VRSTE STVARNIH SLUBENOSTI

Broj stvarnih slubenosti i njihova sadrina nijesu unaprijed

zakonom odreeni ali pravna teorija i sudska praksa afirmisali su
neke tipine slubenosti kao to su: pravo prolaza, pravo nasloniti
zgradu na tui zid, pravo postaviti instalacije. Zakon ne uskrauje
mogunost da se uspostave stvarne slubenosti drugaije
sadrine kada za to postoji potreba ali one ne mogu biti protivne
pravu i moralu.
Pozitivne i negativne stvarne slubenosti
Stvarne slubenosti mogu biti pozitivne i negativne u zavisnosti
od toga da li vlasnik povlasnog dobra ima ovlaenja da
preduzme neku radnju na poslunom dobru ili je ovlaen da od
vlasnika poslunog dobra zahtijeva neko proputanje odnosno
uzdravanje od radnje koju bi inae smio da ini. Kod pozitivnih
vlasnik poslunog dobra mora trpjeti odreene zahvate na svojoj
nepokretnosti a kod negativnih mora se uzdravati od
preduzimanja nekih akata na svojoj nepokretnosti.
Tipino pozitivne su:
- pravo prolaza,
- pravo progona stoke,
- pravo nasloniti teret svog zdanja na tue,
- pravo otvaranja prozora na tuem zidu,
- proputanje dima kroz susjedov dimnjak,
- pravo navoditi kinicu krova na tue zemljite.
Tipino negativne su:
- pravo da susjed svoju zgradu viom ne ini,
- pravo da svoju zgradu niom ne ini,
- da ne sije visoku kulturu,
- slubenost vidika (ne oduzimati vidik),
- ne odvraati kinicu.
Nuni prolaz - Nuni prolaz se moe osnovati u sluaju kada
nepokretnost koja
pripada odreenom licu nema izlaz na javni put ili se do njega
moe doi samo uz pretjerano zaobilaenje. Uslov je da korist koja

se oekuje otvaranjem prolaza premauje veliinu tete koja

nastaje za one nepokretnosti preko kojih se prolaz dozvoljava.
Prirodno je da se prolaz nee dozvoliti preko onih nepokretnosti
koje za to nijesu prikladne, preko kua i dvorita (osim kad nema
drugog izlaza na javni put, kao i onih nepokretnosti koje bi imaocu
prava sluile samo kao udobnija putna veza). Pravo da zahtijeva
ustanovljenje nunog prolaza nastaje i prestaje po osnovu zakona
i nije podlono zastarijevanju.
Ustanovvljeni nuni prolaz
podrazumijeva redovnu upotrebunepokretnosti to je pravni
standard koji se odreuje s obzirom na potrebe vlasnika
povlasnog dobra, kvalitet zemljita, njegovu veliinu, poloaj,
klimatsko podruje i okolinu.
Ustanovljavajui nuni prolaz sud mora voditi rauna o potrebama
povlasnog i poslunog dobra. Po pravilu za prolaz se odreuje
najkrai put ali ako je to opravdano i manje teretno za posluno
dobro to moe biti i zaobilazni put. Nuni prolaz osnovan odlukom
suda moe se ukinuti, izmijeniti ili ograniiti pravnim poslom
meu strankama.
Ovu stvarnu slubenost ustanovljava sud odlukom koju donosi na
zahtjev vlasnika nepokretnosti koji nema izlaz na javni put ili se
do njega moe doi uz pretjerano zaobilaenje. Koji e se pravac
odrediti kao prikladan odluuje sud u svakom konkretnom sluaju
(ko uzima u obzir, da li je ravni ili brdoviti, obradivo zemljite ili
panjak i sl). Nuni prolaz moe biti ustanovljen kao pravo prolaza
pjeaka, kola, motornih vozila, poljoprivrednih maina i sl. Mogua
je i kombinacija ovih prava vodei rauna o potrebama povlasnog
dobra i principu restrikcije.
Postavljanje vodova Imalac prava slubenosti ovlaen je da
na poslunom dobru na njegovoj povrini, ispod nje ili u
vazdunom prostoru postavlja vodove i druge ureaje (elektrine,
kanalizacione, plinovodne, vodovodne, telekomunikacione) ako
postavljanje vodova na drugom mjestu iziskuje nesrazmjerne
trokove. Ove ureaje on je duan odravati o svom troku a
vlasnik poslunoog dobra plaati naknadu za korienje njegove
nepokretnosti.
Ove slubenosti ustanovljava sud na zahtjev vlasnika druge
nepokretnosti ako do njega nema nikakve ili nema prikladne veze

i ako je korist od postavljanja tih vodova odnosno ureaja vea od

tete na poslunom dobru uz obavezu vlasnika nepokretnosti u
iju korist se ustanovljava slubenost da plati punu naknadu
vlasniku poslunog dobra.
Postavljanje antena Vlasnik nepokretne stvari dozvolie
korisniku radiodifuznog prijamnika da na nepokretnu
stvar
postavi antenu ako je to korisniku neophodno za prijem
radiodifuznog programa a ne ometa vlasnika i korisnike te
nepokretne stvari u prijemu radiodifuznog signalaPravo imati dio zgrade i naprave na poslunom dobru
Vlasnik povlasnog dobra kome njegovo pravo slubenosti daje
ovlaenje da na susjednoj nepokretnosti, na njenoj povrini,
ispod nje ili u njenom vazdunom prostoru ima dio svoje zgrade,
neku drugu napravu ili ureaj koji slui njegovoj zgradi duan ih je
odravati o svom troku a vlasnik poslunog dobra plaati
naknadu za iskoriavanje njegove nepokretnosti u visini
zakupnine ako drugaije nije odreeno ugovorom ili zakonom.
Pravo kapnice Imalac prava odvoenja kinice sa svog krova
na posluno dobro moe pustiti da kinica otie na tuu
nepokretnost slobodno ili kroz lijeb. Imalac prava kapnice smije
uzdii svoj krov ali mora preduzeti mjere da time slubenost ne
postane teaza vlasnika poslunog dobra. On je duan da odrava
ljebove namijenjene oticanju vode ako i svoj krov da mlaz kinice
ne teti optereenoj neepokretnosti, ako i da snijeg redovno isti
sa istih.

Trajne i povremene stvarne slubenosti

Povremene (isprekidane, diskontinuirane) se mogu vriti samo
tako da vlasnik povlasnog dobra preduzima po potrebi odreenu
radnju (npr. prelaz preko tueg zemljita).
Trajne (kontinuirane) zadovoljavaju interese vlasnika povlasnog
dobra ve time to se mijenja odreeno stanje poslunog dobra
(postavljanje instalacije u tuem zemljitu).

Kod trajnih postoji odreeno stanje koje traje pa nije potrebna

neka ljudska radnja da bi se vrilo pravo slubenosti (pravo
kinice je trajna slubenost bez obzira to kia ne pada stalno).
Povremene se vre ponavljanjem ljudskih radnji bez obzira da li se
to dogaa esto (pravo prolaza) ili rijetko (slubenost na odreeno
vrijeme sezonska slubenost). Trajne slubenosti su istovremeno
i sve negativneslubenosti.Privremene sun pr. Slubenost prolaza
(iter), slubenost vaenja vode iz tueg bunara.
Vidljive i nevidljive stvarne slubenosti
Stvarne slubenosti mogu biti vidljive (javne, aparatne) i
nevidljive u zavisnosti od toga da li su praene nekom spoljnom
vidljivom napravom, znakom ili nijesu. Mogu biti trajne vidljive ili
nevidljive odnosno povremene vidljive ili nevidljive.
Kod vidljivih (javne, aparatne) svako moe zapaziti da se na
poslunom dobru vri stvarna slubenost npr. pravo graditi krov ili
balkon nad susjednim zemljitem.
Nevidljive su npr. pravo podzemnog dovoenja cijevi za vodu
preko tueg zemljita.
Prividne i nepravilne slubenosti
Prividne se najee ustanovljavaju iz prijeteljskih pobuda i vre
se do opoziva. Ova prava se vre zbog pruanja usluge
odreenom licu ili do opoziva. Imaju obligacionopravnu prirodu.
Nepravilne koje su po svojoj prirodi stvarne a koje se konstituiu
u korist odreenog lica. Kada nastane takva slubenost za nju
vae odgovarajua pravila o linim slubenostima.
Zakonske slubenosti
U naem pravu ne postoje zakonske slubenosti ve se sva
ogranienja prava svojine u uem smislu svrstavaju u susjedska
prava. Zakonske slubenosti su ogranienja nastala po sili zakona
ili odlukom dravnog organa i nijesu ustanovljene u korist tano
odreenog lica ili tano odreene stvari. Vlasnik nepokretnosti je
duan da potuje ova ogranienja .

Znaajno mjesto zauzimaju neposredna zakonska ogranienja iz

susjednih prava. Ova prava se ne upisuju u katastar
nepokretnosti.
Primjeri za zakonsku slubenost (susjedska prava) su: pravo
prelaska na susjedno zemljite radi hvatanja odbjegle ili zalutale
ivotinje, pravo zahtijevati od susjeda da bude na odreenom
rastojanju od mee, pravo zahtijevati od susjeda da ovaj na svom
zemljitu ne preduzima radnje koje ugroavaju stabilnost
njegovog zemljita ili zgrade itd.
Zakonske slubenosti u optem interesu
Ove slubenosti su od velikog znaaja naroito za potrebe javnog
saobraaja, telekomunikacija i katastra. Tako npr. vlasnicima
zemljita u blizini aerodroma, eljeznike pruge, javnog puta
zabranjuje se svaka gradnja. Vlasnici zemljita ne smiju saditi na
svom zemljitu, postavljati predmete i postrojenja i obavljati
druge radnje koje omoguavaju preglednost puta ili eljeznike
pruge (tzv. trouglasta preglednost).
Gradske (kune) i ruralne (poljske) stvarne slubenosti
U savremenim pravima (za razliku od rimskog) kriterijum za ovu
podjelu je priroda povlasnog dobra. Poljske-Pravo puta koje se
dijeli na 3 meusobno povezane slubenosti:
a) Slubenost staze ili puta;
b) Slubenost progona ivotinja po tuem zemljitu;
c) Slubenost kola.

ZATITA SLUBENOSTI
Stvarne slubenosti se tite petitornom tubom tj. dvijema
konfesornim tubama konfesorna i negatorna konfesorna:
1.Po jednoj vlasnik povlasnog dobra moe zahtijevati da se prema
vlasniku poslunog dobra utvrdi postojanje stvarne slubenosti;
2.Po drugoj vlasnik povlasnog dobra titi svoja prava kada silom
lice neosnovano sprjeava vrenje stvarne slubenosti (negatorna
konfesorna tuba).

U prvom sluaju kada se zahtijeva utvrenje postojanja prava

stvarne slubenosti je najee sluaj ve steene stvarne
slubenosti odrajem kada titular ima npr. interes da tako
vanknjino steeno pravo dobije na publicitetu, kako bi ga mogao
suprotstaviti svim treim licima. Ovako steena slubenost
(odrajem) moe se istai prema treem savjesnom licu od
trenutka upisa u katastar nepokretnosti, a za upis mu nedostaje
tabularna isprava i za to trai sudsku zatitu da bi do nje doao.
Aktivno legitimisan na ovu tubu je vlasnik povlasnog dobra, a
pasivno legitimisan vlasnik poslunog dobra. Tubeni zahtjev bie
usmjeren na utvrenje. Vlasnik povlasnog dobra mora dokazati
postojanje ve steene stvarne slubenosti na odreenom
poslunom dobru, da je on vlasnik povlasnog a tueni poslunog
dobra, i da ima opravdan interes za dotino utvrenje. Tueni
moe isticati negatorni prigovor.
U drugom sluaju tj. drugom tubom titi se vlasnik povlasnog
dobra od neosnovanog sprjeavanja ili ometanja u vrenju pr.
stvarne slubenosti od strane treih lica. To je tzv. negatorna
konfesorna tuba. Ova tuba je uperena protiv treih lica koja vre
sprjeavanje odnosno ometanje. Njome vlasnik povlasnog dobra
zahtijeva da sprjeavanje odnosno ometanje prestane. Ratio
tube se nalazi u sadrini prava stvarne slubenosti i imaoevom
ovlaenju da titi svoje pravo od pretenzija treih lica. Ovim
tubama se titi stvarna slubenost od neega to traje ili se
moe ponoviti a ne titi od neega to je bilo i prolo.
Tuilac e uspjeti u sporu ako ima: pravo stvarne slubenosti i ako
dokae da postoji sprjeavanje ili ometanje ovog prava.
Tueni se moe braniti prigovorima:
- da se slubenost ugasila, ili
- da mu pripada pravo koje je steeno:
ugovorom,
odlukom dravnog organa,
odrajem i sl.
PRESTANAK STVARNIH SLUBENOSTI
Moe prestati:
1. Na osnovu pravnog posla;

2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Uslijed nevrenja (zastarjelost ili liberatorna uzukapija);

Sjedinjenjem (konsolidacijom);
Propau povlasnog ili poslunog dobra;
Prestankom upotrebe;
Odricanjem;
Istekom vremena ako je ustanovljena na odreeno vrijeme;
Ukidanjem na zahtjev vlasnika poslunog dobra zbog
promijenjenih okolnosti.

U zakonu su regulisani samo: uslijed liberatorne uzukapije,

prestankom upotrebe, nevrenjem, konsolidacijom i propau
poslunog i povlasnog dobra.
Prestanak na osnovu pravnog posla - Ugovor o prestanku
mora biti u pismenoj formi i ovjeren od strane dravnog organa.
To nije dovoljno potrebno je da se ovo pravo ispie iz javnih knjiga
(katastra nepokretnosti). Otuenjem povlasnog dobra prije ispisa
novi vlasnik stie svojinu zajedno sa slubenou.
Ako je povlasno dobro optereeno (hipotekom, plodouivanjem)
za prestanak stvarne slubenosti potrebna je saglasnost treeg
imaoca prava pod uslovom da ugovor izmeu vlasnika povlasnog i
poslunog dobra teti njegovim pravima.
Za punovanost ugovora o prestanku potrabna je saglasnost svih
suvlasnika povlasnog dobra. Na osnovu ugovora mogu prestati
sve slubenosti ukljuujui i zakonske koje se kod nas podvode
pod reim susjedskih prava. One prestaju samim osnivanjem
stvarne slubenosti (derogacijom) ?
Prestanak nevrenjem - Stvarna slubenost moe prestati
nevrenjem
uslijed
zastarjelosti
i
nevrenjem
praeno
protivljenjem (usucapio libertatis).
Zastarjelost je nain prestanka stvarnih slubenosti uslijed
obinog nevrenja bez protivljenja od strane vlasnika poslunog
dobra. Nevrenje ne postoji po pravilu dok god postoji ureaj za
vrenje slubenosti.
Drugi sluaj je nevrenje koje je praeno protivljenjem od strane
vlasnika poslunog dobra. Za ovaj sluaj potrebno je da se ispune
dva uslova:

-Negativan (obino nevrenje od strane imaoca stvarne

slubenosti).
.Pozitivan (postojanje zabrane vrenja ili preduzimanja radnje od
strane vlasnika poslunog dobra koje iskljuuje postojanje
slubenosti).
Rok za zastarjelost je 20 godina, a za liberatornu uzukapiju 3
godine.
Prestanak uslijed promjenljivih okolnosti - Stvarna
slubenost moe prestati u sluaju kada vlasnik poslunog dobra
zahtijeva da prestane pravo stvarne slubenosti kada ona postane
nepotrebna za korienje povlasnog dobra ili kad prestane drugi
razlog zbog koga je ona zasnovana. Vlasnik poslunog dobra
moe traiti ukidanje svih slubenosti i to bez obzira na nain
njenog nastanka. Pasivno legitimisan u ovom sporu je vlasnik
povlasnog dobra (to ne moe biti samo onaj ko je samo dralac
prava slubenosti). Sud vodi rauna o tome koliki je dobitak za
posluno a koliki je gubitak za povlasno dobro dakle o svim
okolnostima sluaja.
Prestanak u drugim sluajevima - Stvarna slubenost se gasi
sjedinjenjem (konsolidacijom) tj. u sluaju kada isto lice postane
vlasnik poslunog i povlasnog dobra. Da bi se slubenost ugasila
uslijed sjedinjenja potrebno je da se izvri ispis iz katastra
nepokretnosti. U protivnom moe se desiti da se otuenjem jedne
od nepokretnosti slubenost automatski reaktivira. Za sluaj
prestanka osnova sjedinjenja koje ima retroaktivno dejstvo
(ponitenje ugovora o kupoprodaji) uzima se da slubenost nije
prestajala.
Stvarna slubenost prestaje i propau povlasnog ili poslunog
dobra. U nacrtu zakona o svojinsko-pravnim odnosima CG je
propisano da se stvarna slubenost ustanovljava u ranijem obimu
ako posluno dobro bude obnovljeno u roku od 5 godina od
propasti.
Ako je slubenost ustanovljena na odreeno vrijeme ona prestaje
istekom vremena za koje je ugovorena.
Stvarna slubenost moe prestati i odricanjem tj. na osnovu
jednostrane izjave volje imaoca prava. Ova izjava proizvodi
obligaciono pravno dejstvo i bez saglasnosti vlasnika poslunog

dobra bez obzira da li ovaj od slubenosti ima koristi ili ne

(slubenost uz naknadu, zajednikog korienja puta).
Da bi izjava imala stvarno pravno dejstvo potrebno je da se pravo
ispie iz katastra nepokretnosti. Jednostranom izjavom volje
titulara stvarne slubenosti mogu prestati i one stvarne
slubenosti koje su nastale na osnovu ugovora iako je pravilo da
se ugovori ne mogu jednostrano raskidati.