Projekt

Matematike
Teoria e
probabilitetit

Punoi : Egrisian Mucaj

Teoria e probabilitetit
Teoria e probabilitetit sht deg e matematiks e cila studion fenomenet e rastsishme [1]. Koncepte themelore t
teoris s probabilitetit jan ndryshorja e rastsishme, proeset stohastike dhe ngjarjet e rastsishme: Pr shembull
hedhja e nj kubi pr loj t numruar me pika n seciln nga gjasht faqet e tij sht nj ngjarje e rastsishme.
Nse hedhja e kubit prsritet nj numr t madh hersh do t shohim se kto ngjarje do t plotsojn nj
rregullshmri t caktuar statistikore t cilat mund t studiohen dhe t parashikohen. Teorema t rndsishme n
teorin e probabilitetit jan "Ligji i numrave t mdhenj"" dhe "Teorema qndrore kufitare".
Teoria e probabilitetit sht baz matematikore e statistiks, ajo ka zbatim t madh n analizn kuantitative t
bashksive t cilat prmbajn nj numr t madh t dhnash, metodat e saj kan mundsuar zbulimin e fenomeneve
fizike n nivelin e atomit q i prshkruan mekanika kuantike.

Historia
Njohurite e para per probabilitetin dhe statistiken matematike fillojne ne shek e XVII . Kontribut te shquar ne kete
drejtim kane dhene matematikanet franceze B.Paskal (1623-1622) ; P.Ferma (1601-1665) , si dhe hollandezi
Ch.Hygens (1629-1695) . Fillimisht ato ishin te lidhura me muindesine e fitimit ne lojerat e fatit . Me pas nje problem I
rendesishem qe ai I parashikimit te kthimit te anijeve ne portin nga ishin nisur . Sulmet e pirateve ndaj anijeve si dhe
koha e keqe , benin qe shume anije te mos perfundinin dot ne vendin e mberritjes .Kjo detyronte pronaret e tyre qe
per transportin e nje malli te caktuar nga njevend ne nje vend tjeter te planifikonin me shume anije se sa u duheshin .
Ne gjysmen e pare te shek.XVIII , kontribut te shquar ne zhvillimin e metejshem te teorise se probalitetit dhe
zviceriani J.Bernuli (1654-1705) .
Ne gjysmen e dyte te shek XVIII dhe gjysmen e pare te shek XIX pati je stepje ne vend e teorise se probabilitetit per
tu gjalleruar se tepermi ne gjysmen e dyte te shekullit XIX .
Me pas fizikantet arriten ne konkluzionin se perfshirja e probalitetit ne dukurine fizike ( e ashtuquajtura fizika statike)
krijon mundei per zgjidhjen e mjaft problemeve te pazgjidhura me metodat tradicionale . Njekohesisht u zbuluan mjaft
zona te reja me problematika qe zgjidhen me anen e teorise se probabilitetit . E tille ishte vecanerisht astronomia .
(Sidomos kur astronomet filluan te studiojne jo me planetet ose yjet e vecante por grumbullimet yjore)
Studimi I njekohshem I probabilitetit e me statistike matematike , ilustrohet me faktin se probabiliteti klasik lidhet
teper ngushte me probabilitetin statistikor . Madje varesia e dyfishte e probabilitet statistike , si dhe perpjekjet per ti
shprehur ato me anen e njera tjetres , kane sherbyer si nje drejtim themelor I teorise se probabiliteteve deri ne
shek.XIX .(Permendim ligjin e numrave te medhenj te J.Bernulit si dhe teoremat perkatese te A.Muavrit (1667-1754)
dhe P.Simon Laplasit (1749-1827) .
Roli I teorise se probabilitetit dhe statistikes matematike ne mjaft fusha te dijve , eshte rritur se tepermi ne kohen tone
, sidomos me te ashtuquajturen teori e informacionit .

Teoria e probabilitetit i ka rrnjt n analizn e lojrave t fatit prpjekjet e para n kt drejtim i kan br Gerolamo
Cardano n shekullin XVI pastaj Pierre de Fermat dhe Blaise Pascal n shekullin XVII.
N fillimet e saj teoria e gjass kryesisht kishte karakter diskret dhe kombinatorik. Teoria moderne e gjass u
themelua nga matematikani i shquar rus Andrey Nikolaevich Kolmogorov. Kolmogorovi e vendosi n baza t forta
teorin e probabilitetit sepse ai formuloi nj sistem aksiomash n vitin 1933.[2]

Prkufizimi klasik
Probabiliteti i nj ngjarjeje t rastsishme sht hersi i numrit t ngjarjeve t favorshme dhe numrit
t prgjithshm t paraqitjeve t asaj ngjarje me supozim se t gjitha ngjarjet e mundshme kan
gjas t njjt t paraqitjes n fushn elementare t ngjarjeve.
Pr shembull ngjarja "Paraqitja e nj numri ift pikash gjat hedhjes s kubit", probabiliteti i ksaj
ngjarje sht dhn me

, sepse vetm tre nga gjasht faqet e kubit kan numr ift pikash.

Prkufizimi modern
Le t jet dhn bashksia t ciln e quajm Fush elementare e ngjarjeve, e cila i prmban t
gjitha ngjarjet e mundshm gjat realizimit t nj eksperimenti, kt bashksi e shnojm
me
t paraqitjes

. Supozojm se do element nga

, ka nj ,,probabilitet,, t caktuar

dhe i plotson vetit :

funksioni i probabilitetit f(x) sht nj numr real i cili ndodhet ndrmjet 0 dhe 1 pr vlera t x nga ,
dhe shuma e t gjitha f(x) pr t gjitha x nga sht e barabart me 1. Ngjarje e rastsishme quhet
do nn bashksi
nga .
Probabiliteti i ngjarjes

sht numri

Probabiliteti i ngjarjes s sigurte sht 1, dhe probabiliteti i ngjarjes se pamundshme sht 0.