AEROBNI KAPACITET

Maksimalni primitak kisika

aerobni energetski procesi podrazumijevaju razgradnju

hranjivih tvari u mitohondriju miine stanice uz
prisustvo kisika
pojam koji je izravno povezan sa aerobnim energetskim
procesima je pojam aerobne snage (aerobna
izdrljivost, kardiorespiratorna izdrljivost, aerobni
fitness)
mjera maksimalne aktivnosti aerobnog energetskog
sustava je maksimalni primitak kisika VO2max
maksimalni primitak kisika je najvea koliina kisika
koju organizam moe potroiti u jednoj minuti za
oksidaciju hranjivih tvari (aerobna snaga)
aerobni energetski procesi sastoje se od dvije
komponente:
aerobna glikoliza, odnosno razgradnja glikogena,
metabolizam lipida, odnosno razgradnja masti

anaerobni energetski procesi podrazumijevaju

stvaranje energije procesima bez koritenja kisika
kao energenti koriste se miini glikogen i kreatinfosfat, a kao nusprodukt nastaje mlijena kiselina
(laktat)
anaerobni energetski kapacitet oznaava dva pojma:
(1) ukupnu koliinu energije koja stoji na
raspolaganju za obavljanje rada - kapacitet
sustava;
(2) maksimalni intenzitet oslobaanja energije energetski tempo

izdrljivost je motorika sposobnost da se zadana

optereenja odreenog inteziteta uspjeno
svladavaju to dulje vrijeme
dobro isplaniranim kondicijskim treningom mogue je
funkcionalne sposobnosti srano-ilnog i dinog
sustava podii na najviu potrebnu razinu
srce je glavni mii i primarna pokretaka snaga
energetskih sustava: aerobnog i anaerobnog
pored miine srane pumpe postoji i respiratorna
pumpa, koja je vezana uz izmjenu plinova kisika i
ugljinog dioksida sa krvlju u tjelesnim tkivima

prisutnost kisika i mogunost njegova oslobaanja

direktno utjee na energetski sustav tijela
koliina mlijene kiseline u krvi i miiima odreuje
anaerobni maksimum kojim se mjere funkcionalne
sposobnosti
da bi se postigli rezultati aerobnog treninga, potreban
je minimum od 12 minuta neprekidnog rada srednjeg
intenziteta
u tom vremenu oksidira vie masnoe i srce snanije
radi due vrijeme
dobro istreniran aerobni sustav poveava toleranciju
mlijene kiseline u krvi i miiima, ubrzava
njezino odstranjivanje i skrauje vrijeme oporavka

Faktori koji limitiraju aerobni kapacitet

koliina kisika u udahnutom zraku;

koliina hemoglobina;
difuzija kisika iz alveola do hemoglobina;
volumen krvi;
sposobnost srca da pumpa krv;
distribucija krvi;
prokrvljenost miinog tkiva;
motivacija

Funkcionalne sposobnosti

funkcionalne sposobnosti provjeravaju se u

laboratorijima - laboratorijski testovi, ili na
sportskom terenu, odnosno u dvorani - terenski
testovi
od znaaja je poznavanje vrijednosti: krvnog tlaka,
frekvencije srca, primitak kisika, kako u mirovanju
tako i za vrijeme rada

mnogobrojni su laboratorijski testovi

izdvajamo samo najvanije:

harvardski step-test,
Astrandov test na biciklergometru,
test maksimalnoga primitka kisika i
test odreivanje anaerobnoga praga

Spirometrija

za normalnu opskrbu organizma kisikom potrebna je,

dovoljna ventilacija, ravnomjerna raspodjela
udahnutog zraka u pluima, nesmetana difuzija kisika
i ugljinog dioksida kroz alveolarnu membranu i
odgovarajui protok krvi u plunim kapilarama
poremeaji ventilacije plua esto su primarni defekti
koji predstavljaju osnovu za druge funkcionalne
poremeaje
zbog toga se za potrebe medicine, sporta i rada
najee mjere pluni volumeni i kapaciteti, kao i
ventilacijska funkcija plua

spirometrija (farmakodinamsko testiranje) je metoda

za utvrivanje ventilacijskih funkcija plua koja
omoguuje da se pouzdano i objektivno procjenjuje
funkcionalno stanje plua i na taj nain realno ocijeni
radna sposobnost za specifini rad
od testova ventilacijske funkcije plua, mjere se
dinamiki testovi vezani za vrijeme i statiki
testovi ventilacije nisu vezani za vrijeme i daju
uvid u volumen zraka koji plua mogu sadravati
najee upotrebljavani testovi za odreivanje
ventilacijske funkcije plua su forsirani vitalni
kapacitet (FVK) i forsirani ekspiracijski volumen u
prvoj sekundi (FEV1)

TEMPERATURA
PROSTORIJE

BTPS

TEMPERATURA
PROSTORIJE

BTPS

veliine statikih ili dinamikih volumena, odnosno

kapaciteta
mjerenjem
pomou
20 koji se dobiju
1.102
29
1.051
vodenog spirometra, npr. tipa Bernstein, potrebno
21
1.096
30
1.045
je korigirati s BTPS-faktorom
22 korekcije
1.091
31
1.039
to je faktor
koji izmjerene
volumene
korigira na vrijednosti pri temperaturi od 37C, tlaka
zraka od 23760 mm Hg
i zraka
1.085(1013 milibara)
32
1.032
zasienog vodenom parom

24

1.080

33

1.026

27

1.063

36

1.007

28

1.057

37

1.000

korekcija se vri zbog toga to se zrak kao smjesa

25
1.075
34
1.020 za
plinova ponaa
u skladu
s fizikim
zakonima
plinove, odnosno
njegov
se volumen
mijenja
s
26
1.068
35
1.014
promjenom temperature i tlaka

Pluni volumeni i kapaciteti

unutar mjerenja kapaciteta plua mogu se odrediti

statiki volumeni i kapaciteti, rezidualni volumen,
funkcionalni rezidualni kapacitet i totalni pluni kapacitet

dini volumen (DV) - volumen zraka koji se udahne,

odnosno izdahne tijekom jednog ventilacijskog ciklusa, u
mirovanju DV iznosi oko 500 ml

rezervni inspiracijski volumen (RIV) - volumen zraka

koji se moe maksimalno udahnuti nakon normalnog udaha, oko
3000ml u odraslog mukarca

rezervni ekspiracijski volumen (REV) - volumen zraka

koji se jo moe maksimalno izdahnuti nakon normalnog izdaha,
oko 3000ml u odraslog mukarca

rezidualni volumen (RV) - volumen zraka koji ostaje u

pluima i nakon maksimalne ekspiracije, u mladog odraslog
mukarca prosjeno iznosi oko 1200 ml

ponekad se za bolje razumijevanje funkcije plua

razmatraju dva ili vie plunih volumena - pluni
kapaciteti

totalni pluni kapacitet (TPK) - ukupni volumen

zraka koji plua mogu sadravati, TPK predstavlja
zbroj svih plunih volumena, prosjeno u mladog
odraslog mukarca iznosi oko 5800 ml

vitalni kapacitet (VK) - volumen zraka koji se moe

maksimalno ekspirirati nakon maksimalne inspiracije to
je zbroj rezervnog inspiracijskog volumena, dinog
volumena i rezervnog ekspiracijskog volumena, u
mladog odraslog mukarca iznosi oko 4600 ml.

Harvardski step-test

test su konstruirali Johnson i Brouha s

Harvardskoga sveuilita
sastoji se od mjerenja izdrljivosti i reakcije
frekvencije srca u oporavku na rad - ispitanik se
trideset puta u minuti popne (nakorai) na klupicu
visine 50,8 cm, odnosno, na modificiranu klupicu
modificirani step-test, visine 40 cm
nakon 5 minuta (zavren test) ispitanik sjeda na
stolac
poslije prve, druge i tree minute mirovanja mjeri se
frekvencija srca u trajanju od 30 sekundi

zatim se izraunava indeks sposobnosti prema

formuli: vrijeme penjanja u sekundama x 100
2 x (zbroj triju brojenja frekvencije srca)
izraunavanje bodova za ukupno vrijeme od 5 minuta
olakava bodovna tablica za pojedine vrijednosti
frekvencije srca (zbroj otkucaja tijekom 3 intervala od
po 1/2 min).
indeks ispod 55 znai lou kondiciju, 55 do 64 nizak
prosjek, 65 do 79 visok prosjek, 80 do 89 dobru
kondiciju, a iznad 90 odlinu kondiciju.

Tablica za izraunavanje indeksa harvardskoga testa (za ispitanike koji izdre svih 5 minuta testa)
Frekvencija srca
p1 + p2 + p3

Indeks

Frekvencija srca
p1 + p2 + p3

Indeks

Frekvencija srca
p1 + p2 + p3

Indeks

100

150

129

116

172-173

87

101

149

130

115

174-175

86

102

147

131-132

114

176-177

85

103

146

133

113

178-179

84

104

144

134

112

180-181

83

105

143

135

111

182-184

82

106

142

136

110

185-186

81

107

140

137-138

109

187-188

80

108

139

139

108

189-191

79

109

138

140

107

192-193

78

110

136

141-142

106

194-196

77

111

135

143

105

197-198

76

112

134

144

104

199-201

75

113

133

145-146

103

202-204

74

114

132

147

102

205-206

73

115

130

148-149

101

207-209

72

116

129

150

100

210-212

71

117

128

151-152

99

213-215

70

118

127

153

98

216-218

69

119

126

154-155

97

219-222

68

120

125

156-157

96

223-225

67

121

124

158

95

226-229

66

122

123

159-160

94

230-232

65

123

122

161-162

93

233-236

64

124

121

163

92

237-239

63

125

120

164-165

91

240-243

62

126

119

166-167

90

244-247

61

127

118

168-169

89

248-250

60

128

117

170-171

88

Astrandov test na biciklergometru

Astrand i Ryhming konstruirali su test za procjenu

maksimalno moguega primitka kisika na temelju
registracije frekvencije srca tijekom submaksimalnog
optereenja
konstrukcija testa osniva se na sljedeim
eksperimentalno dokazanim injenicama:

porast frekvencije srca u rasponu od 120 do 170

otkucaja linearan je tako da se na temelju frekvencije
srca pri submaksimalnom radu moe ocijeniti
frekvencija srca za intenzitet rada pri kojemu bi se
postigao maksimalni primitak kisika
postoji korelacija izmeu frekvencije srca i primitka
kisika.

na temelju tih rezultata izradili su nomograme

pomou nomograma mogue je iz frekvencije srca,
pri submaksimalnom optereenju, ocijeniti
aproksimativnu vrijednost koju bi taj ispitanik
postigao pri testu maksimalnoga primitka kisika
metoda je vrlo jednostavna, ne trai skupu aparaturu
za mjerenje primitka kisika, a ne zahtijeva ni
maksimalno optereenje ispitanika
za osobe oteena zdravlja submaksimalni je napor
esto i jedino dopustiv s gledita mjera opreza
za testiranje su potrebni: biciklergometar, dva
zaporna sata, metronom (ako biciklergometar nema
ugraen broja okretaja) i nomogram ili tablica za
izraunavanje rezultata

Maksimalni primitak kisika

maksimalni primitak kisika (VO2 maks) ili aerobni

kapacitet jest ona razina primitka kisika pri kojoj
daljnje poveanje radnog optereenja ne dovodi vie
do poveanja primitka kisika
predstavlja najveu koliinu kisika koju organizam
moe primiti u jednoj minuti

aerobni kapacitet pojedine osobe ovisi o dobi,spolu,

tjelesnoj masi, genotipu, ivotnoj, sportskoj i
profesionalnoj aktivnosti, neke preboljene i aktualne
bolesti
u fiziolokim uvjetima VO2 maks je najdirektniji izraz
maksimalne sposobnosti srano-ilnog sustava,
odnosno maksimalnog minutnog volumena srca

izrauna se prema formuli:

VO2ml/kg/min = VO2ml/min / TTkg

test se izvodi prema Horvatovoj modifikaciji

Taylorovog testa na pokretnom sagu
radi se o primjeni faza progresivnog optereenja, pri
emu se one izmjenjuju sa fazama oporavka u
mirovanju
sukcesivno poveanje optereenja koje je tijekom 3
minutnog rada (tranje), konstantno, obavlja se na
raun poveanja brzine saga, dok je njegov nagib
tijekom itavog testa jednak, 5

za izvoenje testa potreban je sljedei instrumentarij:

pokretni sag, maska (ili usnik) s protupovratnim ventilima,

provodne fleksibilne cijevi, razvodni sustav s ventilnim
mjenjaem smjera cirkulacije zraka,
Douglasova vrea za sakupljanje ekspiriranog zraka,
recipijent za uzimanje uzorka zraka iz Douglasove vree,

plinski sat (mokroga tipa),

elektrina vakuum sisaljka,

Schollanderov aparat za analizu sastava zraka,

sredstva za zaptivanje spojeva,

dva precizna sata (toperice),

instrumenti za registraciju mikroklimatskih uvjeta (barometar,

higrometar, termometar),
odgovarajui formular

u novije se vrijeme koriste kompjutorizirane

aparature, koje automatski trajno analiziraju sastav
ekspiriranog zraka i mjere njegov protok
pomou takvih aparata mogue je kontinuirano
mjerenje primitka kisika

vrijednosti maksimalnog primitka kisika u netreniranih

osoba deset puta su vee od primitka u mirovanju i
iznose od 2.5 - 3.0 IO2
trenirane osobe postiu vee vrijednosti, ovisno o
vrsti sporta, opsegu treninga, sportskom stau i masi
tijela, a mogu dosei i 7.0 IO2
u netreniranih mukaraca iznosi 40 - 50 ml 02/kg, a u
treniranih od 50 - 60 ml 02/kg, odnosno u vrhunskih
sportaa u disciplinama izdrljivosti do 90 ml O2/kg

Minutni volumen srca

najbitniji funkcionalni pokazatelj primitka kisikamaksimalnog primitka kisika ili aerobnog kapaciteta
1000ml~150-160gHb
1gHg vee 1,34 mlO2
1l krvi~200-214ml O2, odnosno 20%
VO2 umnoak MVS i arterijsko venske razlike
podijeljen sa 100
A-V raz.-je razlika u koncentraciji kisika izmeu
Arterijske i Venske (mijeane) krvi, u mirovanju 5% a
pri maksimalnom radu 15%

Udarni volumen (UV) koliina krvi koju srana komora

pri svakoj normalnoj sistoli izbaci u krvotok (70-80ml)
MVS=UVXFS=70mlX70/MIN=4,9lkrvi/min
u mirovanju:
VO2=5x5/100=0,25 lO2/min,
VO2max=20x15/100=3 lO2/min, netrenirane osobe
VO2max=40x15/100=6 lO2/min, trenirane osobe
vidljivo je da u pozadini ope aerobne energetske
sposobnosti (kondicija) nalazi se
funkcionalna sposobnost srca
Fickov princip
MVSmax=VO2max/A-Vmax x100
MVSmaxnetr=3/15 x100=20l/min
MVSmaxtr=6/15 x100=40l/min

Test odreivanja anaerobnog praga

anaerobni prag predstavlja onu razinu intenziteta

aktivnosti, pri kojoj energetska potreba, osim
preteno aerobnih izvora energije, znaajnije aktivira
mehanizam anaerobne glikolize, a pri emu
koncentracija mlijene kiseline u krvi iznosi 4 mmola/l
krvi
daljnji rad uvjetuje sve vei poremeaj homeostaze,
to naruava funkcioniranje miia te dolazi do pada
zahtijevanog intenziteta aktivnosti
ako bismo sportaa podvrgnuli optereenju kod
kojega je postigao maksimalno mogui primitak
kisika, tada bi on prekinuo rad nakon 8-10 minuta

pri tom ili veem optereenju procesi eliminiranja

mlijene kiseline zaostaju za procesima stvaranja

to dovodi do postupnog poveanja mlijene kiseline u

krvi od vrijednosti u mirovanju, koje mogu iznositi od oko
1 mmola/l sve do 12 mmola kod treniranih sportaa, pa
do iznad 20 mmola pri maksimalnom iscrpljenju
dvije su razine poveanja mlijene kiseline definirane
kao: 2 milimola govorimo o aerobno-anaerobnom
pragu i 4 milimola kao anaerobni prag

rad koji razinu mlijene kiseline podie do najvie 4

milimola, tj. do anaerobnog praga, moe se izvoditi
trajno, tj. do iscrpljenja energetskih kapaciteta
netrenirana osoba moe trajno koristiti 50-60%
maksimalnog primitka kisika, dok trenirane osobe,
ovisno o stupnju treniranosti, mogu koristiti 70-90%, a
ponekad i 95%

Literatura

Dragan Milanovi i suradnici: PRIRUNIK ZA

SPORTSKE TRENERE, 2., dopunjeno izdanje,
Fakultet za fiziku kulturu Sveuilita u Zagrebu,
Zagreb, 1997;
Stjepan Heimer i uradnici: PRAKTIKUM
KINEZIOLOKE FIZIOLOGIJE, 2., izmijenjeno i
dopunjeno izdanje, Fakultet za fiziku kulturu
Sveuilita u Zagrebu, Zagreb, 1997;
Arthur C. Guyton, John E.Hall: MEDICINSKA
FIZIOLOGIJA , deseto izdanje, Medicinska naklada,
Zagreb, 2003.