Professional Documents
Culture Documents
Modyulsafilipino 130808213637 Phpapp01
Modyulsafilipino 130808213637 Phpapp01
upang makaagapay sa
PASASALAMAT
Taos-pusong nagpapasalamat ang mga may-akda sa mga
manunulat ng mga akdang ginamit sa modyul na ito. Hindi
matatawaran ang naging ambag ng kanilang mga akdang
pampanitikan upang linangin ang pagpapahalaga sa kulturang
Pilipino.Hindi rin mapasusubalian ang kabisaan na maidudulot ng
mga akda upang higit na mapagtibay ang pagkakailalan ng magaaral sa kaniyang identidad bilang mamamayang Pilipino. Nais
naming magpasalamat sa sumusunod na manunulat.
Abdon M. Balde Jr.
Hahamakin ang Lahat
Andres Bonifacio
Pag-ibig sa Tinubuang Lupa
Brillantes Mendoza
Manoro ( Ang Guro )
Carlo J. Caparas
Mga Klase ng Komiks
Dionisio Salazar
Sinag sa Karimlan
Eros Atalia
Skyfakes
Genoveva Edroza Matute
Ang Paglalayag sa Puso ng Isang
Bata
Gregorio G. Cruz
Mga Ginto sa Putikan
Jess Torres
Positibong Kasabihan
Jose Corazon De Jesus
Bulaklak ng Lahing Kalinislinisan
Jose Rizal
Ang Katamaran ng mga Pilipino
Liwayway Arceo
Uhaw ang Tigang na Lupa
Manuel L. Quezon
Wikang Pambansa
Mil Adonis
Sa Gitna ng Dilim
Narciso G. Reyes
Lupang Tinubuan
Severino Reyes
Walang Sugat
mga may-akda
ii
TALAAN NG NILALAMAN
Modyul 1: Salamin ng KahaponBakasin Natin
Ngayon
Aralin 1.1 Ang Panitikan sa Panahon ng mga Katutubo
Aralin 1.1.1 : a. Panitikan:
b. Wika:
b. Wika:
Karunungang - bayan
(Salawikain, Sawikain at Kasabihan)
Alamat
Mina ng Ginto - Alamat ng Baguio
Pang-abay na Pamanahon at
Panlunan
Aralin 1.2.3:
Wika:
a. Panitikan: Sanaysay
Ang Katamaran ng mga Pilipino ni Dr. Jose P. Rizal
b.
Wika:
iii
Aralin 1.3.2 :
Wika:
a. Panitikan:
b. Wika:
Maikling Kuwento
Uhaw ang Tigang na Lupa
ni Liwayway Arceo
Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari
Opinyon o Katotohanan
Kaantasan ng Pang-uri
Kayarian ng Pang-uri
Aspekto ng Pandiwa
iv
Pagsang-ayon at Pagsalungat
Aralin 3.2:
Aralin 3.3:
Dokumentaryong Pampelikula:
Midyum sa Pagbabagong Panlipunan
a. Panitikan: Manoro (Ang Guro) sa Direksiyon ni
Brillante Mendoza
b. Wika:
Komunikatibong Gamit ng mga Pahayag
MODYUL
MODYUL 1 : SALAMIN NG KAHAPON
BAKASIN NATIN NGAYON
I. PANIMULA AT MGA POKUS NA TANONG
Binabati kita at nasa Baitang 8 ka na ng pag-aaral ng Filipino!
Tinitiyak ko na kawiwilihan mo ang nilalaman ng modyul na ito dahil
magbabalik-tanaw tayo sa ilang akdang pampanitikang Pilipino na
umusbong at lumaganap sa tatlong panahon ng kasaysayan ng ating
bansa - ang Panahon ng mga Katutubo, Panahon ng mga Espaol, at
Panahon ng mga Hapon. Magkasama nating tutuklasin kung ano ang
ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa tatlong panahon na
nabanggit. Tutuklasin natin kung masasalamin ba sa mga akdang
pampanitkan ang kultura ng mga Pilipino sa panahong naisulat ang
mga ito at kung bakit naiiba ang paksa ng mga akdang ito sa bawat
panahon.
b. Wika:
b. Wika:
Karunungang - bayan
(Salawikain, Sawikain at Kasabihan)
Alamat
Mina ng Ginto - Alamat ng Baguio
Pang-abay na Pamanahon at
Panlunan
Pang-abay na Pamaraan
Wika:
a. Panitikan: Sanaysay
Ang Katamaran ng mga Pilipino ni Dr. Jose P. Rizal
b.
Wika:
Aralin 1.3.2 :
Wika:
a. Panitikan:
Maikling Kuwento
Uhaw ang Tigang na Lupa ni Liwayway Arceo
b. Wika:
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian
nito:
karunungang-bayan
alamat
epiko
karagatan
duplo
tula
sanaysay
tula
maikling kuwento
Nakapagbibigay ng wastong hinuha sa paguugali/katangian ng mga tauhan sa akda
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa
sa pamamagitan ng:
pagkilala sa kahulugan ng mga salita
kasingkahulugan at kasalungat
na kahulugan
talinghaga
pantulong na kaisipan
tuwiran
di-tuwiran
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Alamin natin kung gaano na ang lawak ng iyong kaalaman sa
nilalaman ng modyul na ito. Sagutin mo ang lahat ng aytem. Piliin mo
ang letra ng tamang sagot at isulat ito sa patlang.
____1. Ang larawan ay halaw sa kuwentong nakapaloob sa isang epiko.
Ano ang epiko bilang akdang pampanitikan?
a. Tumatalakay sa realidad ng buhay upang maging
gabay ng tao sa araw- araw na pamumuhay
b. Kuwentong-bayan na maaaring kathang- isip na
pumapaksa kung paano malalampasan ang anumang
pakikipaglaban sa buhay
c. Itoy pasalindilang tradisyon tungkol sa pangyayaring
supernatural o kabayanihan ng isang nilalang.
d.
c. posibleng maganap
b. kapani-paniwala
d. hindi kapani-paniwala
Basahin ang teksto. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong bilang 3-7.
Huwag kang makialam, matandang hukluban! Bubunutin naming lahat ang
aming magustuhan upang mailipat sa aming tahanan. Sabay-sabay na nagtawanan
ang mga kabataan. Huwag kang makialam, matandang hukluban! Bubunutin
naming lahat ang aming magustuhan upang mailipat sa aming tahanan. Sabaysabay na nagtawanan ang mga kabataan.
Mga lapastangan! Hindi na kayo nagpaalam ay sinira pa ninyo ang aking
halaman. . Mula ngayon kayo ay aking paparusahan. Hindi pinapansin ng mga
kabataan ang sinabi ng matanda, bagkus lalo pa silang nagbulungan at
naghagikgikan. Hindi nila namalayan na unti-unti na pala silang lumiliit at
tinutubuan ng pakpak. Sila ay naging ganap na bubuyog. Nagliparan sila sa paligid
ng mga bulaklak habang nagbubulungan. Bzzzzzzzz, Bzzzzzzz. Bzzzzzzzzzz.
Halaw sa Alamat ng Bubuyog
c. pagkakaisa
b. pagtitiis
d. pakikipagkapwa
____ 5. Usong- uso sa mga kabataan ang fliptop. Nais mong maging in
sa bagong henerasyon na iyong kinabibilangan ngunit gusto mong
maging makabuluhan ang nilalaman ng fliptop na iyong ibabahagi .
Ano ang dapat mong gawin?
a. Humalaw ng makabuluhang kaisipan mula sa mga
karunungang-bayan ng ating panitikan.
b. Gayahin ang estilo ng isang sikat na rapper .
c. Magpagawa ng fliptop sa mahusay bumuo nito .
d. Mangopya ng mga fliptop na napanood sa video .
_____6. Namatay siyang malayo sa bayang sinilangan dahil sa pag-asam
ng isang mas mabuting buhay para sa kaniyang mga minamahal.
Anong salita ang binibigyang turing ng mga salitang nakahilig sa
pangungusap?
a. siya
c. namatay
b. malayo
d. pag-asam
c. pawisan
b. nagsipagdalo
d. nag-umpisa
Basahin ang liham. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong blg. 8- 10.
1809 Herrera st. Poblacion
Lungsod ng Makati
Ika- 7 ng Disyembre, 2012
Mahal kong Kaibigan,
Magandang umaga sa iyo. Alam mo bang labis akong nalulungkot sapagkat
di- gaanong masaya ang pagdiriwang ng Pasko dito sa Middle East dahil kakaunti
lang kaming mga Pilipino sa kompanyang aking pinapasukan? Iniisip kong umuwi
tuwing Pasko. Ibang-iba talaga ang Pasko sa atin bukod sa mas mahaba ang
pagdiriwang, mayroon pang ibat ibang activities saan ka man pumunta. Ganoon
pa man, tulad mo, ipagdiriwang ko ang Pasko sa bahay at sisikapin kong tawagan
ang akong mga mahal sa buhay. Inaasahan ko na hihintayin mo ang tawag ko sa
araw na iyon.
Hanggang sa muli.
10
c. nagpapakita ng paghahambing
b. nagpapakita ng katuwiran
d. naglalahad ng di pagsang-ayon
c. paraan
b. panahon
d. pagsang-ayon
c. sa bahay
b. b. mahal sa buhay
d. tawagan
c. pamanhikan
b. karagatan
d. Huego de Prenda
c. karagatan
b. Batutian
d. duplo
11
c. dula
b. sanaysay
d. maikling kuwento
12
_____19. Ano ang magiging bunga kapag ang isang anak ay lumaki sa isang
huwarang pamilya?
a. may kapanagutan sa anumang gawain
b. magiging sikat na mamamayan.
c. hindi masasangkot sa anumang gulo sa pamayanan
d. magkakaroon ng disiplinang pansarili
_____20. Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan. Tila musmos
akong dumarama sa init ng kanyang dibdib at nakikinig sa pintig ng
kanyang puso. Ngunit, patuloy akong nagtataka sa malalim na
paghinga niya,sa kanyang malungkot na pagtitig sa lahat ng bagay,
paghikbi Ano ang nais ipahiwatig ng pahayag?
a. may problemang hinaharap ang kanyang kaibigan
b. isang sanggol sa piling ng isang ina
c. nararamdaman niya ang suliraning pampamilya
d. binabalikan ang mga pangyayari
Bigyan mo ng pansin ang kalakip na susi sa pagwawasto upang
iyong malaman kung alin sa mga aytem ang iyong nasagutan nang
wasto at mali. Huwag kang mabahala kung may mga naging sagot
kang mali sapagkat gagabayan ka ng modyul na ito upang maiwasto ang
mga ito.
paksa ng mga akdang ito sa bawat panahon. Bago natin talakayin ang
mga ito, alamin muna natin kung ano na ang alam mo sa nilalaman ng
modyul na ito. Simulan na natin.
Sagot:
I. Panahon ng mga Katutubo
_______________________________________________
_________________________________________________
II. Panahon ng mga Espaol
_______________________________________________
_______________________________________________
14
P
A
N
I
T
I
K
A
N
PAUNLARIN
Sa bahaging ito ay pauunlarin natin ang iyong kaalaman
tungkol sa ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa
tatlong panahon na binanggit ko na sa panimula pa lamang. Sa
pamamagitan ng mga gawain na nakahanay sa bawat aralin,
mauunawaan natin kung ano ang ilang akdang pampanitikan na
lumaganap sa tatlong panahon na nabanggit. Tutuklasin natin kung
masasalamin ba sa mga akdang pampanitkan ang kultura ng mga
Pilipino sa panahong naisulat ang mga ito at kung bakit naiiba ang
paksa ng mga akdang ito sa bawat panahon. Pag-aaralan din natin ang
ilang araling panggramatika tulad ng Mga Uri ng Paghahambing, Pang15
16
: Pang-abay na Pamaraan
pamanahon
panlunan
pamaraan
Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, katuwiran,
interpretasyon sa tulong ng mga diskursong:
nagpapaliwanag
nangangatuwiran
nagsasalaysay
naglalarawan
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang karunungang-bayan, alamat at epiko batay sa
mga katangian nito
Pagbibigay ng wastong hinuha sa pag-uugali/katangian mga
tauhan sa akda
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa
pamamagitan ng:
Karunungang -bayan
A. Panitikan
-Salawikain
-Sawikain
-Kasabihan
B. Wika
Dalawang Uri ng
Paghahambing
Alamat
Epiko
A. Panitikan
-Mina ng Ginto
Alamat ng Baguio
A. Panitikan
-Tuwaang
Epiko ng mga
Bagobo
B. Wika
-Pang-abay
( Pamanahon at
Panlunan )
B. Wika
-Pang-abay na
Pamaraan
Paghambing
20
V. Panimulang Pagtataya
A. Sumulat ng maikling talata tungkol sa paksang: Karunungang-bayan
Salamin ng Pagka-Pilipino. Bigyan mo ng pansin ang rubrik sa pagbuo
ng talata. Isulat sa sagutang-papel. (10 puntos)
RUBRIK
PAMANTAYAN
Mahusay (5)
Kainaman (3)
Mahina (1)
Kaisahan
Hindi
masyadong
tiyak ang pagtalakay sa
paksa
Hindi
natalakay
nang wasto
ang paksa
Kaugnayan
Walang paguugnay-ugnay
sa mga
pangungusap
Kalinawan
Hindi
masyadong
angkop ang
pag-uugnayugnay sa mga
pangungusap
Hindi
masyadong
nakapokus sa
ideyang nais
ipabatid
Walang
pokus/tuon sa
ideyang nais
ipabatid
Kalinawan
Mensahe
21
22
23
VI.Yugto ng Pagkatuto
Alamin
Handa ka na ba? Simulan nating pagyamanin ang
iyong kaalaman at kakayahan sa panitikan sa Panahon ng
Katutubo.
Batid ko na may ideya ka na sa araling ito. Subukin nating alamin kung
ang iyong mga ideya ay tumutugon sa mga konseptong saklaw ng aralin.
Simulan natin sa pamamagitan ng gawain na susukat sa lawak ng iyong
kaalaman.
GAWAIN 1.1.1.a : TUGON SA PAGKATUTO
Basahin ang mga pangungusap na nakasulat sa graphic organizer
pagkatapos sagutan ang hanay sa BAGO BUMASA. Lagyan ng tsek (/) ang
salita na tutugon sa iyong kasagutan. Ikaw ba ay sumasang-ayon o disumasang-ayon? Hintayin mo ang kasunod na panuto kung kailan mo
sasagutan ang HANAY NG PAGKATAPOS BUMASA.
ANTICIPATION-REACTION GUIDE
Bago Bumasa
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Mga Pangungusap
Ang damdamin, saloobin,
kaugalian o tradisyon ng lahi
kapag naisatitik ay tinatawag na
panitikan.
Pagkatapos Bumasa
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di -sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
24
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Negrito
Espa ol
Ma
Malay
Arabe
Amerikan
o
Indones
nobela
maikling
kuwento
Karagatan
alamat
Moro-moro
korido
tanaga
mito
epiko
dula
komiks
magasin
salawikain
dulang
panradyo
duplo
palaisipan
kasabihan
sawikain
tulang
dula
pelikula
dulang
pantelebisyon
Sarsuwela
awitingbayan
Pasyon
Haiku
Timpalak
Palanca
blog
Bugtong
26
Paunlarin
Sa bahaging ito ng aralin ay makikilala natin nang
ganap ang mga akdang pampanitikan na lumaganap sa
Panahon ng Katutubo tulad ng mga karunungang-bayan ( salawikain,
sawikain/kawikaan , at
kasabihan ), alamat at epiko. Nakikita at
nasasalamin sa panitikan ang kalinangan ng isang lahi. Nakikita sa mga
nakasulat maging sa pasalitang panitikan ang kultura, tradisyon, at mithiin ng
isang bansa.
Sa pamamagitan ng inilaang mga gawain sa bawat bahagi ay
masasagot mo kung bakit mahalagang unawain ang mga akdang
pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo. Mapauunlad mo rin
ang iyong mga kaalamang panggramatika. Mauunawaan mo kung bakit
mahalaga ang paggamit ng angkop na gramatika/retorika sa mga araling
pampanitikan. Simulan natin ang iyong pag-aaral sa bahaging ito. Una nating
tatalakayin ang tungkol sa mga karunungang-bayan tulad ng salawikain,
sawikain, at kasabihan gayundin, ang dalawang uri ng paghahambing.
Ang unang bahagi ng araling ito ay magbibigay-daan upang
maisabuhay muli ang mga karunungang-bayan na minana pa natin sa
matandang panitikan at mailapat sa sariling pang-araw-araw na pamumuhay.
Ang ating mga karunungang-bayan bagamat payak ay mabuting hanguan ng
mahahalagang impormasyon hinggil sa kaugalian, asal at gawi.
Samakatuwid, hindi natin dapat ipagwalang-bahala at ibaon sa limot ang mga
karunungang-bayan ng ating panitikan. Tuklasin natin kung bakit
mahalagang unawain ang mga karunungang- bayan tulad ng salawikain,
sawikain at kasabihan bilang akdang pampanitikan sa kasalukuyang
panahon. Subukin mo munang gawin ang gawain na nasa loob ng kahon sa
susunod na pahina sa pamamagitan ng pagdurugtong ng angkop na ideya sa
sumusunod na pahayag.
27
Kinuha sa
28
2.
kabagay
kahulugan: ____________
____________________
2.
naggawad
kahulugan:
_________
maalam
kahulugan:_______
__
4.
sigwa
kahulugan:_______
__
5.
lunday
kahulugan:_____________
__________________
KAISIPAN
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
29
3.
Kung si Jose Rizal ay gumamit ng karunungang- bayan sa kaniyang
tula ikaw bilang kabataan, paano mo magagamit ang mga karunungangbayan na minana pa natin sa ating mga ninuno?
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
30
Kasama sa gayak
Di kasama sa lakad.
Utos na sa pusa
Utos pa sa daga
Ubos-ubos biyaya
Bukas nakatunganga
kung
ang
sumusunod
ay
salawikain,
sawikain
3. Kasama sa gayak,
di kasama sa lakad.
6. Ubos-ubos biyaya,
bukas nakatunganga.
31
Salawikain
Sawikain
Kasabihan
1.
1.
1.
2.
2.
2.
salawikain
sawikain
kasabihan
Taong nanunuyo,
Dala-dalay bukayo
Itaga mo sa bato
Kahulugan:
________________
________________
Kahulugan:
_______________
_______________
Kahulugan:
_______________
_______________
32
kristal. Di- gasino mang maingay dito ,wala man ang ingay
33
di-hamak.
34
pagkakatulad
salawikain,
sawikain
kasabihan
__________________________
___________________________
__________________________
___________________________
__________________________
___________________________
__________________________
35
Sa pagdamay ay no.1
Matalas makiramdam
Ang sakit sa kalingkingan
Ay sakit ng buong katawan
Kung di kaya ng nag-iisa
Pagtulungan nating dalawa
Marunong lumingon
Sa pinanggalingan
Ang utang na loob
Hindi nalimutan
Walang puwang sa isip mo
Ang crab mentalidad
Hindi naiinggit
Kapwa Pinoy man Ay umunlad
36
C. Sawikain/Kawikaan
Ang pakikipag-usap sa kapwa ay tulay sa pagkakaunawaan. Ngunit
minsan, naghahatid ito ng hidwaan sa mga tao dahil sa paggamit ng mga
salita o pahayag na nakasasakit ng damdamin. Sa iyong palagay, paano
nakatutulong ang sawikain upang maiwasan ang ganitong sitwasyon? Bigyan
mo ng pansin ang mga sawikain na ginamit sa usapan. Pagkatapos, sagutin
ang kasunod na gawain sa p. 41.
Lef :
kusina. Aba! Iba na rin naman ang hitsura mo. Ang tingin ko sa iyo
ngayon tila ka ipinanganak na may gintong kutsara sa bibig.
Ang lakas ng dating mo.
Lef : Naku ha, pamporma lang ang mga ito. Anong balita sayo?
Ipinagpatuloy mo ba ang kursong Medisina? Ikaw ang may utak sa
klase natin noong High School tayo di ba? Malamang kayang-kaya
mo ang kursong pinangarap mo.
Joan: Heto ngat patuloy akong nagsusunog ng kilay para matapos ko ang
kursong noon pay hinangad ko na.
Lef:
Joan: Ganyan talaga ang buhay. Matamis ang bunga kapag pinaghihirapan.
37
Karunungang-bayan
Salawikain
Kahalagahan
Sawikain
Kasabihan
38
Ilahad ang iyong panig sa paksa. Subuking gamitin ang mga konseptong
natutuhan sa araling pampanitikan at panggramatika. Isulat ang sagot sa
papel.
KARUNUNGANG- BAYAN: MABISA PA RING GAMITIN BILANG PATNUBAY O
GABAY NG KAGANDAHANG-ASAL SA KASALUKUYANG PANAHON
Naipakita mo sa gawaing ito ang kahalagahan ng mga karunungangbayan sa kabataang Pilipino. Malaki ang maiaambag mo sa pagpapanatili at
pagpapaunlad ng ating matandang panitikan kung ang mga ito ay magagamit
mo sa iyong buhay.
REPLEKSIYON
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
____________________________________
39
40
RUBRIK
PAMANTAYAN
Organisasyon
Kalidad ng mga
Larawan
Dibuho
Gamit ng
Karunungangbayan
LUBOS NA
KATANGGGAPTANGGAP
(5)
Lohikal ang
pagkakaayos ng
mga teksto at
larawan
KATANGGAPTANGGAP
(3)
May ilang teksto
at larawan na
wala sa lugar
MAHINA
(1)
Nakalilito ang
pagkakaayos ng
teksto at mga
larawan
Karamihan sa
mga larawan ay
di klaro o Malabo
ang perspektibo
Di- gaanong
kaakit-akit ang
brochure dahil
kitang-kita ang
maling
kombinasyon ng
larawan, estilo,
font at teksto
Mabisa ang
pagkakagamit ng
karunungang bayan sapagkat
Nakatulong ito
upang maipakita
ang kultura at
tradisyong
Pilipino
Di mabisa ang
pagkakagamit ng
mga
karunungang bayan sapagkat
halatang pilit ang
pagpapakita ng
kultura at
tradisyong
Pilipino
Di masyadong
mabisa ang
pagkakagamit ng
mga
karunungangbayan dahil di
gaanong
naipakita ang
kultura at
tradisyong
Pilipino
ang alamat. Batid ko ang iyong pananabik sa aking tinutukoy kaya maaari ka
nang humakbang sa susunod na aralin para pag-aralan ito.
42
_______________________________________________________
Puna:
___________________________________________________________________
43
Puna ______________________________________________________
Mga Gabay na Tanong:
1. Ano ang napuna mo sa naging daloy ng wakas?
2. Kapani-paniwala ba ang ganitong uri ng wakas? Ipaliwanag.
3. Sa iyong palagay, bakit karaniwan na sa mga alamat na magkaroon ng
kaparusahan o pagkamatay ng pangunahing tauhan?
GAWAIN 1.1.2.c : KILALANIN ANG PINAGMULAN
Batay sa mga impormasyon na nailahad sa mga naunang gawain,
paano mo mailalarawan ang alamat bilang akdang pampanitikan? Isulat ang
sagot sa papel gamit ang fan fact analyzer. Gayahin ang pormat.
ALAMAT
Nataya na natin ang iyong dating kaalaman sa paksa at alam ko na
handa ka nang dagdagan pa ito sa pamamagitan ng mga gawain na batid
kong makatutulong sa iyo upang malinang mo ang kinakailangang pagunawa .Simulan natin sa pamamagitan ng pagsagot mo sa mga tanong na
magiging gabay sa iyong pag-aaral mula simula hanggang huling bahagi ng
araling ito.
44
45
Basahin at unawain.
Mina ng Ginto
Alamat ng Baguio
Sa isang nayon sa Baguio na kung tawagin ay Suyuk, naninirahan ang
mga Igorot na pinamumunuan ni Kunto. Si Kunto ay bata pa ngunit siya ang
pinakama-lakas at pinakamatapang sa kanilang nayon kaya siya ang
ginawang puno ng matatandang pantas.
Ang mga naninirahan sa nayong ito ay namumuhay nang tahimik .
Maibigin sila sa kapwa at may takot sila sa kanilang bathala. Taun-taon ay
nagdaraos sila ng ca ao bilang parangal sa kanilang mga anito. Noong
panahong iyon, ang mga Igorot ay naniniwala sa ibat ibang anito.
Kung nagdaraos sila ng ca ao ay lingguhan ang kanilang handa.
Nagpapatay sila ng baboy na iniaalay sa kanilang bathala. Nagsasayawan at
nagkakantahan sila.
Isang araw ay nagtungo si Kunto sa gubat upang mamana. Hindi pa
siya lubhang nakalalayo nang nakakita siya ng isang uwak. Nakatayo ito sa
isang landas na kanyang tinutunton. Karaniwang ang mga ibon sa gubat ay
maiilap ngunit ang ibong ito ay kaiba.
Lumakad si Kunto palapit sa ibon ngunit hindi ito tuminag sa
pagkakatayo sa gitna ng landas. Nang may iisang dipa na lamang siya mula
sa ibon, bigla siyang napatigil.
Tinitigan siyang mainam ng ibon at saka tumango nang tatlong ulit
bago lumipad. Matagal na natigilan si Kunto . Bagamat siyay malakas at
matapang, sinagilahan siya ng takot. Hindi niya mawari kung ano ang ibig
sabihin ng kanyang nakita.
Hindi na niya ipinagpatuloy ang kanyang pamamana. Siyay bumalik
sa nayon at nakipagkita sa matatandang pantas. Anang isang matanda,
46
Marahil ang ibong iyon ay ang sugo ng ating bathala. Ipinaaalaala sa atin na
dapat tayong magdaos ng ca ao.
Kung gayon, ngayon din ay magdaraos tayo ng ca ao, ang pasiya ni
Kunto.
Ipinagbigay-alam sa lahat
hatian natin.
Kinuha ng mga lalaki ang kanilang mga itak at palakol. Ang iba ay
kumuha ng mga sibat. Tinaga nila nang tinaga ang puno at binungkal ang
lupa upang lumuwag ang mga ugat.Nang malapit nang mabuwal
punungkahoy
ang
49
Simula
Wakas
BAHAGI
MAKATOTOHANAN
DI- MAKATOTOHANAN
SIMULA
GITNA
WAKAS
50
___________
___________
___________
___________
Mina ng Ginto
__________
__________
__________
______
__________
Igorot
___________
__________
__________
Kultura
At
Tradisyon
___________
__
___________
___________
____
5. Balikan mong muli ang naitala mong mga kultura at tradisyon ng mga
Igorot. Sa iyong palagay , nananatili pa rin ba ang mga ito sa
kasalukuyan? Itala ang iyong sagot sa tsart. ( Maaring magsaliksik ang
mag-aaral sa bahaging ito ). Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
KULTURA NG IGOROT
Ano- ano ang mga
kulturang binanggit sa
Sa kasalukuyan,
nananatili pa rin ba ito?
Oo o Hindi
Patunay
akda?
51
ALAM MO BA NA
Ang Alamat
Ang alamat ay isa sa kauna-unahang panitikan ng mga Piipino
bago pa dumating ang mga Espaol. Karaniwang kathang-isip o maaari
namang hango sa tunay na pangyayari. Pinagmulan ng isang pook, ng
isang halaman o punongkahoy, ng ibon, ng bulaklak at iba pang mga
bagay ang karaniwang paksa nito. Maaari ring tungkol sa mga
pangyayaring di- kapani-paniwala o kayay tungkol sa pagkakabuo ng
pangalan ng lugar, bagay at iba pa.
Mababakas sa alamat ang
52
Pagkatapos mong malaman kung ano ang alamat at mga bahagi nito,
bigyan mo naman ng pansin ang mahalagang gamit ng panahon at pook . Sa
iyong palagay nakatutulong ba ang paggamit ng mga lugar at panahon upang
mabisang maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa isang kuwento tulad
ng alamat? Gawin mo ang mga susunod na gawain upang masagot mo nang
wasto ang mahalagang tanong hinggil sa paksang ito .Isulat sa sagutang
papel.
Sa bahaging ito masusukat ang iyong kasanayang panggramatika.
Malalaman natin ang antas ng iyong kaalaman sa araling pangramatika na
iyong pag-aaralan. Basahin mo ang bahagi ng kuwento na nasa loob ng
kahon. Pagkatapos, sagutin ang kasunod na mga tanong .
53
ALAM MO BA NA
PANG-ABAY NA PAMANAHON AT PANG-ABAY NA PANLUNAN
Ang pang-abay na pamanahon ay nagsasaad kung kailan naganap
o magaganap ang kilos na taglay ng pandiwa. Napapangkat ang ganitong
uri ng pang-abay: (1) yaong may pananda at (2) yaong walang pananda.
Gumagamit ng nang , sa, noong, kung, tuwing, buhat, mula,
umpisa, at hanggang bilang mga pananda ang pang-abay na pamanahon
Mga halimbawa:
1. Kailangan ka bang pumasok nang araw-araw?
2. Inaasahan tayo roon sa gabi, hindi sa araw.
3. Noong Lunes siya nagsimula sa kaniyang bagong trabaho.
4. Kapag Mahal na Araw ay sinisikap niyang mag-abstinensya
at mag- ayuno.
5. Tuwing Pasko ay nagtitipon-tipon silang mag-anak.
May mga pang-abay na pamanahon na walang pananda tulad ng
kahapon, kangina, ngayon, mamaya, bukas, sandali at iba pa.
Mga Halimbawa:
1. Pitong pangunahing alagad ng sining ang tumanggap kahapon ng
National Artist Award buhat sa Pangulo.
2. Manonood kami bukas ng pambansang pagtatanghal ng dulang
Pilipino
54
55
Basahin at unawain.
NAGING SULTAN SI PILANDOK
kuwentong -bayan ng Maranaw
Ang kinagigiliwang Juan ng Katagalugan ay may katumbas sa mga Maranaw si Pilandok.Si Pilandok ay nahatulang ikulong sa isang kulungang bakal at itapon sa
dagat dahil sa isang pagkakasalang kanyang ginawa. Pagkalipas ng ilang araw, ang
Sultan ay nanggilalas nang makita si Pilandok sa kanyang harapan na nakasuot ng
magarang kasuotan ng Sultan. Nakasukbit sa kanyang baywang ang isang kumikislap
na ginintuang tabak." Hindi ba't itinapon ka na sa dagat?" nagtatakang tanong ng
sultan kay Pilandok. "Siya pong tunay, mahal na Sultan," ang magalang na tugon ni
Pilandok. "Paanong nangyaring ikaw ay nasa harap ko at nakadamit nang magara?
Dapat ay patay ka na ngayon," ang wika ng Sultan."Hindi po ako namatay, mahal na
Sultan sapagkat nakita ko po ang aking mga ninuno sa ilalim ng dagat nang ako'y
sumapit doon. Sila po ang nagbigay sa akin ng kayamanan. Sino po ang magnanais na
56
57
Kaugalian
Kalagayang Panlipunan
ALAMAT
Katangian
Pagkakatulad
Katangian
58
infomercial
ay
para sa
Nilalaman
May kaugnayan sa paksa
Pagiging masining
May orihinalidad
Batay sa pananaliksik
Tapat
59
60
61
laban sa mga
tagpuan ay pawang
62
ibang dako ng bansa. Ayon sa kanila, nauuri ang epikong nasusulat ayon sa
kasaysayan ng lugar na kinatagpuan nito. Halimbawa, nasa pangkating
Kristiyanong epiko ang Lam-ang at Handiong, samantala, nasa pangkating
Muslim naman ang mga epikong Bantugan, Indarapatra at Sulayman, Parang
Sabil at Silungan. Ibinilang naman sa pangkating Lumad (di-Kristiyano at
Muslim) ang Ullalim ng Kalinga, Hudhud at Alim ng Ifugao, Labaw Donggon
ng Hiligaynon, Hinilawod at Agyu ng Mindanao, Kudaman ng Palawan,
Tuwaang ng mga Bagobo, Ulod, Sambila, at Guman ng Bukidnon, at marami
pang iba.
Mahalaga sa mga sinaunang pamayanan ang epikong-bayan. Bukod sa
nagiging aliwan ang epiko, ito ay nagsisilbing pagkakakilanlang panrehiyon
at pangkultura. Ginagamit ito sa mga ritwal at pagdiriwang upang maitanim
at mapanatili sa isipan ng mga mamamayan ang mga kinagisnang ugali at
paniniwala, gayundin ang mga tuntunin sa buhay na pamana ng ating mga
ninuno.
64
Tuwaang at isinuot ang kanyang mga armas. Kinuha niya ang kaniyang sibat
at kalasag at tinawag ang kidlat upang dalhin siya sa lugar ng
Pinanggayungan.
Pagkarating doon ay bumisita siya sa bahay ng Binata ng Pangavukad.
Sinamahan siya ng binata ng Pangavukad sa kaniyang paglalakbay.
Silay nakarating sa tahanan ni Batooy. Humiga si Tuwaang sa tabi ng
dalagang nagbalita sa kaniya at kaagad na nakatulog. Bumunot ang dalaga
ng isang buhok ni Tuwaang na nakalawit. Nagsalita ang dalaga at nakilala na
nila ang isat isa.
Ang dalaga ay ang Dalaga ng Buhong na Langit. Tumakas siya at
nagtatago mula sa Binata ng Pangumanon, isang higante na may palamuti sa
ulo na abot ang mga ulap. Gusto siyang pakasalan ng binata ngunit
tinanggihan niya ang alok.
Nagalit ang binata at sinunog ang bayan ng dalaga. Sinundan niya
ang dalaga saan man siya mapadpad at sinunog niya ang mga bayan na
65
Dumating ang
67
patung
_______________
nganga
gintong
bansi
_
____________
68
TUWAANG
Mga Kababalaghan
_______________________________________
69
Naunawaan mo na ba kung bakit itinuturing na bayani sa kanikanilang pook ang pangunahing tauhan sa epiko? Katanggap-tanggap
bang maituturing ang katangiang taglay ng pangunahing tauhan upang
kilalanin siya bilang bayani? Ang susunod na gawain ay makatutulong
sa iyo upang maging ganap ang iyong pag-unawa sa kabayanihan ng
bawat pangunahing tauhan sa epiko.
3. Bumasa ka ng isa pang halimbawa ng epiko. Suriin mo ang katangian
ng pangunahing tauhan. Pagkatapos, gumawa ka ng paghahambing
sa mga pangunahing tauhan ng epikong iyong binasa at epikong
Tuwaang. Gumamit ng Venn Diagram. Gayahin ang pormat sa papel
at doon isulat ang sagot.
A at B: Pagkakaiba
C: Pagkakatulad
Tuwaang
Tauhan sa ibang
epiko
Mga Patunay
Madali mong makikilala ang isang epiko kung saang rehiyon ito
nabibilang dahil sa kultura at tradisyong nakapaloob dito. Sa epikong
iyong binasa, nakilala mo ba nang bahagya ang mga Bagobo?
70
Ugnay-Panitikan
71
72
1.Agad-agad na naghanda si
Tuwaang
2.Naghanda nang mabilis si
Tuwaang para sa kaniyang
paglalakbay.
3. Binato nang napakalakas ni
Tuwaang ang binata.
4. Ang binata ay unti-unting
namatay.
a.
b. Silay_______ na nakarating
sa tahanan ni Batooy.
73
d._______na nakipaglaban si
Tuwaang.
74
sabay-sabay
Mula
inila-larawan
paraan kung
lubos mong
bahagi.
isa-isa
pagalit
ganadong-ganadong
dahan-dahan
Alam mo ba na ...
ANG PANG-ABAY NA PAMARAAN
Ugnay-Wika
75
76
kultura at tradisyon
kabayanihan
kababalaghan
paraan ng pamumuhay
pagpapahalaga
lahing Pilipino
77
Marami
ang
nagbunying
Pilipino
sa
naganap
na
biopoem
biopoem ay bibigkasin
Pagkakaugnay sa paksa
Organisasyon ng ideya
Kabuluhan ( Taglay na mensahe)
Pagiging masining
Tapat
May batayan
78
Pagnilayan at Unawain
Nakatutuwang isipin na naipakita mo ang iyong husay sa pagunawa ng mahahalagang konsepto sa mga araling pampanitikan at
panggramatika sa Panahon ng Katutubo.
Sa bahaging ito, muli kong susubukin ang iyong kaalaman sa
kabuuang aralin upang mataya ko kung nanatili ang mahahalagang konsepto
na iyong natutuhan. Gayundin , mahalagang maipamalas mo sa bahaging ito
ang iyong kabatiran kung bakit kailangang maunawaan ang mga akdang
pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo tulad ng
karunungang-bayan ( salawikain, sawikain at kasabihan ), alamat , at
epiko.
Subukin mo muling paganahin ang iyong isipan sa tulong ng pagsagot
sa sumusunod na gawain:
Karunungang- bayan
Alamat
Epiko
Panahon ng Katutubo
Kasalukuyan
1. Sa tulong ng mga larawan, sagutin ang sumusunod na tanong.
a. Bakit kailangang unawain ang mga akdang pampanitikan na
umusbong sa panahon na naisulat ito?
b. Paano mapananatili at mapapaunlad ang panitikang minana pa sa
ating mga ninuno sa kasalukuyang panahon?
Sa bahaging ito, ipakita mo na malaki ang tungkuling ginampanan ng
mga araling panggramatika sa mga akdang pampanitikan upang lalong
maging mabisa ang paghahatid ng mahahalagang konsepto.
79
Karunungang-
bayan
Mahalaga ang paggamit ng dalawang uri ng paghahambing sa
pagtalakay ng karunungang- bayan upang __________
ang
______________ at _______________ ng salawikain, sawikain
at kasabihan.
Alamat
c. Pang-abay na pamaraan
Epiko
80
ANTICIPATION-REACTION GUIDE
Mga Pangungusap
Pagkatapos
Bumasa
Sumasang-ayon
Ang damdamin, saloobin, Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon kaugalian, o tradisyon ng Di sumasang-ayon
lahi kapag naisatitik ay
tinatawag na panitikan.
Sumasang-ayon
Kailanman. hindi maaaring
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon magka-ugnay ang panitikan Di sumasang-ayon
at kasaysayan.
Sumasang-ayon
Ang Pilipinas, bago pa man Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon dumating ang Espaol ay Di sumasang-ayon
mayaman na sa panitikan.
Sumasang-ayon
Hindi
mababatid
sa Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon panitikan ang tunay nating Di sumasang-ayon
pagkalahi.
Sumasang-ayon
Bago pa man dumating ang Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon Espaol ay may alpabeto Di sumasang-ayon
nang ginagamit ang ating
mga ninuno
Sumasang-ayon
Ang epiko, alamat at mga Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon karunungang
bayan
ay Di sumasang-ayon
nakilala lamang ng ating
mga ninuno noong panahon
ng Espaol.
Sumasang-ayon
Napatunayan
ng
mga Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon Espaol na ang ating mga Di sumasang-ayon
ninuno ay hindi mahiligin sa
tula, awit, kuwento, bugtong
at palaisipan.
Bago Bumasa
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
81
Ilipat
Nananabik ka na bang isagawa ang inaasahang
pagganap para sa Aralin 1.1? Nais mo bang masubok ang kahusayan mo
sa pagsasakatuparan ng gawain? Ang layunin mo sa bahaging ito ay mailapat
ang natutuhang mga konsepto ng mga araling pampanitikan at
panggramatika sa kabuuan ng aralin.
Ikaw ay kasalukuyang namamahala ng museo sa inyong lungsod.
Isang araw, ikaw ay ipinatawag ng mayor upang ipaalam na may darating
na panauhin sa inyong lungsod sa susunod na buwan na dadaluhan ng DILG
secretary at ilang local officials ng ibat ibang lungsod. Nais ng inyong
mayor na magpakita ka ng presentasyon para sa mga artifacts at
dokumento na nakalagak doon. Kaya naman , ikaw ay inaasahang
makabubuo ng timeline ng mga artifacts at dokumento na matatagpuan sa
ay kailangang nakabatay sa sumusunod na
museo. Ang timeline
pamantayan:
Organisasyon ( Maayos ang pagkakasunod-sunod )
Mensahe
Presentasyon ( Kalinawan, Biswal )
Makatotohanan ( Batay sa Pananaliksik)
82
matatalinghagang pahayag
84
85
86
Panitikan:
Dulang
Pantanghalan
Karagatan
Duplo
Wika: Mga
Eupemistikong
Pahayag
Panitikan:Tula
Pag-ibig sa
Tinubuang
Lupa ni Andres
Bonifacio
Wika:
Mga
Pandiwang Ginagamit
sa Pagpapahayag ng
Emosyon o
Damdamin
Panitikan: Sanaysay
Ang Katamaran ng
mga Pilipino ni Dr.
Jose P. Rizal
Wika: Pangunahin at
Pantulong na Kaisipan
87
V.
Panimulang Pagtataya
Alamin natin kung ano na ang mga alam mo sa araling ito. Basahin at
unawain mo ang bawat aytem. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong kaugnay
nito. Sikaping sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos mong sagutin ang
pagsusulit na ito, makikita mo ang iyong iskor. Itala at tandaan ang mga
aytem na hindi mo nasagot nang tama at hanapin mo ang tamang sagot
habang pinag-aaralan mo ang araling ito
Panuto: Piliin at isulat sa sagutang papel ang letra ng tamang sagot.
1. Bakit tinawag na dulang pantahanan ang duplo?
a. Ito ay nilalahukan ng mga kasapi ng pamilya.
b. Idinaraos ito sa bakuran o loob ng isang tahanan.
c. Ang mga paksa ng pagtatalo ay tungkol sa tahanan.
d. Ibinibigay sa ilaw ng tahanan ang gantimpala ng mga
kalahok.
2. Ang sumusunod ay pagpapatunay sa angking husay ng mga
Pilipino sa pagtula. Alin sa mga ito ang hindi kabilang?
a. Ang pagtatalong patula ay ginagamitan ng mga talinghaga.
b. Nagpapalitan ng mga katuwiran sa tulong ng tulang may
sukat at tugma.
c. Ang paksa ay tungkol sa nawawalang loro ng hari.
d. Nagtatalo at nagpapalitan ng matuwid sa paraang agaran
o walang paghahanda.
3. Sa panahon ng Espaol, karamihan ng mga akda na binabasa o
itinatanghal man ay tungkol sa mga santo/santa. Nagsisimula ito
sa panalangin. Samakatuwid, ano ang ibig sabihin nito?
a. Iniangkop sa panitikan ang relihiyon.
b. Likas na relihiyoso ang mga Pilipino.
c. Mahilig sa mga pagtatanghal ang mga Pilipino.
d. Ibinahagi ng mga Espaol ang paraan ng kanilang
pananampalataya.
88
d. malumanay magsalita
89
VI.
d. tuluyan
Yugto ng Pagkatuto
Alamin
Simulan mo na ang pag-aaral upang sa gayoy matuklasan mo
90
K
Masasalamin
ba sa
panitikan ang
kalagayang
panlipunan ng
isang bansa
Paano mo makikita
ang nais mong
maunawaan?
(How can you find out
what you want to
learn?)
kultura o
sa panahon at
lugar na
isinulat ito?
Patunayan.
L
Ano ang iyong
natutuhan/
naunawaan?
What did you learn?)
91
Jose P. Rizal
C
Pinupuri ko sila. Silay kabataang may
pagkakaisa at paninidigan. Dapat silang
magsimula: ang kanilang pagtutol ay
makatawag na ng pansin.
-
Emilio Jacinto
mula sa Impresiones
E
92
G
Mahusay , kung nasagot mo nang tama ang lahat ng bilang. Kung hindi
naman, huwag kang mag-alala at gagabayan ka ng modyul na ito para higit
mong maunawaan ang tamang sagot sa bawat tanong.
Sa unang aralin, aalamin natin kung paano ipinahayag ng mga Pilipino
ang kanilang pananaw, saloobin, at damdamin sa panahong ito. Makatutulong
sa iyong pag-aaral ang mga gabay na tanong sa ibaba.
Mga Gabay na Tanong:
1. Naniniwala ka ba na ang mga Pilipino mula noon hanggang sa
kasalukuyan ay may likas na hilig sa pagtula?
2. Paano ipinakita ng mga Pilipino ang husay sa palitan ng opinyon at
pagsagot sa mga talinghaga?
Ang pag-aaral ng akdang pampanitikan anoman ang anyo nito ay
naglalayong magbigay ng mabuting bisa sa kaasalan ng tao tulad ng
pagpapaunlad ng pakikipag-ugnayan sa kapwa sa pamamagitan ng
magandang uri ng pagpapahayag.
93
Paunlarin
Isa sa itinuturing na matandang anyo ng panitikan ang
karagatan at duplo. Tinatawag itong tulang padula sapagkat ang
mga ito ay nasusulat nang patula at ginagampanan ng mga tauhan.
Tinatawag din itong dulang pantahanan sapagkat karaniwang idinaraos sa
loob ng bahay o bakuran ng namatay. Nagiging parangal din ito sa namatay.
Alamin natin kung paano ipinahayag ng ating mga ninuno ang kanilang
sariling pananaw, saloobin at damdamin sa kanilang kapanahunan.
Gayundin, kung masasalamin ba ang kultura ng mga Pilipino sa mga ganitong
uri ng akdang pampanitikan?
Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makapagpapahayag
ng iyong sariling pananaw, saloobin at damdamin tungkol sa kaugaliang
Pilipino sa kasalukuyan gamit ang wika ng kabataan. Maaari mo nang gawin
ang kasunod na mga gawain.
GAWAIN 1.2.1.b : PICK-UP LINES Tunog-Makata
Ang paglalaro ng pick-up lines ay nagtatampok sa pagiging malikhain
ng kabataan, maging ng nakatatanda sa kasalukuyan. Subukin mong sagutin
ang ilan sa pick-up lines na kasunod. Gawin ito sa ikaapat na bahagi ng
papel.
2. Kape ka ba?
Bakit?
____________________________________
94
3.
________________________________
5.
_______________________________
Marahil ay ganito ang iyong isinagot.
1.
2.
Kape ka ba?
Bakit?
3.
4.
5.
95
To...
Cc...
Subject:
SEND
96
Basahin at unawain.
Ang iyong mababasa ay unang bahagi ng
pagtatanghal ng Karagatan ng Sulo ng Inang Wika noong
ika-19 ng Disyembre 1967, sa Ika-19 na Pagkakatatag ng
Unibersidad ng Manuel L. Quezon.
ANG KARAGATAN
(May isang mesang nakalagay ang mga paninda-mga garapon ng
pagkain at mga de-bote. May dalawang dalaga at apat na binata sa paligid
ng mesa. Maraming tao sa paligid. Isang matanda ang lalapit sa ponda.)
Tandang Terong: Humm tila matagal nang nakasalang ang sinaing ay di
pa nagagatungan.
Isang Manonood: Kailangang gatungan ang sinaing nang malutot tayoy
makakain.
Maring:
Ingkong Terong:
Neneng:
Ingkong Terong:
At kayong apat?
Apat na Lalaki :
Opo.
97
Ingkong Terong:
Mga Tao:
(Palakpakan)
Isang Tao:
Berting:
Berting:
98
Kulas:
Neneng:
Kulas:
Neneng:
Kulas:
Neneng:
Nardo:
Mga Tao:
(Palakpakan at kantiyawan)
Neneng:
Nardo:
Mga Tao:
Neneng:
Nardo:
Mga Tao:
Nardo:
100
Neneng:
Nardo:
Neneng:
Nardo:
Neneng:
Nardo:
101
Neneng:
Nardo:
Neneng:
Mga Tao:
papel
102
Alam mo ba na
Ang matalinghagang pahayag ay mga pahayag na
gumagamit ng mga salita na hindi tuwirang inihahayag ang tunay
na kahulugan nito. Karaniwan itong ginagamitan ng
paghahambing ng mga bagay na nagpapataas ng pandama ng mga
mambabasa.
4.
MATATALINGHAGANG
PAHAYAG NA BINIGKAS NI
NENENG
103
Ang Duplo
1. Isa rin itong larong may paligsahan sa pagtula kaya maaari ring
mauring tulang patnigan.
2. Ang mga lalaking kasali ay tinatawag na duplero at ang mga babae ay
duplera.
3. Sila ay tinatawag na bilyako at bilyaka kapag naglalaro na.
4. Ang palmatorya ay isang tsinelas na ginagamit ng hari sa pagpalo sa
palad ng sinumang nahatulang parusahan.
5. Ang parusa ay maaaring pagpapabigkas ng mahabang dasal para sa
kaluluwa ng namatay.
6. Ang paksa ng pagtatalo ay tungkol sa nawawalang loro ng hari o kaya
naman ay magsusumbong ang bilyako sapagkat hinamak ng isang
bilyaka.
7. Ginaganap ito sa bakuran ng isang tahanan.
8. Tulad ng karagatan, ginaganap kapag may lamay o parangal sa isang
namatay.
9. Nagpapatalas ng isip sapagkat ang pagmamatuwid ay daglian o
impromptu.
10. Pinangungunahan ng isang matanda na gaganap na haring tagahatol.
Halaw sa Talindaw nina Abueg, E.R. et al.
104
ANG DUPLO:
Ang Ibon ng Hari
Hari:
Tribulasyon!
Lahat:
Tribulasyon!
Hari:
Bilyako 1:
105
Hari:
Diyatat bilyaka?
Sino sa kanila?
Bilyako 1:
Bilyaka 2:
Hwag paniwalaan.
Siyay bulaan!
(Magkakaingay)
Hari:
Bilyako 1:
Akoy nalalaan!
Bilyaka 2:
Hari:
Bilyaka 2:
Hari:
Bilyako 2:
Hari:
Nagpapahintulot!
106
Bilyako 2:
(Lalapit at bubulong)
Hari:
Abay ng Reyna:
Hari:
Aba ng Reyna:
Hari:
WAKAS
Halaw sa Talindaw nina Abueg, E.R. et al.
107
108
GAWAIN 1.2.1.d :
Mga Elemento
DUPLO
Paksa
Mga Tauhan
Hakbang ng
Pagsasagawa
Palitan ng
Pangangatuwiran
Hatol
PAGKAKATULAD
1. Paksa: ___________________________________________________
2. Mga Tauhan: ______________________________________________
3. Hakbang ng Pagsasagawa: __________________________________
4. Palitan ng Pangangatuwiran: _________________________________
5. Hatol: ____________________________________________________
109
pagbibigay-parangal sa namatay
pag-aliw sa namatayan
paraan ng pagpapahayag
110
SARILING PANIG
111
sariling pagkatao.
Alam mo ba na maraming paraan para mapaganda at maging
katanggap-tanggap ang mga pahayag? Tunghayan mo ang susunod na
talakayan.
GAWAIN 1.2.1.f.:
EUPEMISTIKONG PAGPAPAHAYAG
ISAALANG-ALANG
PAGPAPAGANDA NG PAHAYAG
Batay sa obserbasyon ang mga Pilipino ay
Ugnay-Wika
at
kinakausap.
Sa kalahatan, umiisip ng magagandang salita o pahayag na kilala sa
Gumagamit ng:
1. patay
sumakabilang buhay
2.nadudumi
tawag ng kalikasan
3. iniwan ng asawa
sumakabilang bahay
4. katulong
kasambahay
4. sugarol
3. tsimay
2. maarte
5. mayabang
1. pakialamero
113
GAWAIN 1.2.1.g:
PAKSA
Ang paghahanapbuhay ng mga ina ng tahanan ang
sinasabing dahilan sa pagkaligaw ng landas ng
maraming anak/kabataan.
SANG-AYON
SALUNGAT
114
GAWAIN 1.2.1.h:
115
GAWAIN 1.2.1i :
NAIIBANG FLIPTOP
ng Wika
1.
1.
FLIPTOP
2.
2.
3.
3.
Pamantayan
Bahagdan
1. kabuluhan ng paksa
25
2. kalinawan ng paninindigan
20
25
15
5. ideya ng pagtatalo
15
KABUUAN
100
116
niya
ang
kaniyang
kakulangan
sa
pag-aaral
sa
118
Ang nabasa niyang mga aklat ang naging dahilan upang makaramdam
siya ng paghihimagsik ng mga Pilipino laban sa mga Espaol. Naitatag din
niya ang Katipunan o KKK (Kataastaasang Kagalang-galangang Katipunan ng
mga Anak ng Bayan) noong ika-7 ng Hulyo, 1892, kasama sina Ladislao
Diwa, Teodoro Plata at Deodato Arellano. Ang kaniyang asawa na si
Gregoria de Jesus ang naging lakambini ng Katipunan. Ang samahang ito ay
mabilis na kumalat sa maraming bahagi ng Pilipinas.
Naramdaman ni Bonifacio na kaya na niyang simulan ang himagsikan
noong Mayo ng 1896. Subalit, bago pa man siya magsimula, ang Katipunan
ay natuklasan na ng mga Espaol. Mahigit sa 1,000 katipunero ang sumama
sa kaniya sa Pugad Lawin, Caloocan noong ika-23 ng Agosto, 1896. Dahil sa
kakulangan ng mga armas, at kakaunti ang tumulong sa kanila, hindi sila
nagtagumpay. Ito ang nagkumbinsi kay Magdiwang na anyayahan si
Bonifacio sa Cavite para ayusin ang kanilang hidwaan at patuloy na
magkaisa.
Isang pulong ang ginanap sa Tejeros, Cavite. Si Bonifacio ang
namuno ng pagpupulong upang itatag ang Republika ng Pilipinas. Sa
isinagawang halalan, si Emilio Aguinaldo ang nahalal na Pangulo, si Mariano
Trias ang Pangalawang Pangulo at si Bonifacio ang Kalihim.
Hindi matanggap ni Bonifacio ang kinalabasan ng halalan. Ginamit
niya ang kaniyang karapatan bilang Pinakamataas na Pinuno ng Katipunan,
upang mapawalang bisa ang halalan. Lumipat siya sa Naic, Cavite at bumuo
ng sarili niyang pamahalaan at puwersa. Dahil ang mga sundalong Espaol sa
pamumuno ni Heneral Camilo de Polavia ay nagbabantang sakupin ang
Cavite, inutusan ni Aguinaldo sina Pio del Pilar at iba pa na pawang binigyan
ng matataas na katungkulan na iwanan si Bonifacio at bumalik sa kanilang
gawain.
Si Bonifacio kasama ang kaniyang pamilya ay umalis sa Naic at lumipat
119
120
Basahin at unawain:
Pag-ibig sa Tinubuang Lupa
ni Andres Bonifacio
Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya
sa pagkadalisay at pagkadakila
Gaya ng pag-ibig sa sariling lupa?
Aling pag-ibig pa? Wala na nga, wala.
Pagpupuring lubos ang palaging hangad
Sa bayan ng taong may dangal na ingat,
Umawit, tumula, kumanta't sumulat,
Kalakhan din niya'y isinisiwalat.
Walang mahalagang hindi inihandog
ng may pusong mahal sa Bayang nagkupkop,
dugo, yaman, dunong, katiisa't pagod,
Buhay ma'y abuting magkalagut-lagot.
Bakit? Alin ito na sakdal laki,
na hinahandugan ng buong pagkasi,
Na sa lalong mahal nakapangyayari,
At ginugugulan ng buhay na iwi?
Ay! Ito'y ang Inang Bayang tinubuan:
Siya'y ina't tangi sa kinamulatan
Ng kawili-wiling liwanang ng araw
Na nagbigay-init sa buong katawan.
Kalakip din nito'y pag-ibig sa Bayan,
Ang lahat ng lalong sa gunita'y mahal,
Mula sa masaya't gasong kasanggulan
Hanggang sa katawa'y mapasa-libingan.
121
sakbibi
__________________
tatalikdan
__________________
itigis
__________________
lumiyag
__________________
122
a.
b.
c.
d.
e.
f.
itapon
umibig
tatalikuran
inilabas/ipinagsasabi
kaligayahan
matinding kalungkutan
Talata:
GAWAIN 2: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Saan maaaring ihambing ang pag-ibig na nadarama ng mayakda para sa kaniyang bayan? Ipaliwanag. Iguhit din ang
maaaring sumagisag sa pag-ibig na ito.
Paliwanag:
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
123
2.
sarili
Bonifacio
pag-ibig sa bayan
124
Ibang tula
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
__________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
__________
8.
Tanong
a. Ilang taludtod mayroon ang tula?
b. Ilang saknong mayroon ang tula?
c. Ano ang sukat ng tula?
d. May tugmaan ba ang mga dulong salita ng
bawat taludtod ng mga saknong?
Patunayan.
e. Magbigay ng halimbawa ng mga salitang
magkakatugma sa bawat taludtod ng mga
saknong ng tula?
Sagot
125
9.
Pamagat ng Tula
126
127
Emosyon o Damdamin
buong pagkasi
sakbibi ng lumbay
wari ay masarap
tunay na langit
1. a. Balikan ang isa sa mga tulang ipinahanap ko sa iyo sa mga
naunang gawain. Itala ang mga pandiwang ginamit ng may-akda
sa pagpapahayag ng kaniyang emosyon o damdamin. Isulat sa
sagutang papel.
b. Batay sa mga pandiwang ginamit ng may-akda, ano ang
damdaming nangingibabaw sa kaniyang tula? Ipaliwanag.
c. Ikaw naman ang magpahayag ng iyong damdamin. Sagutin mo
lamang nang tapat ang kasunod na tanong. Ano ang iyong
nararamdaman sa mga oras na ito? Gawin mo sa papel.
128
Higit mong
maipahahayag ang
iyong emosyon o
damdamin kung
129
Sitwasyon:
Nais ng inyong Punong-bayan na parangalan ang mga taong
nakapag-ambag o nakagawa ng kabutihan sa inyong pamayanan. Isang
paligsahan sa pagsulat ng tula ang kaniyang idaraos. Ang tulang
mananalo ay bibigkasin sa araw ng parangal. Magaling kang sumulat at
bumigkas ng tula. Inaasahan ng napiling Lupon ng Inampalan na ang
kalahok na mga tula ay isusumite sa kanila isang buwan bago ang araw
ng parangal. Huhusgahan ang tula batay sa sumusunod na pamantayan:
a) orihinal, b) taglay ang mga elemento ng tradisyunal na tula, c)
angkop sa paksa, d) nagpapahayag ng sariling emosyon o damdamin sa
taong hinahangaan, e) makatotohanan at f) may kariktan.
130
Di na ako papasok,
wala namang gagawin
sa iskul,maglilinis lang!
Lola, sumabay na
po kayo sa akin sa
tawiran.
Manang, sobra po
ang inyong sukli.
Kunin na natin
ito,kahit ba ukay,
imported naman!
Naku, kanina
pa pala
tumatapon ang
tubig.Maisara
nga ang gripo.
PATUNAY
KAHINAAN
PATUNAY
131
.
2. Sa iyong palagay, paano nakaaapekto ang mga ito sa kalagayan ng
bansa? Dugtungan ang pahayag. Isulat ang sagot sa papel. Gayahin
ang pormat.
Ang kalakasan ng mga Pilipino ay:
5.
4.
3.
2.
1.
132
133
134
135
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Bilang mag-aaral, nais kong
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Nais mo bang maragdagan ang iyong pagkakilala sa pambansang
bayani? Kung gayon, basahin ang kaniyang sanaysay.
GAWAIN 1.2.3.d: LIGHT.: MGA KAISIPAN HANAPIN
AT PATUNAYAN
Bago mo basahin ang sanaysay, nais kong lagyan mo ng tsek() ang
mga kaisipan na sa palagay mo ay matatagpuan sa sanaysay.
___1. Likas na tamad ang mga Pilipino.
___2. Hindi tamad ang mga Pilipino.
___3. Ang katamaran ng mga Pilipino ay bunga ng kalagayang panlipunan
sa Panahon ng mga Espaol.
___4. Isa sa dahilan ng katamaran ng mga Pilipino ay ang mainit na
singaw ng panahon.
___5. Ang sikap at pagkukusa ay napanatili ng mga Pilipino sa kabila ng
di- magandang sistemang umiiral sa Panahon ng mga Espaol.
___6. Ang pagsasakay napabayaan dahil pa rin sa sapilitang paggawa na
ipinatutupad ng pamahalaan.
___7. Sinusuportahan ng mga Espaol ang mga magsasaka na ang
pananim ay pininsala ng mga hayop o bagyo.
___8. Ayon kay Jose Rizal, kung walang edukasyon at walang kalayaan,
walang pagbabagong maisasagawa, walang hakbang na
makapagdudulot ng bungang ninanais.
___9. Nagpapahiram ng puhunang salapi ang mga Espaol sa layuning
mapaunlad ang buhay ng mga magsasaka.
136
138
sa
sa
ng
na
ng
at
At ang wika pa ng mga Pilipino noon: Bakit gagawa pa? Ang sabi ng
kura ay hindi raw makapapasok sa kaharian ng langit ang taong
mayaman.
139
141
Mga Kalagayang
Panlipunan
Sa aking palagay...
Pirata, mandarambong,
sumalakay
Gobernador, abusado
Sistema ng edukasyon,
baguhin
Malupit na sistema,
palitan
Ugnay-Panitikan
Sanaysay
Sinasabing ang
sanaysay bilang akdang
pampanitikan ay huling
nakakita ng liwanag sa
larangan ng panitikan. Ang sanaysay ay naglalahad ng pananaw at
opinyon ng sumulat tungkol sa tiyak na paksa.
Uri ng Sanaysay
Sa pangkalahatan, dalawa ang uri ng sanaysay- (1) ang pormal o
impersonal na sanaysay at (2) ang di-pormal o personal na
sanaysay.Tumatalakay sa mga seryosong paksa ang pormal na
sanaysay, tulad ng kamatayan, agham, pag-unlad, kabihasnan
samantalang magaan ang mga paksang matatagpuan sa di-pormal, tulad
ng paghihintay sa bus, kahit na ng pagtulog. Ang kapormalan ng una ay
nagdidikta ng uri ng wika nito- di malapit o nakikipaglayo, siyentipiko,
may himig na nag-uutos, mataas, istandard. Ang pagkamalapit ng
impormal na sanaysay ay nagmumungkahing ang lenggwahe nito ay
parang nakikipag-usap, mainit, mataginting, kung minsay garapal
ngunit mapagnilay-nilay rin sa ibang paraan. Unang makatatawag ng
pansin sa kaisipan, bago sa damdamin ang pormal na sanaysay;
kabaligtaran sa di-pormal.
Mga Tiyak na Uri ng Sanaysay
May 12 natatanging uri ng sanaysay: (1) pasalaysay, (2)
naglalarawan, (3) mapagdili-dili, (4) kritikal o mapanuri (5) didaktiko o
nangangaral, (6) nagpapaalala, (7) editoryal, (8) maka-siyentipiko o
makaagham, (9) sosyo-politikal, (10) sanaysay na pangkalikasan, at (11)
sanaysay na bumabalangkas sa isang tauhan.
143
PORMAL
DI-PORMAL
________________
________________
________________
________________
________________
________________
_________
________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
___
_________________
SANAYSAY
Si Papa at Mama
Bakit Nagkakaroon ng Climate Change?
Ang Laki sa Layaw: Aral ng Buhay
Ang Politika sa Pilipinas
Isang Gabing Pagninilay
144
C)
(
1) Ang mga Pilipino ay mapamahiin. (2) Naniniwala sila na
ang pagkahulog ng kutsara o tinidor ay nangangahulugan
ng pagdating ng panauhin. (3) Hindi dapat tumuloy sa
anumang lakad kung nakasalubong ng itim na pusa dahil itoy
hudyat ng kapahamakan. (4) Mawawala ang suwerte kapag
nagwalis sa bahay tuwing gabi. (5) Ang pagkabasag ng salamin
ay magdudulot ng pitong taong kamalasan. (6) Sadyang
mapamahiin ang mga Pilipino.
D)(1) Hindi maikakaila na marami pa rin sa mga Pilipino
ang nagnanais pumuti ang balat at tumangos ang ilong. (2)
Nagsisikap na mapabuti ang pagsasalita sa wikang Ingles
dahil gustong matawag na sosyal. (3) Ipinagpaparangalan sa
mga kaibigan ang damit at sapatos na imported. (4) Tunay na
suliraning panlipunan pa rin ang pagkakaroon ng diwangalipin ng mga Pilipino. (5) Nagpapatuloy pa rin ang pag-idolo
sa mga kanluraning kultura tulad ng awitin, sayaw, pagkain
at pananaw. (6) Maging ang iba pang sistemang umiiral sa
bansa ay mula sa mga dayuhan.
145
146
147
GAWAIN 1.2.3.g:
148
40%
50%
10%
____
100%
149
Pagnilayan at Unawain
Tiyak kong batid mo na ang mga lumaganap na akdang
pampanitikan sa Panahon ng Espa ol. Marahil ay humanga ka sa
kapwa Pilipino dahil sa paraan ng kanilang pagpapahayag. Ipinakita
sa mga akdang pampanitikang tulad ng karagatan, duplo, tula at
sanaysay ang husay sa mabilis na pag-iisip gayundin ang kasiningan sa
paggamit ng wika. Kaya naman patunayan mong ikaw ay nagmula sa lahing
ito na may angking husay sa pag-iisip at pagpapahayag.
Natutuwa ako para sa iyo sapagkat batid kong may sapat ka nang
kaalaman tungkol sa mga panitikang sumibol sa panahon ng Espa ol.
Natitiyak kong ang dati mong kaalaman sa simula ng pagtalakay sa aralin ay
higit na lumawak at lumalim. Samakatuwid, sa tulong ng KWHL Sheet, ang
nauna mong mga paghihinuha ay napagtibay na ng nakuha mong mga
kaalaman sa kabuuan ng aralin kaya maaari mo nang sagutin ang huling
kolum ng sheet.
Sa tulong ng KWHL Sheet, nais kong bigyan mo ng hinuha ang tanong
sa kasunod na kahon sa p. 150. Nasagot mo na ang tatlong naunang kolum,
ang KWH,hindi ba? Pagkatapos nating pag-aralan ang Aralin 1.2 ay saka mo
sagutin ang huling kolum, ang L.
K
Masasalamin
ba sa
panitikan ang
kalagayang
panlipunan ng
isang bansa
kultura o
sa panahon at
lugar na
isinulat ito?
Patunayan.
L
Ano ang iyong natutuhan/
naunawaan?
What did you learn?)
150
Ilipat
Sa bahaging ito, ililipat mo na ang iyong mga natutuhan,
gawin mo ang hamon sa pamamagitan ng pagtugon sa susunod na
gawain.
Isa kang kolumnista sa pahayagan. Maraming sumusubaybay sa iyong
kolum/pitak. Ayon sa pamunuan ng pahayagan, iminumungkahi nilang
talakayin mo sa iyong susunod na kolum ang paksang nauukol sa suliraning
kinakaharap ng paparaming batang nasasangkot sa krimen o tinatawag na
c. dula
b. sanaysay
d. maikling kuwento
(B)
(D)
152
maaaring
ibunga
ng
paggamit
ng
153
c. ganid
b. taksil
d. hirap
c. Hapon
b. Pilipinas
d. Amerika
Sanhi at Bunga
155
Pag-unawa sa Napakinggan
Nakikinig nang may pag-unawa upang:
maipaliwanag ang pagkakaugnay ng mga pangyayari
masuri ang sanhi at bunga ng mga pangyayari
mapatunayan ang kawastuan ng mga impormasyon
batay sa sariling karanasan
Nabibigyang-kahulugan ang mga makabuluhang
salita/matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto/
diskursong napakinggan
Pagsasalita
Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag/pangungusap na
nagbibigay-pahiwatig
Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, katuwiran,
interpretasyon sa tulong ng mga diskursong:
nagpapaliwanag
nangangatuwiran
nagsasalaysay
naglalarawan
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ibat ibang akdang pampanitikan batay sa mga
katangian nito
tula
maikling Kuwento
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang akda/
teksto sa pamamagitan ng pag-uugnay ng sanhi at bunga ng
mga pangyayari
156
mabuti o masama
katotohanan o opinyon
depinisyon
paghahalimbawa
pagsusuri
paghahawig o Pagtutulad
sanhi at bunga
Estratehiya sa Pag-aaral
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng
pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan sa
paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo.
Natataya kung ang napakinggan, napanood, o nabasa ay may
kabuluhan at kredibilidad
Nasusuri ang mahahalagang detalye ng napanood,
napakinggan o nabasang impormasyon (media literasi)
Pananaliksik
Nakabubuo ng balangkas ng nasaliksik na mga impormasyon
Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa ibat
ibang pinagkukunang sanggunian
Nailalahad nang maayos ang nalikom na mga impormasyon sa
isinagawang pananaliksik
Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang
sanggunian sa aklatan/internet
158
Tula
Tanaga
Maikling
Kuwento
Haiku
Pangungusap na
Walang Paksa
Uhaw ang
Tigang na Lupa
Sanhi at Bunga ng
mga Pangyayari
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Alamin muna natin kung gaano na ang alam mo sa panitikang sumibol
noong Panahon ng Hapones sa pamamagitan ng pagsagot sa panimulang
pagtataya. Sa pagtatapos ng mga gawain sa araling ito malalaman mo
kung tama ang iyong mga kasagutan.
Panuto: Basahin, unawain at sagutin ang mga tanong sa pamamagitan
ng pagsulat ng letra ng tamang sagot.
1.
c. kalagayan sa buhay
c. katatakutan
d. kaguluhan
bumisita
c. dumating
b.
pumunta
d. bunga
c. 1942
b. 1943
d. 1944
161
12 . Kung ikaw ang bata sa akdang Uhaw ang Tigang na Lupa ano
ang iyong gagawin sa nararamdaman mong katahimikan sa inyong
tahanan?
a. Ipagwawalang bahala ko sapagkat ayaw kong makialam.
b. Hahayaan ko na lang sapagkat bata pa ako.
c. Magtatanong ako sapagkat bilang anak karapatan kong
malaman ang nangyayari.
d. Pababayaan ko na lang sila sapagkat baka mapagalitan pa
ako.
12. Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw: ang bata kong puso
ay tigang na lupang uhaw na uhaw, ano ang nais ipahiwatig ng
pahayag na ito?
a. Madalang masilayan ang pagngiti ng Ina.
b. May problemang dinadala kaya di siya napapansin.
c. Hindi umuulan kaya tigang ang lupa.
d. Malungkot ang paligid.
14. Kailan masasabing ang isang pamilya ay huwaran?
a. may ina, ama at mga anak
b. nakatira sa maayos na bahay
c. may masaganang pamumuhay
d.may pagmamahalan at respeto sa isat isa.
15. Ano ang magiging bunga kapag ang isang anak ay lumaki sa isang
huwarang pamilya?
a. magiging mamamayang may kapanagutan sa anumang
gawain
b. magiging sikat na mamamayan
c. hindi masasangkot sa anumang gulo sa pamayanan
d. magkakaroon ng disiplinang pansarili
Kumusta? Ilan kaya sa mga aytem ang nasagot mo ng tama? Kung
marami ang mali, huwag kang mag-alala, tutulungan ka ng modyul na ito
upang maitama mo ang mga ito. Simulan na natin ang pag-aaral ng mga
panitikang lumaganap sa Panahon ng Hapon.
162
VI.Yugto ng Pagkatuto
Alamin
Alam
mo ba na bago pa man dumating ang mga
mananakop tayo ay may sarili nang panitikan? Hindi maikakailang
yumabong pa ito sa kanilang pagdating. Sa araling ito, pag-aaralan
natin ang mga akdang sumibol sa Panahon ng Hapones na
bagamat napakahirap ng buhay ng mga Pilipino noon ay napaunlad pa rin
ang mga tula (haiku at tanaga), at maikling kuwento. Alamin mo kung ano
ang kulturang namamayani sa panahong ito? Masasalamin ba sa uri ng
panitikang lumaganap sa panahong ito ang kultura ng ating mga ninuno?
Naniniwala ka ba na ang mga paksa ng akdang pampanitikan ay
naiimpluwensiyahan ng panahong naisulat ito?
Alam ko na may nalalaman ka na sa panitikan noong panahon ng
Hapon. Kung wala naman, makatutulong sa iyo ang araling ito upang mabatid
at madagdagan ang iyong kaalaman tungkol dito. Subukin mo kung
hanggang saan na ang iyong nalalaman sa pamamagitan ng susunod na
gawain.
GAWAIN 1.3.1.a : Tugon sa Pagkatuto
Ang Tahanan ng mga Konsepto ay mga konsepto na iyong
pagninilayan sa kabuuan ng araling ito.
1. Totoo
Di Totoo
2. Totoo
Di Totoo
3. Totoo
Di Totoo
4. Totoo
Di Totoo
10.Totoo
Di Totoo
__
__
__
__
__
__
__
__
_
__
B. MGA KONSEPTO
C.Pagkatapos ng
Talakayan
1.Totoo
Di Totoo
2.Totoo
Di Totoo
3.Totoo
Di Totoo
4.Totoo
Di Totoo
5.Totoo
Di Totoo
__
__
__
__
__
__
__
__
__
__
163
164
Paunlarin
Sa bahaging ito higit mong mauunawaan ang mga
konseptong dapat mong matutuhan sa tanaga at haiku
bilang mga akdang pampanitikan na sumibol sa bansa noong
Panahon ng Hapones.
Mauunawaan mo din kung ano ang naging tungkulin ng panitikan sa
noong panahong iyon. Sa iyong palagay, nakatulong ba ang mga akdang
pampanitikang ito upang masilayan natin ang kultura at kalagayang
panlipunan ng mga Pilipino sa panahong ito? Upang matugunan mo nang
wasto ang mahalagang tanong, pagyamanin mo ang iyong kaalaman sa
paksa na iyong pag-aaralan sa tulong ng mga gawaing inilaan sa araling ito.
GAWAIN 1.3.1.c: Gabay ng Buhay
Suriin at tukuyin ang mga nakatala sa kasunod na mga kahon kung
alin ang tanaga at haiku. Isulat ang letra sa sagutang papel kung haiku o
tanaga ang mga nakatala sa kahon.
A.
Puno ay sanga
Bisagra ay talahib,
Kandadoy suso.
C.
E.
B.
D.
F.
Sa paglapit mo
TANAGA
1.
2.
3.
Gabing tahimik
Sumasapi sa bato
Huning-kuliglig
HAIKU
1.
2.
3.
165
TANAGA AT HAIKU
SIPAG
Magsikhay nang mabuti
Sa araw man o gabi
Hindi mamumulubi
Magbubuhay na hari
IKAW LANG
Dasal ko sa Bathala
Sanay makapiling ka sa
luha ko at dusa
Ikaw ang aking sigla
166
Puno ay sanga
Bisagra ay talahib,
Kandadoy suso.
C.
__________________
______________
______________
____________
TANAGA
C.________________
_______________
_______________
B.
Puno ay sanga
Bisagra ay talahib,
Kandadoy suso.
D.
Sa paglapit mo
B._____________
_____________
_____________
___________________
HAIKU
__________________
________________
________________
__________
167
Pagkakaiba(Haiku)
____________________
____________________
____________________
Pagkakatulad
____________________
(Tanaga at Haiku)
_
___________________
___________________
___________________
___________________
2.
168
Kagabi
nakakatakot
talaga
Tawagan mo si Ana
nasa kanya ang aklat
na kailangan natin.
Huwag mo ng isipin
iyon. Tanghali
na,kailangang
matapos natin ito
Oo nga may
pasok pa tayo.
Tayo na.
2.
3.
169
Ugnay-Wika
2.
3.
4.
dapat, o kailangan.
Halimbawa: Puwede bang sabihin.
Maaari bang magdagdag?
Gusto kong magbigay.
Nais/ibig mo ba?
170
Lolo
Rey
Lolo
Raymond
Rey
Raymond
Rey
Raymond
Lolo
1.
2.
171
Temporal
___________________________
___________________________
___________________________
_
Penomenal
____________________________
____________________________
_____________________________
3.
Eksistensyal
____________________________
____________________________
____________________________
4.
Bumuo ng tanaga o haiku gamit ang mga pangungusap na walang
paksa.
Sa bahaging ito, bigyan mo ng pansin ang nabuong pag-unawa
tungkol sa paksa. Sapat na ba ang iyong kakayahan upang sagutin ang
kasunod na gawain na tutulong upang higit na lumalim ang iyong pagunawa sa araling pinag-aaralan?
GAWAIN 1.3.1.h : ILARAWAN
Piliin ang angkop na larawan sa mga sumusunod na tanaga at haiku.
Ipaliwanag.
A.
.
D.
C.
172
Kabilang buhay,
Totoo ba o sablay
Kapag namatay
1._________
Mabuting gawa
Mayroong
gantimpala
Galing sa AMA.
3._________
Pakikisama
Sa iyong mga kapwa
Dulot ay saya.
2._________
Pag ang sanggol ngumiti
nawawala ang pighati
kalong moy sumisidhi
pangarap na punyagi
4._________
Pagmamahal sa kapwa
_________________
_________________
_________________
_________________
Pagkabata
__________________
__________________
__________________
Biyaya
_________________
_________________
_________________
173
INOSENTE
KAIBIGAN
Nagtampong kalikasan
Sa kurakot ng bayan
Ang walang kasalanan
Ang pinaghigantihan.
Pakikisama
Sa iyong mga kapwa
Dulot ay saya
174
175
Nailarawan ba sa maikling
kuwento ang kultura at kalagayang
panlipunan ng mga Pilipino noong
Panahon ng Hapones?
176
daliri. Ito rin ang katumbas ng kanyang mariing huwag kung mayroon
siyang ipinagbabawal. Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tagaraw: ang bata kong puso ay tigang na lupang uhaw na uhaw...Minsan
man ay hindi ko narinig na may pinagkagalitan sila ni Ama bagamat
hindi
ko
mapaniwalaang
may
magkabiyak ng
pusong
hindi
at
panyolito
sa galaw
ng
kanyang
mga
daliri
kapatid
na
kahulihan
ng
gulang,
isang
maaaring
maging
179
ang
ibinigay
kalamansi.Nakangiti
kong
si
mainit na
Ama:
tubig
na
Manggagamot
pinigaan
pala
ang
ng
aking
makinilya.Idinikit
ko
ang
kagugupit
na
kuwentong
181
ang larawang nasa kahitang pelus na rosas. Natunghan niya ang mga liham
na nagkalat sa hapag ni Ama.Si Ina ay dumating at lumisang walang
binitiwang kataga. Ngunit, sa kanyang paglisan ay muling binati ng kanyang
palad ang aking balikat at nadarama ko paang salat ng kanyang mag daliri;
ang init
ng mga
kanilang pagkakadantay...Ang
tibay
ng buhol
na
nag-uugnay
ng
damdamin
ni
Ama
sa
di
mabigkas . Nasa mga palad pa rin ni ina ang kaliwang kamay ni ama: sabihin
183
2.
Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw: ang bata kong puso ay
tigang na lupang uhaw na uhaw.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
3.
4.
Ilang taon na ngayon ang nakaraan nang minsang may ibinalik na aklat
ang aming tagapaglaba: yaon daw ay nakuha niya sa isang lukbutan
ng amerikana ni Ama.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
5.
184
Kasukdulan
Kakalasan
Papataas na
Aksiyon
Panimula
Wakas
Panimula:
________________________________________________________
Papataas na Aksiyon:
________________________________________________________
Kasukdulan:
________________________________________________________
Kakalasan:
________________________________________________________
Wakas:
________________________________________________________
185
2.
3.
4.
5.
Ugnay-Panitikan
ANG BANGHAY
ng banghay ay isa sa mga sangkap ng maikling kuwento. Ito ay maayos na
pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa kuwento. Ang maikling kuwento
ay makapag-iiwan lamang ng kakintalan sa isipan ng mga mambabasa kung
may mangyayari, kung masasagot ang mga katanungang tulad ng sumsunod:
ano ang nangyari? Bakit iyon nangyari? Ano ang naging wakas? Sinasabing
ang banghay ang pinakakaluluwa ng maikling kuwento.
Narito ang ilang tulong para masundan mo at mahiwatigan ang banghay ng
kuwento.
a.
Alamin ang simula at wakas ng kuwento
b.
c.
ng
kuwento.
186
___________
Kahulugan
Nilalaman(Paksa)
_________________
_________________
___
__
_________________
_________________
___
__
_________________
_
_________________
MAIKLING
Kalagayan ng
KUWENTO
Sinasalaming
Kultura
maikling kuwento
_________________
sa Panahon ng
___________________
Hapones
_________________
_________________
_________________
_______________
___
_____
_________________
_________________
_________
187
1.
B
2.
3.
188
SANHI AT BUNGA
Ugnay-Wika
bunga
1.
2.
3.
4.
5.
Sitwasyon
Magulong pamilya
Pakikipagbarkada
Pagputol ng mga
puno
Maruming paligid
Mababang marka
Sanhi
Bunga
189
Pagnilayan at Unawain
1.
A. Bago ang
Talakayan
1. Totoo
Di Totoo
2. Totoo
Di Totoo
3. Totoo
Di Totoo
4. Totoo
Di Totoo
5. Totoo
Di Totoo
__
__
__
__
__
__
__
__
__
__
B. MGA KONSEPTO
1. Ang panitikan ay salamin ng
pagkakakilanlan ng mga Pilipino.
2. Sa panitikan, malayang naipahahayag ng
mga Pilipino ang kanilang damdamin at
saloobin.
3. Ang panitikan ang naging daan upang
makamit ang kalayaan ng ating bansa.
4. Ang mga paksa noon ay tungkol sa mga
dayuhang sumakop sa Pilipinas.
5. Nakatulong ang nilalaman ng mga akdang
pampanitikan sa pang-araw-araw na buhay
ng mga Pilipino.
C.Pagkatapos ng
Talakayan
1.Totoo
Di Totoo
2.Totoo
Di Totoo
3.Totoo
Di Totoo
4.Totoo
Di Totoo
5.Totoo
Di Totoo
__
__
__
__
__
__
__
__
__
__
190
191
Ilipat
Sitwasyon:
Tuwing buwan ng Agosto ang National Historical
Institute ay nagkakaroon ng eksibit kaalinsabay sa pagdiriwang ng
Buwan ng Wika.At bilang mga kawani ng nasabing tanggapan, ikaw ay
naatasang bumuo ng PICTO-TULA/KUWENTO. Ito ay kalipunan ng
mga orihinal na tulang haiku at tanaga. Sa tulong ng teknolohiya at
mga larawan dapat na maging malinaw na maipakikita ang natatanging
kultura at kasaysayan ng lahing Pilipino. Ang eksibit ay sasaksihan
ng iba-ibang sangay ng pamahalaan. Isaalang-alang ang paggamit ng
tugmaan sa mga tulang bubuuin, mga larawang biswal, at paggamit ng
teknolohiya at kaisahan/ kaangkupan.
Kraytirya
Napakahusay
4
Mahusay
3
Papaunlad
2
Gumamit ng mga
angkop at
magagandang
salita sa pagbuo ng
tula
Gumamit ng
mga angkop na
salita sa pagbuo
ng tula
Mga
Larawan
Makukulay at
nakakaakit ang
ginamit na mga
larawan na
kakikitaan ng
kulturang Pilipino
Makulay at
angkop ang mga
ginamit na
larawan na
kakikitaan ng
kulturang Pilipino
Gumamit ng ilang
angkop na
makukulay na
larawan na
kakikitaan ng
kulturang Pilipino
Hindi angkop
ang 1 o 2
larawang
ginamit
Paggamit
ng
Nakagamit ng mga
Teknolohiya
sa pagpapalawak
ng tema
Nakagamit ng
ilang
websites/technol
ogy lamang
upang
mapalawak ang
tema
Maayos ang
mga larawan
batay sa tema
Gumamit ng 1 o 2
websites/technolo
gy upang
mapalawak ang
paksa
Walang ginamit
na
websites/techn
ology upang
mapalawak ang
paksa
Hindi masyadong
maayos ang mga
larawan at
pagpapaliwanag
Walang
kaugnayan ang
mga larawan
batay sa tema
Paggamit
ng salitang
tugmaan
Kaisahan
Batay sa
tema at
Pagkakaroon ng
Orihinalidad
websites/technology
Angkop ang
pagkakaayos at
pagkakaugnay ng
tula at larawan
batay sa tema
Kailangan
pang pagaralan
1
Ang mga
salitang ginamit
ay hindi angkop
sa tula
MARKA
KABUUANG
MARKA
192
Hapones)
Panuto: Ibigay ang hinihingi ng bawat bilang sa pahalang at pababa.Gawin
sa papel. Gayahin ang pormat.
1.
2.
3.
4.
ABB
5.
7.
8.
9.
Pababa
1. Isang uri ng akdang pampanitikan
2. Sa panahong ito naging mahirap ang buhay ng mga Pilipino
3. Ito ay walang antalang bugso ng tinig na ang bawat pantig
ay laging may isang patinig
4. Lima Pito - ______
5. Pagkakatulad ng tunog sa huling pantig ng huling salita sa bawat
taludtod.
6. Ibang salita ng sagot
Pahalang
2. Tula ng mga Hapones na binubuo ng labimpitong pantig na nahahati sa
tatlong taludtod
7. Ang tanaga ay binubuo ng _____ pantig bawat taludtod.
8. Uhaw ang ______ na Lupa
9. Isang anyo ng tula na lubhang mataas ang uri at binubuo ng isang
matayog na guniguni at marangal na kaisipan.
193
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
( para sa Modyul 1)
Dugtungan ang pahayag upang makabuo ng paglalagom
ng tungkol sa kalagayan ng panitikan sa tatlong panahon na
nakapaloob sa modyul na ito Ang Panitikan sa Panahon ng Katutubo,
Panahon ng Espa ol at Panahon ng Hapones.
194
195
2.
3. Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan. Tila musmos akong
dumarama sa init ng kanyang dibdib at nakikinig sa pintig ng kaniyang
puso. Ngunit, patuloy akong nagtataka sa malalim na paghinga niya, sa
kanyang malungkot na pagtitig sa lahat ng bagay, paghikbi. Ano ang nais
ipahiwatig ng sitwasyon?
a. may problemang hinaharap ang kanyang kaibigan
b. isang sanggol sa piling ng isang ina
c. nararamdaman niya ang suliraning pampamilya
d. binabalikan ang mga pangyayari
4. Mula sa tekstong nasa blg.3 na bahagi ng kuwentong Uhaw ang Tigang
na Lupa, ano ang ibig sabihin ng, tila musmos akong dumarama sa init
ng kanyang dibdib?
a. batang nasa tabi ng ina na natutulog
b. sanggol na kalong kalong ng ina
c. nakikiramdam sa pintig ng puso
d. masama ang pakiramdam
5. Maikli ang isinusulat na akda dahil sa pagtitipid noong Panahon ng
Hapones ngunit nagiging gabay ang mga ito ng buhay. Anong akdang
pampanitikan ang tinutukoy sa pahayag?
a. karunungang - bayan
b. tanaga at haiku
c. bugtong
d. tula
196
197
a. penomenal
b. eksistensiyal
c. temporal
d. modal
10. Sa kaniyang pagiging matiyaga, mapagpakumbaba at masipag sa pagaaral siya ang naging valedictorian ng kanilang paaralan. Aling pahayag
ang nagsasaad ng bunga ng pangyayari?
11.
a.
b.
c.
d.
masipag sa pag-aaral
12.
13.
199
18.
19.
c. nagpapakita ng paghahambing
b.nagpapakita ng katuwiran
d. naglalahad ng di pagsang-ayon
200
201
Opinyon o Katotohanan
Kaantasan ng Pang-uri
Kayarian ng Pang-uri
Aspekto ng Pandiwa
Pagsang-ayon at Pagsalungat
202
203
Pagsasalita
Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag / pangungusap
na nagbibigay pahiwatig
Natutukoy sa loob ng pangungusap ang kaantasan ng
pang-uri tulad ng:
lantay
pahambing
pasukdol
Naibabahagi ang sariling opinyon,pananaw,damdamin at
saloobin
Nakapagsasadula ng dulang pantanghalan
(Sarsuwela) na nangibabaw sa Panahon ng
Amerikano
Nailalahad ang mga pagpapasiya batay sa mga
patunay
at katuwiran
Nakapangangatuwiran nang maayos at mabisa batay
sa ibat ibang sitwasyon
Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw,
opinyon
at saloobin batay sa mga ideya,kaisipang inilahad ng
teksto
Naipapahayag nang maayos ang matinding reaksiyon sa
mga bagay na di nagugustuhan (may pagsasaalang-alang
sa damdamin ng kausap)
Nakapagsasagawa ng interbyu/panayam
Nakapagsasagawa ng sarbey batay sa kulturang Pilipino
gamit ang panitikan
Nakapaglalahad ng pamamaraan sa pagsasagawa ng
simposyum tungkol sa kahalagahan ng kulturang sariling
atin
Nakapaglalahad ng sariling pananaw kung paano
mapananatili ang kulturang Pilipino sa tulong ng panitikan
204
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang akdang Panitikan batay sa mga
katangian nito
Balagtasan
Sarsuwela
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa
pamamagitan ng:
pagkilala sa kahulugan ng mga salita
kasingkahulugan at kasalungat na kahulugan
Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akdang
pampanitikan ay nakatulong upang maipahatid ang layunin
ng may-akda
Naihahambing ang akda sa iba pang uri ng akda batay sa:
paksa
layon
tono
pananaw
gamit ng salita
Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin
sa mga akdang binasa
Naibibigay ang kaugnayan ng akda sa:
sarili
kapaligiran
ibang tao
Naipaliliwanag ang mga elemento ng isang akda
maikling kuwento
dula
Naisasaayos ang mga pangungusap upang makabuo ng
mga talatang may kaisahan sa pamamagitan ng pag-aayos
ng mga detalye na lohikal ang pagkakasunod-sunod
Napipili ang pangunahin at pantulong na mga ideya o
kaisipang nakasaad sa binasa
Nahihinuha ang pamaksang diwa ng teksto
Naiisa-isa ang mga tiyak na layon ng teksto
205
206
makatawag-pansing simula
mabisang wakas
Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan,
at opinyong nakapaloob sa teksto kung:
totoo o hindi totoo
may pagbabatayan o kathang-isip lamang
mabuti o masama
katotohanan o opinyon
Nakapaglalahad ng sariling pananaw batay sa nilalaman
ng akdang binasa kung itoy makatotohanan o dimakatotohanan gamit ang graphic organizer
208
209
IV.KONSEPTUWAL NA BALANGKAS
Narito ang konseptuwal na balangkas ng mga araling nakapaloob
sa Modyul 2 na iyong pag-aaralan.
SANDIGAN NG LAHIIKARANGAL
Aralin 1 :
Ang Panitikan sa
Panahon ng
Amerikano
Aralin 2 :
Ang
Panitikan sa
Panahon ng
Aralin 3 :
Ang Panitikan sa
Panahon ng
Kasarinlan
NATIN
210
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Unang Bahagi
Panuto: Piliin at isulat ang letra ng tamang sagot sa sumusunod na
tanong/pahayag.
1. Tinaguriang ama ng Maikling kuwento.
a. Rogelio R. Sicat
b. Deogracias A. Rosario.
c. Narciso Reyes
d. Liwayway . Arceo
2. Dahilan kung bakit lubusang lumaganap ang Maikling kuwento sa
Panahon ng Komonwelt.
a. Nagkaroon ng samahan ng mga manunulat na tinawag na
Panitikan.
b. Nagkaroon ng paghihimagsik sa mga dayuhang manunulat
c. Naglunsad ng mga makabagong pag-aaral sa pagsulat
d. Ginawang instrumento ang pahayagang La Solidaridad ng mga
kuwentista.
211
212
Balagtasan
Batutian
Karagatan
Duplo
May-akda
Lakandiwa
Mambabalagtas ng Puso at Isip
Mambabalagtas ng Isip at Katuwiran
wawaluhin
lalabindalawahin
lalabing-animin
lalabingwaluhin
Kabutihan Di-kabutihan
Dunong - Pagmamahal
Tagumpay o Kabiguan
Isip at Katuwiran
213
214
215
216
217
218
PANITIKAN
PAUNLARIN
Sa bahaging ito, pauunlarin natin ang ang iyong kaalaman at
kakayahan sa pagsusuri ng ibat ibang uri ng panitikan tulad ng
Balagtasan, Sarsuwela, Sanaysay, Maikling kuwento at Dula sa ibat
ibang panahon. Ang mga impormasyon, gawain at pagsasanay na
nakapaloob sa bawat aralin ay makatutulong upang palawakain pang
lalo ang iyong kaalaman sa panitikan at nang sa ganoon ay matuto
itong pahalagahan bilang salamin ng ating lahi mula noon, sa
kasalukuyan at maging sa hinaharap. Bibigyang-pansin din sa modyul
na ito ang pag-aaral tungkol sa wika tulad ng mga pahayag na may
opinyon at katotohanan, kaantasan ng pang-uri, ibat ibang paraan ng
pagpapahayag, kayarian ng pang-uri, aspekto ng pandiwa, at mga
pahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat.
219
Katotohanan at Opinyon
Kaantasan ng Pang-uri
220
Aralin 2.1
Ang
Amerikano
Nakapaglalahad ng kahulugan, katangian, at kahalagan
ng mga dulang pantanghalan sa buhay ng mga tao/ magaaral
Pagsasalita
Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag / pangungusap
na nagbibigay pahiwatig
Natutukoy sa loob ng pangungusap ang kaantasan ng
pang-uri tulad ng:
lantay
pahambing
pasukdol
Naibabahagi ang sariling opinyon,pananaw,damdamin at
saloobin
Nakapagsasadula ng mga dulang pantanghalan (Sarsuwela)
na nangibabaw sa Panahon ng Amerikano
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian
nito
Balagtasan
Sarsuwela
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa
sa pamamagitan ng:
pagkilala sa kahulugan ng mga salita
kasingkahulugan at kasalungat na kahulugan
Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng genre
ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng may-akda
Naihahambing ang akda sa iba pang uri ng akda batay sa:
221
paksa
layon
tono
pananaw
gamit ng salita
Nailalahad ang mga kaisipan o ideyang nakapaloob
sa akdang binasa
Naibibigay ang kaugnayan ng akda sa:
sarili
kapaligiran
ibang tao
Naipaliliwanag ang mga elemento ng akda
Naisasaayos ang mga pangungusap upang makabuo
ng mga talatang may kaisahan sa pamamagitan ng pagaayos ng mga detalye na lohikal ang pagkakasunodsunod
Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin
sa mga akdang binasa
Pagsulat
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang
binasa at sa:
pamantayang
pansarili
o
pansariling
karanasan
pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang
babasahin
Nakagagamit ang ibat ibang teknik sa pagbuo ng diyalogo/
iskrip
Nakasusulat ng talata na may wastong paglulugar ng
pangunahin
at pantulong na kaisipan
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo
Pakikitungo sa Wika at Panitikan
Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at
pagsagot sa mga tanong at puna sa panitikang
napanood,nabasa,
o napakinggan
222
Ang Panitikan sa
Panahon ng Amerikano
a. Panitikan: Balagtasan
a. Panitikan:
Bulaklak ng Lahing
Sarsuwela Walang
Sugat ni Severino
Corazon
Reyes
de Jesus
b. Wika : Katotohanan
o Opinyon
b. Wika: Kaantasan
ng Pang-uri
223
V. Panimulang Pagtataya
Alamin natin kung gaano na ang alam mo sa araling ito. Ito ay
panimulang pagtataya na hahamon sa iyong kakayahan sa pag-aaralang mga
akda. Hanapin ang sa iyong palagay ay tamang sagot sa bawat tanong.
Sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos masagot ang maikling pagsusulit na
ito, malalaman mo ang iyong iskor. Alalahanin mo na ang mga aytem na mali
ang iyong sagot at hanapin mo ang tamang sagot habang pinag-aaralan mo
ang modyul na ito. Maaari mo nang simulan.
A. Hanapin sa loob ng puzzle ang mga salitang may kaugnayan sa
umusbong na mga akda sa Panahon ng Amerikano. Bilugan ang salita
ng tamang sagot.
ay dapat ngang
Sa aking palagay
Sa dakong huli
Walang dudang
Sa madaling salita
Naniniwala akong
Tungkol sa
bigyang-pansin
kaya lamang
rin
para sa
Ilan kaya sa mga aytem ang nasagot mo ng tama? Kung marami ang
mali, huwag kang mag-alala, tutulungan ka ng araling ito upang maiwasto mo
ang mga ito. Simulan na natin ang pag-aaral ng ilan sa mga akdang
pampanitikan sa Panahon ng mga Amerikano.
Paano mo
makikita ang
nais mong
malaman?
Ano ang
iyong
natutuhan/
naunawaan?
L
(What did you
225
Mga Akda
Panahon
ng
Amerikano
Kultura
Paunlarin
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang maunawaan mo
ang mahahalagang konsepto sa aralin. Huwag kang mag-alala gagawin
nating magaan ang pagpoproseso ng iyong pag-unawa. Maligayang araw ng
pag-unawa!
Dalawa sa mga akdang pampanitikan ang pag-aaralan natin sa
bahaging ito ang Balagtasan at Sarsuwela.
Simulan natin sa
Balagtasan (Aralin 2.1) - na isang uri ng tulang patnigan na may pagtatalo.
Lumaganap ito noong panahon na ang Pilipinas ay nasa ilalim ng Amerikano,
batay sa mga lumang tradisyon ng masining na
pagtatalo gaya
ng Karagatan, Batutian at Duplo. Nagmula sa pangalan ni Francisco Baltazar
bilang parangal sa pagdiriwang ng kaniyang kaarawan ang tawag sa
Balagtasan.
Bago tayo magsimulang talakayin ang araling ito ay nais ko munang
malaman mo rin ang mahalagang tanong para sa araling ito: Masasalamin
ba sa Balagtasan ang kulturang Pilipino? Patunayan. Narito ang mga gabay
na tanong upang masagot mo ito.
226
2.
Bakit
1. Aklat ka ba?
2. Papel ka ba?
3. Table of Contents ka ba?
4. Bagyo ka ba?
5. Teleserye ka ba?
227
Natutuhan
ko na
Naging
kawili-wili sa
akin ang
Ibig ko pang
malaman
ang tungkol
Balagtasan
_________________
_________________
_________
_________________
_________________
___________
_________________
_________________
__________
228
Basahin at unawain.
Ugnay-Panitikan
Kaligirang Pangkasaysayan ng
Balagtasan
Ang Balagtasan ay isang
pagtatalo sa pamamagitan ng
pagtula. Nakilala ito noong panahon
na patulang
Corazon
De
Jesus
ang
nagwagi
bilang
unang
Hari
ng
ang mga
B
A
L
A
G
T
A
S
A
N
Pagkakaiba
Duplo
Karagatan
Pagkakatulad
Batutian
BALAGTASAN
Ano-ano ang
elemento ng
Balagtasan?
231
MAMBABALAGTAS
MANONOOD
___________________
___________________
__________________
Mahusay ang iyong ginagawa. Ituloy mo lang ito. Huwag kang magaalala, gagabayan ka ng mga aralin sa modyul na ito. Maaari mo nang
basahin ang isang halimbawa ng Balagtasan. Unawain mo ito upang
masagot/maisagawa ang kasunod na mga tanong at gawain.
BALAGTASAN:
Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan
- Jose Corazon de Jesus
Lakandiwa:
232
233
Paruparo:
234
235
Lakandiwa:
Bubuyog:
236
238
Paruparo:
Bubuyog:
Paruparo:
239
Bubuyog:
Paruparo:
Lakandiwa:
Bubuyog:
Paruparo:
Lakandiwa:
Kampupot:
Paruparo:
240
Kampupot:
Bubuyog:
Kampupot:
Bubuyog:
Paruparo:
Lakandiwa:
241
Hanay B
2. Kapatak na luha
b. konti
c. mahulog
d. matinding lungkot
____
5. Halakhak ay
____ nakabulahaw
e. mahusay bumigkas
f. nakaistorbo
242
Paruparo
Ang higit na
matimbang sa inyong
dalawa ay si
Bubuyog
5. Naging maayos ba ang paghahanay ng mga pagpapaliwanag at
pangangatwiran ng dalawang nagtatagisan ng talino sa paksang
kanilang pinagtatalunan. Magtala ng mga patunay.
Pagkakatulad at pagkakaiba ng
panliligaw ng mga binata sa
dalagahan noon sa ngayon
Pagkakatulad
Pagkakaiba
243
At
may
pagkakataon
din
namang
kailangang
244
Katotohanan
Ang mga pahayag na may katotohanan ay kadalasang
sinusuportahan ng pinagkunan. Ang katotohanan ay mga impormasyon na
maaaring mapatunayang totoo. Bihira itong magbago mula sa isang
pinagmumulan ng impormasyon sa iba pa.
Ginagamitan ito ng mga salita o parirala tulad ng:
batay sa,
Tandaan:
Katotohanan
Opinyon
Pareho ng ur impormasyon
Maaaring mapatunayan na totoo
Base sa mga saloobin at hindi
maaaring mapatunayang
totoo.
Bihirang magbago sa pinagmumulan Madalas nagbabago sa mga
pinagmulan
245
3.
4.
246
247
a. Walang Sugat
b. Dalagang Bukid
c. Kahapon, Ngayon at
Bukas
d. Ako Ang Daigdig
e. Sa Aking Mga
Kababata
f. Isang Punongkahoy
248
Alam mo ba
Si Severino Reyes, mas kilala bilang Lola Basyang ay itinuturing na
Ama ng Sarsuwela. Isa siyang mahusay na direktor at manunulat ng dula.
Nang itinatag ang Liwayway noong 1923, si Reyes ang naging unang
patnugot nito. Siya rin ay nagsilbing pangulo ng Aklatang Bayan at
ginawang kasapi ng Ilaw at Panitik, kapwa mga samahan ng mga manunulat.
Kinalaunan, si Reyes ay naging kilala sa mga kuwentong isinulat niya
tungkol kay Lola Basyang. Nagsimula ang Lola Basyang noong siya ay naging
punong-patnugot sa Liwayway. Nang sinabihan siya ng kaniyang mga
patnugot na wala ng natitirang materyales upang punuin ang isang maliit na
espasyo sa isang pahina ng magasin, kinailangan niyang magsulat ng isang
kuwento upang umabot sa takdang oras. Matapos na maisulat ang kuwento,
nag-isip siya ng ibang pangalan na maaaring ilagay bilang may-akda
kuwentong ito.
Naalala niya ang matandang babae na kapitbahay ng kaniyang
kaibigan sa Quiapo, Maynila. Ang pangalan ng babae ay Gervacia Guzman de
Zamora o mas kilala sa Tandang Basyang. Tuwing alas-4 ng hapon,
magsasama-sama ang mga kabataan sa kanilang lugar at makikinig sa mga
kuwento ni Tandang Basyang. Kaya naman, matapos nito, ang mga kuwento
na naisulat ni Reyes ay may pirma na Lola Basyang. Unang nailathala ang
kuwento ni Lola Basyang sa Liwayway noong 1925. Siya ay nakasulat ng 26
na Sarsuwela.
249
251
Basahin at Unawain.
Walang Sugat
ni Severino Reyes
UNANG BAHAGI
I Tagpo:
(Tanggapan ng bahay ni Julia. Si Julia at ang mga bordador. Musika)
Koro
Julia
Koro
Julia
Julia
Koro
Koro
Salitain
Julia
:
II TAGPO
Tenyong:
Julia
Tenyong:
Julia
(Tenyong at Julia)
Julia, tingnan ko ang binuburdahan mo
Huwag na Tenyong, huwag mo nang tingnan, masama ang
pagkakayari, nakakahiya.
Isang silip lamang, hindi ko na hihipuin, ganoon lang? ay
Sa ibang araw, pagkatapos na, oo, ipakikita ko sa iyo.
253
Tenyong:
Julia
Tenyong:
Julia
Tenyong:
Julia
Tenyong:
Julia
Tenyong:
Julia
Tenyong:
Julia
Tenyong:
Julia
Tenyong:
Julia
254
Tenyong:
Julia
Julia
Tenyong:
Musika No. 2
Julia :
Huwag mong silaban ang tunay mong pangalan.
Tenyong:
Julia
Tenyong:
Julia
Tenyong:
Tenyong:
Julia
Tenyong:
Asahan mo.
Sabay:
255
III TAGPO
(Tenyong, Julia, at Juana mamayay Lukas ) Salitain
Juana :
Julia, Julia, saan mo inilagay ang baro kong makato?
(Nagulat si Julia at si Tenyong.) (Lalabas si Lukas.)
Lukas :
Tenyong:
Lukas :
Tenyong:
Lukas :
Opo.
Tenyong:
Lukas :
Tenyong:
Juana :
Tenyong:
(Telong Maikli)
IV TAGPO
(Musika)
Lukas :
Koro
Isang Babae:
Kalye
Koro at Lukas
Tayo nat ating dalawin mga tagarito sa atin.
Dalhan sila ng makakain at bihisan ay gayundin.
Naubos na ang lalaki.
Lukas :
Makikita ko si Tatang.
Isang Lalaki:
Isang Babae:
Asaway paroroonan.
Isang Babae:
Lahat:
Mga Babae:
Lahat:
Sumakay na sa tren.
Mga Lalaki:
Doon sa estasyon.
Lahat:
V TAGPO
(Bilangguan sa Bulakan, patyo ng Gobyerno, maraming mga bilanggong
nakatali sa mga rehas).
Salitain
Relihiyoso 1.0:
Marcelo:
Relihiyoso 1.0:
Marcelo:
Relihiyoso 1.0:
Relihiyoso 2.0:
Marcelo:
Relihiyoso 1.0:
Marcelo:
Relihiyoso 2.0:
Marcelo:
Relihiyoso 2.0:
Relihiyoso 1.0:
Marcelo:
Relihiyoso1.0:
Marcelo:
Relihiyoso 1.O:
Marcelo:
Relihiyoso 1.0:
Marcelo:
Relihiyoso 1.0:
Marcelo:
Marcelo:
Relihiyoso 1.0:
Relihiyoso 2.0:
Tonto.
Tadeo :
Bakit ka mumurahin?
Juana :
P. Teban:
P.Teban:
Juana :
P. Teban:
Miguel:
Miguel:
Julia
Tadeo :
Miguel:
Ay salamat (tuwang-tuwa.)
Julia
Tadeo :
Miguel :
Tadeo :
Miguel :
Tadeo :
260
Miguel :
Tadeo:
Relihiyoso 1.0:
Relihiyoso 1.0:
VI TAGPO
(Mga Relihiyoso, Putin, Juana, Julia, Tenyong, at mga dalaw, babae
at lalaki).
Salitain
Relihiyoso 1.0: Kapitana Putin, ngayon makikita ma na ang tao mo,
dadalhin dito, at sinabi ko sa Alkalde na huwag nang
paluin, huwag nang ibibilad at ipinagbilin ko na bibigyan
na ng mabuting tulugan
Putin :
Relihiyoso 1.0:
Putin :
261
Los 3 :
VII TAGPO
(Sila rin, wala na lamang ang mga relihiyoso)
Salitain
Putin :
Tenyong:
Tenyong:
Julia
Tenyong:
Musika
Tenyong:
Salitain
Tenyong:
Inggo :
Inggo ko!
Tatang!
Kaawa-awa naman!
Mahabaging Langit!
Musika No.2
Tenyong:
Ang dalawang brasoy gitgit na ang laman, naglabas ang buto
sa mga tinalian, lipos na ng sugat ang buong katawan,
nakahahambal, ay! Ang anyo ni Amang! Ang lahat ng itoy gawa
ng pari na sa Pilipinas siyang naghahari, lalang ni Lucifer sa
demonyong lahi kay satang malupit nakikiugali. Ah! Kapag
namatay ka, oh, ama kong ibig, asahan mo pot igaganting pilit
kahit na ano ang aking masapit sa ulo ng prayle, isa sa kikitil.
Julia
Putin :
Inggo ko Inggo
Tenyong:
Patay na!
(Mangagsisihagulgol ng iyak)
263
Telong Maikli
VIII TAGPO
(Sila ring lahat, wala lamang si Kapitang Inggo, ang Alkalde, at mga
bilanggong nangakagapos).
Salitain
Putin
Tenyong:
IX TAGPO
(Tenyong at mga kasamang lalaki, mamayay si Julia).
Salitain
Tenyong:
Mga kasama, magsikuha ng gulok, at ang may rebolber ay
dalhin.
:
Isa
Isa pa :
Tenyong:
Isa
Tenyong:
Mga tampalasan.
Isa pa :
Walang patawad!
Isa
Tenyong, Tenyong!
264
Tenyong:
Julia!
Tenyong:
Tenyong:
Julia
Julia
Julia
Tenyong:
Julia
265
Tenyong:
Julia
Tenyong:
Julia
Tenyong:
Julia
Tenyong:
Julia
Tenyong:
Julia
X TAGPO
(Tugtuging nagpapakilala ng damdamin. Pagdating ng bahaging masaya
ay maririnig ang sigawan sa loob. Mga prayle at mga kasama ni
Tenyong at si Tenyong.)
Sa loob.
Mga lahi ni Lucifer! Magsisi na kayot oras na ninyo! Ikaw ang pumatay sa
ama ko Perdon! Walang utang-na-di pinagbabayaran! (Hagara at
mapapatay ang mga prayle, isa ang mabibitin na sasama sa tren).
Telon
Wakas ng Unang Bahagi
266
Ikalawang Bahagi
I TAGPO
(Bahay ni Julia)
Julia at Juana
Salitain
Juana :
Julia, igayak ang loob mo; ngayon ay paparito si Miguel at ang
kanyang ama, silay pagpapakitaan nang mainam.
Julia
Juana :
Julia
Juana :
Julia
Juana :
Julia
Juana :
Julia :
Julia :
267
Juana :
Julia
Siyang tunay!
Juana :
Julia
Wala po!
Juana :
Julia
II TAGPO
(Julia at Monica)
Salitain
Julia :
Monicaaaaaaaaaa, Monicaaaaaaaaaa!.
Monica :
Julia
Monica:
III TAGPO
(Julia, mamayay Miguel, Tadeo, Pari Teban, at Juana)
Musika
Dalit ni Julia
Oh, Tenyong niyaring dibdib,
Diyata akoy natiis
Na hindi mo na sinilip
Sa ganitong pagkahapis.
Ay! Magdumali kat daluhan,
Tubusin sa kapanganiban,
Huwag mo akong bayaang
Mapasa ibang kandungan.
268
Julia
P. Teban:
Julia
P. Teban:
Tadeo :
Juana :
P. Teban:
Juana :
Tadeo :
269
Miguel :
Hanay B
a. sinisinta
_____ 2. sumisimsim
b. kalungkutan
_____ 3. kaparangan
c. apihin
_____ 4. malumbay
d. awit- panalangin
_____ 5. dalit
e. magtaksil
_____ 6. maglilo
f. malungkot
_____ 7. magahis
g. mamatay
_____ 8. makitil
h. mapahamak
_____ 9. aglahiin
i. mapulaan
j. kabukiran
k. pagtitiis
j.
JULIA
TENYONG
LUKAS
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
JUANA
__________
__________
__________
__________
272
JULIA
KABABAIHAN SA
KASALUKUYAN
Pagkakaiba
Pagkakaiba
5. Tama ba ang ginawa ng ina ni Julia na ipagkasundo nito ang anak sa isang
lalaking mayaman ? Kung ikaw ang nasa sitwasyon ni Julia, papayag ka ba
sa pasiya ng iyong ina? Bakit?.
6. IIarawan ang namayaning damdamin sa Tagpo II.
7. Angkop ba ang pamagat na Walang Sugat sa akda? Bakit?
8. Tama ba na magtanim ng galit si Tenyong sa mga pari? Ipaliwanag.
Mahusay ang iyong ginawa. Madali mong naunawaan ang simulang
bahagi ng aralin. Alamin mo naman ang kaligirang pangkasaysayan ng
Sarsuwela na namayani sa Panahon ng Amerikano. Gagabayan ka sa iyong
pag-aaral ng sumusunod na gabay na mga tanong.
Mga Gabay na Tanong
1. Ano ang Sarsuwela?
2. Bakit ito kinagiliwan mga Pilipino noong Panahon ng Amerikano?
3. May Sarsuwela pa ba sa kasalukuyan? Paano ito naiiba sa ibang akdang
pampanitikan?
4.Bakit dapat pahalagahan at palaganapin ang Sarsuwela bilang bahagi ng
panitikang Pilipino?
5. Suriin ang kultura o kalagayang panlipunang masasalamin sa akdang
Walang Sugat.
273
PAGSULAT
Ituloy mo ang pahayag
Habang binabasa ko ang Sarsuwela akoy
, dahil akoy
. kaya nais kong
maging
____________________________________________________________
____________________________________________________________
________________
274
Kaantasan ng Pang-uri
Ugnay-Wika
magsing, magkasin
Halimbawa:
.Magsing-talino sina Felix Irving at Andrela.
. Sintanda ng aking ate ang guro ko sa musika.
b. Pahambing na di- magkatulad (pasahol)-Kung hindi
magkapantay ang katangian ng isang bagay na itinutulad sa iba.
Ginagamitan ito ng mga pananda tulad ng salitang di-gaano, di-
275
276
Bakit mahalagang
gamitin ang kaantasan
sa paglalarawan?
277
Pagnilayan at Unawain
Ang layunin mo sa bahaging ito ay mataya natin kung tama ang
pagkaunawa mo sa mahahalagang konsepto na nakapoob sa
buong aralin- Ang Panitkan sa Panahon ng Amerikano. Muli, sagutin mo
ang mahahalagang tanong na ito. Inaasahan kong kung may mali ka mang
konsepto, ay naitama na natin ang mga ito sa tulong ng ibat ibang gawaing
iyong pinagdaanan.
1. Bakit umusbong
Amerikano?
ang
panitikang
Pilipino
noong
Panahon
ng
278
Ilipat
Sa mga natutuhan mong mga araling pampanitikan at pangwika
ay natitiyak kong kayang-kaya mong maisagawa ang Inaasahang Produktoang makasulat ka ng iskrip at diyalogo ng isang dula na sumasalamin sa
pamilyang Pilipino. Bago iyan, nakatitiyak ako na makatutulong sa iyo ang
karagdagang kaalaman na ito tungkol sa Inaasahang Produkto ang
pagsulat ng iskrip at diyalogo ng isang dula. Atin pang ipagpatuloy at alamin
naman kung ano ang iskrip at Diyalogo. Simulan na natin.
279
Paraan ng Pagsusulat
Ayon kay Sicat sa kanyang sanaysay na Sa Pagsulat, nagsisimula
siya sa ideya. Mula sa ideya, aniya, itinatayo niya ang balangkas sa isip at
pinaglalapat-lapat niya rito, sa pamamagitan ng mahiwagang kapangyarihan
ng imahinasyon, ang samut saring impresyon, gunita, larawan, damdamin at
pangyayari. Tila siya mangangaso, kung saan-saan siya nakararating.
Narito ang mga paraan o teknik kung paano makasusulat ng iskrip
1. Dapat na marunong ang isang manunulat na tumimpla ng kanyang
mga sinusulat. Nakabaling ito sa tonot himig na hangad ipahiwatig
sa katha.
2. Mgsimula sa pagsulat ng mga diyalogo. Kailangang masalang mabuti
kung ano ang mga gagamiting salita sa diyalogo.
3. Piliin ng salita na gagamitin depende sa manonood o paksa.
4. Mahalaga na may nilalaman (content) ang isang kuwento. Ito ang
mensahe ng kuwento, anyo (form) sapagkat mapapailalim sa anyo
ang kasiningan ng pagsusulat. Dito pumapasok ang estilo.
5. Kailangan sa pagsulat ang disenyo, ang pagbalangakas, ang mga
dibisyon (ang simula, sinulong, at wakas). Dapat rin na pag-aralan
ang makatotohanan at epektibong banghay (plot), karakter
(character), tagpuan (location), paningin (point of view), at iba
pang sangkap sa pagkatha. Sa pagsulat ng iskrip nalrarapat na
280
281
Napakahusay
Mahusay
Katamta
mang
Husay
3
Hindi
Mahusay
2
Nangangailangan
pa ng
Pagpapahusay
1
a. Pagkamalikhain
b. Makatotohanan at
kapani-paniwala ang
pagkakasulat ng
iskrip
c. Orihinal
d. Sumasalamin sa
kulturang Pilipino at
naaangkop sa
kasalukuyan
e. Wasto ang
pagkakagamit ng
wika
Interpretasyon
21- 25
-Napakahusay
16- 20
-Mahusay
11-15
-Katamtamang Husay
6-10
-Hindi Mahusay
1-5
-Nangangailangan pa ng Pagpapahusay
282
balagtasan
duplo
karagatan
karilyo
283
2.
3.
4.
5.
C. Panuto: Gamit ang 3-2-1 Chart, buuin ang konsepto o ideyang nabuo
sa iyo sa pag-aaral sa dula.
284
285
Ang
Panitikan
Sa
Panahon
Ng
Komonwelt
Pagsasalita
Nailalahad ang mga pagpapasiya batay sa mga patunay
at katwiran
Nakapangangatuwiran nang maayos at mabisa batay sa ibat
ibang sitwasyon
Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw, opinyon
at saloobin
Pag-unawa sa Binasa
Napipili ang pangunahin at pantulong na mga ideya o
kaisipang nakasaad sa binasa
Nahihinuha ang pamaksang diwa ng teksto
286
Nagagamit
ang
ibat
ibang
pagpapalawak
ng paksa:
pagbibigay ng depinisyon
paghahalimbawa
paghahawig o pagtutulad
teknik
sa
287
at
iba
pang
kagamitang
a. Panitikan: Maikling
Kuwento
b. Wika: Kayarian ng
Pang-uri
Mini-museum o eksibit
V.
Panimulang Pagtataya
Alamin natin kung gaano na ang alam mo sa araling ito. Piliin ang
pinakaangkop na sagot sa sumusunod na mga tanong/pahayag. Mangyaring
sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos mong sagutin ang pagsusulit na ito,
makikita mo ang iyong iskor. Itala at tandaan ang mga aytem na hindi mo
nasagot nang tama, at hanapin mo ang tamang sagot habang pinag-aaralan
mo ang araling ito.
289
Unang Bahagi
Panuto: Ibigay ang magkaibang katangian ng dalawang uri ng sanaysay.
(Para sa bilang 1 4).
Sanaysay
Pormal
Pamilyar
Magkaibang katangian:
____________________________________________
____________________________________________
Ikalawang Bahagi
Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na bahagi ng teksto upang
masagot ang kasunod na mga tanong.
Ang matandang babae ay di nakasagot. Babae palibhasa at ina ng
nagtatanong na dalaginding ay natarok na kapagkaraka ang lagay ng
kalooban ng kaniyang anak. Si Irene ay hindi nga sasalang ginugulo noon ng
mga suliranin ng puso. Umiibig, di sasalang siyay umiibig.
Hindi, ang tiyak na sagot.
Nang makilala mo ba si Tatang, ang patuloy na tanong, ay may
naramdaman ka bang pintig sa loob ng dibdib?
Oo!
Ipinagtapat mo ba sa iyong Inang?
Oo!
E ano ang sinabi sa iyo?
Nagalit, kinagalitan akong mabuti at sinabing di sasalang akoy may
iniibig na lalaki. Akoy kaniyang pinagbalaan. At pinagsabihang kapag akoy
nag-asawa ay kaniyang papatayin.
Ay, ano ang naging sagot mo?
Akoy nangako, sinabi kong ang lalaking aking nakilala ay aking
isusumpa.
Kung gayoy bakit mo naging asawa si Tatang?
Sapagkat. . . ang pag-ibig ay isang damdaming sintigas ng bato a di
nadudurog sa hampas ng alon, hindi natitinag sa kinalalagyan, mamatay
290
b.
c.
d.
291
b.
c.
d.
10. Kaya pala lagi nang kakaba-kaba ngayon ang aking dibdib. Ano ang
mahihinuha sa pahayag na ito ni Irene?
a.
b.
c.
d.
292
Natuklasan ko
na . . .
Patunay nito
ang . . .
Simulan natin
Mga Manunulat
Genoveva Edroza Matute
Buenaventura S. Medina Jr.
Adriano P. Landicho
Iigo Ed. Regalado
Narciso G. Reyes
Deogracias A. Rosario
Mga Akda
Ang Anluwage
Ang Dalaginding
Lugmok na ang Nayon
Lupang Tinubuan
Sa Aking mga Kabata
Hikbi sa Karimlan
293
294
Naging madali ba sa iyo ang pagsagot? Kung hindi, huwag kang magalala sapagkat sinusukat lamang natin ang iyong kaalaman sa magiging
aralin. Ang susunod na bahagi ay makatutulong sa iyo upang lalo pang
lumawak ang iyong kaalaman sa panitikan sa Panahon ng Komonwelt.
Makatutulong ang mga gawain upang masagot mo ang mahalagang tanong
na Malaya ba sa pagsulat ang mga manunulat sa Panahon ng Komonwelt?
Paunlarin
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang
maunawaan mo ang mahahalagang kaisipan/konsepto na saklaw ng aralin.
Ang mga akdang pampanitikan na pag-aaralan natin sa bahaging ito ay
Sanaysay at Maikling kuwento na sumibol sa Panahon ng Komonwelt.
Mahalagang masagot sa bahaging ito ang tanong na: Malaya ba sa pagsulat
ang mga manunulat sa Panahon ng Komonwelt? Simulan natin sa
Sanaysay. Sa lahat ng uri ng panitikan, ang Sanaysay ang sinasabing may
pinakakaunting bilang ng manunulat dahil sa malayo ito sa damdamin ng mga
tao. Gayon pa man, mananatiling ang nilalaman nito ay kapupulutan ng aral
at aliw sa mambabasa. Sa araling ito ay gawing gabay ang sumusunod na
tanong na makatutulong sa iyo sa maaari mong maging tunguhin sa araling
ito.
Mabisa bang paraan ng
paglalahad ng katuwiran ang
pagsulat ng sanaysay?
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
295
Kapanganakan
Pamilya
Mga
Katangian
Naiambag sa
Pilipinas
296
upang
magkaroon
tayo
ng
isang
wikang
pambansa.
Kahulugan
Bahagi ng Panalita
Katangian
SALITA
Halimbawang
Pangungusap
298
299
ang
sariling
kaisipan,
kuro-kuro,
saloobin
at
Pormal
Di-Pormal o Pamilyar
Nagbibigay ng impormasyon
Nagsisilbing aliwan/libangan
Nagbibigay-lugod sa pamamagitan
kaalaman sa pamamagitan ng
karaniwan,
sa paksang tinatalakay
personal
Ang
pang-araw-araw
pananalita
ay
at
parang
nakikipag-usap lamang
Ang tono ay mapitagan
may-akda
300
Sanaysay
9.
Paano nagkatulad?
Paano nagkaiba sa
Uri
Katangian
Pagkakalahad
Iba Pang Pagpapaliwanag
301
Ako ay Ikaw
ni Hans Roemar T. Salum
Akoy isang Pinoy, sa pusot diwa. Pinoy na
302
pagsasalaysay,
at
pangangatuwiran.
Magkakaroon
ng
304
Natuklasan ko
na . . .
Patunay nito
ang . . .
(panitikan)
(wika)
(panitikan)
305
(wika)
(panitikan)
(wika)
(sa pag-aaral)
10
Lahat ng inilahad
na impormasyon at
pagkakalahad ng
paksa ay
makatatotohanan.
Nakahikayat sa
lahat ng
manonood
pagbibigay ng
katuwiran
Nagamit ang lahat
ng paraan ng
pagpapahayag.
Pamantayan
Di-gaanong
mahusay ang
pagkakalahad
ng mga
katuwiran
May mga
impormasyong
hindi
makatotohanan
ang
pagkakalahad.
Hindi lahat ng
manonood ay
nahikayat sa
ibinigay na
katuwiran.
Isa o walang
nagamit na
paraan ng
pagpapahayag
KABUUAN
Interpretasyon:
31 40
Lubos na kasiya-siya
21 30
Kasiya-siya
11 20
2 10
Husayan pa
307
2.
at sa
Pahayag
Katotohanan
Paliwanag
o Opinyon?
Si Deogracias A. Rosario ay
Ama ng Maikling Kuwento.
Nakatulong ang maikling
kuwento sa manunulat at sa
mga Pilipino noong Panahon
ng Komonwelt.
308
DEOGRACIAS
A.
ROSARIO
ROGELIO
R.
SIKAT
SEVERINO
REYES
309
Lupang
Tinubuan
Basahin at unawain
Lupang Tinubuan
Narciso G. Reyes
Ang tren ay tumulak sa gitna ng sali-salimuot na mga ingay.
Sigawan ang mga batang nagtitinda ng mga babasahin, Tribune, mama,
pambihirang pananabik.
Sa unang malas, ang Malawig ay walang pagkakaiba sa alinmang
nayon
sa
Kalagitnaang
Luzon.
Isang
daang
makitid,
paliku-liko,
iyong Lola Ines. Ang mga pinsan mong Juan, Seling, Marya at Asyas.
Ang iyong Nana Bito. Ang iyong Tata Enteng. Yukod at ngiti rito,
halik ng kamay roon. Mga kamag-anak na malapit at malayo, tunay at hawa
lamang, matatanda at mga bata. Ang lahat yata ng tao sa bahay, buhat sa
mga nangasapuno ng hagdan hanggang sa nangasaloob ay pawang kamag-
312
anak ni Danding. Mabuti na lamang at likas na sarat ang ilong ko, ang
naisaloob niya. Kung hindi ay pulpol na marahil ngayon.
Sapagkat sila lamang ang nagsipanggaling sa Maynila, sa pagtitipong
iyon ay napako kina Danding ang pansin ng lahat. Umugong ang
kamustahan. Ang balana ay nagtanong kay Danding ng kung ano ang lagay
ng kanyang amang may sakit at ng kanyang inang siya na lamang ngayong
bumubuhay sa kanilang mag-anak. Sinulyapan ng kanyang Tiya Juana si
Danding at sinikap na saluhin ang mga tanong. Bantad na siya sa
pagkamaramdamin ng kaniyang pamangkin at alam niyang ang kasawian ng
ama nito ay talusaling na sugat sa puso nito. Ngunit hindi niya maunahan
ng pagtugon si Danding na tila magaan ngayon ang bibig at palagay na ang
loob sa piling ng mga kamag-anak na ngayon lamang nakilala.
Isang manipis na dinding ng sawali ang tanging nakapagitan sa
bulwagan at sa pinakaloob ng bahay, na siyang kinabuburulan ng patay. At
sa bukas ng lagusan, na napapalamutihan sa magkabilang panig ng mga
puting kurtinang salo ng pinagbuhol na mga lasong itim, ay walang tigil ang
pagyayaot dito ng mga taong nakikiramay sa mga namatayan at
nagmamasid sa bangkay. Ngunit pagpasok na pagpasok ni Danding ay nagiba ang kanyang pakiramdam. Napawi sa kanyang pandinig ang alingawngaw
sa labas, at dumampi sa kanyang puso ang katahimikan ng kamatayan.
Dahan-dahan siyang lumapit sa kabaong, at pinagmasdan ang mukha ng
bangkay. Maputi, kaaya-aya ang bukas, isang mukhang nagbabandila sa
katapatan at kagitingan. Nabakas ni Danding ang lapad ng noo, sa mga
matang hindi ganap ang pagkakapikit, at sa hugis ng ilong, ang bahagyang
pagkakahawig sa kanyang ama. Bigla siyang nakaramdam ng awa at
lungkot.
313
binuksan
iyon,
at
pinagmuni-muni
ang
mahiwaga
at
314
315
ang pag-uusap nila ni Lolo Tasyo, at iniwan ang matanda sa mga alaala nito.
Ano ang pinanood mo sa bukid? ang usisang biro ng isa sa mga
bagong tuklas niyang pinsan.
Ang araw, ang tugon ni Danding, sabay pikit ng mga mata niyang
naninibago at hindi halos makakita sa agaw-dilim na tila nakalambong sa
bahay.
Ang libingan ay nasa gilid ng simbahan, bagay na nagpapagunita kay
Danding ng sumpa ng Diyos kay Adan sa mga anak nito, at ng malungkot at
batbat-sakit na pagkakawalay nila, na kamatayan lamang ang lubusang
magwawakas. Nagunita niya na sa maliit na bakurang ito ng mga patay na
nakahimlay ang alabok ng kanyang ninuno, ang abang labi ng Katipunan, ng
mga pag-asa, pag- ibig, lumbay at ligaya, ng palalong mga pangarap at mga
pagkabigo na siyang pumana sa kanya ng kanyang angkan. Magaan ang
pagyapak ni Danding sa malambot na lupa, at sinikap niyang huwag
masaling maging ang pinakamaliit na halaman.
Handa na ang hukay. Wala na ang nalalabi kundi ang paghulog at
pagtatabon sa kabaong. Ngunit ng huling sandali ay binuksang muli ang
takip sa tapat ng mukha ng bangkay, upang itoy minsan pang masulyapan
ng mga naulila. Nabasag ang katahimikan at naghari ang impit na mga
hikbi at ang mga piping panangis na higit na makadurog-puso kaysa
maingay Nabasag ang katahimikan at naghari ang impit na mga hikbi at
ang mga pag-iyak. Pinagtiim ni Danding ang kanyang mga bagang, ngunit sa
kabila ng kanyang pagtitimpi ay naramdaman niyang nangingilid ang luha sa
kanyang mga mata.
316
317
kapirasong
lupa,
na
kinatitirikan
ng
kanilang
mga
tahanan,
318
Salita mula sa
Kahulugan
Bahagi ng
aralin
Pangungusap
Panalita
pinagmuni-muni
agaw-dilim
piping panangis
sumasalunga
makadurog-puso
Nakikita pa ba sa
kasalukuyan?
(Oo/Hindi)
Patunay na nakikita/hindi
na nakikita sa
kasalukuyan
319
Paraan ng
Pamumuhay
sa Lungsod
Dahilan:
320
321
Pamagat
Solusyon
May-akda
Mga Tauhan
Suliranin
Wakas
4. Mula sa ginawang balangkas ay bumuo ng sariling maikling kuwento. Ipost ito sa iyong fb account at pabigyang puna (like o dislike) ito sa mga
kamag-aral o kaibigan. Kung wala namang fb account, pabigyang puna
ito sa kanila sa pamamagitan ng paglalagay ng tsek () sa pangkat ng
mga bituing napili. Pabigyang paliwanag kung bakit ito ang kanilang
puna sa iyong likha.
Napakahusay
Mahusay
May kaunting husay
Nangangailangan ng malaking pagbabago
322
Ugnay-
323
1. Suriin ang mga salitang may salungguhit sa binasang teksto. Itala ang
mga ito sa ilalim ng angkop na kayarian ng pang-uri.
Payak
Maylapi
Inuulit
Tambalan
324
325
Mahusay
Mahusay-husay
Kailangan Pang
Paunlarin
Natugunan ang
lahat ng
pangangailangan
sa nilalaman at
mekaniks
Natugunan ang
lahat ng
pangangailangan
sa nilalaman at
mekaniks
Natugunan ang
ilang
pangangailangan
Natugunan ang
ilang
pangangailangan
Ganap at
epektibong
naihatid ang
mensahe
Epektibong
naihatid ang
mensahe
Nahirapang
maihatid ang
mensahe
Walang gaanong
naihatid na
mensahe
Napakahusay at
higit sa inaasahang
elementong
display na biswal
Naipaliwanang
nang maayos at
wasto ang poster.
Nakaaakit ang
Katamtaman ang
pang-akit na
display
Walang
organisasyon at
kaayusan ang
display na biswal
Hindi malinaw ang
pagpapaliwanag
display na biswal
326
Pagnilayan at Unawain
Ang layunin mo sa bahaging ito ay palalalimin pa ang iyong pagunawa sa mahahalagang konseptong nakapaloob sa araling ito Aralin 2.2:
Ang Panitikan sa Panahon ng Komonwelt. May ilan pang gawain na
pagtutulungan nating gawin at sagutin upang sa gayoy matiyak ko na wala ka
nang maling pag-unawa sa nilalaman ng araling ito.
GAWAIN 2.3: KKK (Katuwiran Koy kailangan)
Sa nakaraang aralin ay natutuhan mo ang ibat ibang paraan ng
pagpapahayag. Isa na rito ang pangangatuwiran. Sa gawaing ito, ang husay
mo sa pagbibigay ng katuwiran ay kailangan. Sagutin mo ang tanong na
malaya ba ang manunulat sa Panahon ng Komonwelt? Sagutin ang
mahalagang tanong na ito gamit ang yes/no analysis.
Oo
___________
___________
___________
___________
Hindi
___________
___________
___________
___________
327
Revised (Nabagong
Pagkaunawa sa Aralin)
Ilipat
Layunin mo sa bahaging ito ang ilipat at isabuhay ang iyong
natutuhan sa aralin. Ang susunod na gawain ay magtataya sa iyong
natutuhan sa aralin.
GAWAIN 2.5: KULTURA IN OR OUT?
Magkakaroon ng paligsahan sa iyong paaralan tungkol sa
paglalarawan ng mga kulturang Pilipino sa Panahon ng Komonwelt na
nagbago, nawala at nananatili pa sa kasalukuyan. Bilang lider ng Mga
Kabataang Historyador sa Pilipinas (KHP), sa harap ng mga guro, kapwa
mag-aaral, puno ng kagawaran, punongguro at historyador ay gagawin mo
ito sa masining na paraan tulad ng mini-museum o eksibit. Magkakaroon sila
ng pagtataya sa iyong likha batay sa a.) presentasyon na iyong isasagawa;
b.) makatotohanan; c.) batay sa pananaliksik; at d.) pagkamalikhain.
328
Interpretasyon:
4 na A Napakahusay! Ipagpatuloy ang kahusayan o kagalingan sa mga
gawain.
3 A Mahusay! Hindi man perpekto, naipakita mo ang iyong kahusayan o
kagalingan.
2 na A Katamtamang Husay! Nakita ang iyong pagsisikap subalit dagdagan
pa upang mapaunlad pa ang gawain.
1 o walang A Hindi Mahusay! Ulitin pa ang gawain upang maging
makabuluhan ito sa sarili at sa titingin ng iyong likha.
Nakatulong ba ang pagganap na gawain upang maunawaan mo ang
halaga ng aralin sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay? Ngayong natapos
mo na ang aralin, bago ka maglakbay sa bagong aralin ay sagutin mo muna
ang pangwakas na gawain.
329
LESSON CLOSURE
Ang aralin sa modyul na ito ay _____________________.
Ang mahalagang ideya tungkol sa sanaysay ay
_____________________
______________________________________________________
_. Mahalagang maunawaan ang ideya o konseptong ito sapagkat
___________________________________________________.
Isa pang mahalagang konsepto sa aralin ay ang tungkol sa maikling
kuwento kung saan naunawaan ko na
_________________________
______________________________________________________
__. Mahalaga ito dahil
_________________________________________. Magagamit ko
ito sa pang-araw-araw na pamumuhay sa pamamagitan ng
____________________________________________________
Sa kabuuan, ang aralin ay
___________________________________________________
___________________________________________________.
330
331
Pag-unawa sa Napakinggan
PANITIKAN
SA
PANAHON
NG
KASARINLAN
332
dula
maikling kuwento
333
pangyayari
kaalaman
pakay o motibo
layunin ng may-akda
mabuti o masama
katotohanan o opinyon
naglalarawan
334
naglalahad
nagsasalaysay
nangangatuwiran
nasaksihan
napakinggan/napanood/nabasa
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo
Naipamamalas ang makahulugan at masining na
pagpapahayag para sa mabisang pakikipagkomunikasyon
Nagagamit ang magagalang na pananalita sa
pakikipagkomunikasyon
Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa
komunikasyon
ayon sa sitwasyon, pangangailangan at pagkakataon
Estratehiya sa Pag-aaral
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Pananaliksik
Nalilikom ang kakailanganing mga impormasyon mula sa
ibat ibang pinagkukunang sanggunian
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na mga
impormasyon sa pananaliksik
Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang mga kagamitang
sanggunian sa aklatan/Internet
335
3.1.1 Panitikan:
Maikling
Kuwento
3.1.2 Wika: Aspekto
ng Pandiwa
3.2.1 Panitikan:
Maikling Kuwento
3.2.2 Wika: Mga
Pahayag ng
Pagsang-ayon at
Pagsalungat
336
Unang Bahagi
Panuto: Ibigay ang hinihingi ng diyagram tungkol sa dula. (para sa bilang 1-5)
Gawin sa sagutang papel.
Dula
Kahulugan
Katangian
Kahalagahan nito
bilang akdang
pampanitikan
Ikalawang Bahagi
Panuto: Basahin at unawain ang isang bahagi ng maikling kuwento. Sagutan
ang mga tanong na kasunod nito.
Nagkatuwaan ang mga bata sa pagtatampisaw sa baha. Ito
ang pinakahihintay nilang araw mula nang magkasunud-sunod ang
pag-ulan. Alam nilang kapag iyoy magpatuloy sa loob ng tatlong araw,
ang lansangang patungo sa laruan ay lulubog. At ngayon, ay ikalimang
araw nang walang tigil ang pag-ulan.
Ilang maliit na bata ang nagpapalutang ng mga bangkang
papel, nariyang tinatangay ng tubig, naroong sinasalpok at inilulubog,
nariyang winawasak.
Sa tuwing ako ay makakakita ng bangkang papel ay
nagbabalik sa aking gunita ang isang batang lalaki. Isang batang
lalaking gumawa ng tatlong malalaking bangkang papel na hindi niya
napalutang sa tubig kalian man.
337
338
VI . Yugto ng Pagkatuto
Alamin
Malaki ang papel na ginampanan ng panitikan sa buhay ng mga
Pilipino sa ibat ibang panahon. Naranasan nila na maipahayag
ang sariling damdamin at saloobin sa pamamagitan ng mga
pasalita at pasulat na akda na nagbukas sa isang diwang makabansa.
Simulan na natin ang pag-aaral nang sa ganooy, malaman mo kung
nakatulong ba ang panitikan sa paglalahad ng damdamin, katuwiran, opinyon
o saloobin ng mga manunulat upang matamo ang damdaming makabayan sa
Panahon ng Kasarinlan? Bakit mahalagang pag-aralan ang panitikan sa
panahong ito? Umaasa ako na ang mga gawain at pagsasanay sa bahaging
ito ay makatutulong upang masagot ang mga tanong na ito.
Gawin mo ring gabay ang pamantayang pangnilalaman kung saan
maipamamalas mo bilang mag-aaral ang pag-unawa sa ilang akdang
pampanitikan partikular na ang Maikling kuwento at Dula na napatanyag at
umusbong noong Panahon ng Kasarinlan. Sa pagtatapos ng araling ito,
inaasahan kong makapagsasagawa/makabubuo ka ng photo documentary
na naglalarawan ng kultura at kalagayang panlipunan ng mga Pilipino sa
Panahon ng Kasarinlan .
Ngayon, simulan mo na ang pag-aaral sa araling ito sa tulong ng
Timeline, ikaw ay magbabalik-tanaw sa mga manunulat at akdang
pampanitikan na umusbong sa Panahon ng Pananakop ng Amerikano,
Komonwelt hanggang sa Panahon ng Kasarinlan. Sa pamamagitan nito, tiyak
kong maalala mo ang mga akdang iyong napag-aralan sa nagdaang panahon
339
Hanay A
Panahon ng
Komonwelt
Panahon ng
Kasarinlan
Hanay B
Ang Pagpupulis
Trapiko ay Isang
Sining
Paglalayag sa
Puso ng Isang
Bata
Isang Dipang
Langit
Lupang Tinubuan
340
Paano mo makikita
ang nais mong
maunawaan?
(How can you find
out what you want
to learn?)
Paunlarin
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang
maunawaan mo ang mahahalagang kaisipan/konsepto na
saklaw ng aralin. Huwag kang mag-alala sa tulong ng iyong pagsisikap
at pagtitiyaga, mahahanap mo ang tamang kasagutan. Ngayon ay maaari
kang magsimula na sa pag-alam sa mga impormasyon kaugnay ng akdang
pampanitikan. Magsimula tayo sa Maikling kuwento (Aralin 2.3.1
Ang Maikling kuwento o maikling katha gaya ng karaniwang taguri dito
ay sangay ng salaysay (narration). May sariling mga katangian ito na ikinaiiba
sa ibang akdang pampanitikan. Kabilang sa mga katangiang ito ay ang
pagkakaroon ng iisang kakintalan, may isang pangunahing tauhang may
mahalagang suliraning kailangang lutasin, tumatalakay sa isang madulang
bahagi ng buhay at iba pa. Mahalaga ring masagot mo ang sumusunod na
pantulong o prosesong tanong upang makatulong sa iyo sa pagsagot sa
mahalagang tanong ng aralin.
341
Maikling
Kuwento
342
Kapanganakan:
Pamilya:
Larawan ni
Genoveva
EdrozaMatute
Mga Katangian:
Genoveva Edroza-Matute
Si Aling Bebang, ayon sa talambuhay na isinulat ni Gregorio C.
Borlaza, ay bunso sa labindalawang magkakapatid, at supling nina
Anastacio B. Edroza at Maria Magdalena K. Dizon. Siyam ang namatay sa
kaniyang mga kapatid, at karamihan ay wala pang isang taon ang itinagal
sanhi ng pagkakasakit. Lumaki siya sa Tayuman-Oroquieta, malapit sa
karerahan ng kabayo sa San Lazaro. Hindi naglaon ay nakitira siya sa
Nasiyahan
ka bang sa
iyong amadoon
nabatid sa
atingHuertas,
may-akda?
Sa
kaniyang
alena kapatid
kaniyang
sa Felix
Maynila
hanggang makatapos
elementarya.
Nag-aral
siya nang
sa Santa
Primary
pagpapatuloy,
basahinngmo
na ang maikling
kuwento
mayClara
pag-unawa
at
School (na naging P. Gomez Elementary School) at Magdalena Elementary
pagkatapos ay sagutin ang mga tanong sa pagsasanay at isagawa ang mga
School, pagkaraan ay sa Manila North High School (na Arellano High
gawaing nasa bahaging ito.
School ngayon), nagkolehiyo sa Philippine Normal School (na Philippine
Basahin
at unawainngayon), hanggang matapos ang masterado sa Filipino
Normal University
at doktorado sa edukasyon sa Unibersidad ng Santo Tomas.
343
maging
guro
at
ako
ang
kanyang
tinuturuan.
nagpapakilalang
siya'y
taga-
ibang
pook.
ng
"Goodbye,
Teacher!"
nakatutuwang
Unti-unti
paraan
kong
ng
kanyang
napagdugtong-dugtong
ang
pagsasalita.
mga
katotohanan
sa
mga
kapwa-bata,
umaakyat
sa
mga
pook
na
ng
buhay-bata.
ibig
ko,
kung
alin
ang
hindi
ko
totoong
ibig.
sa
mga
upuan.
na
siya'y
mahalaga
at
sa
kanya'y
may
nagmamahal.
at
pagtiyak
sa
kanyang
siya'y
mahalaga
at
minamahal.
ng upuan. Ngunit siya'y nagtungo sa huling upuan upang kunin ang aking
tsinelas, upang paghiwalayin ang mga iyon at itapat sa aking mga paa.
Nagtungo siya sa tindahang katapat upang bilhin ang aking minindal at
nagpaiwan siya upang likumin ang mga kagamitan sa paglilinis at upang
ayusin ang mga iyon sa lalagyan sa sulok. Pinagpantay-pantay rin niya ang
mga upuan sa bawat hanay, gaya ng kanyang kinamihasnan. Ngunit hindi
siya
tumingin
sa
akin
minsan
man
lamang
nang
hapong
iyon.
kapaitan
sa
puso.
sa
kanyang
loob.
lumayo.
Ano ang ginawa kong ito? Ano ang ginawa kong ito? Ito ang
ko
rin
Bukas.
nang
Marahil,
paulit-ulit
kung
sa
pagpipilitan
aking
ko
sarili.
bukas
Ang
mga
mata
niyang
nakipagsalubungan
sa
aki'y
may
Nagbalik
siya
upang
sabihin
iyon
sa
akin.
348
Pananalita
Pananalita
Kilos
Kilos
Damdamin
Damdamin
349
350
351
352
PAGKAKAIBA
PAGKAKATULAD
sa Tema
sa Paksa
sa Layunin
sa Pamamaraan
353
354
pang
ipinagpapatuloy,
aspektong
kontemplatibo
ay
Aspektong
Aspektong
Aspektong
Aspektong
Perpektibo
Perpektibong
Imperpektibo
Kontemplatibo
Katatapos
Paano mo makikita
ang nais mong
maunawaan?
(How can you find
out what you want
to learn?)
sa
aralin
sa
Nalaman ko na ang .
Naunawaan ko na
356
358
MAIKLING KUWENTO
PANAHON NG
AMERIKANO
PANAHON
NG
KOMONWELT
PANAHON NG
KASARINLAN
PANAHON NG
AMERIKANO
PANAHON
NG
KOMONWELT
PANAHON NG
KASARINLAN
PAMAGAT
PAKSA
MAY -AKDA
PANGUNAHING TAUHAN
ARAL
DULA
PAMAGAT
PAKSA
MAY -AKDA
PANGUNAHING TAUHAN
ARAL
Salungat
Hanggang sa kasalukuyan
nananatili pa rin ang kulturang
Pilipino na masasalamin sa
dulang pantanghalan mula sa
Panahon ng Kasarinlan
Naging mabisang kasangkapan
ng mga manunulat sa
pagpapahayag ng kanilang
damdamin, saloobin, opinyon, at
karanasan sa Dula.
Mahalagang malaman mo ang
tamang paraan ng pagpapahayag
ng pagsang-ayon at pagsalungat.
359
sa
prestihiyosong
Unibersidad
ng
(para
sa
kanyang
MA).
Isa
siyang
360
Ang
aking
hinuha
sa
pamagat
ay
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Matapos mong mabigyan ng hinuha ang pamagat ng ating dula, handa
ka na para basahin ito.
Basahin at unawain
SINAG SA KARIMLAN
ni Dionisio S. Salazar
MGA TAUHAN :
Tony .. Binatang bilanggo
Luis ..
Ang kanyang ama
Erman
Doming .. Mga kapwa bilanggo
Bok
Padre Abena Isang pari ng bilibid
Miss Reyes Isang Nars
Isang Tanod
PANAHON: Kasalukuyan
TAGPUAN: Isang panig ng pagamutan ng Pambansang Bilangguan sa
Muntinlupa.
ORAS:
Umaga
PROLOGO: Pambansang Bilangguan sa Muntinlupa: Wakas at Simula
Moog ng katarungan Sagisag ng Demokrasya Salaming
pambudhi Palihan ng pusot diwaWaterloo ng kasamaan
Hamon sa pagbabagong buhay May mga maikling gayong dapat
361
Doming
Bok
Doming
Tony
Ernan
Tony
Ernan
Tony
Ernan
Bok
Tony
Doming
Bok
Tony
Ernan
Bok
Doming
Tony
363
Ernan
Tony
Ernan
Bok
Tony
Bok
Doming
Ernan
Tony
Ernan
Tony
Doming
Bok
Tony
Bok
Tony
Bok
Tony
Ernan
Tony
Doming
Tony
Ernan
Doming
Tony
Bok
Tony
Ernan
Tony
Ernan
Tony
Ernan
Doming
Ernan
Bok
Tony
Ernan
Tony
Ernan
Tony
Ernan
Tony
Ernan
Tony
Ernan
Tony
Ernan
: Biyudo kayo?
: Hindi, buhay ang aking asawa. Mabait siya. Maunawain.
Mapagmahal. Mapagkakatiwalaan. Pero ang mag-asawang
walang anak (Magbubuntunghininga) napaka hindi ganap
ang kanilang kaligayahan.
: Hilang taon na kayo, Mang Herman?
: Kwarentay singko na.
: Tsiken pid! Ang akin lolo, sisenta na, gaaanak pa.
(Maikling tawanan.)
: Gano na kayo katagal dito, tabi ?
: Nakakaisang taon na ako. May isa pa. Alam nyoy kuwestiyon
de prinsipyo ang ipinasok ko rito. Binayaran ko lang yung
multa. na sabi nga ni Bok ay tsiken pid lang ay ligtas na ko
sa pagkakabilanggo.
: E bat naman kayo namultahan?
: Kakaiba ang aking pagkamakabayan. Isang araw ay sinunog
ng isang kapisanang pinangungunahan ko ang maraming aklat
na imoral, mga aklat kasaysayang mali-mali ang mga ulat, mga
nobela, komiks at magasin at iba pa na nakaw lang sa iba ang
nilalaman Nahabla kami. At namultahan ng hukuman. Dahil
nga sa prinsipyoy inibig ko pang pabilanggo. Malaya naman
akong nakapagsusulat dito, kung sabagay.
: Maaari ho bang paturo senyo ng pagsulat? Kay dami kung
ibig sulatin kasi, e.
: Tulad ng isang beteranong mag-aalahas, agad kong nakikilala
ang batong may mataas na uri Ituturing kitang parang
tunay na anak. Mapapamahal ka rin sa king mabait na
maybahay Meron din kaming ilang ari-arian pag-aaralin ka
namin.
: Ke buti nyo! . . . Me pangako rin si Padre Abena. Pag aaralin
din daw ako. Peronakakahiya na atang pumasok sa klase.
Baka tawanan.
: Ang karunungan, iho ay walang kinikilalang edad. Ang totooy
walang katapusan itong pag-aaral ng buhay ng tao.
: Ganyan din ho ang sabi ni Padre Abena, Mang Ernan.
: Ang dunong ay yaman, ikaw, hagdan, kapangyarihan. Walang
marunong na nagkakaanak ng alipin.
: Wala ring kuwenta ang masyadong marunong. Paris ni Rizal,
binaril
: Iba ang kanyang panahon, iho. Pasalamat tayot dahil sa
kanyang pambihirang katalinuhan ay nabago ang takbo ng
366
Bok
Ernan
Bok
Tony
Ernan
Doming
Ernan
Tony
Ernan
Tony
Ernan
Doming
Ernan
Tony
Ernan
Tony
Ernan
Bok
Doming
Tony
Doming
Ernan
Bok
Doming
Tony
Ernan
Doming
Bok
Ernan
Bok
Tony
Doming
Bok
Doming
Ernan
Tony
hako nagdaan. Pero hanong nakita ko? Sus, hang asawa kot
matalik na kebigan hayUling-uli ko sila . Nagdilim hang aking
tingin Binaril kong traydor nang tumalon sa bintana
Napatay ko siya. (Mapapasandal sa dingding pagkatapos).
: At nabilanggo ka dahil doon? Bakit ganon?
: Hewan ko nga ba. (Magbububuntunghininga)
: Nakikiramay kami sa yo, Doming . Alam mo Tony, ang
bilangguan ay hindi lamang para sa mga nagkakasala . Itoy
para rin sa mga sinamaang palad. Sa mga kawawa. Sa walang
malakas na naapadrino, sabi nga ni Bok.
: (May pananabik) Ber, ang imong waswas ? Seksi?
: Para sa hakiy siyang pinakamaganda sa ming bayan. Kinuha
syang mag-hartista. Marami kong naging karibal sa kanya!
: Tapat ang puso mot di nagunamgunam na ang paglililoy nasa
kagandahan Sino nga, Mang Ernan, ang nagsabi niyon?
: Si Balagtas, iho, ang Sisne ng Panginay
: Hang sama, ng loob koy yung pinakamatalik ko pang kebigan
hang(Haharapin si Tony.) Binata ka pa, Tony, hano? Ikaw,
Bok, binata rin? Wag kayong pakakasal sa masyadong
napakaganda.
: A, pwee sa akon gano. Todas lahi sila lahat pag ako ginaliko,
hm
: Kaya nga salungat ako sa sinabi ni Keats na A thing of
beauty is a joy forever. Dahil sa kagandahay daming tahanan
ang nawasak at
patuloy na mawawasak. Daming
pagkakaibigang napuputol. Daming kataksilang nangyayari! .
Kung totoong nagbibigay ng inspirasyon ang kagandahan,
totoo ring lumalason ito. Pumapatay!
: Asan ngayon ang imong misis Dom?
: Magsasama kayo uli? Paglabas mo?
: Indi na. Hisinusumpa ko!
: Ilan ang imong anak? Sino gid gaalaga?
: Wala. Yung panganay namin ay namatay sa eltor.
: Tungkol sa kaibigan. Sadyang mahirap silang harapin. Lalo na
ngayong namamayani ang diwa ng materyalismo. Ng
pagpapalaluan. pagkukunwari. Ba, kakailanganin ang maraming
Diogenes! (Dahil a hindi lubos na maunawaan ni Bok ang
marami sa kanyang naririnig, mahihiga na siyat magbabalot
ng kumot.)
: Panu hu makikilala ang tapat na kebigan?
368
Ernan
Tony
Ernan
Tony
Ernan
Doming
Tony
P. Abena
Bok
Tony
P. Abena
Tony
P. Abena
Tony
P. Abena
Tony
369
Ernan
P. Abena
Tony
P. Abena
Tony
P. Abena
Tony
P. Abena
P. Abena
Lahat
Tony
Ernan
Tony
Ernan
Bok
Tony
Bok
Ernan
Bok
Ernan
Bok
Doming
Tanod
Tony
Tanod
Tony
Tanod
Doming
Tony
Tanod
Tony
Ernan
Doming
Bok
Tony
Ernan
Luis
Luis
372
Luis
Tony
Luis
Tony
Tony
Luis
Tony
Tony
Luis
Tony
Bok
Tony
Luis
Tony
Luis
Tony
Luis
Tony
Luis
Tony
Luis
Tony
Luis
Tony
Luis
Tony
Ernan
Tony
Ernan
Tony
Bok
Doming
Bok
Ernan
Tony
Ernan
Tony
Ernan
Bok
375
376
Nars
P. Abena
377
naglabanan
pagpapanggap
pagtataksil
natatakpan
nakakubli
Mainit na pinag-uusapan
378
PAGKILOS
PANANALITA
PANINIWALA
SALOOBIN
Tauhan
Tony
Ernan
Doming
Bok
KALAGAYANG
NGAYON
PANLIPUNAN
379
URI NG DULA
MGA KATANGIAN
-
380
12. Tukuyin ang nais sabihin ng may-akda. Punan ang tsart. Gawin sa
papel.
Sa Sarili
Sa Ibang Tao
Sa Lipunang
Ginagalawan
381
manonood;
d)
direktor-
nagbibigay
ng
interpretasyon
at
382
Sa
pagpapahayag
ng
pagsang-ayon
at
pagsalungat
ay
383
pangangatuwiran
ko
ay
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
b. Lubos na nakatutulong sa pagbabagong-buhay ng isang tao ang
relihiyon.
Sumasang-ayon ako
Sumasalungat ako
Ang pangangatuwiran ko ay _________________________________
______________________________________________________________
384
Masasalamin pa ba
ang kulturang Pilipino
sa mga dulang
pantanghalan sa
kasalukuyan?
385
Bakit mahalagang
matutuhan mo ang
tamang paraan ng
pagpapahayag ng
pagsang-ayon at
pagsalungat
386
387
Ilipat
Layunin mo sa bahaging ito ang ilipat at isabuhay ang iyong
natutuhan sa dalawang aralin. Tatayain ito sa pamamagitan ng
sumusunod na gawain.
Ikaw ay opisyal ng Sangguniang Kabataan (SK) ng inyong barangay
na naimbitahang maging panauhing tagapagsalita sa gaganaping programa
para sa Foundation Day ng iyong lungsod. Layunin mong makapaghatid sa
kanilang kaalaman tungkol sa kultura at kalagayang panlipunan ng inyong
barangay na katatapos lamang tanghalin bilang Most Outstanding
mo
na
itoy
a)orihinal/awtentiko; b) malikhain;
c)
388
389
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Ngayon subukin natin kung talagang naunawaan mo ang
mahahalagang konseptong nakapaloob sa modyul na ito na nais
kong matandaan mo. Masasagot mo na nang tama kung bakit
kailangang pag-aralan ang panitikan sa ibat ibang panahon? Tunay ba
na ang panitikan ay naging salamin ng kultura ng isang bansa?
1. Ibigay ang konseptong inilalahad ng graphic organizer. Pag-aralan mo
ito nang mabuti. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat
390
ILIPAT
Binabati kita! At ilang hakbang na lamang at tapos na ang
iyong paglalakbay sa modyul na ito. Ang layunin mo sa bahaging
ito ay ilipat at isabuhay ang iyong natutuhan sa Modyul 2 sa
pamamagitan ng pakikibahagi sa pagbuo at pagtatanghal ng isang video
presentation na nagpapakita ng kulturang Pilipino na nananatili pa sa
kasalukuyan, nagbago at nawala na. Unawain mong mabuti ang
sitwasyon upang maisagawa mo nang buong husay ang gawain.
391
More
Fun
in
the
392
393
394
395
Tony
P. Abena
sayo.
mo
ang mangyayari.
:(Mapapalakas ang tinig) Utang na loob, Padre. Sinabi ko na
seyong wala akong Tatay!
P.Abena
:Ikaw ang masusunod, anak. Alam kong alipin ka pa ng iyong
nasugatang damdamin. May lambong ka pa ng karimlangA,
di na nga bale. Maiba ako, malalim bang naging sugat mo,
Tony?
Tony
:Sabi ng doktor e di naman daw napinsala ang aking bituka.
P. Abena
:Mabuti kung gayon. Buweno, huwag kang masyadong
Maggagalaw at nang hindi dumugo.
Tony
12. Utang na loob, Padre. Sinabi ko na seyong wala akong Tatay! ang
pahayag na ito ni Tony ay nagpapahiwatig ng _______________.
a. pagngingitngit ni Tony sa ama
b. pagkagalit ni Tony sa kalagayan niya
c. pagtatampo ni Tony ke Padre Abena
d. pagkainis ni Tony sa pangalang binanggit
396
397
Ayon sa akda, bakit lalong hinigpitan ng mga puti ang tanikala sa mga
Pilipino?
a. dahil sa pagpipilit na palitan ang wikang inihandog ng InangBayan na malaon nang ginagamit
b. upang lalong tanggapin ang mga dayuhan sa kanilang
pananakop sa bansa
c. sapagkat hindi matanggap ng mga Pilipino ang wikang Ingles na
pilit na ipinapalit sa sariling wika
d. dahil unti-unti na tayong nakalalaya na ayaw naman nilang
mangyari
399
21.
Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng pagiging malaya
mula sa mga dayuhan sa kasalukuyan?
a. pagtangkilik sa sariling produkto kaysa sa mga gawang dayuhan
b. pagpapahayag ng sariling opinyon laban sa ibang bansa
c. pagtangkilik sa produktong dayuhan upang masabing in
d. pag-aaral sa wika ng mga dayuhan na makatutulong sa sariling
pag-unlad
Ngayon, tingnan mo ang iyong sagot sa pagtatapos ng modyul.
Marami ka bang naging wastong sagot? Natutuwa ako at punong-puno
ka ng kaalaman sa araw na ito!
Alam mo ba na di lamang sa Panahon ng Pananakop ng
Amerikano, Komonwelt at Kasarinlan lumaganap ang mga akdang
pampanitikang natutuhan mo dahil sa kasalukuyan ay may tinatawag na
tayong panitikang popular.. Gusto mo bang malaman ang mga ito?
Ikaw, nasa uso ka ba? In ka ba ngayon? Kung oo, tiyak na makapagaaral ka na sa ikatlong modyul na iyong pag-aaralanang
Repleksiyon
ng
KasalukuyanTungo
sa
Kinabukasan.
Maligayang paglalakbay!!!
400
MODYUL 3: REPLEKSIYON Ng
kASALUKUYAN
TUNGO SA KINABUKASAN
I. PANIMULA AT MGA POKUS NA TANONG
Binabati kita! Ngayon ay magsisimula ka na sa Modyul 3 ng iyong
pag-aaral sa Filipino! Sa modyul na ito, matutuklasan mo at
mauunawaan ang kulturang popular sa kasalukuyan sa pamamagitan ng
pag-aaral ng mga babasahing popular (tabloid, komiks, magasin at
kontemporaryong dagli), broadcast media (radyo at telebisyon) at
pelikula.
Masasabing malaki na ang naging pag-unlad ng teknolohiya sa
buong mundo maging sa ating bansa. Ang paglaganap ng Internet, pagusbong ng ibat ibang social media network gaya ng Facebook at
Twitter, gayundin ang pagkahumaling ng kabataan sa pagtangkilik sa
mga website gaya ng YouTube ay nagdulot ng malaking pagbabago sa
kulturang Pilipino. Ang pagkahilig ng marami, lalo na ng kabataan, sa
mga kontemporaryong anyo ng panitikan ang nag-udyok sa
pagbabagong bihis ng tradisyunal na anyo nito. Paano nga ba naiba ang
tradisyunal na uri ng panitikan sa panitikang popular? Bakit nagkaroon
ng transpormasyon mula sa tradisyunal na panitikang Pilipino tungo sa
panitikang popular? Malalaman mo ang sagot sa mahahalagang tanong
na ito sa pagpapatuloy mo ng iyong pag-aaral.
Pagkatapos ng modyul na ito, ikaw ay inaasahan kong
makapagpapamalas ng iyong
pag-unawa sa estilo, mekanismo,
pamamaraan/ teknik at mga kaalamang teknikal ng mga panitikang
popular tungo sa kamalayang panlipunan. Bilang patunay na naunawaan
mo ang mahahalagang konsepto, sa pagtatapos ng iyong pag-aaral sa
modyul na ito, inaasahang ikaw ay makikibahagi sa pagbuo ng
kampanya tungo sa kamalayang panlipunan (social awareness
campaign) sa pamamagitan ng alinmang midyum ng multimedia na
iyong matututuhan sa modyul na ito. Magiging kaagapay mo rin sa
pagbuo nito ang mga araling pangwika na iyong pag-aaralan.
401
Aralin 3.2:
Aralin 3.3:
Dokumentaryong Pampelikula:
Midyum sa Pagbabagong Panlipunan
c. Panitikan: Manoro (Ang Guro) sa Direksiyon ni
Brillante Mendoza
d. Wika:
Komunikatibong Gamit ng mga Pahayag
Aralin 3.2:
402
Aralin 3.3:
ang
mga
grid
Nailalahad ang sariling pamamaraan sa napakinggang
pahayag, mensahe at teksto
Napauunlad
ang
kasanayan
sa
mapanuring
pakikinig/panonood
Napag-iiba ang katotohanan sa mga hinuha, opinion at
personal na interpretasyon ng nagsasalita at nakikinig
mga
Pagsasalita
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na mga
datos
sa pananaliksik
Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw, opinyon
at saloobin
Nakapagpapahayag nang wasto ng mga pag-aalinlangan/
pag-aatubili o pasubali
403
Pag-unawa sa Binasa
Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga tiyak na
bahagi nito
Naihahambing ang teksto sa iba pang uri ng teksto batay sa:
paksa
layon
tono
pananaw
paraan ng pagkakasulat
pagbubuo ng salita
pagbubuo ng pangungusap
pagtatalata
Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring
pagbasa ng teksto gaya ng sumusunod:
Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto
Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan o ideyang
nakapaloob sa teksto
Nakapagbibigay ng impresiyon sa teksto kaugnay ng
- paksa
- tono
- layon
- estilo at
- gamit ng mga salita
Naiuugnay ang mga kaisipang nakapaloob sa akda batay sa
mga nangyayari sa:
sarili
pamilya
pamayanan
lipunan
daigdig
Nakapagbibigay ng sariling kuro-kuro at mungkahi tungkol
sa alinman sa mga paksa gaya ng sumusunod:
- HIV and Drug Prevention
- Peace Education
- Karapatang
Pambata
at
Kanilang
Responsibilidad
- Kaligtasan ng Tao, Batas Trapiko at mga
Pilipino
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang teksto
sa pamamagitan ng pagkilala sa:
404
Pagsulat
Nagagamit ang ibat ibang estratehiya sa pangangalap ng
ideya sa pagsulat tulad ng panayam, brainstorming,
pananaliksik at panonood
Nakapagsasagawa ng rebisyon kung kinakailangan
Nakapagtatala ng mahahalagang impormasyon
Nababanggit nang wasto ang may-akda, personalidad,
organisasyon o grupo na nagpapatunay sa datos o
impormasyong nagbibigay- kredibilidad sa mga kaisipan at
opinyong ipinahahayag sa lathalain
Naisasaalang-alang ang mga kakailanganin sa pagsulat ng
isang dokumentaryong panradyo
Nakapipili ng isang napapanahong paksa
Tatas
Nagpapakita ng kaalaman sa pagkakaiba ng pormal at
impormal na Filipino pasalita man o pasulat
Nagagamit ang gramatika/retorika at bokabularyong
Filipino sa pakikipagkomunikasyon, pasalita man o
pasulat
405
Nasusuri ang
impormasyon
mahalagang
detalye
ng
napakinggang
406
407
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Alamin natin kung gaano na kalawak ang iyong kaalaman
kaugnay ng mga aralin sa modyul na ito. Subukin mong sagutin ang
paunang pagsusulit bago ka magsimula ng iyong pag-aaral.
Basahing mabuti ang mga tanong. Piliin at isulat ang letra na sa
palagay mo ay tama.
Matapos maiwasto ang iyong papel, tandaan mo ang iyong
mga pagkakamali. Matutuklasan mo ang mga wastong sagot sa
pamamagitan ng mga gawain sa modyul na ito. Simulan mo na.
Teksto A.
(1) Nakikinig kaming lahat sa aming guro sapagkat mahusay siyang
magturo. (2) Malinaw siyang magpaliwanag, laging handa at paminsanminsan ay nagpapatawa kaya nawiwili kami sa kaniyang klase. (3) Marami
kaming natututuhan sa kanya at sa lahat ng ito siyay aming
pinasasalamatan. (4) Sanay marami pang tulad niya upang maraming magaaral ang mahasikan niya ng karunungan.
c. 3
d. 4
c. pag-asam
b. pananabik
d. kasiyahan
c. magbigay-parangal
b. magpaliwanag
d. magbigay-kaalaman
408
Teksto B
Tanaga ng Sakada
Halikat manibasib
sa katas ay sumipsip.
Nang panawan nglakas,
katwang nais lumikas.
Pagsaluhan na kata
Utopia ng ideya.
Nang lumagpak na sila,
sa ting mga haraya.
Teksto C.
Sa pelikula man o sa telebisyon, ibat ibang uri ng dokumentaryo
ang ating napapanood na tumatalakay sa ibat ibang paksa o isyu. Sa
paglipas ng panahon, ang mga dokumentaryo ay nagsilbing instrumento
o midyum upang maimulat ang kamalayan ng mamamayan sa mga
suliranin at isyung panlipunan na kinahaharap sa araw-araw. Karaniwang
nakatuon ito sa kahirapan, korapsyon, problema sa edukasyon,
suliraning pang-ekonomiya at mga katiwalian. Nagsisilbi rin itong tinig
ng taong-bayan upang maiparating sa kinauukulan ang mga kakulangang
dapat maaksyunan. Higit pa rito, ang mga nahihimlay na kaluluwa ng
mga politiko ay nagigising upang harapin ang hindi mapasusubaliang
katotohanan.
Kaya naman, bilang kabataan, ano kaya ang iyong magagawa
upang ikaw ay makatulong kahit sa simpleng pamamaraan sa iyong
kapwa? Sa paanong paraan mo maipararating ang hinaing ng iyong
kapwa mag-aaral at ng inyong komunidad sa barangay. Nasa iyo ang
natatanging kasagutan.
410
18.
19.
20. Bilang isa sa mga kabataan, ano ang dapat na maging implikasyon
sa iyo ng mga pahayag sa huling talata?
21.
a. Maaari kang makatulong sa iyong kapwa kahit sa
simpleng pamamaraan.
b. Pamunuan ang lahat ng mga welga sa pamayanan.
c. Maging isang lider upang maging sikat.
d. Ang isang kabataan ay wala pang gaanong magagawa.
411
Teksto D
Komentarista 1 : Kasado na raw ang Sin Tax Bill sa Senado, partner!
Komentarista 2: Tama ka dyan! Mukhang nakatulong dyan ang
pagsang-ayon ni PNOY tungkol sa panukalang batas
na yan!
Komentarista 1: Naku! Eh bali-balita ngang dalawang senador ang
bumoto laban sa pagpapasa ng Bill na yan eh.
Komentarista 2: Inaasahan partner na tataas ang makokolektang
buwis mula sa mga kompanya ng sigarilyo at alak
dahil dito.
Komentarista 1: Pero ayon kay La Union Representative Victor
Ortega, magdurusa ang mga magtatabako dahil
marami sa kanila ang maaaring mawalan ng trabaho.
Komentarista 2: Kaya naman pala todo papogi ang mga re-electionist
na senador na bumoto laban sa bill na yan!
Komentarista 1: Hindi bale nang maraming mamatay dahil sa kanser
sa baga, manalo lang sa eleksyon!
Komentaista 2: Tumpak!
c. Ayon kay
b. Dahil dito
d. Kaya naman
412
c. nang sa gayon
b. dahil sa
d. Kung
c. pelikula at telebisyon
b. radyo at telebisyon
d. aklat at pahayagan
413
414
Mga Bugtong:
2
.
6
.
4
.
5
.
3
.
1P
.
B
7
.
1 Pinipilahan ng mga
manonood, Sa pinilakang tabing
itoy itinatampok!
2 Kahong puno ng
makukulay na larawan at
usapan ng mga tauhan. Tunay
na kinagigiliwan ng kabataan!
3 Kuwadradong
elektronikon kagamitan.Tampok
ay ibat ibang palabas na
kinaaaliwan!
4 Sa isang click lang
mundong itoy mapapasok na
para mag- Fb, Twitter o
magsaliksik pa.
5 Musikat balita ay
mapapakinggan na. Sa isang
galaw lamang ng pihitan, may
FM at AM pa!
6 Maliit na diyaryong
inilalako sa daan; balita, tsismis
at iba paang laman.
7 Pabalat nitoy may
larawan pang sikat na artista.
Nilalamay mga artikulong
tumatalakay sa ibat ibang
paksa.
Kung nakuha mo nang tama ang lahat ng aytem, binabati kita dahil
may ideya ka na sa ibat ibang uri ng panitikang popular! Kung hindi naman,
huwag kang mag-aalala dahil tutulungan ka ng modyul na ito upang maitama
ang iyong mga maling akala.
415
Alam mo ba na...
May ibat ibang midyum na ginagamit sa paghahatid ng impormasyon,
balita at ibat ibang palabas na maaaring napakikinggan o napanonood ng
mamamayan lalo na ng kabataan sa kasalukuyan? Ang ilan sa mga ito ay
ang tabloid, komiks, magasin, internet, radyo at telebisyon. Ang mga ito
ay maituturing nating kumakatawan sa kulturang popular ng mga Pilipino
sa ngayon.
Panitikang Popular
Paksang
Tinatalakay
___________________
___________________
___________________
__________________
__________________
__________________
Wikang
Ginagamit
___________________
___________________
___________________
__________________
__________________
__________________
Paraan/Midyum
sa Paghahatid
___________________
___________________
___________________
__________________
__________________
__________________
Kung nakuha mo nang tama ang lahat ng aytem, binabati kita dahil
may ideya ka na sa katangiang taglay ng tradisyunal na panitikan at
panitikang popular. May napansin ka rin bang pagkakatulad ng mga ito?
Bakit kaya nagkaroon ng transisyon mula sa tradisyunal na uri ng panitikan
tungo sa panitikang popular na kilala natin sa kasalukuyan? Huwag kang
mag-alala, lalo pa nating pagyayamanin ang iyong kaalaman sa mga
panitikang popular sa susunod na mga gawain.
416
PAUNLARIN
Sa bahaging ito ng modyul ay bibigyan natin ng
pansin
ang ibat ibang uri ng panitikang popular at ang ibat ibang
midyum na ginagamit sa pagpapalaganap nito. Sa pamamagitan ng mga
gawain na nakahanay sa mga aralin, matutuklasan natin ang
kahalagahan ng pag-aaral ng mga panitikang popular at ang papel na
ginagampanan ng mga ito sa kamalayang panlipunan ng mamamayan
ng isang bansa.
Sa tulong ng mga araling pangwika, pagtalakay sa ibat ibang
pamamaraan sa pagbuo ng panitikang popular, pagsasagawa ng mga
programang panradyo at maging ng pelikula, inaasahang magiging
bahagi ka rin ng paghahanda ng isang kampanya tungo sa kamalayang
panlipunan sa pamamagitan ng multimedia (social awareness campaign
through the use of multimedia) sa katapusan ng iyong pag-aaral sa
modyul na ito.
Simulan na natin ang pagpapaunlad ng iyong kaalaman at
kakayahan sa pamamagitan ng pagtalakay sa Aralin 3.1 ng modyul na
ito - ang mga uri ng kontemporaryong panitikan.
ARALIN 3.1:
Pakikinig
Naililipat sa isang graphic organizer ang mga
impormasyong napakinggan (transkoding)
sa
Kultura at
Panitikang
Popular
dayagram
grap
grid
paksa
layon
tono
pananaw
paraan ng pagkakasulat
pagbubuo ng salita
418
pagbubuo ng pangungusap
pagtatalata
Pagsulat
Nagagamit ang ibat ibang estratehiya sa pangangalap
ng ideya sa pagsulat tulad ng panayam, brainstorming,
pananaliksik at panonood
Nakapagsasagawa ng rebisyon kung
kinakailangan
Nakapagtatala ng mahahalagang
impormasyon
420
Pormal
Di-pormal
Balbal
XII.
Panimulang Pagtataya
Crossword Puzzle
Tukuyin ang mga salita sa crossword puzzle sa tulong ng mga gabay
sa pagsagot. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
Gabay sa Pagsagot
1. Kuwentong isinalarawan ng mga dibuhista. (pababa)
2. Pahayagan ng masa. (pahalang)
3. Kuwentong higit na maikli sa maikling kuwento. (pahalang)
4. Makulay na babasahin na hitik sa ibat ibang impormasyon (pahalang)
421
VI . Yugto ng Pagkatuto
Alamin
Masasabing nagpatuloy ang tradisyon sa panitikan sa kabila
ng modernisasyon sa pamamagitan ng pagpasok ng teknolohiya.
Marahil, nagkaroon lamang ito ng bagong mukha. Kapansin-pansin sa
kasalukuyan na ang kinawiwilihan ng kabataan na mga babasahin gaya ng
komiks, magasin, at dagling katha ay nauulit lamang ang paksa at tema sa
mga akda sa tradisyunal na uri ng panitikan. Kung susuriin, nagkakaiba
lamang sa estilo, pamamaraan at kaalamang teknikal ang panitikang popular.
Simulan na natin ang pag-aaral nang sa ganooy malaman mo kung paano
naiiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa panitikang popular? Bakit
nagkaroon ng transpormasyon mula sa tradisyunal na panitikang Pilipino
tungo sa panitikang popular? Bakit kailangang basahin ang mga babasahing
popular?
Sa tulong ng Sarbey-Tseklist, nais kong malaman kung alin sa mga
babasahing popular ang kilalang-kilala mo at binabasa ng kabataang tulad
mo. Sa pamamagitan nito, nakatitiyak akong maihahambing mo ang mga
babasahing popular na ito sa mga tradisyunal na anyo ng panitikan na pinagaralan mo sa Modyul 1 at 2 sa huling bahagi ng araling ito.
GAWAIN 3.1.a : Sarbey-Tseklist
Lagyan mo ng tsek (/) ang mga babasahing popular para sa iyo.
Pagkatapos, iayos ang mga ito nang paranggo batay sa naging resulta.
Lagyan ng bilang 1-4 ang bawat kahon. Pinakamataas ang bilang 1
samantalang ang bilang 4 ang pinakamababa. Gawin sa papel. Gayahin ang
format
Pahayagan
Komiks
Magasin
Mga Aklat
___ Mga Aklat ni
Broadsheet
___ Liwayway
___ Aliwan
Bob Ong
___ Inquirer
___ Yes!
___ Pantastik
___ Florante at
___ Manila
___ FHM
___ Halakhak
Laura
Bulletin
___ Candy
___ Pugad
___ Noli Me
___ Philippine
___ T3
Baboy
Tangere
___ Mga Aklat ni
Star
___ Super
___ Mens Health
Eros Atalia
___ Business
___ Metro
___ Manhwa
___ AklatMirror
Korean
___ Entrepreneur
Kalipunan
___ Manila Times
___ Cosmopolitan
Comics
ng mga Tula
Tabloid
___ Good
___ Archie
___ Teksbuk
___ Abante
Housekeeping ___ HorrorBooks
___ Marvel
___ Antolohiya ng
___ Taliba
___ Japanese
Maikling
___ Pilipino
Manga
Kuwento
Mirror
___ Captain
___ Kalipunan ng
___ Pilipino Star
America
Dagling
Katha
Ngayon
___ Bibliya
___ Tempo
422
RANGGONG AYOS
Pahayagan (tabloid/ broad sheet)
Komiks
Magasin
Kontemporaryong Dagli
LEYENDA
1 ------------------------------------- Pinakapopular sa
akin
2 ------------------------------------- Popular sa akin
3 ------------------------------------- Di-masyadong
popular sa akin
4 ------------------------------------- Hindi popular sa
akin
423
Paunlarin
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang maunawaan
mo
ang mahahalagang konsepto sa aralin. Huwag kang mag-alala
gagawin nating magaan ang pagpoproseso ng iyong pag-unawa. Tutulungan
kitang alamin kung paano naiiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa
panitikang popular? Bakit nagkaroon ng transpormasyon mula sa tradisyunal
na panitikang Pilipino tungo sa panitikang popular? At bakit kailangang
basahin ang mga babasahing popular? Maligayang araw ng pag-unawa!
Napakaraming popular na babasahin sa kasalukuyan ang
kinagigiliwang basahin. Nariyan ang mga tabloid, komiks, magasin, at mga
kontemporaryong dagling katha. Magsimula tayo sa tabloid.
PAHAYAGAN (tabloid)
Mula noon hanggang ngayon, malaki ang ginagampanang papel ng mga
balita sa pang-araw-araw nating pamumuhay. Magmula sa pagbalikwas sa
higaan hanggang bago matulog ay nakatutok tayong mga Pilipino sa
nangyayari sa ating paligid. Isa na ang pahayagan bilang isang uri ng print
media ang kailanmay hindi mamamatay at bahagi na ng ating kultura.
Pansinin ang pagsusuring isinagawa ni William Rodriguez mula sa kaniyang
blog sa Sanib-Isip tungkol sa tabloid.
Tabloid: Isang Pagsusuri
William Rodriguez II
Sinasabing ang tabloid ay pang masa dahil sa Tagalog ito nakasulat
bagama't ilan dito ay Ingles ang midyum.
Buhay na buhay pa rin ang industriya ng diyaryo sa bansa dahil sa
abot-kaya lang ang presyo. Ang katibayan nito ay ang dami ng mga tabloid
na makikita sa mga bangketa. Bumebenta pa rin, kahit ang mga balita ay
unang lumalabas sa telebisyon at naiulat na rin sa radyo.May sariling hatak
ang nasa print media dahil lahat ay 'di naman naibabalita sa TV at radyo.
Isa pa, hangga't naitatabi ang diyaryo ay may epekto pa rin sa mambabasa
ang mga nilalaman nito.
424
Iba't iba ang dahilan ng mga tao kung bakit nagbabasa ng diyaryo.
Mayroong hanap talaga ay balita, magbasa ng tsismis, sports, literatura o
'di kaya'y sumagot ng palaisipan. Pinagsama-sama na yata ang lahat sa
diyaryo para magustuhan ng mga tao. Mainam itong pampalipas-oras kapag
walang ginagawa. Sinasabing ang tabloid ay pang masa dahil sa Filipino ito
nakasulat bagama't ilan dito ay Ingles ang midyum. Hindi katulad sa
broadsheet na ang target readers ay Class A at B. "Yun nga lang sa tabloid
ay masyadong binibigyang-diin ang tungkol sa sex at karahasan kaya't
tinagurian itong 'sensationalized journalism.' Bihira lamang maibalita ang
magagandang kaganapan sa ating bansa. Ito kaya ay dahil sa itinuturo ng
aklat ng dyornalismo, na ang katangian ng magandang balita ay nasa
masamang balita?
Sa kasalukuyan ay mayroong humigit sa dalawampung national daily
tabloid ang nagsi-circulate sa bansa.
425
KOMIKS
Ang komiks ay isang grapikong midyum na ang mga salita at larawan
ay ginagamit upang ihatid ang isang salaysay o kuwento. Maaaring
maglaman ang komiks ng kaunting diyalogo sapagkat binubuo ito ng isa o
higit pang mga larawan, na maaaring maglarawan o maghambing ng
pagkakaiba ng teksto upang higit na makaapekto nang may lalim. Bagaman
palagiang paksang katatawanan ang komiks, sa kasaysayan, lumawak na ang
sakop ng anyo ng sining na ito na kinabibilangan ng lahat ng mga uri (genre),
hinahayaan ang mga artistang tuklasin ang kanilang sariling ekspresyon.
Narito ang isang halimbawa ng komiks at ang mga bahagi nito.
Kuwadro- Naglalaman
ng isang tagpo sa
kuwento (frame)
Pamagat ng
kuwento
Larawang guhit ng
mga tauhan sa
kuwento
Kahon ng SalaysayPinagsusulatan ng
maikling salaysay
tungkol sa tagpo
Isinulat ni Carlo J.
Caparas. Mula sa
Komiklopedia.wordpress.
com.
426
Sa Pilipinas, Sinasabing ang bayaning si Jose Rizal ang kaunaunahang Pilipino na gumawa ng komiks. Noong 1884 ay inilathala sa
magasing "Trubner's Record" sa Europa ang komiks strip niya na
"Pagong at Matsing". Ito ay halaw ng bayani mula sa isang popular na
pabula sa Asya.
Makulay ang pinagdaanan ng komiks sa Pilipinas magmula nang
lumabas ito sa mga magasin bilang page filler sa entertainment section
nito noong 1920. Magmula dito, nagsulputan na ang mga regular na serye
ng Halakhak Komiks noong 1946, Pilipino Komiks, Tagalog Klasiks noong
1949, at Silangan Komiks noong 1950.
427
428
Isang araw,
ipinakita at
ikinuwento ng
lola ni Cyrus
ang mga
sumikat na
komiks noon
na siya ang isa
sa mga
dibuhista nito.
Wakas.
2.
429
MAGASIN
Hindi mawawala ang Liwayway kung pag-uusapan ang magasin
sa Pilipinas. Naglalaman ito ng mga maikling kuwento at sunod-sunod
na mga nobela. Dahil dito, naging paraan ito para mapalago ang
kamalayan ng mga Pilipino. Dinala nito ang panitikan sa mga
kabahayan ng pamilyang Pilipino. Bago pa man ang Digmaang Pasipiko,
ang araw ng pagrarasyon ng magasin na ito ay talaga namang
inaabangan ng mga miyembro ng pamilya at nagiging dahilan rin ng
kanilang pagtitipon upang mabasa lamang lalo na ang mga nobela.
Bunsod nang mabilis na pagbabago ng panahon, unti-unting
humina ang produksiyon ng Liwayway. Nag-iba ang panlasa ng mga
Pilipino mula nang magpasukan ang ibat ibang magasin mula sa ibang
bansa. Sa kasalukuyan, naririto ang nangungunang mga magasin na
tinatangkilik sa bansa.
1. FHM (For Him Magazine) - Ang magasing ito ay tumatayo bilang
mapagkakatiwalaan at puno ng mga impormasyon na nagiging
instrumento upang mapag-usapan ng kalalakihan ang maraming bagay
tulad ng buhay, pag-ibig, at iba pa nang walang pag-aalinlangan.
2. Cosmopolitan Magasing pangkababaihan. Ang mga artikulo dito
ay nagsisilbing gabay upang maliwanagan ang kababaihan tungkol sa
mga pinakamainit na isyu sa kalusugan, kagandahan, kultura at
aliwan.
3. Good Housekeeping - Isang magasin para sa mga abalang ina. Ang
mga artikulong nakasulat sa dito ay tumutulong sa kanila upang
gawin ang kanilang mga responsibilidad at maging mabuting
maybahay.
4.Yes! - Ang magasin tungkol sa balitang showbiz. Ang nilalaman nito
ay palaging bago, puno ng mga nakaw-atensyon na larawan at
malalaman na detalye tungkol sa mga pinakasikat na artista sa
bansa.
5. Metro - Magasin tungkol sa fashion, mga pangyayari, shopping at
mga isyu hinggil sa kagandahan ang nilalaman ng Metro.
6. Candy - Binibigyan ng pansin ang mga kagustuhan at suliranin ng
kabataan. Ito ay gawa ng mga batang manunulat na mas nakauunawa
sa sitwasyon ng mga mambabasa.
7. Mens Health Magasin na nakatutulong sa kalalakihan tungkol sa
mga isyu ng kalusugan. Mga pamamaraan sa pag-ehersisyo,
pagbabawas ng timbang, mga pagsusuri sa pisikal at mental na
430
KONGKLUSYON
____________________________________________________________
____________________________________________________________
_
Mga Gabay na Tanong
1. Ano ang pagkakatulad at pagkakaiba ng tabloid, komiks, at
magasin sa isat isa?
2. Sa iyong palagay, paano nakatutulong ang mga babasahing ito sa
pag-unlad ng iyong pagkatao at sa lipunang iyong ginagalawan?
Binabati kita sa matiyaga mong pagbabasa at pagsagot sa mga
gawain. Ngayon naman, dumako na tayo sa pinakatampok na popular na
431
KONTEMPORARYONG DAGLI
Ang dagli ay isang anyong pampanitikan na maituturing na maikling
maikling kuwento. Bagamat walang katiyakan ang pinagmulan nito sa
Pilipinas, sinasabing lumaganap ito sa unang dekada ng pananakop ng mga
Amerikano.
Wala ring nakatitiyak sa angkop na haba para masabing dagli ang
isang akdang pampanitikan. Subalit sinasabing kinakailangang hindi ito
aabot sa haba ng isang maikling kuwento. Kabilang sa kilalang mga
manunulat ng dagli
sina Iigo Ed. Regalado na may talipanpang Tengkeleng, Jose Corazon de
Jesus, Rosauro Almario (Ric. A. Clarin), Patricio Mariano, Francisco
Laksamana, at Lope K. Santos.
Sa pananaliksik ni Rolando Tolentino, sinabi ni Teodoro Agoncillo na
sumulpot ang dagli noong 1902, kasabay ng pagkakalathala ng pahayagang
Muling Pagsilang na pinamahalaan ni Lope K. Santos, at nagpatuloy
hanggang 1930.
Ayon naman kay E. Arsenio Manuel, nag-ugat ang dagli sa panahon ng
pananakop ng mga Kastila. Naging tampok ang mga ito sa mga pahayagang
Espanyol at tinawag na Instantaneas. Gayunman, hindi malinaw kung
hinango nga ng mga manunulat sa Tagalog ang ganitong anyo mula sa mga
Espaol dahil
hindi pa malinaw noon kung anong uri ang itatawag sa akdang anyong prosa
ngunit patula ang himig.
Nagkaroon lamang ng linaw ang anyong prosang gaya ng maikling
kuwento at nobela pagsapit ng 1920, at mula rito'y lalong sumigla ang
pagpapalathala ng dagling nasa ilalim ng sagisag-panulat
Ayon kay Aristotle Atienza, malaking bilang ng mga dagli na nakalap
nila ni Tolentino para sa antolohiyang Ang Dagling Tagalog: 1903-1936
ang tumatalakay sa karanasan ng mga lalaki sa isang patriyarkal na lipunang
kanilang ginagalawan. Karaniwan ding iniaalay ang dagli sa isang babaeng
napupusuan subalit may ilan ding ginamit ito upang ipahayag ang kanilang
mga damdaming makabayan at kaisipang lumalaban sa mananakop na
Amerikano.
Sa obserbasyon ni Tolentino, nagpapalit-palit ang anyo ng dagli mula
sa harap na pahina ng mga pahayagan hanggang sa maging nakakahong
432
433
SKYFAKES
434
Eros Atalia
Mga Katangian
ng Naunang
Dagling Katha
Layunin ng
Naunang mga
Dagling Katha
Mga Unang
Katawagan
KONTEMPORARYONG
DAGLI
Internasiyonal na
Pag-aaral na
Naisagawa
Tungkol sa Dagli
Lokal na Pag-aaral
na Naisagawa
Tungkol sa Dagli
SKYFAKES
EROS ATALIA
435
Paano Nagkakatulad?
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
Paano Nagkaiba?
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
SKYFAKES
EROS ATALIA
Kaisipan:
Kaisipan:
1. sarili:
2. pamilya:
3. pamayanan:
4. lipunan:
5. daigdig:
1. sarili:
2. pamilya:
3. pamayanan:
4. lipunan:
5. daigdig:
436
2. Paniniwala
3. Pagbabago sa sarili
437
438
439
440
Talaga po! Ang bait nyo pala. Akala ko po kasi ay salbahe kayo
dahil wala kayong kinakausap sa ating lugar. Sabi po kasi ng mga magulang
ko,
huwag daw po kaming lalapit sa bahay ninyo dahil nababaliw na po raw
kayo. Sunod-sunod na nawika ni Tikang.
Tikang, ang pakikipag-usap at pakikisalamuha sa ibang tao ay hindi
masama subalit paano ako makikitungo sa kanila kung ako naman ay hindi
nila nauunawaan? Sinubukan ko na dati na makipag-usap sa mga purok lider
ng ating baryo. Nagbigay ako ng mga mungkahi tungo sa pag-unlad ng buhay
ng mga kababaryo natin. Ngunit, ano ang naging reaksiyon nila sa nais kong
mga pagbabago? Kabaliwan daw at nalalayo sa katotohanan ang aking mga
ipinagsasasabi. Magmula noon, hindi na ako lumahok sa anumang pagtitipon
at
pulong na ipinatatawag sa baryo natin. Namuhay akong mag-isa kapiling
ang mga aklat at ang aking panulat. Dito sa loob ng bahay ko ibinuhos ang
naiisip kong magiging solusyon sa krisis at matagal na problema nating mga
talangka sa baryo Talangkukay, paliwanag ni Mokong talangka.
Isa na lamang po, bakit po paharap ang inyong paraan ng
paglalakad? pag-uusisa ni Tikang.
Dahil ayaw kong patangay na lamang sa agos, sa kulturang
kinamumuhian ko sa asal nating mga talangka. Dahil sa iisang paraan ng
paglalakad natin, nagkakaroon ng hilahan kapag may dumarating na
panganib sa ating baryo. At kung may nauuna namang mag-isip na isang
talangka sa karaniwang talangka ay ganoon din ang ginagawa nila, hinihila.
Ayaw ko nang ganoong kultura. Kaya magmula noon ay pinag-aralan ko ang
lumakad nang paharap at hindi patagilid. Dugtong ni Mokong Talangka.
Gabi na nang makauwi si Tikang sa kanilang bahay. Agad siyang
inusisa
441
442
(pabula)
Dahil sa taglay nitong mensahe tungkol sa ____________________
______________________________________________________.
Nagkaroon ng pitak sa aming puso ang maiiwan nitong kaisipan na
______________________________________________________
Pangalan at Lagda ng Mag-aaral
444
mababa ang katayuan sa buhay. Kung itoy hiram, binabago ang anyo nito
upang maiakma sa paggamit.
Pagnilayan at Unawain
Unawain
Nakatitiyak na ako na taglay mo na ang mahahalagang
konseptong
nais kong maunawaan mo sa tulong
ng mga tanong at gawaing iyong napagdaanan. Ipagpatuloy lamang ang
ipinamamalas na sipag at tiyaga sa pagtugon sa mga gawain sa araling ito.
Nakatitiyak ako na alam mo na kung paano naiiba ang tradisyunal na uri ng
panitikan sa panitikang popular? Bakit nagkaroon ng transpormasyon mula sa
tradisyunal na panitikang Pilipino tungo sa panitikang popular? At bakit
kailangang basahin ang mga babasahing popular? Subukin ko nga.
GAWAIN 3.1.h : Malikhaing Pagsulat
Gamit ang iyong mga natutuhan sa araling ito, subuking humalaw ng
ibat ibang uri ng babasahin mula sa diyalogo gamit ang malikhain at
mapanagutang gamit ng wika (pormal).
ISANG GABI SA PILING NG MAYNILA
445
Artikulo (Sanaysay)
447
KOMIKS
_____________________________________________________
Nabago ang aking paniniwala sa _________________________
_____________________________________________________
Halimbawa:
Ilipat
Ang layunin mo sa bahaging ito ay mailipat ang
mahahalagang konsepto na iyong natutuhan sa tunay na buhay.
Ikaw ay bibigyan ng mga gawain na magpapakita ng iyong pag-unawa sa
mahahalagang konsepto na natamo mo sa araling ito. Gamiting gabay ng
inyong pangkat ang sumusunod na pamantayan.
Mga Pamantayan
A. Malikhain
B. Kaisahan (pagkakaugnay-ugnay ng mga
pangungusap)
C. Makatotohanan (Sumasalamin sa lipunang
ginagalawan)
D. Pormal at responsable ang gamit ng wika
E. Kawastuhan (Wasto ang gamit ng mga salita
at bantas)
LEYENDA
20 25...
15 20 .
10 15 .
5 10 .
0 5 ..
Napakahusay
Mahusay
Katamtamang
Husay
Hindi mahusay
Nangangailangan
ng rebisyon
B.
452
paksa/tema
layon
gamit ng mga salita
Pagsasalita
Nakapagpapahayag nang wasto ng mga pagaalinlangan/pag-aatubili/pasubali
Nailalahad nang maayos ang pansariling
pananaw,opinyon at saloobin
Pagsulat
Naisasaalang-alang ang mga kakailanganin sa
453
454
VIII.
Konseptuwal na Balangkas
RADYO
TELEBISYON
Panitikan:
Komentaryong
Panradyo
Panitikan:
Dokumentaryong
Pantelebisyon
Wika:
Mga Ekspresyong
Nagpapakilala ng
Konsepto ng Pananaw
Wika:
Mga Ekspresyong
Nagpapakilala ng
Kaugnayang Lohikal
Dokumentaryong Panradyo/
Dokumentaryong Pantelebisyon
455
456
X. Yugto ng Pagkatuto
Alamin
Mahilig ka bang makinig ng radyo o manood ng
telebisyon? Kung oo ang iyong sagot, isa ka sa maraming
tumatangkilik ng broadcast media.
GAWAIN 3.2.a: Paborito Ko!
Isulat mo sa loob ng larawan ng telebisyon ang iyong kinagigiliwang
palabas, at sa loob naman ng larawan ng radyo ang iyong paboritong
pinakikinggang programa. Ipaliwanag mo rin ang mga dahilan kung bakit mo
pinanonood o pinakikingggan ang mga programang iyong nabanggit.
Paboritong programa sa
Radyo:
___________________
Dahilan Kung Bakit Kinagigiliwan:
____________________
___________________
457
GAWAIN 3.1.b:
Alam Ko Yan!
Ano ang
ALAM
ko na?
Paano ko ito
MATUTUTUHAN?
Paunlarin
Sa bahaging ito, bigyan muna natin ng pansin ang
radyo bilang isa sa mga midyum ng komunikasyon na
naglalayong magbahagi ng mga kaganapan ng
mundo sa mas malawak na sakop nito. Sa modyul na ito, matutuklasan mo
ang gampanin ng radyo bilang gabay sa kamalayang panlipunan.
458
naghahatid ng
musika
nagpapahatid ng
mga panawagan
nagpapalabas ng
pelikula
nagpalabas ng
variety show
nagpapalabas ng
teledrama
nagpapakilala ng
isang produkto
naghahatid ng mga
talakayan/pulso ng
bayan
naghahatid ng
napapanahong balita
nakikinig ng mga
awit
nagbibigay ng
opinyon kaugnay
ng isang paksa
459
W
Ano ang nais
mong malaman?
H
Paano mo
makikita ang nais
mong
maunawaan?
L
Ano ang iyong
natutuhan/
naunawaan?
460
Macky:
Roel:
Macky:
Roel:
Macky:
Roel:
Macky:
Roel:
Macky:
461
Roel:
Macky:
Roel:
http://politikangpinoy.wordpress.com/2012/09/
Gabay na Tanong
Ano ang mga bagay na nakapukaw sa iyong isipan habang binabasa
ang mga pahayag mula sa binasang halaw na pagtatalakayan sa radyo?
GAWAIN 3.2.d : Radyopinyon
Basahin ang mga pahayag ng mga komentarista. Alin sa mga ito ang
nagsasaad ng positibo at negatibong pananaw? Isulat sa bituin ang positibo
at sa bilog ang negatibo. Gawin sa iyong sagutang papel.
462
463
KUWENTUHANG MEDIA
Posted by Online Balita on Jun 2nd, 2012
Nakatutuwang makakuwentuhan ang mga kasapi at pinuno ng media
sa okasyon ng kaarawan ng magaling na coordinator na si Liza Carreon sa
isang forum na kung tawagin ay TUESDAY CLUB sa Pasig City. Magagaling,
matatalas at analitikal ang kanilang mga pananaw sa halos lahat ng isyu o
pangyayari sa ating bansa, gaya ng mga usapin ng Panatag Shoal at ni CJ
Renato Corona.
Kabilang sa media people na nakausap ko at nakapalitan ng kuro-kuro
ay sina Manila Bulletin Editor-in-Chief Cris Jun Icban; Butch Raquel, GMA
vice president for communications; BizNews Asia Magazine Editor-in-Chief
Tony Lopez, Tony Katigbak (chairman ng Tuesday Club); Bong Osorio ng
464
Mga
nagpapahayag ng
impormasyon
Mga pahayag ng
mga personalidad
Sariling pananaw
466
Ugnay-Wika
Narito ang ilan pang dagdag na kaalaman
upang lubos mong maunawaan kung ano ang
tinatawag na Konsepto ng Pananaw.
1.
ko/ni/ng,
at
iba
pa.
Inihuhudyat
ng
mga
ekspresyong ito ang iniisip, sinasabi o paniniwalaan ng isang tao. Tulad nito:
Ayon/ Batay/ Sang-ayon sa 1987 Konstitusyon ng Pilipinas, ang
Filipino ang pambansang wika at isa sa mga opisyal na wika ng
komunikasyon at sistema ng edukasyon.
Sa paniniwala/ akala/ pananaw/ paningin/ tingin/ palagay ni/ ng
Pangulong Quezon, mas mabuti ang mala-impiyernong bansa na
pinamamahalaan ng mga Pilipino kaysa makalangit na Pilipinas na
pinamumunuan ng mga dayuhan.
Inaakala/ Pinaniniwalaan/ Iniisip kong hindi makabubuti kanino
man ang kanilang plano.
Sa ganang akin/ Sa tingin/ akala/palagay ko, wala nang
gaganda pa sa lugar na ito.
2. May mga ekspresiyong nagpapahiwatig ng pagbabago o pag-iiba ng paksa
at/ o pananaw, tulad ng sumusunod na halimbawa. Gayon man, mapapansing
di tulad ng
467
Napakahus
ay
4
Komprehen
sibo at
makabuluh
an ang
napapanah
ong mga
impormasy
ong
inilalahad
sa materyal
alinsunod
sa paksang
itinatampok.
Mahusay
3
Umuunlad
2
Makabuluh
an at
napapanah
on ang mga
impormasy
ong
inilalahad
sa materyal
alinsunod
sa paksang
itinatampok
ngunit may
mga
detalyeng
hindi
nailahad na
higit na
makatutulo
ng sa
pagtatangh
al
Masining at Natatangi
Masining at Masining at
maingat na ang
maingat na maingat na
paggamit
paggamit
nagamit
nagamit
ng wika
ng wika ng
ang wika ng ang wika ng
kabataan
kabataan
kabataan
nang higit
sa
sa
pa sa
kabuuang
karamihan
inaasahang pagpapaha ng pahayag
pamamaraa yag sa
sa nabuong
n sa
nabuong
materyal.
materyal.
materyal.
Mahusay
na
aspetong
teknikal
Tipong
propesyona
l ang
pagkakaga
wa sa
materyal
dahil sa
husay ng
pagtatagpi-
Masaklaw,
makabuluh
an at
napapanah
on ang mga
impormasy
ong
inilalahad
sa materyal
alinsunod
sa paksang
itinatampok.
Taglay ang
lahat ng
kailangang
elemento
sa
mabisang
pagbuo ng
materyal.
Naipapamal
Taglay ang
mga susing
elemento
sa
mabisang
pagbuo ng
materyal at
naipamalas
ang angkop
Nagsisimu
la
1
May
makabuluh
an at
napapanah
ong mga
impormasy
ong
inilahad sa
materyal
ukol sa
paksang
itinatampok
ngunit
limitado
ang mga
ito.
Kabuua
ng
Marka
Masining
na ginamit
ang wika
ng
kabataan
sa
karamihan
ng pahayag
sa nabuong
materyal
ngunit hindi
maingat
ang
paggamit.
Naipamala
s sa
materyal
ang
minimal na
antas ng
pagtatagpitagpi ng
elemento at
469
tagpi ng
mga
elemento
nito.
Pagkaprakt
ikal ng
rekomenda
syon
Ang mga
inilahad na
rekomenda
syon ay
nagmumun
gkahi ng
kaisipang
pangmatag
alan sa
kamalayan
ng madla
as ang
kahusayan
sa teknikal
na
pagganap.
Malinaw at
kapakipakinabang
para sa
lahat ang
inilahad na
rekomenda
syon.
na teknikal
na
pagganap.
teknikal na
pagganap.
Makabuluh
an ang
karamihan
sa inilahad
na
rekomenda
syon.
May mga
rekomenda
syong
inilahad
ngunit hindi
malinaw
ang
inimumung
kahing mga
kaisipan.
Kabuuang
Marka
SAGOT:
_______________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Binabati kita sa iyong pagsasakatuparan ng mga gawain kaugnay ng
iyong pagtuklas ng mga kaalaman kaugnay ng radyo bilang isang midyum ng
broadcast media. Ngayon naman, ating aalamin ang mahahalagang kaalaman
tungkol sa isa pang midyum ng broadcast media, ang telebisyon.
470
471
Weekend
Getaway
XXX
TV Patrol
Talentadong
Pinoy
ART Angel
Rated K
Matanglawin
TV Patrol
Umagang Kay
Ganda
i - Witness
Tween Hearts
Mahusay mong nakilala ang mga larawan, tunay ngang ikaw ay isang
aktibong kabataan at mulat sa kamalayan ng mga pangyayari sa iyong
paligid.
GAWAIN 3.2.j: Gulong ng Buhay Telebisyon
Magbigay ka ng mga dahilan kung bakit mo pinanonood ang
programang pantelebisyon.
PAMAGAT NG PROGRAMA
PINANONOOD
472
INVESTIGATIVE
STORYLINE
S. O. C. O.
DOCUMENTARIES
KRUSADA
REEL TIME
REPORTERS
NOTEBOOK
473
Malaki ang maitutulong nito upang higit mong maunawaan ang kaugnayan ng
naunang mga gawain sa mga susunod pa.
Sa Gitna ng Dilim
ni MiL Adonis
Kasalukuyan akong nasa high-school nang una kong mapanood ang
maituturing kong isa sa pinakamaimpluwensiyang bagay sa aking buhay. Ang
dokumentaryo ni Kara David na
Gamu- gamo sa dilim ang nagbukas
sa mura kong pag-iisip sa kahalagahan
ng edukasyon at sa kung paanong
dapat itoy pinahahalagahan.
Humanga ako sa dedikasyon
ng mga guro at higit sa lahat sa mga
kabataan ng mga taga Little Baguio
dahil bagamat kulong sila sa rehas ng
kahirapan at bulag sa dilim ng kanilang mga landas ay patuloy silang
nagsusumikap, nangangarap at lumalaban upang maging mas maliwanag ang
kanilang kinabukasan.
Dahil sa inspirasyong idinulot sa aking puso ng dokumentaryong ito,
nabago ang aking naunang mga pangarap sa buhay.
Una kong hinangad na maging isang mahusay na inhenyero upang
tuparin ang naunsiyaming pangarap ng aking ama para sa kanyang sarili
subalit, napalitan ito ng higit na mataas na pangarap, pangarap na
makatulong sa ibang tao at maging boses at mata ng mga taong dapat
pakinggan at dapat paglaanan ng higit na atensyon.
Nang tumuntong ako sa kolehiyo, kinuha ko ang kursong hindi
inasahan ng lahat na aking kukunin. Tangan-tangan ang pangarap at
474
475
476
MGA NAUNA
NANG
NALAMAN
MGA
NALAMAN AT
NATUKLASAN
MGA PATUNAY
NG NALAMAN
AT
NATUKLASAN
KATANGGAPTANGGAP NA
MGA
KONDISYON
PAGLALAHAT
477
(dahilan + pang-ugnay+resulta)
sapagkat/pagkat/kasi/ dahil
nag-aral siyang mabuti
478
(paraan + resulta)
(resulta + paraan)
479
(pu + kondisyon +
bunga)
(bunga + pu +
kondisyon)
(pu+ kondisyon +
bunga)
(bunga + pu +
kondisyon)
480
kaisipan
kaisipan
kaisipan
kaisipan
kaisipan
kaisipan
481
Binabati kita, alam kong naging madali para sa iyo ang pagkilala at
pagbibigay-detalye sa mga larawan. Oras na upang ang mga natutuhan mo
sa mga gawain sa araling ito ay mabigyan mo ng pagtataya.
Sitwasyon:
Taon-taon ay idinaraos ang pagdiriwang para sa pagkakatatag ng
inyong
lalawigan.
Ngayong
taon,
naatasan
ang
inyong
Samahang
estilo ayon sa
482
Pagnilayan at Unawain
Sa bahaging ito, nais kong pagnilayan mo ang sumusunod na
gawain upang higit mong mapalalim ang iyong pag-unawa sa
mahahalagang konsepto na nakapaloob sa araling ito. Inaasahan ko na
pagkatapos ng mga gawain, ang lahat ng iyong maling akala o palagay ay
naitama na dahil ito ang daan upang mabisa mong mailipat sa tunay na
sitwasyon ang mahahalagang konsepto na iyong natutuhan. Ipaliwanag sa
pamamagitan ng sumusunod na dayagram kung paano nakatutulong ang
Broadcast Media sa ibat ibang kaparaanan sa ating araw-araw na
pamumuhay.
BROADCAST MEDIA
RADYO
TELEBISYON
pagbibigay ng impormasyon
pagpapahayag ng mga pananaw at opinyon
pagpapabatid ng mga pangunahing suliranin
paglalatag ng mga solusyon sa mga
pangunahing suliranin
aksiyong naisagawa/solusyon sa ipinahatid na
mga suliranin (serbisyo publiko)
Ilipat
Pagkakataon mo nang ilipat ang mahahalagang konsepto
na iyong natutuhan sa araling ito. Alam kong kayang-kaya mo ito.
Kung mayroon ka pang hindi nauunawaan, maaari mong tanungin ang iyong
guro. Sa pamamagitan ng mga kasanayang iyong natutuhan mula sa mga
aralin kaugnay ng broadcast media, tiyak kong matagumpay mong
naisakatuparan ang mga gawaing iyong isinagawa! Alam kong nabatid mo rin
ang papel na ginagampanan ng broadcast media sa paghahatid ng
mahahalaga at napapanahong impormasyon na nagdudulot sa pagkakaroon
ng kamalayang panlipunan ng mamamayan. Muli, subukin natin ang iyong
galing at talino. Nasa ibaba ang isang gawaing tiyak kong kayang-kaya mong
isakatuparan.
Isa kang mamamahayag o journalist/ broadcaster. Ikaw ay
naatasang magsaliksik kaugnay ng napapanahong isyu sa ating bansa.
Binigyan ka ng kalayaan na pumili kung ikaw ay lilikha ng iskrip
para sa isang komentaryong panradyo o kaya naman ay para maging
bahagi ng isang dokumentaryong pantelebisyon.
Para sa pagsasagawa ng komentaryong panradyo, kinakailangan
mong sumulat ng isang iskrip na magtatampok sa batuhan ng ideya at
komentaryo kaugnay ng iyong napiling paksa o isyu. Inatasan kang
manaliksik upang magkaroon ng wasto at mapanghahawakang
impormasyon mula sa mga personalidad na may kinalaman sa paksa o
isyu. Kinakailangang bumuo ka ng iskrip para sa dalawang
mamamahayag na siyang magbabasa nito sa isang programa sa radyo
ang KABOSES.
Kung ikaw naman ay makikiisa sa Pagbuo ng Dokumentaryong
Pantelebisyon, kinakailangan mong makipanayam sa isang tao na
makapagbabahagi ng impormasyon o kaya naman ay may mahalagang
opinyon kaugnay ng paksa o isyung iyong napili. Ang iskrip na iyong
mabubuo ay magiging bahagi ng isang dokumentaryong ipalalabas sa
KABOSES Station Channel
484
Mahusay
3
Umuunlad
2
Nagsisimula
1
Di malinaw na
naipakita ang paksa at
ang karamihan sa
bahagi ay walang
malinaw na kaugnayan
sa tema.
Sa tulong ng iba,
nakapaghinuha akong
isang magandang
kongklusyon.
Nilalaman: Layunin
Ang
presentasyon
ay may tiyak
na layunin o
tema. Ang
lahat ng
ipinakita rito
ay may tiyak
na kaugnayan
sa layunin at
lubhang
makabuluhan.
Ang
presentasyon
ay may tiyak
na paksa, at
may
kaugnayan ang
mga ipinakita
rito sa paksa.
Nilalaman: Kongklusyon
Ginamit ko
ang aking
natutuhan at
mga dati ng
kaalaman
upang
mailahad ang
aking pagunawa sa mga
datos na
nakalap.
Nakapaghinuha
ako nang
maayos na
kongklusyon
mula sa mga
datos na
nakalap.
Katangiang Pang-Multimedia
492
Gumamit ng mga
grapiko, video,
tunog, at iba pang
multimedia na
makatutulong
upang higit na
maging
makabuluhan ang
presentasyon.
Sumunod sa batas
kaugnay ng
copyright sa
paggamit ng
multimedia
features.
Gumamit ng
multimedia upang
maisagawa ang
presentasyon.
Sumunod sa batas
kaugnay ng
copyright sa
paggamit ng
multimedia
features.
Gumamit ng
Di- gumamit ng
multimedia upang multimedia upang
maisagawa ang
maisagawa ang
presentasyon,
Presentasyon
ngunit may mga
pagkakataong
nalalayo sa tema.
Sumunod sa batas
kaugnay ng
copyright sa
paggamit ng
multimedia
features.
Pagiging Malikhain
Ang presentasyon
ay ginamitan ng
kakaibang mga
likhang sining
upang mahikayat
ang mga
manonood,
makadaragdag sa
pagpapalabas ng
layunin at tema ng
paksa.
Ang presentasyon
ay ginamitan ng
kakaibang mga
likhang sining
upang mahikayat
ang mga
manonood.
Sinubukang
gamitan ng
kakaibang mga
likhang sining
upang mahikayat
ang mga
manonood.
Walang ginamit na
kakaibang mga
likhang sining
upang mahikayat
ang mga
manonood.
Pinaghandaang
mabuti ang bawat
linya at malinaw
na binigkas ang
bawat salita.
Di-napaghandaan
ang pagsasalita at
pagganap.
Pagtatanghal
Pinaghandaang
mabuti ang bawat
linya at malinaw
na binigkas ang
bawat salita.
Naipakita ang
kabuluhan ng
paksa at tema
nito.
493
XI.
Pangwakas na Pagtataya
Punan ang mga patlang sa bawat bilang upang mabuo ang mga
kaisipang isinasaad.
1.
______________________________________________________________
___________________.
3.
ay ___________________________________________________________.
Buong husay mong naisagawa ang Aralin 3.2. Handang-handa ka na
para sa huling aralin ng modyul na ito. Pag-uusapan naman natin ang tungkol
sa dokumentaryong pampelikula.
494
495
Pagsasalita
Nasusuri ang mga uri ng pagpapahayag
Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw,
opinyon
at saloobin
Pagsulat
Nagagamit ang ibat ibang estratehiya sa
pangangalap
ng ideya sa pagsulat tulad ng panayam,
brainstorming, pananaliksik at panonood
Tatas
Napagtitimbang-timbang kung ang napakinggan,
napanood,
o nabasa ay may kabuluhan o kredibilidad
Pakikitungo sa Wika at Panitikan
Naipahahayag ang mga saloobin at damdamin
gamit ang mga uri ng komunikatibong
pagpapahayag
Naiuugnay sa pang-araw-araw na pamumuhay ang
mga natutuhan sa pag-aaral ng wika at panitikan
Estratehiya sa Pananaliksik
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom
na mga datos sa pananaliksik
Panonood
Natutukoy
napanood
ang
kontradiksyon
sa
pelikulang
497
VII.
Konseptuwal na Balangkas
Narito ang konseptuwal na balangkas ng mga araling dapat mong
Ang Kaligiran ng
Dokumentaryo
Komunikatibong
Paggamit ng
Pahayag
Katuturan ng
Dokumentaryong
Pampelikula
Kaligirang
Pangkasaysayan
Pagpapakahulugan
ng mga Diyalogo
Mga Elemento ng
Dokumentaryong
Pampelikula
Paglikha: Sequence
Script at Multi-Media Arts
Advocacy Campaign
Mga Pamantayan sa
paglikha ng Sequence
Script para sa
Dokumentaryong
Pampelikula at iba pang
uri ng Media
498
499
Sagot:
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
- Witness
REEL TIME
500
Ang
Pag
dadalaga
Ni
Maximo
Oliveros
Oliveros
______________________
______________________
______________________
2
1
Kung bibigyan ka ng
pagkakataon, ano ang isang
tanong na nais mong tanungin sa
mga tao sa likod ng mga pelikula
o palabas na ito?
______________________
______________________
______________________
501
GAWAIN 3.2.b:
DOKUMENTARYO
A. Pagkakaiba
PELIKULA
B. Pagkakaiba
C. Pagkakatulad
502
Paunlarin
Ang una mong dapat isagawa ay basahin ang buong teksto,
ang iskrip ng pelikula. Makatutulong ito upang malaman mo
kung paanong ang isang dokumentaryong pampelikula ay mabisang
instrumento sa pagpapaunlad ng pagkatao at pagbabagong panlipunan?
Maaari mo na itong panoorin bilang halimbawa ng isang
dokumentaryong pampelikula. Pinamagatan itong Manoro (The Teacher).
Ang salitang manoro ay nangangahulugang tagapagturo o guro sa
katutubong wika ng mga kapatid nating Aeta. Ito ay may kinalaman sa isang
batang katutubo, isang Aeta na nagtapos ng kaniyang elementarya sa isang
mababang paaralan sa Angeles City, Pampanga at kung paano niya tinuruan
ang kaniyang kababayan sa kabundukan na bumasa, bumilang at sumulat.
Ngunit bago mo ito, kilalanin mo muna ang batikang direktor nito. Basahin
ang kasunod.
Ang dokumentaryong pampelikula na ito ay
ayon sa direksiyon ni Brillante Mendoza, isa sa
pinakamahusay
kasalukuyan
na
lalo
direktor
na
sa
paglikha
malaya
sa
ng
bansa
ng
sa
mga
o yaong mga
kanilang
tema
at
504
:
:
:
Batang Babae
:
Ina 2 (nakangiti sa anak) :
506
507
(Samantala, nasalubong niya rin ang isa sa kaniyang mga tinuturuan, tila
mabigat ang pasan-pasan sa likuran)
Jonalyn:
Lalaki:
Jonalyn:
Lalaki:
Jonalyn
patungo sa tindahan.)
Babaeng Aeta: Jonalyn, kunin na ninyo ang bigas na para sa inyo.
(Habang nakapila ang mga katutubo para sa
ipinamamahaging
bigas.)
Jonalyn:
Babaeng Aeta: O sige, kasi pag wala dito hindi na mabibigyan, gusto ko pa
namang ibahagi ang ani ko sa lahat.
muna
tayo ng tinapay, sabayan nyo ako.
Mga Kapatid: IsaDowaTatloApat!
(Habang sabay na bumibilang ang maliliit niyang kapatid.)
Nakakagutom lalo ang magbilang.
Ina ni Jonalyn: Jonalyn, pakitsek mo naman eto.
Jonalyn: O, Mamang bat dito nyo sinulat ang pangalan nyo? (Sabay bura)
Sino ho bang iboboto nyo, si GMA? Ganito po isulat ang pangalan
niya,tingnan nyo po at tandaan, di po sapat na alam nyo lamang
ang pagbigkas. (Nang mga sandaling yaon, biglang tinawag ng
kaniyang ama si Jonalyn na nasa taas ng isang puno at inaayos
ang antena ng telebisyon)
Mang Edgar (ama ni Jonalyn): Jonalyn, pakitingnan mo nga kung may
nakikita ng tao sa TV!
(Nagdudumaling pumunta si Jonalyn sa kanilang maliit na silid)
Jonalyn:
(Bumaba sa puno ang ama, nagmamadali, tila nadupilas, nahulog at bigla ang
508
Mang Edgar:
Ang tigas kasi ng ulo ng lolo mo, sinabi kong huwag nang
manghuli ng baboy-ramo sa bundok at nauubos na ang mga
ito
sa ngayon. Tara na, at kelangan na nating umalis ngayon!
510
Mang Edgar:
Jonalyn:
Jonalyn:
Katutubo:
Jonalyn:
511
para
makaboto kami.
Mang Edgar:
magsulat at
Lola ni Jonalyn: O sige, ako na lang muna ang maiiwan, ako na ang
magbabantay
sa mga bata, mamaya na lamang ako boboto.
(Umalis na ang mag-anak, pinag-uusapan pa rin nila kung darating pa kaya at
boboto ang nawawala at matagal na nilang hinahanap na kanilang Apo Bisen,
ngunit matibay pa rin ang paniniwala ni Jonalyn na makababalik ang kanyang
Apo mula sa kabundukan at makaboboto pa ito.)
(Dumating na ang pamilya ni Jonalyn sa presinto ng isang maliit na paaralan,
kelangang hanapin sa registerd voters list ang pangalan ng kanyang mga
magulang para sila ay makaboto, makikitang nagkakagulo ang mga katutubo
dahil sa maliliit na letrang hindi nila mabasa at maririnig ang mga komentong
iba raw ang hitsura nito kaysa kanilang natutuhan...ginabayan ni Jonalyn sa
pagboto ang kaniyang ama)
(Pagkatapos na bumoto at pagkalabas ni Jonalyn sa presinto. Natuon ang
kanyang pansin sa isang matandang nakaupo.)
Jonalyn:
Lola:
Oo, gaya ng itinuro mo sa akin... Dalawa nga binoto ko eh, si
FPJ at si GMA.
EKSENA 9 Ang Sandali ng Malalim na Pagmumuni-muni
(Napaupo si Jonalyn sa labas ng presinto, may lungkot sa kanyang mukha,
may bahid ng kawalang pag-asa...habang tinitingnan niya ang sitwasyon ng
mga panahong yaon.)
(Ipinakikita ng kamera ang senaryo: Ang karamihan ng mga katutubong Aeta
ay nasarhan na ng presinto, inabutan na ng pagsasara ng botohan kayat
hindi na sila nakaboto. Naroon ang mga ilang sundalo at kapulisan na sa
512
akala niyay sasaklolo sa kanila ng mga panahong yaon. Ang mga sanggol na
katutubo na buhat-buhat at pasan ng kanilang mga magulang na tila kalunuslunos ang mga tinig, patuloy sa kanilang paghikbi at pag-iyak. Para kay
Jonalyn, isang kabiguan sa kaniyang kaluluwa at buong pagkatao ang
kaniyang mga pagsusumikap ng mga panahong yaon...nalaglag sa kanyang
mga mata ang butil ng mga luha...malayo ang tingin.)
(Sa pagkakataong yaon, dumating ang kanyang Apo Bisen, kabababa lamang
mula sa kabundukan, pasan-pasan sa kanyang likuran ang isang malaking
baboy-ramo, sabay nagwika itong:
Apo Bisen:
tahanan.)
513
514
sa bawat isa sa atin ang katotohanan ng buhay. Higit pa nating palawakin ang
iyong kaalaman tungkol dito. Basahin ang sumusunod na Ugnay-Panitikan:
Ang ilan sa mga pelikula ay nagreresulta bilang dokumentaryong
pampelikula sapagkat pangunahing layunin nito ang magbigay-impormasyon,
manghikayat, magpamulat ng mga kaisipan at magpabago ng lipunan. Sa mas
malawak nitong pakahulugan, ito ay isang
ekspresyong biswal na
Films, Advertisements
516
517
Nais Ipahiwatig:
__________________________________
__________________________________
518
Nais Ipahiwatig:
__________________________________
__________________________________
Nais Ipahiwatig:
__________________________________
__________________________________
Nais ipahiwatig:
__________________________________
__________________________________
Mula sa: http://www.google.com.ph/images
tinatanggap
ang
iyong
mga
ipinayo.
519
1.
Pagsang-ayon
Panghihinayang
Pagsalungat
Hindi dapat maiwan si
Jonalyn, dapat kasama natin
siya sa pagboto.
2.
520
3.
4.
6.
5.
nagiging mga oras, ang bawat oras ay nagiging minuto, ang bawat minuto ay
nagiging mga segundo na lamang. Kaya naman, maging ang pintig ng bawat
sandali, ng bawat puso, ng bawat bagay at nilalang sa mundo ay sumasabay
rin sa isang maligalig na daigdig.
Sa umpukan ng mga nakatatanda ay madalas marinig ang mga
usapang ito Talagang sang-ayon ako sa mga pahayag na ito, wika ng isang
lola. Kakaiba na ang panahon sa ngayon, mas higit na mapanganib! Mas
521
matigas na rin ang ulo ng mga kabataan! sambit naman ng isa. Sumagot
naman itong si lolo: Hindi ako sang-ayon riyan, mas marurunong at mas
maabilidad na ang mga bata sa ngayon. Kaya, kabataan, sino ka sa mga
nabanggit nila? Paano mo pinatunayan sa iyong sarili ang taglay mong mga
talento at taglay na kaalaman?
Madalas rin silang magpayo sa atin: Mag-ingat ka sa iyong paglakad,
at baka ikay madapa, mas malalim ang sugat. Dapat lamang na pakinggan
natin ang mga payong ito sabay sambitin ang mga katagang Taos-puso po
naming tinatanggap ang inyong mahalagang mga paalaala at mga gintong
kaisipan. Kaisipang nagpapaalala sa atin na naway tahakin natin ang tama
at tuwid na landas.
Sa kabilang panig, tanggapin natin ang katotohanan na may mga
pagbabagong nagaganap sa kasalukuyang panahon. Tunay ngang kakaiba
na talaga sa ngayon ang takbo ng buhay. Makikita ito sa uri at istilo ng
pamumuhay ng bawat isa. Sa paraan ng kanilang mga pananalita at gawi at
lalo na sa kanilang mga pananaw, paniniwala at paninindigan sa buhay. Isa
sa mga higit na nakakaimpluwensiya sa mga tao ngayon ay ang pag-usbong
ng modernong teknolohiya. Idiniriin sa atin ang konsepto ng Globalisasyon
at ang paglitaw ng teoryang Global Village kung saan ang mundo, ang
bawat bansa at bayan na naririto ay wala nang anumang mga hadlang o
tagapamagitan lalo na sa larangan ng pakikipagtalastasan. Nariyan ang
Internet, Facebook, Twitter, Youtube, Skype at iba pa upang mas higit na
mapadali at mapabilis ang komunikasyon.
Kasabay ng pag-unlad ng teknolohiya, ay ang paniniwala ng
karamihan na dahil sa labis na ang kasamaan ng tao,sandali na lamang at
magugunaw na ang mundo. Maaari kayang mangyari ang ibat ibang mga
hula ng mga tao tungkol dito? Tandaan natin, nilikha ng Diyos ang tao at ang
daigdig hindi upang gunawin at sirain lamang ito. Sa halip, ang mga bagay na
hindi karapat-dapat manirahan dito ang siya lamang niyang aalisin. Tanging
siya lamang at wala nang iba pa ang nakaaalam kung kailan niya mangyayari
ang pagpuksa sa mga masasama at sa sumisira ng kanyang mga nilikha.
Kaya mga kapwa ko kabataan, panahon na upang ikaw ay magbulaybulay. Ano na ang nagawa ko para sa aking sarili? Para sa aking kapwa?
522
Higit sa lahat, ay ang iyong magandang kaugnayan sa Diyos. Kayat ito ang
tamang panahon upang harapin ang mga bagong hamon sa buhay.
Magpatuloy ka, upang minsan sa isang araw ng iyong buhay ay hindi mo
masambit ang mga katagang Sayang, kung ginawa ko lamang sana iyon.
Sadyang mabilis ang paglipas ng panahon, ang bawat araw...nagiging
oras, nagiging minuto hanggang maging
Pahayag:
_____________________________
Paliwanag/Interpretasyon: ____________________________________
Pahayag:
_____________________________
Paliwanag/Interpretasyon: ____________________________________
Pahayag:
______________________________
Paliwanag/Interpretasyon: ____________________________________
Pahayag:
______________________________
Paliwanag/Interpretasyon:____________________________________
Pagnilayan at Unawain
Mula sa mga nauna nating pinag-aralan, natutuhan mo ang
mahahalagang konsepto tungkol sa dokumentaryong pampelikula.
Kabilang na rito ang pagsusuri sa nilalaman nito at kung ano ang panlipunang
kahalagahan nito lalo na sa panahon ngayon. Alam mo rin na ang isang
pinakamahalagang elemento ng dokumentaryong pampelikula ay ang iskrip
kung saan nakapaloob ang mga diyalogo o mga pananalitang namumutawi sa
bibig ng mga artistang gumaganap. Sa pananaw ng scriptwriter at ng
direktor, ang mga diyalogong ito ay may mas malalim na pagpapakahulugan,
sapagkat mula sa mga ito ay makukuha mo ang mga nakapaloob na
mensahe upang magsilbi itong kamalayan upang buksan ang isipan ng bawat
isa tungkol sa mga isyung panlipunan. Narito ang ilan pang gawain na may
523
kinalaman dito upang higit pa nating mapalalim ang iyong pag-unawa sa kung
paanong ang isang dokumentaryong pampelikula ay mabisang instrumento
sa pagpapaunlad ng pagkatao at pagbabagong panlipunan?
GAWAIN 3.3.i: INTERDAYAL (Diyalogo Ko, Interpretasyon Mo)
Ang sumusunod na diyalogo ay halaw sa dokumentaryong napanood.
Paano mo ito bibigyang-pakahulugan? Ipaliwanag ang kaugnayan nito sa
tunay na buhay at sa kalagayan ng ating lipunang ginagalawan sa ngayon.
Isulat sa papel ang sagot
Hindi na ako bomoto, sapagkat para
sa akin, hindi ito makapagpapababa
at makababawas ng aking pagkatao
Apo Namalyri
Kamiy wala, kung hindi dahil sa yo
Makapangyarihang Isa
Kami ngayoy nangagtipon
Dito sa aming taniman
Kayo lamang ang makatutulong sa
amin
___________________________
___________________________
___________________________
_________
___________________________
___________________________
___________________________
_________
___________________________
___________________________
___________________________
_________
524
GAWAIN 3.3.j:
_________________________________
_________________________________
_________________________________
____________________
525
GAWAIN 3.3.k:
IMPLIKASYON
Kaugnayan sa Tunay na Buhay
SARILI
PAMILYA
LIPUNAN
_____________
_____________
_____________
_____________
____
_____________
_____________
_____________
_____________
____
_____________
_____________
_____________
_____________
____
526
AKO MISMO,
BATANG
LIDER
527
Ilipat
GAWAIN 12: Iskripkoto
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ikaw ay
makalilikha ng isang iskrip para sa isasagawang dokumentaryong
pampelikula gamit ang ibat ibang uri ng mga pagpapahayag.Ngunit bago
iyon, dapat mong malaman na bago ka gumawa ng isang iskrip para sa mga
diyalogo ay dapat mo itong simulan sa pagbuo ng isang sequence script na
magsisilbi mong pinakapundasyon at pinakagabay sa iskrip na iyong isusulat.
Narito ang isang halimbawa, (halaw sa Manoro, Ang Guro) basahin, pagaralan at unawain mo itong mabuti.
ANG ISKRIP NG MGA EKSENA (SEQUENCE SCRIPT )
Eksena Bilang
at Tagpuan
Eksena /
Sequence 1:
School Grounds
(Graduation
Day)
Kuha at Anggulo
ng Kamera
Establishing
Shot sa school
grounds
Medium Shot sa
mga taong
nakapaligid (ibat
ibang senaryo)
Close-Up Shot na
ipakikita ang ilang
eksena ni Jonalyn
(pangunahing
tauhan)
Eksena /
Sequence 2:
Sa isang Jeep
na patungong
Resettlement
Area ng mga
Katutubo
Mga Detalye/
Paglalarawan
at Kaisipan ng
Eksena
Mga Tauhan at
Iba pang Datos
na
Kinakailangan
Magbubukas
ang eksena sa
school grounds
sa araw ng
graduation.
Hindi
magkamayaw
ang mga tao.
Masayangmasaya ang
lahat at lubos
ang pananabik.
Ngunit kasabay
nito ay ang pagiyak ng mga
batat sanggol.
Maririnig ang
ilang mga
usapan.
Ipakikita ang
andar ng isang
jeep sa mabato
at maalikabok
na daanan, may
ilang batang
lalaki na
Karamihan ng
mga tao sa isang
tipikal na
Graduation Day
(ibat ibang
eksena)
Isa sa mga
unang makikita
ang
pangunahing
tauhan (Jonalyn
Ablong) kasama
ang ilang
miyembro ng
kanyang pamilya
(matatapos
nang masaya
ang graduation)
Mga ilang batang
katutubo na
gumradweyt,
mga ina, sanggol
at iba pang mga
batang sumama
sa graduation at
528
daanan)
Medium Shot sa
mga
nagsisipagtawanang
katutubo tungo sa
Close-Up Shot sa
nagsasalitang si
Jonalyn
(pangunahing
tauhan)
nakasakay sa
itaas ng jeep
Masayang
nagtatawanan
ang mga
katutubo tungkol
sa katatapos na
Graduation
hanggang sa
pagdating sa
kanilang lugar
tampok ang
pangunahing
tauhan na si
Jonalyn Ablong
529
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Binabati kita at natapos mo nang buong husay ang tatlong
aralin na nakapaloob sa modyul na ito. Natitiyak ko na
naunawaan mo na ang mahahalagang konsepto tungkol sa
mga panitikang popular tulad ng ibat ibang uri ng print media, radyo,
telebisyon at pelikula. Natitiyak ko rin na alam mo na kung paano nga ba
naiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa panitikang popular. Napagalaman mo rin na may ibat ibang mga aspeto na nakaimpluwensiya at
nakaapekto kung bakit unti-unting nabago ang mga anyo ng panitikan
mula noong sinauna pang panahon tungo sa kasalukuyan.
Kaugnay nito, nais ko muling subukin ang lawak ng iyong pag-unawa at
ang taglay mong kaalaman tungkol sa bagay na ito. Ito ay masusukat sa
sumusunod na gawain.
Ipaliwanag kung paano nakaapekto at nakaimpluwensiya ang
sumusunod na aspeto o mga bagay sa pagbabago ng mga anyo ng panitikan
mula sa tradisyunal na uri tungo sa mga panitikang popular.
Lengguwahe/Wika
Makabagong Teknolohiya
Tradisyunal
na
Anyo ng
Panitikan
Mga Suliranin at
Kalagayang Panlipunan
Panitikang
Popular
Prinsipyo at mga
Paniniwala
530
ILIPAT
Dapat nating maunawaan na lahat ng mga midyum na
tinalakay sa bawat aralin ng Modyul 3, kabilang ang Kompyuter o ICT
bilang malaking bahagi ng Kulturang Popular tungo sa mga Panitikang
Popular na umiiral sa kasalukuyan. Basahin at unawain mong mabuti ang
nakaatang na gawain para sa iyo at ng iyong mga kamag-aral. Basahin
ang nakasulat sa loob ng kahon:
Nalalapit na ang Social Awareness Campaign na tatampok ng mga
likhang-sining
na
tumatalakay
sa
mga
suliraning
panlipunang
paraan upang masolusyunan ang mga ito. Ang materyal na iyong bubuuin
ay huhusgahan gamit ang sumusunod na pamantayan: komprehensibong
paglalahad, malikhaing paggamit ng wika, kahusayang teknikal at
praktikal na mga rekomendasyon.
Ang iyong mabubuong kampanya tungo sa kamalayang panlipunan
o social awareness campaign ay maaaring ilathala gamit ang ibat ibang
midyum na iyong natutuhan mula sa modyul na ito. Nariyan ang print media
na gamit ng mga kontemporaryong uri ng panitikan gaya ng komiks. Maaari
ka rin namang bumuo ng isang dokumentaryo o documentary clip sa
anyong video na siya namang ginagamit na midyum sa pagpapalabas ng
mga dokumentaryo sa telebisyon at pelikula. Maaari mo ring i-post sa internet
ang iyong malilikhang campaign material. Inaasahang maitatampok sa iyong
bubuuing kampanya ang mga suliraning umiiral sa inyong baranggay at ang
magagawa ng mga kabataang tulad mo sa paglutas ang mga umiiral na
suliranin ayon sa inyong taglay na kakayahan at abilidad.
Ngunit bago ninyo ito tuluyang simulan, kinakailangang makalikha kayo
ng isang balangkas sa isasagawang campaign material. Kabilang na rito ang
inyong mahahalagang mga plano para maisakatuparan ang proyekto.
Maisasagawa lamang ito kung makalilikha kayo ng sequence at dialogue
script na siya ninyong magiging batayan para sa pangkalahatang produkto.
Bago mo tuluyang isagawa ang nakaatang na gawain, narito ang ilang
mahahalagang paalala at mga hakbang sa pagbuo at paglikha mo ng iskrip
para sa mga eksena sequence script at iskrip na pandiyalogo
1. Tandaan na ang isasagawa mong iskrip ay dapat na maging
makatotohanan upang higit itong maging kapani-paniwala.
2. Magbigay lamang ng mga konkretong halimbawa, ngunit huwag
kalimutang maging malikhain.
3. Maging diretso sa punto kapag isinasagawa ang mga diyalogo.
Gamitin ang ibat ibang uri ng mga pahayag na
pangkomunikatibo gamit ang wastong wika nito.
4. Maging espisipiko kung sino ang partikular
pinatutungkulan sa pagsulat ng mga diyalogo.
na
iyong
532
Orihinalidad at Pagkamalikhain
40 %
20 %
10 %
20 %
Aplikasyong Teknikal
10 %
_______
100 %
Kapugaypugay
4
Magaling
3
Umuunlad
2
Nagsisimula
1
Masaklaw na
paglalahad ng
napapanahong
impormasyon
Komprehensibo
at makabuluhan
ang
napapanahong
mga
impormasyong
inilalahad sa
materyal
alinsunod sa
paksang
itinatampok.
Masaklaw,
makabuluhan
at
napapanahon
ang mga
impormasyong
inilalahad sa
materyal
alinsunod sa
paksang
itinatampok.
Makabuluhan
at
napapanahon
ang mga
impormasyong
inilalahad sa
materyal
alinsunod sa
paksang
itinatampok
ngunit may
mga detalyeng
hindi nailahad
Natatangi ang
paggamit ng
wika ng
kabataan nang
higit pa sa
inaasahang
pamamaraan sa
materyal.
Masining at
maingat na
nagamit ang
wika ng
kabataan sa
kabuuang
pagpapahaya
g sa nabuong
materyal.
Masining at
maingat na
nagamit ang
wika ng
kabataan sa
karamihan ng
pahayag sa
nabuong
materyal.
May
makabuluhan
at
napapanahon
g mga
impormasyon
g inilahad sa
materyal ukol
sa paksang
itinatampok
ngunit
limitado ang
mga ito.
Masining na
ginamit ang
wika ng
kabataan sa
karamihan ng
pahayag sa
nabuong
materyal
ngunit hindi
maingat ang
paggamit.
Tipong
propesyonal ang
pagkakagawa
sa materyal
dahil sa husay
ng pagtatagpitagpi ng mga
Taglay ang
lahat ng
kailangang
elemento sa
mabisang
pagbuo ng
materyal.
Taglay ang
mga susing
elemento sa
mabisang
pagbuo ng
materyal at
naipamalas
Masining at
maingat na
paggamit ng
wika
Mahusay na
aspetong
teknikal
M
A
R
K
A
Naipamalas
sa materyal
ang minimal
na antas ng
pagtatagpitagpi ng
elemento at
533
elemento nito.
Pagkapraktikal
ng
rekomendasyo
n
Naipapamalas
ang
kahusayan sa
teknikal na
pagganap.
Ang mga
inilahad na
rekomendasyon
ay
nagmumungkahi
ng kaisipang
pangmatagalan
sa kamalayan
ng madla
Malinaw at
kapakipakinabang
para sa lahat
ang inilahad
na
rekomendasyo
n.
ang angkop
na teknikal na
pagganap.
Makabuluhan
ang
karamihan sa
inilahad na
rekomendasyo
n.
teknikal na
pagganap.
May mga
rekomendasy
ong inilahad
ngunit
mabuway
ang mga
iminumungka
hing kaisipan.
KABUUANG
MARKA
X.
PANGWAKAS
NA
PAGSUSULIT
(PARA
SA
KABUUAN NG MODYUL 3)
Panuto: Piliin at isulat ang titik ng tamang sagot.
Roel: Partner, talaga namang mainit na isyu ngayon yang Freedom of
Information Bill na hindi maipasa-pasa sa senado.
Macky: Oo nga partner. Naku, sabi nga ng iba, kung ang FOI daw ay
Freedom of Income eh malamang nagkukumahog pa ang mga
politiko na ipasa yan kahit pa nakapikit!
Roel: Sinabi mo pa, partner!
Macky: Ano ba talaga yang FOI, partner?
Roel: Sang-ayon sa Seksyon 6 ng Panukalang Batas na ito eh bibigyan
ng kalayaan ang publiko na makita at masuri ang mga opisyal na
transaksiyon ng mga ahensya ng gobyerno.
534
535
c. paraan at resulta
b. paraan at layunin
d. kondisyon at kinalabasan
d. resulta + paraan
536
c. 3
b. 2
d. 4
13. Ang
tonong
nangingibabaw
sa
huling
pangungusap
ay
_____________.
a. paghanga
c. pag-asam
b. pananabik
d. kasiyahan
14. Mapapansin
na
ang
layon
ng
tekstong
binasa
ay
___________________.
a. manghikayat
c. magbigay-parangal
b. magpaliwanag
d. magbigay-kaalaman
537
538
d. lahat ng nabanggit
539
540
GLOSARYO
Advertisement Ibat ibang mga anyo ng patalastas na matutunghayan sa
ibat ibang uri ng media, maging ito man ay sa print media, broadcast media,
films at mg uri nito.
Adhikain- layunin; gusto
Advocacy Isang salitang Ingles na ang katuturan ay isang adhikaing
dapat na maisakatuparan, suportahan o itaguyod para sa isang natatanging
layunin.
Agam-agam- hinala
Analitikal pagbuo ng mga ideya mula sa ibat ibang ideya upang makabuo
ng higit na estratehikong proyekto na sumasalamin sa katotohanan ng buhay
Angkinin- kunin
Arestuhin- hulihin
Babae sa Septic Tank Isang Independent o Indie Film na nagtatampok ng
mga isyung panlipunan at ang tunay na kulay ng showbiz na labis ang
pagiging prestihiyoso ngunit may mga kabulukan sa likod ng tabing at
kamera.
Bajo de masinloc parte ng Philippine Sea
Balakid- hadlang
Balangkas pagkakasunod-sunod
Beterano- datihan
Bugso ng damdamin-napatangay sa nararamdaman
Bulwagan lugar na pagdarausan
Camera Shots and Angles Tumutukoy sa mga kuha at anggulo ng kamera
para sa isang partikular na eksena. Sa pamamagitan nito, naipakikita ang
emosyong nais idiin ng isang senaryo.
Campaign Activity Isang gawain ng pangangampanya para sa isang
natatanging layunin. Sa gawaing ito ay isinasaalang-alang ang ilang
mahahalagang tuntunin.
Cinema truth May katuturang pelikula totoo; katangian ng isang
dokumentaryong pampelikula upang maipakita ang realidad at aktuwal na
pangyayari.
Cinema Verite Terminong French na ang ibig sabihin ay ang aktuwal na
pagtatagpo at pagkuha ng pangyayari ng isang filmmaker at ng kanyang film
subject, upang mas higit itong maging makatotohanan. Isang uri ng pagsasapelikula sa kasalukuyan.
Coordinator tagapangasiwa
541
542
544
545
546
547
SANGGUNIAN
*Aklat
Baisa-Julian, Aileen G. at Dayag, Alma M., Pluma I Wika at Panitikan para sa
Mataas na Paaralan. Alma M. Quezon City, Philippines, Phoenix Publishing
House, Inc., 2009
Arrogante, Jose A. et.al Panitikang Filipino Pampanahong Elektroniko.
National Book Store. Mandaluyong City, 1991
Austero, Cecilia S., et al, Komunikasyon sa Akademikong Filipino. UNLAD
Publishing House. Pasig City. 2007
Evasco, Eugene at Ortiz Will. PALIHAN Hikayat sa Panitikan at Malikhaing
Pagsulat. C&E Publishing, Inc. Quezon City. 2008
Garcia, Lakandupil., et al, Komunikasyon sa Akademikong Filipino, 2006.
Glinofria, Maurita L. at Laxina, Teresita F., Kadluan ng Wika at Panitikan IV
Makati City, Philippines, Diwan Scholastic Press Inc., 1999.
Mag-atas, Rosario U et.al., Panitikang Kayumanggi (Pangkolehiyo),
Valenzuela, Metro Manila, Philppines, National Bookstore, Inc. 1994.
Resuma, Vilma Mascarina. Gramatikang Pedagohikal ng Wikang Filipino
Komunikatibong Modelo.
Reyes, Soledad S. Pagbasa ng Panitikan at Kulturang Popular. Ateneo de
Manila University Press. Quezon City. 1997
Rubin, Ligaya T. et.al., Panitikan sa Pilipinas, Sampaloc, Manila, Philippines,
Rex Book Store: 2001.
Santiago, Lilia Quindoza et al., Mga Panitikan ng Pilipinas, C & E Publishing
Inc., 2007
548
Pahayagan
Pilipino Mirror. Eros Atalia. Dagling Katha, Oktubre 29, 2012
Magasin
Awake! Magazine, Social Networking, Watchtower Society, September 2010
Magasing Gumising! Gabay sa Paggamit ng Kompyuter, Oktubre 2011
Internet
Aonuevo,
Roberto
Alimbukad (http://alimbukad.com/2008/08/08/angeditoryal-bilang-lunsaran-ng-panunuri/)
http/www.youtube.com/watch
http://iskwiki.upd.edu.ph/images/1/12/Working_while_in_class.pdf
http://the1010project.multiply.com/journal/item/34/34?&show_interstitial=1&u=
%2Fjournal%2Fitem
http://www.ampedasia.com/forums/showthread.ph
http://www.balita.net.ph/2012/06/kuwentuhang-media/#.UKseSO_QVyw
http://www.cbcpworld.com/cinema/html/about_us.html
http://www.cinemalaya.org/film
http://www.gmanetwork.com/news/story/277577/ulatfilipino/balitangpinoy/free
dom-of-information-foi-bill-namimiligrong-mamatay-pagsapit-ng-disyembre
http://www.goodreads.com/author/show/562411.Liwayway_A_Arceo&docid=A
BGlKlbQ9ckHIM&imgurl=http://photo.goodreads.com/authors/1285673744p5/
562411.jpg&w=200&h=255&ei=qcWYUIG4Chttp://www.google.com.ph/images
http://www.google.com.ph/imgres?q=amado+v.+hernandez&num=10&hl=fil&b
iw=1366&bih=586&tbm=isch&tbnid=ea4EYMmffqTL9M:&imgrefurl=http://tl.wik
ipedia.org/wiki/Amado_V._Hernandez&docid=4iKXVzDQtavxDM&imgurl=http:
//upload.wikimedia.org/wikipedia/tl/thumb/4/4d/Amado_V_Hernandez.jpg/200
px-
549
http://www.google.com.ph/imgres?q=epifanio+matute&num=10&hl=fil&biw=13
66&bih=586&tbm=isch&tbnid=ZLKmBTzQV0CoJM:&imgrefurl=http://www.pan
itikan.com.ph/authors/m/egmatute.htm&docid=_HCanklXMTkfgM&imgurl
http://www.google.com.ph/imgres?q=genoveva+edroza+matute&num=10&hl=
fil&biw=1366&bih=586&tbm=isch&tbnid=TGmUnIRphI7ZEM:&imgrefurl=http://
banareskimberly.blogspot.com/2012/07/ang-kuwento-ni-mabuti-nihttp://www.google.com.ph/imgres?q=manuel+l.+quezon&num=10&hl=fil&biw=
1366&bih=586&tbm=isch&tbnid=hZL8VgvZzhW9CM:&imgrefurl=http://www.ta
kdangaralin.com/history/philippine-presidents-history/manuelhttp://www.google.com.ph/imgres?q=narciso+reyes+lupang+tinubuan&num=1
0&hl=fil&biw=1366&bih=586&tbm=isch&tbnid=CPphnem0zXRMpM:&imgrefur
http://www.123people.ca/s/narciso%2Breyes&docid=
http://www.google.com.ph/imgres?q=rene+villanueva&hl=fil&biw=1366&bih=5
86&tbm=isch&tbnid=ZtEk2Y6A4zEuuM:&imgrefurl=http://eatingthesun.blogsp
ot.com/2007/12/rene-o-villanueva-1954
http://www.google.com.ph/imgres?q=severino+reyes&hl=fil&biw=1366&bih=5
50&tbm=isch&tbnid=LKWSzchujeP65M:&imgrefurl=http://en.wikipedia.org/wik
i/File:Severino_Reyes.jpg&docid=J7AUpzUBsdm2zM&imgurl=
http://www.rymaec.org/node/412
http://www.youtube.com/watch?v=5ERcIh2nJx0&feature=related
http:/www.google.com.ph
images.cnhsteacheers.multiply.multiplycontent.com/.../Worksheet%2
Thefreedictionary.com
Wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn
www.adobe.com/products/
www.audioenglish.net
www.gmanetwork.com/news/video/shows/investigative documentaries
www.screenaustralia.gov.com
www.starcinema.com.ph
www.wikipedia.com
550
551