\

i
;
I
\
1
I
i
I
,
. UNIVERZlTET U ZENICI ..
MASINSKl FAKULTET
"".' '.
ELEMENTITEORIJE SA ZBIRKOM URADENIH
ZADATAKA IZ MATEMATIKE I
Dzevad Almlr Huskanovic, Hermina
ZENICA,2005.
I
! Dr. Dzevad Mr. Almir Huskimovic, Hennin.a Dragunic
ELEMENTl TEORIJE SA ZBIRKOM URADENIH ZADATAKA IZ
MATEMATlKE I
\
.. ,
Recenzenti:
Prof. dr. Kernal Univerzitet u Zenici
dr. Lejla SmajJovic, Univerzitet u Sarajevu
Izdevae:
Univerzitet u Zenici
Mainski fakultet
Za
Prot dr. Safe! Brdarevic
obrada i nasloVlia stnma:
Josip
Deni. Spabic
Stampa:
"EMANEY"Zenica
TiraZ:
500
CIP - Katalogizacija u publikaciji
Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Herccgovine, Sarajevo
51(015.8) .. , ..,-.: ..
ZECIC. D!evod
I
Elementi teorije sa zbirkom uradenih zadataka iz matematike 11 D1evad Zc:i:!ic, Almir Huskanovic
Hennina Dragunic - Zenica ! Mdinski fakUltet, 2005. 178 ab'. : gra. prikazi ; 24 em
Bibliografija: SIT. 178
ISBN 9958-617277 .
I. Hu$anovic. Almir 2. Dragunic. Hermina
COBISS.BHID 14366214
Milljenjem Upravnog odbora za indirektno oporezivanje broj UO 21.06-05-460/05 od
21.06.2005. godine. o.lolxxleno plaesnja peraza na promet proizvoda.
,.
I
i
i
PREDGOVOR
Ovaj udZbenik je uraden na taj da stUdentima Mainskog fakulteta u Zenici a i
., ,
drugih tehnickib fakultota' nudi neke elernente teorijei potpuno uradejl_ zadatke iz
Mateniatike I Ito oni slubju u 'ldopu redovnog ,tudi)a. Obradene oblasti su u sldadu sa
progranlom predmeta Matematikc 1, izuzev funJq;;ija dviju promjcnljiVih. Nam).". ovog
r .'
udibenika)e t. da kanali!e pOlrebe i zab\Jeve koji '11 postavl)eni pred student. <Ia bi IISpjelno
mogll poloziti pi.meni dio i.pita iz predmeta I. Isto tako, savladavajuci osnovne
pojmove iz obradenih oblast l ovJadavajuci tehnike cc u mogUnosti da lalde
usvoje nekc i apstraktnije teorije U daljnjem matematike.
Ud1benik je iz vie pogJavlja a U Kojima su ukljuc!eni dijeloyi teorijc
linearna algebfa, vektori. analitika u prostoru., diferencijalni i integralni ratun funkcije jedne
promjenljive I oni dijelovi koji su neophodni da bi se mogle obraditi kljulme koje su bile
predvidene. Udtebenik je prete1no sastavljen od u,adenih zadataka sa uvoQnim teoretskim
dijclom u kojcm su date neke defmicije, teoremc i infonnacije koje potrebne da bi
se uspjeSno mpgao pratiti tok izradc zadatka. U svakom sluaju ovakav vid n:ote .
biti dosta koristan svim studentima fakulteta a nastao je ddanjem
vjefbi iz predmeta Matemaiika J na Ma!n;korn fak1lltetu u Zei)ici.
AUTORl
"', :
"
. ..

7. ISPITIV ANa I GRAFICKO PREDSTA VLJANJE FUNKCIJA ............... 135
1. OSNOVNEALGEBARSKEST1UJKruru:. ____ '._ ... 1
'1.1. MATEMATICKA lNDUKCUA ............................... :.; . : : ................. : ................. ; 3
1.2. BINOMNI I TRINOMNI OBRAZAC ............................... : .................................. 8
1.3. KOMPLEK;SNI BROJEVl ............................................... _ .. : ................. ... ". 12
2. DETER1IflNANTA .... .. .... _ .. _ ... ' ...:. __ ... ; .... _ 20
2.1. MA TRICE ................................... : ........................................ :_ ............................. 23
8. NEODREDENI INTEGRAL ......... _ ..................... _ ... __ ..... .......... _145 '
8.1. METODA SUPSTlTUCUE .... ; .......................................... ........ .... ........ ........ 149
,8,2. METODA PARCIJALNEINTEGRACIJE ................ ; ........ ........ ...... .. .... .. .. 151
8.3. INTEGRACIlA RACIONALNlH FUNKClJA ......................... ................ ; ...... 152
8.4. METODA OSTROGRADSKOO ....................................................................... 156
1!.5.INTEGRACIJA BINOMNOG DlFERENClJALA .................................. .. ... .. 157 '
8.6.' EULEROVESMJENE ............................................................ .............. .... , ....... 158
8.7.' INTEGRACIlA TRIOONOMETRllSKlHFUNKCIJA .................... : ............... 160
2.2. SISTEMI LINEARNlH JEDNACINA .: ... : ............................ , .................... : ........ 31
2.3: H()MOGENI SISTEMI .... ; ................................. : .... _ ......................................... 40
3' VEKTORI ' ., " ", ' , . , ' ,', " , 43
'. _.-...-........ _ ... __ ..... , I __ ................ _
3.1. SKALARNI (UNUTRASNJI) PROlZVOD ........................................................ 47,
3,2, VEKTORSKI PRoIZVOD VEKTORA .............................................................. 50
9. ODREJJENI INTEGRAL .............. _. ____ ._ ... .. __ ..... __ .. 164
9.1. IZRACUNAVANJE POVRSINE RA VNIH FIGURA .................. ................... 170
9.2. KOMPLANAClJAOBRTNlHPOVRSI. ............ : ................ ............ ........ .. .. I72
9.3. ZAPREMlNA ROTACIONOG TIlELA ................. : .......................................... 114
9.4. DUZINA LUKA KRIVE .................................................... ..................... .. ...... 176
3.3. MlESOVlT1 PROIZVOD VEKTORA ................................................................ 53
3.4. RAVANUPROSTORU ...... , ............................................................................... 56
10. LITERATURA_ .. _ .. ___ .......... ____ ..... ____ ..... _ ...... 178
3.5. PRA VA U PROSTORU .................................................... : ..... : ............................ 60'
3.6., PRA VA 1 RA VAN U PROSTORU ................................... _ ................... : ........... 66
4.
NIZOVI ......... ___ .. ___ _ ..... _ ............ _ _ .... ......... _ 74
5. FUNKCIJA , ...... _ ___ 84
5.1.' OSN0'1::! ZADACIO FUNKCUAMA lEDNE V ARIlABLE .......................... 88
5.2. GRANI""A VRIJEDNOSTFUNKCIJEUTACKI ............ : ........................... 101
5.3. NEPREKJDNOST FUNKClJE ......................................................................... 107
5.4. lZVOD FUNKCIJE ..................................................................................... ;..... 112
6. DIFERENClJAL PRVOG REDA I PRIMJENA DIFERENCIJALNOG
RACUNA KOD ISPITlV ANJA FUNKClJA ...... __ ._ _ ............... 121
6.1. JEDNACINA TANGENTE I NORMALE KRIVE .......................................... 123
6.2. L' HOSPITALOVO PRA VlLO ........................................................................... 125
6.3. EKSTREMNE VRlJEDNOSTI FUNKCIJA ................... : ..... : ............................ 129
6.4. ASIMPTOTE KR!VIH LINIJA U RA VNI.. ...................................................... 131
6.5, RAST1 OPADANJEFUNKCIJA ....................................................................... 1 33
6.6. PREVOJNE TACj<E. KONVEKSNOST I KONKA VNOST FUNKCIJE ........ 134
".
"

,
l
I
I
i
I
.J
71 OSNOVNEALGEBARSKE STRUKTURE
Polj. resloth brojev.
Neka su u skupu R defiDirani sabiranje + i tnnoUnje te binama relacija So i neka su za sve
x.y,xe R zadovoljenl u>jeti:
(R.I) (x+y)+x=x+(y+x),
(Rol) (30eR)(\IxeR)x+O=x,
(R.3) ('txe R)(3(-xje R)x+(-x)=O,
(R.4) x+ Y= Y+x; .
(R.5).
(R6) x(y ... z) = xy+ Xl',
(R7) (31. R\{O})('Ixe R)xI=x,
(R.8) ('txe R\{O})(3x-' e R)x.x-
'

(R.9) xy=yx,
..
(RIO) (xSy)v(y<x),
(RII) (XSYAYSX)=>X=y,
(R12) (X5YAySZ,::>(;;:i;z),
(R13) (x;(y)=>(x+xSy+x),
(R14) (XS;Y)A(Z > OJ=> (:c: S; .)'),
(RIS) Svaki odozgo ograniilen neprazan sirup u Rima supremum u R. .
Tada uredenu (R, +,., S) zovemo ureileno kompletno poljtt i1i polje rea/nih brojeva.
Aksiom (R.IS) izrafava bitno svojmo skuj,. realnih brojeva R koje zovemo kampfetnast
skupaR. ' .
Prirodni brojevl
Bitne osobine skupa N prirodnili brojeva mogu sc izraziti slijedceim teOremom:
Teor ... (peanovlokslamQ
(N.I) leN,.
(N.2) neN:::>n'+eN(n+l=n+).
(N.3) ('tm,ne N)m' =n' =>m=n,(tr:n->n'/njekctjo),
(NA) ('tne N)n' .. I,
(N.S) A!cojeM podsknp odN saosobinamale M A('Ine N)(ne M=> n' eM)=:;. M =N.
Perl Pftqnov IIkslom (Prlnclp je moCno sredstvo pri "dokazivanju
iskaza koji se odnose na prirodne brojcvc I pri definital\iu !\mkcija. Metoda s. sastoji u
slijedcCem: alro nelro tvrdrrfa vrijedl za n-I I ako Iz pretpostavke da tvrdnja vrijedi zo n=k _
sIljedl ria tvrdnjavrijedl xa n-.k+I; anda tvrdnja vrijedl %o.rve prlradne brajev. n.
EJer::enti teorije sa zblrkom uradenih zadataka iz Matematike 1
Za sve n,ke N defmiralno:
"1=1-2-3 ... n.( :)=1,(;)= n(n-l) .. (lzraZnl aitamo: _nJakt;"';jel;lzraz. (;)
citamo: en nad k. -.
BlnomnJJ/ormuJa:
Za sve a,be R i sve ne N je:
(a+b)" ... ilikI3Ce (a+b)' = t(;}7'
Brojev; (:) zovu.c binomnl koiif/cijenll. . ;
Trinomna!ormu(a:
Za sve a,b,ce R i sve nE!:' N je:
, I
(a+b+c)' = L
.
Skup Z cljeJlh bl'Ojeva:
Stavimo -N ={-n:ne N},Z =-Nv{O}vN. Tadase Zzove skup cijelihbrojeva.
Skup Q racwnalrilh, bl'O}eva i .kup I iraelonalnih bra}ev4:
Skup Q-{;:xe Z,ne N} nazivamo skup ,"cwnalnih bra}eva. Skup I=R\Q zove se
skup bl'Ojeva. Npr. jednostavno se dokazuje da ..fi. 1 Skup koji ima jednak
kardinalni broj kao skup prirodnih brojeva N je prebrojiv skup. Drugim skup A je
prebrojiv &ko i sarno ako postoji bijekcija f: N A. PrcbrojiVi au slrupovj npr. N? Z, Q a
ncprebrojlvi su npr. R. C, skup transecdentnih brojeva. Jnaae, broj dobiven iz .ijelib brojeva
pomoCu konamo primjeila operacij> sabirsnja. oduzimll11la. mnofet\ia I dijeljenja te vadepja
,nrih korijeoa. gdje j. n e N jeste alg.barsld bra}. Naime, to j. broj leoji je rjeSenje nclee
algebarsk. jednad1be .iielim koeficijentima. Realan broj leoji nij. rjeSlU1le ni jedne
algebarske jcdnadfbe s eij_lim koefiCijentima je Iranse.mkn"" bro}. Talevi su npr. brojevi
Jr, .. In 2
Ji
Trenseedeotnib brojeva im3 viie nego algc:barakih brojcva.
Kompleksnl bro}evl:
Definirajmo sabiraI\ie i mnoZenj.'u' R' sa:
(a,b)+(c,d)=(a+c,b+d) (I)
(a,b),(c, d) = (ac'-bd,ad+b
c
) (2)
Lako se pomoCu aksioma (R.I) - (R.9) realnih brojeva poWc daje uredena trojlca (R',+ .. )
polje. Polj. (R',+ .. ) zove so polje leompleksnih brojcva I oz:oaaava so sa C. Element
1=(0,1)& C lOV'" imagioWajedinica i .... aId (a,b) ... C prema(l) i (2) imamo:
(a,b)=a+lb. (3)
2
I
I
i
, Stavimo z =a+lb. Tada se brei a=Re(') zove realn; dio kompleksnog broi. a re.ln;
broj b=im(z}zove se'imaginarsni dio broj. zeC. Broj z=a:"','b ie koniugovanao.
kompleksan broj broj = a + lb. Vrijedi:
.
Realan brej \%\ = +b' mVe so modul. (norma. apsolutna kompleksnog
broja z=a+ib. Vrijedi:.. .. ,
\%"%,1-\',\-1"\ i I., + %,\ s\%,\+\%;\,(."%,,, C)'.
Trigonometrijski oblik kompleksnog broia: '
'. ",.tg9:=E...
, a
r=r(cos8+lsin8)(OSr <+->,-&<9 SJr) "
Indakcijom so mou dokazatl da je: , "
, z "r'(coa8+isin8)' = r"(coSn9+1smnli),ne N.
Odavde, za r = 1 dnbija s. Muavrova fOrmula:
(cos9+fsin8)" _cosnfJ+fsinnB,ne N.
Fonoula za korjonovanj. kompleksnog broja: ,
8+2kJr).k=o,l,2, .. ,n_L
.1:.1: n n
Eulerove jormuk:
e" = cosx+isinx,e-b- =cosx-isinx.
Eksponenc/jalnl obllk kamplellsnog bro}a: .. '
.=x+ly-r(cos8+lsinli)=r.e'
Vrijedi .Iijedee.:
. . z, r
z.z =re.ptl'
1 1 , " p
1.1. MATEMATICKA INDUKCIJA
lskazje taaan .. svaki primdan broi ,,(n:< "") ,
I' akoje .. prirodanbroj no (no :<1) i. '.. .
2' ako iz prctpostavke dajc prirodan bro) k(k:< no) Sb)edl da)e
i zabroj k+ 1.
Dokazati:
1.'1 +2+3 + .. +n- .!.n(.+ I)
, 2
2. I' +2' + ... +n' -in(n+IX
2n
+1)
, I n(,;+1)
3. I' -2' +3' + ... -2-
4. tk'(k+I},..!.n(n+lXn+2)(3n+l)
hoI 12 .
.. , .. ,:
3
;
I
i
Elementi team_ sa zblr!(gm zad.taka M.tematike I
II '. . :,' ' .
5.
'.1
6. Ik2'

7. (I+h)";' I+nh.h>-1
I I 1 I r
8. 7t+-;r:;+-::S+-'+Tn;'vn
9. 2
n
>n
10. ...
II. 641 f(n) = 3'''' +40n-27.n = 0.1.2,.;.
12.91f(n) =2'"
13. UI f(n)=12" ... -3 ... n;, 0
14. 13;l 1 f(n) =1I:",'-12'HI.
n
;, 0
Rje!enj.:
I. Provjerimo da li je fOl1\lula tabla za k _ I:
I
I=-J.(I+I)
2
1=1 T
I.
Pretpostavimo llij. tvrdnja tawza k j poladimo daj. anda !Vdnja tabla i za k+ 1.
S(k) = 1+2 + 3 + .. + k- .!.k(k+l) (poprctpostavci)
2 .
S(k+ I) = 1 + 2+3+ . + k+ (k+ 1)-8(k) + (H 1)=
+ I) + (k + I) =(k+ 1)(lk+l) = l(k + I)(k+ 2)
222
Vidimada tvrdnja vrijedi i zak+ I. pa vrijedi zasveprirodne brojeve. Ij. 'Vne N.
2. Provjerimoda Hje fonnuJa tafna,..k-I:
l-lHI+IX2+1)
1=1 T
Pretpastavimo daje tvrdnja taW za k;, 1. i poladimo <lajc and, tvOOja tabla i za k + 1.
I' .
S(k)=I' + 2' + .... +k' =6k(k+ 1)(2k+ I) (po. pretpostavci)
4
S('<+I) =1'+2'+ +.<' +('<+1), =S(k)+(k+i)'
.
1. Osnoyne argebarske.strukture . ""';l'
I ...
= ik(k+ 1)(2k + I) +(k + I)' = (k+ IX
6
k(2k+ 1)+ (k +.1:=
=('<+1) 2.<' +<+6k+6 =(<+1) 2.<' +3k+4H6_
6 6
=(H1) 2'k+2)+3(k+2) .!.(k+IXk+2)(k+3)
. 6 6 '
Vidimo d, tvrdnja vrijedi i za k+ I. pa vrijediza sve brojeve, Ii. 'Tine N.'
3. Provjerimoda Ilj_ fannula tafnazak= I: .
1=(-1)'-']..(1 +1)
. 2
Pretpostavimo d'je tvrdnja tabla za k 1. i pokatimo da je onda !Vdnj. tabla i za k + 1.
S('<) = I' -.' +3'+ . +(-I) .... k' =(_1),-' '\+1) (popretpostavci)
S(k+1) =1' -2'+3' + ... +(-1)"".<' + (-I)'(k+1)'
= (-I)"" k(k
2
+1) +(-1),('<+1)'
= (-I)'(k + IX(-I)!+(k+ I
2
= (-I)' (H I)(!+ I) =
2
=(-1)' (k+IXk+2)
2 .
Vidimo da tvnh1ja vrijedi izak+ I. pa vrijedi za sve prirodne brojeve, g. 'Vne N,
4. Prnvjerimoda lije formula tabla za k- I:
1(1 + 1).2... 1(1 + 1)(1 + 2X3+ I)
12 .
2=2 T
daje k;:: 1, i pokamo daje ooda tVd,nja taQla:i zak+ 1.
S(k) = (poprctpo,tavci)
"'. 12 '
s
,
i
. _._-..... " ........ "'........... '" "!QuunaOKC I.
. . !-+I .
S(k+l) = 2)'({+1) = S(k) +(k+I),(k + 2)
""
I' "
= 12
k
(k+I)(k+2)(3k+l)+(k+l)'(k+2)
=(k+ I)(k+ 2)(2..k(3k+ I)+k+ I)
12
3.1:' +k+I2.<+ 12
, 12
;, (k+ 1)(k+2) 3k' +9k+4k+ 12
12
=(.1:+ 1)(k+2) 3k(k+3}+4(k+ 3)
12 '
= (k+l)(k+2)(k+3)(3k+4)
Vidimo da tvrdJUa vrijedi i za.l:+ I, pa vrijedi za sve'prircdnc brojeve,lj. 'Vne]l!.
s. dalije formuia
H1 =(1+1)1-1
1=1 T
I
l
Pretposlavimo dajctvrdJ1ja talmaza k;;, I, i pokaZimo'chjc onda tvdnj. i za k+ 1.
1:'
S(k) = Li!i=(k+l}1-1
/-, .
S(k+1)= 2:ilf=S(k)+W+I)I(k+I)=(k+ 1)!-I+(k+l)l(k+l) ,

=(k+l)!(1 +k+ 1)-1- (k+2)(k + 1)1-1
-(k+2}1-1
Vidimo da tvrdJUa vrijedi i za k + I, pa vrijedi za svo prirodne orojeve,lj. 'V n eN.
6. da lije formula I:
12' = (1-1)2'" +2
2=2 T
Pretpostavimo daje tvrdnja za k I, i po)caZimo da je ODda tvdJUa talma i za k + 1.
, .
S(k) = L 12' = {k -1)2'" + 2 (po pretpostavciY
1>-1' .
I
".", .... ,
, ,
S(k+I)= L12' = S(k}+(k + 1)2'" = (k-I)2'" +2+(k+l)2'"
/.,
=2"'(k+l+k-I)+2
=2k+12k+2 =2l+2k+2
1. OSnovoe a!gellarske strukture
Vidimo da tvrdnja vrijedi i,zak+ I. pa vrijedi za sve prirodne brojeve;tj. Vne ]I!.
7.
(1+h)'
T
Pretpostavimo daje tvrdJ1ia taQla za, k I. i pokafimo da]e onda tvdnja lag,a i lOk + I .. ,
S (k) .. (1 + h)' I + kh (po pretpostavci)
S(k+l) = (\ + h)'" + kh}(l +h) Ocr je j+h>O} ,
= I +h+kh+kh'= I +{k+l)h+kh'
jcr jekh' za' 'th,'tkE N
Vidimo da tvrdnja vrijedi i zaH I, pavrijedi zasveprlrodne brojeye,lj. 'Vne]l!.
8. da Iije nejednakost talma za k = I:
I
"Ji
I;'IT
Pretpostavimo 'd. je za k I, i pokaZimo daje onda nejednakost i za
k+ 1.
, III Ir.-
S(k}=TI+T2+'Jj+'+Tk:?."k
I 1 r. .Jk+1 (k+I}Jk+.Jk+1
S(k+I)=S(k}+ .Jk+1 ;,.f!+-:rr;i=."k+'T+!= HI
'= .Jk+i(.Jk+i.Jk +1) '2 +1) a Jk+i(k+1) -.J .. '+I
, k+l 1+1 k+l

Vidimo da nejednakos! vrijedii zak + I, pa vrijedi za sve prirodne brojev .. g. 't n eN,
9. Provjerimo da lalma za k-I:
2' T,
Pretposlavimo dajc tvrdnja za k I, i pokaZimo daje onda tvdnja i za k + I.
7
, . "' "
Element! teorne sa zblrkom uradenfh zadataka Iz Matematlke 1 .
S(k) =2' >k
S(k+l) = 2'" ='8(1).2 > 2.""k'+k 2k+1
(ier je po pretpo.tavei 12:1) ,
=> S(k+I)2:k+1
Vidimo da Mdnja vrijedi j:zaH I, pa vrijedi zasvepriIOdne brojcve, tj. 'tinE N.
10. Provjerimo da Ilj. Mdnja tam.ua k- 0:
[(0) =5'+:/.<>+' =1+2=3
=>313T
Pretpostavimo da je tVrdnja iam1a za k 2: I, j pokafuno daje omi!> tvdnja taCna j za k +,1.
Ilk) =5' "" 2'" .31[(k) (po pretpoatavcl) ,
=S.SIl +2_21+1.
=2(5' +2"')+35'
= 2[(k)+3; 5'
I
Oeito je da je drug; djeljiv .a 3; PM sabirak j. dj_ljiv sa 3 po pretpostavci. OdlIvd.'
imamo daje i njihov zbir dj_Ijiv sa 3, tj.31 [(k+ I). '
Vidirnod. tvnlnja vrljedi i za k+ l,po vrijedi zasveprlrodne brojev .. ij. 'tnE N.
1.2. BINOMNII TRiNOMNI OBRAZAC
Akoje nE N. ondaje (a+b)" = t(n)a .... b (n) = n(n-I)(n-2) ... (n-l+l)
... k k kl ,
1. Na6izbirove:
a) ... +(:)
b)
c) ...

a) 2" =(1+1)" = '1-' . +(:)
b) =0' =0

1. OSnovne aJgebarske strukture
Rje!enje:
0)(.)= .(n-1X-2) . (.-k+l) = .(n-I)(."':2) ... (n-k+I). (.-k)!
k 11, k1 (.-k)!
nl
=7
k
:":!(.""_'-:k:-:)1
b)(:)= ,
(.:k)- =
(1)
(2)
Sada, (1) i (2) dobijamojadaakoat: (n)_( n ).kE N
," 'k n-k
c + _ + =-
)
(
.) ( n) nl nl
k I-I kl(n-k)1 (1-1)!(n-(I-I1
= n!(n+l-k)+nlk = (n+I)! =(n+1)
, II(n+I-I)1 1!(n+l-k)I' I
3. Dokazati:
t(n)COSkl' _ 2' nl'
, .. k, ,'2 2'
t(n)'inkl'=2' cos.f,in '1'
, .. I 2 2
Rjeienje:
....
Uzmimodaje z=l+cosl'+l.inl' i posmatrajmo.z".
Binomnoj fOnnull imamo .!jedeCe:
9
Elementl teorl1e sa zblrkom uradenih zadataka Iz Matematlke 1
(l+cosq>+/,inq>l' = t(n)'I-' '(COS!,+!,inq>l';,
..., k ,
= t(n\coskq>+ISinkq
!..o k! . .
= t.(; )sink!'
Vidimo da so sume kojetrebamo izratunati ustvari realni i lmaginarm clio broja Z"'.
Poku!ajmo z' bcz kori!tcnj. Binomne fonnule: '
(1 + cos 91+ is;;'q>)" =(sin' 2+ 00.' 2+cos' !E.-sin'!E.+ Usin!E.cOSfy
, 2 2 22 22
= (2co.!l(co.!l+ / sin !l)l'
222
= 2' cos' !l(cos!l+ I.in!l)'
222
nrp)
2 2 2
=2' co.!lcos "91 +i2co.!l.in "91
2 2 2 2
(2)
I
'I
S obzirom da jednakost u (I) i (2) i,tim izrlWlrn. to mo!emo krajl\ie
rezultate u (1) i (2). Iz tvrdnje 0 jednakosti dv. kompleksn. broj. zaklju/mjemo da vrijedi:
t(")CO.kq> = 2' eos' !leos "91
bO k 2 2
t(n)Sinkq>=2' co.,!E.sin nq>.
, .. k '2 2
4, Nacirac.ionaInesabirkeurazvoju (W +J/X)IO.
Rjel.nje:
(
10) !. 1<,0-1, " '
= k .\', Xl ,k =0,1 .... ,10
10
.
, ,., c' , ,k
, '
=> Sk+40=I2s.se 1;23-40 i:IO.ke Z
'5, ,
=> ';90"ke Z'=> s=5.k=4
=> S, =C:)x' =2iOx'
5. Koliko raeionalnih inta u (.fi. +w,)"o .
Rje!enj.:
(
roO)! l!!:!:
=>8.t+1= . k 2
2
.3 -4 ,k:lO.lt
=> 100-k=4s"ke Z"O,;k';100=>0';sS25.se Z;" ke {4s!s=O.I ... .;25}
U razvoju (.fi. + w,y"' po.toji 26 raeionalniHlanova. .
6. Dokazati:
\
17!/(n)=S4'+3"16
b) 31/(n)-1lIO"+1
F,le!cnje:
a) I(n) = 54' +3' 16 =3' (18' +16) => (171 I(n) $>171 (18' + 16))
IS" +16-(17+1)' ... i6= t(n)I7.'.I ..... +16=, '
. hI) k
. . + ... +17''')+16
2 "
= 17(1+n+ 17 n(nz-I) + .. :+17"') => I'i 1 fin)
. b)
hO k
=1l+1l.9{ 2n+9',2n(2;-I) + ... +910-')+1
=1l.9{ 2n+9. + ... .
-
. I(n) smo napisa1i leaci sumu'od dva sabirka. Oba sabirka su djeljiva sa.J. pa odavdc iIpamo
dajc i i(n) djcljiv'sa 3. '
"
.; .
Elementl teorHe sa zblrkom uradenlh zadataka Iz Matematlke I
7. Ako n e N doka2ati da ie:
... cos 7
'(n)_(n)+(n)_ , = sin!!!!..
1 3 5 4 '
Rjdenj.:
Z', gdje je z = 1 t I. Primjenam Binomnog obIasca
,,'. 0)
s strarie, primjenoin'Moivrove fonnule .
(2)
Upredivanjem jednnko,ti (I) i (2) dobijamo jednako't'lioje smo trebali dokazati.
8. ,Dokazati trinomni obrazac:
'(a+h+c)'= I
I+J+k."'1I i!j!k!
Rje!enje:
(a+h+c)' =
-'(n)(n-k} In-k- j=/I
=2:1: ...... ,/10'=
... IJJ.. o k. j i+ j+k=n
" 1: (n)(n-k\;biC' = 1:
Ii-J+k*1< k j r It,+,to."iI}lkl
9. Odrediti x' urazvoju (x'-.<+I)'.
Rie!enje:
(x'-.<+I)' = 1: = ,1:
"j+k .. S ilj!k! t+J+.hoJ itjtk I .
21+ j= 7=> =>-(-1) +-(-1)=-10-20=-30
{
1=2,J=3,k=O, 120 ,120
'j=3,j=I,k=1 26 6
Koeficijent uz x' izno,i (- 10).
10. Odrediti kOeficij.ent ui x' u razvoju (x' + x - 2)' . '
12
11;1/.
::.
1. Osnovne a!gebarske strukture
Rjdenje:
(x'+x-2)'= L 2:
t+J+k""I.]!k. . . I+J+k006i.!11k!.
. {1=O,J=S,k=1 ,720 720 ' '
31+ j=S=> '
1=l.j-2.k=3 120 26. ,
Koeficijent uz x' izno.f (- 492):
1.3. KOMPLEKSNIBROJEVI
I. Napisati u trigono'!letrlj.kom i aksponencljalnom obllru brojeve:
1+1 '
b) l+i./3
c) 1-1
d) -1+1
e) -1-1

a) z=I+I=.fi{coi?::-tlsm!!..)=.J2/' (slikal)'
4 4
. Jr
b) Z= 1+1./3 =2{cos-+isin-)=2e' (.Jika2)
3 ,3
71C 7Jt I!!!.
0) z=l-i=.fi(cos-+isin-)=.J2e (s1ika3)
. 4 4
1m
U I.
'UJ
,,,.
(1.1)
,.
...
, ..
..
.. " .
..
"
'" ..
"
.. .. ...
,
u ..
,.
.. u

.lilt.1. ' .lika2.
d) z = -'I +I =.fi{cos 3& +Ioin 31<) = .J2.t (.lika 4)
4 ,4 '
r.: S,.. S,.. r;:
e) z=-J-i=,,2{co.-+loin-)=,,2e (olikaS) ,
, 44'
13
I
"
u
R.
,. .. u
{l,.l}
.Jilta3.
1 .
i
I.
,OJ
(.1,t)
u
..
; ,
.. -.- , ,-_ ... -., ......

' ..


.,
OJ
.,
slika4. slika5.
2; Naci realni i imagiiuuni dio hrojeva:'
a) z=r l
cos!!.. + isin!!.
3 ' 3
1+1 '
b) z=-. (3+21)
2-,
, Rje!enje:
a).= 1 "'COS(!!"_!!")+ISin(!!..-!!..)= .{j +.!./
cos!!..+lsin!!.. 2 3 2 3 2 2
3 3
.(j 1
Rez=-;Imz=-
2 ' 2
b) z = 1+1 .(3+21)- 3+21+31-2 _1+51 = 1+51. 2+1.
2-/ . 2-1 2-1 2-/ 2+1
2+1+10/-5 -3+111
4+1 =-5-
-3 11
Rez=-,Imz=-
5 5
3, Pokazali daje'(1 +1)" fisto rea1an broj. a (1+1) .. ., imaginaran
bre) akaj_ ke N.
Rjel""je:
" =(1+1)" = (.fi.
7
)" =.J2" ... -2" (cos kJr+l,in kJr)
"'(":1)'2"e,lR,keZ '
. 4
" '" (1+1)"" = (.fie 't" = (.fie , ),,"+1, = 2"".' '"
= 2u+1(cos:f+iB:in-r)= l2
u
+
1
Vidimo daje z, fisto imaginaran broj.jerj'; Rez,=O.,
14
,
I
4.
(1 +1.J3)'
(1+ I)"
;r' 1& 6
(l+eos'3+
lsin
'3)

...
..
"
"
'1: Osnovne algebarske

slika6.
5, Naci primjenom Moivreovih,obrazaca:
sin 3x?cos3x, sin 4x, cos 4x
Rje!.nje:
a) =cos3x+isin3x
(a+b)' =a' +3a'b+3ab'+b'
cos' %+3(C08
1
x+fsin' x=cos3x+lsin3x
Izjednafavanjem imaginarnih'i TO!llnih dije10va dobijamo:
eo,3x = eo,' x-3(cosx).in' ,,"'cos' :r-3(cosx)(1-co,' x)
= cos' x-3cosx+3cos' x=4cos' x-3easx
'" cosx(1-4,in' x)
5m3x= 3(cos
1
x)sinx:-sin,' x).sinx-sin' x
=-4sin
l
x+3sinx=sinx(4cos
2
x-:-l}
b) (cosx+isinxt =cos4x+isin4x-
15
,
EJementl. teorIle sa zblrkom uradenilnadataka.1z Maternalike I
(a+b)' =(o+b)'(o+b) = (a' +3a'b+30b' +b')(a+b) =
=a" +3a'b+3a
1
b
1
+aji:+-a'b+3a
2
b
2
+3ab' +b
4
=
. =a
4
+4a'b+6a
1
b
1
+4a11 +1,4
(oosx+lsinx)' =oos' .<+400s' X(lsin:c)' +4cOS.l'(/sinX)' +(Isinx)'
x-6cos
1
xam
l
X+sin4 x+
+i(4cois
'
xsinx-4cosxsiD.' X)
"
'=000' x-6cos' x(l-cos' x)+(I-oo,' x)(l-cos' x)+
+1(400s' xsin .. -4cosxsinx(l-cos' X)}
, = cos x-6cos
1
x+6cos x+1-2cos
l
x+cos" x+" .
. x-4cosx+4cos
'
X)
=8cos' x-800s' x+I+lsinx(8cos' :c-4cosx)
imaginamili i realnih dijelova dobijamo:
cos4x=8cos x-8cos
2
x+1
sin 4x = sinx(8cos' x-4cosx).
6. I2raziti preko trigonometrijskih funkcija viJestrukih uglova 1zrsze:'
sin' x,.cos' x, cos x. .
Rje.!enje: Korioticemo jednakosti koje smo dobili u
. . ... 1 - - :.' cos 4x+ 8cos
1
x+l
cos4x=8cos x-8eos x+l:::>cos .:r= =
8
l+coslx
= cos 4.<+ 8 2 +1
8
cos 4x+4cos2x+S
= 8
. 3 -4" 3 in ., 3sinx-sin3x
Slll x= $In x+ s x=> sm x= 4
) . l' ccis3x+3casx
x-3c:osx=>cos.x===':"::'==-
, 4 .
cos4x=8cos x-8cos
1
x+1
8(1 .,)' 8(1+cos2x) +1
= -smx- 2
=8(1-2sin' x+sin' .<)' .. 4-'400.2.<+1 =
=8_161-00S2% +8sin' x-4cos2x-3
2
8
" 4 2' 3 ,,'
= sm cos x- ::::>sm x= .
.' 8
I
I.
1. Osnovne algebarske strukture
Ovaj zadatak moiemo uraditi i na sljedeei
. qx _e
tt
3 _e-
llx
,pz _3ell' +3e
w
/:r _e-
llx
.
sm',,=(---) - = -
2/ -8/ -8/
2isin3x-6isinx 3sinx-sin3x
-81 = .;..;.. ....... 4-;"'= r
3 e
oz
+3e
lr
+3e
tr
+e...J&
cos x=(--) - = =
2 8.. 8
2cos3x+6cosx cos3x+3cosx
=
-8/ 4
. Analogno izr.a,Cunati cos' x,sin',x Hi uopsteno sin" x i cos
Jl
x,ne N. ali bi Dam
tada bila od velike pomoci Nju1nova binomna fonnula.
7. Rije!jti jednacine:
z'-1+1=0
(:+1)' -(z-I)' =0
(I +z)' -1(1-z), = 0
(1+z)' +(.-1)' =0
Rje!enje:
:::!!. + 2ktr - " + 2k1l'
a)z'-l+i=O=>z'=l-i=>z,t='9'2(cos 4 6 i +isin 4 6 )=.
"r;: Sb';tr . 8klf-1f I
, ... 5
24 24
b)(z+I)z-l)' =o=> (z+l)' = (z-l)' => (z+])' .. I
(z-I),
(
NI)' 1 :+1 ,I:I
=> - .. =>-='11
z-I z-I
z +1 2k>r, . 2k>r
::>.:.t..:...:.= Cos-+ISln-;k = O,1...(n-1)
%i -J n n
2k" ,2k>r
=>z. +1=(%, -I)(co.-+Ism-)=>
n n
(1 (
2k>r ., 2klf . 1 ( 2ktr ,2k1f
=>z. - cos--+u:m- =- - cos-+lsm--)
n n n n
-1- (00. 2ktr +i sin 2k>r)
=>z,I"- n n
(I (
2ktr .. 2k1l'
- CO'-+lsm-
n ,n
. 2k7& lktr "klr. lkJr . kit kit
-sm --cos --cos -+Sln --21sm-cos-
;,z. _ n n n n n n
. ,k>r ,b ,b, ,ktr b k>r
sm -+cos --cos -+sm --2Ism-cos-
n n n n n n
I," '
. Element! teortfe sa zblrkom" zadataka Iz Matematike I
, 2 ,k;r 2" k;r' k;r
- cos -- lSm-cos-
=>z := n 11 11
,. . 25in
2
k?r -2lsin kn cos kn
n n n
k;r kJr. . kJr'

=>z n n. n
, '2 in
k1r
( 'k1r. k;r)
S - Sffi-;---ICOS- '
. n n 11
(
k1r k1r . kJr k7r
" k1r cos-+Ism-)(sm-+lcos-)
""' z, =-(ctg_) n n n n,
n . k1r k1r. kJr k1r

11 n n 11
k;r ,., k;r , kK ., kJr kK k;r
k1& cos-sm-+icos -+ism --cos--sin-
"::) zit =-(clg-) 11 n 11 11 11 n
11 . 2k1f.. ;lklr
cos -+sm-
kJr
=> z, =-iclg-;k =O,I, ... (n-l)
n' ,
4k+1 '
c) z, =/tg-lf;k=O,I, ... (n-l)
n
Ii n
2k+1
d) z, =-ictg--lf;k=O,I, ... (n-l)
2n '
8. Dokazati:
. nx . n+1
stn-sm--x
sinx+ain2x+sin3x+ .. +sinnx 2 2
. x
sm-
Rjdenj.:
s(n)=l+q+q'+ ... +q'
s(n)-,qs(n)= I-q'""
s(n)(l-q)
1 "" s( n) _ ...::::!l.-
I-q
2 I :ft_l
z+z + ... +z" .z(l+z+ ... )=z-' -
%-1
z = aCOSX+isinx.xe IR
2
1+%' +z' + ... +z" = %(z" -1) = tI'(e" -I) =
%-1 tr -1 l-cosx-lsinx
:'18
,
I
" ..
.f.
1
"
I
1: OSOOVOe algeb3rske stru
kture
-"(2' ,/IX 2" ax /IX) ... 2' 1IX(. /IX. 1IX)
e sm -- IStn-cos- e' SID- sm--IlCOS 2
2 2 2= 2 2 _
2sin
2
2sin=-(sin!.-fCOS!)
2 2 2 2 2 2
sin nx tl'i(sin.'.':.-lco, "') sin /IX tI'(isin.'.':.+COS /lX2)
2 2 =_2_., __ ' ...
.x .(Ox.x x xX.
S18- I sm.,...-tcOS-) . sin-' isin-+cos- .
2 2 2 2, 2 2
'".nx i'";nx ,nx .
", sm 2 Jze 1 SlD- I!!!, S1D- n+l . n+l
= . __ =--4.. ' .:......z...(cos--x+ism--x)
. X I:' .X 'OX 2 2
S1n- e: sm- 5m-
222
, ,"Piema Molvreovo) forrnuli lmamodajerealni diood 1+z+z' + ... +z' jednak sumi
, l+cos:r+cos2x+ ... +cosnx, a imaginarni diojejednak sumi sinx+sin2x+ . osinnx.
, Odavd. imamo daje:
o nx 0 n+l
Sln-SlD-X
. sinx+sin2x+ . .,+smnx= 2 2
X
5lD-
2
19
I
,
\
DETERMINANTA
Detenninanata n-tog reda kvadratrie mati;;" A;'{ au] je zbir od .1 ,abiraka
t
" a" ... 0" .
'::. ::: =<E<-l)""",-J"a"o,h".a.; ..
Owl a .. ... a. .
,
i
Napornena: Nekaje Odl.h ... jn) jedna od nl permutacija brojeva 1,2,3,. .. . Brojevi jl i h U
toj permutaciji jednu irtVerziju aka u njoj d9Iazi J; prijc jt. dok je inate .1 > ik . Taka, na
primier. u permutaeiji (3 t S 1 2) od pet elernenata broj 3 <lvije inverzije ier i.
i'pred 1 i i,pred 2. Broj 4 dvije inverzije, S dvije, I nula i 2 nul. inverzija. Dakle,
ukupan broj iverzija te je 6, Inv(3 4 5 I 2} = 6.
Ovako definisan detA naziva ae detenninanta reda n matricc A. Hi kra6e
detenninanta retia n.
Svojstva determinaotJ.
1. Aka su !Vi elementi fetka Hi stupea nule, enda je detenninanta jednaka nuli.
2. Ako su ispod ili imad dijagonale nule, onda je detenninanta jednaka produktu
broj eva os glavnaj
3. Aka elva stupca iIi dva zam:ijene mjesta, ooda detcrrilinanta mijenja znak.
4. Aka su <Iva stupca m dva jednaka, onda je dctcnninantajednaka nuli.
S. Aka nckam stupcu ili retku dodamo lincamu kombinaciju proostalih 'tupaca iIi redcka,
enda se detenninanta ne
6. Delerminanta so mnofi taka da se nw redak ill stupac pomnoii tim brojem. .
7.(Binet-Cauchyjev teorem) Delerminanta prndukta dvije matrice jednaka je produktu
'determinanti, \I. det(AB)=detAdetB.
au _.
a Ou' "01" "
8.(Laplaceovteorem} D=detA= " -'. =l:a,A"=l:a,A,, ,gdjeje A,,=(-1)"'M,.
.... J'" loot
Au' je kafcktor iIi algeb8rski komplemcnt a M, je minor determinant. kaji se' dabije
izostavljanjem jtog retka ij.tog stupca.
9. Ako je neki. stupac iIi redak lineama kombinacija preostalih stupaca Hi redaka, onda je
detenninantajednaka nuli.
10. detA=detA'
20
2; Determlnanta
ZADACI
U sljedeeini z.daeinia ( I. - 5.) determinant. :
\
I.
12 -3 ,
7.
2 '3
3. 5 3 2
I 4 3
OvdJe sma mili razvijanj. determinante po prvoj vrsti .
4. 4 5
16 25
ZapazinlO da je s ciljern dnbijlll1ia dviju nula II prvoj VISti eduzela prva kolona od druge,
odoosnQ!fCC<: kolon. determinante .
. Uoaimq bnamo dvijc nule u drugoj VTSti pa je zgodno razviti determinantu po drugoj
vrsti: '
I 3 4
-20 0
4 7 5 4
I 3 1
o 0 =-2(-2ll
4 7 4
4(7-12}-24(7-12}=-20+120=IOO.
. Na prvu kolonu dodajmo zbir druge i treee kalane. Tada so iz prve kolon. mo!e izdvojiti
isprod determinant. fcktor z' + z+ 1 (svojstvo 6):
" I: z
.n-
r 1
Z =(z.'+Z+I)0
1 0
z z'
I-z z-z' 1-1=0
Z"_Z l_z
1
Element! teorlje sa zbirkom uradenih zadataka lz Matematlke I
jer
1 r.;.
+
,,,3 2K .. 2n' 3 t
z=-- 1-=COS-+1SlD-::}Z =cos2n'+[sm2.n'=l=>z =1
2 2 3 3
7,
x-3 x+2
x+2 ,4
xl
x "0
xl <+4 x$
Najprije oduzmimo,od trece vrste prvu vrstu :
x3 x+2 xl
x+2 x-4
2 2
x ""0, pa zatim dodajmo na drugu odnosno tre6u kolonu
-4
determinant. prvu kolonu pomnotenu sa ) . odnosno (.:1):
3X.7\"O
2 0 0 6 3x+4
5(3X+4)+6(3x-1FO
1 $x+20+18x-42=O
33x=22
22 2
x----.
33 3
8, vrijedn9st sljedecih detenninanti:
2 1 3 3 4 5
a) 5 3 2 (R:40) b) 8 7 2 (R:.68)
1 4 3 2 1 8
1 2 4
1 2 0
. 2
3 0 '6
3 2 3
d) 2
2 1 4
(R:222) 0) 0 4 3
3 1 2 1
0 0 5
3 2 1
0) 4 1 "1
1 3 3
5
0
1
0
(R:9)
0 1 3
3 7 2
0 5 -s
-4 1 2
I
j ,,!
0 0 0 6 5 0
3 -1 2
3 (R:.I032)
9 Ak . 4& '" 4&, , "edn '
, oJe Z::COS3"+lSIn3"*0lZf8 unativnJ ostdetemunante:
1 z
z,
.1
z,
z
(R: 31../3)
22
"" "":
I O.RijeSiti "
sin(x+.!) .in< eos
. '-4
, ./2.2
smx=-
4.
eo"
1 a
la
" ""
. 2.1. MATRICE
Definicija 1 Shemu brojeva . .
I.. uetenmnama
zovemo pravougaonom" dpa (m,.n) iH jednostavno matricom lipa (m,n) . .
Aka Je m=n anda kaUmo <laje A kvadratna matrica n.
Elementi all' am .... alit i-ti redak a. a,). ll,)t alit} j-ti stupac. Element'
matrice alJ se nalazi u retku srupcu. '
Sirup svihmatrica tipa (m.n) sc sa M_. Akoje m=n onrlase M" umjesto
Moo'
Matrica se knee zapisuje ovako
Operaclje s matrieama
Za dvije matriee o4.BeM_. gdj. je 04=[0,]. B=[b,]. lcaZemo do.'u Jednake ako je
alJ -blJ,Vi.J.
matriea
Sabira!i motemo samomatrleeistog tip .. Nolcasu A.BeM_ gdjeje A=[o,J. B=[b,]
Zbir A + B je matri tipa (m.n) tako doje
A+B=[a,+b,] .
MDoieDJe malriee broJem.
Proizvod matrice A =[a
v
] i breja .tje mattiea lA istog ?pa kao i A "!
23
I'
,
Elementi teonl. sa zblrkom uradonlh zadataka Iz Matematlke I
Operacije sabiranja matrica i mnoienja matrice brojem 0010 imaju sljedeea svojstva:
I.
2. A+B=B+A.'IA,BeM .... ;
3. Postoji Oe takav daje A+O-O+';.'IAe =0. 'Ii.j);
4.Postoji -AeMM takav daja A+(-A)=(-A)+A=O, (-A-[ -a,]);
6. J.(A+B)=lA+AB.Vle R,'IA,Be M.;
7. (J.+I')A=lA+I'A.'IJ..,I'e R, 'IAaM
M
';
8. (Jp)A=A.(!'A),'IJ..,I'eR,'IAeM
MIII1I zovemo vektoraldmpros;'rom.
Mnounje matriea
I
i
. Matrica ,A:{ a,]tipa (m.n) i matricaB=[b
ft
] tipa (P.q) tim redom samo
ako ja p =n, tj; ako je broj stupaca prv. matrice jednak broju redake druge I11l1trice. Praizvod
AB je matrica tipa (m.q)
AB=[c.1=[t,aA )
Mnoienje matrica ima ova svojstva.
I. (AB)C= A(BC) .... A,B.C.
2. (A+B)C=AC+BC.VA,B,C.
3. A(B+C)=AB+AC.'IA.B,C.
Proizvod \lije komutativan, Ii. ne vrijedi opCeoito AD = 1M
Transponiranje.
Nakaj. dana matrica A tips (""n).
Matri.., koja.o iz A dobije kad reei postaou 'stupei, se sa AT i onaja tipo (n.m).
Zove se transponovana matrica matrice A. .
24
DilkIe,
TIlIllSponiranj. so prema operacijama. matricama odnosi kako .Iijedi.
I. (A.+B)' =A
r
+S'.'IA.BeM.
. :i. (;tA)' =;tA'.VJ.e.R,'1AeM_:
3. (AB)' =.B' Ar .... A.Se Mm'
4. (Ar)' =A.'1A. MM'.
Kvadratne IU-.trlee
. 2. Determlnanta
DeIlnJciJa 3 U kvadtatnoj matricl A. ... [ D, J re<4t n clementi 0n.an-. a"" (Sine glavnu
d1Jagonalu. '. . . .
KYadra1ne matric. imaju redake koliko i stopaca, p. so mogu mnol!;iti u bilo kojem porm
. no i u tom slu6aju proizvod nije komutativan.
DefiDicija 4 Neka jc A kvadratna rnatrica MatriC4 A zove se:
- dljagon.lna matrica, ako su joj clementi izvan glavne dijagonale jodnaki nuli;
- gornl' troll1!tasl2, ako Su joj elementi ispod glavll. dijagonale jednaki nuli;
- donj. trokolasta, ako sujoj elementi iznad g1avne dijagonale jednaki Duli.
DoOnlel). 5 Noka jo A. kvadratna matrica. Matrica A. se zove
lQatrica, ako je AT ::;- A ;
8 matrica, ako je AT = -A. ;
... ortogonalna matrica, aka je ATA = 1 .
Inverma m"trica
DefinleJja 7 Neka je dana lIl:atrica Ae Mil' Matric3 Be M" sa syojstvom
AB=BA=[
sc zovc inver;ma matriea matrice A i se B - 4' . Kvadratna matrica, koja ima inverznu,
'se zove regularna. Kvadrama matrica, koja nema inverznu, se zove sjngularna!
Svojstva sk1!pa regolarnih matrica.
I. Proizvod flOgoIarnih matriea je regolarna matrica i vrijedi (ABr' =B-' A-' ..
2. iedlnie.ta matriea I je regularna, i r' = [ .
3. ('ur' -}A-'. za .yaki J.O.
4. (A-')' = (ATr' .
5. (A-')-' = A.
6. Akoje '.4 regulamamatrica.ondaje det.A.-.O o
NUlmatrica s bilo 'kojoIl) matricom daje nulmatricu, pa taka ne postoji njezin inverz.
Dakle, nulmatriea je singularna.
2S
Vrijedi:
A""' =_I_
A
,.
<letA
Matrics ,( =[ A,J' se%Ov. adjunkta matrice' A. Prl tome su A, kofaklorlinatriceA.
Matrica A je regularnaako i samo ako je del A 0,. Dalde:
, " , [All' All .. A.,]
.... A.2
<letA del A... ... ... .,.
.. . A'II .... AM
Ka!emo da matricaA ima rang r i pilemo rang A = r ako poatojl bar j.dna regulam.
submatriea tnatricc A kojaje reda r, a sve submatrlcc reda veecg 04 r (aka poatoje) SQ. .
singulam Rang matrice so ne mijonja pri elementamim transformaeijama. a to sa l
- zmnJena civije vrste ili kolone matric.
, mncZeqje bilo koje vrste matrice nenultim brojem
- dodavanj. na noku vrstu t1latrice nak. druge vrste nekim brojen.
Rang matrice najlakle tra!imo talco da matricu svedem9, clemen_1m transf01inacijama na '
trokutllStu. '
ZIDACI
1. Zadanc su matrice
:1 _:].
4 3 2 -1 0 I
lzraunatiOA+B, 2A+3B, A-B, lA-3B, A,B, B.A, AT i BT.
_:],;[:
4 3 2 -1 0 I 3 3 3
-:]-[: l:]+[! :0
4 3 2 -I 0 I g 6 4 -3
[
9 16 26] ,
= :
:
4 3 2 -I 0 I 5 3 I
, 26
, ..
.\ ..
,
[
3 S 7] [I
, A:B= 2 -I 0 . 2
4 3 2 -I
6+15
',4-3
4+9
2. Naci inverznu matrlcu matrice
[
3 2 2]
A= I 3 l'
, 3 4
RjeiCnje:
/!
2 2 3 -7 -I 1,7 II
I 3 1 = I 0 0 :r-<7-12l='
, 3 4 '-12 -1
, 13 11
'At, = 3 4 = 12-3=9
I
I II '
At'=-5 4/=5-4=1
I
I 31 '
At, = 5 3 -3-15--12

A" -I: 4-
12
-
10
=2
A" --1
3
,2\.-9+10=1
,5 31
9 2 4
[9
-2

5 5 5
,(= 1
1 2 I
2
5 S S
-12 1 7 '
12 1 7
5 5 5
3. Rije!iti jedna&u:,
r
'3

3

X' I -3 9
-5 2 I -2 15
Rje!enj.:
27
12-10+7] [6
8+2 = 0
16-6+2 g
A" =12 2\=2-6=-4
" 3 II


Element! teorfle sa lblrkom uradenlh zadataka Iz Matematfke I
XA=B
[
5 3 1]
A=,I ,-3 -2
-5 2 1
[
-S 3 OJ
B= -5 '9 0 ,
-2 IS 0

5 3 5 3 1. III
det(A) = I -3 - = II 3 0 =
-10.
, -5 2 ,I -10 -I 0 '
31=_11+30=19
-I , ' ,
1
-3 .
4",= 2 11=-3+4=1
, 11 ,
Au =ls 11'=-1+10=9
, II -31
A" = =2-15=-13
-5 2 ,

19 I
- 3
-I -3]
10 11
-25 -18
1
3 II '
A" =- 2 I =-1
A,,=15 11':10
-5 '1
,A"
d"
An
J=-15'3=C
I8
"
l
!
15 0 -13

-25 -18 -2+135
S+30
5+90
2+150
24+33]
15+99 =
6+165
[19
38
57] [I
2
:}
I
95 114 = 4 5 =- 76
19 133
152 171 7 8
4. Odrediti rang mam.e:
1 -I -2 0
2 -2 -3 -I -5
A=
-I 2 0 2 5
0 4 -I 0 3
3 I -1 2 7
-I 0 -3 -6
28
. (.
; "
, '
.:,
' ','
'"
" ,
,
" '
,',:',::: .
..
,
. 2.
" '
RJe!enje:
I -I -2 I, 'Q
-I 2 0 -I -2 0
2 -2 -3 or' -5
il 0 -3 -5 , 0 I -2 3 5
'A=
,1 2 0,
2 S 0 -2' 3 S 0 0 -3 -5
-
0 4 -I 0 ,'3 '
0 4 -I 0 3 0
,4
-I 0 3
3 I -I 2 7 0 4 5 -I 7 0 4 5 -1 7
1 -I 0. -3 -6 0 0 2 -4 -6 0 0 2 -4 -6
1 -I -2 0 I -I -2 0 1 -I' -2 I q
0 1 -2 3 5 0 1 -2 3 5 0 1
;2
3 5
,A-
0 0 1 -3 ,-5
0 0 1 -3 -5 0 0 1 -3 '-5
1:,"-17
-
-
0 0 7
0 0 0 9 18 0 0 0 1 2
0 0' 13 -13 -i3 0 0 0 '26 S2 0 0 0 1 2
0 0 2 -4 -6
Ii 0 0 2 4 0 0 0 1 2
1 ,-I -2 I, 0
0 1 -2 :i 5
'A-
0 0 1 3 5
=> rangA =4
0 0 0 1 2
0 0 0 0 0
0 0 0 0 0
5. Odrediti ,..$. brOjcvc. i b taka daje

3
1 .2]
6 3 -4 =2
b 6 '2
R,le!et\i.:
[1
3 1
-Z]T
3
.2] [1
3
-2] [1
-2
3 J
' 2
6 3 -4 - -3 6 2 -4 - 0 15 5 -10 - 0 -10 5 15 -
a b 6 2 6 b a -2 0 b-18 a-6 10 0 10 a6 b-IS

-2 1
3 J
-10 5 15
0 a-I b)
=> al- a =I"b =3
.
"
"
29
I
i
1;;;11::1110:::1 tu :so ZOU"KOm uraoenm zaaataKa II MatematlKe 1
6. Diskutovati rang matrice 1.3 razne'vrijednosti pammetra'a:
[
I 7
o 4
A-
o 4-7a

Dakle imamo daje
{
2;a=0
rangA=
. 3;aQ
30
31
s
13a -
-3
.r
i
8. matrice za razne vrijedilosti parametra [a6
a) I I -I 0 (R:ran
g
=3, alcoje ae {--6,2}) b) S
a 2 2 2 rang = 4, mare' 0
9 9 a 3 2
3 5 9]
2 36
I 2 3
I I a
2.2. SISTEMf LlNEARNIH JEDNACINA
Neka su a"b,(I=I, . m;j=I, ... ,n) rcalne konstante. Tadaje
{
a, ,x, + ""x, + ... + ",..x. = b,
(.) .... .
a .. 1xl +a.1X';+ . ... =b,. . .
, sistem ad m sa n nepoznatih '.i; .. ,x". ..
"",:
Ako je b, =b, = . =b. ;'0, siste1n (0) zovcmo homogenJm, a. suprotnom kaZemo daje !oj
sistem nehomogeni.. .
Ako je m = n, moUmo koristiti metodu Sa D detenninantu sistema
s. elementi koeficijcnti uz nepoznate, tj. D=laul. Sa D,(k=I, ... ,n) oznacimo
determinantu koj. s. dobije kada k - tu kolon. determinante D zamijenimo elementima
b. , ... , b . Tad. vrijedi slijadeee: . .
I' Akoje D"O, tada.sistem ima taimojednoIjc:!enje: x, =%(k=I, ... ,n).
Akoje D=O i,D1;f:O za bar lie {l, ... ,n}, sistem nemarje!enja:.
3' Akoje D=D. =O(k=l, n),potrebnasudaljaispitivanja.
Aka je u (*) m n, moZemQ koristiti Gaussovu metodu. Uvedimo slijedece matrice:
A ;;; [au]" matrica sistema i AlB = [a
f
I b,] - prooirena matrica. .' .
Tada sistem ima rjclenja alco tc dvije matrice imaju isti rang. Pri tome, sistem ima tacne jedno
rjeenje ako je rang A jcdnak broju nepo2'l1atm
9
a ima beskonaeno rjefenja ako je
rang A a rang A I B manjc od breja nopoznalih. U po.ljednjem .luc.ju razlika izmedu broj.
. nepoznatih i rang A predstavlja broj nepoznatih koje treba uzet! proizvo1jno .
Aka je sistem (.) bomogcni i m=n, tada sistcm im3 uvijck triviJalno rjdenje
XI := .. _ = Xif = O. NetrivijaIna rjdctUB sistema pestoje ako i sarno ako je detenninanta sistema
jednaka O.
1. Rij.sill sistom:
3x+4y+Zz';'S.

Sx-6y-4z=1
MeTODA DeTeRMINANT!
31
I
\.
Element! tegrtle sa zblrkom uradenih zadataka Iz Matematlke I
Rjesenje:
':.,
3 4 2
D= 5 -6


1
'4 5
..
:
. ,:"
= 3(-18+20).4(1516)+2(25-24)= 6+4+2= 12
=5.1-6 -41. 41.
3
1+21-
3
-61
1 5 3 5 3 I 31 . I. 5
... ; ..
..\
=5(18+20)4(.9+4)+2(.15+6)=10+2018=12 : ; ...
:; 5 2
D, = 5 .3 -4 =3.!-3 -41_51
5
-4\+21
5
.3\
-4 1.3 II 3 -4 3 -4 1 .
=3(.9+4).5(1516)+2(5.12)=15+5-14=.24
345
1
.
D, =: .: =3.: ':H: }sl: :1
= 3(-6+ IS) 4(5 12) + 5(2524) = 27 + 28;'5 =
D 12 .
;:c;::.::.L=-==1
D 12
D .24

D 1Z
D 60
z===-=5
D 12
. J!Menje:(1 2,S)
2. Diskutovati ljeSenje sistema za TlIZI1. vtijednosti panunctra:
x+y+%"=6
",,+4y+z=S
6%+(a+2)y+2z=13
. , .
.1.
RjeSenj.:
I . I 1 0 0 \4.a I-al ' .. ".. .
D= a 4 I = a 4'a I'a = =-4{4.a).(a.4)(1a)
6 a+2 6 a.4 -4 a4 -4
=4(a.4).(a.4)(1 a) = (a .4)(4I+a) =(a4){3+a)
.;
.. ' .
.32
I.
,;'
.::jty
I
6

1 [.1
D"Z= 5. 4 3
= i
13 a+2

I 6 1
6
I la.l
D
y
= a I = al -I 0=
6 13 2 4
o 4
(a.4X3+a) .. O.g.a" 4.a,.3
-(a+3) =....:!...=_1_
(a'4)(a+3) a4 4'a
(a+3) 1 .
yr;;: =_
(a.4Xa+3) .4
Z= 6(a. 4)(a +3) =6
. . (a.4Xa+3)
3\ .
=-<I.3=-(a+3)
. .
.11
J =al+4=a+3
'sistemje saglasan ..
II
III
Q =4=:>D=O,D" =7.D,::;:;0
. a= .. =D, =D. =0
sistenije nemogu6 .
sistem je neodreden
%+y=6-z
-3x+4y=S-z
.i=11 11=4+3=7
-3 4
.i, =\:=: !\=4(6-:Z)-(S-Z)=iHZ
.i, =11 6-
z
l=5_Z+3(6_Z)=Z3_4Z
!-3- 5-z
. (19-3Z 23-4z )
-7-'-7-'%
3. Diskutovati sistema raznc vrijednosti parametara:
ax+4y+z=O . .
2y.3z=1
2x bZ=82
Rjelenje:
a 4 0 0 7
D= O. 2 3 = 0 2 3 :12('Ob.14)=.2(Ob+14) .
2 0 -b 2 0
-b ..
0 4
0
4 1
=.\:
-6
1
_J = 24+4b +4 = 28+4b =4(7 +b) .. D,= I 2 -3 = 1 3 3
2 0 0 4 -6b
33
Element! teorfle sa lb!rkom ura(!enln udataka IZ Matematlke I
a 0 a 0 1
=1;
. Dy.= 0 -3 = o .1 . -3
I 1 ..
. =-6a-ab-2
.2 -2 -b 2 0
-6-b .
a 4 0 a 4

D= 0 2 1 = 0 2
41 .
, =-(4a-8) =-4(a-2)
2 0 -2 2 4
4 ..'
I ab .. -14. sisiem jc saglasan(nna talmo jedno rjeknje)
II aq= 14
b+7 =O=> b=-7 => a=2
-ab-6a-2';0=> 14-6a-2=O=> 50 =12=> a=.l=>b.-,
=o=> a'=2=>-7
II.t. o'=2.b= ..
2x+4y+:=0 2' 4
2y-3:=I. =>D=O 2-
2>:+7z=-2 :1 0 7
1zeberimo jednu subdeterminantu razlilitu ad nule:
. 1 21=-4 .. 0
20'
, pa uzimajucizE R proizvoljno imarno:
2y=I+3z
2x=-2 -7%
-2:"7. 1+3z

u:-,- . _(-2-7% 1+3:) R
--,--,Z ,ze .
2 2
.'isteIn jc noodred.cn
.istcmje llemoguC .
4. Odrediti parametar IX talco da sistem ima rje!enje,pa n;.cl to Jje!enje
3x+y=5 .
x+y=2
ax+2y=4
34
<.<
,
I.
Rjese!1ie:
3x+"tty=S
x+y=2
3x+ay=S
-3x-3y=-6
(<<-3)y=-1
ax+2y=4
Za-s 2
a_-_u 4
-3 -3
2ti' -5-2=4-12
2"'-9+10=0 -I
y=
. S
a. =2,a, ="2
1 Za-s
x=2-y=2+--=--
-3 a-3
S. RijeSiti sistem:
x-y+z=2
x-y-2z=4
RjeSel\ie:
x-y+:=2
=>-3%=-3:::>:-1
x-y-2:=-1
x-y+l=2 X-
Y
=I} x-y=1
=> =>
x-y-2=-1 x-y+l
rjo!enje:x=y+l, z-I(ye R) .
(y+I,y,l) (ye R)
GAUSSOVA METODA RJEAAVANJA SISTEMA UNEARNIH
6. Rijeliti sistem jeclnlWina:
2x+4y-Sz=-S
-%-y+.-o
2x+y-z-l
Rje!enje:

1 -I l2
-:-:1
-I 1
35
a.menu leorll. sa ;blrkom uradenlh lad.taka b: Mat.m.tlke i

I::
,
'.
!:
,
'.
4
2
[2
[AI B]-
-3
rangA=3
rang(AIB);"3
lx+4y-5z=-S
3 -S
y--z=-
2 2
1 3
--Z=--
2 2
z-3.)""2,x-l
R(1;2.3)
.. f

7. Rijciiti ,istemjednafina:
3x,-2x, +x,-lx, RI
Sx, -,., +3".1 -x, =3
2x, +,., +2x,-lx, =4
Rjdenje:
4
0
4

2
-3-S
0 ---
2 2
-3 4 6
0
[3 -2
1 2] r -2
1 2 1]
A= 5 -(
3 -I ;[AIB]= S '-I 3 -13
2 1 2 -3 2 1 2 -34

-2
2 I] r
-2
-1 3 -13 - 0 -7
I 2 -34 0 -7
3>; -2x, +.r, +lx, =1
-7,., -4".1 +13>" =-4
0=-2
Sistem nema rjcicnja
rangA=2; rang(A/B)=3 .
r
-4 13 - 0
-4 13 6 0
36
-s
-3
2
-I
2
-2
-T
0
-s
-5
2
-3
2
I
,
!

-4
0 02
8 . Rijc!iti
2xj -4", +>', =1
x,-5:<,+3:<,=2
x,-X;z+x,=-l
3>',+S:<,-Sx,=-6
RjciCl\ie:
["'1-[1
-4
"J['
-s 3

-5 3 2 2 -4 1
-1 1 -I - 1
-1 1
5 -5-6 3 5 -S
-[1
-s
"]['
-s
:;rl
6 -S-3 _ 0
6
0 4 -3 0 0 4 -3
o 8 -6 0 0 o 0
rangA=rang(A/B)=3
3
4", =-3=>x] =--
4
. 9
-6,., -Sx, =-3=> -6,., =S", -3 => X, =-8'
. 11
X, -Sx, +3x, =2=>>; =5", -3x, +2=-.S
11 9 3 .
R:(-S'-s'-4')
9. RijC!iti

x1+X:;+X:J+x
4
=4
2xj + 3x, -Sx, = 0
S'" +lx, +5x, .6x, =6
Rjcienje:
[" ""J['
1 1 1 14 0
230500
5 2 S 66 0
XI"Xl +2xJ -x ..
2",.x, +lx, =3
3",-16>,,=-19
00'
-1
2
5
7
2
-"]['
1
1 2 3 0 2
-4 3.2 0 0
5 1 1 0 0
2
1
3
-3

-5 3
, 1
,
6 -S -3
4 -2 -3
20 -14-12
TH
1 2 1
-i;
-
2 1 2
0 3 16
16 19 0 0 0 0
i
Elementl teorlfe sa zblrkom uradenih zadataka iZ Matematlke r
rang(A) = rang(A I B)=3 < 4=> ,istemje ncomeden
-3x, =16x, -19=>x, = -16:<, +19
-3
2x, -x, =3-2x, => 2x, =x, = +9-6x, 28-22>:. =>x, = 14-
3
11.<,
3 3
- 24x -21
x,-x,+2x, =I+x, =>'1 =x,-2x,+x, +1= ;
1 0,. koje" vrijednosti parametra a sistem
ax+y+z=1
x+ay+z=2
x+y+ar=3 "
ima jedinstveno tje!enje?" Odrediti to lje!cnje!
0(1-0')(1-0)(0+ 2) '" 0 =>-a" O,a '" f,0,,-2
(l-a)(a+2)z=3a+6=>z= 3(a+2) 3
(l-a)(a+2) 0+2
1 I]
I-a _ 1-20
(I-,,)(a+2) 30+6
3 - - -2(1+0)-2
(l-o')y+(I-a)---=1-2a=>(I-a')y=I-2a-3 => y= -
(1-a) - (I-a)(I+a) (I-a)
2 3 I 4
ax+y+z=l::::>at--+-=l=:)a;r=l--=-=>x=-
l"a l"a 1-a 1"a 1"0
a:=O:
y+z=1
x+z=2
x+y= .. 3
2(z+y+<) =0
x+y+%=O
x:= l,y = 2,% =c. .. 3
- 0 = 1 => sistem nemaljelenja
a = .. 2 => sistem ima mnogo rje!ehja
38
Ii. Rijeliti ,ljedeeo ,i.terne jednSfina:
2x+3y=8 2.<+3y=8. . _ 2.<+3y=1l
- (R:(1,2 _ _ (nema IJeseI\Ja)
_ _
(neodreden)
x+y+z=r5
-x-y+z=1 -(nemaljdenja)
x+.:=2
'1 +2x, +3r, -4%,-11
2.<, +x, +5x, +z; =3
311 +2%2 +x,+2x .. 1'11:,-1
(
R _2.
. 21'
x;+X2+SX,+X
4
=5
12. Diskutovati tje!enja za razne vrijednosti parunetara:
_ - _ - _ -.b:+y+z+l=r
x+y+z=,l. _ a:c+y-:=1 ",,+y+z=4- z+.l.y+z+t=.l.
x+(1+,l.)y+z=2,l. z+ay-z=1 %+0/+%=3 _ x+y+A.z+t=.l.'
z+Y+(l+z).l.=O %-y-oz=1 %+20/+z=4 i+Y+Z+At=.l.f
13. Odredid parametar Illko cia oi,tem ima Ije!enje,pa na6i to Ijel.nje
4%+y=5
3%+2y=5
6x+2y+2A.=,l.'
Rez.: A, =4,.<, =-2,x=,=I.
14. Rije!iti sistem:
2.<, +7x, +3x, +x, =6
3x, +Sx
2
+2.x,+2x" =4
=2
R.z,: Sistem ima rjelenja,
XI =8+9a-4b,.x
2
=a . .xj =b'X"4 =-2Sa+Sb-10, R.
15. Ispitati u pogledu Ije!ivos" sisteme:
0)
.. =1
.l1 +Xl +.\3 +x .. =1-
2>;;;3x,-5x, =0
5'1 +2", +5r, -6x, =0
Rex. a) nema rjekl\ia
b)
b)
Xj-x,;+2x)-x .. =1
.. =4
2.<,+3x,-5x, =0
5>; +2x, +5r, -6x, =6
14-110 - 19-160 - R
x =8a':""7 1'". =---,x,=--_ -,.% .. =a,ae .
I 3 3
39
I
"
I
i
I
ElementJ sa lblrkom un!l1enlh zadataka"lz Matematlke I
2.3. HOMOGENI SISTEMI
, 1. Rijesiti sistem
x+2Y+Z+l=O
z,,+ y+.+21=O
x+2y+2z+I=0
x+Y+%+I=O
Rjesenje:
n) : lo=o
1 2 2 I I
1111100
Trafuno jednu subdetermmal1tu gla""e od nule
121112
2. 1 117 I -I
1 2 2j -I -2
x+2y+z=-t
2x+y+.=-21
x+2y+2:=-1
1
0=-2-1=-3
o
-I 21 -t 2 1
D, = -21 1 I = 0 -3 -I -31=>,,= -31 =1
-I 2 2 0 0 -3
-I 1 .0 I
D,=2 -21 I = 2 0
0
I =o=>y=-=O
-3
I -I 2 0 2
I 2 -I
D,= 2 I -21 =O=>z=J!..=O
I 1
-3
-I
tjesenje:x=-I.y=O,Z=O(IE R)
2. Odrediti pmetar k tako da sistem ima netrivijalnalj.seqja, pa Daei ta rjeenja:
"1+2x,+>;=O
x
t
-x, =0
kx, -x, =0
40
, (
Rjclenje:
2 2 I
D= 1 0 -I = 2 2 0 =-2-2k=-2(k+1)
k -10k -I 0
D=O."k=-1
Sistcm g1asi:
",+2>;+>;=0
"i + 2.<, =-i:,
"i=x,
-.,-xz=O
x,+2x, =x,
2x, =-2x, .
X:t =-x,
Rjdenj.:", =x,.x, =-x"x,. =>; .
(a,-a,a),ae R
2; Determlnanta
. 3. Odrediti parametar ktako da .istom ima netrivijl!lna Ije!eqja, pa naCi ta Ije!eqja
x+y+z=O '
kx+4Y+l=O
6x+(k+l)y+2z=0
RjeSenje:
1 I o 0
D= k 4
6 k+2
I. k. 4-k I-k =-4(4-k)-(k'-4)(1-k) = ('<-4)(k+3)
2 6 k-4 -4
D.O."",=4.k, =-3
x+y+z=o
4x+4y+z .... O
6x+6y+2z=0
I
I
4 I . ,
41
, .
!
I
y+z=-x
4y+<=-4x
. I-x II '
D
1
= -=3%'
-4x 1
D,I!
Yll2-x,z'.=O
R:(x.-x.O)
4. Odrcditi parametar'k tako do Ima .. pa .... 1 ta rjcJenja.
Ja,+x,+x,+x.-O,
Xi +i<x,+x, +x. =0

X,+.12+x,+h.=O
I
"
<
VEKTORl
'. odredenc intcnziteton4 pravcem i 20VU se vektori . .
Vektori i b su kolineami akO i swo akQpostojijednakost r Ab zaneko A.E R.
Lineama kombinaclja vektora X;,X;, .. i skaIara jc + ....:+A"X".
Skalare .<,. A, ... A.. tada zOvemo koeficijentima linearne
IWemo da su vektori ;;,;;, .. ,,;: Iinearno itezavisni aka je bila koja kombinacija tih'
vektora nul vektor ako i sarno ako sn svi koeficijentl Ie linearne 'kombinaciJe Jednalti nuli. U
suprotnom. kdemo da su vektori X; ,';;"",X: lineamo zavisni.
U koordinatnom sistemu u prosloru (iii' u ravni) posmatraCemo akup ,svlh vektoia ie
u ishodUtu b koOrdinatnog sislema. Taj akup oznammo s. X,. Zva<!emo ga
vektorskim prostorom vektora vezanih za O.
Ako sa i,j,'k jediniCne koordinatnih osa. tada sc svaki vektor moZe
pisati kao lineama kombinacija fib vektora. tj. za neke e R jc
Tada pUemo i: i brojeve a,.ll:2. Q ] zovemo komponentama (koordinatama).
velctora a.
Ako je a= 0..1. pri ie A(a,.o,.",), tadaj. = (a,.a,.a,). a ako je Q=AJj. gdje je
A(a,.a,.a,)iB(I>,.I>,.b,). tadaJe ;; = (I>, -0,.1>, -0,.10, -",).
Akoje tadaje
i) ;i+b!le (a, +b"a:z +b:zJD] +b,)
Ii) (a,-b,.a,-b,.a, :"1>,)'
Iii) = (.:Ia"Ao, .:Ia,) zaproizvoljno ,h R ,
iv) +a:z
z
+a/
ZADACl
1. , Ako su ;; i b bilo koja dva lin.arno nezavisna vektora vektorskog prostora X,
ravni E:Z .onda je svaki vektor de Xo moguce rastavlti u linearnu kombinaciju vektora
a i b .Takav rastav je jedinstv ..... Dokazati!'
43
Elementl teorl!e sa zblrkom uradenih zadataka tz Matematlke I
. Dokaz: .
Konstruiiimo paralelognun nad vektorim i b i ruunjcstimo da vektod a,bidimaju
. istu pol>:tnu taaku. Tada se po praVilu paralclograma vektor ii-mot. pisali kao lineam.
kombinacija vektora kolin.amilu. vektodma lb. Ii. postoje skalad A, i J, takvi daje .
d = .1,;; + J,b. Jedinstvenosttalivog pdkaza slljed! iz lincsme neza'isnosli vektora ;; i jj.
N'aime,
d=A,'a+J,'b=A,a+J,b .
=> (A, -.1,')a+(J, -.l,)b =0
9 -!, -.( = O,J, -.:t,.' =.0.
-{,J, ,:,A,' .
. ', .. !'., ...
. 2. Ako su a,l> i c IIi Iineamo nczavisna vektora iz vektorSk0!!t I. prostora
. : xi-{oplpe El}; ondaje svaki vektor de x. mbguee rastavlti uiinearnu kombinaciju
vektora a,ii i c. TwvrastavjeJedinstven.Dokazati!
UPUta! Rije!iti analoguo zadatku.
3. DatJe pravougli koordi .. tni sistem (O;iJ,k) i ta<'!ka P neka taka iz prostora E' .Izraziti
vektor OP prakovektoraet,] j k iizraunati IOpl.
Rje!enje: . .
Neka su A, B i C projekcije ta<'!ke P na koordinatne os. X, y i z i nekaje P' projekcija take
p u xOy ravni.
{M:;ISx,OB=y,OC:;z
=> OP=OP +P'P=OA+OB+OC=xi+ yj+zk = (x,y,:)
OP' =OP" ";x'ty'+r
4. Ako su u prostoru tafu M,(>;,y,,:,) i M,(x"y,,:,) dokazati daje
M,M, = (x,->;)I+(y, -y,)]+(z, -:,)/:
idaj .
\M,M;I =./(x, ->;)' +(y, -y,), +(:, -x,)'
Dokaz:
M,M1 Y"%2 -Zit
=> IM,M,I = .J(x, _ . ,)' +(y, - y,), +(z, -z,)'
5. Ako su ex,j3 i y'uglovi JcoJe vektor OP obrazuje.a koordinatniiri osama,
dokazati daje .
x '. y %
. cosa= ,cosr= .
.J"'+y'+z'.' .Jx'+t+r
44
gdje j. P(x,y.z)
Doksz:

z z
cosr=r:r-

6. Odrediti dutlnu i prava. radijes-vektora tal!k. M(5,3,-4) .
Rje!enjo:
Rsdijus_yektorta<'!ke M(5,-3,4) j.
OM =(S,-3,4)=SI-3]+4k
Njegova 4ufinaje (prema 4. Zadatku)
IOMI=./S' +(-3)' +4' =.J25+9+16 =./50 .. .J2S.2 ,;,s.{i
a pravaQ Je odre/len ugJovima i '!koje ug vektor obrazuje sa koordinatnim
osama(zsdatak 6)
5 l.{i .
45
5s1, ,,2 2
--
-3 -3.fi (-3.fi)
.. 10 10
4 if2 2..fi (2.fi)
cosr="":""'f!!=-=--=>Y=arocos -
. .. 2 10 5 5
. 7. Date su A(2,2,O) i B(0.-2,5).Odrediti intcmzitet,pravac vektora AD
i njegov jedinini vaktor. .
.
Ali = (O-2,-2-2,5-0j
IABI=.J4+16+25 =.J4s =M =M
paje njegov veldor .
AB = (-2,1
5
) = (-2,-4,S)..J5 = -2..J5
7
_ifs j+ ./5 Ie
1ABJ 3 5 . 15 IS 15 3
. -2./5 ifs ./5
cosa=--,cosp=--,cosr=-
15 3
45
3. Vektori

l!!emenn reorne sa lOU'xorn uraaenln zaoata}Qt IZ MatemanKe 1
8. A(2,O,I),B(l,-2,3) i C(O,4,2) su lje;"ena !rougla.Odroditi vclaor teE!))e linije AA, i
njegov intenzitet
Rjelenje:
Ado sredl!te duZ! BC paj.
;(1+0 -2+4 3+2) ,
q 2' 2 J 2
At (t,l,%)
" ',AA, =(t-
2
,1-0,Ft)=( -t,!,%)
otudaje:
, = 52
, ""'\' 4 ,4 4, 2
9. ' Data su rCdom til uzastopna tieinena paralelograma,ABCD:
A( -3.2,)"),B(3,-3,1 ),C( 5,)..2).
l' Odroditi ljeme D
2' Odredlti). taka daje 1A1ij=..Ji4 ,
3' Z. vem vrijednost naderiu u 2' (naei lineamu zaviSDost izIi,edu voktora
AD, ED, vektor AC preko vektora AD i iiLL
Rje!enje:
A(-3,2.A),B(3,-3,1),C(5,,t,2);D(%,y,.) ,
0(1 i+2) .. -3+y 1+%)
'2'2 2'2'2
3+%
--=1=>%=-1
2
-3+y => Y=A+S
2 2
-'+2 1+%
--=-=>z=.t+l
2, 2
a)D(-l,l+s,A+i)
b lIADi=..Ji4 => =..Ji4 => (A+ 3)' = 14 - 5
",,-,+3=3=>A, =0,.<., =-6
c)AC =aAD+ .oW A(-3,2,Ol,B(3,-3,l),C(5,O,2),D(-I,S,l)
(8,-2,2) =a(2,3,1)+ .0(-4,8.0)
2a-4.o",S 1 .' , ,
=> 3a+S.o=-2 =>a=2,.o,=-l=>c)AC =2AD-BD
a=2 . .
46

I
J;
3.1. SKALARNI (UNUTRASNJI) PROIZVOO DVA VEKTORA
Skalami proizvod dva vektora defmi!emo Sir ,
.ii.b gdjeje <p ugilo i b.
, Osobine skalarnog proizvoda vektora su:
i)
il)
iii)
ZADACI
'1. Dokazati da je:
a)a.a,=\ar
- - a.b
b) co,(a, b) - 1_ - R"1
vaavbb
Dokaz:
a) Tvrdnja 'lijed! it. definicije skalamog proizvoda
b) Direktna posljedica definicije i tvrdnje a).
2. ' Ako SU, vektori ;; i b dati preko svojih koordinata,dokazati doj.
Dokaz:
1/" ].],,'f.k=1
,
a b = (ax! +ayJ +aJ)(b;,J+bJll+b,k)= ... = a..,b ... +0).1' +aJb,
3. Odr.diti param.tar )" tako do intenziteti vektora a( 2a\"'A-I) i b (A + 2, 0) budu
jednald,pa naei ugao izmedu l\iih.
Rjelenje:
FI=lbl
47
.. '\'-,"",
, Elementl reaMI. 50 zb1rlsoffi "radenlh zad.taka Iz Matem.ti!<e!
", t A.' +(A.-I)' +(A."7 2)' +0'
",4a"'+U' -2'<+1=2'<' -U+5
.,. 4a'" =4:::. U':' 0 => A. = 0
;; =
2+0+0 2' 2
tp= arccos-
,,5.,,5 5 5
4. Dati suvektori ii =61+ 7+k.v=3j-k I w=':'21+3j+5k .Odredlti).tako da
vektori u +..tv i w budu nonnalni.'

ii = (6.1,1), v= (0;3,-1). w= (-2.3.5) I,
ii +'<; - (6.1 + 3'<'1-'A.) J.'( -2,3.5)
=> -12+3(1+3'<)+5(1-A.) = 0 :::.-12+3+9-<+5-5'<= 0
'=>4A.=4=>'<=1
5. Odredlti A. iako da velaor 4-2.<1+ /+(J.,...t)k obrazujejednakeuglove sa
vektorima b=-1+3] i ;;=51- J+8k.
Rje.!<I1ie:
;; =(-2.<,1.1- A. ).b = (1,3. 0),;; = (5,-1,8)
a,b)= a,c)
-2A.+3 . lOA-I+8-SJ
=> ' -
J4A.'+I+(I-il)".JlO - J4il' +I+(J-il)' "25+1+64
3(-2il+3) -2i.+7 => -6A.+9 =,2i.+7
=> -6i.-2i. = 7 -9=> -8-<=-2:::. i.=.!.
, 4
6. Ako ja vcktor ;; komplanaran s vektorlma p i q pri OOnuje
Ipl =2,ICiI =4,p,{i) p=8,n:q 16 odredili:
I' vektor vektora n prcko vektora pi q
2' lii+qi
3' ii,J,)
48
}.,
.";
.. '<

n=ap+{Jq
=>iiii=alpr +plqllplcosp;q)
1 ' .
=> 8 = 4a+ p. j. +t=> 4a+4p =8=> a+ p =2. .. (1)
, n=ap+[Jq
, :::.;;.q=aljillqlcosp,q)+ plql'
=> 16=a j. +y+ fj 16=:' 4a" 16fj=16=> a+4p = 4 ... (2) ,
2 2 4 '
(l)-(2):3[J - 2:::. [J;:-=> a= 2-- =-
3' 3 3
- 4-2- - ;; ./3(4- 2-) ts- 1E- I (-'-)
Dakle,n=-p+-q;n,=r:r=-' -p+-q = ,+ -77:: 2p+q
3 3 1"183 3 23 34,,3
rl:l' '4 . .);,+i. 16= = 192 => I
j
= 1m = 8..[3
" 9' 3 3 ,L 9 ' 9' 9 "I 3 3
(
'- -)' 1"1' - - I-I' 192 624 1- -I .fill
2' n+
q
, - n +2nq+ q ="9+2'16+16=T=> n+q
(
-",) ;;.p t 3./3 (- -) ,
3'eos< n,p =r::n::r=,--;;rr.--=...".--:-=-=>< n,q =30'
, Inl'WI_ :-,,_,3.'.'2 ,,3,2 2
3
7. NoCi velllor i kojije nonnalan na vektorima a(3,2,-1),b(2,-1,3) i
e(I,I.-1) .Da Ii po.tojl vi!_ takvih vektora?
Rjelenje:
x=(x"x"x,)
;.a=xb=xc=O
3x,+2x, ... x,=O
:zx. -x, +Jx, =0
X!+5-l=O
3 -1 3 2
D= 2 -I 3 - 2 3 S =S-6=-j,.O
I 1 -1 1 0 0
=> rje.!enj.: (0,0,0),
::)x=o
8. Nael proj_kciju vela"", a,= 2p-3q 'n. v_ktor b = p +q ,ako je
1J;1=2,lql=3.<(ii,q)=!j- ,
3. Vektort "', '.:
Element! teor\le sa zblrkom uradenlh zadatalca Iz Matematlke I .
RjeSenjo:
. . - aii
Koristieemo formulu Prij a:= 1ir
. Ib
l
a.b=(2p-3q){p+Q)=2p' +2p.q-3p.q-3q'

a.b=8-6 . .!.-27 --22'
2
F/ p: +2. p.q+ql
ii' =Ipl' +2lpllq!co.:::+lq!'
3 .
ii' =2'+2.2.3i+3'
- -22
. Pr;a=1I9
3.2. VEKTORSKI PROIZVOO DVAVEKTORA
,
I
Vektorski proizvod vektora u omaci definilemo kao voktor cijij. pravac okomi!
na pravcima vektora I srnjer jc takav da velctorl dcsni trijedar, a intenzitet
mu je jednak povdini paralelograma konstruisanog nad vektorima
gdjo je <p ugao izrnedu voktora ;;ib.
Ukolikojc ;.(a
1
,a
l
,a
1
) i b=(bjlb:,h, ), tadajc
i j k
axb= a, a, a, =;{a,1>, -a,I>,)- l(a,1>, -a,b,)+k(.,1>, -a,I>,).
h, b, b,
. Osobine voktorskog proizvoda:
i) VcktorsJd prolzvod dva nenulta vektoraje nuJlrVektor ako I sima aka su ani
kolinearnl .
ii) ;;Xb=-bX;;
iii)
ZADACI
1. Na6i povrlinu paralelograrna Pi visit)u BD trougJa ABC ako je
B(3,-3,1) i C(5,0,2) .
so
3. Vektorl
Rjelenje:
.Nekaje a=AB i tro\JglaABCjednakapolovinipovrline
. paralelogramakonstruisanognactvektorlma i i b.daklc
p=.!.!axbl .
2 .
Poltoj. .
. a=(3+3,-3+2,1-0)=(6,-I,I)
ii = (5+3.0+ 2,2-0) =(8,P)
aXb=! 21
, 8 2 2 . . . .
. . . " . .
16+400 =.J432 = '/1443", i2.J3
=>P=.!..12.J3 =6.J3
2
Na drugi nainn,
p=f'IBD_ ./64+4+4.Bi) = .m.BJj = .J36:2.BJj _ 6J2BJj =3J2.BD
. 2 2 Z 2 2
paj.
_. 6.J3
BD =M=..(i,
2. Naci vektor koji jet normalan na ravan odred:enu vektorlma
0(1,1,0) i b(I,-I,I).
Rjelenje:
TraZeni vektor je vcktor vektora Qx5.

] i ..
axb= 1 1 0=7(1-.0)- j(l-:O)+k(-I-l) =I-:i :-2k =(1,-1,-2)
I -I 1 ..
. .
\Oxbl=.JI+I+4 =..{i,
pa je ttafeni vektor
7-:i-if:
J6
3. projekeiju vektora ;;(3,-12,4) na vektor b =cxd ,akaje
0(1,0,-2) i 2(1,3,-4)
51
f
'
.
I
Elementl teorlie sa zbJrkom urad'enlh zadataka II M,8tematike I
Rje!cnje:
ii=;;Xd=[
- ab 36-122+4.3 6 '
P:ra=V= :-
" Ib
l
-.J36+ 4 +9, ' ,7,',
4. Dati su vektori i e( -1,-2,:-1). '
1
0
Odrediti vektor d iz Uslova:
Qxb=cxd
axc:=bxd
2 Dokazatidasuvektori a-,d i b-dkoline.,m.
3 Dokazatida.uVektorl i d komplanami.
4 Odrediti A iz uslova
. Fi-b).c=a.c+,t
RjeAenje:
)0

7
0

2
j k
it ,t =(O,-,t,2,t)
-1 -2 -I
Neka je d=(x,y,z)
i j k1 .'
,xd= -1 -2 - =(-2z+y,z-x,-y+2x)=(O,2,t,-4,t)
. x y z
bxd= 2 2 1 =(2z-y,-2%+:<,2y-2z)=(O,-,t,2,t)
, ' ] I ,
y z . .
y-2z=O ..'
=>z-x=2,t =>x'=-3.l,y=-2.l,z=-,t
x-2z=-,t
d '" (-3.1.,-'2,t,-,t)
2

52
o-d .,,(o,2,t,.<.)-( -3,t,-2,t,-,t)= (3.l,4.l,2,t) =,t.(3,4,2)
ii-e = (2,2,1);" (-1.-2,-1) = (3,4, 2)
a-d '" ".(ii-e)
Ito dokazuJc tvrdnju. , ,
3 Je pokazati tlaje _ O,a poito je
, "
(aXb)x(aXe) = 0 2,t -4 ';'1(4,t'-4,t')- j(O-O)+k(O-O) =(0.0,0)
0, -,t, 2:<'
to OOito vrljedi . '. ,
4
. (a-ii).c=a.c+,t

-boc-A.
-(-2-4-1)-A
A-7
5. Dati su vcktori a(-6,-1l,1).b(3.-2,-4). Odraditi vcktor e tako dajc
j)c=-4,cxb_a.
3.3. MJESOVITI PROIZVOD TRI VEKTORA
Pad mjeAovi1lm proizvodom tri vcktora a.iiie podrazumijevamo skalar (axb).;;.
3. Vektorl
Akoje a=(<1, .., ..,). ii=(b,.b"b,)i c=(.c"c"a,),tadaje (axii).'- b. '1, IJ,.
, t,
I '1 c,
mje!ovitog proizvoda vektora: ako je u prosl9fU konstruisan
parsleloplped nad tri nckomplanarna.vcktora a,ili" njegovs'zapremlnajadpakaje upravo
(apsolumoj vrij.,m.,;,ti broja) (axii). c. Ako je, pak nad nekomplanani;';' ,vcktorima a.b i;;
konstrul,an tetraedar, njegovs:zapreminajednakaie (apsolumoj vrijednosti broja) ..
Vcktori a,bie In komplanomi ako !samo aka je (axb).;;. o. .
ZADACl
I. Pokazati da su vektori a(-1,3,2),b(2,-3,-4) I c(-3.12,6)komplanaml i nati
njihovu linearnu zavisnost.
: 1"'
, .
53 "
Elementl teo,ll. sa zblrl<om uradenlh zad.taka II Matem.tike I
Rjdenje:
Racunamo,
-I 3 2 3 2 '
2 -;I -4 = 0 3 0 =,0
-3,.12 6 0 3 0
Ito potvrduje komplanamost vektora a,b Ie.
Zato se mogu Dam brojevi a i j3tako dajec=aa+j:lb ,
,
(-3,12,6)=(-a+2j:1,3a-3j:1,2a-4j:1)
, -a+2j:1=-3
3a-3j:1=12
2a-4j:1=6
Rje!avanjem Oyog sistema dobijamo a=5 ,I\-I po je dakI.
c:::5a+b I
2. Veklori a(l,2a,l),b(2,a,a) I c(3a,2,-a) suivicetetm<lta (aE 1R) ,
I' Odrediti V tog tetraedra.
I
l
2 Odrediti ex tako da vektori b,b i c budu komplanarni i u tom. razloZiti
vektor ;; preko 'Vcktora Ii i c .
Rjelenje:

= 2a
6
+21: 2: !I=
2.:j 0 2-2a -a-I
-I .
=-3-[ -a(-a-I)-(2-2a)(a-I)]="'=3
2' Vektori a,h I c su komplimami akoj. V9)odakl. iz I' slijedi daje _I,jer
jednal:in. 3a' - 3a+ 2 = 0 noma realnih rje!enja. Dalde,
a = (I, -2,1),b = (2,-1,-1) i c = (-3,2,1) .
Sad. trdimo brojeve a i j3 tako daje a = ab+ pc. UvritAyajuCi koordinate vektota
a,b i c u posljednjujsdnakostmo!emo naCi a i j3 kaouprvomzadatkll
a=-4,\l--3paje a=-4b-3c.
S4
. !;.'
'".
" .. "
. ,";"'
.. '."
3. Vektori
ekto ." (I 3) c ( )" ( )
. 3. Datisuv n a= le= 5,-1,8
I' Odrediti naglb velctora ;; premo ravni odredenoj b i a .
2' Odredi zapremlnu i jednu od vi,ina paralelopipeda konstrisanog nsd yelctorimo
a,b i c.
, Rjelenje:
saa traleni ugao,a sa vcktOnl axb i c'. Tadaje ol3ito
;r dakI' ;r,.
a+q>='2' a='2-q> pa)e
(axb).c '
sin a = c.os tp ,. E:'ff"r:r
, IQxhl'l'l
i '
aXb= '1 3 .2
2 4 4' 4'2
-I 3 0
20-E.
1"=19
2
19, = .
H V '2 219 2&.JiO 2$0" ,,190,
= Ii = :Ji9o = 0Ji9 .:jjO
. 4
4. zapreminu tetraedm su vrhoy! A(I,I,I), B(6,3,l), C(3,6;1)
i D(2,3,5). (R: V,-14)
5. Mogu Ii laCke A(-3,2,4), B(6,S,10), C(9,I,4) i 0(3,-1,0) biti vrb<ivi tetraedra?
"
55
Element! teorfje sa zblrf<om uradenlh lad.taka Iz Matem.tike-l
3.4. RAVAN U PROSTORU
Ako je vektor na ravan u koja prolazi M, ('1,y,.,,), -.
eiji je radijus ;, rada se mote napisatijednaCina Ie ravni u vektor.ikom obliku
(r-;,).;;=o
ili u skalamom obliku
A(x-lj)+B(y-y,)+C(:-z,)=O.
Premo tome, jednaei"; ravnl se uvijek mo!e napisati u op!tem obliku:
'. > .
ili u kanonskom obliku!
!+l.+':'=l.
abc
gdje su a, b i ravni ruikoOrdinatnom osama.
lednamna ravnl koja je odre4ena sa ttl nekolineam_ tafkc
P(x,.y,,'1), Q(x" y"z,)iR(x"y"z,) dataj. sa:
X-XI y-y, Z-ZI
Xl-X, YZ.-YI Zl;-Zt =0
x,-x, y'-YI zt-Zt
I
i
Pod uglom rp izmec1u dviju ravni a i P ugao izme&, njihovih vCktora
normale;;; I cosl"=ll'Ff
",'n,
Akoje pri tom" ;;; =(A"B"C,), 1=1.2, tadaj_uslovparalelnosti ravnl a i p:
.1.= B, =EL
A, B, C,
a uslov okomitosti tih ravni jc:
Udaljenosttacke M.( .... y z.) odravni Ax+By+Cz+D=O raeunascpoo1lrl"'cu:
Ax, +By. +Cz.+
d
A'+B'+C'+D'
JednaCina snopa (pnimcna) ravni koje prolaze kroz presjcCnu pravuravnl
a:A,x+B.i+C,z+D, =0 i P:A,x+B,y+C,z+D, =0.]_ -
-A,x+B,y+C,z+D, +A{A,x+B,y+C,z+D,)=O.
ZADACI
1. Napisatl jednacinuraV!1i koja prolazi kroz M, (0, -1,3) I nonnalnaje no
vektor M,M,. g<\iej- M, (1,3.5).
56
",'
.. .;
" .,','
.'
.
..
Rjdenje:
M,(O,-1.3),M, M,M, =(1,4,2)
1(:-O)+4(y+I)+Z(z-3)-O _
.. %+4y+2:-2=0
2. Nacirastojanje izmec!uravni :-2y+,-1=0 12:-4y+2z+I=O.
Rjdenje:
%-2y+:-1;'0

2x-:4y+2:+1=0
A(I.O.O) ldiuprvoj ravnl
d 2-0'+0+1 3 3.J6 3.J6 .J6
. = 4+16t4 --:W;=2J6''J6=7:6='4
3. NapisatijednaCinu ravni koja pro1azi kroz 'M, (2, - 1,1) j normalnaje na
ravnima 3x+2y-%+4=0 i %+y+%-3=0.
RJe! .. j.:
-;;; =(3,2,-1),;; -(1,1,1)
i j
n=;;;xii;=3 2
1
k
-I =(3,-4,1),
1
M, (2,-1.1)
3(o:-2)-4(y+l)+%-1 =0

4. Nopisati ravni koja prolazi kroz pravu
{
X+2
Y
+3z-4a O
3%+%-5 .. 0
I odsijecajedneke odSjeCke na osama OY I _Oz.
Rjden].: .
%+2y+3%-4+,3%+:-5)=0
(I +3'< =
(1 +3'< )x+ 2;Y+(3+A)Z -4';'5,1.
1+3,1. . 2 3+),' I
--x+--y+--z=
4+5,1. 4+5.\. 4+5).
_2_= 3+'< :'3+A=2",.,<=-!
4+5A 4+5'<
57
3. Vektorl

Elementl teor!1e sa'zblrl<om zad.taka Il M.tematike I
(1-3)x+2y+(3-I)z-4+5 =0
-2x+2y+2x+1 =0
12x-2y-2x-1=01
4
I'lMIJl
. 5
5. Napisatijednaliinu ravni koja prolazi kroz presjek ravni
x-y+z+1=0Ix+y-:-1=0
a koja sa prvom ravni zaklapa ugao ad 60.
Rje.!eJ1ie: . .
1'- y+z+I+"(%+ )I-z-1)";0
(1 + ,1):'+(-1 + ,!)y +(1 - '!)z+ 1-,\ = 0
;;; =(1+.1,-1+.1,1-.. )
n; =(1,-1,1)


. . 1+,.(+1-,.(+1-.<.
.
. +('<'-1)' +(1-'<')' . .fj
2.= 3-.<. =>6-2.<.=,19.<'+9-6.<.
2 ,,3'<" +3-2.<..fj
36- 24'<'+ 4,<' = 9.<.'-6.<.+9
5i'+ISA.-27 =0
D = 324+ 540 = 864
-18,Ji'6T-ii -184.3# -96#
Au- 2.5 '" 10 - 5
(
6. prolazi P(I.I.I).Q(-I.O.O) IR(3.0.1).
Rje.!c:nje:
P(I,I.I). Q( -1.0,0). R (3. 0,1)
1'-1 . y-2 z-3
-I-I 0-2 0-3 =0
3-1. 0-2 1-3
x-I y-2
-2 -2
2 -2
z-3
-3 =0
-2
58
x-I x+y-3 x+z-4
-2 . -4 -5 =0
2 o o
-5(%+ y-:i)+4(%+%-4),;0
-5;\:-5y+ 15+4x+4%-16=0
. -x-5y+4z-I=0'
IH5y 4z+1=01
7. P(I.I.I) 1 Q(O.I.-I) i

Rjel.nj.:
P(I.I.I).Q(O.I.-I) 1.L'na x+y+%_I=O'
Ax+By+Cz+D=O
... (1)
B-C+D=O
A+B+C=O
(1),(3)=>})=0
A+B+C=O
B-C=O
.B-C=> A+2B=0
A=-2B
-2Bx+By+Bx =0
12x y-:=ol
... (2)
... (3)
8. simetralnfu ravni datlhravni 3x+2y+6z-35 =1> I
2Ix-30y-70z-237 DO.
RJe!enJe: .
3%+2y+6z-35 2Ix-30y-70%-237.
0
"/9+4+36 "/441+900+4900
3x+2y+6%-35 2Ix-30y-7Or-237 =0
. 7 79
237 H 1 58y+474%- 2765(147x-2'10)'-490:-1659) = 0
90x+368y+964z-1106=0
I
45x+184y+482:-553=0
384%-52y -16. -'4424 - 0
II 96x-13y-4:'-1I06=0
59 .
.". VeK.(Ofi
..
, ,.'
, ' ....
, ..'
',.
-,',
Elementi !eorlle'sa zblrkom ur.i<lenlh zadall!ka Iz Matematike I
3.5. PRAVA U PROSTORU
Neka j. u proSlOrU data prava a ko]a prolazi kroz M, (x"y,.z, Pilij- radi]us vcktor r.
i neka]e p = (I.m. n). vekiorperaleillll pravoj' a Tada3e vektorski oblikjednaCine prave u
. prostoru:

a prelaskom na koordinat. dobiJamo kaoonski oblik:
.. . ;;-x,=y-y,.%-%,.
'.1 m n
VektOr p zoverna vcktorom praYca prave a .
. Parametanki oblikjednaein. prave dnbijamo dlrektno iz kaoonskog. uvodenjem parametra t:
;. . . {x=x, +11 I ,
'. I
. Z_ZI+nl .
lednaeina prave mote bili zadata i kao picsjck dvij. ravni: '
, {A,x+B.Y+C,%+D, FO
" A,x+B,y+C,%+D, =0
ZADACI
'I. NapisatijednaCinu prav. koJa prolazi kroz taeku M, (1.-1.1) i paraielna
je vektoru p(1.2,3).
Rje.lenj.:
x-I y+1 .-1
-1-=-2- =-3-
2. Napisalijednaeinupravckojaprolazikroz taek. M, (x,.y,.z,) I M,(x,.y,.z,).
Rje.lenje:
. Kaovektorpnivca tra!eJle vcktor M,M
z
c(.x:z -%171, -1"Z1-2',)
paje jednaeina te prave u kaoonskom obliku
;;-x, =.y-A =
:t;,-:ta 12-]' Z2-
Z
,
3. Napisati u pravib
{
2x- y -7=0 I {3X-2Y+S=0
2x-z+S=O z=3x
i naei ugao izmcdu njib.
60
.

x=O=> y=-7,%=5
x-O y+7 %-5
=> -'-1-=-2-=7
{
3X-Z
Y
+8FO
z=3x
% X
-=- 1\ 3x=2y-8
3 1
4. normale na z-osu kola prolazi kroz M, (-Z. -1.2).
Rjelenjc:'
Druga kroz koju prolazi pravo je A (0.0.2) .
;;-
0
l:: =:.::!.
210
x y :-2
2=1=0
S. Potreban uslOv da s. pray.
x-" y-y, ,%-Z, I b y...,y, %-%,
a: == : =--=.
I,. m,.' lis. Il, '!'II'
sijekujcstc
61
3. Vektort
,
,
Elementl teon! ... zblrkom uradenlh zaaataka Iz Matemat!l<e I .
x,
Y1-YI
I, m,
n,
.. 0
. I,
m;
II,
Dokazati1
Dokaz:
M,M,;;;;I;;; sU komplmlami .
=; =0
x,-x; y,-y, z,-Zt
':::::> I" m, .Ii 1110
1" m, II,
a:':':!. =.;-1 odrediti.take da.d s.
6. . 1 -I n . ,
. . x-2 y-3 ;-4 . k.
. prav9m b: -1- = -2- -3-' pa lWIoil nJ OV presJe
Rje!enje:
x-I y-2 ;-1
--=--=-=1,
1 -I n
x-2 y-3 z-4
--=--=--=1,
1 2 3
M, (1.2.I}.M, (2.3;4)

1 3 1 1
-1 n =o=- 0 .-2
1 2 3 0 1

y=2-/,=21
2
+3
:=nl
l
+1=31, +4
1,,-/
1
-1
-/I-itl:::z 1
2 I
-3/
2
=2:=>/1 =-'3,/1 =3'
62
I
",j"'
0'"
1 .
-+1=-2+4
3
E.=1 => n=3
3
., 1 4
". x=-+l=-
, 3 3

3 3
, 1
.=3-+1=2
.3
S(Hi)
7. Akopravaimavektorpra;"'. plakoje M. ta& mpravc . M,taCkana
pravoj ,onda je rastojanje M od pravc dato fOnDulom
Dokazati!
Dokaz:
d=

p
sa cp ugao izmedu vektora M,M. i p. je
d
sm9-'fi7ffi' .
IM,M'I
paje zato
d=IM,M.Isin\l> ... (1)
. Kakoje

toje
1
-1 ipxlti
M1Mo sin,- p .. (2)
Iz (1).i (2) slijedi direklno

d=
p
g
N
" .. M' (" 1,3) . %+1 y+2 z:"\
. a.lTsstoJanJe_Ae .,- Iprave-3---4-=T'
Rje!etije: ,
M, =(3,4,2)
63
,"
, , Elementi me sa iblrKom urad_nih lOd.taka Iz Maternatll", !
M,M=-(-3.-I.-2) =>
d ,J36.j:'8J =.JIfj = {il7
./9+16+4 729 f29
]
4 2 =-(-6.0.,)
-I -
. . ,
. ,
'9' 'N'" ' .. ' ,. aral!nih y-1 Z I x-I Y '.-1
. ..uastoJatlJcLmlcuUp e pranu -=-=- -=-="-.
. I I 2 1 1', 2
Rjdenje:
M, (O,I,O).M, (I.O.I)=> M,M, = =(1,1,2)
pXM,M. - 1 1 2 =(":3.1.2)

] k
. I 1 -I '.
d J9+1+4 ..JI4 Pi
= "'1+1+4 =-:]6='/3
10. Izvesti fonnulu za raslojanj. izmedu <!vije mimoUazn. prave. '
Rjdenj.:
Ncka su dare mimoilaznc prav.e
.:.::3. .J!::.lJ. Z - Z - (
a: I ==-..:L ,M
1
(X1'YI,.%t),Pl -= 1"ms,Ift)
I ml Ilt
x-x y-y Z-z -
b: T .L-a.=.:.....:l..M, (X,.Y".,).P, =(/"m,.,.,)
, m, n, ,
Ncka su N"odaosno N, na pravoj a .odnomo b tako daje
.
DaY. odabcrimo u pro'l9m tlWk. A, i A, takvc daje
M,A, = p, I M,A. = ]I
I
l
Tadajo M,N,A,M,N,A. tro.tr8na prizma visina upravo -.. udaljenosl
d pravih a I bZapreminu V ove prizmc iznImmaIi no <Iva naQna.PovrIina
ba:zc prizme j. B =tliJ, x p;j (vidi zadatak 1. a 1ekelj! vektOnkl proizvod) otuda
V =tlP:xiJ,\'d ... (3)
S drugc strDnc zaptemina paralclopipeda konstruisanog oad vektorima
P;.iJ, I M,M, jel(iJ,XP')'M,M" a zapremina prtzm. M,N,A,M,N,A, jo
<>ito dva pula manja od zapremine tog paralo!opipeda paje
v-WP,XP,)'M,M,I ... (4)
Iz (3) ! (4) sllj.di da j.
" "
,64'
"
Rjdenjc: ,
;<+1. Y 'z-I '
,-I-=T=T.M, (-1.0.1)
;< y+I' z-2 '
T=-3-=-4-
M
,(0.-1.2)

] ,
iJ,xP,= 1 I 2 =(;"2,-2,2)
, I 3 4
d- -2+2+ 2 t,.J3
-
M,M, =(1,-1.1)
12. Kroz M, (1.2.-1) pestavlti pravukoja sijeoo prave
x-I y+I' %+3 x-2 y z+3
-=-=- I _:01_=_
2 6. 3 3 I -I
Rjdenjc:
M, (1.2.-1) => p': =.::.!.= ),-2 = r+l
. I m n
%-1 Y+l z+3 .
o 3
-2-=6"=-3- p=> 3 =O=>3/-4m+6n=O . (I)
M,(I.-I.-3)
-2 -2
==-.z= r+3 sijcOO p=> I
2
'
3 I -I m
n -0
t
1.
M,(2.0.-3)
-I
o
2l+m
7
21:1 = Sm-41-7n = 0 .. (2)
6S
3. Vektorl
I
I
i,
,
Element! tedrlle sa zblrkom ural1enlh zadataka tz Matematlke I
3/-4m=-<i
n=l::::>
-41+S",=7
m-3
31-12=-<i
1=2
1::::2,m=3,n=1
x-I y-2 z-I
2=-3-=-1-
3.6. PRAVA I RAVAN U PROSTOf{U
. . x-x y-y z-s .
Nekaje dataprava ifavan a:Ax+,By+Cz+D=O.
I m n .. . "
Ugao '" izmedu prav. a i rami a, ...mmamo po fonnuli:'
. p'n
Sin tp = r:rT3'
!PITI
gdjeje" p=(I,m,n} vektorpravcaprave a i n=(A,B,C) vektornonnaleravni a.
Prava a je paralclna ravni a ako je ispunjen uslov
AI+Bm+Cn=O,
a uslov da prava a bude okomita na ravni a Je:
ABC
T=;--;;',
I
l
Aka prava a sij= (prodire) ravan a', prodo.ra dobijemo uvr!tavajuci x, y i z iz
parametarakog prav. a u jednafinu ravni a I rjelavajuci dobijenu jednafinu
po parame1ru t. '
U.lov'da prava a pripada rami a j. da je vcktor p_(I,;",n) okomit na vektoru
.=(A,B,C) idatafka M,(x"y"z,) pripadaravni a, rj.
AI+Bm+Cn=O I Ax,+By,+Cz,+D=O.
ZADACI
I N
-' . edu x y+1 .-1 I . lz'+ .. 4 0
. ;wlugaomn pravel'=-3-=-3 ravm y-:- = .
2
Rjdenj.: n
66
3; Vektorl .
Po,toje .=(2,1,-1),. vektorPravcapraveie a=(;,3,-t) za ugao
<p izmedu date prave i date ravni vriJedi
313
2+3+-
sin",= = ",-2....= 13
1aI+1 1+9+!''''+I+1 !!...,J6 7J6
, 4 2
2. Napisati jednatm,J' rami koja prolazi kroz tafka M, (0, -I, O) i sadni
x-I y .+1
pravu T= ..t=T'
Rjesenje:
I
Pretpostavimo dajc tr8zen. r,van Ax+By+Cz+D='O. Posto M, (0,-1,0) lelti u
ravni imamo dajc. .
A.O+B.(-I)+C.O+D=O=<O Ii.
-B+D=O. ,
Iz uslova da data prava 1. u rami slijedi d. za ""ktor pravea ;;=(2,1,3) date prave i
vektornonnale n=(A,B,C} date ravni vrijedi ;;;;=0 poj';:,
2A+B+3C=0.
Osim to&';tafk'M, =< (I, 0, -1) koia Iefi na datoi pravoi mora Imti i u ravni pa ie:
A-C+D=O
Otuda rjeavamo sistem
SA=-4D
B
' D} } A=_i
D
- + =0 B=D S
A-C+D=O, =>A-C=-D =>B=<D
'2A+B+3C=0 2A+3C=-D C"'!D'
14" Sy-z-s=ol

S
D=D
4 ' 1
=>--Dx+Dy+-Dx+D=O
5 S
Zadatak moUrno rijeliti i pomoeu pramena ravnLl'latu pravu
I: ",-I=l.=z+l
2 '1 3
napi!imo kao presjek dviju-ravni:
x-I y
-=-,=>x-2y-I=0
2 1
67
,
r
I
!
teor11e sa zblrkom urat1enlh zadat3ka 1% Matematfke I
y z+l
-,,- :) 3
v
-:-1=0
I . 3 "
pa ie iedlWina pramona ravni koje proJazc kroz pravu 1: .
x-2y -1 + ,1.(3y-::-1) = 0
x+( -2+3-')y-).:-I-'< = 0
PoSta traZcnaravan Sllddijoi taku M, (O.-I,O)ta ie:
O+(-2+3.<H-I)-H-I-.<=0
2-3.<-1-,1.=0
1=4.< ,1.=!
. 4
paje jcdmwina 1ratene ravni:

. 4 4 4

3. Napisati ravni koja prolazi kroz x-I = y+
1

1 2 2
inO!lllalnajenaravan 2i+3y-: -4.
. Rje!cnje:
1
l
OOtamo veklor pravca date 1"""" P =(1,2.2) I vektor nonnale date ravni n; ,,(2,3.-1).
Ako je ii vektor nonnale. _. !ada je ii L P I ii.L;;;. pa ie n kolincllI1Ul .
vaktoru pX;;;.
- 'i j k
_ . n= pX", .. 1 2 2 =(":8,5,-1)
p=(I,2.1) } __ ""
", =(2,3.-1) 2 3 -I
I mo!emo uzctl n=(.,.8,5.-1).
mama jol da -"ravan prolazi kroz taIlku M (I. -1,-2) sa date prav mo!cmo
koristiti fO!lllulu zs rawi kroz datu taIlku:
-8(x-l)+5(y+I)-(>+ 2):=0
-8x+S+5y-z-Z .. O
18x-5y+z-1I=01
4. Nae! taIl1<U simotrilmu taIlki M(-I,O.-I) uodnosu naravan 2o+y-:+7 =0.
Rje!el\ie:
Posmatraeemo pravu 1 koja prolazi kroz taIlku M; okamitaje na datu ravan. Kao vektoi
pravca prove 1 mo!cmO odabrati vektor .(2.1.-1) .. P Donnal. date ravni.
68
3. Vektorl
Dakle,
I
:x+1 y :+1 .
:-=-=-=1
2 1 -I

je oblik pravo 1. .
Nacl cerna presjeimu taIlku M' prave I i dnte. ravni ako Uvrstlmo parametaIsku jednaclDu
prave 1 ujedn.aanu dnte tavnl: . . . .
2(21-1)+1+1+1+7=0 .
41-2+21+8';0 =>61+6"0 ';'-1
Sada mo:!Cmo noel taIlku N simetrilmu ta&i M u odnosu na datu ravan. Nalazimo je Iz.
uslova da taIlka M' bud. sredi!te duti MN. Nekaje N (x,y._), Tada su koordinate tack.
.
2 '2' 2 .
M' (-3.-I.O)imamo daje
x-I y . -1'
---3" . ---1 -=0
2 2' 2'
. x-l=-6, ,=-2 ,%-1=0
x=-S, ya-2 I z=J ,/
Dakle. N(-5.-2,I)
S. M(I.2.8) uodnosunapiavu "';1_ :1 -f.
Rjc!enje: .
Postavimo /\Ivan a kroz M; na datq pravu L Aka je M' taIlka prodora preve
a, to j. i projekcija taIlke M n. pravu I. TiK!ku N .naIazilno iz uslova
MM=M'N.
p=(2,-l,j)=ii
a: 2(x-I)-(y-I)+z-8=0
20-2- )I+2+z-8=0
a:2o-ytz-8=O
%-1 Y z
1:-=-___ 1
2 -1 I
%=21+1, y=-t ,:=1
2(2t+I)+I+I-8=0
41+2+21-8=0
6t-6=0 => 1=1 => M' (3.-I.IJ
69
,
i
I
.
..
,
i
I
E1ementf teortje sa uradenlh zadataka Iz MatetMHke! I
) => %+1 =3,,>,+2 =_i,,+8 =1
. 2. 2 .2
=> x+l=6,y+2=-2,z+S",,2
=> x=S J y=--4:. ::=--6
6 .. NapiSati projekcije ptav. .
{
4X-
Y
+3Z- 6=0 ..
x+5y-z+10_0 .
naravan 2x-y+S:-5=O.
RJdenje:
I: {4X-Y+3Z:"6:=0
x+5y-:HO=0
. a: lx-]+5z-5=0 .
4 '-I 3 0 -21
15-1=15
2 -I 5 0-11
7
-I =-(-147+77)=70"0
7 .'
=- P:avi ravan .
,
,
I
Postavimo ravon p. koj': sadd! pravu I i okoniitaj. ria ravan a. Tadaje tra!ena
projekeija ( presjek pravih a i p.
i j k
p=(4.-1.3)x(I.S.-I)_ 4 -I 3 =(-14.7.21)=7(:"2,1.3)
1 5 -I
MOZemoodabrati P=(-2,1.3) .
ij k
"=(2,-1.5). jj=(-2,1.3)=>;;; -iixjj. 2 -I 5
-2 1 3
;;; =(I.Z;O)
Na pravoj I odaberimo jednu :
. 4x-y-O .
z-2=>
. , x+Sr--:-8
y-4x
x+20x=-'8
8 32
x=-- y=--
21' 21
70
. 8 ( 32)
x+-+2 y+- =0
. 21 21
8 64
x+-+2y+-=0
21 21
21x+42y+72 =0
P:.7x+14y+24=0
Dakle. [" {7X+i4Y+24=O
. 2x-y+5:-5=0
7 N
. t'; k . I' .__ x-3 y+4 .-2.
'. 0JaproaztNV.ropraVU-= __ =_. 1
. . 2 I
oral 1
.. . x+S y-2 . -1
P enaJeprevo) -=-=-.
4 7 2
Rjelenj.:
x-3 y+4 :-2
-=--=-
2 1 -3
x+5 y-2 %-1
7=-7-=2"
1 ] ]
p,=(2.1.-3).i,'=(4.7.2)=>ii=p,xi,'=2 1 -3=(23 ..:.16.10)
4 7 2
sactnl taCkc M(3, -4.2):
23(x-3)-16(y+4)+10(z- 2) = 0
10:-20 =0
23x-16y+l0z-153=0
8. Napisati jednaeinu ravnl koj. prolazi kroz iaCku M, (-I. 2,-3) i normalna je na
x-I y z+2 .
pravo) -1- ='2 = -1-' Naei prador date pray. kroz nadenu ravan.
Rjel.,lje: .
P;=(I.2,I)=;; ..
prolazikroz M,(-1.2.-3):
x+I+2(y-2)+z+3;'0
x+2y+:=0
71
3. Vektort
I
I
I
Elementl teortJe sa ,blrl<om uradenlh ,.dataka 12 Matematlke I
, ' ,1
.. 0 t=-
, , ' , 6
I 7
x=-+l=-
6 6
, i I
prodor:y=2-:s-
, 6 3
1 ' 11
:=--2=..;-
6 6
p(Z! ;..11)'
6'3' 6.',
9, prave kojald! u ravni '2%+ 3y-%+ I = 0 ,prolazi kroi
M(O,O,I} isaprayom %,-3 = y-3 .:. zaklapaminimalan ugao. /
, . I 2 I , "
Rjdenj.:
1:.:2_y-'-3=!
1 2 l'
a:2x+3y-z+r=o . .
Tra2ena praYS zaklapa minimalan I ako je paralelna ptojekciji pray. r u
ravoi a, Prvo projekciju (. Postayimoravan /1,1 <;;. /1,/11.". Nckaje ;;;
vcklor normal. ravni /J.
1 j k
p =(1,2,1), ;;=(2,3,-1) ;,.,n; = px;;= 5 -3 I +,5,3,-1)=.,.(5,-3,1)
2 3 -I
M(3,3,O) .. /1 => 5(%-3)-3(y-3)+>-0=0
5%-15-3y+9+:=0
/1: 5%-3y+z:"6=0
'I', {5X-3Y+Z-;-6=0 ,
2%+3y-%+I=1)
P, =(S,-3,I)X(2,3,-I)='! !3 ; =(0,7,21)
3,-1
TraZena pmv.: =:::E..= y-O = .-1
o 7 21
10. x;7 j'
'%-3 y-I :i-I
-=-=-.
-7 2 3
"
RjdC!1ie" ]
p=p;xp, = 17 2 -I =(8,4,16)=4(2,1,4)
23'
M (x, y,:) lc;H na tr.ofenoj pravoj
M,(7,3,9). M,(3,l,l)
x-7 y-3 .-9
, x-3
2 1 4 ,,0
I 2
1 2 -1
3
y-I .':'1
1 4 =0
1
x-7 -2%+y+11
X+Z-1l
x-3y y-l
:-1
2 _3
6 =0 -I 1
=0
1
0 0
0
-12%+6Y+66+3x+37-'48 =0
-9,,+6y+3z+18=0 '
3%-IOy+ ... 0
-3,,+2y+z+6=0
3%-10y+%_0
y=O => 2zs-{i
%):11;-3
3;;-3=0
01=1
M(l,O,-3)

2 14
3x-9y+z-y=0
11 D
x-2 v-I :-2. %-5 .-2 %-3
. ate 8U pravc --<--..:. __ I -=<-.::.,,_
, A ,I 0 2 31'
a) Odrcditi talco da se prave sijeku.
b) Za talco nildeno A Daci prcsjek pravih.
3. Voletorl
0) Napisatl jednaCinu prove kola prolazi kroz koordina1ni i nonnalna je na ravan
, koju odra1uju Ie dvije prave.
, (R:a)A=-.!.. b)M(3.-I,2). C)'::'''1.=-=-)
2 ' 2 I -7
73

Definictja 1. Pod n;.zon; eiem.n.ta sirup. A podrazumjevamo lImkciju J: N -->A .. Vriiednost .
a(n) funkcije a u nE N sa -a" i zovcmo ntiln tog niza a sam niz
oznacavamo sa (a,,)JMN,(a,,):"lilI(all). Ovdje je 0 nizovima rea1nih .
. 1 . 1 3 '
Npr. aN =1-..:....; a
J
=0,01 =-,a, =-,... I
n 2 4
.1 3 2 5
b, =(-1) +-;11, =O.h, =-.b,.=--.b, =-...
n 2 3 4
Limes niza J osobine
Definicya 2.
a = lima, "* fifE> O)(3n, e if)('tne N)(n>n, -al<e).
,-
U tom slul!ajujo! kaZerno da nk (a.) tell ka a kad n tm M 'I piierno a. -->a(n-->-). U
kada jc a konaatn broj. za niz (all) kdemo da jc konvtrgentim a u kada je
a = : 00 iIi da postoji Wemo da je niz divergentan. Dale1e, niz (alf).
tcZi ka a aka su rou all proizvoljno bliZID) broja a Bmcje n dovo1j:no velika. Jo! sc
kafe da se u tom slucaju u svakoj okolini make a naIaze wi niza od nekog iii skora svi
i!lanovi niza (tj. svi osim njih mnogo).
Najrnanja konsttinta G koja zadovoljava ncjednakoit a" < G. 'v'ne N se.
supremum (gornj. mod., majoranta) i oznaa.vamo je sa M=sup{a.}. Najveea konstanta
,
koja zadoyoljava nejednakostg<a
ll
'ineN naziva Be infuntttn (donjameda, minoranta) i
oznal!avamo je sa m = inf {a,}.
,
Ako niz ima viie nagomilavanja (divergi",) onda se najmanja taCka lOve limes .
inferior j sa: Urn inf Q" """ lim Q" = 1, a najvcl!a t:iWka - limes superior:.
- .-
limsupa" = lima" = L .
" ....- -
Primjerllimesa Dekih nimva:
i) lim.!.=O.
-n
ii) lim[l+ (-1)']=1:
,,-1- n.
74
. iii) Nekaje a" =q",qE R. Tadaje:
a) =0 za Iql<l;
b) lima, =1 zaq"l;
--
0) lima.=+- za q>l;
.-
d) lima. riepostojiza qS-1.
-
iv) =l,!la a>O
. - .
v) lim if,;' =1.
.-
Teorem 1.
Nekasu (a,).i .tb.) konvergentni
Tadaje: 1 lim(a,:b.)" .:b; .
. 2 fu;;(a.b.) = ab;
,-
3
0 1
a
,aak' ....
0Jc .... OzasveneNfb;i:O .. :':
"-b b ..
MODotoni nizovi' ,: ... ' .
Za niz k.zemo daje f8Stuei ako v.zi a. Sa .. , za ..N"; .daje strogo ,astuci ako ie
a. < a.;, za ovak! ,; EN. Ana\ogno se definira sirego opadajilOi niz. Jednim se
imenom ovakyi nizovi iovu monotoni nizovi. , ..
Teorem 2.
Neka je (a,) rastuci niz rea!nih brojeva. Tada je (a. l:.kon,(erg. (konaCnoj granici) ako i
sarno ako.je Analogno tvraenje vaZi za opadaju6:i niz.
Prlmjeri monotonih nizoVa:
i) lim.E-=O za q>l;
"_q" .
ii)Hmi:=O zaqeR;

"')Ilm(lll I I
'111 +-+-+-+ ... +-)=e:
....... 11 2! 3t n!
":.
Iv) liin(1+.!.)'= .
-- n ' ., '. .
Brej je jedn. od najvaZnijih kOnstanti u mateJiiiti'&Oj 'an,liit e jc iraclonalan i
lranscedentan brej. Prvih nekuliko decirna1. su mu, ... 2;
ZADAcr'"
Odrediti In, M, I. L I granil!nu vrijednost ako irna:
. (-I)"
-1. a
ll
=--
n
75
. :'
i'
Elementf teorlle sa zblrXom uradenih zadataka Iz Matematike I
Rjesenje:
Donja meda m=-l. a gornja meda je M=..!.. Niz imit. i
2, ,
N'\imanji od negalivnih je m = -I, , a najveCi od pozitivnih je M = t. Niz ima
vrijednostivrijedi: lima' = lima =lima =0 _If _If_If
Rjesenje: ,
Ovaj niz nema odozgo, g. nema gornju nie4u. Donja med'a je m = 1. Ovaj niz
nema ni vrijednost. I ovo je monotono niz.
,
Napi!imo nekoliko ovog niu: ...
I
l
Vidimo da je ovaj niz opadajuci i da mu je gomja modo M = 2. Takode vidimo da se
ovoga nna priblibvajujcdinici, no nikadancee imati vrijednost 1. Prema tome donja medaje
m =1. Nairne, oti niu motcmo napisati i na sljedeCi natin: a
tt
=1+!. Karla n raste '
n,
tada razlomak .!. opada ka 0, ali 'nikada nec. postali O. Pokatimo da je 1 granic". vrijednost
n
niza:
Nekaje &>0 proizvoljan broj. Tada postoji prirodan broj N(e) tako dajell+;-ll<e za
sve n ;:;;N(e) . Nairne N(E) mo!emo uzet{-;J+1. Ovim sma pokazaJi da je 1
vrijednost ndcg niza.
1
4. a" =1+(-1)" +-,
n
Rje!enje:
NT' , kolik 'iIan . I 5 I 9 I
apl1mone 0 ovaovogmza: ''2'3''4'5'"
Vidimo da U ovom nizu motemo izdvojiti dva podniza: za parne i neparne n. Za nepame n
imamo opadajuci niz, alan moUmo napisati kao Q:.t+1 =_1_. Ovaj podniz tdi ka
2k+1
o. i donja med. ovog p.,dniza je ujedno i dOnj. meda cjelog ruza i iznosi m = O. Orugi podniz
ima clan a;. = 2 +.l.. Ovaj podnizje takode opadajuC!; gomj. med. ovog podniza j.
2k
76
. ;"
,
4.
ujedno j gomja medo oij.log n;;,.; izno.i 5 Granl'x
na
vn';edn"ost ' ,. br '2
. '.. -. '. 2' t.i ovog mUJe OJ .
vrtJednost ovih podnIanva odg<>varaju donjem j Iimesu,
inf(l +(-1)" i'.!.) = lim(1 +(-1)" +.!.)"' lim(l + (-I)"'; +_1_) 0
n n.t_ 2k+l'
!!;::SUP(I + (-I)",+.!.) = Iim(l +(-1)" +.!.)= Iim(l +(-1)" +2..) = 2
- . 2k .
Za POdn.lZOVO moUmo pokazatl kao u prefuodnom zadatkU'da ' O' 2 'ih'
grantane YnJednosti. ' . SU 1 DJ ove
5. a, =H)" +.!.
n
RjeSenj.: ' ,
Za ovaj niz takod. razlikujemo dva p.,ditiza: kadaj. n pamo" ; kadajo n nepamo. Podniz. '
neparno n pisati au.. =(_l)u+l+ 1 lIP dni '-,,_
1 2k+l-" a z za pamo n
pi.atia,,=(-I)"+..!..=..!..+! GOnt';' eda' '( I)" I. ' 3'
. . 2k, 2k ',.' m mza a, = -, +; JC M=Z" donja med.
pomenutog m za Je m = -1. OvaJ nlZ nema granicmu vrijednost, ali ima donJi i.gql'Jlji limes:
+1) = lim(l +(-1)' +.!.)= Iim-I)"'" +..i-) =-1
n - n ,
I
1 - I 1
lDlSUP-l)" +-) = lim-I)" +-) = lim-I)" +-)'..1
- n -.. n' '*- 2k
6. Ookazat; d. je:

a) lim-=I'jnaOi N(lO"")
....... n+l
b) r 3n-1 3: c' N "
..'.."!s;.;:}=:S Ina I, (10')
Rje!enje:
a) Nek. j. e>Q proizvoljaa broj. Tada po.toji broj ,N(e) tako da je
za sve n tj. postoj; N(e) taka <& za sv. n'zN(e).
Nairne :za N(e) smo pokazaIi da jc 1 .
vrijedno.t na!egniza. Za =10 ... , N(e) = 210' =20000.
b) Neka je e> 0 proizvoljan broj. Tada postaj! prirod"; broj N(e). taka da je
za$Ve n?N(e); lj.postoji N(e) takodaje L.::LJ<& za.vo
,51 "
."
"'".
t:
, ....
E!emenH teolile sa zbtrkom urad"enlh zadat!lka I:z I
,n;" N(e). Nairne za N(e) moUrno uzetil..!.-1.J+ I. Ovim smo pokllzali daje bro]
, 25e 5 " ,
grarua", Za &=10-'. N(e)-320.
5 "
, , 1
7. . lim,
-- (n+1)'
RjeSenje:
1 1
2 . :I > 1+--2" 1
lim n +n-l _ lim n +n ..... l III lim n n =-=1
...- (n+l)l. ,.....-n
1
+2n+l -1+!+1- 1
n n'
'8 'I' _:-:n",l--;
Im-;;:
--(n+l)l-nl
RjeSenj.:
nl n'. nl I' 1 0
lim = lim . =1tm :1:11 Im-=
"-(n+I)l-nl --(n+I).nl-nl --nl(n+l-l) _on
Rjelenje:
.[,;(n+3-n-l) '. 2 .,J;,
lim.Jn(,fn+3-,fn+I)=lim = lim ,
-- ,fn+3+,fn+1 ---./n+3+4n+l
'2 2 i
= lim = lim =-=1
-- "- 3 1 1+1
--+ - 1+-+ 1+-
n n n n
10. (n-l/n' -1)
78
I
I
11. lim(3n' + 1_ 9n' )
II-+- n% +1 3n+l
Rje!.nje:
I
'. (3n'+1 9n') lim9n'+3n+3n'+I-,9n'-9n'
1m -,---_ = ,
"- n +1 3n+l..... (n' +1){3n+l) ,
I
3"'-9"'+3n+l 1"
z un =
11- 3'; +nl +3n+l
12. lim 1+2+3+ ... +n
-- n'
RjeSenje:
n(n+l) 1+1.,
1
1+2+3+ ... +n' lim 2 n'+n n 1
1m 2 = --=lim---lim--=-
..- n .-2n
2
.. --22
1 1 I
1+-+-+ ... +_
13. lim 2 4 2
-- I 1 I
1+-+-+ ... +_
3 9 3"
Rjesenje:
1 __ 1_
2"+1
111 -'-1- 2( 1)
1+-+-+ ... +_ 1-- _. 1--,
lim 2 4 2/0 -lim--' 2_ = Jim 3 2'"'
.- II 1._ I
1+-+-+ ... +- 1-- _ 1--
3 9 3" 3J11'] 2 3,,+1
--1-
1--
3
14U(
II'I)
m -+-+ ... +-:--":-_
-- 12 23 (n-I).n
RjeSenje:
lim -+-+ ... + 1--+---+ ... +---
(
I 1 I') (1 1 1 I 1)
.- 12 23 (n-I). -- 2 2 3 ' n-l

, 15. lim(-I-+-I_+ ... + I )
-- 13 35 (2n-l)o(2"+I)
79
4. Nlzovi
Elementi teor!!e sa iblrkoni uradenlh ",dataka Iz Matematlke! .
.. Rje!enje: .
nn -+-+ ... + = J
( l' 1 1)
13 35 (2n-I)(2n+l)
.. (1(.1) 1(11) I( 1 1))
2 1-
3
+2. 3"75 +"'+22,;:i- 2n+1
I
1(1 1 )-. 1 1. 1) lin I( J) 1
= -j+j-r+ 2n-I-2n+i = ....!2 1-.2n+i =2
16. 1'+2'+3,; .. +(n-I)'
Rje!eqje:
.. (n-I)n(2n-I)
I
.. +(n-I)' lim 6
1m -
- ,(. - 11'
. ,3 1
'2; 2--+-
r 2n -3n +1 lim n n' 1
6,r ='- 6 ='3
17 r 1'+3'+5'+ ... +(2n-1)'
. 2' +4' + ... +(2n)'
Rjesenje:
2' + ... +(2n)' =4.(1' +2' + ... +n')= 4n(n + IX2n +1)
6
I' +3' + ... +(2n-I)' +2' + ... +(2n)')-(2' +4' + ... +(2n)')
I' +3' + ... +(2n-I)' = 2n(2n+I)(4n+l) _ 4n(n+IX2n+I)
..66
2n(2n + 1)( 4n + 1-2n - 2) 2n(2n + IX2n -I)
= =
6 6
2n(2n + 1)(2n -I)
I
1'+3'+5'+.;.+(2n-I)' Iim 6
,m =
_ 2' +4' + ... +(2n)' - 4n(n+l)(2n+I)
6
1
2--
lim
2n_1 I' . "I
= --ZI un--t.:. =
-"2n+2 --2 2
+-
n
on
I
I
:/....
Rjdenje:
19. lim I{;T+i. -W+i

Rjesenje:
20. Dokazati da n!z:
1
Q, :-
2
1 1
(12""'-+-
2 24
1 1 { 1
On :::-+-+--+ ... +-.-:.:..-.-
2 24 246 246(2n)
imo granilmu vrijednost
. Rjdenje:
4. Nlzovl
Da bi dokazali da ovaj niz ima granifnu vrijednos( dovoIjno je pokazati da je ovaj niz
monoton i daje (teorem).
Ovaj niz jc monotono rastuCi jer je:
1 1 1 1 1
Q,.=-+-+-+ ... + =0.-\+ >a"
l
2 24 246 2.4.6.(2n) 246(2n)
za sveneN.
Posto je nlz rastuCi, on je odozdo sa svojim prvim PokaZimo d. je nlz
odozgo:
1 1 . 1 1 1 1 1
a.., =-+-+--+ .... + <-+-+ ... +--
2 24 2+6 24.6(2n) 2 22 222
1
J 1 1 I( 1 1)'1
1
- 2-' 1
=-+-+"'+_=_0 1+-+.,+- =-.---1--<1 n>l
242"222.,..121.211-1' .
. 1--
2 .
Ovim smo zavriili zadatak.
. I
I
1
r
!
I','
;"
,
;
1 .
Elementi teor'l1e sa Zblrkom uradenih zadataka It Matematlke I
21. Dat). niz:
a, =*;c>O
a,
a) Dokazatl da ima vrijeclnost
b) OdredlU III grani<snu vrijednosL '
Rjelen).:
I
, , ' " " " I '
a) Koristieemo isti reorem'kao u pretboclnom zadatku: Monotonost ovog niza pokazaeemo
maieJruitickom indukcijom. Pokaiiniil a, < a,. Nilimc,
c<c+..JC,o>O
<

I
Pretpostavimo daje a".., < a.,m. = k,k" 2. Poka5mo daje sada .
tvrdI1ja ta<ma i m n + 1.' ,
c+a ....
1
<c+a,..,c> 0
=> .Jc + a_i
=> a" <a,.;.
Prema tome., tvrdnja vrijedi za sve prirodne brojeve
J
'pa je nii
monotono rastuct
Pokatirno daje;rlz odozgo s ..JC + I. Takodc, koristi"Cemo
indukciju. Jasno daje a
l
<..rc + 1. PretpQstavimo da jo
a. <*+1, n=k,k"2.
.. +1 +1 = > 0
Dohill sma da je tvrclnja ta<sna i za n + 1, pa odavde imsmo da Je tvrdnj. la<sna za sve
prirednc brajeve.
Prema tome, na! nizje ogranicen odozgo, no,nd naje ogranieen i odozdo sa "', pa je on,
niz. . . "
Sada, premo teorcmu a prethoclnog zadatka, imam da je na! niz konvergentan,' oclnosno
na! niz Una yrijednosL .
82
, ."
4. Nlzovl
b) Nadimo granicnu vrijednost naleg nim. Pretpostavimo da je a = lim a ... Tadaje:
, -
=.Jc+a
=>a
2
::&c+a:;::>a
2
-a-c=O
a.Ji+4C
=> am" . 2
Jedno rjeenje odpada.Jer je negativno; a naJ jo niz pozitivan za sve svoje llanove, pa ne
mofe lenti ka negativnom broju. Prema tome, granicna vrijeclnosl niza je:
, a _ .:.1+.:...o::.Ji:.:+..:4c::.
2
83
'!
FUNKCIJA
Neka su ElF nepraznl skujiovl. Tada so binarna relacija
presiikavanje iz E u F, ako vrljedi:
I' ('Vxe E)(3ye F):(x,y)e f;
2' ;r,y)e [,,(x,z)e f)=> (y= z.
[ r;. ExF zove fi;nkcija iii
(1)
I.
SVakoj funk.iji f odgovara skup r, ={(x,[(x:;re D(f)}=D(f)xR(f) koji se 1!Ove
funk.ije f. Kada su D(f) i R(f) podskupovi 'skupa R, onda je r / ,kup U mvnL
Funkeij. iz R u R se zove rcalna funkcija realne promjen1jive.
Za funkciju fkdemo d.japorna, odnosnonepama ako xe D(f) povlam (-x)e D(f) i ako
ja J(-x) = [(x), odnosno [(-x)=-J(x). Gmfpame, odnosno ncpam. funkci].
ja u odnosa na y-osU; odnosno u odnosu nB ishodi!tc koordinatnog
KaZemo da ja funkeija [periodiifna i da jc 'I' njen period akc xe D(f)
(x+r)e D(f)1 ako je I(x+'l') = I(x). Najmanji broj T>O(kada on postoji) za kojl
vrijedi[(x+T)= J(x) zovese osnovni period funkcije f.
Nakaje X,;.R neprazSDskup. Kdemodafunk.ija J:X->R raste,odnosnoopadanaX
ako za svaka dva X;,x, e X(X; < x,) vrljedi:
I(x;) !.[(x,) , odnosna
Kada umjesto Sf odnosno stoji <, odnpsno >f ka!emo da je funkcija straga rastuca.
odnosno stroga opadajuea na X. Za funk.iji f koja mote (opada) na X, Worno da je
manotona. Aka f strego rastc (opada) na ka!emo daje f strogo mono/ana funkcija na X.
Za funk.iju I:X ->R katemo da u taad ceXima lokalnl makaimum, odnosno lokalni
minimum, akopostojl 0>0 takvo da za .. e xe (c-o,c+o)r.X vrljedi
J(,,)SJ(c)(x"'c) , odnosno Aka umjesto !., ;';,.stojl <,
odnosno > govorimo 0 strogom lokalnom maksimuml1t oemosno minimumu. 11inimum i
maksimum funkcijc zovu sc ekstremi ("
Neka funkclja fprcslikava akup D u akup G. Aka postojl funkcija g koja skup G preilikava u
skup D iakva da vrij.di: .
(I) J(g(x=x,'1xe G .
(Ii)
tada je g inverzna funkcija funkciji Grafici uzajamno 4lvCI.Zrlih funkcija su simetr1bli u
odnosu na pravu y = x.
84
" ","
S. Funkclja
Teorem L. ' .
. f ima. inverznu fuDk.iju ako I sania ako je hvekti';"" I si";ektiVna, II. ako J'e
'. ....,. . ,
iii cljela melo!"",,e funkclje nastaju kada se Da argument I broj konslanata
.P?"'!en.e bro). puta pet algebarskih operacija: sabiranje, oduzimanje. mnotenje,
. ducljenJe 1 stepenovanJe prirodnim brojern,. .
Raziomlj';"a ra.ionatna funkcija jc oblika x-> P,,(x) . gdje su P (x) i Q (x) polinomi;
. . . Q (x) .'.
'Cijele i ra.ionalnc cinc klasu ra"clonalnih tiiitkcija. . .
funk.iJ' funkcUe So mogu dobiti taka da se na funk.ij. x.-> I i x ... x
braJ jlllta sablraDJe, oduzimanje, dijeljenj_ I stepenovanjo'
Aka .e pri tome ne doblje melonalna funkclja, and. govarima a
lraclonamoJ funkClJl. . ". '
su one funkcije koje nisu a)gebarskc. transcedentne
. su eksponencualna I nJena inyerzna (Jogeritamaka) funkcij. tc trigonometrijske i
nJlhove mverzno funk.ije (arkus funk.ijo). .
A1gebarsk. I elcmentarne lranscedentne funk.ije zajedua s njihovhj1 lineamlm
kombinacijaml\ klasu elcmentanun. fimkcija. f
GraniCna vrifer;inostfunkciJe u. taeld
Dejinlc/ja 1. .
Neka je X, tacka gamil"'1ia domene D(f) funkcije f. Braj A nazi Va se graniena vrijednost
od J(x) tdl x. aka za data &>0 postaji'pozitivan broj 0=0(&) takav do za sve
xe D(f) zakajeje O<lx-x,l-;o vrljedl nej.dnako;t IJ(x)- AI <e.
Pri tome stavljilJpo lim I(x) = A ill I(x) -> A(x -> >_)
.
Definlcfjq 2.
Neka j. x, gomilanja domene D(f) I . Brej A naziva .c granlcna
.rijednost ad I(x) kad. x teZi x. aka za data e> 0 ppstoji pozitivan broj 0 = takav da
za .. etacke zakojeje ",-o<x<x, vrlje<l!nejednakost i/(x)-Alq.
Pri tome stavlj!l!'la ili Potpuna analogn. definirruno.
desnu graniaau vrijednost.
Teorem 2.
lim I(x)= lim l(x)=A.
.l'oot.... -....-9
Teorem3.
Neka su funkoije Jig definiran; u nekaj okolini taCke x. i neka je lim J(x) = A

lim g(x) = B, Tadaje:
JI'-+", '
i) lim(J(x)+ g(x = lim I(x) + lim g(x)=A+B;
.t-I'Zt _ .. ' ,11-+",
ti) lim(J(x)g(x)= lim J(x)lim g(x) = A.B'
:r...... .t'-f""t J
... ) I' (J(x) A ;
. lU lD1 -- z_ akaJ" limg(x)",O'
. JI'-+", g(x) B '
Iv) lim(K'J(x=K.limJ(x)=K.A(KE R)'
.....,.. -......
85
Element! teorile sa zblrkom ur!denlh zadataka \z Matematlke 1
v) lim(J(x)-g(x= lim f(x)-Iimg(x)=A-B.
z...... z.......f-tzt
Prim jeri vainijih limesa funkcije u tacki:
i) lim sinx =1;
,..., x
:ii) lim (l+.!.Y=e,
. x
Neprekidnosl funkcife
Definicija 1.
Neka je funkcija I defininina u nekoj okolini tacke %" K.zemo da je fneprekidna funkcija u
tackix,akoje limf(x)=f(x.).

Deftnkija 2. . .
Neka je funkcijaf definir?na za X, ,; x < X, + 0 , KaUmo da ie fneprekidna , de,ne u x,
ako je lim f(x) = /(x,). SHdno definiramo funkciju neprekidnU' lijeve ,trane u i.
z-J"'o+O . '
Teorem 1.
Funkcijajjc neprekidna q Xo onda i samo onda ako je ana neprekidna s dcsna i neprekidna s
tijeva uXo.
Tacka gomilanja x, u koj6j funkcija I mie ncprekldna naziva se tacka preklda funkcije f.
Prema tome, za taCku prekidaxo vrijedljedan od sHjedecib uvjeta!
i) Funkcijafnije definirana uXo;
ii) Ne postojl bar jedna od granidnih vrijednostl lim fix) = fix,) i
" ...... +(1
11m I(x) = f(x
o
); gdje podrazumjevamo sarno granidne vrijednosti,
" ...... -4 '
iii) Postoje granidn. vrijednosti' lim fix) = f(x,) i lirn f(x) = f(x,), .li ie bar
_Zo+C """,z.-o
jedna od njih razliCita odf(xol,
Tacka prekida x, ftmkcij. f za koju vrijedl Iii) naziva sl: laCkom prekida prve wale. Ako je
specijalno Jim f{x) = lim I(x) funkcija nije defmirana u Xo; moguce je proiriti funkciju
" ........ +0 ,...... ,-0
."
stavljajuci f(x
o
} = lim f(x). nova funkcija postaje neprekidna u Xo. Ovakva taeka Xo

nazlva se latka olldonjiveg preklda, Tafu prekida x, za koju vrijedi Ii) naziva se lacka
prekJda druge vrstt!.
Izvod (u.kelje
Definicija I,
Izvodom funkelje y = f(x) u x intervala (a, b) naziva se konaean limes kolidnika !;;
kada Ilx te!i nuli, aka taj limes postoil. To piSeme na slijedeci
, , /() I' f(x+Ilr)- I(x)
Y
= X=lm ,
. .v...O Ax
5: Funkc!1a

Neka se tafka kreeepo pravoj tako daie jednadZbom s = f(l) data zavisnQst puta cd paeme
tacke A. U trnutku I ueka se !aCka nalazi u polotaju M, au u:enutku t+At u polotaju N.
Prijedenl put do trenutka I jef(O ado trenutka I+At je f(t+At). Srednja brzin,v" na putu
MNjednakaje Vv = 6s = f(t+At}- f(l) definirati trenutnu brzinut.
, . At. At ,
ka"'; vrljednost sredrije brzine kada N. teii M..Dakle. brzina v(t), u M defmira kae,:
v(I}='lim !(ltAt)- f(l) = /(1), akotaj limes postoji.
'M:o+0 1lJ," .
Geometrij.ko zn.CeDj. prvog woo.
Koeficijent pravca, tga MMI je'
Iga ..: f(x + - f(x) , pa je koeficijent
prave. Igip tangente kriy. U M. dat
izrazom:
I
-I.' f(x+Ilr)- f(x) _/( )
gip- ID1 - x.
..... 0 Ilx
PraviJa dlferenciranja
Teorem 1.
Aka fimkcije u i 11 im'aju wode u'(x) i v' (x) u taCki X, ontia i funkcije u l', -\I, imaju
, v
Izvod. u toj taflci (ked !f. j>retpo.tavljamo daje v(x) .11). Pri tomej.:
v
Teorem2.
I) ("v)'(x)=u'(x)v'(x);
ill (u 'v)' (x) = U(x)v(x) +u(x)' v'(x) ;
''') ("l'() u(x).v(x)-u(x).v'(x)
ltl-x= _..1 ;
V . v (x)
iv) (cu)' (x) =cu(x), gdjeje c konstinta.
Nek. je funk.ij. y = f(x) diferencijabilna u!aC1d x" i funkcija z = g(y)diferen.ijabilna u
!aCki Yo = f(x,). Tedaje funkcija % = (g 0 fXx) difereneljabilna u Xo i prl v.zi:
, (goj)'(xo)= g'(yo)'/(Xo) , .
Teorem3. . .
Neka je y= fix) neprekidna strogo monoton. funkclja u nekoj bkoIinl. taCk. X, i nek.je
x = ro) njena invcrzna' funkcija. Ako je funkcija y = f(x) difetcncijabilna u tat!ki Xo i
J' (x,)';' O. ondaje I funkcija. 'PCY)diferencij.bitna u taCki Yo = f(x,). Pri tome vaZi: '
87
r
,
;,
Elementi teortte sa zblrkom uradenih zadataka Iz Matematlke I
'Logarltamski lzvod
, . , I
9'(y,)= /( )'
x"
Nek. je y = f(x)pozitivna i difer<ncijabilna iilIlkcij .. Tadli postoji u(x) = lny = Inf(x).
Izvod te funk.ijeje u'(x),= y' - / (x) . Posljednji DazWa selogaritamski izvod funk.ije
y ,f(x) ,
y '" f(x) u taCld x. Onj. pogodan za nalld;enje izvoo. nekib funk.ij ..
L1jevl i d ni lzvod
" r
Dermic/ja I. , I
Nek)lje funkcijafdefinirana u intervalu (x";e,xj(odnosno [x,x+e) za"neki e>O. Aka
postoji f(",) = i(x) (odnosno .e f(:r+ht f(x) - hex)), ta granien.
vrijednost so onda zOve Iij",i (odnosno desni) izvodofunk.ijef(x) u taki x. ,
UuvAI u obzir svojstva ifutesa, jusno da eko je i(x) = l. (x), onda funk.ij. u tacki x im.
izvoo i pri tOme je /(x)=/..(x)=f;(x). Geometrijski znai da eko funk.ija im> Iijevi
(odnosno deoni) izvOd u nskoj tacld da ,ce to predstavljati koeilcijent omjera lijeve (odno.no,
desne) polutaDgcntc u toj taCki. ' ,

Dejmicija I.
Naka je funk.ij. f defini[1ll18 u nekoj okolini taCk. x. Klde so da funk.ija u iacki x im.
beskonacen izvOO ako je ispunjena jedna 00 sHjedece dvije jednekosti:
iimf(x+h)- f(x) =_ iIi iin,f(x+h)- f(x) __ .
'h It-+O h .
Geometrijski prva znalli da se sekanta obrce u smjeru obmutom kretanju kazaljke
na satu i itna grani&.i pravu kojaje paralelna sa osom y i usmjerena je ka gore. Druga
jednskost daje Iaoglinta paralelna osiy ali je usmjerena prema dole. Ovekve ,tacke krive
'y=f(x)ukojimaje /(x)=_ iii /(x)=-zovoscprevojnetaCkc:
5.1. OSNOVNI ZADACI 0 FUNKCIJAMA JEDNE V ARIJABLE
EKSPUCITNIIIMPLIClTNIOBLIKFUNKClJE
I. Napisati u eksplicitnom obliku iilIlkciju:'
a) 3:<'+7x-y-5=0
b) (x-p)'+{y-q)'-'-,' =0
c) xsinY+Ysll\x-5=O
Rjesenje:a) y=3:<'+7x-5
88
b) (y-q)' =',' -,(x- p)'
-(,,- p)"
y = -(x-p)'
c) Ne postoji algebatllki n.Cin d. so izraziy pieko x.
2. Napisati u impli.itnom obliku funk.iju:
I-x
a) y=-
I+x
b) y=21..[(x-3)'-4
, 2
x(,,+6)
c) y= 3(2.<+1)
Rjcsenje: a)
I-x

I+x
y(J.!,x)-(I-x) =0
1+"
Y+'!Y-I+x -0
I .. x
=>x+Y+'o/-I=O
b)
2
-4
(2Ji-4)'
-(2y-4)' -4=0
)
x(:< + 6)
c y- 3(2x+l) =0
3y(2;v+I)-x(x+6) =0
3(2.<+1)
=> 6xy+3y-.<' -6.=0,
o VRIJEDNOSTI FUNKClJE
I. Dalajefunk.iia f(a) 'o)f(2..).
VI_Xl a
89
S,...Funkcila
,
f
, '
t:Jementl teoMle Ztllrkom uradenih zadataka !z Matematlke 1
1. I It.
I =
1- - I, 'T'
a . a alai,
. ave radaje 'radiU pod daje 1-( 0
Primjetimo da po,fujl f(a} posta]1 f(';). jor tIi\ia Izlazi b: dbmena funkcije.
2. Dataje funkci].
, ' , {I+X.X<O
'.f(x} = 0 .., = 0
l .... x,x>O
Kolikoje f(5} If(-7} 1
"
RJeienj.: 5>0;odavdeimamo f(5)=1-5=-4.
-7 <0. slijedi f(-7} =1 +(-7) =-6.
3. Data]c funkcija I(..,} a log.., . Dokazati daje: .
a)((';)=-IOgx b}f(lO',=x. f(x).
Rjdenj.: a) f(';)=IOg(';)=Y=>IO' =';=>10'=';
=> (po defunkcijc log x) logx=-y=>
::}f(;)=-logX
b} f(10'} = 10g10' = y=> lO' =10' =>x = Y
=> I(lO")=x
0) I(q;;} = log(q;;)=y=> 10' =q;; .
=> (m" 0)10';- -" => log x = yn =>
, m
m '.r::m
y--logx=> f(x).
n . n
Akoj. m=O onda]eq;; =1, 10gl=0. pal'1dnjavrijediiuovomslua!Ju
4. Naei a) I[/(l)j i b) 1[/[/(1}J].
90
'/
I
, ,
Rjeicnje:.} 1(1)=1-2=-1
1[/(1)]= IH) =-1-2=-3
b)
, S. I(x) = cos x.Dokazati:
a)/(2x) = 2[/(x)J' -1
b)/(X)+I<Y)=2/ (X?H7) ,
Rjelenje:.) 1(2x) =cos2x= co.' x-.in' x"cos' x-I+cos' x=
=2eos' ,,-:-1 = 2[/(x>]' -1
b) I(x) + I(y)=cosx.+oo,y
co.
x
;, =2f(x;Y)l(x;y)
oo.(a+ fJ)=cosaco,/l-sinaSin p}
oo.(a-jJ)=cosaoos/l+sinasinp +
eos(a+ fJ)+'cos(a- fJ)= 2cosacosfJ
x=a+ p;y =a-fJ"">a= x+y .fJ= x-y
,22
=> cosx+cosy=2eos x+ 'cos x- y
2 , 2
DEFlNIsANOS'l' FUNKClJE
1. Odrcditi oblast dcfinisanosti funkcije:
a) y=I,,+11
b) y .JS-x
, JX
c)Yx'_1
d)y=sinx
Rje!en]e:
a) DP. 'ltxe IR
b)
e) y.tg:;
f) y-Iog"
g) y=log(1-'x)(x+3)
b)y=log(-x'+x+6)
0) x>O&x'-I"O=>Dp.VxelR+\{I}
d) DP. '<fxe IR
l'
. e) x,.-+k1t. ke Z
2 ..
91
5. Funkdl.
Elementl teorife sa uradenlh zadataka. Iz Matematike I
I) DP.X>O
g) (1-xXx+3} > 0 ." xe (-3,1)
- 3 -
I-x
.+
x+3
.
h) (-x' +:<+60
.... -(;<-3)(x+2) >0
"'(x-3)(x+2)<0
... xe (-2;3)
-
-
0
,
I
-2
-
x+2
-
0
+
I
I
I
+ 0
-
+ +
.
+ -
3
I
- <> +
+ +
-
.+
NULE FUNKClJE
.1. Nael nul. funkolj.:
. a) y=2x+4
b) y=x'-x-2
0) y=-;+x'+2x
d)
. . 0) y=log(x'-'7>i+Il)
.1) y=x'+2x'-x-2
g) y=x'-2x-4
h) y=x
4
+2;-3x'+x+5
\
i) y=x+logx
j) y=6x'+x'-8x'-x+Z
k) Y=X4 -4x+3
92
-
+
-
, .
I
: ,'-..
. ..
+
+
+
Rje! .. j.:
a)
b) y=0=>x'-x-2=0.,.
;'>-2x+x-2=0 ...
. x(x-2)+(x-2)=0.,.
C::<+ lXx-2) = 0 .,.x":-I ill ",=2
0) y=O.,.-x' +.x'+2x<;>0 ... -i' +X' +x+"';'O.,.
x(I-x')+.x+ 1)':0.,. . .
x(l+xX(I-x)+I).,. 0
.. O ... x=O ill x';-l:ilix=2
.... Y=O.,.Sin(
Jr.
{::> X==s+kK,ke Z
e)y=0.,.10g(x'-7x+1I) =0.,.
x'-7x+1I=1..,x'-7x+IO=0 ...
x, -5x-2x+ 10 =0 ... x(x-5)-2(x-5) = 0.,.
iii x=2
PARNE I NEPARNE FlJNl(CI,n;:
I. Ispitati pamost (ncp;""ost) funkcija:
oJ f(x)=2i'-x
b) f(x)=cosx
0) f(x)=xsinx

d)
c) f(x) = log
>:+4
Rjc!tl\Ie:
a) 1(-x)=2(-x)' H-x)=-2i' +%=-(2x' -x)=-/(x} (ncpamo)
.b). I(-x) =cos(-x) = cosx = I(x) (pamo)
0) f(:-x) = (-x)sin(-x) = (-x)(-sinx) = xsinx= f(x) (pama)
2<-} -z;-;(} r.A" -2;( 2,1 _r.A" .
d) fe-x): t-.)+z-,-.) (ncpama)
5. Funkcl1a
c) f(-x)=iog f(x)
(-x) +4 x- +4 .
93
Elementl teoli1e sa"zblrkom uradenlh zadataka Iz
INTERV ALI MONOTONOsn FlJNKCUA
1. funkcija monotonorastuea, 0 kojo monotana opadajuCa? .
0) /(x)=logx
b)/(X)(U
c) f(x)=tgx
Rjeenje:
a)
. Oraf funkelje lex) -logx
0,7$
o.
0."
-----
0.25
.oj
..0,75
.,
Funk.ijo [(x) = logxje monotono rastuca.
b)
-4 .,
2
Funkcija opadajua.
94
3
,.
2

,
I
5. funkClja
c)
Gral'funkeijef(x)=rgx .
"
"
i.
.:::.
""".
.".,
r
..
4c -'i-('
x
r

...
...
Funkcija f(x) = tgx j. monoto ... tuea no intervaJima (-!!..+ k1<;!!..+ ktr). k e Z.
.. Z 2 ...
2. Odrediti intervale: u kojimajc funkclja monotono rastuCa, a u kojimaje monotono
opadajuca:
0) lex) =:i' - 2x
b) !(x) = sin x
0) f(x)=cosZi
d)!(x)=lx-zl
Rjdenje: 0)
Gral' funk.lje f(x) x' - 2x
..
"
.,
.,
. .
Apsclsa 1iemena .. mama po formuli x = -b . Apsclsa 1icmena ove psrabo\e je
. 2a . .
jednalc!\ jeclinici. Sada da je funkcija monotono opadajua za re (-.1). a
monotono rastuC.a za X6 (1 .. 1-).. .
9S
i
!
Elementl teoriJe sa: zblrkom uradenlh zadataka Iz M2Itematlke I .
b)
1
I.
Funkcija f(x) = slnx je monotono opadajuea na lntervalima X6 (%+ 2klr, 3;'+ 2k1i). ke Z, .
a monotono rastuea na intervaJima xe (0+ 2k/r,%+ 2ktr)U(3; + 2k1r, 21<+ 2kir), k e Z
c) .
Graf funkcije I(.)=cos:/x
(\ f.
+ "
\)
V'I V
v
Funkcija I(x) a cos2x je monotono opadajuea na lntervalima X6 (0 .. klr,%+ klr), k 6 Z, a
monotonorastuCan8 intervalima xe <t+klt,I&+kt&), ke Z
96
. ,.'.
~ .
5. Funkdla
d)
1J ,' .
..
0_1. I 2 J ~
Funkeija I(x)" Ix:" 21 je monotOno opadajuCa na lnteivaiima' X6 (-,2), monotono rastuea
n. intervaJimo xe.(2, .... ).
PERIODICNEFUNKCIJE .
I. No6i osnovni period funkcije:
a) l(x)asin4x
b) f(x)=sln!
. 3
c) I(x)=.in';
d)f(x) = cos 3x
0) f(x}=.iu +2 cosx
Rjelenje:
a) f(x+ T) = f(x) => sln(4(x+ T = sin 4;< => sine 4x+4T)-sin4x" 0
4x+4T +4X 4T ...
=>2cos 2 .lnT=0=>2cos(4x+2T)sln2T-0=>
2T=k1r,ke z=> :r=E:..,ke Z:::>T ~
2 2
0)
b) f( +T) f() in(
x+T)' . x .. x+T ,x
x ::II X=>8 -- =sm-=>sm-.--sm-lliO
3 3 3. 3
x+T+::. 1:
=>2cos 3 - 3sin1...0=>2cos(.:5.+!.)sinI=o=>
2 2 . 3 6 6
T . . .
'6 = klr,k6 Z=> T =6b,k6 Z=>T =61r (osnovni period)
c) f(x+T) = I(x)=> sin'(x+T)=.in' x=>sin'(x+T}-sin' %=0
. 97'
',I
J
1.,
". I'
,
(.-,
"
i .



l'
t..
;,:-.
i
, (in( T) . )(. ( T)' . ) 0 2 4x+4T+4x. 4T 0
. => S x+ .-smx sm x+ +smx = => cos sm- - :::::>
, . ' ,,' 2 2
4
lx+T. T . lx+T T 0
=> cos--sm-sm--cos-=
2 2 2 2
:> =O::.:::>T_kn.ke Z=> T-it
d) l(x+Ti= I(x) cos3(.:I+T) = coA3:.::. cos3(x + T)-cos3x"
_ 2': 3i+3T+3x 'IT " .
-- sm SlD-=v=>'
2 2"
. 3 3 '2', .
::!losm-T-Q.:::>-T=kx,ke Z:::>T .. -k.1t,ke Z
2 2, 3
=> T (osnovni period)
3 "
e) l(x+T)- I(x) => sin(x+T)+2cos(x+T)':'sinx-2cosx=O::$'
x+T+x T . 2x+T r'
2cos-'--sm-+2(-lsm-sin-)=O=>
2' 1 1 1
2
. 'T( 2x+T 2' 2,,+T) . I '
Stn- cos--- sm-- =O=>sln-T;:O:::>,
, 1 2 2 2'
T' ,
'2=kJr,kGZ=>T=2kJr,ke Z
::. T = 2K (osnovnl period)
INVERZNE
1. Nael inVctZIlU funkciju datoj funkclji:
'x-2
a)y=--
x+3
b)y=2',
c) y=IOIilX
d)y:,,1


a)i: =>r(y+3)-(Y-l)=O::'>y+3x-
" -3x-2
::. y(x-I)+3x+l=O::. )'(,,-1)=-3,,-2::. y=--
. ,,-1
b)
c) x-.logy.=> y.icY"
d) ,,='y'::. y../x
e) ,,=fi=>y-,;
98
c:;RAFItxo PREDSTAvLJANJE FUNKCIJA
1. Predstavitl funkeiju:
a)y-12,,-4j
b)y=.!.
, 'x
e)y=';
d)y=2' +3
c)y-Iog,,-I "
f) y=--cosx
,
a)
b)
.,
_2
10
1

I
Grat' !'unkcije y =-
:t

99
S. Funkdia
/, '
"
,
. ,-i
,I
Elementl reOrjje sO zIllricom uradeo1h zadat3ka !z MatemaHke !
<;
..
d)
.. ,

,
."
1
.)
. Orar funkCijc y -loS%-l
,w
" ....
100
"
: :
I
4
t)
Graf funkcijc y ... cou
5,.2. GRANICNA vIDJEDNOST FUNKClJE U TACKI
I. u,,; x' +2>:-1
.-o2,x1_x+l
5,FunkcQa
Rjdenj.: Da bismo uspjdoo rijdili lime., moramo uvrstiti picu u furikciju od koj. so ttaZi
gmnil!na vrijednost. Ako leao rezullal dobijemo broj 10 j. i <ideoj. 'l!datka, u
suprotnom primjenjuju se odgovarajuce metoda 22lvisno od toga. Ato smo dobili kao
rezultat. U OVOID radisc 0 konaa,om broju. Taj broj jc-1.
lim x'+2>:-I __ 1
JI-tO 2x
1
-x+1- .
lim
2>:'-x-1
2. ,
_,
Rj.knje: U ovom .Iua'ju'leao rezultat smo dobili NaJa funkcija je racionallla i njen
, 0 "
brojnik i nazivnik su polinomi sa cjelobrojnim koeficijenlima. Po!to .e i Mojnik i nazivnik
anuUm za x=l, to su i i nazivnik djeljivf x-I. Skratimo I brojnik i nazivnik sa
x-1 . a zatim ponovo.ruunamo vrijcdnost funkcije za 'f::l; 1 i ako jc rczultat to je
. Ijc!enjc, Ii ako nijc nastavljamo postup8k na odgovarq,tuci zavisno od lOga Ato
dobili kao rezulta\, U naicm .Ina.ju rezultat, nakon "'iVedenog koraka dobljamq
, rczultat.
lim 2x' -x-I = lim (x-I)(2>:+I) = lim 2%+1 =1
x' -I (x-IXx+l) -I x+1 2
" x"-1 '
3. Um--,(m,ne N)
JI-fl x'" -1 .
Rjdenj.: Ovaj zadatak radimo na,i.ti .-ain kao prethodni.
101
, ;

4 .. lim 1+1[;

, ,,0 N cia b . ik .
Rje!eqje: Kadi uvrstimo .,.=-1 u flmkciju, leao rezutat dob"emo O. 0, sa rolD 1
nazivnik funkcije isu polinomi. Koristieemo smjenu kalco bisnlo u i nazivnik:tina!e
funkcije dobili polinome, time cemo zadatak sVeSti na oblik kao prethodnog zadatka,
.. .
S. lim ..fi+X-I
'-Vl+x-l
Rje!enje: Ovaj zadatak rielavama na isti Daoin.kao prethodni zadatak.
. . i-I I' 1'+1+1_ 3
11m == Jllim--= un----
z-+(IVl+x-l -+1 , ....J f-l , ...., 1+1 2
x' -2:<-4
6. lim . .c,---"'--,.
-, x'-4x+4
Rjdeqjc: Ovl\i zadatalc rje!avarno na is!i naein kao zadatalc 3.
bm = = - =-
. x'-2x-4 lim (x-Z)(x'+Z,,+Z) lim'
x' -, (,,-Z)(,,-2) -, x-2 0
7. lim .
_It x-4
Rjd';'je: Ovaj zadatalc tje!avamo na Is!inacin kao zadatik 4.
lim = =lim--m un. - m-=-
1[;-2 1-2 I' 1-2 li I 1
1----+2 ' .....:1(:1_4 , ... 2(/-2)(/+2) , ... :1t+2 4
102
I
i
5. Funkfi!a
Rjdenje: evaj ie oblika % I rjd.varno talco racionamemo ! broinik I nazivnik::
9 lim.J9+iX -'5
,->t ;[;;"2

(1+2:<)' 3
Rjesenje: Ovaj zadatalc ridovarno na I'!i.noein kao prethodni.
lim = Jim )9+2x+5 . +21[;+4
N' </X-2 </X-Z lIr'+2;[;+4."",;"'9-+.,.2:< .... +"':5-
. = lim 9+Zx-25 .lIr' +2;[;+4 -lim 2:<-16. +2;[;+4
.... x-8 <i9+2:<+5 _. x-8 ./9+2:<+5
= 2 lim +2;[;+4 -2. 4+4+4 .. 12
..... ./9+2:r+5 5+5. 5
U koristi6cmo
10. lim("+l)'
- x-I
Rjden
j
.:. [)7 :... '
= lim (1 + 2-)' = Jim 1+-. 1_ .. =e'
x-I - x-I .-- x-I .
2
.-l+>r+1
11. lim(X+3)C-;;;--
;,- x+2
103
';
" '!
Elementi teorile sa zblrkom uraden!h zadataka l2: Matematlke I
Rje!eIlie:
' , .ri .... I I
I
(X+3)-;;( 'lim', (' I )' 2l(M1X.I+I) 1:"
un -- -= 1+-- -Ii< . =B -;-B
-_2 ' __ 2. ,',
I
12. lim(!);:;
2 .
Rje!eIlie: ,
, -to" 1 l' / ul "
. 1=--" x=2+ .' 1 . I' - '
lim(-) = x-Z' I =1im(1+-) =lun(I+-) =.' =Fe
-2 ' - U - U ' 1 .... _
, , '
13. lim
x -1 ,
Rje!e1\ie: , R ('R)'/
. Inx. I =I,X= 1+-. 1 1
Iim-::;-=limlnx7-i = x'-1 , I =lunln, 1+- =JnFe =-.
-Ix -1 x-+I. ...1 t 2
. t-+-
14. limllnp+x
I-x
Rje!enje: .
f-I
'
)
, -+1, IJ /
Iim.!..1n !.!=.=limlln L-=I=-; ... .!..limlln
l
+
I
=.!...limln(I+I)
......o,.\:': I-x "-"x" !-l I-? 2.1'-tO t-l2 -0 1-1.
, x,
I. ( 1 1 I" Ibnlt 1 .
=-"bmln 1+- =-Ine""H =-In.' =1
2 -, I-I 2 ..... 2 2
2
15. Dokazati daje lim'" -I =lna,a>O.
AwO "h "
Rje!c1\ie:
t
I
- h-In ! In
I
a -1 I-I, - I' I, I' a Ina In
Im--= a - I == un - 1m _ =- a
h ,-- 1 1 t_ l' Ine
. t .... - " -.In(I+-) ,1n(1+-)
, Ina I I
104
U natedninl
, sinx I'
lID.-= .
..... x
16. lim ,in 5x
Jr-+i" X"
17. lim ,in 5x-,in 3x
Jr--+O sinx'
Rje!enje:
. . . inSx Sul3'<'3
lim stnSx-sm3x., lim Sx 3% ..... 5-3
z-oo sinx 1 " :;;2

. -I"-flI r
I .:" Rje!enje: '
I-co,"" 2.;';,! 1
lim-=Iim---l.=_lim --1. =_
J:-tQ .-Q xl 4 Jr-t/) X 2
2
19 I
1-co,x'
. 1m" .,

Rjd.nje:
x' ,
z--.z..
2 In
,x' x
J 1 S - -
lim
-co... lim ' I' 4' 2 1
1 - ---e&..= lID =-_=_
z-oO % sinx
1
....0 "..-o";r1smr 4 2
, I
;r.x'.-
4
lOS
5. Funled1a "
';" ..
"
... :.
1
Elemenu teortle sa zblr1<om uradenlh zadatlka It Matematike T
Rjdenj.:
lim
.n.C9S:c-1 'I' .n.oo",,-I (.n.)' Iim.n.eosx-i X-?!":I
'1 =- .. 4 ,.
z-1 I-ttx 1 sm x 2"...!' cos2x 0
.. ' .. ---,- t-+
'
.n.(.ff. .00S/_,.n. 'Sinl)-I
,.1 I' 2 2 I I' l-cos/+sinl
-. lm. :a _. un"-="-::''':'::;';'
2 , ... 0 -sin 2J . 2 1.....0 sinU
2 . ,I
1 . l-co.1 1 . .inl 1. sm"2 1. $inl
=-lim-+-lim--=--Iim +-.bm .
2 1 ....0 ainU 2 1...0 sin2t 2 1-.41 23intcost 2 t...o,2smtcost
21. lim sin4Xoos;x
.4. ( It)
.. x-"4
Rjelenj.: Ovaj limes je oblika % i rjelavatno ga na sljedecl
. It sin4 1+!E.. coa2
r sm4xcoslx x--=I lim 4
It)'" 4 0 = ,.., _->'--''':;_",,-..c:.i.
"x--
4
1
-(sin4/)(.in2l) J' -(sin 4t).(sln 21)
= un 2 1:1: 1m .8=-8
,....0 t 1...0 4t.2t
22. lim arosin(;c+ 2)
..... ,:c'+2x
Ridenj.:
, arosm(x+2)=1
lim
arcsin(x+Z) . 'z . I -I
1 :: x=sm/- = bm :c_
-, :c +2x ,-, (sin/Xsint-2) 2
1 .... 0 .
, , , It%
23, limO-:c)tg-
..... 1 . 2
,106
,
I
-
Rjeet\ie: , .
1
, 1 m: II-X=/I ',,(1-/)' m 'I m '2
-x}t
g
-
2
.. O. -limttg-
z
-Jimtctg-=1im-,-'cos_=_
t"""+ 1...0 2 ' ....0', 1!1 2 1&
sm-
, . 2 '
24. Hmxsin.:!.
- x
Rjdenj.:,
. . a -=1 . a.
hm,xsm_= x -lim-smt=a

.
.,- x 1-+0/'
.... 0 ,
25, lim!.:3=.,
.-r cosx
Rjelenj.:
1
, 1Z'-2x x--=I lim 1Z'-21-1t . -21
I
It '
cosX' . 0 1.0+11 If 1.....0 -sint
Iln-_= 2 =
l t -'J> cos t+-
2
" 26, Iim.;.I-_oo=s(1",- .... cos=x",,)
...... x'
Rje!enj.:
. ltm -lim _ =hm 2 =21im 2
, ,1-cos(1-oosx) . 1-";S(2sin' =:2) , 2sin'(sin' =:) (SIn(SiD' =')'
._0 .-0 %4 .....0 .-0 Xl - .
. r'in'=-)' (I)' J' .
=21lDl - -2. - __
. -0 --4 4 8
2 4
5.3. NEPREKmNOST FUNKCIJE
1", NaCi lijeVi i desni limes funlcclje
a) [(x)=_I_.
x
= 5
. x-s '"
jtjdet\ie:
L
.. '1' lim 1
"1JCVl unes: --=- .
. '
107
S, Funkdla
r
i
i
Desni limes: lim _1_=-too
, ",,-x-5
!> b) l(x)=_2_,X=I,,,=:"1
I-x' '
Rje!""j": '
Lijevi limes: lim = lim' 2 =
, -'-<>I-:r! -,-<>(l-xXI+x)
Dosm iimes: lim.2, = (I + ) =-.
. . -x x
... ._. t 2
Lijevi limes: lini I' 2 J = lim, ... (1 Xl + ) =-.
. . _roo . . s-- -x 1:
" 2,', 2"
'DesnUimcs: lim __ J:II' lim --t-.
, '
"
e} l(x)'=2;,>:=Q,
Rjelenj.:
,
Lijevi limes: lim 2; = 0
.-
,
Desni limes: lim i; .-too
.....
, 1
d) 1(>;)=--, ,x=1
1+2'"
Rjel""j.:
Lijevi limes: lim _1_, ,-=1.
..... 1-0 _
1+2'"
, Desni limes: lim _1_, = 0
. ....t+O_
1+2>-1
, 2. Ispitati neprekidnost dat<: timla:ije:
, '/() '{x"% S I
a) x = .
"x:+2,x> 1
Rjc!enjc: Funkeij. [,(x)=:r! (parabola) i 1,(x)=x+2 (pravo} S1l ncprclddne funkcije.
Premo tome, funkcija I(x) je neptt::kidna za. $VO xe \1t1{1}. Pottebno je io! ispitati
11: ta&i 7 = 1.
Lijevilimes: lim' I(x) = lim x.' =1 '
x-tH ...... ...g
'DesniliIries: lim,/(x)= lim (x+2)=3
. J-tl+O .f-'fl.+O
108
, S. FUI'IkcJla
Polto lijevi limes nije jednak desoom limesu, funkcij. I(x) je piekidna uta<!ki ,,= 1.
I
'b), I(X)=-l-
,2%+1
Rjel""j.: Ova funkeij.j. nqrookidna za ,ve x e !It I {O} , Osim toga. Ova funkeii_)e definisaoa
,z8 sve xe9l1{O}. Provjerimo da li '0 funkcijamote dod.tinis,ti za %:0 takodli bUd.
neptekidn. i u % = O.
Lijevi limes: lim I(x)';' llin_,_I-=1
.......0
2.1: +1
Desnilimes: lim/(x)- lim+=O
-..0
2"+1 .
Polto Hjevi limes niJe Jednak desnom limesu, mi no moUrno detinisati I(O} tako do funkeij.
bud. neprekidrul.
, .L
e)
Rjelenj.: Funkeij' I(x) je neprekidna za $V' xe Qsim toga, oVa timla:ijije
, dcfinisana msve xe 911{I}. Provjerimo do Ii ,e funkeij. mote dodetinisati za x= 1 tako da
bud. ncprclddna i U !acki x = O.
,
Lijcvi limes: lim I(x) 1:1: lim 2.0-1 I; 0 .
.... 1_0 ......1..0
.L
Desni limes: lim I(x} = lim =_.
... I-+O _{+O
Polto lijcvi limes nije jednak desoom limesu. mi ne mozemo defmisati 1(1) tako da funkcija
bude neptt::kidn. u taeld x = I.
d) I(x) = 2x+ I
x-3
Rje!eoje: Ova fimkcij. je ncprclddna za sve x e !It 1{3} . toga, ova fimkcii' je definisana
.asve xe \1t1{3}. Provjerimo do Ii dodcfinisati za x=3 tako dn bud.
nepTekidna i u x = 3.. ' .
Lijevi lime" lim I(x)- lim 2x+1 __ .
,. .... }..oO
D
'I' lim I() I' 2x+1
esDJ nne!'!: x - un ---_
.... 3+0 ....,3-+0 x-3
Polto lijevi lim.s nije jednak desnom limesu, mi nc mozemo defmi'ati 1(1) tako do funkeij.
bude neprekidna u x = 3. .
3. Odredit! panunetar ,..ttako da data funkclja bude ncprclddna za svakc xe 91 i iklcimti
grafik tako dobijencfimkcije:
109
" '
I.
Element! teorHe sa zblrkom uradenlh zaootaka 12 I .
. {t-x',X<O
.) f(x)= ,<,:<=0
'. l+x,x>O
RjeJenje:
Lijcvilimes: lim f(x) = Iiin (1:':x') =1.
.........
Desnilim .. : lim f(x) = lim (l+x)=l.
;r-+tf "'....+4. .
Da hi ftm1ccija bibi neprelddna u talOki x = 0, ..t mora bili jednako I.
Graftako dooijonc funkoije Jzgleda: . . .
..
Rjelenje:
Lijevi'limes: Um/(r)= lim (r+..t)=l .
....... ......
DeSIrllimes: lim f(x) = lim +1)=2.
.. ;r ... +6 ,,-+Ill .
D. bi '11",koljo bila neprekidn. u r = Q, l mora hili jednako 2.
Graftako dohijene funkcije izgleda:
110
I
I
i'
c)

Rje!enj'e:
Lijevi limes: lim lim (1+%)=2
.. '
Demi limes: lim I(x),= lim (3-Ax')=3-l.
. .
. ","'1+0 6-:t1'tO
D. bi funkcija hila .nepieJddna u talOki x-I, lijevi i desni Iimesi morsju biti jednski odnosno
. A. mora bili jednsko 1 .
Graftako dobijene ftm1ccije izgleda: .
., .,
.,
4. Skiclrati grafik _ije:
111
E!ementHeome sa zblrkom uradenih Zadataka Iz Metematlke I
a)
:t.
...
..
.,
,
.u
c) l(x) = "Ixl
d)J(x)=:<+lxI
.,
.,
f
S.4. izVOD FUNKCIJE
1. Naci po definioiji izvod funkcije:
I
J
Rje.!el\ie:
'= lim (x+hx)' -:i:' = lim x' +2x.hx+{hx)'-x' lim 2x.hx+(hx)' .
y !Jix ,v...,o Ax Ax
= lim 2x+hx =2x
"-to 1 .
112
.r
l
/
: .'
.: ,
I
b) y=-
x'
RjOlenje: .
I . '1 x-x:'hx . -hx
. y' = lim = lim (x+hx)x = lim (Hhx).x = lim -:hx
: ...... hx -. : . hx ...... hx ..... (x+hx).x.Ax
. -I 1 :
-lim . m __ '
...... (:<+&)%X' .
0) y=JX
Rje!enje: . . . .
y=Jim .fX+iX-JX'. Jim .fi+AX-JX . .fi+AX+.fr .
....... .10 . ...... hx ./x+hx+:rx
lim'x+Ax-% . l' . :1 . . .
= AMO bx 'Jx+t.x+Ji= 2:.tx
d) ,)';;'008%
Rje!eI\Je: .
5. Funkdj.a
, lim ooo(x+&)-cosx J'
. 2x+Ax . Ax 0 2x+<Ix . Ax
-2sm--sm- - .. sm--,m-
y = Sf 1m
."...,0 Ax At-tO
2 2=Jim' 2 2
hx ...... Ax,"
2
=-sinx .
c) y=o"'
Rje!enje:'
, J" """-a' Ii' a'( .... -I} Jln
Y = 1m m mu a
Ax M-+I! 4x
. I} y=In".
Rje!enje: .
I' It I
y= lim In(Hhx)-lnx,. lim 111(1+ hx)A; ,. lim In(l+ hx)'" =!
,'.6% AfwtO ,. x x. ;t
113
....
, ,
TABLICA IZVODA
I. . (:x"1 ;. if!
. 2. (H .
3. (,fXJ=Vx'
: .",
N":i wede datib fluikcija ..
'1, . .
I. )I=x' +2,5r-0,3,,+O,1 '.
3 .
Rje!Cl\ie:
y' =4x' -x'
2. .y = if;: 'c lfi
Rje.!enje:
, 1

. 3'Jx'
Rje.!enje:


4. y=(,,+I)'(x-l)
RjelCl\ie:
. y'=2(x+l)(x-I)+{x+I)'
x'-Sx-J
S. y- . x'
Rjeienje:
, (3x'-S)x'-3x'(x'-Sx-l) IOx'+3x' IOx+3
y D , _, =_._
5. . x
y= x'+1
I-x'
7. y=I+x'
x X x
lIS
I ),
i
1
<;
!
;::
Elementl !ecole sa iblrkom uradeliih zadataka Jz M,tematlke I
RjeSenj.: < <
..:or
y- =-----,
(1+%')'.< < (1+>')
8. y=sinx+cosx'
RjeSenj.:
.y":cosx-sinx
sinx x .
9. Y=-+_._
x sm;;
RjeSenj.: <
I xcosx-'sinx sinx-xcosx
y xl +. sin'x
<I'
10. Y=-.-
smx
RjeSenj.:
, e'sinx-(cosx)<l'
Y-
II. y=x'lnx
Rjd.oj.:
y'=2xlnx+x
y = f(u),u =u(x)
y'=f:'u;
Naci prvi wod date filnkcije:
I. y=(1+4
RjeSenj.:
y'=3p'+x)'
2. J!=,h-%' <
IZVOD SLOZENE FUNKCIJE
,
< I
: .;
! "
, ' ..
'
RjeSenj.:
, -2%

2vl-%' <
3. y=(I-2%+%')'
< RjeSenj.:
y' =4(1-2%+.,)' (-2+3%')
< 4. y D<Jn(x' -4x)
Rj.lenj.:
I '2x-4
y=--
x.'l-4x
5. y=e,J;:i
RjeSenj.:
y'= 1
2./x+1
6. y=sin'(cos3x)
RjeSenj.:
y' = 28io(0053x) (cos(co.3x)X -3sin3x) = (-3 sin3x)sill(2cos 3x)
7. y=arcsinl-::.
. I+x
8. y='/I+Jn' x
9. Y'Tcos34X
< 2
10.y= ,
(x'-.+1)
II. )I = x'e" <
IZVOD IMPLIClTNE FUNKCIJE
F(x,y) = O,.!.F(x,y)- Oi tij.!imo-po y'
< dx
x' I
'1. 2'+-:=1.
a b <
117
< 5. Funkcl!.
-
c1emeoa teOITJe sa ZOJrxom u@oenrn laClataKa 12 MatemaoKe 1
, RJ!enje:
, Rjelenje:
'''In' . 2y , I, '
'" y+-j-I""y.'", 2(1n +1)
Y Y.
3. x'+y'"x'j>
, RJdenje:
4x' +4)"y' =2xy' +2y,yX'
=<> 1 .;.' -2x'
2)":-y.t'
4. sin(xy)+cos(xy)=: tan(:c+y)
RJdenjc:
(y+xy')cos(xy)-(y+xy')sin(xy)= (1+YI
j(xcos(XY)-XSin(XY)- '/' )=YSin(xy)-yooS(Xy)+ ,(I ')
cos, x+y . . cos x+y'
., ysin(xy)_.yCos(xy)+
Y IS 1
xcos(xy)-xam(xy)- '( )
. cos x+y
Rjdenje:
2'1n2+2'(ln2)1 - l""(ln 2)(1 + YI
1= -2" .. 2'(2' -I)
2' -2"" 2'(1-2')
lZVOD INVER2;NE FUNK<;:IJE ,
y"'.f(x)'%-r(Y)
, 1
y,=,
x,
NaOi izvode funkcija invemrlh daIim fUnkcijama:
118
,
I
5. FunkdJ.
Rje!eDje: .
funkcija :fi.tDkcije"y:= sinr je ,"=arcsinx":1z y= arcSin x x= siny.
, 1 1 I 1 '
Y
Il
= X; == cosy
b) y=cosx
'itje!enjc:
Inverzna ftmkcija funkcije y .. cosx je. y = arceos X Iz Y '" arceoS% .Hjed! % -co. y.
, I I _I . _I
y, = X; = -siny '" Y .. JI-x'
. Rjdenj.:
Inverzna funkcija ftmkcijc y=cosx jc y=arctanx .lz y=arctanx s1iJcdi x:tany_
L6GARlTAMSKI lZVOD
1. y=XIl
Rje!eqjc:
y=x' => lny=xlnx.".!.I:lnx+1 => 1 =x"lnx+x'
y
2. y=x"
Rjc!enje:
Iny :x' In x ""'!'Y' .. lxlnx+x=<> I'" z,,!+IInX+ J:""
, y
3. y':'x"';
RJdenje:
'In' . (In') I, '( lin sin x , ...... ' )In ..... , sinx
y=smx x :::>-y = cosx x+---"=> Y =;t" (cosx X+;t" .--
y x x
, -4. y=c:..)'
119
!-
Elemeritl !eOn!e sa zblrkom uradenih zadOtaka IZ Matematlke t
2
i=: = :!
al
1., y=t+,.dnt,xlllcosr

, l+cost
y=--
If -sin I
2. y=e'cosl,x=e'sinl

, tI cost-d sin, cost-sint
y . = e' sinl+e' COS1 = sini+cost

,
YIf = 1-sinf)-9COSIp
1 1'+1 .
4. Y =-, -,x:=-:r--
1 -1 .-1
,
I.
.
.. ; :
DIFERENCIJAL PRVOG REDA I
. PRIMJENA DIFERENCIJALNO(;'
RACUNAKOD ISPITWANJA FUNKCIJA
DIFERENCIJAL
Dlfer;"'cijal prvog llinkcije y = f(x) je g1avni njenog prlra!taja koji je 00= u
odnosu n. prlra!taj 4:< nezavisne varijah!. x.
AItoje f=l=:)cb::<lx,paje
Osnovne o.obine difcrencijaia:
a) dc=O,c=konstanta.
b) d(cu). cdu, .... (x).
0) d(uv)=dui/'v,v=v(x)
d) d(uv)=vciu+uifv
. e) d(;)=
f) d(f(u)l=J'(u)U
ZADACI
l. Naciprlra!taj !diferencljallUnkoij'" y=Sx+x' za x=Z !
Rjdenje: y';S+ZX
. .6.Y" y(x+<lx)-y(x) 14.009001-14=0.009001
aY -/<lx=90.001 = 0.009
2. Nac! prlbliZmlvrijednost</70
R,jdenje:.
Kotisticemo formulu:
f(x+<lx) -f(x)+ J'(x)<lx-f(x)+dy.
121
i .'
!
, .'
Element! teoli1e sa zblmom uradenlhza4ataka IZ" Mat:ematike I
.' I . I

dy= y.a =_1_. 6 w.!. = 0.125
J.l6 8 .
<fiO - <164 + 0.125 = 4.125
3. IzOOmati Jni'blihlo cos61'.
Rjdenje:
cos61o:zccis6Qo+ icb:, =sinx.sin60. 43 .dx=L.l.0 .. .
. . " 2 lW
. .fj .; ..
dy---0.017 cos6I'.0.5OO-0.015 =0.485
2 ..... I
. 4. Noe; priblihlu vrij..fuoS1:
a) j(x)=Au"; x=0.02
b) .J64O
0) tg44'
d) I/fi
Rjd"'1ie:
It .
c) Uputa: tg44' .. t g4S'-Y(4S")dx,dx=i8Qo'I'=0.017,tg44'=0.966.
S. Nae; difercnc;jalslijededih funkcija:

a) y=(3x'-x)'
. b) y=2'-3-'+,{;
c) y=+oo;)-;
d) y",x"-IT
e) y= 2::; %
Rjdenj.:
3' . 1
a) dy=2'.(3x'-%)'.(6%-I).a
b) 1j,,).a
122
6. Oiferendlal prvog reda I prirMena koct Ispltfvan1a .funkdla
6.1. JEDNACINA TANGENTE I NORMALE KRIVE
JednaCina tangent.: Y - y= y(X -x).
norinal.: Y - Y = -! (X - %).
. Y
ZAOACI
I. Napisatijedna&e tengenata na krivu y = x-:!' u presjeka to krive .a x-osom ..
. % .
. .
Rjdenje: Tedke presjeka krive sa x-oSom su M, = (1,0) i M, =(-1,0)., a njih smo
dobilirjd.vanjemslstemajednedina: yeO i y=%-.!..
" . 1 x'-I ' .
O=x--<:::>--=O ::> -1-0 oe:::> x:"1.
x x
Dakle, trafe se dvije tangente.
Da bismo napisali jednainu tangente potreban namje prvi izvod.datc krlvc: ."
.Sadacemolzredunatiy'(l) I ),'(-1):
Pbstupak za prvu tangeJita:
PosluJiak dobijanj. za prvu :angenta:
y-O.= y(l)(%-I)
y=l(%-I)

y-O=y(-1Xx+l)
.,. y=2(%+I)
.
2. nonnalenakrivu y=xlnx paralclncpravoj 2%-2y+3=0 .
Rjd"1ie:
Y'=(xlnx)' =lnx+l
normal. Ima koeficijent oblika -1,. Da bi normal. bila paral.1im sa pravom
y .
y = koefl"ijent nonnaJc mora bili jednak koeficijentu date prave.
2 .
Slijedl: __ 1_=1
I+lnx .
Dobili smo da jc na!a traicna normala na krivu normala u taW x = e-
2

,
=I(x-e-')'" y=>:-3.-'.
,.,.
3. Nael =janje od koordinatnog pOOetka do normai. kriy< y = i" + x' u tedId %= O.
123
Elementl'teOrite sa zbirRoniuradenlh lad.taka I. Matom.tike I
Rj<*nje:
Ptvo!rebaino nonnale DR laivu y=e"'+:c' u tWki x.=O. pa zatim nacl
TaStojanje to nonnale od Icootdinatnog polletka. .
lzra_jmo sada pm wod dat.laiy.: .
l=2el:c+2x.
Koeficijenaf norniale je jedaak Sada mofcmo napisati jodnaClnu normale na krivu
y=i"+i'
nonnal.:
y-l= -1 (x-O) -I %+1 ...
. 2 _ 2 .
. " 1
Da bismo izraaDaJl udaljenosi nonnale od koordinatnog poll'etka, koristi<emo: /onnulu, iz.
geometije. za udaljenost od pray.:
d=\Ax+l!Y+
C
\.
JA'+B'
gdje su x i y. koordinate za koju traZimo udaijenost od prav a A.B I C dobijamo
kada Pl)lVU od koje traZimo udaljenoat (x.y) napilcmo u implicitnom oblika
Ax+l!Y+C=O.
Sada mofcmo naci.udaljenost:
Tndcna udaljenost izooai
. '. ",5
4. Odrediti ugao pod kojim .e sijcku laiv. :c' +.Y' = 2 i y = x'.
Rjc.lenj.:
Da bi.mo odredili ugao pod kojim .. sijoku date krive prvo monuno naC! te&. presjeka datih
krivih,. zatlm,.tangent. u tim ta&ama i na laaju ugao izmodn to dvije tangente, to je traZoni
ugao ..
Rijc.!imo sistemjcdna&a::c'+1-2
y=i'
y, =-2,y, =1
Rjc.!enje y, olpada, jor j. negativoo. Sada lz y, = I I iz druge sistema dcbijan)o
dajex" -1 i x".=-L .
Dakle, presjeka su: 7j = (1,1) i T, = (-I. 0).
Prvllzvod';" krlvu:c' +)1'=.2: . 2x+2Y.1 =0
.l ,-x <:::toy __ .
. Y
;
6. O!fmndjal pryog Wal.jl!imfena dlferendfaln09 raeuna ked Isplttvanfa funKdta
tangent.nakrivu :c'tf =2 u tJWki7j=O.I):
t,: y-I =1'(1)(%-1) ... y-l=-I(%':'I) ... yc-%+2.
Pryi izvod 2a laivu y =i':. y' = 2x .
tangento na krivu y,.:c' u tJWki 7j = (1.1) :
t,: 1'-1= /0)(%-1).,. y=2%-I.
Ugao tp t, I t, po fannull: .tg<p= kl-k, gdj. k, I k, k;"!iC;jentl
. '. I+l<t:k,. .
pravih ./
1
1 fl'
Dakle,
. (-1)-2 -3 .
tgcp= =-IR.3=>ip-arctan3'
1+2(-1) '-1
, .
S. Data je kriv. y 2 ... NaCi kriy. u % = a i njen
kadaa ... .'
Rjc.!enj.:
Pry
" .1 1 '1 1
l1ZVOd:)' =e"--r.
x
tangent. u % = a:
. 1(11()
y-a.-. e' -;rea (x-a)
y-aea:l::l e --e;; x+eii
1 (1 1") , 1
. a
polofaj tangent. krive u tJWki x = a kada a ->.;:
.(l( 1) 1)
x+eG' =x+l
6.2. L'HOSPITALOVO PRA VILO
N eOdredeni izrazi su obiDea: 2., o. O 1- DOl 011 _ 011 o _ I I ,
. A)<o su f(x) I g(x) male iii v.like kada "' .... !(;;) Je
o . g(x)
- iIi = kada x .... a.ond.j.lim!(x) =lin,!'(x)
o ,_ g(x) - g'(x)
Pravilo ydi i kada x -+00 .
j.'
!
,
teorile sa %blrkem uraenilT zad.t>ka Iz Matematlke I
"
ZADACI
1. lim,x".,.3"'+2x'+X":I.:
:f"" x7-4.x+l
Rje!enje:
. ,,,.
Ove je oblik-= ,pa primjeniti L1ropitalovQ pravilo.'

]
. x'-')x' +2x'+x-l' lim" i"'''I2x'+4x+1 ':'2'
1m =. =-
_I -4.x+) 7x';...4 3
lim
' ..
2. -x'+4x'+5
I
Rje!eJ1ie:
Ovoje eblik -= ,pa mcZemo prin1i.niti L'Hep;taleva pravl1o. Nakon ito jednom primjenimo

, .
L'Hopitalovo pravilo ponovo Cerno dobiti oblik pa ponovo primjeniti
, ,
L'Hopitalovo p[avilo. U ovO!11 zadatkil primjenicemO'L 'Hopitalovo pravilo ukupne pet puta.
I
if lim If ' lim .. ' lim '.. lim If I' ..
1m = --= -= lID-="
-x'+4"'+5 -5x'+8% .-20x'+8 -60'" -120" -120
3.
-Osrnx
, Rje!cnje: ,
Ove j. oblik !!., pa mohmo prlmjeniti pravilo.
o ' , ,
lim
.-0 sin x .-.0 cos X .
x-arctgx
4, lim ,
..... x
Rje!eJ1ie:
,
"
Ove je oblik %, pa mcZeme prlmieniti L'Hopitalove pravilo.
1 x,
1---' -- , ' ,
I
, x-arclgl< lim I+x' I' I' x lim 1 ' 1
un a - = un:l --.
.... 0 Xl 1I-fll 3Xl I"'C 3Xl lI:4l 3Xl (l+xl) . x.-.(j,3(1+x2) 3
126
. ,
6. Dlferendlal PNe::' reda I prim1ena dfferencHalnoq raama kocUspltfyanfa funkdfa
Rjeeoje:
'I '
,In(cosx) -(':'sinx)
lim cos; " =-lim tan X.w:: 0
X .......0 1
. e
ll
-e-
Il
_2x
6. hm-"--=-:-==
:1:... 0 x-sinx
Rje!enje:
U
"- oil' -e-" -2% _I. e--+e- -2 . (!'f -q-. . r +e-" .
Ul un . -lim.---=bm---=2
. x-smx -I) I-coax .t...o sinx _0 cosx
7.
.- X
Rjelenje:
. a -a a
SUl- -cos-
limxsin!!..=lim---I.1 = lim r x-alimcos.!.=:a
.11_ X - .11_ -1 .11_ x .
X x'
8. limxlnx
. ...,
Rjdeqje:
0'1'0 je Da bi,mo'mogJi primjcniti L'Hapitalovo pravllo prvo ceme ovaj lime.
transfonnisati na oblik %. =, a za1im primjeniti pravilo. . .
I
limxlnx = um Inlx = lim.i..lim(-x) 0
..-+0 .. -+0 -.0 -1 -.6
x x'
9. lim x"' -'
,-
Rje!enje:
UrnX' e-:r = lim'=:':= lim nl =0
- ....... 11 -"e'
127
F1lIlkcija jma lri stacioname (0.0).(6.1296).(12.0)., ' , '
Da bismo \idjell da Ii su ave ckstremi i cia Ii se radi 0 ininimum" iii 'maksimumu
monuno naei drugfizvOO. ' , , '
. ),.. = 12(l4-12x + ,x2) .;/'(0) _ 288 > 0 I y'(6) =- -144 < 0 ,y'(12)'" 288 > O.
chi su taCke(O.O) i (12,0) lokalni da j. (6.1296) lokaln!
maksimum. '
Slllcionarne taCk. su: (0.-2).(2.2),
y'=2"l(O)--2<O.y"(2)=2>O. I.
(x-I) "", ,'",' ".' '" ,',
Funkclja ima 'milihnum u uiilli '(D. '-2 j'; aloka!ni minimum: u (2,2).
4x
c) y' =3i{T:i
>,'_O:::)x=O
FWlkcija imajednu stacionarnu (D.I).
'= '4(x'-3)
Y 9(x.:t _1)-41) I J' 3
F1lIlkcija ima lokalni maksimum.
2. Na patllboli y = x' naei najblifu pravoj y .. 2%-4.
Uputa: Iskoristiti fonnulu udaljenosti od pmve \ ravni. U ovom je
oblika(x.x'). N. taj dobic .... funkcij. razdaljh , u ovianosti OO,X. 0 zatim noci
ekstrome dobijene funkcije,
, onIka kri' x' +
2
dru d kriv . x'
3. Ova t,Jemena pravouga su na YOJ Y= 1 ga va na OJ Y='Xl+i'
Odrediti polotaj tako da pomina pravougaonika: ade najvee ..
RjeScqje:
"'.' ...... ;. ,'r ";':
130
6. Oiferend1al pryog reds I dlferend1alnog oona kod Ispitivanla funkd1a
'Na prcthodnom grafiku je prikazan grafik datih fimkcija. Vidimo da, vrhovi naSeg
Pravougaonika hnaju obllk: +2);B(_.:: +2).c( . 4-).D(_x,L),
. x+1 x+l %+1 r+l
Ppznato nam jc da jc pomina jrravougaonika P:=AB'AC. Udaljenost dvije u ravnI
motamo 'prcma i'omluli Kada iskoristimo 'prcthodne
dobIeemD'pOvr!inu pravougaonika kaD imkciju od x:' ,
. .
, p(x) = ;: 1 . D. bismo odredili polotaj vrhoval'.'avougaonika tako da povdina bude naj,(eea
inorama pt'O!IlWi nul, prvog IzVocla funkcije p(x). T. nul. su moguea rjelenja.

, (x' +1)'
.P'(.l')-O=>x=l
?a vidjeli koJa ad pronadenih zad<l'ioljava na!. uslove'monuno pronai drugi
lZVOO 1 znak drugog Izvoda u pomenutim ..
. ax' -24x
P'(.)- (. )' ,P'(1)--2<0,P'(-I)=2>0.
x+l
Funkcija p(x) im'J!laksimumza x=1 ,pasutraZenivrhovi: H){ -1,HH) i (-I,n
6,4, ASIMPTOTE KRIVIH LINIJA U RA VNI
y= fix)
1) y::",n horizpntalnaasimptota
2) limf(x)-", x-a vertikalnaasimplota .
. - ,
3) k
"f(x) . [l .
. f(x)-kx J y:::/cc+n kosaasunptota.
1. Naei asimptotc slij;.u.eih kriVih linija:
)
x'
a y=-,-
, ",'-I
RjeSenj.:
x'
lim--_
,.I'I>r-l
limf=+oo
...\'t x"-1
ZADACI
:Prava x=lje vertikaJna asimptota i s lijeve't s strane.
131
: E!ementl.t:ecr!1e sa"zbirl<om jz Matematlke I "
. xl"
hm--=+-
s.l'-I:r: .... l
x' '
Iirn--=-

Prava i s tljcvc is desne stranc.
, x'
hm ," 1",1 "'"c, ,.'
s.....;,..;r -. -
J.?rava y=.tje
PolIo funkcij'. 1m. I vertikalnu asimptotu onda nema koso aslmptote,
, x'
b) y-"'''''=--'''---::2
RjeSenje:
'x'
lim --
..-','x',-x-2 ,
I
' x'
1m 1 =+ao
x'rl x -.%-2
Prava' x--Ijovertlkalnaasimptota loIlj .. el. desn 1l' Ie.
I
, x'
1m l =-
s-x. -x-2
x' '
lim =+00
-J!-x-2
Funkcija nema horlzontalne asimptote.
k I
, x' '
:= 1m =1
S-f:t-r_x_2
n= lim >(x+2) =1
-f=--.r -x-2 "
Prava Y::ll&%+1 je kosa asimptota.
1


1
limxe" =0
s/'o ,
1
limxe; =+-
,,-,
Prava x = 0 je vertikaJna asimptota s desne stranc.
132
,
I.
"
6. Oiferendl.1 p!Vag red. i prlmJen. diferertdl.inog ispltlvanl3 funkdja
Funkcija nema horizontalne asimptotc.
I
k= lim.; ='1
...
I
n= lim x(.;-I)=1
...
"t' " Prava y ..... + 1 je kosa asimptota.
6.5. RAST I OP ADANJE FUNKCIJA
", 1. Odrediti intervale monotonosti date funkcije:
.) y=2-2:<+,.'
b). y= xe-J;
0)
d) y=x' -Inx'
I
e) y=xe;
Rje!enje:
, a) Da bi.mo odtedili interval. monotono.1i po1l'ebno j- odtodin znaIc jlfVOg izvoda
1=2x-2
l>O=>x>l
Funkcija raste na intervalu xe (1,+-).
/<0=>%"<1
, na intervaJu XE (-.1).
b) y ..
Znak pIVOg izvoda ovis! sarno ad drugog faktora,
I>O=a<!
, , Funkcija rosIe na intervalu (-.1).
l<o::>x>1
na'intervalu xG (1 ...... ).
2 '2X2_2
d)
x
1 >0::> xe (.:.I.O)v(1 ..... )
Funkcija raste na intervaJu Xft (1 ..... ).
y'< 0::> XE (-.-I)v(O.!)
Funkcijaopadanainlervalu xe (_.O)v(o.!) .E(1.+-).
" ! . / " " } : '". .:: .. :,'
13l
teoriJe Sa zblrkom uradenlh zadataka Iz Matematike r .
. '6.. PREVOJNE.TAQrn;KONVE.KsNOST I K.ONKA
FUNKCIJE,
I. Odredill prevojne I intervale konveksnostl I konkavnosti funkeije:
a) y=x'-5x'+3x-5
b) y';ln{l+x')
e) y-.it
x'
d) y=-:r-..(a>O)
" +3a
e).y=sin' x
RjeJenje: r
I.
a) D. bl,mo Odredili prevojDe ta&e date :ftmkcije pn:' aei drugi wad date ftmkcijo.
. y' =3x
1
-10%+3
y'=6x-IO
Sada y' = 0 dobijemo apscisu xlrevojn. lICke.
. 6:<-10=0
. 3
vrijednost ftmkeije za dobijemo orditU 1 prevojDe tacke.
. 3 '.'
y=x' -5x; +3x-5 => ym=.: .:0
Dakl., data ftmkeija Ima )edau prevo)nu tacku -250).
3. 27
j' 2>: .,. 2{l+x')-4x' 2-2>:'
b) y = I+x'" = (1+x')' = (I+x')'
y".O=2-2r-O=:)x.1 .
Funkeija ima dvije prevojn. (1.1n2),(-I,I.2).

.. y" =O::)c(2+x)-O=> x __ 2
Funkeija ln1ajednu prevo)nu tacku (-2,-,,').
134
" .
ISPITIVANJE I GRAFICKO
PRE STA VLJANJE FUNKCIJA
Ispitatl ftmkciju. y= !(x)znafi odrediti
0) oblast definl$anosti
b) pamost (nepamost)
e}
d) nuleipresjelq y-osom;znakfunkeije
0) pona!onje granicema interval. definisonosti i as nptote
f) .k'tremn. vrijednosti .
g) ra!6eI\Ie i opadonJe (10k ftmkeije)
b) konveksnost (konkavnost)
\} na osnovu .vega toga sldeirati gram: funkeije. .
ZADACI
lspitatl i predstaviti grafiCid ftmkciju:
x' ;
1) y=-,-
x -4
RjeJen)e:
a) DP. x' -4 O:',;;<2=> XE (-N,-2) u (-2,2) u(2,+CO)
. J x'
b) Funkeija). neparna. Naime, y(-x) = (-;)
(-x) -4 " -4
0) .
d) rlule :ftmkcije: y = 0 => x' = 0 => x = O.
P
: . k 0'. 0
resJc sa y-osom: Y=-,-:::::> y= .
o -4
-2 o
i
x'
0
% .... 2
>:+2 0
+
- I +
2
-.l
+ + +
0 + +
+ + +
- + +
" E!ement! teorlle'S<l Zblrl<om uradenih zadatak8lz Matematlke"I
, Znak funk.ije:
, {>o za xe (-2,O)u(2.-r
.y =0 za x=O
<0 za .... (-.-:2)u(O.2)
e) Nema horizontalnc' asimptote: Jim '1
r
4 == lim x
4
a CO
..-Po X - x-.t-
-7,
Ima
. 2 lim' i' 'I' r' (I" ')
vertikaInu asunptotu :C:l&: . -:r-= 1m. !tt -00 S lJeva
... '" -4
r' r'., "des)"
lim --= li 1 -_ (s !Ill I '
-l+oxl-4 . H "
I
kal' 2 I' r'.' xl,' '( I" )
rna vern nu runmptotu x = - : nn -,-== 6" .. -00 S lJeva
, ' ... , .. x -4 '(x-2)(x.+2) ,
lim L = lim r' , +00 Cs desna).
.-2+0 xl_4 2-+'1+' (x-ZXx+2) ,
Funkcija !rna kosu asimptotu >' = x:
k 1
f(x) lim x' lim 1 I
a un--= --= --=
-*"'" .
x'
. . r'-x'+4x . 4x 1m 4'
n=lun(J(x}-Ia)=bm , -Iun-,--I --4=0
..- X -4 -'*":c--
, X
, 3x'(x' -4)-lx.""
,f} y (x'-4)',
; -12x'-
Y=(x'-4)' .
;I li =O.x, a2.Jj.x, .. -2.Jj
g) Znak prvog izvoda:
x'-12
Y
FunkciJarastc:ra xe (-.-Z.Jjju(z.J3.+oo). a opadazaxE (-Z.J3.2.J3).'
136
, ,
,
,:,,\'
7. ISpltfVante r g..afiCko predstaVHsnfe'funkdla "
h)
,_ (4x'-24x)(x' -4)'-2(x"-4)lx(x' -12X'j
Y , ' (x'-4)'"
'.,.' (4r' -24xXx'-4)-4x(x' --12x')
Y - (x'-4)' ' ,
.,. ,_ 4x(x'-6)(x'-4)-4x(x'-I2x')
)1 , (x' -4)'
, -4x'-6:<' -12x'j'
.,. Y =
, (x'-4)',' '
, , , 8X(x'.j.12)
.,. Y - .,. Y - -,,?'C-';7;=!..
- , :--(x'-4)'
Nul. drugog izvoda:
Znak drugog lzVoda:
-
-2 ' o 2
I
X 0 +
;+12 + +
,oj.
0
, (x'-4)'
oj.
?
- -
, I
...
",.,
+
+
...
+
+
+
...
...
Funkcijajekonveksna za xE! (-2,O)u(2,+oo). a kookavnaza xe (-.-2)u(0.2).
, (0.0) je prevojna flmkcijc. (2.J3.3;{J) jelokalni minimum. a
(-2.J3.-3,fl) jelokainimakslmum.
i) Graffunlaije:
"
"
"
'.,
.IS "
".40 ."
137
E!ementl teort1e sa zblfkom uradenih zadataka lz Matematlke I
x
2) y=,-
r-I
Rjdenje:
a) DP, x'-I;<O=>x;<I=>xe'(-.-I)V(-I.l)\ (I.+-)
. Funk" , N' ( ). . (-'x) . x ( )
b) . el)a)o nepamo. sun .. y -x = (-x)' -I: - x' -1 =-y x ,
c) Nijeperiodi6no.
d) Nulefunkcije: y=O=>x=O=>%=O,
Pr 'k . 0 0
. csJe .
. Znak.funkcije:
-
-I
x
x-I
%+1 -

I
. {>o za xe (-I.O)v(1.+-)
.y =Ozax;=O
<0 za XEI (-.-I)v(O.I)
o
, .

+
+
1 ....
I
+ +
0 +
... +
+
I
e) Imahorizonta1nuasimptotu y=O: lim-+-= In ...L...I =0
. "'-x -1 - '"I--
x'
+
+
+
+
Ima vertikalnu asimptotu x=l: lim _x_= lim. x "'- (.lijeva)
"","'x'-I ._ .... :-IXx+l)
lim _x_= lim x , _ +- (s desna),
.-. ...ox'-l _1+0 'C-1Xx+l). .
. '
1
1m. vertikalnuasimptotu x=-I: lim _x_= lim . '" =-(s Iijeva)
.I' ....... x-rl..o(x-1Xx+1)
lim _"'_= lim x = .... (s desna), .
x*,,"tttx
2
-1 .I'-I-I"O(x-l)(x+l) .
Funkcija nema kosu asimptotu: ,
. k I' I(x) I' 1_0
= un--= nn---
x
7. lspltlvanle! graf1&i predstavllanle funkcija
Nem. stacionamih ta6aka; y' =0=>-(",' +l)"o=>x=..J-J. 9t
. g) Znak prvog woda;
-I o
I
_x
a
... 1
-

-
(x'-I)'
.+
+
y
\. \.
FUnkciJIi opada za sve x e DP.
h)
, (-2xX.<' -I)' -2(x' -1)2x(-x' -I)
y =. (.<'-1)'
_ (-2%)(x' -1)+4x(x' +1)
>y - (x' -1)'
, -2.<'+2%+4.<'+4%
> Y =
. 2.<' +6x
> y = (x'-I)'
+
\.
Nule drogog izvoda: y' = => 2x(%' + 3) = x =
Zn.k drogog izvodJ:
-
-I o
I
%

+
x
2
+3
+ 4- 4-
(x'-I)'
4-
0
- I 4- -
I
0
.+
\.
1
I
..

4-.
+.
+
+
\,
+
4-
+
+
Punkcijaje konvekSnaza xe (-I.O)v(1 ..... ). a konkavrui za xe (-.-I)v(O.I),
Taeka (0.0) je prevojn. tileka funkcije .
. f:
, E!ementi teort1e sa zblrkom uradenih-zadataka Iz Matematlke.I
iiGraffimkcije:
10
, ,
.,
.,.
."
3) y=xlnx
Ilje!enje:
a) DP .i:e (O, .... )
b) Za ovu funkciju nema'smisJalspitivati pamost
c) Nije pcrloditna. ,
d) Nulcfunkcij.: y=O=>xlnx=O=>x=1.
Znak funkcije:
o
x
Inx
, {>o 'za xe (I ..... )
y =Ozax=1 ,
< 0 u xe (0.1)
+
'+
0 .
I +
+
+
+
" '
e) 'lim xbtx=(_._)=+-
" . .". , .. '. -.,... ....:. .
Nema vertikalnu asimptOtu: '
140
2
,
I
7.lspitNanle I !ll1IfICko ored$vIlanle funkcll.
I
limxlnx=(O_)_lim InIX = lim...L= lim (-x) =0 (sdesna) .
.-+{I z.....;JJ.t<++O 1 %-+00
' X -,x'
ncma,kosu asimptotu:'
k= lim f(x) lim Inx= ....
x .-.- .
f) y' = lnX+'1
, Punkcija imajednu stacionamu"ta&u: i;:; ::::> l+lnx=O=>
g) Znak prvog izvoda:'

y'<O=>1+lnx<O=>x<e
w1
,
h)
I
y =-
x
Drug izVod nema nul&'
Znak drugog izvoda: y' > 0 U sve ;te DP.
FWlkcij.je konvcksnau xe DP.
i) Graffunkcije:
3
,
2 3
'.
141
Elementi teon!e sa zl?!rI<om >adataka 1% Matematike 1
..
4) y=-
x
Rjd.ilje:
DP. xe(-.O)v(O.+-)
b) Funkcijanij.ni nl nepama: y(-x) = '--,,y{X)
. .'. . -x
c) Nlje perlodi<lrui. .
.. .
d) Funkcija nema nula_ Nairne . y = 0 => -:; = 0 => If =? <)yO Je nemoguce.
Znak funkcije:
-
o
-
..
+
.+ +
x 0 + +
- L + +
{
> 0 za:ICE (0.+-)
y
<Oza::6(-.0)
e) Ima horizontalnu asimptotu y = 0 kada x -+ -:
Nema horizont81n.u asimptotu kada x +-. Nairne,
0' ('M) _ 0'
lim -= - = lun -:-=+00
.,-x _ --1
Ima vcrtikalnu' asjmptotu' x'" 0 :
lim 0' =+- (s desn.)_
,-HO "
.. .
lim-=- {slijeva)
.......-0 x
Funkcija ncxna kosu asimptotu:
t
I
7. Ispitlvanie i graf!&o oredstavUanje funkclja
- lm--= Im.-.l= - :r:::hm-= -
k -I- [(x) I' 0' (M) _ e' .(M) . 0' '
""'''';z "'........ ,;t" _ J'-2x 110 :r-2
f)
'- e' x-o' _ o'(x-I)
Y l--
X .x'
Funkcija Ima jedou ;I = 0 => e' (x -I) = 0 => x = L.
g) Zuak prvog izvoda:
y' > O=> (x-I> 0) A.(X" OJ=> X > I
;I <o=> (x-I <O)A(X" OJ=> xe :-.O)U(O.I)
Fnnkcija opadaza xe (0 -
1
). aras,> za xe (I ..... ).
h)
y' ,-I)
x
",y'_ e'(>:'-HI)
:?
Drugi izvod nema nul., pa prom. ton ) nema prevojnih
Zuak drugog izvoda:
-
-I o
1
.
e'
...

+ +
x
2
-x+l ...
. <
;-
+
x'
0
+ t
-I
+ +
+
+
+
+
Funkcijaje konveksriaza xe (0 ..... ). akonkavnaza >:e (-.0).
Elementi I:!:orile so zblrlco":' uradenJh zad.taka Iz M.tem.til<.l
.\
.,
.\
144
,
I
I
. ' ,
@ NEODRElJENI INTEGRAL'
Akojefunkcija I(x) definirananaintervalu (a,b) neprekidna i 1"(%)=/(x) za a<x<b.!ada ' .'
je
I/(%)d<-F(x)+C.a<x':b. . (1)
gdje je C prowoljna koos!mJla. Flinkcija F(x) rove se prlmltlv;vra fimlic,/ja iii prvobltna
fUnkcija. Zbir F(%)+C j. nemJreilenllntegral.
. Za neodredenl integral \'tijedi
f/(%)d<.(hk.1nrt.hHi);. (2) .
n/(x)g("l]ii<= f/(%)d<:, fg(%)d<. (3)
TABLICA OS '!OVNIH INTEGRALA
%'"\
J. jx"d<=-+C .... -J.
n+l
2. Jdx = lnix\+C.
. %
J
d< 1. % I % .
3. -::;--; --atctg-+ C =--Dl'Cdg-+C,.(a" 0) .
+0 . a a a a
4. f ,d< , =_.1 Inl
x
-
a
1+c.(a,,0).
% -0 2a x+a
dx' x . %
S. f...,....-.,.-arcsin-+C =-arcco.-H:;.(a> 0).'
. p a .

.
01; . .
7. jcrd<'=-+C.(a > 0); je'd<.e' +C.
lna. . ....... ' .. '
8. . . " .
9:' Icosxcb:=sinx+'C:
. 'dx .
10. I-,-=Ig%+C.
cos x . .
d< .
II. J-,-,-"-ctgHC.
sm x
145 .
Element! teorlJe sa zblrnqm urat1enih zadata'ka IZ I
12.
smz f' 21
13. jA=lnit8(.:!+!!.)i+c'
cosx 2 4
14. J,il;cd<=ch:c+C.
15 .Jch:c = ,iI;c + C.
d< .
16. j-,-"ti)x+C.
ch z ,
J
ax '
17. -1 =-clm+C.
'h x
OSNOVNE METODE INTEGRlRANJA
, 1. NepoM'edno Jntegrlrllnje
,
A
Neposredna Integracij. sastojl se u direktnoj prilI\Ienrn.vedeilih osobin. neodredenog
integral. i tabIiet iiitegrala.
2. Metoda SUpslilllclje(zlImjene)
Ako je mogucc, uvadi '" supstitucij. = g>(t) gdje je t nov. varijabl. i g>(t)
neprekidna diferericijabilna funkcija tako daje
If(')"" - If[ g>(t)]9>'(tjdt.
Na ovaj nacin se pomocu takve supstituclje zadani integral svodi na elementarni tablienl
integral. I '
3. Metoda parclj.hre inJ<gmclj.
Ako su u=/(.) I v=g(.) diferencijabilncfunkcij. od., tadaj.
fud .;uv- Ivdu.
lzbor funkcije u";/(x) j difcrencijala dv funkcijc v=g(x) mora biti' takav da se integral
JVdumo.te jednostavno rijeSiti. Ovaj metod integraJa zove se metod parcijalne
integi'ncije.
OSNOVNE KLASE lNTEGRABILNIH FUNKCIJA
, '1. lnt<grol ,.cIon.lnc jlutkclje' , " ..
Nepravl nwomak lUnkcija je dijeljCJ1icm dnvcsU do cijele racionalne funkcije
i ostatka. Prvi dio se jednostavno integrirati 0 drugi dio je slueaj razlomljene raeionaln.
funkcije P(.) , pri eemu je p(x) polinom mug poJinoma Q(x).
Q(,) "
'J lntegrinznje nekJh Ncionlllnih/unkciJa
Jeooostavne racionalne funkcijc su:
f
Ad< I I '.,' ad' ... )
a) - = A.ln x-a +c se met om supstituclJe .
x-a ...
f
Ad< A 1 (R'' etod' ... )
b) --=--'--'--f +C,k=2,3.... omsupStituCljC .
.<.-a)" k-l (x- a) ,
I
Ax+B . pI
c), dx, A,B,p,qe R 1
x +p+q 4
146
8. Neodredenl integral
J
' Ax+B d< 'J Ax+B " " ',' E ' " "
r+ x+ ,ld;Uvodenjemsmjcnct=x"!" ,d:c=dldobijasedaje
p q (,+E)'+q_L, " ' , 2,
" 2 4' ,
J ,Ax+B Y-'AP arctg 2x+p +C.
, +.J1%+q '4q-p' 44q- p' ,
f
Ax+'B ' , ." '
d) (x' + )".te.m=2,3 .... A,B,/1,qeR,.e::- q<O .sm;cnom t=.+E..d<=dt dcbijase
+J1% q . 4 ' 2'
At+iB-!!2.) " ' ., , , ,
J
"" a J ,2 dl. Integral S( rastavi na dva Pm' se lJ'
, (x' + J1%+q)"" (t'+.a')"" ,
metodom supstitucije a drugi mou Parcijruno U 8e sVadi ttkurzivnom formulom no tablieni
integral. " . ' ..', ,',' ' ,
e) ns:Jomljme raCionalne/unkc t. nil pllri:ljaine
Neka Je nu10niljena raciOnairialUnkcij., P(')pravi razlomak. q(.) moie
, 'Q(.)
izraziti pomoeu koljenih thlctoi'a ' " '
, , Q(') .: ... (x' + J1%+q)"(x' + ,+s)' ......
gdje su a.b, ... medWlobno brojevi, a kvadra\ '1 lriI1omi' nemaj4 re8lnih korijmfl. !ada se
zad"8Ila fimkcija !Jil mou ria parcijaln'e
qt.) ,
PC') ...
Q(,) '-9 ('-a)' (.-a)' .-b (, b) ...
...+....!!t.,+ .. :+ C"'+D, '-+
(x-b) x'+J1%+q ("+P'" 1)' '"
... C"x+D.. + E,x+J). I: x:+f.
, .. {:r
1
+p:x+q)'"' xl+rx+.i+"+ (r gdjesu
.. Bt!B" .... ... Et .... ,.fj ..... f: ... It konstantc koje se mogu odrediti
metodom neo<ircl!enih koeficijenata. Rastavljanjer Zlldane funkcije P(X) , na parcijalne
Q(.) ,
razlomkc svodi se: na pretbodne
2. Int<grRII iroc/on< ,/h j.nkcij.,
a) Ncka je integral dat u obliku
, , ....
c:c+d cx+d cx+d '
Supstituci;om ax+b =r', gd;c,)'e k NZS{ '} ,'ntegra'i odi . 1 !
:I cx+d :I .. n nz..n" se sv na In egra
racionalnc funkcije argUmenta I.
U1
t;lemeno teor1le sa zplrkom uradenlh zadataka 1z .Matematike I
b) Eu1erovesupstilucfje
Integrali oblilca

se rijditi EuleroviDl' smjenama na slijedeei naiSn:
1. .Jax' +Io:+c olbJa. alIojc 0>0.
2. Jai+bx+c=t%./c, c>O,
_ 3. ";ox' je .. c-a("-axx-flJ. g. akoJe -arealan korijen
'trinoma -ai" +'bx+c:
cJ Bu.omnllntegrai -
Integral oblika ,
, - - Jx"(a+bx")'dx I
zove se binomnim incgt;.lom. Mo!C se-im.ziti pomoeu elemcntamih funkcijajedino u ova tri
-
a) p oijcH bro]. supstitucija jc %: I' gdje je s nazivnik raziomaka m i
- -
b) m+ I cijeli brej. supstitucijaje a + bx" = I' gdje je snaziVlltk rai:lomka p;
. --
c) !!!.!.+ p cijeIi broj. 5Upstitucijaje ax .... , gdjeje 8 nazivnikrazlomkap.
n
Ove supstitucije ",ode integral na iiltegral """ionalnc funkcije.
3.lDtegran trlgoDometrlJsldb f.Dkdj.
aJ Integrali oblika
IR(sinx.cou),*, .
gdje je R racionalna funkcija,od sin" i eosx I svode sc na integraciju racionalnih funkcija
argumenta 1 supstitucijom _ - _
" 21 I __ t
1
2dt
,.
:1 1+1 1+.r' +t
Nekada su pogodne slijedcCc supstitucije -za tje!avanJe gDnlicg integrOia:
cou-t, akoje R(-sin:t,cosx)--R(sinx,cosx)
sin"';t, akoje R(situ,.-cosx)=-R(sin:r,cou).
tgx-t aka je R(-sinx,-cOu)= R(siri".cosx) .
b) Kod integral. oblika _
Jsinaxcospxdx.
ICOSttXcospxdt, (a. b realni brojevi. "a;tb)
podintegra!na funkcija so ttansformira pomoeu slijedecih formula:
jJ)x-cos(a+ flJxJ.
sinaxeos fJx ati jJ):r: + P)X],
148
. ;
, 1 ' '
cosarcospx='2[cos(a- jJ)x+cos(a+ flJxj:
c) Kod integral. oblika
JSin- xcos"x,*, m,ne Z ,
primjenit cemo slijedete supstitucije: '
cou-/. ako jc m ncpara:n pozitivan broj !::> sinxca==-til.
sinx _t. ako jc n ncparan pozitivan broj =>cos;rdr-d/.
tix .. btoJ .... dt.
. cos x .
ZADACI
1.
8;. Neodredenl Integral .
f
1+3x' fl+X'+2x" fl' 'J '2 I- : -
2. x'(I+x')d<= x'(I+x') dx= ;rd<+ 1+x'x:-:;+2arctanx+C
r ' x'
3. J(6x'-3x+$)d<:2x'+3"2+5x+C
4. f d<= feOs' ,"-sin' X d<=f(co,x-si d<
cosx-smX' COIX-8mx C 'x smx
= J(cos;+sinx}dX=sinx-COSl "'C
5. It dJ:: I%' ;1+ldr= !(x'-I)dJ:+ :-x+arctanx+C
1+x' I '
6. f""",-l dx : S"'dJ:- r'-'d<"'+.-,+c
METODE INTEGR- CIJE
8.1. METODA SUPsT TUCIJE
ff(rp(I)(I)dl
dl ,
1. f 2%, dx=P+4x' f..i.='!' r :.!.lnlll+C:.!.b,13+'4x'I+C
3+4. 18xdJ:=dl 1 4 1 4, 4 -
f
6x-15 1x'-5x+2=1 1 r3dl fdt ' I '
2. '5 2d<= ( ') = -=
3ln
l
l
l+C=3ln x'-S%+21+C
. x - x+ 2x-S dx=dt t. I .
3. -S fdl =lnlll+C:1IiIx-31+C-
x-3 Idx=dl 1
149
'. , .
Elementi teorile sa zblrlcom uradenlh zadataka Iz Matematlke I
, I 'dl I ;' 'I ,3x-2
"'- .. -arcsmt+C
, 3 )'"I-t' '3 : '3 '/2 ,
' , S:'-I1 " '8x-8' 'J" dx 16-{X-l)'=t I
7,: ( dx=J dx-J =,
JVS+2x-x' -2{x-l)dx=dt
'fit dx dx
- ,..--3I =-Wt-3 J

=..g,J6-(x-I)' -3J -
" dx I{X-l)";.J6t \'
dx=.J6dt
i
I
=-s.J6-(X-I)' -3 J" ./6dl' -3arcsint+C
, 6-6t'
-3aresin Xii +c
J
x+2' dx I x+2 dx J x+l dx+J 1 dx
8. x'+2x+2 = {x+I)'+1 .. (x+I)'+1 {x+I)'+1
=1(X+1)'+I=I\ If!dt+J 1 dx='!'lnt+f I, dx
, .. dl 'If 2 I (x+l)'+1 2 ,(x+l),+1
_1"+I.ZI ".!.In(x+ I)' +1)+ f-1-dx =.!.In( (x+ I)' + 1)+arctanz+C
,dx=dz 2 .'+1 2 '
+ 1)-I:arctan(x+ I) +C

Icos
1
tdt
9. . . Ick= acostdt ,
, 1 2t"" 2 a
2
a
2
-'x a
1
. X
=a'I +ccs
, 2 2 4 , , '2 a' 4 ' a,
150
8. Neodredenl,lntegral
S.l.METODA PARCIJALNE INTEGRACIJE
Judv =uv- JVdu ' ,
I. IXSinxd>:=I",:=x.v= SSinxd>:=-co'1 =_ :cosx+ fco.xd>:
.-dx, ,"
a;-xcoax+sinx+C
2. _
I
"dx I"=x,v= Se'dx=-.-'! .,
. xe =-. , =-xe +
du=dx ,
3.
f
.. cosxdx=I .... v= Jcosxdx=sinxi = .. ,fu '- r;".inxd>:
du="dx '
=I. ... v. J,inxd>:=-cosxl
..... dx
sinx-[ --K cos x + Iff cosxdx]
- Jex cosdx
=:> 2 f .. co.xdx." Ie' co,xdx=..!., ; !,/inx+cosxJ+C
, 2
4,
1 41 '
J
inx u-Inx, Ix' dr= 2x' _ -Inx,' If' dx- -iii x j +' C
7"'- .=..!.dx - 2x' +2" ' -27-4x' .'
, X ,
S.
.=arccos v= Jtb:=1 '
farcco'xd>: = _I = xarccosx+ = =d
t
'du= ax -Jl_.xl"
'/I-x' ',.'
=xarccosx_l = x arccoaic-,[i +c =xarccoax.-.. /J-:t:'.+C
Z ','
Elementl teori1e sa zblrkom .zadataka lz Matematike I
. .
.,' .' , .. .
f-_x--di=Jx._ _X_die f x' ax II+x' =1 I Irdt -I -I
(1+")' (I+x')' = (1+,')' 2xaX=dl:''2 f1=21= 2(I+x')
. -x I J dx' -x 'T . .
-+-_ +-arotgx+C
2(I+X') 2 I+x' 2(I+X') 2
fIX. n+l
sm-sm-'
sinx+sin2x+ ... +smnx= 2 2
":' .
. ,
sm-
2
.. 8.3. It:lTEGRACIJA RACIONALNIH FUNKCIJA
I
I
P(x) .... A_' A' Ux+N, M.:+NP ..
--....::.-""'--77 = --.::.::J,...-+---..:..:l...-+ ... +---=.::L-+ I + ... + J
(x-a)"(x'+px.j.q)' (x-a) (x-a)' (x-a)" x'+px+q (x'+px+q) ,
1 f 8x-31 di
, x'-9x+I4
Rjesenje:
J
8,,-31 ax-J' 8x-31 dx
,,'_9x+I4 - (x-7Xx-2)
8,-31 A B /,
,'-9>:+14 - x-7+ ,-2 /,(x'-9x+14)
8x-3I = Ax-2A+Bx-7B => A+B=8,-2A-7B =-31
Rjeiavanjem sistema dobijamo: A = 5. B = 3
. 8,,-31 f 5 J 3 . . 1- I'
Sada imamo: J dx- -dx+ -dx=5lr ix-71+3lnr-2 +C
x'-9x+I4" x-7 ,-2. .
Rjeienje:
x'+1 A' BCD
+-+--+-'-
(x_I)' (x+3). >:+3 i-I (x-:-l)' (x-I)' I<X-I)'(X+3)
152
S. N"eodregenl integral
l', ). . ", "
x +I=A(x-I) +B(x-I)'(x+3)+C(.,-IXx+3)+D(x+3) "
x' + 1 = x'(M B)+x'(-3A+ li+C)+x(3A -5B+2C+ D)+(-A +3B-3C + 3D)
Sada izjednakosti dva polinoma dobijamo sistem jednaCina: '
1+ B = B+C = 1
Rje!avanJ!:!" evog sist"""'dobijanio B=i. c'.l D=1.
. . .. 32' Sf 2
Sada s. nn! integral.svodl na sUmu .ljcdeeib iritegn a!
. ':-
'f x'+1 --S'II' SJ'I 3 I 1 'I
. (X_I)'(x+3) <1<- 32' x+3
dx
+ 32' ;r":ldx+S' f(x_I)'dx+'2 J{X_I)'dx
Integral. na desnoJ .lrani Ije!avamo metadom smjen< , U prVom integraJu uzimamo
t =x+3, au preostala tri integraJa smjenu t = x.-l. Nt 'con smjenc u svirtt fntegra.lirna imamo
.=dx. .
. I'd . .'
f....:...ax
3
,. F=lnJ1l+C=lnlx+*c
x+ t .
f
1 fdl
x::f"= i=lnltl+C-lnlr-ll+c.
I, = H.dl=.:.!.+C ....:!..+C
X-I) I 1 x-I

.
(x-I)' t' 21' 2(r-l)' +C,

f
x'+! -5' 1 S 3 I I I
( )
'( )dx--J In r+31+-lolx_II __ _ -.--+C.
x-I ;<+3 2 32 8 x-I (x-I)'

"'+1
Rje.!enje:
Da. bismo' 'iZmunall ovaj integral lrebamo .azivnik podintegrafn. na
fakterc, a ond. rastaviti podintegralnu ?"ionalnu f\mkci, I kAo zbir racionaJnjh' funkcija:
f"a:I= f(X+1)(::-X+I)
1 A Bx+C j "
;r;J= x+l + x'-x+1 j{x+I)(x'-x+l)
1= A(x' -;<+I)+(Bx+C)(x+l)
lzjednakosti polinoma dobijamo si!!emjednooina: A,: B = + B + C = 0, A +C" 1.

Elementi teorlle sa zblrkom urad'enlh zadataka .tz Matematlke I
A=1.B= ;1
f
1 1 f 1 1 J x-2 1 1 J 2x-4
.....:--dx=_. -dx-- . dx=-In x+I-- dx
x'+1 3 x+l 3 x'-.>:+l . 3 1 I 32 x'.,.'<+1
lIS 2x-l 1 S dx ,
=-.lnlx+11--- dx+- .
-3 6 . .%2.;...%+1 2 .%1_x+1
1 1. 1 dx
.=j".InIX+lh;InIx'-.Hl!+z,S( 1)' 3'
x-- +-
. . .. 2 4
Rijeimo integral:
KODaeDO:
J
1 1 1 I 1 I' I' 1 (2x-I) c . .....:--dxx' =-In x+l --In x -,,+1 +-r.:-arctg +
+1 3 . 6 ,,3 ,,3
4 f 5x'-12 dx
. (x'-6x+13)'
154
,
I
8. Neodredenl
I 5
' 5 I. 5 1 1 331 33 1
.I, +30.z; +3.3I,---,-+-arctg----+--+-arctg-+C=
. .. 21 +4 4 2 15(1'+4) 8(1'+4) 16 2
131 1 S3 I
- 8("+4) -15(1'+4) +16-"2+
C
,(I-x-3).
Rje!enjc: Kadajo u brojniku polinom veeeg steperia cd ?Olinoma u nazivniku prvo !reba
iZ'Iliiti djeljenjc ta dva polinama.
(x' +x' -8):(x' 4x' +16x-8
x'-4x.
r' +x, -8 dx= J(x' +x+4)dx+ J4%'+16X-8 dx= . x' +4x+4. rx'+4%-2 dx'
x'-4x . x'-4x . 3 2 x(x'-4) ..
Posljednjl intcpllje!avamo kao u prvom zadatku.
x'+4%-2 ABC ;,

x(x' -4) x %+2 x-2 'x(x-Z)(x+Z)
x' A(x'-4)+Bx(x-2)+Cx(x+2)
. x' +4x-2=:x'(A+B+C)+x(-2B+2C)-4.4
A+B+C=I.-2B+2C=4,-4i=-2
1 -3 'S
A.-- B=- C--.
2' 4. ' 4
I
x' +4x-2 1 Idx 3 f dx 5 S dx 1 J . 5 I
;;';""':'-F-,'::'dx=- --- -+- -=-lnlxl--lnlx+21+-lnlx-Z +C
%(x'-4) 2 x .4 x+2 4 ,,-2 2 4 4
Kona!ino:
[x'+x'-8 .x' x' 1..1 1 '1 I
r x' -4x dx=3"+"2+4x+21n x+21+
Slnx
-
2
+C .
,'. ;,
....
1
!
E!ementl teorile.5a zblrkom urad'enlh zadataka Iz Matematlke I
8.4. METODA OSTROGRADSKOG
1. f"+2x'+:iX+4 d:i
. ' ./x' +2x+2
ZADACI
Rjclenje: .
r'+2x'+3X+4 dx=(ax'+bX+C)./;'+2x+2 ... J . dx
. ./x'+2x+2 . . . . '1x'+2x+2
Difetenciranjem lijev. i desne sinn' dobijamo:
,
I
(I)
r +2x' +3x+4 -(2ax+b)./x' +2x+2+ . 2x+2 '(,,:' +ht+c)+A. 1
.Jx'+2x+2 2./%' +2x+2 .Jr +2x+2
Sredivanjem dobij.mo:
x' +2x' +3x+4 (2ax+bXx' +2x +2) + (x+I)(ax' +bx4 ',)+).
Jx'+2x+2 - Jx'+2x+2-
J +2,,' _ 3ax' +(2b+5a)x' +(4a+3b+c)x+2b 'c+).
./x'+2x+2 - Jx'+2x+2--
Izjednakosti razlomaka i polinoma sJijcdi:
r +2>:' +3x+4=3ax' + (2b+Sa)x' +(4a+3b+c)x+2b' c+A.
1 =3a,2 = 2b+Sa.3= 4a+3b+c.4= 2b+c+.
Rje!avllI\iem posljedojeg sistema dobijamo:
Vratimo so soda u (I).
1 1 7 S
. a=- b-- A--.
. 3' 6' 6
f
2
8. Neodregenl ..
I
x' '. I ' ;ll+2x-x' -I
2. I .,dx=--(2x'+Sx+I9).JI+2x-x'-8arctg +C
vl+2x-x 6, x
3
J
X'+2x+3dx" ,,(I . x..: 2 '.,
I 2 =- -x+5 v-X"+4x+13arcsin--+C
v-x +4x ' 2 ,2
8.5. INTEGRAClJA BlNOMNOG DIFERENCIJALA
Integral binomnOg dlferencijala ./:r"(a+b:c')'dx;(m.n.pe Q)moZe s. jzraziti u kOIlllQ1om
obliku u ova tri sl.reaja:
1 pe Z. smjena x=!' ;sj,n,ymanji zajedoic!d sadrt"c nazivilika razlomakam!
n.
2
0 m+l Z t' .
--e ,SUlJcn&a+bx"= ,sjcnazivnikrazlomk p
n . ..
3 (m:l + p )e Z-' SInj,ena a:cM/t +b=t$ ,sje lomkap.
ZADACI
"( ')....'
1. JX' I +x' dx
Rjesenje: . .
U ovom zadatku warno zadovoljen prvi tj.
m= n=i,p=-l"E ima. :mo smjenu
"( I)'! 'II , 2 1 1
Ix
7
l+xi. sr + dt
1 (1+1.) ,1+1 1+1
Jdt-12 J...L,. dl _12(/-arctgt)+9=12(I(,;-arctgl(,;)+C
. 1+ \
2.
, 157
EJ:mentl teortle sa zblri<om uradenfh zadatlka lz I

Rjdenje:
, U Zadatkuje drug; sMaj. Naiine, imamo m"::!, n=.!. i =1. ; vrijed;
, 3 3 2
, -2 1 ' , ,
"m+1 3 + , ,1'
--= 1 =lEZ,paje$=2 ismjenal+xl=tl.
n _ '
3 ,
, ,
" .
, . ::!( 1)1 l+x' =r !
( J=;..Fdx= Ix' 1+,,' dx= 1 :!' =6 J<I')'ldl
<Ix' ,
" . 3,
Ridenic: U OYODl zadatku je zadovoljen tree; Nain ; a" 1, b =1, n"
1
I
,-3 m+l -2+1 3 . ' . -1 ,
m=-2,p=-,--+p=-----=-2eZ.SlllJena; ovomzadatkuJc: x +1=t.
2 n 2 2
I
x'---
1'-1
dx .,
J I ' , = I,," (1+x')' dx= x=--rJ-.
x'",(I+-") , -/1'-1
dx '" ["-1,,:"'::;1-:-1
(I' _I)'
(
I')T I
"-J(r .1) - --,dl
1'-1 (1'-1)'
, f<' 1 ,-' JJ J" 1 C ' 1'+1 x""+2 C
=- I - )r ul =- ul+ I dl'=-I--+ ",---+C=
, t I -/x' +1
1+2x' "

x-l1+'" '
8.S. EULEROVE SMJENE
Ako se pod kolig,ik funkcija u kojima jjguri!c izraz ./ax' +b,,+c , ,
. a 0, ta.da korisdmo neku od Eulerovih smjcna:
a) Ako je ,a > 0, smjena ,./aX' + b;<+c= fTaX + 1
...
.. !
i:
1
,
i
"
I
I
,
. -'
I
;
i
. '
8. Neodredenl integral
b) Akoj. c>O, smJcna ,./ax'+bx+c=:i:t'.,fc ,
c) Ako postoje X, +bx+c ,smjena .Jax' +bx+c =I(X-X,),
zADACP
a-I> 0, uzimamo smjenu ./x' +1:+1 .-x+l. Kvadrlr3l\iem ovejednakosti
dobijamo daje x,- /'+1" odakle ,lij"di daje , ." dt.Zatoj. '
1+21 ' (1+21)
dl ,
1= J \1+
21
) = J2t'+21+2
dl
.
I 1(1+21)'
'2 '
Funkciju 3! + 21 +, rozIo2lmo na p.rcijaine riI2. unke:
t(I ... ;II)
_2,1,-'+.:..21=+;:.2 3 3 2 :lob"
- ------+- .)a:
1(1+21)' (1+21)' '1+21 I' '
I =_3_' __ gdjeje t=x+./x' +,,+1.
2(1+21) 2 2(1+2t) 2 11+211 '
Pafto je c > 0 uzimamo in1jenu: xl = 1 +./1-'P<-r . Kvadrlmnjem i srC4ivanjem dobijamo
2(1-1)' 2(-1'+;11+1' II
X=-,-, odakleslijedi daje dx= , -.Sadaj.
I +1 (1'+1) ,
2(-1'+21+1)
r(I'+I)' I -I'+2t+1 ','.. ; ,
1= ? (, _1\) dl = () dl Podint. r.tIna funkc.)" ,. razlde kao
, t(t-l) /'+1
't" +1 '
.::!.+_I_+ .2
2
,pojezalo I "lnl,-tl-2arclgl+c. gdJeje
I 1-1 ,. +1' ' ,I .
, 1+.Jl-ZX-x' '
1-
x
159
Bementi teor!le sa zbrri<Om uradenlh zadataka Iz Matematlke 1
. ,Jx'+3H2.;(x+;). , .' .
. . . . .' .. . 2_1' '. 2di :
Kvadriran)em 1 sredlVan)ern SO dobl)e daje x=-t" odakIeslijedi dx=---,. Nakon'
. . -I "
, ", 21' 41' "
uvrltavanja pod integral i sredivanja dobij<mo: 1= f . - - . jdt. Podintegrain'
. ", . . '(1-2)(1-1)(1+1)
funkcija so razlaZe na razlomko: ' ,
-21'-41 1'1 5 1 17' 1 3 1 11<' l' .'
=3 (t+l)' + 18 (1+1)' 41-1 :"211-2' pa)o
1= __
6(1+1)' 18(1+1) 108 , 427. . ,Nil
, , '. ,
Zadad za
5. JxN-2N2dx
6, f dx

INTEGRACIJA TRIGONOMETR JSKIH FUNKCIJA
JR(sinx,cosx)dx
Univerzalna trigonometrijska smjena:tg!.::t,dx= '+d
t
2
t
2 l+t
. 21 I-I'
smX=--2 ,cos x =-t'
,1+1 1+
ZADACI
160
8. NeOdredeni integral
. . W H .
f
d< = J '!+f " J .i+l . ,;, r . 2dl
5-4sinx+3cosx 21 I-t' .5..:.+,::.5:..1'_-,::.8:,1+,,3:.--=3::..1' 21'-81.+8
. 5-4-+3-- ,-
. . 1+/1. 1+t2. 1+/2.
'J dl 1'-2=Z\ 1 1 1
= --2 . = ... =--' -+C=--+C=--+C
(1-2) dl=dx 1-2 tg':'-2 2-tg':'
. . . 2 2 '"
f
slnx-eos% x 3 I .J
2.. dx.-----ln sinx+2cos ... [+C
smx+2cosx 5 S
3
J
sinXdx x Ilnl" .J c
'. =--- smx+cOS-'-I+
Slnx"!"cosx 2 2
5
,'t dxdl., t' ,'\.
mJena: gX=t9 ---1.51n ;cs--l'COS X=--, ,
1+1 1+1 1+1
I' 1 1
sinxcosx= =
1+t
1
'l+t
l
l+t
1
'
, dx
I' S,:--:,,-;-
. 1+2<os'x
lljeseilje:
ZADACI
dl

S J/' = J_dt_= I f ,tg( J tgxJ+c

12cos' x 1+2._1_ 1+1'+2 1'+3 T3 T3
1+1'
2. =::!.tg'x-ctgx+C
Sm x 3 ..
dx . I'
3. S-.- =tgx-tg' x+C
cos x 3
Isin- xcos" xcix
1" Jedanodbrojeva m i njeneparanpozitivanbroj.
r Oba eksponenta su pozitivni pam; brojcvi.'
"
161
Element! teorlle sa zb!rkom uradenlh zadataka fz Matematfke I
ZADACl
L Isin' xcos' xd,:,Jsin,X=lc, ,:,1_: rt'O-r)'dt= ft;(1-2t'+;')dl
lcosxd;c;;dt . JI 1, . '
. x+.!.sm'x+C " ,
5 ',7 9 '
2. fSin'XCOS'xdx=l,inx=t l-ft'O-I')'dl
, cosXdx=dt
, 1 ., 3. 1 1., 1. II +C'
:: =-sln x--Stn x+-s:n x--sm x. .
" "','CO:x';t 7, 3 11'"
4, rsin' xcos' xdx= . dx J =,- (1'(1- ')'dt = ... = "
J' -SID':: =ul . J'
I
, ' , , 4
Aka su aha .ksponenta pami brojcvl onda so podintegralna !iJn)<cija transform;!. pomoeu
fonnul.: ' ,;, , '
. " ,,'
. . .
I , l-cos2x", .-:, l+cos2x
Slnxcosx=-sin2%, sm
1
X= __ -, c:os
1
x,:t: 2
2 2 .. ':c'
ZADACI
Rjdenj.:
'f" [I . f'l-co,4X
dx
1 '. 4' C
SID Xcos -sm .1,11;= =-x-- -sm x+
4 8 8 3 '
2. :8,in'2x+C,
3, fcos' xdx=1.X+lsin2x+2.,in4x-...!..Sin' 2x+ -:
'16 4 64, 48'
JSinmxsinnxdx t
Rjclavaju se trausformacijama:
sin mx co,,,,, + n)x+.in(m- n)x J
2 '
'in mxsinm: = -i[cos(m,+ n)x-cos(m- n)xj
I '
cosmxcosnx=-[cos(m+n:+cos(m-n:j
2
162
";
, '
" '
. 8. Neodredenl'!nte:lral
ZADACl
',L Isin5xCOS3xdx
Rjc!enj.: IsinSxCO,3xdx'; J.!.(sin8:r+sin2xjdx=.!. I.in8xdx+,!, ISin2xdx
, 2, 2 2
, '
=-ci>s8x--cos2x+C
16, 4
2, JCOSXCOS2xCos3xdx.'!' J(COS3i+'COSX)COS3Xdx
, 2 ,
If ,I I I' "
=- cos3:rcos3xdx+- rcosxcos3xdx=_ (oos6x+ osO)dx+-J(cos4x+COS2x)dx=
2 ,2 J' " 4 J' " 4 ,
, I, 6 ' I ,'2 ,I " I; ,
=-Stn x+ ..... sm x+-x+-sln4x+C.
24' 8 ,4 . 16
163
"
OiJRElJENI INTEGRAL
Ako postoji brop takav da za svaki broj > 0 postiJji 'takav broj 6> 0; !.ko cia za svaku
subdiviziju A, m(A) < " i za svaki izbortacaka S, vrijedi
, ' !S!Ai-I!<. , I
kaZemo da jel o';edenllntegral, u RieinJmriovu smi,lu, iunkcije I(x) na intervalu 1a. b 1,
dale funkcij. I(x) integn,liilnana [a.b].
Odredeni integral,

1= I/(X),",.

a sadrZlji $O";jc definicije ,e simbolicki mof. iskazati u obliku:
limS(A),= lim = f/(x)d.;
,","')-+0 .. (11,...0.001 ..
.Klase integrabilnih funkeija su: '.
I. Svaka ograniccna funkcij. I(x) u intervalu [a.b 1 s konacim brojem tecaka prel<ld.
Izmedu a i b je integrabilna u tom intervalu.
2. Svaka moncton. funk.ij.' I(x) u intervalu [a,b] je integrabilna u tom intervalu.
3. Svaka neprekldna funkcija I(x) U interValu [a.b 1 je integrabilna u tom intervalu.
Osnovna svojstva odrec1enog in-tegrala
1> ."".
2. f/(x)d.-- jl(x)d.,(a,<b)';
. '

3. fe. I(x)d.=c II(x),",. c= lions,.;
.. . .. .
l> ..". ...
4. n/(x)g(x)')ir- J/(x)d'i Jg(x)d.;

C"
5. il(x),", = J/(x)d.+ jl(x)d..CE(a.b);
. . .
b ,
6.
.. ,
7. Sg(x)d., akaj.
... .'
164
, ,
, ;,J,;'
: t
1
, ,
'I
\
, !
\ .
; .j
, :
, ,
i
i'
, 'f
"
"
9; Odre<lenllntegral
Teorem a sredDjoj vtijedDostl .
Ako su funkcijc I(x) i g(x) integrabilne na intervslu [a,b} i,aka lIJnkcij. g(x) ima '
"stalni znak no tom iDtervalu, !ada postoji broj JJ leoji Idi'izmedu infimum. i supremum. '
,funkcijc I(x), '

I/(x)g(X),",- JJ Ig(x)dx
'Ako je I(x) neprcki.hu. funkcija, taci. postaji barjedna taCka ,. [a,b] u kojoj je'
I(f!=p, teje

I/(x)g(x),",- I(f! Ig(X),",.

Ako je g(x) =I;tada se iz gomje jednakosti dobiva daje
'. ..
gdje je Ova formula Be naziva fonnula za

srednju vrijedoost funkcije I(x) na intervalu[a.b]. odoosno broj I(f! nazivomo srednjom
vrijedno!Cu funkcije I(x) no in!eIvalu [a,b} .
Veza Jzmedu odredenog 1 neodrei!eaog integrals
; Osnovna formula odredenog integra1a jc NcwtQn-Leibnizova fonnula koja predatavlja
izraz kojim SO uspostavlja Vela izmedu odredenog integrala i prinrltivne funkcije.
, Ako jc funkcija I(x) integrabilna na intervalu [a,b} lima n. tom intervall>primitivnu
funkciju F(x). g. r(x). I(x), tada je, vrijednost odredenog integral. jednaka razlici
vrijednosti primitlvne funkcije za gomju i donj,; granicu,

II(x),",-F(b)-F(a)
SUpstiluclj odre4enom Integral.
Neka je I(x) neprekidna funkcija na intervalu .i=[a,b) , a g(1) diferencijebilna i
g'(,) ncprekidnaD. intervalu r-[a,P}, prHem.je g(a)=a,g(jJ)-b, g(I');lf. Tada vaZi
'It , .
II(x) - I.(g(Ig(I)dt.
.
PardJaIDaIDte!irac1Ja U odredeDom IDtegnlu ,
Nekafunkcije u(xl i 1'(x) iinaju integrabilne derivacij. na lntervslu [a,b]. T.da ie:

IudY-uv!- Iwiu.
..
Nepravllnteg;.all
, Integrali kod leojib Su grl!I1ice beskonaene i integrali !cod kojih pOdintegralna funkcij.
nij. ograniccna zovu nepral!i integra/I.
165
Elementl loor!l- sa zblrkom uradenlh zadataka Iz Matematike 1
a) lmegralsa' beskonaenUn granlcama
Neka je 1Imkcij .. y. f(x) detiniranal integrabilna 2ll sve be [a ..... ) ,

.(b>a) .
Akopo,tojl kd.mo konvergira I !ada se tag,."l.ma vrijednost'
I rove neprqvllntegra/ u gomicanla Cd a do+-. a se:

fa. f f(x)dx ,

Dakle. po definicljij.:
. .-
. .'
. .. . .
Ako limes ne postojr (kao l"8Ian braJ). lWemo de ntegrai I(b) divergira iii dn n<pravi,
. .. . I
integral ne postoji. I
b) Imegrall.sogranlCensfimkc!l'
Neka j. funk.ij. y-/(x) definirana i integrab\i III na [a.t] za svako te[a.b]. a 2ll
k
x-bona nije defininlna iii je }}!J>.. /(x)=* . i postojl integnit I(e)- f I(x)dx;

(O<e<b-a). ma koiiko malo bilo 8. Ako postaji : '!lI(e)=I. ka!emo d. integral I(e)
konvergira.i !ada SO ta graniilna vrijcdnOst I zovc nep <IVi integral u granicama od a do b i
. "
. moZe se pisati I- ff(x)dx, U protivnom intel rat I(e) divergira. Ta<!ka b se zove
. . .
faCIa:.
J
Prlmjen8 odred,nog In: .grela
a) Povrsin. ravnih Ilkova
Nekajo:adana neprckidna funkcija y.= f(x) (f\x);>O).Povriina lilea omedenog
grafom tc funkcije., pravcima ;c::lla;x=b i odsjcaom aSxS.b apscisne osc datajc integraJom

P- jf(x)dx.
. . .
Akoje /(x);;o na [a.b]. ondaje i odiedcni integra! Y(x)dxso. Tadajc povriina data sa ..
. .
P-\j/(X)d+
Neka su 2lldane nCprekidnc funkclje y=/(x) i y-g(x) i nekaje f(x);>g(x). Pomina Uka
omed.enog grafovima zadanih funkclja i prit.vcima x = a,% =- b datajc integralom

P= ft/(x)- g(x)}i:<..
Isto tako. so tra!iti pomina Iika ke)l je omedcn ordinatnom osom, lukum laivulj. i .;
dvjcma parolelama. apselsnom osom II. y. c.y- d:
166
.) .
j
., I
"1
f
,
. : .
.
I
,
: ,"
! .:
J
. ... ,';
9. Odredenllnregral .
l
p= Jg(y)dy,
.4. _ . "
Akoje krlva data u poiamim r-r(,Xr;'O). onds pomina lika
oinedenog Iukom te laiv. i zrakama 'P=a.'P'" P dataj. intcgralom. .
1 ' ,
P=;:ftr(9)]d9.
.. .
b) Didlno /uka lrriVe . . I . . .
Neka j. zadata laiva Jedna<!inoin . y '" I(x). DuZina luka .laivo lZme&l S
apscisama x;;' a ix-I; dataje integralom . , .
s.

. Pomi.ai zapremln. rotal ,nih tlJelo
. a) Povrlina rolal;/oM plohe "': ." .
Kad. totaciQpa pom nastaje rotacljom ako x q . Iilea krlvulje _. j.dnaliinom
y '" I(x) , onlll')o povriina dobivcne pomine data U egralom .
P-2Jr y"dx,
gdje su a i vrijadaosti vanjable integracije u poiIJ noj odnosno krajnjoj IlIki 10k .. Z.
rotaciju ok., os,,'analogno prethodnom. povriinaj! data integralom .
, .
p. 2Jr +:t" dy.

b) rotaalonih tijela
tijela kaje nastaje rotacijom oka x ,se pscudotrapeza omedcnag grafom
krlvo xaa.x=b datajeir egralom

V-.orjrtt< .

Zapreniina koje .astaje rotacijom oko y .... analogno prethodnom, data je
. intcgralom
,
v=.orj"dy ..
ZADACI
I) odradcne integrale :

,+
E!ement! teorlie sa zblrkom urnc1enlh iadataJai 12 Matematlke I .
Poznat nam je tabHccl integral f c:;, x = tg x + C. Otuda koristeCi New!ol1- Leibnizovu
fonnulu.piiemo; =tg !!::"tg!!:=I_,f3. . .
.f( 4. 6 3
6
I
b)I,- Jxe-'dx-7
. .
Xoristiecmo pareijalriu integracijn ;
u=x => du=dx;
dv - e ..
1, =_"'-'1
1
- J (-e-),t.:';'-e-' = _, _(e-
I
_I)=.,..!.-l.+I.;_3. 1
0 0 . 0 . ee el.
. dx .
Uzc<emo smjenu : In x - t. Tadaje -;= tit i izvriu 'promjenu gnmica:
x=} :::::>t=lnl=O; X-c':::)f=Jnez:l;
Dakle. 1,= Ifdt=- =-.
I 1'1
1
'1
" 3 0 3
d) 1.= J.Jr'-x'dx=?
..
Uzimamo smjenu: x - r sint. Tadaje dx -r cost dt , :!noSno
. ,2 -;(, = _ r sin
1
t = ""(1- 5in
2
t) =,,: cos
l
t , a nov granice su :
x-O=>sint .... O=>t-O; x-r:::>sint-l=>t.!!.. JtudAJ'e
2 .
I.-} =r'[i dt+} COS2IdtJ_.
o . 0. 0 .. 20 0.
'( .
r 1 - r tr 1 1 ,11& r'&
- -2 f 2 +-sin2t 2 :- -+-SinK--Sino) .. --=-
02 () 222 .2 .22 4
168
. ,
, .

\ "
9. Odredeni lnteqfal
Poito Sil granice.integrala odnosu .na O. da Ii je podintegralna
'.. . '. . . x1sirix'" .
funkc'Japarnan,nepama.Akostavima-daje f(x)- --. tadaJe ,
. . ,
'(),.'()-, .
. sm -x sinx ...
f(-xl'= (' ),--..--=-f(x),daJde f(x)je nepama. pajezoto
-;r . +1 x +1 "
.' '. .. .
I
f) 1,= Jxm:ctgdt=?'
-I ".
Pon9Vo su graniee u na 0, pa prOvjcrimo pamost
funkcije f(x) - x arctg x. !mamo daje _.' .' '.'
I(-;r).= -x)aretg ".-=rely <= I(x). dakle f(x)je pam.
. 1 ,I". . . . - ".
funkcija i zota je !x",:ctgdx= 2 rxorctgdx . Po jedilji integtalljeiavama
0 "
pomotu p;ircljalne integrai:ije. Stavima daje .
'" fix . "J x'
u=arctgx:>du=----::;;dv=:rdx :::;. v_ xd =- .Zatojc
l+x 2 '
1.=2(:<' arctgxll_'!'J "'dx)=2(.!.arClgl- X'+l-l dx)=
. 2 0 2,.1+% ,2 !. 1+:<" .
arCl
g
l-(S dx- J =2 !!.-I=!!:.-t
.' ,I+x 4 0 4 2
. ,
g) 17- J",.Jx'-ldx=?
, .
464../2
Uputa: Koristiti metodu ..zamjenc; x
2
-l.arjRez.
15
"
Uputa: Metodaiamjene, ,'= t; Rcz.:lf-e
Uputa : pr6vjeriti parno,t ( .. parnost) podintegralne funkcije.

j) It.- -jxsin"dx.=7
" cos
1
x
-;
Uputa : provjeriti parnost (n<p!""'osI)'podintegralne funkcije .
169
E1ementi teorlle sa lbh1com uradenlh zadatal<.a It MatematIke I
PRlMJENA ODREDENIH lNTEGRALA
9.1. IZRACuNAV ANJE POVRSlNE RA vNm FIGURA
1. !(rug,.>+ i=8 j. podi;.ljen p"';"'lom y=:; na dva dij.la. pamin. lib
dijeJova.
Prvo Iij.limo sislemjcdoamna: x'+y',=8. y,=x' da
, , , ' 2 , ,
krufnice i p8raliole. Iidruge sistema j. -t.;. 2y pa Uvritavanjem u jedmwinu
slii
Cdi
: y' .. 2y - 8 - 0 ; RJe!enja posljodnje j_in. ill YI - 2 i y, - - 4 . Sada, iz x' - Zy
sliJedi : x' - 4 iii x'- - 8. PosljedI\jajodn.wina nema tealnih Ijelenj.,tako daj. -t,. 4, Ii.
X, - 2 , x, - - 2 Oakl. rjelen). polaznoS sistema su : (2,2) i ( -2, 2). ,/,'
sa P, povrilnu manjcg, a sa P, povriinu vcclcl! iijela datog lauga. ,
Zbog oiliglednc simetrije imamo dajc
!l='rf -/8-x' - x')dx=J4S-x'dx-! [x'dx
2 '. 2. , '
, 2 ,'., , .
Da ri)dimo integrall, = 1;,18-x' dx 'uzmimo snijenu x ,.[s sint = z.,fi. sint

Todnj. dx=Z.,fi.costat i S-x'=S-Scos't=8sin't ,anovcpcollU:
. i . 2' ___ !n'.,fi., 'tr
II = arcslnO= 0 tf=arcSID
2
0Ji =-- '7=4"
'.,
,':- .
..... ,
. '-:
.. " ,
170
. 9. Odredenllntegral
p. ' 'I '2'" 2 . ',4. .
.!l.=tr+2 __ ._ =tr .. 2--=IH- pale R=2tr+- Povrimadatoglaugaje81tpa)e
2' 2 3 6 3 I r.'
zatop, =8tr-(
I) NilCi povriinu figunl linlJama
a) y=-;c'i x+y+2=0.
Izy=-x' =-x-2slijedix'-x-2=O, pa su x, =2 I X, koordinate '
taUka datib krivih.
S like je sada oililo trlI,Un. povriina '
p= J[ -x'-(-X-2)]dx= f(x+2-x')= '= ... =-. , '(x' x')12 9
-I _" 2 3 -I 2
1 1
b) y=__ y=_x
2
1+.r" 7 2
c) .y=2x-l
(
,;r 1
Rez. ---)
2 3
9
(Rez.
4
)
171
Elementfteorlle sa zblrkom oradenrffzadataka.1t Matemattke I
. . .'. ".
OBRTNIH . '
1 . . kojc nastaje y "'" oko' x-...: za
:x,,()fjf,\ ... ; ....... :, ;... . ... .
., . .,
. ' .
-

. dx=le-'_:t 1=-2Jrj,fl+t' dl=';., f;}l+t' dt=
o --e: dx-=dt I' )
=2JrIJ+I', : 21r(sA+ ;"21r[In(I+.f1- J)11 +1,]: .. (0) .
. 1.+1 .-11+1". -11+/' o.
Integral sa I, rijeiavamo parcijalnom inlegracijom I imajuei.
t dt r.---:;
u:w,l::>du=.dt;
. ,,"1+/
1
.
I, = l,fl +I' -I,fl+t' ,pa k;lko je iz (0)
[,fl+I' J,fl+i rJt ,I jo
. .... . . '. '. o

I
'. r.---:; . . , .. In(I+;,I2)+, 2 -fi-ln(I+-fi) ..
zJ'II+t' 1,=-fi- inaizad
4 ., 2, ' 2,
. [ '. ,.:
P=21r 1n(I-1,,/2)+ . ,2 :'. =IIl ,
.2 .. povdiDu sfero koja tiasll\lo rolacijonl x' + y' = R' ( y" 0 ) oko
x .... ose.
, '
,172
9. Odre1eni Inte;gral
RjeSenje :
y
x,
IZX2+y? .. slijedi
. .
poVrtinajednaka: ...
P=2" j ,fR' -xl)+ +x>
--! R o 0
'3. Naci povr!inu tijcla koje nastaje rotacijom petljc krive '9r -x(3_X)l oko x -ose.
x
Jasno daje y=..rx (3-x) i lako se dobijc'da tadaje . Sada raeunamo
, 3 2'1%
povrinu: .
'( J P-x)' 2,,' l+x 'Jr'
P=2" J-(3-x)-Tx 1+ dx-- j(3-x)-Tx'::-F dx-- f(3+2x-x')dx
03 4x 3
0
2vx 3
0
,,( , "'13)" ' =- 3x+% -- --(9+9-9)-3".
Z 3 0 3
4. Izracunati povriinu rotacionog tijela koje se dQbija rotacijom laive y-sin 2x oko x - eSC'
" x:ozO dot&ae x=!.
2
Rezultal:
173
Element! teOnle z"t'm uradenlh rz Matemat1ke I
x
s . . lzr:iblnati pominu rotacionog tije1a kc j dobija rotaeijom parabole i = 4x Od tacke
XJSO dot.aae x=2. '
$
Rezultat: p= ;(..m-I).
y
x
9.3. ZAPREMIl' AROTACIONOG TIJELA
J. Elipsa x: + Y: II; I oko x - 0 .. :. zapreminu dobijenog elipsoida.
a b .
Rjelcnj.:
I. elipse sUjedi d. je y' = b' (1- ::). paje tralena ..
2Jr b 1-- tix=;.ox x""-- =2bn a-- =2bn--=--..
S ,( x')' ,,", ( I :<1
0
) '( a' ) ,2a 4o/h, .
", ti' 0'30 .30' 33
,
I
2. Cildoida x - a ( t - sin t ). Y = a ( I - cos t ) , rotira ako x - esc . lzraeunati Zapreminu
dobijenog tijol. ! . .
Rjdenj.:
Posmatraeemo jedan svod cikloide za 0 S t 2" . Po.!to je x - 8( 1 - cos t) , to je
. 174
, i
; ,.
; "i;
: ,
, ,
,
(
.
:
: ..
,
, .
, .
9; oi:Iredenllntegral
3. Izraeunati zapmninu ti)ela ko)e Dastaje rotacijom dijel. poml linijam. :
1 .
a) y=i+?" y=O okox-oae
b) y=r(1-x
1
),y-O okox-ose
Rjelen).: ..
- 1 . -1+x'-x' (- dx - x'dx )
a) V=2If I (1+.,), dx =2IfJ (I+x')' 1ix=2If 11+x' - f (1+x')'
[,'= 1 "UnI(arclgR-arcrgO)=limarctgR=.!::
. 0 l+.::t"- 4_ 2
u=x dv'= xlix
1,=j x'Iix,=jx. xlix ,= (I+x')' =
,(1+",). ' (1+x') du=dx v=-I
2{1+x')
. ( ) '. . 1
llin _ x IR =llm..l+:!...!::";
.- 2(1+x') 0 .2, I+x'. '-.2+2R' 2 I , ..... 2.+
1
:. 2 2
R'
'. . E!erri.entl teorile. sa zblrkom uradenlh zadataka lz Matematlke I
9.4. DUZINA LUKA KRIV'E
1.IzrnCunati dtdinu lukap.rabOle y' =2>:+1 koju odsjeca prava
Nl\Jprije utvrdimo presjea,e !a<lk. date parabole ; date prove. Umtavanjem
x=y+l u jednaanu y' =2>:+1 dobijemo kvadratnu y'-2y-3=O,
y, =-I,y, =3. Otlldasi: dobiju prv. koordinat. li =O,x, =4.
. Iz y' =2>:+1 'Iijedldaje
'. Y -v'2x+l
Zato je tnWma dU!ina krufnog Iuka:
l=fJ1+
o . 2>:+1 2>:+1
U
.. ... 2>:+2 'd bij . 2_1' . da t d" I
Zlmanjem smJene: --. = t I 0 SInO X = (' ) I eu '"" -= ----1 '.'
2>:+1 . 2 I -1 . (1'_1)
,
Pri tome se promijene granic::e integrala:za x=O dob{.emo t
2
l*2=>t=J2, a. za x=4
dobijemo I' = 1
0
::; I = .JfO . Dalje 'tijed;:
9 . 3
'" ""3 /1
1=-1 (t'_I),dt.
Ovaj integral rjeJavamo parcljalnom integracijom. UZ1 c se: U -= I => du:: dt, odnosno
dv= v= (1 )' Najzad, poslije kraegrab ,a dobijase rezultat:
(t'-I) 21'-1
1= 3.JiO
z
-./2 -3)(./2+1).
2. obim kruZnice Xl + y' = Rl.
Rjesenje: Dovoljno je .krufnog luka - obima I date Jau1ni.e, koji se
nalazi u prvom kvadrantu. IauZnlce u (prvom ICV! rantu) se mou lahko prikazati u
parametarskom oblikn:
Slijed! daje:
x=R.ost
i=RsiI'lt
IE [O'i]
!!. .'
:"1= IJR'sin't+COS'tdt= JRdt = R!!'.. Otuda. ,e dobija poznata fonnula zaobbn
4 0 0 2
.' .. l<:iuDiice: I;' lb,
176
.
.
9: Odredenllntegral';
Zada.i za vjefbn: .
'. . .' '. ;. . 1r '. 1' '.
3.lzrarunatidu1iIiulCruZnoghlkakrive ad %="3 do %='2' 2
ln3
}.,
4. Izrarunati dnZinulauZnogluka .. x=acos' i, y=asin':t,te [o:%l
(Rez.: Sa). . .
:' ...
.. ..- .', ..
,
: ...
10. LITERA TURA
I) mcuinU6 M. P M.,Zblrka iz va. matematike 1, XIV izdanje, "
Naui!na lmjlga, Beograd, 19,89; . " ,
',' 2) Merkle M., Pregled teotije i zadacl, Beograd; 1997. I
3) Demidovii! B. P Sbomilc i upra1nenii analiz", Moskva,
1972.' '
4) Mitrinovie D. S., Matematika u obliku zbirke zadataka so rdeniima, n,
Beograd, 1989. '.
5) Mitrinovi6 D. S., MibaUovic D., Vas;" P. M., Linearna algebra, polinomi,
geomerrija, Gra4evinska lmjlga, Beograd, 1985. ' ,
6) Adna4cvIC D., Kadclburg z., Matematifu anatiza 1, Nauka, Beograd, 1994.
7) Javor P Mstcinatifu analiza 1, Zagreb; 1999.
8) Agile A., Linearna' algebra; Zbirka zadataka, Zagreb, 1999.
9) Subdi6 K., Zbirka tije,lenib zad.taka Iz Matematike 1, Metaludki fakultet, Zenl... '
1984.' ,
, '71l
',1
j
{
,
i
I
,
j
,!
j
i
I
!
I
\
I