Govedarstvo

Znaaj govedarske proizvodnje

Bioloke znaajke goveda
Pasmine goveda
Uzgoj teladi
Proizvodnja mlijeka
Proizvodnja mesa
Selekcija u govedarstvu

Znaaj govedarske proizvodnje

- osigurava bioloki vrijedne namirnice
mlijeko i meso
- o njihovoj potronji ovisi standard stanovntva
- proizvodi sirovine za preraivake industrije:
- mljekarsku
- klaoniku
- koarsku
- zapoljava znatan dio stanovnitva
- mlijeko, meso i iva goveda
- vani proizvodi za izvoz
- goveda prerauju manje vrijedne proizvode:
- ratarske proizvode (sijeno, kukuruzovina, lie i glave eerne
repe, stonu repu, zelenu krmu s oranica)
- zelenu masu - pau (panjaci)
- ne mogu su iskoristiti na drugi nain
2

Znaaj govedarske proizvodnje

- goveda obzirom na hranidbu nisu konkurenti ovjeku
- svinje i perad
- hrane se preteno itaricama jesu konkurenti
- goveda proizvode najbolji stajski gnoj
- poboljava plodnost tla
- poveava prinose u ratarstvu
(kukuruz, eerna repa, penica...)
- utjee na ostajanje stanovnitva na selu
- u manje razvijenim zemljama
- govedo je jeftina radna snaga
- govedarska proizvodnja
- ini osnovicu razvoja ukupne stoarske proizvodnje
3

Razvijenost govedarske proizvodnje

- razvijenost stoarske proizvodnje pojedine zemlje mjeri se
razvijenou govedarstva
- razvijenost govedarstva iskazuje se:
- brojem krava i steonih junica
- brojem krava po ha oranica
- godinjom proizvodnjom mlijeka po kravi
- godinjom proizvodnjom mesa po kravi
- udio govedarske proizvodnje u ukupnoj poljoprivrednoj
proizvodnji razvijenijih zemalja je znatno vei od 30%

Na obim i vrijednost govedarske proizvodnje utjee:

- broj goveda
- kapacitet proizvodnje
(u uskoj vezi sa pasminskim sastavom)
- klimatski imbenici
- poljoprivredne povrine
- drugi imbenici

Broj goveda (u 000) u svijetu

Podruje

Godina

2004:1980

2004:1990

1980.

1990.

2004.

Svijet

1.216.420

1.296.120

1.334.501

9,71

2,96

Afrika

171.765

187.829

231.762

34,93

23,39

Azija

347.072

401.813

443.129

27,68

10,28

Europa
(Zapadna)

100.382

94.569

80.621

- 19,69

- 14,75

Europa
(Istona)

33.602

29.979

16.040

- 52,26

- 46,50

Amerika
(Juna)

242.042

272.173

326.665

34,96

20,02

171.502

159.482

161.158

- 6,03

1,05

34.995

31.882

36.887

5,53

15,70

Amerika
(Sj. i Cen.)
Oceanija

Izvor: FAO, 2005.

Proizvodnja mlijeka (u 000 kg) u svijetu

Podruje

Godina

2004:1980

2004:1990

1980.

1990.

2004.

Svijet

422.417.703

479.164.095

515.837.001

22,12

7,65

Afrika

11.480.494

15.162.822

21.749.026

89,44

43,44

Azija

37.154.200

60.843.200

113.077.276

204,35

85,85

Europa
(Zapadna)

135.025.648

132.712.987

125.622.300

- 6,96

- 5,34

Europa
(Istona)

35.391.860

36.039.945

29.961.600

- 15,34

- 16,86

Amerika
(Juna)

24.664.012

31.787.500

46.355.572

87,95

45,83

Amerika
(Sj. i Cen.)

75.881.529

84.826.705

99.911.546

31,67

17,78

Oceanija

12.332.102

14.033.951

25.225.681

104,55

79,75

Izvor: FAO, 2005.

Proizvodnja goveeg i teleeg mesa (u 000 kg) u svijetu

Podruje

Godina

2004:1980

2004:1990

1980.

1990.

2004.

Svijet

45.556.425

53.432.841

58.702.028

28,86

9,86

Afrika

3.025.281

3.355.632

4.137.992

36,78

23,31

Azija

12.279.889

Europa
(Zapadna)

8.756.483

9.200.313

7.642.502

- 12,72

- 16,93

Europa
(Istona)

2.001.938

2.053.171

1.079.200

- 46, 09

- 47,44

Amerika
(Juna)

7.507.599

9.368.722

12.981.068

72,91

38,56

Amerika
(Sj. i Cen.)

12.297.443

13.119.267

14.679.512

19,37

11,89

Oceanija

2.077.238

2.176.058

2.754.565

32,61

26,59

Izvor: FAO, 2005.

Broj goveda (u 000 grla) u Hrvatskoj

godina

ukupno

telad i junad do junad iznad 1

1 godine
godine

krave i steone
junice

bikovi za
priplod i volovi

1995.

494

103

51

335

1996.

461

98

48

311

1997.

451

93

51

304

1998.

443

112

28

300

1999.

438

101

39

296

2000.

427

93

45

287

2001.

438

104

52

280

2002.

417

90

47

278

2003.

444

102

61

280

2004.

456

135

56

272

Izvor: Statistiki ljetopis, 2004.

Sustavi govedarske proizvodnje

- mogu se klasificirati na vie naina:
- intezivni/ekstenzivni
- samoopskrbni/trino orijentirani
- pani/stajski
- mlijeni/mesni/kombinirani
- imbenici koji odreuju proizvodne sustave:
- ekoloki
- tlo
- klima
- bioloki
- opskrbljenost hranom i vodom
- potencijalne opasnosti od bolesti
- socio-ekonomski
- ponuda i potranja
- kulturni, religijski i politiki uvjeti
10

Sustavi govedarske proizvodnje

- na osnovi specijalizacije proizvodnje:
- mlijeno govedarstvo
- mesno govedarstvo
- kombinirana govedarska proizvodnja

11

Mlijeno govedarstvo
- temelji se na maksimalnom koritenju proizvodnih sposobnosti
krava mlijenih pasmina
Holstein
Yersey

12

Mlijeno govedarstvo
- proizvodi:
- mlijeko
- telad
- enska veina za obnovu stada
- muka veina za tov (loija kvaliteta mesa)
- zahtijeva:
- intenzivnu hranidbu
- koritenje koncentrata
- besprijekorno izbalansiran obrok
- problemi:
- kratak proizvodni ivot krava
- pojava neplodnosti
- mastitis
- metaboliki poremeaji
13

Mesno govedarstvo
- primjenjuje se u podrujima s velikim travnim povrinama
- uzgajaju se mesne pasmine goveda
- ranozrele
- prikladne za dranje na pai
Charolais
Belgijsko bijelo-plavo govedo

14

Mesno govedarstvo
- ekstenzivan oblik proizvodnje
- skromni godinji prihod
- tele
- odreeni prirast
- nije konkurent drugim sustavima govedarske proizvodnje u
podrujima s intenzivnijom poljoprivrednom proizvodnjom

15

Kombinirana govedarska proizvodnja

- proizvodnja
- mlijeka
- mesa
*postoji mogunost vee proizvodnje jednog proizvoda
(mlijeno-mesno, mesno-mlijeno govedarstvo)
- proizvodnja mlijeka po kravi je osrednja
- kvaliteta teladi za tov zadavoljavajua
- rjeava se problem nerazmjera izmeu:
- visoke proizvodnje mlijeka
- smanjenog broja teladi po kravi
16

Kombinirana govedarska proizvodnja

- produktivni vijek krave dui je oko 60% u odnosu na mlijene
pasmine (krava je u proizvodnji 5 7 godina)
- smanjena potreba za koncentriranim krmivima
- prikladan za manja gospodarstva koja nemaju uvjete za
specijaliziranu proizvodnju
- u nacionalnim okvirima ovakav sustav lake podnosi oscilacije u
potronji mlijeka i mesa
- omoguuje bru prilagodbu na promjene u trinim
uvjetima

17

Simentalska pasmina

18

Simentalska pasmina

19

Bioloke karakteristike goveda

- red: dvopapkari (Artiodactyla)
- ima razvijena dva prsta (papka)
- podred: preivai (Ruminantia)
- sloeni eludac
- predeluci
- burag
- kapura
- knjiavac
- eludac
- sirite
- raspored eludaca i njihov kapacitet prilagoen je krmi
- tele ima razvijeno samo sirite
- prelaskom s mlijeka na suhu sirovu hranu
razvoj predeludaca
20

Bioloke karakteristike goveda

- graa kostura odreuje
- okvir ivotinje
- oblik tjelesnih upljina u kojima su smjeteni
- dini organi
- probavni organi
- reproduktivni organi

21

26

Kostur goveda

22

Glava
- ogledalo grubosti ili njenosti kostura
- ivotinje velike, teke glave, debele koe na glavi
grubi kostur
- lagana, fina, skladna s veliinom tijela, tanke koe
fini kostur
- oblik glave odreuje se na temelju:
- omjera izmeu linog i eono dijela lubanje
- oblika gornje i donje eljusti
- profilne linije (ravna, konkavna, konveksna)

23

Vrat
- kotana osnova
7 vratnih kraljeaka, oblikuju ga pripadajui miii
- dobra obloenost vrata miijem u tovnih ivotinja znak je
dobre mesnatosti
- varijabilnost u duini i debljini (irini)
- ranozrele pasmine
- krai i deblji vrat
- kasnozrele pasmine
dui i tanji vrat

24

Greben
- kotana osnova
- sastavljen od nastavaka prsnih kraljeaka
- izraenost grebena ovisi o:
- vrsti
- pasmini
- tovne ivotinje irok i dobro zaobljen greben
- iljasti greben ivotinje kod kojih su suvie dugi okomiti
nastavci, povezano s uskim prsima i slabom obraslou
miijem
- poeljan ravan ili blago konveksan
- nepoenjan iljast i rascijepjen

25

Lea
- proteu se od grebena do sapi
- odreuju irinu prsa i trbune upljine
kapacitet dinih, krvoilnih i probavnih organa
- oblik lea:
rascjepljena
ravna
krovasta
- za proizvodnju mesa poeljna su
- duga, ravna i iroka lea

26

Slabine
- spoj prednjeg dijela trupa i zdjelice
- kotana osnova:
- 5 - 7 slabinskih kraljeaka koji nisu vezani za rebra
-> kraljenica bez potpore (spoj)
- irina slabina ovisi o razvijenosti bonih nastavaka
(uporite za miije)
- trebaju biti obloene jakim miijem, duge i iroke
* tovna grla to due i ire slabine
* nepovoljno uske, ulegnute ili ispupene slabine

27

Sapi
- sastavljene od:
- krine kosti
- zdjelinih kostiju
- prvih repnih kraljeaka
- dio tijela najjae obloen jakim miiima
- uz slabinski dio sastavljen od najkvalitetnijeg mesa
- oblik i poloaj sapi ovisi o obliku i razvijenosti zdjelice i
kria, te o miiavosti
- poeljne su
- ravne, dovoljno duge i iroke sapi
28

Prsa (prsni, grudni ko)

- najvaniji dio trupa (organi za krvotok i disanje)
- kotana osnova:
- prsni kraljeci
- prsna kost (sternum)
- rebra
- duina prsnih kraljeaka, prsne kosti, te zaobljenost i
razmaknutost rebara -> odreuje duinu, irinu i dubinu
prsnog koa
- razvijenost prsnog koa utjee na:
proizvodni kapacitet
zdravstveno stanje
otpornost ivotinje
*uzak i plitak prsni ko nepoeljno
*konstitucijska pogreka rebra jako stisnuta iza laktova
29

Trbuh
- predstavlja donji dio trupa (probavni organi)
- treba biti dovoljno prostran, dobro zaobljen
- obzirom na oblik trbuha te njegovu povezanost s ostalim
dijelovima tijela:
- dobro zatvorene ivotinje (slabinski dio kratak, rebra
povijena unazad, male gladne jame, vrsta trbuna
muskulatura; ranozrele ivotinje)
- loe zatvorne ivotinje (dug slabinski dio, veliki
razmak od rebara do crijevnih kostiju, velike gladne jame)
- poeljno da je donja ivica trbuha u istoj ravnini s prsnom
kosti (kod tovnih grla moe biti i neto nia)

30

Prednje noge
- kotana osnova:
- lopatica, ramena kost, lakatna i palana kost, te kosti prstiju
- lopatice trebaju biti duge, koso poloene tako da s ramenom
kosti ine kut od oko 100; priljubljene i s vrstim miiima i
ligamentima vezane uz prsni ko
- ramena kost treba biti koso postavljena prema lopatici, a kut koji
zatvaraju s lakatnom kosti treba biti oko 150, te 130-145 u
goveda
- podlaktica ocjenjuje se glede duine, utjee na duinu koraka
- metakarpalne kosti trebaju biti to krae i vre
- kiice trebaju biti srednje duge, te zatvarati s podlogom kut od
oko 45
suvie kratke strmi stav nogu
suvie duge mekani (medvjei) stav nogu
31

Zadnje noge
- kotana osnova:
- zdjelica, bedrena kost, lisna i goljenina kost te metatrzalne
kosti (kiina, krunska i kopitna)
- bedrena kosti trebaju sa zdjelicom zatvarati kut od 90-100
- goljenice trebaju biti duge i jake, a kut koji zatvaraju s
bedrenom kosti treba biti oko 110-120
- skoni zglobovi trebaju biti duboki i iroki, kut 145-155
- metatarzalne kosti trebaju biti neto due od prednjih, jake i
vrste
- kiice trebaju biti srednje duge, te zatvarati s podlogom kut od
oko 60
suvie kratke strmi stav nogu
suvie duge mekani (medvjei) stav nogu
32

Vime
- smjetaj vimena
izmeu zadnjih nogu, u podruju prepona
- graa
- ljezdano tkivo
- vezivno tkivo
- veliina vimena
ovisi o fazi produktivno-reproduktivnog ciklusa enke
- izgled vimena
povezan s mlijenom sposobnosti enke

33

Vime
- povezanost vimena s trupom:
- dobro
- loe (visee) povezano vime
- pravilno vime prostrano, duboko; dovoljno prueno naprijed,
prema trbuhu i nazad, izmeu nogu; s puno ljezdanog tkiva,
poslije munje smanji se obujam
- mesnato vime vei udio vezivnog tkiva, poslije munje ne
smanjuje obujam, nepoeljno vime, ukazuje na slabu
mlijenost
- znaci dobre mlijenosti
- jasno vidljive mlijene ile
- jasno vidljive mlijene jame
*mlijeno zrcalo izgled vimena sa zadnje strane, izmeu nogu
- usko, zategnuto -> slaba mlijenost
34

Specifinosti razmnoavanja goveda

Bioloke znaajke reprodukcijske sposobnosti krava
(Brinzej i sur., 1991)

Spolna dozrelost (mj.)

8 - 11

Rasplodna dozrelost (mj.)

14 24

Trajanje spolnog ciklusa (dani)

21 (17 24)

Trajanje spolnog ara

16 20 sati

Ovulacija
Trajanje breosti (dani)
Broj potomaka
Trajanje rasplodne uporabe (god)

14 sati nakon tjeranja

281 (274 291)
1
8 - 20
35

Specifinosti razmnoavanja goveda

- uniparna ivotinja 97 99% sluajeva
- krava teli jedno tele
- blizanci u 1 3% sluajeva
- ee u veih i mlijenih pasmina i starijih krava
- trojke u 0,15% sluajeva
*vei broj blizanaca moe se postii
- hormonalnim izazvanjem poliovulacije
- takva bliznjenja uzrokuju komplikacije
- teka teljenja
- ugibanje ploda
- abortusi
36

Multipla ovulacija
i embriotransfer (MOET)
- metodologija:
- odabir najkvalitetnije enke (majka donor) i izazivanje
superovulacije (injekcijom gonadotropnog hormona iz seruma
drebne kobile - PMSG hormon)
- oplodnja
- in vivo
- in vitro
- transplantacija (majka receptor) ili zamrzavanje

37

Multipla ovulacija i embriotransfer (MOET)

- cilj dobijanje to veeg broja potomaka od genetski visoko
vrijednih roditelja u to kraem vremenu
- prednosti:
- bri i uspjeniji napredak u produktivnosti stoke
- viestruka reprodukcija poeljnih nasljednih genotipova
- mogua uporaba jedinki koje nisu sposobne za prirodni
pripust i noenje ploda
- sprijeava prijenos i irenje bolesti
- mogunost planiranja spola oekivanog potomstva

38

Redovitost spolnih pojava

- osnovni preduvjet za reprodukcijsku sposobnost plotkinja i
rasplodnjaka
- muke ivotinje
neprekidna reprodukcijska sposobnost od poetka aktivnosti
spolnih lijezda do odreene starosne dobi
- enske ivotinje
- spolni ciklus --> sazrijevanje jajnih stanica
- sposobne za rasplod samo u vrijeme estrusa
- ovisno o frekventnosti estrusa:
- poliestrine ivotinje

39

Specifinosti reprodukcijske sposobnosti plotkinja:

-

oogeneza
spolni ciklus
spolni ar (estrus)
ovulacija
oplodnja
- ako DA razvoj ploda
- ako NE ponavljanje spolnog ciklusa

40

Uspjenost oplodnje
- oplodnja
- nastupa spajanjem muke i enske zrele spolne stanice u
jajovodu ili maternici
- uspjena oplodnja - koncepcija
- uspjenost ovisi o:
- blagovremenom priputanju (ili osjemenjivanju) plotkinje
- reprodukcijskoj sposobnosti rasplodnjaka
(ovisi o kondiciji, jaini libida, te koliini i kakvoi sperme)
- reprodukcijskoj sposobnosti plotkinje
- vrsti: junice i krave 80%

41

Uspjenost oplodnje
- uzroci smanjene reprodukcijske sposobnosti plotkinja:
-

nepravilnosti u grai i funkciji spolnih organa

nepravilna hranidba
spolne i druge bolesti
fizioloki i hormonalni poremeaji
nasljedno uvjetovani uzroci slavije plodnosti ili nepoldnosti
tetni utjecaji sredine

42

Rasploivanje (reprodukcija)
- parenje mujaka i enke u doba spolnog ara
- prirodno parenje (pripust)
- skok iz ruke
- bik je odvojen od krava
- priputa se prilikom tjeranja
- haremski pripust
- bik boravi zajedno s grupom krava
- umjetno osjemenjivanje

43

Umjetno osjemenjivanje
- unoenje sperme u spolni organ enke
- vri se pomou pipete kojom se izuzima sperma iz ampule te
unosi u rodnicu enke sve do ua maternice
- faze:
- dobivanje ejakulata od mujaka
- unoenje sperme u spolni organ enke (osjemenjivanje)

44

Zootehnike prednosti UO
- bre irenje pozitivne genetske osnove rasplodnjaka
- prenoenje i koritenje sperme kvalitetnih rasplodnjaka na
velikim udaljenostima razmjena genotipova izmeu zemalja
- koritenje sperme kvalitetnih rasplodnjaka i nakon njegove
smrti i li neuporabivosti zbog bolesti, povrede ili starosti
(duboko zamrzavanje sperme)
- bre i kvalitetnije ispitivanje rasplodnjaka
- dobivanje krianaca izmeu vrsta kod kojih nije mogue
primjeniti prirodni pripust (bastardi)
45

Zdravstveno-zatitne prednosti UO
- bre i uinkovitije suzbijanje spolnih bolesti
- sprijeavanje irenja zaraznih bolesti
Ekonomske prednosti UO
- znatno smanjivanje trokova dranja rasplodnjaka
- dobit kroz poveanje produktivnosti ivotinja na temelju breg
irenja pozitivne genetske osnovice putem rasplodnjaka

46

Breost i razvitak ploda

- stadiji
- ovulacijski
- embrionalni
- fetalni
- poroaj - teljenje
- graviditet traje u prosjeku 278 285 dana
- simentalska pasmina 285 dana
- holstein pasmina 279 dana
- za uzgajivae su znaajni i posredni znaci graviditeta
- poveani apetit
- promjene u izgledu krave (osobito vimena)
47

Breost i razvitak ploda

- rano otkrivanje breosti
- neophodno radi
- osiguravanja redovite plodnosti
- sprijeavanja jalovosti
- metode utvrivanja
- mjerenje razine progesterona u krvi ili mlijeku
- rektalna pretraga
- palpacija uterusa i utrvivanje utog tijela u ovarijima

48

Breost i razvitak ploda

- prvih est mjeseci polagan razvoj ploda
- 8. mjesec dnevni prirast fetusa
- 200 g
- 9. mjesec dnevni prirast fetusa
- oko 750 g
- teina teladi
- ovisi o pasmini, starosti majke
- 5 57 kg

49

Teljenje i puerperij
- teljenje
- hormonski regulirano
- neposredni znaci
- oteena stidnica
- vaginalna sluz
- faze teljenja
- otvaranje poroajnog kanala (2 6 sati)
- istiskivanje ploda (0,5 1 sat)
- istiskivanje posteljice 0,5 5 sati)
- poloaj teleta
- vaan za normalan tijek poroaja
- poeljan je normalan prednji poduni situs i gornja pozicija
50

Teljenje i puerperij
- kljuni trenutak poroaja
- izlazak glave i prsnog koa teleta kroz poroajni kanal
- ugibanje teladi pri poroaju moe se smanjiti ako vodimo
rauna o:
- okviru bika kojim se osjemenjuje
- strunom asistiranju
*zadovoljavajue je ako se pri poroaju i u prva 24 h nakon
poroaja izgubi 5% teladi
- nakon istiskivanja posteljice slijedi
- puerperij
obnavljanje maternice
- traje 35 45 dana
sposobna za novu implantaciju ploda

51