Prof. dr.

Sanjin Kodri
Univerzitet u Sarajevu
Filozofski fakultet u Sarajevu
Odsjek za knjievnosti naroda BiH
E-mail: sanjin.kodric@ff.unsa.ba
sanjin_o_kodric@hotmail.com

1.
Nauka o knjievnosti,
historija knjievnosti i njezine discipline

Pristup knjievnosti...

Neki studenti i kritiari smatraju da je teorija knjievnosti

prepreka izmeu itatelja i djela. Na to jednostavno moemo
odgovoriti tvrdnjom da bez teorije, ma kako lako razumljive i
bjelodane, ne bismo uope znali to je knjievno djelo i kako
ga itati. Biti nesklon teoriji obino znai opirati se teorijama
drugih ljudi i ne htjeti priznati da i sami imamo teorije.
(T. Eagleton)

Savremene knjievne teorije i

historija knjievnosti

Pristup knjievnosti...

Postojalo je vrijeme kad su tumaenje knjievnog teksta i

knjievna teorija inile se dvjema razliitim i gotovo
nepovezanim stvarima. Tumaenje se ticalo stvarnog znaenja
neke pjesme, romana ili drame, dok se teorija inila tuom
onom to je stvarno predstavljalo prouavanje knjievnosti,
zato to njezina uopavanja nikad ne mogu biti pravedna
prema pojedinanim tekstovima. Tokom posljednjih trideset
godina, meutim, tumaenje i teorija znatno su se pribliili
jedno drugom. Zapravo, prema nekim savremenim kritiarima i
teoretiarima, tumaenje i teorija ne mogu se uope razdvojiti.
Oni tvrde da, kad tumaimo neki tekst, takvo to uvijek radimo
iz neke teorijske perspektive, bez obzira na to da li smo toga
svjesni ili ne, ali i tvrde, takoer, da teorija ne moe bez
tumaenja.
(H. Bertens)

Savremene knjievne teorije i

historija knjievnosti

Pristup knjievnosti...

U tom smislu, teorija je pokuaj da se bolje razumije ta se to

zna ili misli da se zna. Ona mora biti obavijetena, ali ne moe
biti svedena na podatak ili do nje ne moe se jednostavno doi
rovarenjem u arhivima. Ona je pokuaj, iako bez pretenzija
na potpunost i samokritian, da se erudicija preobrati u
saznavanje.
(D. LaCapra)

Savremene knjievne teorije i

historija knjievnosti

Pristup knjievnosti...

Openito je poznato da se ve odavno, svugdje, pa i kod nas,

nauka o knjievnosti ponovno, i uglavnom bezrezervno, shvata
prvenstveno kao istorijski studij. Dodue, na to bi poneki
knjievni istoriar mogao danas samouvjereno primijetiti da se
ona nikad nije ni prestala tako shvatati i da je uvijek imala
status povijesne znanosti. Ipak, takvoj primjedbi uprkos, teko
je zaboraviti ona vremena kada se sa mnogih strana uporno
dovodio u sumnju raison d'etre istorije knjievnosti i kada su
mnogi moderni kritiari irom svijeta poduzimali da iz
savremenog tumaenja knjievnosti protjeraju demone
hronologije. A to nipoto nije bio tek kapric jednog vremena,
nego ozbiljan simptom jednog grozniavog traganja za
metodom, kada je moderna knjievnokritika misao u svojoj
pobuni protiv tradicionalnog prouavanja knjievnosti, a
naroito protiv pozitivistikog istoricizma nastojala svoj
pristup knjievnosti primjeriti njenoj umjetnikoj prirodi.
(Z. Lei)
Savremene knjievne teorije i
historija knjievnosti

Pristup knjievnosti...

Poeo sam sa eljom da razgovaram s mrtvima.

Ova elja poznat je, iako neizgovoren, poticaj u knjievnoj
znanosti, poticaj organiziran, profesionaliziran, pokopan pod
debelim naslagama birokratske pristojnosti. Profesori
knjievnosti amani su srednje klase sa stalnom plaom. Iako
nikad nisam vjerovao da me mrtvi mogu uti, i iako sam znao
da mrtvi ne mogu govoriti, ipak bio sam siguran da mogu
iznova voditi razgovor s njima. []
Sanjao sam da razgovaram s mrtvima, i ak ni sad ne
naputam ovaj san. Ali, greka je bila zamiljati da bih trebao
uti jedan jedini glas, glas drugog. Ako sam elio uti jedan,
morao sam uti mnogo glasova mrtvih. A ako sam elio uti
glas drugog, morao sam uti svoj vlastiti glas. Govor mrtvih,
kao ni moj vlastiti govor, nije privatni posjed.
(S. Greenblatt)

Savremene knjievne teorije i

historija knjievnosti

U epistemolokoj perspektivi

ta je nauka (znanost) o knjievnosti?

I ta je nauka (znanost) uope?

Nauka kao intencionalan, organiziran i sistematiziran nain

spoznavanja (ovjekova) svijeta i ivota

Izraz ljudske svijesti i ovjekove potrebe definiranja sebe i drugih /

drugog
Holistika i antropocentrika kategorija
Idiografinost razumijevanja svijeta i ivota vs. nomotetinost
naunih spoznaja
Objektivnost nauke i naunih spoznaja vs. relativnost nauke i
naunih vienja
Perspektiva kao diferencijalni faktor, ali i epistemoloki problem

Savremene knjievne teorije i

historija knjievnosti

U epistemolokoj perspektivi

Nauka konstitutivne i epistemoloke pretpostavke

Objekt

Metodologija

Zasebna i prepoznatljiva perspektiva (taka gledita) iz koje se

pristupa predmetu prouavanja

Terminologija

Zasebni i prepoznatljivi predmet prouavanja

Jeziki (metajeziki) sistem kojim se naune spoznaje

komuniciraju, tj. diseminiraju i progrediraju, ali i produciraju

Humanistike, drutvene, prirodne i tehnike nauke;

matematika i filozofija
Savremene knjievne teorije i
historija knjievnosti

Nauka o knjievnosti

Nauka o knjievnosti i njezin predmet prouavanja

Knjievnost kao predmet prouavanja nauke o knjievnosti?

ta je uope knjievnost?
ta se tu treba ili ta se tu moe prouavati (ali i, posebno, kako
prouavati knjievnost)?

Nauka bez (jasno definiranog) vlastitog predmeta

prouavanja shizofreni, epistemoloki sloeni, ali i razvojni
vani karakter nauke o knjievnosti

Savremene knjievne teorije i

historija knjievnosti

Nauka o knjievnosti

Nauka o knjievnosti i njezin epistemoloki status

Nauka (znanost) o knjievnosti literaturologija

Literaturwissenschaft
Literary Studies, Literary Criticism, Poetics

Discipline nauke o knjievnosti

Teorija knjievnosti
Historija knjievnosti
Knjievna kritika

Savremene knjievne teorije i

historija knjievnosti

10

Teorija knjievnosti

Teorijski uopeno, naelno prouavanje knjievnosti

Bavi se opim pitanjima koja se tiu, izmeu ostalog, i ono to

predstavlja:

Priroda knjievnosti

Znaajke knjievnog djela / teksta

ta je to knjievnost, odnos knjievnosti i stvarnosti, odnos knjievnosti

i autorskog subjekta, problem znaenja knjievnog teksta, priroda i
karakter jezika u knjievnosti te knjievne komunikacije

Struktura, oblikovanje i nain organizacije knjievnog djela / teksta,

odnosno nekih njegovih elemenata

Znaajke pojedinanih knjievnih rodova i vrsta / anrova

Knjievna genologija, teorija pojedinanih anrova (poetika), teorija

stiha (versifikacija), teorija pripovijedanja (naratologija)

Savremene knjievne teorije i

historija knjievnosti

11

Teorija knjievnosti

Skup opih, naelnih koncepata u vezi s knjievnou i

pojedinanim knjievnim pojavama razliitih vrsta i razina
poev od razine knjievnosti kao posebne umjetnosti, preko
razine knjievnog djela / teksta, pa do razine, npr., pojedinih
elemenata strukture i sl., poput pitanja stilsko-retorikih
sredstava / mikrostruktura stila, stiha ili metra, lirskog
subjekta ili naratora

To ne znai da je njezin interes nepovijesni, naprotiv bavi se

i naelnim, opim pitanjima razvoja pojedinih knjievnih
pojava, ali na teorijskoj razini (npr. razvoj drame kao
knjievnog anra od antike do postmoderne, kako je to sluaj s
tzv. historijskom poetikom)
Savremene knjievne teorije i
historija knjievnosti

12

Teorija knjievnosti

Teorija knjievnosti vs. knjievna teorija

Knjievne teorije pojedinane knjievnoteorijske metode

Kao takve, ne predstavljaju openit, unutar sebe organiziran i

sistematiziran skup teorijskih znanja o knjievnosti, ve itav niz
esto izmeu sebe i suprotstavljenih pristupa izuavanju
knjievnosti te knjievnih, ali, sve ee, i kulturalnih pojava

Moderna knjievnoteorijska misao knjievne teorije do

strukturalizma
Postmoderna knjievnoteorijska misao poststrukturalistike
knjievne i kulturalne teorije

Savremene knjievne teorije i

historija knjievnosti

13

Teorija knjievnosti...

Knjievne teorije do strukturalizma i temeljne pretpostavke

moderne (pretpoststrukturalistike) knjievnoteorijske misli:

Knjievni autor kao slobodna stvaralaka linost

Knjievno djelo kao autonomna organska cjelina

Pisac je slobodan i nezavisan. Pisac je ostvaren u djelu.

Knjievno djelo je unutar sebe zatvorena i na poseban, vlastiti

nain ureena cjelovita pojava, poput ivog organizma.

Povijest kao stalna mijena

Sve je u stalnom pokretu. Historija je stalni proces promjena.

Savremene knjievne teorije i

historija knjievnosti

14

Teorija knjievnosti

Moderna knjievnoteorijska misao knjievne teorije do

strukturalizma

Dva meusobno suprotstavljena i meusobno iskljuujua

metodoloka toka

Vanjski (transeuntni) pristupi knjievnosti:

biografizam, psihologizam, pozitivizam, idejna kritika, duhovna
povijest, marksistika kritika

Unutranji (imanentni) pristupi knjievnosti:

impresionistika kritika, stilistika kritika, historijska poetika, ruski
formalizam, anglo-amerika nova kritika, fenomenoloki pristup
knjievnosti, strukturalizam, teorija recepcije

Savremene knjievne teorije i

historija knjievnosti

15

Teorija knjievnosti

Postmoderna knjievnoteorijska misao poststrukturalistike

knjievne i kulturalne teorije

Dekonstrukcija, feminizam, postkolonijalna teorija i kritika, novi

historicizam, kulturalni materijalizam, kulturalne studije

Knjievne i kulturalne teorije vs. teorija

Teorija kao anr

U prouavanju knjievnosti teorija nije prikaz prirode knjievnosti niti

metod za njezino prouavanje (iako su takve stvari dio teorije [...]).
Ona je podruje miljenja i pisanja ije je granice iznimno teko
odrediti. [] Taj je aroliki anr najprikladnije oznaiti jednostavnim
imenom teorija. On se poeo davati radovima koji su doveli u pitanje i
preusmjerili miljenje izvan podruja kojem na prvi pogled pripadaju.
Tako bismo najjednostavnije mogli objasniti pod kojim je uvjetima
neto teorija. Radovi koji pripadaju teoriju imaju uinke izvan svog
izvornog podruja. (J. Culler)
Savremene knjievne teorije i
historija knjievnosti

16

Teorija knjievnosti

Aktuelna teorijska pitanja i interesi

Knjievnost i/kao Mo
Knjievnost i/kao ideologija
Knjievnost, spol i rod (mukost / enskost)
Knjievnost, rasa, vjera i kolonijalna dominacija
Knjievnost, centar Moi i marginalizirane drutvene skupine
Knjievnost, prolost i njezina/njihova ideoloka (zlo)upotreba
Knjievnost, historija, politika
Knjievnost, autoritet, itanje
Knjievnost i drugi kulturalni diskurzi
Knjievnost, supkultura i trivijalna kultura
Knjievnost i kolektivno/kulturalno pamenje

Savremene knjievne teorije i

historija knjievnosti

17

Teorija knjievnosti

Teorija kao miljenje i praksa

Interdisciplinarna ona je diskurz s uincima izvan svoje prvotne

struke
Analitika i spekulativna pokuaj razumijevanja onog to se
obuhvata pojmovima jezik, pismo, znaenje, subjekt, seks, spol,
rasa
Kritika zdravog razuma, tj. pojmova koji se shvataju kao prirodni
Refleksivna miljenje o miljenju, istraivanje kategorija koje
koristimo u razumijevanju, u knjievnosti i ostalim diskurzivnim
praksama

(J. Culler)

Vi terorizirate? Hvala Bogu, uinilo mi se da teoretizirate!

Savremene knjievne teorije i
historija knjievnosti

18

Knjievna kritika

Viestruke mogunosti odreenja, zavisno od

knjievnoznanstvene tradicije

Literary Criticism (ni)je knjievna kritika?

Rubna disciplinarna pozicija u nauci o knjievnosti

Informativna praksa ili knjievnost o knjievnosti?

Izostanak stroge naune orijentacije, u smislu ciljeva i zadataka,
ali ne nuno i u smislu analitiko-interpretativnih postupaka
Aktuelnost i orijentiranost ka, prije svega, recentnoj knjienoj
praksi
Posrednika i valorizacijsko-aksioloka uloga
Dio knjievnog ivota, ali i ukupne knjievne komunikacije
Savremene knjievne teorije i
historija knjievnosti

19

Nauka o knjievnosti i historija knjievnosti

Povijest pitanja knjievnosti kao predmeta prouavanja nauke o

knjievnosti povijest nauke o knjievnosti kao takve

Prosvjetiteljski koncept humanuma i racionalistiki koncept

objektivne spoznaje roenje budue nauke o knjievnosti /
historije knjievnosti i moderne (knjievnonaune) svijesti
Humanistiko filoloko, filoloko-historijsko i historijsko
utemeljenje nauke o knjievnosti
Humanistiki filoloki, filoloko-historijski i historijski elitizam i
prouavanje lijepe knjievnosti; kultura ono najbolje to je
pomiljeno i reeno u svijetu (M. Arnold)
Raznovrsna i sloena liberalnohumanistika tradicija u modernom
knjievnonaunom miljenju vs. radikalni postmoderni, lingvistiki
i antiesencijalistiki obrat
Savremene knjievne teorije i
historija knjievnosti

20

Nauka o knjievnosti i historija knjievnosti

Historija knjievnosti poetak nauke o knjievnosti

Od filoloke, preko filoloko-historijske, pa do historijske metode

Biografizam i pozitivizam kao nauka o knjievnosti
Ideal objektivne spoznaje, ista nauka i empirijsko-kauzalistiko
zato?
Deterministika trijada H. Tainea (Historija engleske knjievnosti,
1863) uzronost knjievnog djela i njegovo objektivno
prouavanje

Rasa, sredina, trenutak

Knjievnost kao povod, a ne kao predmet prouavanja

Jaz izmeu razumijevanja i prouavanja knjievnosti; sukob
historije knjievnosti i knjievne kritike; izostanak teorijskih
interesa
Antipozitivistika pobuna i razvoj nauke o knjievnosti
Savremene knjievne teorije i
historija knjievnosti

21

Nauka o knjievnosti i historija knjievnosti

Povijest historije knjievnosti i povijest nauke o knjievnosti

usponi i padovi historije knjievnosti
Openito je poznato da se ve odavno, svugdje, pa i kod nas, nauka o
knjievnosti ponovno, i uglavnom bezrezervno, shvata prvenstveno
kao istorijski studij. Dodue, na to bi poneki knjievni istoriar mogao
danas samouvjereno primijetiti da se ona nikad nije ni prestala tako
shvatati i da je uvijek imala status povijesne znanosti. Ipak, takvoj
primjedbi uprkos, teko je zaboraviti ona vremena kada se sa mnogih
strana uporno dovodio u sumnju raison d'etre istorije knjievnosti i
kada su mnogi moderni kritiari irom svijeta poduzimali da iz
savremenog tumaenja knjievnosti protjeraju demone hronologije. A
to nipoto nije bio tek kapric jednog vremena, nego ozbiljan simptom
jednog grozniavog traganja za metodom, kada je moderna
knjievnokritika misao u svojoj pobuni protiv tradicionalnog
prouavanja knjievnosti, a naroito protiv pozitivistikog istoricizma
nastojala svoj pristup knjievnosti primjeriti njenoj umjetnikoj
prirodi.
(Z. Lei)
Savremene knjievne teorije i
historija knjievnosti

22

Historija knjievnosti

Dugo vremena posebno utjecajna, prestina, pa ak i temeljna

fundamentalna i fundirajua knjievnonauna disciplina, koja
je i danas, u okvirima poststrukturalizma uveliko preivjela,
zahvaljujui naroitom poststrukturalistikom povratku
historiju (New Literary Histories)

Najveu opasnost predstavljali su joj tzv. imanentni

(unutranji) pristupi knjievnosti, a posebno strukturalizam,
koji je radikalno obiljeen ne samo ahistoricizmom ve i
izrazitim antihistoricizmom

Tragom svojih biografistiko-pozitivistikih poetaka, esto,

iako nipoto uvijek, ostvaruje se na nain tzv. transeuntnih
(vanjskih) pristupa knjievnosti
Savremene knjievne teorije i
historija knjievnosti

23

Historija knjievnosti

Povijesno-dijahronijsko prouavanje knjievnosti

Bavi se knjievnom prolou (povijeu knjievnou prolih
epoha te stilskih formacija i grupa i/ili knjievnih pravaca, tj.
knjievnopovijesnim pojavama i, posebno, procesima, naroito
pitanjima povijesnog razvoja knjievnosti

Razumijeva knjievnu prolost, ali je i tumai iz perspektive

sadanjosti (Prolost je uvijek otvoreni horizont koji se gleda
oima savremenog trenutka, tavie uvijek otvoreno bojno polje
na kojem se biju bitke savremenosti)

Dvije vrste pogleda u prolost dvostrukost interesa historije

knjievnosti

Empatiko-transgresijsko saobraavanje s knjievnom prolou

Aktuelno savremeno preitavanje prolosti
Savremene knjievne teorije i
historija knjievnosti

24

Historija knjievnosti

Pogled u prolost

Knjievni (povijesnorazvojni) procesi, knjievne pojave,

pojedinani autorski opusi i/ili knjievni tekstovi

Pozitivistiko naslijee, antipozitivistika pobuna i recentni

kulturalno-teorijski trendovi

Pitanja povijesti knjievnog konteksta i s njim povezanog

knjievnog djela (pozitivistiko naslijee) meusobni utjecaj i
veza opih i pojedinanih kulturnih te drutveno-politikih okolnosti
i same knjievne prakse
Pitanja povijesti poetike knjievnog teksta (antipozitivistiko
naslijee) unutranja organizacija knjievnih tekstova prolosti,
knjievnih vrsta, oblika i knjievnih postupaka iz povijesti
Pitanja povijesti knjievnog diskurza (recentni kulturalno orijentirali
interesi) viesmjerni (multi-way street) meusobni odnosi
knjievne prakse i drugih, od nje neodvojivih diskurza kulture
Savremene knjievne teorije i
historija knjievnosti

25

Historija knjievnosti

Disciplinarno raslojavanje

Historija (pojedine) knjievnosti

Komparativna historija knjievnosti

Komparativna i/ili interkulturalna historija knjievnosti

Opa / svjetska historija knjievnosti

Savremene knjievne teorije i

historija knjievnosti

26

Historija (pojedine) knjievnosti

Historija jedne, najee nacionalne knjievnosti ili jedinstvene

nadnacionalne knjievne cjeline odreene zajednikim i jedinstvenim
aktuelnim i/ili povijesnim knjievnokomunikacij-skim prostorom i/ili
drutveno-politikim okvirom, jezikom i sl.

Bonjaka / hrvatska / srpska / crnogorska knjievnost

Bosanskohercegovaka knjievnost / knjievnost(i) u BiH / naroda BiH
Jugoslavenska(e) knjievnost(i) / srpskohrvatska knjievnost (vs.
bonjaka, bosanskohercegovaka, hrvatska, srpska, crnogorska,
slovenaka, makedonska, knjievnosti nacionalnih manjina u Jugoslaviji)
Bonjakosandaka knjievnost (vs. bonjaka, ali i srpska i crnogorska)
Dubrovako-dalmatinska knjievnost (vs. hrvatska ili srpska, ali i latinska)
Vojvoanska knjievnost (vs. srpska, ali i hrvatska, maarska, rumunska)
ehoslovaka knjievnost (vs. eka i slovaka, ali i knjievnost u dijaspori)
Knjievnost(i) njemakog jezika (vs. njemaka, austrijska, vicarska, ali i
folksdojerska)
Amerika knjievnost (vs. engleska, ali i imigrantske, latnoamerike)
Arapska knjievnost (vs. saudijska, egipatska, tunianska, alirska)
Britanska knjievnost (vs. engleska, kotska, velka, irska knjievnost, ali i
pakistanska, indijska, junoafrika, imigrantske)
Osmanska knjievnost (vs. turska, perzijska, arapska, bonjaka)
Savremene knjievne teorije i
historija knjievnosti

27

Historija (pojedine) knjievnosti

Knjievni identitet(i) i knjievnohistorijski modeli

Kolektivni model (religija, etnos i nacionalitet autora i analogni

karakter njegova djela)

Kolektivno-projektivni model (aktuelni i/ili povijesni kolektivni okviri)

Historijsko-kolektivni model (povijesni kolektivni okviri)

Teritorijalno-projektivni model (aktuelni i/ili povijesni teritorijalni okviri)

Historijsko-teritorijalni model (povijesni teritorijalni okviri)

Teritorijalni model

Teritorijalno-kolektivni model (inkluzivni disjkunktivni teritorijalni i/ili

kolektivni aspekt)
Pragmatiki model (kolektivni i/ili teritorijalni i/ili aspekt utjecaja)
Jeziki model (zajedniki jeziki sistem kao knjievni medij)
Sistemski knjievno-kulturalni model (zajedniki i jedinstveni knjievni i
kulturalni sistem: sistemsko jedinstvo sastavnih dijelova izraeno
odnosima i vezama)
Holistiki model (objedinjuje elemente svih drugih modela, ukazujui
tako na svu dinamiku dijahronijsku i sinhronijsku sloenost postojanja
jedne knjievnosti)
Savremene knjievne teorije i
historija knjievnosti

28

Historija (pojedine) knjievnosti

Idealni joj je oblik historija nacionalne knjievnosti, a cilj da

obuhvati, opie, periodizira, klasificira, tipologizira,
sistematizira, vrednuje i kanonizira sve ono to se u knjievnosti
jednog naroda ili jednog civilizacijskog kruga zbivalo od poetka (tj.
prvih knjievnih spomenika) do modernog doba (Z. Lei)

Devetnaestostoljetni poeci historije nacionalne knjievnosti i pripovijest o

postanju postanku i postojanju naroda
P. J. afrik, Historija slavenskog jezika i knjievnosti svih dijalekata (1826)
zasnivanje slavistike, ali i historije pojedinanih slavenskih knjievnosti

Nacionalna (ili neka dr. pojedinana knjievnost) polazna i temeljna

razina knjievnohistorijskog opisa

Postnacionalno / internacionalno / globalizirano drutvo i recentna kritika

ideje historije nacionalne knjievnosti
Redefiniranje i reafimiranje historije nacionalne knjievnosti unutar teorije
interliterarnosti historija nacionalne knjievnosti kao dio interliterarne
historije svjetske knjievnosti: Sfera nacionalne knjievnosti i drugih
analognih knjievnohistorijskih jedinica ini poetnu etapu knjievne
historije. (D. uriin)
Ideja prednacionalnih (narodnosnih) knjievnosti, odnosno
inovativna rjeenja za vienacionalne i nadnacionalne te viejezike
knjievnosti, poliliterarne knjievne sisteme, knjievnu pripadnost i sl.
Savremene knjievne teorije i
historija knjievnosti

29

Historija (pojedine) knjievnosti

Domena nacionalne historije knjievnosti (ili neke dr. analogne

knjievnohistorijske jedinice) nisu u pravilu knjievne epohe (antika,
srednji vijek) i stilske formacije (romantizam, realizam), ve
pojedinani knjievni pravci nastali u ovim okvirima (bonjaka
knjievnost preporodnog doba, njemaki ekspresionizam)
pojedinanoknjievna posebnost i osobenost
Ovakvo to, meutim, ne iskljuuje interes za meuknjievne odnose i
veze, naroito u sluaju interliterarne historije knjievnosti
pojedinanoknjievna opost i interliterarni odnosi i veze
(slinost i razlike)
Odreuje i ispituje temeljne knjievnohistorijske jedinice (elementi
knjievnog djela i njegova organizacija, knjievno djelo, autorski opus,
knjievni pravac, period, povijesnorazvojni procesi i pojave,
knjievnost kao cjelina), kao i njihov pojedinani i interliterarni
knjievni i kulturalni ko(n)tekst (slinost i razlike)
Integralna, poetika, anrovska, interliterarna, kulturalna historija
pojedinane (nacionalne i sl.) knjievnosti
Savremene knjievne teorije i
historija knjievnosti

30

Historija (pojedine) knjievnosti

Konstituira (nacionalni i sl.) knjievni kanon i uestvuje u

konstituiranju kulturalnog, ali i kolektivnog i politikog identiteta

Kanon kao sveto i profano

Kanon kao mjesto ukljuivanja i iskljuivanja knjievnohistorijski
retrovizor, kulturni kapital ili mjesto moi?
Estetski, knjievnohistorijski, poetiki, tradicijski, kulturalni i ideoloki
kriteriji knjievne kanonizacije (nacionalitet, rasa, klasa, rod, jezik,
politika ideologija)
Osporavanje kanona antikanon kao tek novi i drugaiji kanon
Neizbjenost kanona i viestrukost knjievnokanonizacijskih strategija
Nove mogunosti razumijevanja kanona i knjievne kanonizacije

Knjievnopovijesna produktivnost kanona knjievni kanon kao

knjievnopovijesni mehanizam
Kanon kao kulturalnomemorijski fenomen knjievni kanon kao
mjesto pamenja

Savremene knjievne teorije i

historija knjievnosti

31

Komparativna historija knjievnosti

Istrauje veze i odnose izmeu pojedinanih knjievnosti i njihovih

knjievnohistorijskih jedinica

Uoavanje slinost i razlika, analogija i diferencija, ekvivalencija i

specifinosti, a u recentnoj izvedbi bavi se interliterarnou interliterarnim
procesima i interliterarnim pojavama
Nastala iz potrebe poreenja pojedinanih knjievnosti i njihovih znaajki, a
polazite su joj historije pojedinanih (nacionalnih i sl.) knjievnosti sa
svojim knjievnohistorijskim jedinicama, bez obzira na to da li su
meusobno povezane porijeklom (genetski model) ili dodirom (kontaktni
model), ili su, pak, povezane po svojim znaajkama (tipoloki model)

Komparativna knjievnost je metodoloka vjetina istraivanja

analogija i veza, srodnosti i utjecaja, sa svrhom da knjievnost priblii
ostalim podrujima istraivanja ili saznanja ili uzajamnog pribliavanja
knjievnih injenica i tekstova, bilo da su bliski ili udaljeni u vremenu i
prostoru, bilo da pripadaju razliitim jezicima ili kulturama, bilo da su
dio iste tradicije, kako bismo ih mogli bolje opisati, shvatiti i uivati u
njima. (C. Pichois & A. M. Rousseau)
Savremene knjievne teorije i
historija knjievnosti

32

Komparativna historija knjievnosti

Veze i odnosi jedne (nacionalne i sl.) knjievnosti spram drugih

knjievnosti (npr. bonjaka knjievnost prema evropskim /
orijentalnim knjievnostima)
Veze i odnosi izmeu dviju ili vie pojedinanih (nacionalnih i sl.)
knjievnosti (npr. odnosi bonjake i njemake knjievnosti)
Veze i odnosi izmeu dviju ili vie pojedinanih (nacionalnih i sl.) po
neemu bliskih ili srodnih knjievnosti, npr. na temelju istog, slinog ili
srodnog jezika (npr. meusobni odnosi juno/slavenskih knjievnosti
historija juno/slavenskih knjievnosti, regionalna komparatistika)

Kategorija utjecaja (velike i male, diferencirane i

nediferencirane, percipirane i pericipirajue, aktivne i pasivne
knjievnosti, emitiranje i recipiranje, zaostajanje u razvoju i
ubrzani razvoj)

Savremene knjievne teorije i

historija knjievnosti

33

Komparativna historija knjievnosti

Komparativna knjievnost, dakle, sintetizira razvoj pojedinih

nacionalnih knjievnosti, doprinosi obogaivanju razvojnih zakonitosti
na tzv. viem, nadnacionalnom planu i ujedno stimulira ponovni,
objektivniji i svestraniji, prilaz pojavama nacionalne knjievnosti. (D.
uriin)

Potraga za nadpojedinanim (nadnacionalnim i sl.) knjievnim sistemom

Redefiniranje i reafirmiranje uloge i karaktera kako historije pojedinanih
(nacionalnih i sl.) knjievnosti, tako i komparativne historije knjievnosti
Kritika i prevladavanje tradicionalne komparatistike utjecajologije i dr.
anahronih prateih koncepata
Interliterarni proces i interliterarne pojave kao predmet istraivanja
komparativne historije knjievnosti
Interliterarna historija knjievnosti historija interliterarnih procesa i
pojava (odnosa i veza)

Savremene knjievne teorije i

historija knjievnosti

34

Opa / svjetska historija knjievnosti

Bavi se svjetskom knjievnom batinom univerzalnim knjievnim

vrijednostima (J. W. Goethe, 1827.) ili opim knjievnim procesima i
pojavama

Nekad funkcionira i u uem smislu, odnosei se na samo jedan, unutar

sebe zaokruen kulturalno-civilizacijski krug (npr. knjievnost
zapadnog / orijentalno-islamskog kulturalno-civilizacijskog kruga)
Problematina u postmodernoj, a naroito postkolonijalnoj perspektivi

Post/kolonijalna historija knjievnosti: adoptivne, adaptivne i

adeptivne povijesnorazvojne faze (F. Fanon)

Vertikalna i horizontalna sistematizacija knjievne prolosti

Temeljni modeli i koncepcije

Selektivno-reprezentativni model (koncepcija knjievnih generala)

Mehaniki model (mehanika koncepcija ukupnosti knjievnosti svijeta)
Razvojni model (koncepcija razvojnih procesa i pojava knjievnosti
svijeta)
Sistemsko-interliterarni model D. uriina (koncepcija
interliterarne historije svjetske knjievnosti)

Savremene knjievne teorije i

historija knjievnosti

35

Hvala na panji!

Savremene knjievne teorije i

historija knjievnosti

36