3.

Metode određivanja astronomskog azimuta, astronomske širine i astronomske dužine

Astrometrijski instrumenti

Instrumente kojima određujemo položaje (nebeske koordinate) nebeskih tijela, tačno vrijeme,
nepravilnost Zemljine rotacije, koordinate stajališta (astronomsku širinu i dužinu) kao i smjer
(azimut) prema nekoj tački na Zemlji nazivamo astrometrijskim instrumentima. U davno
doba astronomi su određivali (mjerili) položaje nebeskih tijela (visinu i međusobni uglovni
razmak), vrijeme i položaj na Zemlji (mjesni meridijan) jednostavnim i nepreciznim
instrumentima kao što su: gnomon, kvadrant, sunčani sat, sekstant, armilarna sfera i drugi.
Gnomon (sunčani sat) je astronomska naprava koja pokazuje položaj sunca na nebu. Dva su
glavna dijela sunčanog sata: ”brojčanik” na kojem se sati najčešće bilježe rimskim znakovima
i ”kazaljka”, odnosno štap koji baca sjenu, a nazivamo ga gnomonom. Sunčani sat nam
pokazuje pravo mjesno vrijeme ili pravo Sunčano vrijeme pomoću sjene. Kvadrant je drevni
instrument koji se sastoji od vertikalno postavljene plohe četvrtine kruga s podjelom i s dva
dioptra za viziranje. Pomoću kvadranta mjerene su visine nebeskih tijela i određivana
vremena prolaza nebeskih tijela kroz vertikal ili meridijan. Fundamentalni astrometrijski
instrumenti su najtačniji i trajno su postavljeni samo na nekoliko desetaka astronomskih
opservatorija za kontinuirana određivanja tačnoga vremena (nepravilnosti Zemljine rotacije)
i/ili praćenja promjene širine (npr. Greenwich, Pulkovo, Washington, Cape Town, Dresden i
dr.).Tokom stoljeća pojavljivalji su se novi instrumenti i tačnost astronomski mjerenja
postajala je sve veća . Astronomsko-geodetski instrumenti su manjih dimenzija, neznatno
slabije tačnosti, a većina ih je prenosiva. Zbog svoje visoke preciznosti i portabilnosti služe za
određivanja mjesnih ekvatorskih koordinata zvijezda (relativna određivanja), određivanja
tačnog vremena, određivanja geografskih koordinata stajališta, ali i u geodeziji za
triangulaciju I. reda. Tako naprimjer, univerzalni instrument može poslužiti kao pasažni
instrument, kao vertikalni krug, ili kao teodolit najviše tačnosti u najpreciznijim geodetskim
mjerenjima (mjerenjima horizontalnih i vertikalnih uglova, azimuta i zenitne daljine).

Prema klasičnim podjelama astrometrijske instrumente dijelimo u tri grupe:

– fundamentalne (meridijanski krug, veliki pasažni instrument, veliki vertikalni krug) i

ekvatorske (ekvatorijal i astrograf)

– astronomsko-geodetske (univerzalni instrument, zenit-teleskop, pasažni instrument,

astrolab) i

– pomorsko-zrakoplovne instrumente (pomorski i zrakoplovni sekstant)

Astrometrijska mjerenja se istovremeno obavljaju na vrlo udaljenim mjestima na Zemlji,

što im daje globalni karakter.
Astronomske metode određivanja azimuta ili smjernog ugla

Položaj neke tačke na fizičkoj zemljinoj površini, prikazane oznakom na geodetskoj

referentnoj plohi, kao aproksimaciji stvarne zemlje, jednoznačno je određen koordinatama:

– dužinom (longitudom)

– širinom (latitudom) i

–visinom iznad referentne plohe (geoida, elipsoida)

Geodetske referentne plohe koje koristimo su:

- sfera

- elipsoid

- ekvipotencijalna ploha zemljinog polja sile teže (geopotencijalna ploha-geoid)

Analogno tome i koordinate, koje se odnose na određenu geodetsku referentnu plohu,

nazivamo:

- sfernim

- elipsoidnim (geodetskim)

- astronomskim (geoidnim)

Izraz „geografske koordinate“ je općenit, a uključuje sva tri gore navedena tipa koordinata.

Zemljina fizička površina (nepravilna ploha) -> Mjerimo na zemljinoj fizičkoj površini

Ploha referentnog elipsoida (matematička ploha) -> Računamo na elipsoidu

Ploha geoida (fizikalna ploha – nivo ploha zemljinog polja sile teže) -> Mjerenja i računanja
trebaju se odnositi na geoid

Jedan od zadataka geodezije jest i određivanje geodetskih i astronomskih koordinata tačka na

zemljinoj površini. - Geodetske su koordinate tradicionalno određene mjerenjem dužina i/ili
mjerenjem smjera (triangulacija, trilateracija, presjeci), zatim niveliranjem i gravimetrijskim
mjerenjima, - Astronomske su koordinate određene iz smjera i/ili vremena opažanja
nebeskih tijela (zvijezda, sunca).

Prema plohi na kojoj je definiran razlikujemo:

- azimut na sferi (sferni)

- azimut na elipsoidu (elipsoidni ili geodetski)

- azimut na geoidu (geoidni ili astronomski)

Sferni azimut je ugao između ravnine stajališnog meridijana (P) i normalne ravnine provučene
kroz opažani objekt (Q)

Geodetski (elipsoidni) azimut na elipsoidu je ugao između geodetskog meridijana stajališta

(Q) i tangente na geodetsku liniju između stajališta (Q) i opažane tačke (P)

Astronomski (geoidni) azimut na geoidu je ugao između ravnina stajališnog meridijana (P)
stajališnog vertikala povučenog preko opažane tačke (Q)

Metode određivanja astronomskog azimuta

Metode određivanja astronomskog azimuta su direktne i indirektne.

Direktni (neposredni) postupak: opažamo nebesko tijelo u vertikalu zemaljskog objekta

odnosno njegovoj blizini a mali ugao između vertikala instrumenta i opažanog objekta
mjerimo okularnim mikrometrom.

a. iz prolaza dviju zvijezda u vertikalu zemaljskog objekta, uz poznato vrijeme t, odnosno

astronomske duljine stajališta ,

b. iz prolaza dviju zvijezda u vertikalu zemaljskog objekta, uz poznatu astronomsku širinu

stajališta .

Indirektni (posredni) postupak: određujemo satni ugao nebeskog tijela iz vremena opažanja
ili zenitnu daljinu iz vertikalnog ugla te mjerimo horizontalni ugao između zemaljskog
objekta i nebeskog tijela (sunca, zvijezda, …)

a. iz poznatog satnog ugla nebeskog tijela t, deklinacije  i astronomske širine stajališta  -

metoda satnog ugla,

b. iz poznate zenitne daljine nebeskog tijela z, deklinacije  i astronomske širine stajališta  -

metoda zenitnih daljina

(detaljno o obje?????)
Veza astronomskih i geodetskih koordinata

Geodetske koordinate ,  i elipsoidna visina h (mjerena po geodetskoj normali), odnose se

na plohu referentnog elipsoida.
Astronomske koordinate ,  i ortometrijska visina H (mjerena po težišnici) odnose se na
geoid. Geodetske su koordinate određene iz mjerenja na zemljinoj površini, reducirane na
elipsoid, u skladu s lapalceovim uvijetom.

5. i 6. Državni premjer iz XIX i XX vijeka na Zapadnom Balkanu - pregled: referentne

mreže, realizacija datuma, instrumenti i metode kartografiskog predstavljanja,
katastarski premjer i određivanje geoida.

Određivanje geoida

• Određivanje plohe geoida je kompleksan zadatak.

• U geodeziji susrećemo se sa više različitih referentnih ploha, među kojima su najznačajnije:

Zemljina fizička površina, geoid, rotacijski elipsoid te kugla

. • Geoid je referentna nivo ploha potencijala ubrzanja sile teže koja opisuje oblik Zemlje.

• Ploha geoida se u prvom približenju poistovjećuje s srednjom razinom mora bilo lokalno ili
globalno, a služi kao referentna ploha za ortometrijske visne, geopotencijalne kote i
dinamičke visine.

Metode dređivanja geoida

• Metode računanja geoida se mogu razvrstati u više grupa, s obzirom na to, koje podatke
upotrebljavamo za računanje plohe geoida:

1) U prvu grupu metoda spadaju one, koje upotrebljavaju samo terestričke podatke:

a) gravimetrijska metoda, b) astrogeodetska metoda,

2) U drugu grupu spadaju satelitske metode određivanja geoida.

3) Treću grupu metoda predstavljaju integrirani pristupi određivanja geoida, gdje upotrebljavamo sve
podatke koji nam stoje na raspolaganju.

• Slaba strana svih klasičnih metoda određivanja geoida je nepotpun i nehomogen raspored
podataka na Zemlji.
Od vrste upotrebljenih podataka zavisi i rješenje:

– Gravimetrijsko rješenje daje veoma dobru lokalnu rezoluciju, ali dugovalna komponenta polja sadrži
sistematsku pogrešku zbog nejednakog rasporeda mjerenih vrijednosti anomalija.

– Slabost astrogeodetskog riješenje je malobrojnost podataka, jer su tačke sa mjerenim otklonima

vertikale na relativno velikim udaljenostima.

– Samo satelitsko rješenje ima dugovalnu komponentu polja homogenu i bez sistematskih
pogrešaka, ali je lokalna rezolucija slabija.

• Iz praktičnih i teoretskih razloga sve savremene metode uzimaju u obzir barem tri vrste podataka:

– globalni geopotencijalni model,

– terestrička mjerenja (neposredno mjerene anomalije sile teže, odnosno poremećajne anomalije sile
teže, ili otklone vertikale i geoidne visine) i

– podatke o topografiji (DEM).

• Podaci podijeljeni prema tome, kakav utjecaj imaju na ukupnu geoidnu visinu.

• Dugovalni uticaj imaju podaci globalnog geopotencijalnog modela (NGM, valne dužine oko 100 km.
• Srednjevalni uticaj (dužine 2–10 km) imaju Terestrički podaci (anomalije sile teže, otkloni i mjerene
geoidne visine → Ng).

• Kratkovalni uticaj imaju podaci o topografiji koji su dobiveni na osnovu digitalnog modela reljefa
(NH), gdje valna dužina zavisi od rezolucije DMR-a.

• Ako želimo odrediti geoid koji pokriva i morska područja, moramo uzeti u obzir i altimetrijska
mjerenja.

5. i 6. Državni premjer iz XIX i XX vijeka na Zapadnom Balkanu - pregled: referentne

mreže, realizacija datuma, instrumenti i metode kartografiskog predstavljanja,
katastarski premjer i određivanje geoida

Gravimetrijske metode

• Teža g izmjerena na fizičkoj površini zemlje ne može se direktno upoređivati sa normalnom

teže  koja se odnosi na površ elipsoida. • Neophodna je redukcija teže g na nivo mora. •
Pošto iznad nivoa mora postoje mase, redukcioni metodi se razlikuju prema načinu na koji se
topografske mase tretiraju. • Redukcija teže služi za:
– Određivanje geoida (geodeti)
– Interpolaciju i ekstrapolaciju teže (geodeti)
– Istraživanje zemljine kore (geofizičari i geolozi)
• Redukcije teže:
– Bugeova redukcija teže (uklanja potpuno uklanja topografske mase izvan geoida),
– Izostazija (Prat-hajfordov si., Ejri-Hajskanenov si., Vejning Majnesov regionalni sistem),
– Izostatička redukcija, – Indirektni efekat,
– i druge redukcije (npr. inverzna redukcija Ruckog, kondenzaciona redukcija Helmerta).

• Sve redukcije teže su ekvivalentne i moraju voditi istom geoidu ako se strogo primijene i
obračuna indirektni efekat.

Poligonometrija

• Poligonometrija je način razvijanja matematičke osnove u kojem se koordiante tačaka te

osnove računaju pomoću dužina strana između njih i uglova koje zaklapaju strane na svakoj
od tih tačaka.

• Tačke su poredane u lance (niz) odgovarajućeg oblika koji se zove vlak.

• Sistem vlakova i poligona razvijenih po teritoriji zove se poligonometrijska mreža.
• Razvijanjem osnove sa gušćim tačkama radi približenja detalju zove se poligonska mreža.
• Razvojem i primjenom elektromagnetskih daljinomjera poligonometrija se dosta
upotrebljavala u geodeziji kao matematička osnova premjera.

Klasifikacija poligonometrije prema dužini poligonometrijskog vlaka i dužini strana:

• Poligonometrija 3. reda – osnovna – dužine vlakova do 18 km i dužinom glavnih str 5-8 km,
• Poligonometrija 3. reda – popunjavajuća – dužine vlakava do 13 km i dužinom glavnih
strana 1-5 km,
• Poligonometrija 4. reda dužine vlakova do 5 km i dužinom strana 0,5-1,5 km

• U suštini se zadržavao princip ekvivalentnosti sa triangulacijom samo su strane kraće.

• Poligonometrijska mreža se kod nas razvija po metodi pojedinih vlakova, pojedinih čvornih
tačaka i grupa čvornih tačaka (gradovi, šumska područja, ravnicama

• Vlakovi se razvijaju između tačaka triangulacije ili poligonometrijskih tačaka višeg reda.
• Prednost poligonometrije je što se može prilagoditi svakom terenu pa je brža i ekonomičnija
od triangulacije i trilateracije.
• Projektovanje, rekognosciranje, stabilizacija, signalisanje i mjerenje u poligonometriji slično
kao u triangulacij i trilateraciji (istih redova).

Metode mjerenja horizontalnih uglova

• U zavisosti od potrebne tačnosti opštih uslova i raspoloživog instrumentarija u geodeziji se

koristilo i koriste metode za mjerenje horizontalnih uglova visoke tačnosti:
– Repeticiona (danas se ne koristi)
– Girusna (triangulacija i poligonometrija) (obrađena u geodeziji)
– Šrajberova (triang. mreža I reda)
– Sektorska
– Pomoću zasebne marke (francuska)
– Zatvaranje horizonta
Šrajberova metoda

• Girusna metoda se rijetko koristila u triangulaciji I reda zbog otežanog dogledanja

(gubljenja) signala u toku mjerenja.
• Šrajberova metoda sastoji se u sljedećem:
• Sa stanice T poažamo pravce na 1, 2, 3, ..., k.
• Mjere se pojedinačni uglovi u svim kombinacijama pravaca. Nezavisnih mjerenja ima
k=k(k-1)/2.
• Postupak na terenu: izabere se tačka čiji se signal najbolje vidi u toku cijelog opažanja. U
odnosu na njega orjentiše se limb kao u girusnoj metodi. Samo opažanje uglova vrši se po
girusnoj metodi i upišu u trig. obrazac br. 1

Prednosti šrajberove metode:

- Uglovi se mogu opažati u proizvoljnom redoslijedu, što omogućava izbor najpovoljnijih

uslova opažanja; time se obezbjeđuje visoka tačnost i homogenost mjerenja;
- Svaki ugao se izmjeri za kratko vrijeme (2-3 min), pa je sasvim vjerovatno da su za tako
kratko vrijeme uslovi mjerenja ostali praktično stabilni;
- Mjerenja se izvode na velikom broju mjesta limba, pa se jako oslabljuje uticaj sistematskih
grešaka i njegove podjele;
- Kad se izvedu konačne-izvedene vrijednosti uglova, rezultati se dobiju u vidu niza pravaca,
kao i kod girusne metode.

• Da bi dobili rezultate visoke tačnosti (generalno)neophodno je:

- Izabrati odgovarajuće instrumente i način signalisanja

- Ispitati instrumente i pribore
- Pažljivo centrisatiinstrumente i signale
- Metodom rada eliminisati ili kompezirati što veći broj grešaka
- U toku rada održati potpunu jednoobraznost postupka

Trilateracija

• Mreža trouglova sa izmjerenim stranama, čijom se obradom i izravnanjem obezbjeđuje polje

tačaka sa poznatim koordinatama, koje služe kao matematička osnova premjera.
• Kao i triangulacija i trilateracija služi i za određivanje geometrijskih i fizičkih parametara
Zemlje.
• Trilateracija kao metoda se razvila uporedo sa razvojem elektromagnetnih daljinomjera i
radijskih sistema.
• Tačke trilateracije se dijele i obilježavaju isto kao i tačke triangulacije odgovarajućeg reda.
• Smatra se da je trilateracija ekonomičnija do 20% od triangulacije.
Geodetske mreže – matematička osnova premjera

• Triangulacija kao metoda je služila za određivanje dužina u gradusnim mjerenjim a tačke

triangulacije služe kao matematička osnova premjera.
• Triangulacija obuhvata teoriju, instrumente, metode mjerenja i obrade rezultata mjerenja
radi dobijanja koordinata tačaka u prostoru.
• U procesu njezine obrade definiše se koordinatni sistem u kojem će se premjer predstaviti na
planovima i kartama.
• Pomoću podataka koje daje triangulacija vršila se orijentacija mreže, odnosno referenc-
elipsoida za koji je vezan koordinatni sistem.
• Na osnovu toga utvrđujemo mrežu meridijana, paralela i koordinatnih osa.
• Sve to zajedno predstavlja matematički okvir premjera
• Triangulacija je omogućavala optimalnu organizaciju premjeravanja državne teritorije.

Signalizacija trigonomertijskih tačaka

• U ovisnosti od tipa triangulacije, primijenjene tehnologije i vrste materijala, te raspoloživih

srestava signali su mogli biti:

– Jednostavni – greda 10x10x400 cm sa krilima

– Isti signal pričvršćen na vrh stabla
– Jednostavna piramida od drveta ili metala
– Složena visoka piramida od drveta ili metala
– Zidani ili betonski stub
– Vještački lil adaptirani objekat
– Svjetlosni signal
– Vertikalni laserski zrak i dr.

2. Historija državnog i katastarskog premjera. Svrha i značaj starih metoda mjerenja:

trangulacije, trilateracije, geodetske astronomije, nivelmana, gravimetrije i
geomagnetizma

Stanje katastra u Bosni i Hercegovini u osmanskom periodu

•Evidencija nekretnina u osmanskom periodu u BiH zasnivala se na tzv. opisnom

katastru(registracija vlasništva). Sadržavao je atribute: ime vlasnika, postojeće građevine i
infrastrukturu, podatke o veličini posjeda: površina, dimenzije, vrijednosti nekretnine
•Opisni katastar je ustanovljen u cilju definiranja oporezivanja(1/10)i planiranje porasta
prihoda
•U Deftere su se pohranjivale informacije kao: imena sela i posjeda, imena zemljoposjednika,
godišnji prihod sa zemlje, klasifikacija zemljišta, veličina posjeda, prirodni resursi na zemlji,
populacija i plaćeni porezi, granice javnog zemljišta, i dr.
•Vlasništvo nad nekretninama dokazivalo se dokumentom zvanim tapija.Tapija je osim
podataka o vlasniku sadržavala opis parcela,površinu i detaljan opis granica,tj .susjednih
parcela.
Pregled geodetskih radova i stanja katastra u austro-ugarskom periodu

•Prve geodetske mreže u BiH, koje se zasnivaju na matematičkom premjeru napravili su

vojnici Austro-ugarske monarhije
•U Bosni su se radila gradusna mjerenja ( trigonometrijska mreža u obliku lanaca)
•Rađena su astronomska i geodetska mjerenja
•1880. godine počeo je katastarski premjer a završen 1884. godine.
•Za cijelo područje Bosne i Hercegovine izrađeni su planovi na bazi grafičke triangulacije.
•Austro-ugarska monarhija stabilizirala je i izmjerila mrežu preciznog nivelmana.

Pregled geodetskih radova u BiH poslije 1995. godine

• Permanentna mreža Bosne i Hercegovine, nazvana BIHPOS (BiH Positioning Servis)

realizirana je 2011. godine
• Organizirana u dvije mreže: FBIHPOS u Federaciji BiH i SRPOS u Entitetu RS.
• Koordinate BIHPOS mreže određene su u ETRF2000 referentnom okviru.
• Geodetske uprave deklariraju tačnost položaja stanica u realnom vremenu 1-2 cm

FBiHPOS je pozicioni sistem Federacije Bosne i Hercegovine.

• Sastoji se od mreže referentnih GNSS stanica
• Svrha mu je da omogući pozicioniranje u realnom vremenu s tačnošću od 1 do 2 cm.
• Autorizirani korisnici imaju neprekidan pristup BiHPOS mreži.

Raspored FBiHPOS stanica

• Na teritoriji FBiH ukupno je 19 permanentnih GNSS stanica.
• Permanentne GNSS stanice locirane su u urbanom okruženju kako bi se olakšao pristup,
operiranje, upravljanje i sigurnost.
• Da bi mreža postigla nivo autonomnog funkcionisanja, stanice su locirane u blizini državne
granice, pod pretpostavkom da će potpuna operativnost mreže omogućiti funkcionisanje i do
20 km izvan mrežnog poligona.
• Da bi geometrijski oblik bio optimiziran, permanentna mreža je u svoj sastav uključila i 12
stanica iz Republike Srpske i 3 iz susjedne Republike Hrvatske.
• Mrežni kontrolni centar smješten je u Sarajevu.

Korisnički servisi za pozicioniranje:

-DSP(DGNSS)-diferencijalni servis za pozicioniranje u realnom vremenu (tačnost 1-3 m)
-VPSP(PDGNSS)-visoko precizni servis za pozicioniranje u realnom vremenu(tačnost 1-2cm)
-GPSP-geodetski precizni servis pozicioniranja u bliskom realnom vremenu i postprocesingu
( tačnost 1cm)
 1. Uvod. Razvoj geodezije kroz historiju i razvoj definicije geodezije.

Razvoj geodezije kroz historiju

•Početak geodetske djelatnosti teško je vremenski ustanoviti. Vežemo ga za rani stadij razvoja
čovjeka kada je počeo da se kreće izvan svoje nastambe
•Mjerenja su nastala kasnije razvojem tehnologije
•Najstarije karte napravljene su na glinenim pločama, kao što svjedoče arheološki artifakti,
koji datiraju još iz stare Mesopotamije.
•Pitanja oblika i dimenzija Zemljebila su aktuelna kodstarihcivilizacija, koje su se razvile na
teritorijama današnje Kine, Mesopotamije, starog Egipta, antičke Grčke, starog Rima, itd.
•Kartografija, kao grana geodezije, uglavnom se razvila radi osvajačkih i vojnih ciljeva. Prve
karte crtane su rukom, bez preciznih mjerenja.

Geodezija u Starom Egiptu :

–mjerenje zemljišta i računanje površina –obnavljanje i kontrolagranica parcela

–računanje poreza –kontrole mjerenje pri gradnji piramida

–Planiranja –iskolčavanju i gradnji gradova i sela.

Geodezija u Evropi:

•Razvijene evropske države su već krajem XVIII i početkom XIX stoljeća ustanovile svoje
vojno-geografske institute, koji su preuzeli vođstvo u razvijanju osnovnih triangulacijskih
mreža i topografiji.

•Određuju se koordinate trigonometrijskih tačaka.

•Gauss unapređuje i izvodi opće formule za konformno preslikavanje. Formule je početkom

dvadesetog stoljeća preradio Krüger. Poznatu Gauss-Krügerovu projekciju usvojila je većina
evropskih zemalja kao i Bosna i Hercegovina

•Uspostavljen je katastar zemljišta, na kome se temeljio registar vlasništva, i sve evropske

države s različitim kvalitetom su i napravile.

Razvoj definicije geodezije

1878 Bruns: Zadatak geodezije je da odredi potencijalnu funkciju W(x,y,z)

•1880 Helmert: Geodezija je znanost mjerenja i kartografisanja Zemljine površine

•2001 Torge: Geodezija je znanost koja se bavi određivanjem oblika i vanjskog polja ubrzanja
sile teže Zemlje i drugih nebeskih tijela kao vremenski promjenljivih veličina, kao i
određivanjem srednjeg Zemljinog elipsoida na temelju parametara opažanih na i iznad fizičke
površine Zemlje, određivanje oblika i površine morskog dna

• 2010 Nacionalna akademija SAD: Geodezija je znanost koja se bavi tačnim mjerenjima u
cilju razumijevanja tri fudamentalne osobine zemlje:
1. njen geometrijski oblik,

2. njenu orijentaciju u prostor i

3. njeno gravitaciono polje,

kao i promjene ovih osobina kroz vrijeme.

U definisaju geodezije učestvovali su: Galileo, Descartes, Kepler, Newton, Euler, Kant,
Laplace, Cassini, i dr.

•Cilj savremene geodezije je i praćenje klimatskih promjena kao i okolnog svemira

•Uspostava inercijskog koordinatnog sistema (CRS)

•Uspostava terestričkog koordinatnog sistama(ITRS, WGS84, ETRS89)

•Uspostava relacija između ova dva koordinatna sistema (transformacije)

Geodeti danas rješavaju različite zadatke: •Pozicioniranje

•Realizacija referentnih okvira •Mjerenje i distribucija vremena

•Određivanje polja Zemljine teže •Monitoring i modeliranje plivnih valova

•Snimanje topografije •Batimetrije •Monitoring okeanskih vjetrova

Geodeti danas prate i promjene: •Promjene u nivou

•Promjene na ledenom i sniježnom pokrivaču •Glečerima

•Kopnenom pokrivaču (biljnom) •Deformaciju čvrste Zemlje

•Geomagnetizam •Meteorologiji

•Atmosferi •Hidrološkim procesima

4. Elipsoidna geodezija. Osnovne površine i linije na elipsoidu: meridijan, vertical, paralela.

Normalni presjek i dvojnost normalnog presjeka. Geodetska linija i njena relacija s normalnim
presjekom.

Osnovne površine i linije na elipsoidu: meridijan, vertikala, paralela:

Pravilna matematička ploha najbliža plohi geoida je rotacijski elipsoid

• Referentni elipsoid nazivamo elipsoid na koji se svode geodetska mjerenja i na kojem se ona
obrađuju
• Jednačina elipsoida u pravougaonim koordinatama
Poluelipse na elipsoidu koje spajaju polove nazivaju se meridijani.
• Meridijani na elipsoidu predstavljaju linije koje spajaju sjeverni i južni pol te su okomiti na
paralele.
Grinički meridijan je nulti meridijan koji prolazi kroz Greenwich kod Londona u Engleskoj,
po kojem je i dobio naziv.

Normalni presjek i dvojnost normalnog presjeka

• Normalom na elipsoid u datoj tački zove se upravna na površinu elipsoida u toj tački. Svaka
tačka na elipsoidu ima svoju normalu. Sve normale sijeku malu osu elipsoida.
• Pravac djelovanja sile zemljine teže zove se vertikala. Vertikala je upravna na nivosku
površinu Zemlje.
• Vertikala i normala se ne podudaraju. Ugao između njih zove se odstupanje vertikale.
• Kroz normalu svake tačke može se provesti bezbroj ravni. Svaka ravan koja sadrži normalu
zove se normalna ravan. Svaka normalna siječe površinu elipsoida po krivoj koja se zove
normalni presjek.
• Presjek meridijanske ravni sa površinom eipsoida zove se meridijanski normalni presjek
(M).
• Presjek sa površinom elipsoida normalne ravni upravne na meridijansku zove se normalni
presjek po prvom vertikalu ili prvi vertikal (N).
• Ovi presjeci na elipsoidu zaklapaju ugao od 90
Geodetska linija:

Geodetskom linijom se zove najkraće odstojanje ma na bilo kojoj površini

a) Mala rastojanja obuhvataju

dužine najviše do 200 km.
Ova rešenja se javljaju
uglavnom u klasičnoj triangulaciji.. Za mala rastojanja najčešće se primenjuju:
–Ležandrova metoda razvijanja u red,
–Šrajberova metoda pomoćne tačke i
–Gausova metoda srednjega argumenta. • Osim ovih metoda, postoje i drugi postupci i
metode. Jedna od njih je Klarkova metoda.

b) Srednja rastojanja obuhvataju dužine do 1.000 km. Ova se rešenja javljaju uglavnom kod
trilateracije. Za rešenje zadataka u ovom području postoji više tačnih i približnih metoda
c) Velika rastojanja se odnose na dužine od 1.000 km do 20.000 km. Za ova rastojanja postoje
posebna rešenja za oba geodetska glavna zadatka, i to kako za visoku tako i za približnu
tačnost. Rješenja za velika rastojanja baziraju uglavnom na Beselovom principu.

Za rješavanje prvog ili pravog geodetskog zadatka mogu se koristiti: Gaussove,

Klarkove, Bowringove i Puissantove formule.