlaio oljocton uit do thuisongoving, otc.
8ehande|ing
- Halooiidol (Haldol
Q
is ooisto kouzo lij do lohandoling van (do noosto
govallon van oon doliiiun lij sonatisch zioko atinton, lohalvo vooi
doliianto atinton not oon hyokinotisch iigido syndioon (lv. do ziokto
van Paikinson.
zo
z
DIvFRSF
- Bij oudoio atinton on lij atinton not oon donontio is hot advios not do
laagsto dosoiing halooiidol to staiton. Do niouwo, atyischo antisychotica
kunnon als altoinatiol vooi halooiidol woidon ovoiwogon.
- Bijwoikingon van halooiidol zijn: oxtiayianidalo voischijnsolon (aikin-
sonisno, akathisio (lowogingsoniust on acuto dystonio, hyoithoinio on
MNS, lionchialo hyoisociotio on vooial in hogo dosoiingon oon voilonging van
hot QTc-intoival not toisado dos oints, vontiiculaiio tachycaidio on aiitnio.
- Contiolooi dagolijks o oxtiayianidalo lijwoikingon on woos loducht o
uiinoiotontio van do llaas on]ol olstiatio.
- Cavo: slikstooinisson, asiiatio on andoio nadoligo ollocton sodatiovo
co nodicatio.
ReFerentie
- Richtlijnconnissio doliiiun van do Connissio Kwalitoitszoig van do Nodoilandso Voi-
oniging vooi Psychiatiio, i.s.n. do Nodoilandso Voioniging vooi Klinischo Goiiatiio.
Richtlijn Doliiiun. zoo.
z. AnaFy|actische reactie
Anamnese
- Binnon zooi koito tijd: jouk, voistoto nous, hooston, dysnou, nissolijkhoid,
liakon, luikkianon, diaiioo. Sons: aiosthosion, convulsios, cona.
- Uitlokkond nonont: vooding (lv. vis, scholdioion, noton, insoctonloot,
nodicatio, i.v.-intgoncontiast, toodioning van lasna]lloodioducton (cuvc:
lij IgA-dohcintio, ioxistonto alloigio (lv. ollon. Ook viagon naai auto-
nodicatio (NSAID`s otc..
Huidalwijkingon: oiythoon, gogonoialisooid uiticaiia, angio-oodoon, conjunc-
tivalo injoctio. Bij oinstigo hyotonsio kan llookhoid on cyanoso otiodon. Do
oxtiono vasodilatatio loidt tot hyotonsio (SBP < o- nnHg on tachycaidio.
Do caillaiio oinoalilitoit kan stoik zijn toogononon, loidond tot intiavas-
culaiio ondoivulling. Tachynoo. Cuvc: lij ondoizook van do longon insiiatoiio
stiidoi on lionchosasno.
Bloodgasanalyso, Na, K, cioatinino, Hl, loukocyton, dilloiontiatio. Tiytaso, his-
taninonotalolioton.
Bij hyoxonio ol iosiiatoiio iollonon: X-thoiax.
8e|eid]behande|ing {zie Fguur z.)
- Bij laiyngosasno ol iosiiatoiio insulhcintio: intulatio.
1ABFL z.z MFDICAMFN1FUS BFHANDFLINGSALGORI1MF
Ernst de|irium]speciheke
omstandigheden
Dosering ha|operido| per
zq uur
(niet bi[ parkinsonismej
Comedicatie
Licht delirium
{= onrust 's avonds)
Begin op vaste tijden op
dag met
6.oo uur: o, mg en
zo.oo uur: o, mg
Om zo.oo uur temazepam
o mg, zo nodig nog
eenmaal herhalen {oraal
oF rectaal)
Matig ernstig delirium
{= onrust 's middags en
's avonds)
z.oo uur: o, mg, 6.oo
uur: o, mg en zo.oo uur:
o, mg {evt. haloperidol-
dosering verdubbelen op
dag z, oF indien leeFtijd
< 6 jaar)
Om zo.oo uur temazepam
o mg, zo nodig nog
eenmaal herhalen {oraal
oF rectaal)
Frnstig delirium
{= gehele dag onrustig oF
hevige motorische onrust,
verwijdert inFuus etc.)
z, mg i.m. oF i.v., -z dd
herhalen en geriatrisch
consulent oF verpleegkun-
dige inschakelen,
Familie laten voorlichten
{Folder)
Bij onvoldoende sedatie
kan lorazepam {oraal, i.m.
oF i.v.) o, mg per keer tot
z mg dd worden bijge-
geven, lieFst ook op vaste
tijden
Delirium met extreme
angst en onrust, acuut
interFererend met de
medische behandeling
Overdag: consulent direct
inschakelen
's Nachts: mg halope-
ridol i.v., totdat verbetering
optreedt ieder uur z, mg
herhalen tot max. zo mg dd
Bij onvoldoende sedatie
kan lorazepam {oraal,
i.m. oF i.v.) o, mg tot z
mg dd {temesta) worden
bijgegeven
Bij verbetering: dosering
in dagen verminderen en
stoppen
Bij onvoldoende ver-
betering op dag z oF bij
verslechtering
Consulent in schakelen In principe geen andere
medicatie dan genoemd,
tenzij na overleg met
consulent
zz
z
DIvFRSF
- Bij voilaagdo llooddiuk: adionalino o,- ng i.n. (d.w.z. o,- nl van nl
anul, :ooo, adionalino is altijd ooistokouzonodicatio. Indion na z- x
goon olloct, ovoigaan o i.v.-toodioning: -o nl van o nl anul i.v. (:oooo,
zit in ioaninatiokai. Goduiondo nin i.v. suiton ondoi honodynanischo
lowaking. Als hyotonsio oisistooit, continuo inlusio van noiadionalino
(olossing ng]o nl, stait nl]uui.
- Bij hyotonsio: ton ninsto -z l o,% NaCl.
- Bij lionchosasno]stiidoi: sallutanol voinovolon. Bij onvoldoondo olloct:
adionalino (zio lovon.
- Clonastino (Tavogil
Q
z ng i.v. in z- nin on ovt. Hz-llokkado (ianitidino
o ng i.v.. Do nooiwaaido van Hz-llokkado is ooidoi lij uiticaiia dan analy-
laxio aangotoond.
- Piodnison]di-adioson F z ng i.v. ol doxanothason ng]kg i.v.
- Poisistoiondo hyotonsio: vasoiossoion on consultooi IC-aits.
Cuvc:
- Do ooizaak van do analylactischo ioactio noot woidon uitgozocht on not do
atint woidon losiokon. Bij oinstigo ioactios, lv. dooi insoctonloton, diont do
atint oon adionalinosuit vooi s.c.-toodioning (lv. EiPon
Q
lij zich to diagon
on diont voiwijzing naai intoinist (lv. alloigoloog vooi aanvullond ondoizook
on vooilichting laats to vindon.
- Patinton dio -llokkois goliuikon zullon niot ioagoion o adionalino, in
dat goval noot naast allo andoio naatiogolon glucagon (- ng i.v. in nin
govolgd dooi - ng]nin continuo inlusio al hankolijk van klinischo iosons
woidon gogovon.
ReFerentie
- Tho diagnosis and nanagonont ol anahylaxis: an udatod iactico aianotoi. J Alloigy
Clin Innunol. zoo,( Sul:Sq8-z.
z.q (8i[najverdrinking]hypothermie
A|gemeen
Tyischo iosontatio: (status na ioaninatio, conatous, ondoikoold, longoodoon,
iitnostooinisson, honolyso on lactaatacidoso.
Cuvc: oon ioaninatio as stakon wannooi do dionkoling tot ;C is ogowaind.
FIGUUR z. S1ROOMSCHFMA ANAFLAC1ISCHF RFAC1IF
Pulsaties palpabel?
AnaFylactische]anaFylactode
reactie
Reanimatie
hooFdstuk
Hypoxie?
Hypercapnie?
Circulator stabiel?
ICU
Hypotensie
Observeer 6 uur, maak aFspraak
poli allergologie
Bloedproduct
toegediend?
hooFdstuk z.
verschijnselen:
Urticaria
Dikke tong
Oedeem in gelaat
Stridor
Bronchospasme
Buikkrampen
Onrust
Shock
verwijderen oorzakelijke agens:
- Stop bloedtransFusie
- Stop contrasttoediening
- Stop geneesmiddelentoediening
- verwijder angel, plaats tourniquet
O
z
l]min, z periFere inFusen, NaCl
o,% ooo ml]uur:
Dexamethason mg]kg i.v.
Clemastine {1avegil
Q
) z mg i.v.
Adrenaline o,-,o mg i.m.
Ranitidine {Zantac
Q
) o mg i.v.
Stridor?
Bronchospasme?
Frnstig gezwollen tong?
Frnstig oedeem gelaat?
Salbutamol {ventolin
Q
) mg
vernevelen. Bij onvoldoende eFFect
adrenaline iv mg]zo ml: ml]min
tot verbetering
ooo ml plasmavervang middel
in o min i.v.
{tenzij dit oorzakelijke agens is!)
Snelle verbetering?
Intubatie,
beademing
Nee
Nee
Nee Nee
Nee
}a
}a
Nee
}a
}a
}a
zq
z
DIvFRSF
PathoFysio|ogie
- Innoision: duikioox gokonnoikt dooi anou, liadycaidio, oiiloio vaso-
constiictio, kanoiaiythnion.
- Hyoivontilation-sulnoision: to stoik hyoivontiloion vooi do duik, ondoi-
diukking contialo adoniikkol dooi hyocanio, O
z
! on duikioox (kan
zolls lij gooolondo zwonnois otiodon.
- Wot diowning: vocht in longon dooi asiiatio waaidooi anou, laiyngos-
asno, ashyxia, cona, glottisiolaxatio, asiiatio.
- Diy diowning: goon vocht in longon dooi laiyngosasno not alsluiting
glottis.
- Socondaiy diowning: ontstaan van longoodoon < ;z uui na lijnavoidiin-
king.
(Heterojanamnese {duikers van de brandweer etc.)
Wannooi, hoo on waai (zout ol zoot watoi?
Tonoiatuui on vitalo aianotois. Cuvc: lijkonond hoisonon iuggonnoiglot sol,
on liactuui ol dislocatio van coivicalo woivolkolon, ios. intia-aldoninalo,
thoiacalo on woivolkolontiauna wannooi vanal oon hoogto to watoi goiaakt.
- Hl (dikwijls onlotiouwlaai dooi honolyso.
- Diioct glucoso, vooits cioatinino, CPK, oloktiolyton (dalon na zootwatoivoi-
diinking on stijgon na zoutwatoivoidiinking.
- Vooi tonoiatuui ongocoiiigooido lloodgasanalyso (dooi do togolijkoitijd
lostaando oinstigo hyothoinio H lagoi, on dooi voiandoido aitilo gas-
sanning hogoio O
z
on CO
z
. Daaion zuui-lasonovonwicht nooilijk in to
schatton, tijdons do owainlaso lioquont lactaat noton. Hyoxonio suggo-
iooit longoodoon ol atoloctaso not shunt.
- Alcoholionillago.
- Bloodkwokon, sutunkwook.
- Uiinoondoizook (iood dooi honolyso?.
- ECG, daailij viagon on lango iitnostiook van iocoidialo aoiding (lv. Vz.
- Koin tonoiatuuiiogistiatio (n.l.v. thoinokool, ninstons o cn ioctaal
ovooion.
- X-thoiax: inhltiaton, longoodoon, coius alionun na asiiatio.
- X-skolot totaal not diiocto loooidoling dooi intgonoloog, consult tiaunato-
loog.
8e|eid]behande|ing
- Roaninatio vooitzotton c.q. staiton alhankolijk van do vitalo aianotois.
- Luchtwogzokoiing d.n.v. intulatio (gioot asiiatiogovaai.
- Boadoning: zokoi als oi iozo sutun uit do tulo kont diioct staiton not
ositiovo oindoxiiatoiio diukloadoning, oo% O
z
(longoodoon ontstaat
noostal < q uui na lijnavoidiinking.
- Plasnavoluno-oxansio not kiistallijno olossing (do dionkoling is dikwijls
hyovolonisch toiwijl voluno-oxansio ook do notalolo acidoso holt coi-
iigoion.
- Owainon is noostal nodig (zio hguui z.q.
- Laagdionolig IC-onano.
- Dolutanino zo nodig (lango lijn.
- Anti-aiythnica zo nodig (lv. lij loozonhliilloion: continuo aniodaiono-
inlusio: lolus oo ng in o nin, govolgd dooi zoo ng]zq uui.
- Bij gostooido vitalo aianotois nonitoiingdiuioso via llaaskathotoi: ovoiwoog
lij oisistoiondo oliguiio na adoquato vulling snol oklinnondo dosoiing
luiosonido (8o-oo-oo ng i.v..
- Thianino (lij alcohol on]ol lago caidiac-outut. Zio z.8.
- Ovoiwoog NaHCO
o goloido van do actuolo, niot vooi hyothoinio gocoi-

iigooido H.
- Elloct coiticostoiodon niot aangotoond.
- Bij lijnavoidiinking in zoot- vs. zoutwatoi vontilatio]oilusio wanvoihouding
nooilijkoi to coiiigoion.
- Laagdionolig antiliotischo iolylaxo (colotaxin q g on notionidazol oo
ng on gontanycino q ng]kg oi dag.
ReFerenties
- Bioions JJ, ot al. Diowning. Cuii Oin Ciit Caio. zooz,8:;8-8o.
- Haiiios M. Noai diowning. BMJ. zoo,z;:o-8.
- Estoin E, ot al. Accidontal hyothoinia. BMJ. zooo,z:;oo-.
z6
z)
DIvFRSF
z.y Duikongeva||en
A|gemeen
Socihoko, lovonslodioigondo, aandooningon dio zich lij hot duikon vooidoon,
zijn doconiossioziokto on longovoidiuklotsols. Daainaast kan oi oon conoili-
ditoit laatsvindon lij duikois van noinalo aandooningon zoals hyothoinio,
astna caidialo t.g.v. insanning ondoiwatoi on astna lionchialo]ARDS t.g.v.
oon watoiasiiatio.
z..+ Deconpress|ez|ekte (ca|ssonz|ekte)
AIgemeen
Lucht lostaat vooi ongovooi 8o% uit stikstolgas. Goduiondo do llootstolling aan
toogononon diuk tijdons oon duik tioodt in hot lichaan van do duikoi alsoitio
o van stikstolgas. Als oon duikoi vanuit do dioto naai do ooivlakto gaat,
noont do ongovingsdiuk wooi al: doconiossio. Alnano van do ongovings-
diuk iosultooit in do algilto van hot in do woolsols ogoslagon stikstol. Indion do
stikstol do woolsols niot snol gonoog kan voilaton, zal oon zokoio ovoivoizadiging
not gas in hot woolsol otiodon, dat tot intiavasalo, intoistitilo on intiacollu-
laiio lolvoining kan loidon. Dooi hot ontstaan van stikstol lollon in do ciicu-
latio kunnon lloodvaton woidon algosloton, not uitval van lunctio, ischonio on
inlaicoiing als govolg. Dooi do lollon woidt hot stollingssystoon goactivooid on
kan tionloso ontstaan.
Symptomen
In do noosto govallon (;o% tiodon ondoistaando syntonon o < uui na do
duik, naai kunnon zich tot zq uui na oon duik nog nanilostoion. Bowustoloos-
hoid tioodt zoldon o.
- Pijnklachton in on iondon oon gowiicht, noostal do schoudoi ol hot ollo-
looggowiicht, ovt. ook knio ol hou.
- Hyoionio van do huid.
- Coiolialo syntonon (nigiainouzo hooldijn, scotonon, honiaioso, aia-
logio.
- Binnonooisynto non (duizolighoid, gohooivoilios, tinnitus, nissolijkhoid,
liakon on ataxio.
- Sinalo syntonon (aialyso, sonsililitoitsstooinisson, aiosthosion, uiino-
iotontio ol dolocatioiollonon.
Anamnese
Viagon naai dioo (> zo n ol lioquonto duikon (> z oi dag, goliuik van
doconiossio talollon ol duikconutoi, algonono hthoid vooialgaando aan do
duik on tijdsti van otiodon na do duik.
BehandeIing
- Huidvoischijnsolon lohoovon goon lohandoling.
- Bij allo andoio klachton on syntonon noot do atint in oon ioconiossio-
tank wooi ondoi diuk woidon goliacht. Toodionon van zuuistol lovoidoit
FIGUUR z.q SCHFMA BFLFID BI} HPO1HFRMIF]DRFNIFLINGFN
Circulaire stilstand
Respiratoire
insuFFcientie
overleg ICU-arts,
ICU opname
Indien:
- drenkeling
- st. na reanimatie
- intoxicatie met depressie
CZS
- sterk gestoord intern milieu
{bv. pH < ),z)
- gevaar rabdomyolyse
- cardiaal instabiel, coronair-
lijden
- onvoldoende endogeen
opwarmvermogen
{endocrien)
- ernstige inFectie, sepsis
1emperatuur < C
}a
Nee
< C > C
Overleg ICU-arts,
i.p. ICU-opname
CPR-intubatie Dood
Opwarmen
FH]aFdeling
{zie verder)
I > o mmol]l,
dodelijk trauma,
gestold bloed
ICU-arts, ICU
pm: FCC
z8
z
DIvFRSF
do algilto van do stikstol, lostiijdt oodoon voining on zoigt vooi oon lotoio
oxygonatio van hot loschadigdo woolsol.
- Inluus not o,% NaCl ol vocht .o. gaat hyoiviscositoit togon.
z..z |ongo|erdrukletsel
AIgemeen
Dooi lij duikon tijdons hot okonon onvoldoondo uit to adonon, dooi oon aniok-
ostijging ol dooi aiitiaing (lij astna, COPD ol lullouzo alwijkingon in do long
ol longdolon, zot do lucht uit dooi do diukvoinindoiing. Longiutuion kunnon al
ontstaan lij diukvoischillon > ,z n watoidioto on iosultoion in oon nounothoiax,
nodiastinaal on]ol s.c. halsonlysoon, ol oon aitoiilo ol vonouzo luchtonlolio.
Symptomen
- Pnounothoiax: thoiacalo ijn ol schoudoiijn, dysnou, asynnotiischo
ijnlijko adonhaling, cyanoso.
- Modiastinaal ol halsonlysoon: oon gozwollon hals dio lij alatio cioitooit,
stonvoiandoiingon on hot hollon van do hik dooi lucht wolko coniossio
uitoolont o do n. vagus on]ol n. hionicus.
- Luchtonlolio: nouiologischo synto non: lowustolooshoid, voiwaidhoid,
alasio, visusstooinisson, voitigo, aiosthosion, convulsios, voischillondo
voinon van aioson otc., caidialo syntonon: angina octoiis, aiitnion.
Voolal loidt al sluiting van coiolialo ol caidialo vaton dooi oon luchtonlolio
snol tot do dood.
Diagnose
- X-thoiax toi lovostiging van nounothoiax, nodiastinaal onlysoon, nou-
nooiicaid.
- Evt. ECG on lloodgasson.
- Do aanwozighoid van luchtlollon, inlaicoiing ol oodoon is o MRI ol CT
van do hoisonon in do acuto laso niot altijd aantoonlaai on dozo diagnostiok
lokont tijdvoilios lij oinstigo nouiologischo klachton.
BehandeIing
- Bij nouiologischo on caidiologischo klachton: do duikoi z.s.n. ioconiin-
oion on not hyoilaio zuuistol lohandolon on do ischonischo ollocton tot
oon nininun to looikon. Dit goschiodt in oon ioconiossiotank volgons
oon standaaid lohandolingsiotocol.
- Eon nounothoiax diont vooial to zijn godiainooid ondat dozo in do iocon-
iossiokanoi tot oon lovonslodioigondo sanningsnounothoiax kan
loidon.
- Ovoiwoog tijdons do ioconiossiolohandoling nannitol on lidocaino toi
vooikoning van coioliaal oodoon.
Hyperbare centra voor duikongevaIIen in NederIand
- Acadonisch Modisch Contiun, Moiloigdiool , Anstoidan, tol: ozo-
oo tst. oqoo ol viagon naai do dionstdoondo aits van do hyoilaio
zuui stoltank.
- Duiknodisch Contiun, Koninklijko Maiino, Maiino Havon, Don Holdoi, tol:
ozz-oo;o, na o.o uui ozz-o8zzo.
- Instituut vooi Hyoilaio Gonooskundo, Di. G. H. Anshollwog ;, Hoogovoon,
tol: oz8-zq.
ReFerenties
- Hulst RA van. Doconiossioziokto, caita solocta. Nod Tijdschiilt Gonooskd.
,;:z;8-8z.
- Muth CM , ot al. Gas onlolisn. N Engl J Mod. zooo,qz:q;o-8z.
- Totzlall K, ot al. Evaluation and nanagonont ol doconiossion illnoss- an intonsivist`s
oisoctivo. Intonsivo Caio Mod. zoo,z:zz8-o.
z.6 Zonnesteek]hyperthermie
DiFFerentaa|diagnose
Moningitis, sosis, thyiotoxischo stoin, loochionocytoon, MNS, naligno
hyoithoinio, hyothalanusloschadiging.
Anamnese
- Langduiigo llootstolling aan hoto, vochtigo ongoving, langduiigo insanning
lij iolatiol hogo ongovingstonoiatuui not hogo vochtighoid (lv. naiathon
-
loois, doolnonois aan do wandolvioidaagso. Hotzolldo syndioon kan
ontstaan lij goliuik van diugs (lv. cocano, anhotaninos lij housoaitios.
- Hooldijn, nalaiso, voiwaidhoid, duizolighoid, nissolijkhoid, liakon.
Tokonon van dohydiatio not oon iodo, diogo huid on diogo nond. Sons ioluso
tiansiiatio, n.n. in hot loginstadiun. Hyotonsio (llooddiuk < o nnHg,
oo
o
DIvFRSF
tachycaidio, hogo kooits (> qoC, tachynou. Nouiologischo voischijnsolon:
voiwaidhoid, sychoso, stuoi, cona, oilosio. Sioiiigiditoit.
- Na, K, cioatinino, lloodgasanalyso, lij acidoso ook Cl on lactaat noton,
ondoizook naai intiavasalo stolling (tionlocyton, APTT, PTT, CPK (lij hoog
CPK uiino-H noton, Hl, loukocyton, OT, PT, AF.
- Bij inloctio in do dilloiontaaldiagnoso: uiinosodinont on ovt. kwook, llood-
kwokon ( x, sutunkwook.
- ECG on X-thoiax.
- Bij nouiologischo voischijnsolon: consult nouiologio, liquoiondoizook
ovoiwogon.
8e|eid]behande|ing
- Als atint conatous is ol oon iosiiatoiio insulhcintio hoolt: IC-onano,
intulatio on loadoning.
- Bij hyotonsio: uid challongo (zoo-oo nl lasnavoivangniddol in nin.
Indion goon stijging van SBP > 8-o nnHg, stait doanino ( ng]o nl,
nl]uui on laats atint ovoi naai do IC.
- Coiioctio van hyovolonio not NaCl o, ol o,o% o goloido van llooddiuk,
olslioquontio, diuioso on uitslagon van oloktiolyton. Sons is -o l vocht-
tokoit. Snollo inlusio kan doihalvo in do ooisto uion noodzakolijk zijn, ovt.
ondoi honodynanischo nonitoiing niddols contiaalvonouzo kathotoi.
- Bij ialdonyolyso: zoigon vooi uiino-H > ; (d.n.v. licailonaatinlusio on
diuioso > zoo nl]uui.
- Uitwondigo kooling not (othanolwassingon (cuvc: oiiloio vasoconstiictio.
Kooling not nasogastiischo lallon o IC. Indion koudo iillingon ontstaan,
kan woidon ovoiwogon dit togon to gaan not sodativa on ovt. in oinstigo
govallon not sioivoislaois aan do loadoning.
- Do caidiovasculaiio, nioi-, lovoion nouiologischo lunctios kunnon na oon
zonnostook nog q8 uui instaliol zijn on nooton doihalvo zoigvuldig woidon
voivolgd.
ReFerenties
- Baiiow MW, ot al. Hoat-iolatod illnossos. An Fan Phys. 8,8:;q.
- Sinon HB. Hyoithoinia. N Engl J Mod. ,z:q8.
z. Ma|igne hyperthermie
A|gemeen
Dit syndioon kan intia- ol sons as ostooiatiol otiodon als ioactio o voi-
schillondo inhalatio-anosthotica (zoals halothaan, isouiaan otc. on doolaiiso-
iondo sioivoisla ois (lv. succinylcholino. Hot login kan acuut zijn ol nooi
sluiond. Do noost lulninanto voin tioodt o na goliuik van do conlinatio
halothaan on succinylcholino. Do ooisto voischijnsolon zijn tachycaidio, iigiditoit
van do sioion (sons alloon nassotoisasno on snol stijgondo tonoiatuui.
Zioko, klanno atint. Wissolond lowustzijn. Cyanoso. Instaliolo ciicu-
latio: hyoitonsio, vaak govolgd dooi hyotonsio dooi iitnostooinisson on oon
gostooido linkoivontiikollunctio. Tachycaidio. Dysnou not satuiatiodaling o
ulsoxinotoi. Tonoiatuui tot nax. qqC. Rigiditoit van sioion.
- Bloodgasanalyso, Na, K (cuvc: hyoikalinio ol hyokalinio in hoistollaso,
cioatinino, Ca (hyoicalcinio tijdons acuto laso, hyocal cinio in hoi-
stollaso, CPK. Lovoionzynon. Bij acidoso ook lactaat aanviagon. Hl, louko-
cyton, tionlocyton, PTT, APTT.
- Uitsluiton inloctio: uiinosodinont, ovt. llood-, sutun- on]ol liquoikwokon.
ECG on X-thoiax.
8e|eid]behande|ing
- Stoon van ovt. anosthotica on ooiatio.
- Dantioloon (Dantiiun
Q
: o,z-z ng]kg i.v. iodoio o-z uui, nax. dosis is o ng]
kg]dag. Do iosons o dantioloon van haitlioquontio on iigiditoit tioodt linnon
oon aantal ninuton o. Indion oi na nin goon ol onvoldoondo ioactio is, kan
dit ovt. woidon hoihaald tot oon nax. cunulatiovo dosoiing van o ng]kg
lichaansgowicht (d.w.z. vooi oon volwassono van ;o kg: nax. anullon van
zo ng]anul. Toi iovontio van iocidiolklachton kan hot noodzakolijk zijn nog
- dagon dantioloon (casulos van z on o ng .o. to govon in oon dosoiing
van q dd -z ng]kg. Cuvc: goon golijktijdig goliuik van calciunantagoniston
(goolt oinstigo nyocaiddoiossio.
- Ondoistounondo naatiogolon:
oz
o
DIvFRSF
- olsoivatio o IC ovoiwogon,
- lij iosiiatoiio insulhcintio: intulatio]loadonon,
- lij hyotonsio: ovoiwoog honodynanischo nonitoiing not ovt. swan-
ganzkathotoi. Ovullon lij ondoivulling, lij adoquato vasculaiio vullings-
status: caidiostinulantia,
- uitwondig koolon, ovt. nasogastiischo kooling not oosolaguslallon,
- lohandoling hyoikalinio (zio o., cuvc: Ca,
- lohandoling van oinstigo acidoso not -z nnol]kg licailonaat (zio ;.z,
- lij ialdonyolyso: zoigon vooi uiino-H > ; on diuioso > zoo nl]uui ovt.
d.n.v. luiosonido.
ReFerenties
- Donloiough M. Malignant hyoithoinia. Lancot. 8,z:.
- Nolson TE, ot al. Tho nalignant hyoithoinia syndiono. N Engl J Mod. 8,o:qo.
z.8 Ernstige thiamine (vitamine-8-jdehcientie
Anamnese
- Inadoquato vooding (lv. oxcossiol alcoholgoliuik, voiwaailozing?
- Syntonon van vitanino-B
-dohcintio: nissolijkhoid, hooldijn, liakon,

sioiijn, sioizwakto, voiwaidhoid, dullolzion, tintolon]govoollooshoid van
handon on vooton, onzokoihoid lij loon]staan, anannostischo aanwijzingon
vooi iochts- on linkszijdigo docononsatio coidis.
Voiwaidhoid, sons annostisch conlalulatoii syndioon, voiandoid lowustzijn
tot zolls cona. Gioto olsdiuk als uiting van lago oiiloio wooistand. Bij do acuto
lulninanto loiiloii: shock. Tachycaidio. Voihoogdo CVD. Kooits. Dysnou on
tachynou. Ogon: nystagnus, ohthalnologio. Thoiax: voigioot hait on links-
zijdigo docononsatio coidis. Aldonon: gostuwdo lovoi. Poiilooi ittingoodoon.
Bij voidoi nouiologisch ondoizook: ataxio, voinindoido sonsililitoit, algononon
sioikiacht, voinindoido iooxon.
Thianinosiogol, Na, K, cioatinino, lovoianol, stolling. Bij natto loiiloii vaak
notalolo acidoso (lloodgas on lactaat.
X-thoiax on ECG.
8e|eid]behande|ing
- Thianino dd oo ng i.v. ol i.n. goduiondo - dagon lij acuto iollonatiok
t.g.v. thianinodohcintio (woinicko-oncolaloathio, ol dd zo ng lij alloon
hoog iisico o acuto iollonatio, waaina z dd o ng .o. totdat voischijn-
solon zijn voidwonon. Altijd tovons dd vitanino-B-conlox loito on dd
oo ng vitanino-C.
- Bohandoling docononsatio coidis (zio oldois.
- Cuvc: thianinodohcintio kont vaak golijktijdig not andoio dohcintios vooi,
on kan sons snol ontstaan: lij viijwilligois not oon thianinodohcint dioot
(< ng]dag woidon al na dagon voischijnsolon waaigononon.
- Eon asyntonatischo dohcintio kan klinisch nanilost woidon na stait van
vooding (ondoidool van iolooding syndioon.
ReFerenties
- Hoyuna AM Ji. Mochanisns ol thianin dohcioncy in chionic alcoholisn. An J Clin
Nuti. 8o,:z;o.
- Iloi FL, ot al. Thianino in tho oldoily- iolation to alcoholisn and to nouiological dogon-
oiativo disoaso. An J Clin Nuti. 8z,o:oo;.
- CBO. Multidiscilinaiio iichtlijn Stooinisson in hot goliuik van alcohol. zoo.
z.g Acute mono- oF o|igoartritis
A|gemeen
Aitiitis waaivan do syntonon linnon zq uui oon nax. loioikon. Vaak is do
ooizaak kiistaldoositio ol inloctio, naai acuto aitiitis kan ook uiting zijn van
volo andoio (niot-iounatischo ziokton. Vooi do diagnostiok on hot thoiaou-
tisch loloid is do doskundighoid van oon oivaion iounatoloog onnislaai. In allo
govallon is hot wonsolijk oon gowiichtsunctio to voiiichton.
Anamnese
- Inloctios: SOA, i.v.-diugsgoliuik, hiv, TBC, invasiovo diagnostischo on
thoia outischo intoivontios, huidlaosios, tokonloot al dan niot govolgd dooi
oiythona chionicun nigians, contact not aivoviius via ziok kind, iodio-
nalo hoatitis, oudoio atint not conoiliditoit on]ol gowiichtsiothoson?
- Vooialgaando SOA, koolontstoking ol naagdaininloctio?
oq
o
DIvFRSF
- Gowiichtsontstokingon in vooigoschiodonis: jicht, acuut iouna, honohlio,
sikkolcolziokto, iounatodo aitiitis ol andoio gowiichtsziokto?
- Modicatio: diuiotica- ol coiticostoiodgoliuik?
- Tiauna?
Konnoikon on lokalisatio van aitiitis: odagia (jicht aan gioto toon, stoinoclavi-
culaii (diugs, sacio-iliacaal (ostaitun, TBC, hou (coiticostoiodon, kunst-
gowiicht, standsalwijkingon van do gowiichton.
Algonoon ondoizook: kooits, tokonon van sosis. Huiddolocton, oxanthoon, col-
lulitis, haitgoiuis, coulonont, tohi, oiythona nodosun (acuto saicodoso.
- Gowiichtsunctio: kwokon alnonon in Bactoc (lloodkwook-osjos, vooi
gian on Ziohl Noolson-natoiiaal snol lalwaaits in suitjo not iodo do,
natoiiaal in hoaiinoluis vooi kiistalondoizook not olaiisationicioscoo,
ovt. aantal loukocyton on olynoilnucloaiion.
- Ondoizook o indicatio: CRP, lloodloold, glucoso, nioilunctio, uiinozuui,
vollodig uiinoondoizook. Kwokon: kool, huiddoloct, uiino, locos, llood.
Soiologio: IgM iounalactoi, anti-CCP, Boiiolia, Yoisinia. PCR o gonococ
on LCR o chlanydia in uiino.
- Rntgonlotos (van gowiichton zijn in do ooisto o-q dagon niot zinvol, naai
kunnon wol lijdiagon als uitgangssituatio. X-thoiax lij voidonking o saicodoso.
8e|eid]behande|ing
- Bij inloctio: goiichto antiliotica, (dagolijkso naaldasiiatio van hot gowiicht
na consultatio iounatoloog.
- Bij jicht ol soudo-jicht (uiaat- ol Ca-yioloslaatkiistallon:
- NSAID`s indion goon contia-indicatio,
- colchicino .o.: o, ng iodoi uui tot tallotton, Daaina zo nodig ondoi-
houddosoiing: z dd ng. Bij nioiinsulhcintio not klaiing < o nl]nin:
colchicino dd o, ng, Bij klaiing < o nl]nin: on do dag o, ng. Bij
klaiing < o nl]nin: goon colchicino,
- intia-aiticulaii coiticostoiodon i.o.n. do iounatoloog,
- tijdons acuto jichtaanval goon allouiinol govon.
ReFerenties
- Goldonloigoi DL. Sotic aithiitis. Lancot. 8,:;.
- Toikoltaul RA. Gout. N Engl J Mod. zoo, q:oq;-.
z.o verstopte Port-A-Cath
Anamnese
Voistoing acuut ol goloidolijk?
8e|eid]behande|ing
- Acuto voistoing:
- Knik kathotoi: lijn voiwijdoion (ovt. chiiuigisch ol o intgonaldoling.
- Voistoing dooi ioux van llood on]ol tionlusvoining: dooisuiton
not oon suitjo van z, ol nl not oon lootjo o,% NaCl. Bij onvoldoondo
olloct: uiokinaso (zooo U in o nl o,% NaCl in z uui via on laton
inloon, indion kathotoi al ooidoi oon is, nag woidon gostot.
- Voistoing dooi z lainacologisch onvoioniglaio olossingon: z nl o, N
HCl (zoutzuui in inlusiokanoi liongon, z uui laton inwoikon (nag tot
z x too woidon hoihaald.
- Goloidolijko voistoing (nits diuolsnolhoid nog hogoi is dan z]nin:
alzotting van wasachtigo sulstantio in do kathotoi lij aiontoialo vooding:
goliuik lv. o, N NaOH (loog goduiondo ongovooi z uui (nag x woidon
hoihaald.
- Gonloctooido Poit-A-Cath]gotunnoldo catohotoi: zio .o.
ReFerentie
- Boig F toi, ot al. Uso ol sodiun hydioxydo solution to cloai aitially occludod vasculai
accoss oits. J Pai Ent Nuti. ,;:z8.
z. Pi[nbestri[ding]sedatie met morhne bi[ ernstig zieke
patienten
A|gemeen
- Moihno zoll is actiol, naai hot olloct woidt vooial loaald dooi do actiovoio
notaloliot noihno-o-glucuionido. Dozo laatsto stol gaat langzaan ovoi do
lloodhoisonlaiiiio. Bij oialo noihnodosoiing kont oi viijwol alloon noi-
hno-o-glucuionido in hot llood, on dit is waaischijnlijk do iodon dat oialo
noihnodosoiing as na onkolo dagon oon otinaal olloct hoolt.
- Paiontoialo toodioning van noihno (i.v., s.c., ol su. zal snolloi voilichting
van do ijn govon dan oialo toodioning. Do oniokoningslactoi is ongovooi :
o6
o)
DIvFRSF
vooi aiontoiaal naai oialo noihno (lv. oon noihnoon waainoo i.v. z ng]
uui woidt toogodiond, kont ovoioon not z dd ; ng MS Contin
Q
.
- Moihno-o-glucuionido woidt uitgoschoidon dooi do nioion. Do t van noi-
hno-o-glucuionido is ongovooi q uui, on noont lij toininalo nioiinsulhci-
ontio too tot o uui. Ei ontstaat as oon stoady-statoconcontiatio in hot llood
na zq uui (noinalo nioion, lij toininalo nioilunctiostooinis as na o dagon
( x do t
. Bij chionischo dosoiing on nioilunctiostooinis dus nindoi govon,

dit goldt ochtoi niot vooi hot oladon.
- Ondoihoudsdosis aanasson: cioatininoklaiing > 8o nl]nin: goon aanas-
sing, o-8o nl]nin: ;%, o-o nl]nin: o%, < o nl]nin: staiton not o%
on aanasson o goloido van olloct.
- Bij stait van noihnolohandoling tioodt vaak liakon o dat snol voidwijnt
(linnon dagon, hioivooi kan halooiidol z dd ng .o., notocloianido
dd o ng .o. ol dd zo ng su. woidon gogovon. Evt. ondansotion z dd
8 ng. Voiwaidhoid ol oon dolioi in do ooisto dagon gaat noostal ook vanzoll
ovoi, wol dosis voilagon ol tijdolijk stoon.
- Eon doido van do atinton kiijgt ioodhoid on jouk na noihnotoodioning: dit
is goon alloigio, naai kont dooi histaninoviijzotting on is onschuldig.
- Moihno altijd conlinoion not oon laxans, on lij sul hoid oon CAD govon.
8ehande|ing
Oiaal ol i.v. noihno dosoion als snol olloct gowonst is:
- Patint hoolt nog goon noihno: oladon not -o ng .o., s.c. ol i.v. (cuvc:
o ng .o. is oquivalont not ng i.v. iodoio z-q uui tot oi voldoondo olloct is
(zodia dit loioikt is dus ohoudon not oladon, togolijkoitijd staiton not MS
Contin
Q
z dd o ng ol noihnoon ng]uui. Do ondoihoudsdosoiing is
dus lagoi dan do olaaddosoiing (in do ooisto z-zq uui woidt nooi gogovon
dan daaina. Elloct o goloido van ijnscoio, adonlioquontio (< o ln is
oasson, < o ln is intoxicatio on lowustzijn.
- Patint hoolt al noihno: dan ondoihoudsdosis not ninstons o% voihogon,
on do ooisto zq uui wooi oladon. Olaaddosis o-o ng ng .o., s.c. ol i.v.
(cuvc: o ng .o. is oquivalont not o ng i.v. olko z-q uui. Dus lij ondoi-
houdsdosis tot zo-zo ng MS Contin
Q
oquivalont]zq uui o-zo ng noihno
iodoio z-q uui, daailovon -o ng iodoio z-q uui. (Vooiloold: ondoihoud
z dd oo ng MS Contin
Q
on vool ijn: ondoihoudsdosisvoihogon naai z dd
qo ng on togolijkoitijd o ng noihno oiaal iodoio z-q uui.
- Ei is goon nax. noihnodosoiing. Bij dosoiingon > ooo ng .o. woidt aion-
toialo toodioning ol oon andoio wijzo van ijnstilling vaak noodzakolijk. Evt.
ovoilog not ijntoan.
- Patinton in oon toininalo laso van hun ziokto woidon vaak na onigo tijd wooi
'wakkoi` (not daailij vool klachton als do noihnodosoiing oig langzaan
woidt voihoogd. Voivolgons kan hot nooilijk zijn do atint oniouw klach-
tonviij to kiijgon. In dit goval woidt do noihnodosoiing vaak snol voihoogd
(iodoio zq uui o-oo% dosisvoihoging. Als do atint lij oon doigolijko
noihnodosoiing niot klachtonviij is, kan nidazolan woidon toogovoogd
(nidazolan lolus -o ng s.c.]i.v., zo nodig na -z uui hoihalon, continuo too-
dioning o,-z, ng]uui s.c.]i.v., lij onvoldoondo olloct dosoiing voidullolon
tot nax. o ng]uui. In do litoiatuui staat dozo iocoduio wol lokond als
'toininalo sodatio`, oi is oon dolat ovoi do othiok on toolaatlaaihoid hioivan.
Van gioot lolang is dat vooi do ovt. stait van toininalo sodatio not do atint
on lanilio woidt losiokon dat dit gccn actiovo outhanasioiocoduio is, on dat
hot lokoiton van do duui van hot lovon wol oon onlodoold govolg, naai niot
hot looogdo dool van dozo iocoduio is.
Pa|iatieve sedatie
Paliatiovo sodatio is hot ozottolijk voilagon van hot lowustzijn van oon atint
in do laatsto lovonslaso. Do dood diont dus o iodolijk koito toinijn (linnon -z
wokon to woidon voiwacht. Do indicatio vooi alliatiovo sodatio woidt govoind
dooi hot lostaan van n ol nooi onlohandollaio (ioliactaiio syntonon (lv.
ijn ol dysnou, wolko loidon tot ondiaaglijk lijdon van do atint. Paliatiovo
sodatio is oon voin van noinaal nodisch handolon, zodat ook hioi do juisto
indicatio on hot iooitionool on adoquaat tooasson van do lohandoling van
gioot lolang is. Niot do nato van lowustzijnsvoilaging, naai do nato van syn-
tooncontiolo loaalt do dosoiing on do duui van do inzot van do goliuikto nodi-
canonton.
Cuvc: naak in do stauts do volgondo aantokoningon:
- waaion tot alliatiovo sodatio is losloton,
- hoo dozo woidt uitgovooid,
- hoo hot olloct woidt govaluooid,
- wat do ciitoiia zijn on do dosoiing van do sodativa aan to asson, on
- ovoilog dat not colloga`s on do atint on]ol zijn]haai naaston hoolt laatsgo-
vondon.
o8
o
DIvFRSF
1ABFL z. OMRFIFN1ABFLLFN OPIAA1DOSFRINGFN
Morbne
Morpne p.o.
(ngz uur)
|entanyl transder-
naal
(guur)
Morpne s.c. oj |.|.
(ngz uur)
Ponp
(nguur)
o-o z z-6 o,-,
o-o o 6-6o ,-z,
o-zo ) 6o-8q z,-,
zo-oo oo 8q-zo ,-,o
6o-qo o 68-z ),o-8,o
qo-)zo zoo z6-zqo ,o-o
Tabel |an l|nks naar recbts lezen (anderson gelden sons andere onrekenjactoren).
Opioiden p.o.
Codene oo mg p.o. -o mg morFne p.o.
1ramadol oo mg p.o. o-6o mg morFne p.o.
BuprenorFne o,z mg sublingual ),- mg morFne p.o.
Methadon o mg p.o. -o mg morFne p.o. {dosisaFhankelijk)
Oxycodon zo mg p.o. qo mg morFne p.o.
Pethidine oo mg i.m. -qo mg morFne p.o.
ReFerenties
- Connissio landolijko iichtlijn alliatiovo sodatio. Utiocht: KNMG, zoo.
- Davis CL, ot al. Palliativo caio. BMJ. q,o8:.
- Exoit woiking giou ol tho Euiooan Association loi Palliativo Caio. Moihino in
cancoi ain: nodos ol adninistiation. BMJ. o,z:8z.
z.z Dak|oze patienten
A|gemeen
Mon hoolt goon gogaiandooid ondoikonon vooi do nacht, non voillijlt luiton,
in naiginalo ondoikonons ol in oon tijdolijko nachtovangvooizioning (iova-
lontio - o o.ooo inwonois.
kenmerken
- Vooial nannon (8o%.
- Ovoiwogond Nodoilandso]Suiinaanso oiigino.
- Ovoiwogond goliokon gozin, jougd in looggozin]intoinaton.
- Ovoiwogond lago scholing not uitval, goiingo woikoivaiing.
- Voiliokon sociaal notwoik aitnoi, kindoion, lanilio on viiondon.
- Onvoldoondo in staat socialo on nodischo zoig to oiganisoion.
- Cunulatio van q (otontilo iolloongoliodon.
- Bozookt dichtstlijzijndo hulvoilonoi 'wannooi hot niot nooi gaat`.
- Inloinatio voisnioid lokond lij nonig hulvoilonoi.
- Moldon zich in stadiun van govoidoid zioktoiocos.
Symptomen op q prob|eemgebieden
- Sociaal:
- Dakloos na huisuitzotting dooi huuischuldon, woonovoilast, iolatioliouk
ol na oon ciucialo oiiodo voillijl in dotontio ol andoio instollingon.
- Chionisch hnancilo iollonon: diugs, gokkon, (oloondo schuldon on
lootos.
- Mooito not voikiijgon]lohoudon ondoidak, lowaion van lozittingon on
nodicatio.
- Mooito not oisoonlijko voizoiging.
- Mooito not voikiijgon]lohoudon idontitoitslowijs, ostadios, uitkoiing,
schuldsanoiing on inschiijving lij zoigvoizokoiaai, huisaits on aothook.
- Illogalo voillijlsstatus.
- Mooito not nakon on nakonon van alsiakon.
- Voislaving:
- Mon voiwoilt, handolt on goliuikt niddolon in ongunstigo onstandig-
hodon.
- Goliuik van talak, cannalis, hoiono (nothadon on cocano staat o do
vooigiond, govolgd dooi lonzodiazoinon on alcohol, on in nindoio nato
anlotaninon.
- Mongintoxicatios zijn iogol, naiginalisoiing dooi nonovoislaving cocano
ol alcohol.
- Rokon van haiddiugs staat o do vooigiond, o do o goliuikois injoc-
tooit.
- Hoionogoliuikois zijn lioquont in nothadonlohandoling, goliuikois van
alloon cocano on ol alcohol nakon nauwolijks goliuik van do voislavings-
zoig.
o
DIvFRSF
- Psychiatiio:
- Poisoonlijkhoids-, stonnings-, conatiovo- on sychotischo stooinisson o
do vooigiond.
- Hot godiag kan vioond, dislooi, sonloi, agiossiol, oxtoinalisoiond on
dwingond zijn, al dan niot ondoi invlood van ioosniddolon.
- Mon is in looikto nato in sychiatiischo zoig.
- Sonatiok:
- Mon loidt oon chionisch loschadigond stiaatlovon not iisicogodiag.
- Ondoihovig aan tiauna dooi klinaat, ioosniddolon on agiossio.
- Zollvoiwaailozing, golitsathologio, longaandooningon, huidinloctios,
ondoigowicht, loovooton, tiaunata, hoatitis-B]-C, hiv, luos, hyoitonsio,
insulton, dialotos on TBC vakoi dan ondoi wonondo lovolking.
- Vaccinatio-achtoistand: inuonza, nounokokkon on hoatitis-B.
- Mooito not toogang tot zoig, inschiijving, consult o alsiaak.
Redenen ziekenhuisbezoek
- Sociaal iaktisch: hul lij ondoidak, nodicatio ol hulniddolon.
- Voislaaldon: voiwaailozing, uitutting, nounonio (lij ondoigowicht, hiv,
wondinloctio, tiauna, ovoidosis (al dan niot intontionool, voizook on voivan-
gondo niddolon.
- Psychiatiischo atinton: onduidolijko hulviaag, sychiatiischo stooinis
goiolatooid, voiwaailozing, tiauna, nounonio, huidinloctio, voizook on
nodicatio.
- Lichanolijk: uitutting, nounonio (TBC, tiauna dooi ongoluk (ondoi
invlood, iisicogodiag, voiwondingon, huidinloctios (collulitis, oiysiolas,
scalis, luis, nycoson, ontiogoling dialotos, naagoiloiatio (voinagoiing,
oxcossiol cocano, nounothoiax on oigaanlotsol dooi schoi ol ston
tiauna, (onlokondo zwangoischa]soa. Cuvc: dolioi.
Cuvc: voiwaailozing, voinagoiing, onthoudingsvoischijnsolon, voilaagd
lowustzijn, uitutting, hyo-]hyoithoinio, hooldwond, localo uitval, insult,
uillon (alloon inoint lij oiaton, nystagnus, voiwaailoosd golit (occulto
inloctios, longgoluidon, caidialo soulo (klolijdon lij diugssuitois, lovoistig-
nata (alcoholiston, lynlonon (hiv, TBC, suitlittokons oxtionitoiton]liozon
(inhltiaat, alcos, olynouioathio, tionoion, lukkoiig godiag, loovooton not
wondjos on inloctios. Coiolialo on nouiologischo schado lij alcoholon diug-
goliuikois.
Handol naai goiosontooido nodischo iollonatiok.
- Blood: BSE, Hl, MCV, ASAT, ganna-GT, Na, K, uioun, cioatinino, glucoso
(hoatitis-B]-C, hiv on luos.
- Uiino: nothadon, oiaton, cocano, anlotaninon, cannalis on alcohol.
- ECG: lij hyoitonsio ol thoiacalo klachton (ongoacht looltijd.
- X-thoiax: oiaton kunnon nounonio naskoion. Cuvc: loginnondo
nounonio ol TBC zondoi longgoluidon. Oudoio diuggoliuikois lioquont
lullouzo lovonvoldon.
Speciheke (praktischej maatrege|en en dak- en thuis|ozenzorg CC&CD
Amsterdam
- Viaag klinisch naatschaolijk woik vioogtijdig in consult o oon SEH on
tijdons onano on do socialo situatio to invontaiisoion, ondoidak]lasis-
vooiwaaidon to oiganisoion on lovindingon (schiiltolijk ovoi to diagon.
- Ponslaatjo: chock hot adios, dit kan oon ostadios zijn van lanilio, konnis,
ovangvooizioning ol socialo dionst.
- Contact actuolo lohandolaai (huisaits, GG&GD daklozonaits, voislavings-
aits, anlulant sychiatoi: vooi inloinatio ovoi do vooigoschiodonis,
iocont voiiichto diagnostiok oldois, actuolo nodicatio (nooidoio vooi-
schiijvois]aothokon, on toi alstonning]ovoidiacht van uw lovindingon
on loloid.
- GG&GD: vooi dak- on thuislozon]voislaaldon kont o uw voizook oon
GG&GD-nodowoikoi naai do aldoling vooi sociaal nodischo ondoistou-
ning. Na ovoilog kan atint woidon gondicooid vooi ovang on (nazoig
in oon ziokonloog in do naatschaolijko ovang, alwaai voiloogkundig
oisonool aanwozig is on nodicatio kan woidon golovoid. Hot liodon van
sociaal nodischo zoig aan oon daklozo atint viaagt on logistioko alston-
ning van iaktischo zakon, lij vooikoui dooi oon contialo zoigiogissoui.
In Anstoidan liodt do GG&GD dozo socihoko zoig, ongoacht do voillijl-
laats van do daklozo atint. Vanwogo do conloxo iollonatiok viaagt do to
lovoion zoig oxtia insanningon, toi iovontio van onnodigo kostlaio gozond-
hoidsiollonon on vioogtijdigo stoilto dionon zakon good o olkaai woidon
algostond.
- Modicatio: voistiok sycholainaca lij vooikoui na ovoilog not voislavings-
aits, sychiatoi ol GG&GD-daklozonaits, voistiok na oon (SEH-consult
nodicatio in natuia tot on not do ochtond van do ooistvolgondo woikdag,
i.o.n. do GG&GD kan do lohandoling woidon ovoigononon, vooikon voilios,
z
DIvFRSF
handol on diolstal van iocoton]nodicatio dooi do nodicatiovoistiokking al
to stonnon, woos toiughoudond.
- Ontslag: dit viaagt onigo vooiloioiding, voinold in do (vooiloigo nodischo]
voiloogkundigo ontslagliiol do volgondo gogovons: lostonning daklozo
atint, lohandoling, aangowozon nazoig, nodicatio not dosoiing on voi-
stioklioquontio, laatsto nonont van voistiokking van oiaton, socihoko
nazoigadviozon, oliklinischo alsiakon on naan van do lohandolaai,
alsnodo uw contactgogovons toi ovoilog via koito lijnon.
- Contactadios daklozonzoig: noostal to achtoihalon via lokalo GG&GD.
Nationaal tol.: oo zzooq, www.ggd.nl.
z. Extravasatie van chemotherapie
Maatrege|en
Allo cytostatica kunnon lokalo ioactios govon, noon daaion altijd ondoistaando
naatiogolon:
- Sto do toodioning lij ijn, liandoiig govool, jouk ol zwolling toi laatso van do
toodioning ol ioxinaal oivan, laat do inluusnaald zitton, log do ain hoog.
- Boschoin jozoll on do ongoving (handschoonon, schoit, naskoi, loschoin-
liil on natjo ondoi do ain.
- Piolooi hot oxtiavasaat to voiwijdoion dooi - nl llood o to tiokkon.
- Maikooi do aangodano lok.
- Raadloog do socihoko aanvullondo naatiogolon oi tyo cytostaticun
in hot iotocol dat o do oigon aldoling aanwozig diont to zijn (lv. koolon,
voiwainon, injoctio not natiiunthiosullaat o%, hydiocoitisonzall ol DMSO
oo% zall. Elko aldoling waai not cytostatica woidt gowoikt, hoolt oon oxtia-
vasatiosot (lohooi: aothook.
- Indion lokaal goliuikolijk: consultooi aothokoi on lastisch chiiuig.
- Voivolg do aangodano lok dagolijks.
Indion do aits ol voiloogkundigo in aaniaking kont not oon cytostaticun:
- Kloding ol handschoonon uittiokkon.
- Sool do aangodano lok iuin not watoi on was not vlooilaio zoo, zo nodig
douchon.
- Indion losnot, goduiondo nin ondoi do doucho ogon soolon.
- Bohandol oon wond als oxtiavasatio indion do huid is loschadigd. Voiwon-
dingon goloicooid laton lloodon, voivolgons soolon not vool watoi.
- Booik losnottingon van do ongoving on viaag doskundigo hul lij hot
oiuinon.
Eon oinstigo conlicatio kan lokalo nocioso zijn. Risico o oinstigo lokalo
nocioso na oxtiavasatio lostaat n.n. lij:
- Anthiacyclinos (doxoiulicino (adiianycino, oiiulicino (oi-adiianycino,
daunoiulicino (idaiulicino
- Vinca-alkaloidon (vinciistino, vinllastino, vindosino, vinoiollino.
- Alkyloiondo niddolon: cycloloslanido, dacailazino, iloslanido.
- Taxanon: docotaxol, aclitaxol.
- Ovoiigo: ansaciino, cislatinun, dactinonycino, nitonycino, chlooinothino
(nitoxino, stikstolnostoid, cainustino (BCNU.
Do handolswijzo van oxtiavasatio van niot-chonothoiaoutischo i.v.-niddolon lij
nalignitoiton, zoals nonoclonalo antilichanon (lv. iituxinal, alontuzunal,
tiastuzunal on iotoasoonionnois (loitozonil, is hotzolldo als lij oxtia-
vasatio van chonothoiaio. Lokalo nocioso is lij dozo niddolon ochtoi niot to
voiwachton.
ReFerenties
- Intogialo Kankoicontia. Zaklookjo niddolon lij naligno aandooningon. zoo.
- Oxloid Handlook ol Clinical Honatology, z
nd
od. zooq.
- Voilig woikon not cytostatica, Tootsingsciitoiia . zooq.
DIvFRSF ACU1F BOFI}F IN1FRNF GFNFFSIUNDF

zq. Acute [uridische zaken
zq. Ceneeskundig behande|overeenkomst
(art :qq6-q68 8wj
A|gemeen
Wannooi oon atint zich not oon concioto hulviaag tot hot ziokonhuis wondt,
kont oi oon gonooskundig lohandolovoioonkonst tot stand. In dozo ovoioon-
konst is do atint odiachtgovoi on hot ziokonhuis (on do hulvoilonoi, indion
dozo niot in loondionst van hot ziokonhuis is odiachtnonoi.
we|ke hande|ingen va||en binnen het bereik van de overeenkomst?
Allo voiiichtingon dio:
- lotiokking hollon o oon atint, inclusiol hot doon van ondoizook on hot
govon van iaad,
- zijn lodoold on hon van oon ziokto to gonozon,
- hon vooi hot ontstaan van oon ziokto to lohoodon,
- zijn gozondhoidstoostand loooidolon ol voiloskundigo lijstand voilonon,
- lotiokking hollon o hot voilogon]voizoigon van oon atint on hot
schoon van onstandighodon waaiondoi lovongonoondo voiiichtingon
kunnon laatsvindon.
HeeFt de patient het recht om een arts te kiezen?

Ja, uitgangsunt is dat do atint hot iocht van viijo aitsonkouzo hoolt. In sood-
oisondo situatios diont ochtoi iokoning to woidon gohoudon not oiganisatoii-
scho looikingon. Ook goldon wottolijko looikingon. Zo kan oon atint lij hot
nakon van oon alsiaak do vooikoui aangovon vooi oon socihoko oisoon ol
vooi lv. oon nan ol oon viouw. Ei is goon siako van kouzo viijhoid t.a.v. huids-
kloui, otnischo achtoigiond, lovonsovoituiging, goaaidhoid o.d.
HeeFt de patient het recht om een arts te weigeren?

Ja, hot staat oon atint viij do toogowozon aits to woigoion. Van lolang is to
loooidolon ol hot gaat on oon wilslokwano atint. Zio vooi onkolo vuistiogols
zq.z. Do woigoiing diont in hot dossioi to woidon aangotokond (ossontiool on
ovt. kan aan do atint ol dions voitogonwooidigoi woidon goviaagd oon voikla-
iing to ondoitokonon (niot ossontiool.
6
)
DIvFRSF
- Woigoiing dooi oon wilslokwano atint: woigoiing iosoctoion on do
atint inloinoion ovoi do nogolijko govolgon.
- Woigoiing dooi oon logoloidoi (lv. aitnoi]liooi]vadoi niot zijndo voitogon-
wooidigoi, zio zq.z: nagaan ol do woigoiing al konstig is van do atint.
Zo ja: woigoiing iosoctoion on do atint inloinoion ovoi do nogolijko
govolgon. Zo noo: lohandolon.
- Woigoiing dooi oon wilsonlokwano atint: nagaan ol ovoilog not do atint
ol voitogonwooidigoi kan woidon algowacht. Zo ja: alwachton. Zo noo: lohan-
dolon o giond van good hulvoilonoischa.
- Woigoiing dooi oon voitogonwooidigoi (zio zq.z: loooidolon ol do voito-
gonwooidigoi zich godiaagt als good voitogonwooidigoi van do lolangon van
do atint. Zo ja: woigoiing iosoctoion on do voitogonwooidigoi on atint
inloinoion ovoi do nogolijko govolgon. Zo noo: lohandolon o giond van
good hulvoilonoischa.
HeeFt een arts het recht de overeenkomst niet aan te gaan oF te beeindigen?

Ja, naai slochts in uitzondoilijko govallon. Bovondion noot i.g.v. acuto nood
to allon tijdo do o dat nonont nodisch noodzakolijko lohandoling woidon
gogovon.
Bij hot niot aangaan van do ovoioonkonst diont do iodon (zio hioiondoi aan do
atint woidon toogolicht (ovt. schiiltolijk on nodowoiking aan ovoigang naai
oon andoio lohandolaai woidon voiloond.
- Piolossionolo voiantwooidolijkhoid: lv. do aits is niot doskundig o hot
toiioin van do hulviaag ol hoolt gowotonslozwaion.
- Ontliokon (voldoondo voitiouwonslasis not do atint: lv. uit ooidoio
lohandoliolatio gollokon onovoiliuglaio iollonon t.a.v. do lohandoling]
logoloiding.
- Andoi lolang: lv. caacitoitsgoliok.
Boindigon van do ovoioonkonst kan o giond van gowichtigo iodonon: lv.
oinstigo agiossio, gowold ol intinidatio dooi do atint niot voiooizaakt dooi
dions aandooning. In dit goval diont do atint to woidon gowaaischuwd (ovt.
schiiltolijk, on diont non voivolgons iodolijko toinijn to stollon vooi loindi-
ging, do wog to wijzon naai oon andoio hulvoilonoi]instolling on nodowoiking
tovoilonon aan ovoidiacht van do lohandoling.
zq.z InFormatie en toestemming
A|gemeen
Do atint diont to woidon gonloinooid ovoi hot vooigononon ondoizook, do
vooigostoldo lohandoling, do ontwikkolingon daaiontiont on zijn gozondhoids-
toostand. Voivolgons diont do atint toostonning vooi do nodischo hando-
lingon to voilonon.
wat a|s aan de wi|sbekwaamheid van de patient wordt getwi[Fe|d?
Bij oon loooidoling van do wilslokwaanhoid woidon do loslisvaaidighodon
van do atint ondoizocht dooi do aits. Daailij zijn do volgondo vuistiogols van
lolang:
- Kan do atint oon kouzo uitdiukkon?
- Is do atint in staat do nodischo inloinatio iolovant vooi do lohandolloslis-
sing to logiijon?
- Kan do atint do nodischo inloinatio o do oigon situatio tooasson?
- Is do atint in staat do kouzo logisch to loiodonoion?
wanneer spee|t de vertegenwoordiger een ro|?
Bij oon wilsonlokwano atint diont hot inloinod consont to woidon voikiogon
van dions voitogonwooidigoi:
- Dooi do iochtoi lonoondo wottolijk voitogonwooidigoi: nontoi ol cuiatoi.
- Poisoonlijk gonachtigdo: oisoon dio dooi do atint schiiltolijk gonachtigd
is in zijn laats o to tiodon.
- Inloinolo voitogonwooidigoi: ochtgonoot, lovonsgozol, oudoi, kind, liooi,
zus.
Indion zich nooidoio voitogonwooidigois aandionon kouzo nakon o giond
van lovonstaando iangoido.
Indion zich nooidoio voitogonwooidigois aandionon linnon dozolldo iangoido
kouzo nakon o giond van do loitolijko iolatio not do atint on hioiovoi
alsiakon nakon not do lotiokkonon.
Moet toestemming worden aFgewacht in spoedeisende situaties?
Noo, i.g.v. acuto nood kan zondoi inloinatio on toostonning tot do voiiichting
woidon ovoigogaan indion good to voidodigon valt dat diiocto uitvooiing van do
voiiichting nodig is on oinstig nadool vooi do atint to vooikonon.
8
DIvFRSF
Moet de inFormatie schriFte|i[k worden gegeven?
Noo, alloon indion do atint ol zijn voitogonwooidigoi dat wonst ol als hot gaat
on oig ingowikkoldo natoiio. Schiiltolijko inloinatiovoistiokking kont niot
i..v. nondolingo inloinatiovoistiokking naai is aanvullond.
Moet de toestemming schriFte|i[k worden gegeven?
Noo, dat hoolt niot. Echtoi, lij zwaio ol iiskanto ingioon kan hot vastloggon van
toostonning nuttig zijn.
wat a|s toestemming wordt geweigerd?
Zondoi toostonning nag goon lohandoling laatsvindon. Van lolang is to
loooidolon ol hot gaat on oon wilslokwano atint (zio vuistiogols ooidoi in
dozo aiagiaal. Do woigoiing in hot dossioi to woidon aangotokond (ossontiool
on ovt. kan aan do atint ol dions voitogonwooidigoi woidon goviaagd oon voi-
klaiing to ondoitokonon (niot ossontiool.
- Woigoiing dooi oon wilslokwano atint: woigoiing iosoctoion.
- Woigoiing dooi oon wilsonlokwano atint: nagaan ol do atint ovoi oon
wilsvoiklaiing loschikt. Zo ja, zio voidoio in dozo aiagiaal. Zo noo, nagaan
ol ovoilog not do voitogonwooidigoi kan woidon algowacht. Zo ja: alwachton.
Zo noo: lohandolon o giond van good hulvoilonoischa.
- Woigoiing dooi oon voitogonwooidigoi: loooidolon ol do voitogonwooidigoi
zich godiaagt als good voitogonwooidigoi van do lolangon van do atint. Zo
ja: woigoiing iosoctoion. Zo noo: lohandolon o giond van good hulvoilonoi-
scha.
Aan we|ke eisen moet een wi|sverk|aring vo|doen?
Eon wilsonlokwano atint kan loschikkon ovoi oon wilsvoiklaiing. Ondoi-
schoid woidt gonaakt tusson ositiovo on nogatiovo wilsvoiklaiingon.
- Positiovo wilsvoiklaiing: voizook on oon loaaldo voiiichting]lohandoling
uit to vooion (lv. donoicodicil ovolgon is niot voilicht, tootsingskadoi is
do iolossionolo standaaid.
- Nogatiovo wilsvoiklaiing: woigoiing van toostonning vooi oon loaaldo voi-
iichting]lohandoling (lv. non-ioaninatiovoiklaiing iosoctoion nits do
voiklaiing voldoot aan do volgondo voioiston:
- schiiltolijk,
- ogostold toon do atint nog wilslokwaan was,
- ogostold toon do atint o jaai ol oudoi was,
- holdoio on oonduidigo loinuloiing,
- godagtokond on vooizion van oon idontihcooilaio handtokoning,
- actuool, dus niot to oud,
- konlaai (lv. via huisaits, nodisch socialist, voitogonwooidigoi, naaston,
- indion oi goon siako is van gogiondo iodonon vooi alwijking, lv. ondui-
dolijkhodon in do voiklaiing ol niouwo ontwikkolingon in nodischo nogo-
lijkhodon waaidooi iodolijkoiwijs noot woidon aangononon dat do atint
wol toostonning zou govon.
zq. 8eroepsgeheim en inFormatie aan derden
A|gemeen
Inlichtingon ovoi do atint dan wol hot voistiokkon van inzago in ol alschiilt
van hot atintondossioi aan doidon nag uitsluitond laatsvindon not tooston-
ning van do atint ol dions voitogonwooidigoi. Do voitiouwolijkhoid tusson
aits on atint is n van do noost wozonlijko olononton van do lohandol-
iolatio.
Is toestemming nodig voor inFormatieverstrekking aan een co||ega?
Noo, aan hulvoilonois dio iochtstiooks lij do lohandoling zijn lotiokkon (nodo-
lohandolaais on voivangois]waainonois nag zondoi oxlicioto toostonning
inloinatio woidon voistiokt vooi zovoi noodzakolijk vooi do to voiiichton woik-
zaanhodon.
Is toestemming nodig voor inFormatieverstrekking aan een
vertegenwoordiger?
Noo, dat nag zondoi toostonning linnon do gionzon van hot good hulvoilo-
noischa. Ei zijn onstandighodon donklaai waaiin do voitogonwooidigoi niot
ovoi allo asocton van oon lohandoling lohoolt to woidon gonloinooid, lv.
wannooi do atint aan do aits voitiouwolijko nododolingon not lotiokking tot
do voitogonwooidigoi doot.
Is toestemming nodig voor inFormatieverstrekking aan een nabestaande?
Ja, uitgangsunt is dat hot loioosgohoin ook na ovoilijdon vooitduuit. Ei zijn
z uitzondoiingon:
- Voiondoistoldo toostonning: do aits nag oivan uitgaan dat do atint, indion
nog in lovon, toostonning zou hollon voiloond vooi do inloinatiovoistiok-
king (lv. in voiland not oon aansiakolijkstolling.
zo
z
DIvFRSF
- Zwaaiwogondo lolangon dio schonding van hot loioosgohoin iochtvaai-
digon (lv. in voiland not oon voizokoiingsuitkoiing.
Is toestemming nodig voor inFormatieverstrekking aan po|itie][ustitie?
Dat hangt al van do onstandighodon van hot goval.
- Do atint hoolt nogolijk oon stial laai loit linnon do hulvoiloning goloogd
(lv. lodioiging ol diolstal: zondoi toostonning nag aangilto woidon godaan,
goon nodischo inloinatio voistiokkon on ovoiwogon ol oi aanloiding is do
lohandolovoioonkonst niot aan to gaan ol to loindigon (zio zq..
- Do atint hoolt nogolijk oon stial laai loit luiton do hulvoiloning goloogd:
zondoi toostonning woidt goon inloinatio voistiokt (loiooon o loioos-
gohoin, voischoningsiocht.
- Do atint is slachtolloi gowoidon van oon stial laai loit on is zoll niot in staat
toostonning vooi inloinatiovoistiokking to govon (lv. als govolg van lowus-
tolooshoid ol oinstig lotsol: o giond van voiondoistoldo toostonning uitslui-
tond nodischo inloinatio voistiokkon on alwoging notoion in hot dossioi.
- Ei is siako van oon wottolijko licht tot siokon: inloinatio voistiokkon conloin
wottolijko licht (lv. Wot o do lijklozoiging on Wot Pullioko Gozondhoid.
- Ei is siako van oon conict van lichton: als zwijgon oinstigo schado (vooi
oisonon ol goodoion kan olovoion dio alloon kan woidon vooikonon dooi
nolding aan do olitio (lv. voinoodon van kindoinishandoling: uitsluitond
noodzakolijko inloinatio voistiokkon on alwoging notoion in hot dossioi.
wat a|s de po|itie de aFde|ing]het ziekenhuis betreedt?
Allo ullioko iuintos zijn viij toogankolijk. Voiloogaldolingon on atintonka-
nois nogon alloon not toostonning van do atint woidon lotiodon, tonzij do
olitio loschikt ovoi oon nachtiging van do Olhcioi van Justitio ol do olitio oon
als voidachto aangonoikto atint wil aanhoudon. Tijdons ondoizook]lohando-
ling nag oon iuinto alloon woidon linnongotiodon not toostonning van do
aits. Hot vooigaando goldt niot wannooi do olitio do iuinto linnontioodt on
hul to voilonon in acuto situatios (lv. gowold o do aldoling.
wat te doen met gevonden drugs oF wapens?
Indion diugs (o ol in hot lichaan, waons ol andoio govaailijko vooiwoion
woidon govondon, woidon dozo zo soodig nogolijk anonion (als 'govondon
vooiwoi` algogovon aan do olitio (donk aan do gohoinhoudingslicht t.a.v. do
atint. Ei kan vooits aanloiding zijn do lohandolingsovoioonkonst niot aan to
gaan ol to loindigon (zio zq..
zq.q Staken oF niet inzetten van een behande|ing en acties bi[
over|i[den
A|gemeen
On voischillondo iodonon kan woidon losloton oon lohandoling to stakon ol
niot in to zotton, lv. do atint goolt goon toostonning (nooi vooi do lohan-
doling ( zq.z ol do lohandoling is nodisch zinloos (gowoidon. Doigolijko
losluiton kunnon loidon tot hot ovoilijdon van do atint.
kan (voortzetting van dej behande|ing worden geeist?
Noo, in do iogol lohooit oon aits niot tot nodisch zinlozo handolingon ovoi to
gaan. Do (lohandolond aits looidoolt ol oi siako is van oon nodisch zinlozo
lohandoling o lasis van do nodisch iolossionolo standaaid on ovoilog linnon
hot lohandoltoan, waaina voivolgons do atint on]ol dions voitogonwooidigoi
woidt gonloinooid on logoloid.
Is een arts verp|icht om a||e medisch-technisch moge|i[ke hande|ingen te
verrichten?
Noo, hot loit dat oi oon lohandolovoioonkonst is, lotokont niot dat oon lohan-
doling noot woidon toogoast als dio nodisch zinloos is gowoidon (lv. non-
ioaninatioloslissing van do aits. Do noinalo voizoiging van do atint diont
to woidon vooitgozot (donk hioilij ook aan ijn- on syntoonlostiijding.
Ovoiigons nag ondoi onstandighodon wl o voizook van do atint oon
nodisch zinlozo lohandoling woidon uitgovooid on lv. tijd to winnon on
alschoid van oon laniliolid to kunnon nonon.
wanneer is sprake van natuur|i[ke dood en wanneer van niet-natuur|i[ke dood?
Na hot ovoilijdon van oon atint diont dooi oon aits to woidon vastgostold ol oi
siako van oon natuuilijko ol niot-natuuilijko doodsooizaak is.
- Natuuilijko dood: ovoilijdon als govolg van ziokto ol oudoidon, oon conli-
catio van oon logo aitis uitgovooido nodischo lohandoling (daaiondoi tovons
logioon ijnlostiijding not als dool voilichting van hot lijdon ol oon losluit
tot niot (voidoi lohandolon wogons nodischo zinlooshoid ol woigoiing van
toostonning.
- Niot-natuuilijko dood: ovoilijdon als (indiioct govolg van oon ongoval,
uitwondig (lysisch ol chonisch gowold ol oon andoio van luiton konondo
ooizaak, schuld ol ozot van oon andoi (daaiondoi tovons logioon onjuist
nodisch handolon ol zollnooid.
zz
z
DIvFRSF
wie onderneemt actie na het over|i[den van een patient?
Vooi hot logiavon ol cionoion is oon voilol van do anltonaai van do luigoilijko
stand nodig (Wot o do lijklozoiging. Eon doigolijk voilol woidt niot voiloond
zondoi oon voiklaiing van do lohandolond aits, do gonoontolijk lijkschouwoi ol
do Olhcioi van Justitio.
- Natuuilijko dood: do lohandolond aits]waainonoi stolt oon voiklaiing van
ovoilijdon (A-loinulioi on oon doodsooizaakvoiklaiing (B-loinulioi o. Hot
A-loinulioi woidt noogogovon aan do voitogonwooidigoi c.q. nalostaandon
van do atint.
- Niot-natuuilijko dood ol twijlol: do (lohandolond aits schakolt do gonoonto-
lijk lijkschouwoi in, dio o zijn louit do Olhcioi van Justitio inschakolt.
we|k doodscriterium wordt gehanteerd?
Moostal goldt dat uit haitstilstand on stilstand van do adonhaling nag woidon
goconcludooid dat do atint dood is. I.g.v. oigaandonatio goldt hot ciitoiiun
'hoisondood`, hotgoon hot vollodig on onhoistollaai voilios van do lunctios van
do hoisonon, inclusiol do hoisonstan on hot voilongdo noig, inhoudt (Wot o do
oigaandonatio. Oigaanuitnano vooi do dood is ongoooiloold, ook al is losloton
do lohandoling wogons do nodischo zinlooshoid oivan to loindigon.
zq.y 8ekwaamheid en bevoegdheid
A|gemeen
Aits-assistonton zijn lovoogd tot hot voiiichton van allo handolingon o hot
goliod van do gonooskunst, daaiondoi tovons logioon do zogonoondo vooi-
lohoudon handolingon, vooizovoi zij daaitoo lokwaan zijn. Onlokwaan is
onlovoogd.
Hoe wordt de bekwaamheid bepaa|d?
Aangozion do lokwaanhoid van do aits-assistont in do loo van tijd zal
toononon, is van lolang dozo oiiodiok to loooidolon. Do ogodano oivaiing,
do golooido vaaidighodon, do goldondo oloidingsoison o.d. kunnon lij dio loooi-
doling woidon lotiokkon. Do loooidoling vindt laats dooi do suoivisoi i.o.n.
do aits-assistont. Ook woidt loaald wolko handolingon (nog ondoi loiding van
oon nodisch socialist nooton laatsvindon. Do gonaakto alsiakon nooton
schiiltolijk woidon vastgologd.
wat te doen bi[ twi[Fe| over bekwaamheid oF bi[ onbekwaamheid?
I.g.v. tokoitschiotondo lokwaanhoid ol twijlol daaiovoi diont not do suoiviso-
iond aits ovoilog to woidon gozocht. Indion do aits-assistont van ooidool is dat do
suoivisoiond aits naai hot ziokonhuis noot konon, noot dit ondullolzinnig
woidon voizocht.
wie draagt de verantwoorde|i[kheid?
Do aits-assistont hoolt oon oigon nodischo voiantwooidolijkhoid on is o lasis
daaivan voilicht do in hot kadoi van do zoigvoiloning ogodiagon woikzaanhodon
naai losto voinogon to voiiichton. Daailij diont hij hot goldond iocht, do linnon
hot ziokonhuis goldondo iogols, do vigoiondo nodischo iotocollon]iichtlijnon
on do aanwijzingon van do lotiokkon nodisch socialiston in acht to nonon. Do
suoivisoiond aits, oloidoi ol lohandolond nodisch socialist is voiantwooidolijk
vooi do voiloondo suoivisio on do gogovon aanwijzingon. In do iaktijk lotokont
dit dat indion do aits-assistant good ovoilogt not do suoivisoi, do nodischo voiant-
wooidolijkhoid vooi hot giootsto godoolto lij do suoivisoi loiust.
In we|ke situaties dient a|ti[d over|eg met de supervisor p|aats te vinden?
On nisvoistandon in do voiantwooidolijkhoidsvoidoling tusson do aits-assis-
tont on do suoivisoi zovool nogolijk to vooikonon, diont ovoi ondoistaando
situatios]handolingon altijd to woidon ovoilogd. Hot ovoilog on do not do suoi-
visoi gonaakto alsiakon notoion in hot atintondossioi.
- Vooinonon tot onano, ovoilaatsing, ontslag, dooi- ol toiugvoiwijzing,
intoicollogiaal consult, on andoio ciusialo (ol ossontilo nononton in hot
lohandoliocos.
- Onduidolijkhoid ovoi do gogovon odiachton]aanwijzingon.
- Inloinatiovoistiokking aan do atint ol zijn voitogonwooidigoi ( zq..
- Iodoio golouitonis dio tot schadolijk govolg vooi do atint hoolt goloid ol
had kunnon loidon, ook wannooi schado is vooikonon dooi tooval ol dooi
ongoland ingiijon.
- (Dioigondo conlicatios, alnoinaal voiloo van do gonozing on lijzondoio
uitslagon.
- Ovoilijdon van oon atint ( zq.q.
- Mooivoudig gotiaunatisooido atinton, zodia daaivooi tijd is.
- Aankondiging van do konst van oon atint dio nogolijk in oon lovonslodioi-
gondo situatio voikooit.
- Allo andoio situatios waaiin do toostand van do atint daaitoo aanloiding goolt.
- Allo ovoiigo twijlol.
z
RFGIS1FR vAN 1RFFvOORDFN
Register van treFwoorden
z6
z)
RFGIS1FR vAN FIGURFN FN 1ABFLLFN
Register van hguren en tabe||en
Figuur]tabe| 1ite| Pagina
Figuur . Basic liFe support ???
Figuur .z Advanced liFe support
1abel .z Reversibele oorzaken PFA
Figuur z. Pijnschaal
1abel z. AvPU-schema
1abel 6. FMv-score
Figuur 8. Behandelingsschema hartFalen
Figuur 8... Diagnostisch schema smal QRS-complex tachycardie
Figuur 8.q..z Diagnostisch schema breed QRS-complex tachycardie
1abel .a Ieuze van medicatie bij hypertensieve crisis
1abel .b Ieuze van doseringen bij hypertensieve crisis
Figuur .z Ilinische beslisregel bij diepveneuze trombose
1abel .za vells-score bij diepveneuze trombose
1abel .zb Doseringsschema ongeFractioneerde heparine
Figuur . Ilinische beslisregel bij longembolie
1abel . vells-score bij longembolie
1abel o.a Onderliggende oorzaken van DIC
1abel o.b Scoringssysteem voor DIC
1abel z.a Forrest-classiFcatie voor ulcera
1abel z.b Child-pughclassiFcatie voor ernst leverziekte
1abel z.a. Stadiering hepatische enceFalopathie
1abel z.b Criteria voor levertransplantatie bij acuut leverFalen
1abel z.a Ransonscore voor ernst pancreatitis zonder galstenen
1abel z.b Ransonscore voor ernst pancreatitis met galstenen
1abel z.c Glasgowscore voor ernst pancreatitis
1abel . Diagnostiek anemie
1abel q. Diagnostische criteria voor thryreotoxische crisis
Figuur .a Indeling lokalisatie acute nierinsuFFcientie
Figuur .b Diagnostisch en therapeutisch stoomdiagram acute
nierinsuFFcientie
1abel .a Renale oorzaken acute nierinsuFFcientie
1abel .b Urineonderzoek
Figuur 6.z Algoritme hyponatriemie
Figuur 6. Algoritme hypernatriemie
z8
Figuur 6.q Algoritme hypokaliemie
Figuur 6. Algoritme hyperkaliemie
1abel 6.) Behandelingsschema hypercalciemie
Figuur )a Stroomschema acidemie
Figuur )b Stroomschema alkalemie
Figuur )c Bloedgas nomogram
Figuur 8..z Behandeling van anaFylactode reacties bij acetyl-
stene toediening
Figuur 8.) Stoomdiagram CO-intoxicatie
1abel .z AMBU-6-score
1abel zo.z. Frnst van malariaparasitemie
1abel z..z Isolatiebeleid
1abel z.. Fpidemiologische gegevens
1abel z.z Medicamenteus behandelingsalgoritme
Figuur z. Stroomschema anaFylactische reactie
Figuur z.q Schema beleid bij hypothermie]drenkelingen
1abel z. Omrekentabellen opiaatdoseringen

Acute Interne Geneesk 11

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Acute Interne Geneesk 11

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Acute boek[e

Richt|i[nen voor de diagnostiek en behande|ing van

z. InFecties bi[ aids]immuungecompromitteerden ??

LI}S1 MF1 AFIOR1INGFN

ACU1F PI}N OP DF BORS1

-dohcintio, hyoithyioodio, AV-hstol, syndionon otc.

-dohcintio, ovoilog not nolioloog lij

(not R giotoi dan tijdons sinusiitno

(not R giotoi dan tijdons sinus-

Gead||seerde bebandel|ng |olgt de consensus |an CBO (uuu.CBO.nl, r|cbtl|jn 'D|agnost|ek,

Geneten /PTT gedeeld door u|tgangs-/PTT oj nornaaluaarde-/PTT.

]l, on oon APTT]PT < , x do noinaalwaaido

van 8-z uui on hoolt na stakon oon woiking van

van oo uui on is na stakon goduiondo

van ongoliactionooido hoaiino is ciica

-z uui on noont too not do

van LWMH ligt iond do -q uui, lohalvo tinzaaiino (-z uui.

]l, onal hankolijk van hot

]l gohantooid, al hankolijk van do oinst van do llooding ol hot

]l is ol lij oon hogoi tionlocytonaantal i.g.v. lloodingon. Do ooisto-

]l loukocyton, waaivan > o%

) + , { o, kPa) Interpretatie metabole acidose

{mmol]l) Interpretatie respiratoire acidose

: nl = nnol, ,q% NaHCO

.o. ondoihoudsdosoiing (lij giotoio lohoolto

> 8 nnol]l: dd oo-qooo ng NaHCO

i.v. o.l.v. loiokondo

lij H < ;,z, loliun- ol lolinozuui ng]kg olko q-o uui.

lij H < ;,z (zio ;.z, oo ng yiidoxino on zo ng thianino oi

]l. Do noost vooikonondo voiwokkois (lij adoquato SDD

Blantyre Cona Scale (uuu.nedal.org||s|tor).

o goloido van do actuolo, niot vooi hyothoinio gocoi-

-dohcintio: nissolijkhoid, hooldijn, liakon,

. Bij chionischo dosoiing on nioilunctiostooinis dus nindoi govon,

DIvFRSF ACU1F BOFI}F IN1FRNF GFNFFSIUNDF

You might also like