5.

Uluslar aras leri Teknolojiler Sempozyumu (ATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye

BULANIK MANTIK TABANLI MESLEK YNLENDRME

VOCATIONAL GUIDANCE BASED ON FUZZY LOGIC
a, *
b

Erhan Aria,* ve Fahri Vatanseverb

Kaynarca EML, Sakarya, Trkiye, E-posta: erhanari16@hotmail.com

Sakarya niversitesi, Sakarya, Trkiye, E-posta: fahriv@sakarya.edu.tr

zet
rencilerin
mesleki
yeteneklerinin
tespit
edilip,
kendilerine uygun alanlarda eitim grmelerini salamak;
baarl bireyler yetitirebilmek iin balca hedeflerdendir.
Genel olarak yeteneklerin tespiti, ok karmak bir sretir.
Bu srecin iyi ynetilememesi veya yanl ynetilmesiyle,
rencilerin eitim hayatnda ve dolaysyla yaamlar
boyunca skntlar ortaya kmaktadr. Yeteneklerin
belirlenmesi iin kullanlan klasik test yntemlerinin birok
olumsuzluklar vardr. Modern teknikler kullanarak bu
olumsuzluklar byk oranda giderilebilir. Bu almada;
rencilerin meslee ynlendirilmesinde; onlarn gemi
eitim baarlar ve retmen grleri kullanlarak mesleki
ilgi ve yeteneklerinin tespiti, bulank mantk kurallaryla
gerekletirilmi ve bu tr yaklamlarla daha etkin ve
doru sonulara ulalabilecei gsterilmitir.
Anahtar kelimeler: Mesleki ynlendirme, bulank mantk

Abstract
Determining the professional abilities of students and
providing suitable education areas for them to study are
the main aims to bring up successful individuals.
Generally, determining these abilities is so complex
process. Not managing this process completely or
managing it badly causes some hardships in student's life
and in consequence of in their educational life. The
standard test methods which are being used to determine
the students abilities have a number of disadvantages. At
that point, using modern techniques can probably
eliminate these disadvantages. In this study, while
directing the students to their careers, their technical
interests and capabilities determination was implemented
with fuzzy logic rules by using their former educational
success and teacher's sight and its approaches can be
reached more effective and accurate results.
Keywords: Vocational guidance, fuzzy logic

1. Giri
Eitim, insan hayatnn en nemli aamalarndan birisidir.
Kiinin yetenek ve ilgisine gre, uygun alanda eitim
almas;
onu
hayatnda
daha
baarl
olmasn
salamaktadr. Bu nedenle toplumda baarl bireyler
yetitirmek iin eitimdeki mesleki ynlendirmenin nemi
ok byktr.
Bireylerin yeteneklerin tespiti ok karmak ve zor bir
sretir. Klasik yntemlerle gerekletirilen srete; rehber
ve snf retmenleri rencilerin mesleki eilimlerini
belirlemek iin baz testler kullanmaktadrlar. Bu testlerin
soru saylarnn fazla olmas rencilerin cevaplandrma
IATS09, Karabk niversitesi, Karabk, Trkiye

srasnda sklmalar, rasgele cevaplar vermeleri gibi birok

olumsuzluklar beraberinde getirmektedir.
Mesleki eilim belirleme testlerinde, meslek gruplar
bulunarak rencilere evet/hayr eklinde sorular yneltilir.
renci cevap verdii sorunun hangi meslek gruplarna ait
olduunu bilmemektedir. Test uygulanan renci kendisine
uygun olanlara evet cevab vermektedir. Verdii cevaplara
gre; hangi meslek gruplarna, ne kadar ilgisinin olduu
tespit edilebilmektedir. Ancak tek bana bu testlerin
yetersiz olabilmesi muhtemeldir [1-4]. rencilerin hangi
mesleklerde baarl olabileceini tespit etmek iin mesleki
eilim belirleme testleri dnda, farkl parametrelerin de
dikkate alnmas (deerlendirilmesi) gereklilii vardr.
Bu
almada;
rencilerin
mesleki
yeterliliklerin
belirlenmesi, bulank mantk kurallaryla MATLABda [5]
deerlendirilmitir.
Ayrca
yukardaki
deinilen
olumsuzluklar azaltmak amacyla ilave parametreler
(rehber retmen gr, gemi eitimlerin not
ortalamalar) de sisteme aktarlmakta ve sonularn
retilmesinde kullanlmaktadr.

2. Bulank Mantk
1965 ylnda University of California, Berkeley yelerinden
aslen Azerbaycanl Prof. Lotfi A. Zadeh tarafndan ortaya
atlan bulank mantk; bata kontrol sistemleri olmak zere
birok alanda artarak kullanlmaktadr. kili mantktaki gibi
iki kesin deerlerli olmayp ok deerli mantk olan bulank
mantkta,
belirsizlikler
matematiksel
olarak
ifade
edilebilmektedir. Aslnda insann gnlk hayatnda
kulland birok karmlar, bulank mantk denetimidir.
Bulank mantktaki yelik fonksiyonlar; bir yenin, ilgili
bulank mantk kmesinin yesi olup olmad tespit edilir.
Bulank kmelerdeki yelik dereceleri, 0-1 arasndadr. 1e
yakn deerler, nesnenin ilgili kmeye yeliini; 0a yakn
deerler de ilgili kmenin yesi olmadn gsterir.
Genel olarak herhangi bir bulank sistem, ksmdan
oluur:

Kural taban: Bulank mantk kurallarnn seimini

ierir.

Veri taban: Sistemde kullanlacak yelik

fonksiyonlarn ierir.

Yarglama mekanizmas: Verilen koullara gre

belirtilen kurallarla klar belirleyen ksmdr [57].

3. Bulank Mantk ile Mesleki Eilim Belirleme

Bulank mantk tabanl olarak mesleki eilimleri belirlemek
iin tasarlanan ileyiin (sistemin) blok emas ekil 1de
verilmektedir.

Ar, E. ve Vatansever, F.

Mesleki eilim
(ME)

retmen gr
(OG)

BULANIK MANTIK KURALLARI

Mesleki puan
(MP)

Diploma notu
(DN)

ekil 3. retmen gr yelik fonksiyonu.

Giriler

Kurallar kmesi

ekil 1. Sistemin blok emas.

Sisteme giri olarak 3 parametre verilmektedir. Bunlar;

retmen gr (OG): Snf veya rehber

retmenin
renciyle
birebir
grmesi
sonucunda;
dier
retmenlerin,
velilerin,
arkadalarnn grleri de dikkate alarak,
rencinin meslek gruplarna yatknln gsteren
deerdir. Bu deere ait belirlenen yelik
fonksiyonu ekil 3teki gibidir.

Mesleki
eilim
belirleme
(ME):
Rehber
retmenlerin, rencilerin ilgi ve yeteneklerini
tespit etmek amacyla kullandklar testtir.
Gerekletirilen almada, bu girie ait yelik
fonksiyonu ekil 2deki gibi belirlenmitir.

Diploma notu (DN): rencinin o anki diploma

notudur. Orta retim sistemine gre liselerin 9.
snfn bitiren renciler meslek lisesi ya da dier
lise tercihini yapmaktadr. 9. snf ve ilkretim not
ortalamas gz nnde tutularak rencinin
meslee ait baars ngrlebilir. Meslein
istedii saysal, sosyal ya da tm derslerin
ortalamas diploma notu girii olarak alnarak
rencinin meslekte ne kadar baarl olabilecei
kestirilebilir. Diploma notuna ait yelik fonksiyonu
ekil 4teki gibidir.

ekil 4. Diploma notu yelik fonksiyonu.

ekil 2. Mesleki eilim yelik fonksiyonu.
Gerekletirilen almada mesleki eilim girii iin 160
sorudan oluan test uygulanmtr. Ayrca meslekler 10
gruba ayrlmtr. rencinin meslek gruplarndan habersiz
verdii cevaplara gre, rencilerin ilgileri/eilimleri tespit
edilmektedir. Bu teste ait baz sorular, Tablo 1de
verilmektedir [1-2].

Girilen bu parametreler, oluturulan bulank mantk kurallar

kmesinde deerlendirilerek rencinin, mesleki eilimini
belirleyen mesleki puan elde edilmektedir. Mesleki puan
hesaplanrken, almada kullanlan baz bulank mantk
kurallar Tablo 2de verilmektedir. Mesleki puana ait yelik
fonksiyonu ekil 5teki gibidir.

Tablo 1. Testten seilmi baz sorular

Alnan ilalarn prospektsn okumak.
Ekonomi dergilerini izlemek.
Ev, apartman ve benzeri yaplarn projelerini izmek.
Modern iftilik yntemleri hakknda yazlar okumak.
Gzel resim yapmak.
Okul tercihi yaparken arkadalarna yol gstermek.
Taklit yapmak.
TVlerdeki kltr-sanat programlarn izlemek.
Gazetelerdeki sorunlarnza zmler trndeki yazlar
okumak.

ekil 5. Mesleki puan notu yelik fonksiyonu.

Ar, E. ve Vatansever, F.

Tablo 2. Kullanlan baz bulank mantk kurallar

Test sonular bal hatalar

Eer ME=ilgili ve OG=normal ve DN=orta ise

MP=Yeterli

3,5

Eer ME=ok ilgili ve OG=ok yetersiz ve DN=ok

baarsz ise MP=uygun deil

Eer ME=ok ilgisiz ve OG=ok yetersiz ve DN=ok

baarl ise MP=hi uygun deil
Eer ME=hafif ilgili ve OG=yetersiz ve DN=ok baarl
ise MP=orta

Bal hata

2,5

Eer ME=ilgisiz ve OG=normal ve DN=ok baarsz ise

MP=hi uygun deil

2
1,5
1
0,5
0

Eer ME=ilgili ve OG=yeterli ve DN=hafif baarl ise

MP=hafif uygun

Tablo 3. Test sonular

renci 1
renci 2
renci 3
renci 4
renci 5
renci 6
renci 7
renci 8
renci 9
renci 10
renci 11
renci 12
renci 13
renci 14
renci 15
renci 16
renci 17
renci 18
renci 19
renci 20
renci 21
renci 22

ME
70
50
110
100
100
110
50
40
100
40
90
60
50
60
100
90
80
50
50
130
100
40

OG
50
45
50
40
80
55
10
15
70
70
65
75
30
70
60
55
40
45
65
55
45
35

DN
48
56.8
72.4
77.4
85.6
70.6
50
53.6
81.8
85.6
75.6
86.8
57.4
71.8
78
67.4
81.8
81.2
91.8
85.6
63
56.2

MP
21.26
26.42
65
53.51
62
50
21
21
60
47
57
55
21
45
58.79
53.51
50
50
70
65
51.60
21

MDNO
18
31
30
30
52
27
18
29
55
55
33
46
19
46
25
30
27
24
50
48
33
37

7 8

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22
renci no

MP bal hata

Eer ME=ok ilgili ve OG=normal ve DN=ok baarl ise

MP=ok uygun

Bu almann geree uygunluunu tespit etmek iin

meslek lisesine gelip mesleini semi rencilerin, 9. snf
not ortalamalar ve meslek eilim belirleme testi
kullanlmtr. Ayrca snf retmeninin renci hakkndaki
gr sisteme girilmi ve bulank mantk sonularna
bakarak
rencilerin
u
anki
baar
durumlar
karlatrlmtr. Gerekletirilen alma sonucunda elde
edilen bulgular Tablo 3te verilmektedir. Bu tabloda test
verileri ile rencilerin u anki meslek dersleri not
ortalamalar (MDNO) grlmektedir. Meslek dersleri not
ortalamalar, rencilerin meslek hayatna hala atlmam
olmalar nedeniyle, ME ve MP puanlaryla karlatrmak
iin kullanlmtr.

2 3

ME bal hata

ekil 6. MP ve ME bal hatalar.

Tablo 3 veya ekil 6 incelendiinde; bulank sistemden
kan sonularn, rencilerin mevcut mesleki ders not
ortalamalaryla ok daha fazla rtt grlmektedir.

4. Sonular
nsan hayatnn en nemli dnemlerinden olan okul
hayatnn, en verimli ekilde gemesi ve topluma baarl
bireylerin
kazandrlmas
iin
mesleki
eilim
ynlendirmesinin ok iyi yaplmas gerekmektir. Bireyin ilgi
ve yeteneklerine uygun meslek dallarnn belirlenip, o
alanlara ynlendirilmelidir. Bu almada, ilgili sre iin
bulank mantk tabanl yaklam sunulmutur. Tablo 3 ve
ekil 6da da verildii gibi, rencilerin mevcut meslek
dersleri not ortalamas ile sistemin bulduu mesleki puann
(MP), mesleki eilim belirleme testine gre (ME) daha
fazla rtt grlmtr. Bulank mantk kurallarnn ve
giri parametrelerin arttrlmasyla, daha verimli sonularn
ortaya kaca aikrdr.

Kaynaklar
[1] http://www.adnanmendereslisesi.meb.k12.tr/
rehberlik/meslekegilimtesti.htm
[2] www.catalcateml.k12.tr/rehberlik/dokumanlar/
MeslekiEgilimBelirlemeTesti.doc
[3] Arslan, M.M., Kl, ., Baz Avrupa lkelerinde ve
Trkiye'de zorunlu eitimde ynlendirme almalarnn
deerlendirilmesi, Milli Eitim Dergisi, Say 148, EkimKasm-Aralk 2000
[4] ahin, ., Fndk, T., Trkiyede mesleki ve teknik eitim:
mevcut durum, sorunlar ve zm nerileri, TSA, Yl
12, Say 3, Aralk 2008
[5] Fuzzy Logic Toolbox, MATLAB, The MathWorks Inc.
[6] McNeill, F.M., Thro, E., Fuzzy Logic A Practical
approach, Academic Press, Inc., 1994
[7] Yldrm, E., ve dierleri, Bulank mantk modeli ile
zeminlerin snflandrlmas, International Earthquake
Symposium, Kocaeli, 22-26 October 2007, pp. 578-582