N.

Taletovi1
D.Osmanovi2
J.Isabegovi3

PRIMJENA GPS (GLOBALNI NAVIGACIJSKI SISTEM) i GNSS

(GLOBALNI NAVIGACIJSKI SATELITSKI SISTEM) U GEOLOKOM
KARTIRANJU I IZRADI INENJERSKO-GEOLOKIH KARATA NA
PRIMJERU KLIZITA JUNUZOVII SREBRENIK

Nauni rad

REZIME

Upotreba savremenih globalnih navigacijskih sistema (GPS-GNSS) je sve vie u

upotrebi. Stoga koritenje istih u nauci moe mnogo olakati nauno-istraivaki posao. U
ovom radu su obraene baze podataka dobijene GPS ureajem i tereneskim ispitivanjima
inenjera, te su podaci iskoriteni za izradu karte terena, inenjersko geoloke karte i
zabiljeeni su elemenati klizita koji su iskoriteni za kartiranje (pukotine, nagomilanje mase,
pojave vode, eoni oiljak i klizna ravan). Na osnovu dobijenih rezultata, izraena
morfologija terena klizita i inenjersko geoloka karta klizita 1:500.
Kljune rijei:kartiranje, inenjersko-geoloka karta, GPS-GNSS, klizite

SUMMARY
The use of modern global navigation system (GPS GNSS) is increasingly being used in the
world. Therefore, the use of these methods in science can do much to facilitate scientific
research work. In this scientific work we analyzed the database obtained by the GPS device
and field testing engineers, and the data is used to produce maps of the field, engineering
geological map and we recorded elements of landslides that were used for mapping (cracks,
landslide mass, water sources, forehead scar and glide plane). Based on the results obtained, we
made morphology of landslide and landslide engineering geological map 1:500.

Keywords: mapping, engineering-geological map, GPS, GNSS, landslide

1
Nermin Taletovi dipl.in.geol. Rudarski institut d.d. Tuzla
Dean Osmanovi bsc.in.rud. Rudarski institut d.d. Tuzla
Jasmin Isabegovi dipl.in.geol Rudarski institut d.d Tuzla

N.Taletovi1
D.Osmanovi2
J.Isabegovi3

Uvod

Provedena su terenska istraivanja insitu te su utvrene inenjersko-geoloke

karakteristike, izvreno je snimanje i trasiranje samog klizita i njegovih elemenata . U
nedostatku karata u katastru Optine Srebrenik, bilo je potrebno izvriti interpretaciju terena
da bi se dobila radna karta za analizu klizita. Za potrebe ove vrste poslova metarska
preciznost je sasvim dovoljna, stoga je izabran ''apsolutni metod pozicioniranja'' GPS-om. Sva
mjerenja su zapisana u bazu podataka u dravnom koordinatnom sistemu, te se mogu koristiti
za GIS (Geografski informacioni sistemi) analizu. Snimljene su 22 karakteristine take
klizita, te je snimljeno jos 67 taki. Na osnovu tih 89 taki izvrsena je interpretacija terena i
klizita i formiran 3D model istog.

1. Geografski elementi klizita Junuzovii Srebrenik

Kako u katastru opine Srebrenik ne postoji detaljna (nivelmanska) snimanja ovog

podruja, niti bilo kakva karta krupnije razmjere, bili smo prinueni da izradimo radne karte
sa izohipsama terena ekvidistance 1m. Takoe smo izradili 3D model morfologije terena kako
bi mogli sto kvalitetnije interpretirati kliziste. Kako ova vrsta posla ne zahtjeva veliku
preciznost odabarli smo apsolutnu metodu pozicioniranja sa runim GPS prijemnikom
(Magellan). Ovaj metod pozicioniranja daje koordinate u realnom vremenu, te ne zahtjeva
naknadnu obradu podataka. Tanost pozicioniranja je viemetarska. Na podruju povrine cca
3.600 m2 snimili smo 87 taki (y,x,z). Na osnovu tih taki interpolirane su izohipse terena sa
ekvidistancom od 1m u programskom paketu Surfer v.11. Od 87 taki 22 posjeduju detaljniji
opis elemenata klizista, te njihovo povezivanje ini konturu klizista. U tabeli ispod su
prikazane karakteristine take snimljene GPS-GNSS sistemom koje su koritene za
interpolaciju parametara klizita.

2
Nermin Taletovi dipl.in.geol. Rudarski institut d.d. Tuzla
Dean Osmanovi bsc.in.rud. Rudarski institut d.d. Tuzla
Jasmin Isabegovi dipl.in.geol Rudarski institut d.d Tuzla

N.Taletovi1
D.Osmanovi2
J.Isabegovi3

Tabela 1: Karakteristine take klizita

2. Morfometrijski elementi klizita
Taka y_ds
x_ds
z
T024
654294 495053
- Duina klizita predstavlja linijsko rastojanje
3
3
1
491
od ela do noice klizita, duina klizita
T024
654295 495053
4
3
1
478
Junuzovii u ovom sluaju iznosi oko 30
T024
654292 495051
metara.
5
7
6
473
- irina klizita predstavlja rastojanje bonih
T024
654292 495051
6
6
2
467
ivica klizita i mjeri se upravno na pravac
T024
654292 495050
kretanja klizne mase, irina klizita u ovom
7
9
8
466
sluaju iznosi 120 metara.
T024
654293 495050
8
1
7
464
- Povrina klizita predstavlja ukupnu
T024
654296 495050
povrinu klizita oivienog eonim oiljkom,
9
1
2
477
bonim ravninama smicanja, noinim
T025
654298 495047
dijelom. Povrina klizita izraunata
0
5
9
470
softwerom iznosi: 3601 m2 (metara
T025
654298 495048
kvadratnih)
1
9
0
471
T025
654299 495047
- Debljina klizita predstavlja vertikalno
2
3
5
471
rastojanje od povrine klizita do klizne
T025
654299 495047
plohe. To je uvijek debljina pokrenutog dijela
3
3
1
468
T025
654298 495046
klizne mase i utvruje se nakon jasno
4
8
5
466
odreene klizne ravni ili zone klizanja.
T025
654298 495046
Debljina klizita iznosi 1,5m u prosjeku
5
5
6
465
(pretpostavljeno na osnovu terenske
T025
654299 495046
obzervacije, najvie zbog uticaja klizita na
6
6
1
466
floru (postojei vonjak, koji je ostao u
T025
654304 495045
kliznoj ravni.
7
3
3
461
T025
654301 495045
8
2
6
470 Magnituda ili zapremina klizne mase predstavlja
kompletnu masu kliznog tijela. Dobije se mnoenjem
T025
654301 495045
9
5
5
470 prosjene debljine sa povrinom klizita i izraava se
T026
654300 495046
u metrima kubnim. (3601m2 x 1,5m= 5401,5 m3)
0
9
8
472
T026
654302 495046
1
1
7
470
T026
654303 495046
2
4
1
469
T026
654303 495046
3
6
4
474
T026
654301 495047
3
4
1 Rudarski
473institut d.d. Tuzla
Nermin Taletovi 1
dipl.in.geol.
Dean Osmanovi bsc.in.rud. Rudarski institut d.d. Tuzla
Jasmin Isabegovi dipl.in.geol Rudarski institut d.d Tuzla

N.Taletovi1
D.Osmanovi2
J.Isabegovi3

Dubina klizita predstavlja vertikalno rastojanje od povrine terena do klizne ravni i

predstavlja relativni parametar koji zavisi od nagiba terena i klizne ravni. Dobije se
nakon jasno utvrene klizne plohe i izraava se u metrima.

Kota ela i kota noice klizita dobije se ucrtavanjem klizita na kartu

odgovarajue razmjere sa oitavanjem kota sa izohipsi terena ili instrumentalnim
odreivanjem u procesu instrumentalnog geodetskog kartiranja - snimanja klizne
mase. Kote ela klizita snimljeno GPS-om u takama (T0243, T0244, T0264,
T0263). Kote noice klizita snimljeno GPS-om u takama (T0255, T0254, T0256,
T0257)

Nagib klizita odreuje se raunski za cijelo klizite ako je priblino istog nagiba ili za
pojedine dijelove klizne mase ako je nagib promjenjljiv.

Pravac kretanja klizita predstavlja pravac kojim se vri premjetanje klizne mase.
Moe biti generalni pravac za cijelo klizite ili promjenjljiv. Oznaava i izraava se
prema geografskim stranama svijeta. Klizite se prua u smjeru sjeveroistokjugozapad.

3. ELEMENTI NASTANKA KLIZITA

-

Geoloka graa terena je takva, da povrinski sloj humusa koji je nastao u neogenu
lei diskordantno preko rastresitih Jurskih krenjaka koji predstavljaju izdanke
centralne ofilitske zone BiH. Debljina humusa je varira od 1 do 2 metra, komadi
jurskih krenjaka raznih prenika od 0,1m do 2m.

Hidrogeoloki uslovi su takvi da cijelom duinom klizita postoje naznaci toka

podzemnih voda, to zbog faune koja pogoduje vlanosti (vrba i movarna trava), to
zbog sitnih izdani i malog potoka koji se nalazi sa lijeve strane klizita.

Klimatski uslovi su takvi da podruije pripada umjereno kontinentalnoj klimi.

Generalne odlike klime odnose se na jasnu iz izraenost sva etiri godinja doba,
relativnu vlanost i oblanost, na maksimum padavina u toplijem dijelu godine, i
minimum krajem zime.

4
Nermin Taletovi dipl.in.geol. Rudarski institut d.d. Tuzla
Dean Osmanovi bsc.in.rud. Rudarski institut d.d. Tuzla
Jasmin Isabegovi dipl.in.geol Rudarski institut d.d Tuzla

N.Taletovi1
D.Osmanovi2
J.Isabegovi3

Morfoloki elementi padine utvruju se na osnovu optih morfolokih karakteristika

terena, nagiba i oblika reljefa. I morfologija je navedena dijelom u prethodno
obraenom dijelu rada. I naravno na slici 1 koja se nalazi ispod.

Antropogeni elementi predstavljaju sve mogue elemente antropogenih zahvata na

terenu bez obzira na namjenu, od sjee ume do izgradnje saobraajnica, od
seizmikog efekta vjetakih potresa izazvanih miniranjem do deformacija terena
izazvanih rudarskom aktivnosti u podzemlju ili na povrini. Sa donje i gornje strane
klizita se nalaze izgeraeni stambeni objekti, te cijelo klizite obavijeno je cestom,
slika ispod.

Slika iznad: 3D Model, Interpolacije izohipsi klizita, (GPS) software Surfer. Definisana
je kontura klizita na osnovu snimljenog traga (Trag0001)

5
Nermin Taletovi dipl.in.geol. Rudarski institut d.d. Tuzla
Dean Osmanovi bsc.in.rud. Rudarski institut d.d. Tuzla
Jasmin Isabegovi dipl.in.geol Rudarski institut d.d Tuzla

N.Taletovi1
D.Osmanovi2
J.Isabegovi3

Snimljeni trag.
Trag00
01

44.69
799
44.69
797
44.69
801
44.69
798
44.69
787
44.69
783
44.69
783
44.69
785
44.69
786
44.69
783
44.69
779
44.69
776
44.69
774
44.69
772
44.69
772
44.69
772
44.69
77
44.69
77

18.53
688
18.53
685
18.53
673
18.53
669
18.53
676
18.53
681
18.53
674
18.53
667
18.53
657
18.53
654
18.53
658
18.53
668
18.53
675
18.53
683
18.53
692
18.53
703
18.53
709
18.53
703

3. ELEMENTI RAZVOJA KLIZITA

480
485
479

Elementi razvoja klizita vezani su za

trenutak nastanka klizita, njegov razvoj, kretanje i
prirodnu stabilizaciju.

478
483
484
476
476
475
467

- Zona zaetka klizita vezana je za elo

klizita i pojavu prvih zateznih pukotina kao prvih
neposrednih indikatora poetka razvoja klizita. Ova
zona se dalje pretvara u zonu prihranjivanja jer
oborinske vode poniru u nastale tenzione pukotine i
prihranjuju
kliznu
masu
vodom.
Zona
prihranjivanja moe da postoji i bude identificirana
i prije zaetka klizita i pojave tenzionih pukotina u
elu klizita. Zona zaetka klizita prikazna je na
Slici 1 (Profil 2-2)

466
464
470
472
475

- Zona transporta klizne mase predstavlja

cjelokupnu kliznu masu po cijeloj duini klizita.
Zona transporta vezana je za premijetanje klizne
mase iz jednog poloaja u drugi. Zona transporta
klizne mase prikazana je na Slici 1
(Profil 33)

482
480
477
6

Nermin Taletovi dipl.in.geol. Rudarski institut d.d. Tuzla

Dean Osmanovi bsc.in.rud. Rudarski institut d.d. Tuzla
Jasmin Isabegovi dipl.in.geol Rudarski institut d.d Tuzla

N.Taletovi1
D.Osmanovi2
J.Isabegovi3

- Zona akumulacije klizne mase nalazi se u noinom dijelu klizita gdje dolazi do
akumulacije klizne mase. Klizite u svom toku moe da ima i vie zona akumulacije. Zona
akumulacije klizne mase prikazana je na Slici 1 (Profil 1-1)
Elementi razvoja klizita prikazani na slici ispod, sa dva uzduna i jednim poprenim
profilom.

Elementi klizita dobijeni interpolacijom nakon snimanja GPS-om u software-u (Surfer)

7
Nermin Taletovi dipl.in.geol. Rudarski institut d.d. Tuzla
Dean Osmanovi bsc.in.rud. Rudarski institut d.d. Tuzla
Jasmin Isabegovi dipl.in.geol Rudarski institut d.d Tuzla

N.Taletovi1
D.Osmanovi2
J.Isabegovi3

4.Genetski elementi klizita "Junuzovii"

8
Nermin Taletovi dipl.in.geol. Rudarski institut d.d. Tuzla
Dean Osmanovi bsc.in.rud. Rudarski institut d.d. Tuzla
Jasmin Isabegovi dipl.in.geol Rudarski institut d.d Tuzla

N.Taletovi1
D.Osmanovi2
J.Isabegovi3

elo klizita predstavlja gornji dio ili vrh klizita. Predstavljen je eonim oiljkom visine
2m, (dva metra) koji se pravcem sjeverno iri i do 3m, (tri metra) ime je definisan skok
ili denivelacija terena. elo klizita Njivice se protee luno od vrha ka dnu, sa
sucksesivnim klizanjem.Pravac i smjer pruanja ela klizita Junuzovii u trenutku
terenskog ispitivanja.
Noica klizita predstavlja hipsometrijski najniu taku klizita. Klizite je napredovalo
progresivno, sve do zaustavljanja noice klizita.U donjoj desnoj strani klizita, tj u
samoj noici nalazi se manja izdan podzemnih voda koje izlaze na povrinu. U noici se
nalazi se specifino barsko rastinje, a neto nie ispod klizita nalaze se vrbe koje su
karakteristine za vlana mjesta i podzemne tokove vode.
Na slici ispod se vidi specifino talasanje terena, nagomilavanje mase koje ini noicu
klizita Njivice.

Cijelom duinom noice, izraene su radijalne pukotine koje otkrivaju sastav terena i
mogue uzroke nastanka ovog klizita.
Klizna ravan je diskontinuitet koji razdvaja pokrenuti dio klizne mase u odnosu na
stabilnu podlogu. U ovom sluaju, pod pretpostavkom nakon terenskih obzervacija, klizna
ravan je predstavljena mjeovito glinenim naslagama, preko kojih lei rastresiti krenjak
pomijean sa humusom.
U ovom sluaju klizna ravan je nevidiljiva dok se ne izvri plitko istrano buenje.
Bona krila klizita predstavljaju bone ravni smicanja klizita koje jasno odvajaju
pokrenutu kliznu masu od stabilnog terena. Bona krila klizita se definiu kao lijevo i
9
Nermin Taletovi dipl.in.geol. Rudarski institut d.d. Tuzla
Dean Osmanovi bsc.in.rud. Rudarski institut d.d. Tuzla
Jasmin Isabegovi dipl.in.geol Rudarski institut d.d Tuzla

N.Taletovi1
D.Osmanovi2
J.Isabegovi3

desno, posmatrajui niz kliznu masu u pravcu klizanja.Desno krilo je duzine 15 metara,
izraeno je nagomilavanjem mase preko stabilnog terena. Lijevo je izraeno bonom
tangencijalnom pukotinom duine 10 metara.
Tijelo i trbuh klizita predstavljaju pokrenuti materijal koji je ogranien elom klizita,
bonim granicama, noicom i kliznom ravni.
Tijelo klizita je ispunjeno paralelnim radijalnim pukotinama koje se prostiru cijelom
irinom klizita, u jednom dijelu se vidi blokovsko razdvajanje.
Na slici ispod je prikazano tijelo klizita sa izraenim trbuhom, vidi se i uticaj kretanja
mase na floru koja se nalazi u samom klizitu.

Visina (debljina) trbuha ide i do 4-5 metara po pretpostavci, dok visina i debljina tijela
varira.
Pukotine na klizitu u ovom sluaju moemo podijeliti na:
-

tangencijalne pukotine, koje se nalaze u bokovima klizita i odvajaju pokrenutu masu

od stabilnog terena. Paralene su pravcu kretanja klizne mase.

radijalne pukotine, pojavljuju se iznad noinog dijela klizne mase i ire se lepezasto u
kliznoj masi.

pukotine isuivanja, nastale skupljanjem klizne mase u procesu gubljenja

vlage u periodima isparavanja (ljetni periodi).
10

Nermin Taletovi dipl.in.geol. Rudarski institut d.d. Tuzla

Dean Osmanovi bsc.in.rud. Rudarski institut d.d. Tuzla
Jasmin Isabegovi dipl.in.geol Rudarski institut d.d Tuzla

N.Taletovi1
D.Osmanovi2
J.Isabegovi3

Lokacije pukotina su navedene u opisu prethodnih elemenata klizita.

5. KLASIFIKACIJA KLIZITA
- Elementi za klasifikaciju klizita Junizovii po obliku klizne ravni:

kruno cilindrino rotaciono

Elementi kinematike klizanja:

translacijsko

Tip pokreta materijala:

klizanje

Trenutni stadijum klizanja terena:

stadijum smirivanja

Razvoj klizita u odnosu na padinu:

progresivno, klizna masa napreduje u zoni jezika klizita

11
Nermin Taletovi dipl.in.geol. Rudarski institut d.d. Tuzla
Dean Osmanovi bsc.in.rud. Rudarski institut d.d. Tuzla
Jasmin Isabegovi dipl.in.geol Rudarski institut d.d Tuzla

N.Taletovi1
D.Osmanovi2
J.Isabegovi3

6. Inenjersko-geoloka karta mikrolokacije klizita

8. Zakljuak
Koritenje GPS-GNSS sistema i ureaja u mnogome olakava rad na terenu, terenskim
inenjerima, podaci se lako uvaju i uvijek se mogu pohraniti u bazu podataka u sluaju
potrebe u budunosti, kroz GIS sisteme. Kao to smo vidjeli u naunom radu, gotovo svaki
obraeni element klizita, napravljen je na osnovu baze detaljnog snimanja terena i kartiranja,
interpolisana je karta mikrolokacije terena, izraena je inenjersko-geoloka karta terena.
Definisani su najbitniji parametri i informacije o klizitu za njegovu evidenciju u katastar
klizita. GPS-GNSS sistemi se mogu u mnogome koristiti u inenjerstvu naravno uz uslov da
se radi o otvorenim terenima, GPS ureaji su postali potreba u dananjim modernim
poslovima jednog inenjera. Preporuuje se edukacija koritenja istih uz simbiozu sa
dravnim kordinatnim sistemom. Poenta ovoga rada je da se pokae primjena GPS-GNSS
sistema i ureaja "insitu" na terenu, te u mnogome olakavajui rad, kada ne postoje detaljna
geodetska snimanja na terenu.

12
Nermin Taletovi dipl.in.geol. Rudarski institut d.d. Tuzla
Dean Osmanovi bsc.in.rud. Rudarski institut d.d. Tuzla
Jasmin Isabegovi dipl.in.geol Rudarski institut d.d Tuzla

N.Taletovi1
D.Osmanovi2
J.Isabegovi3

Literatura
1. elikovi R. - Rudarska mjerenja, RGGF Tuzla 2006. god.
2. Golden Software, Inc., 2002., Surfer-Users Guide, 809 14th Street, Golden, Colorado
80401-1866, U.S.A.

3. Engineering Geology Elsevier B.V May 2009 MSCT Philadelphia

4. Fizika geologija Ljubomir R. Sarajevo 2011. RGGF Tuzla i GF Sarajevo
5. Geoloko kartiranje Hazim H. Sarajevo 2009 godine. RGGF
6. www. rockware. com
7. www.goldensoftware.com
8. www. autodesk.com

13
Nermin Taletovi dipl.in.geol. Rudarski institut d.d. Tuzla
Dean Osmanovi bsc.in.rud. Rudarski institut d.d. Tuzla
Jasmin Isabegovi dipl.in.geol Rudarski institut d.d Tuzla