Solarne elektrane

www.maturski.org

SADRAJ
1

UVOD..........................................................................................................................................3
1.ENERGIJA............................................................................................................................4
1.2. Vrste elektrana............................................................................5
1.3. Energetske karakteristike elektrana...........................................5
2.SUNCE...................................................................................................................................7
3.SOLARNE ELEKTRANE - SOLARNA TEHNOLOGIJA................................8
3.1. Kako rade solarne elije...............................................................8
3.2. Vrste solarnih elija.....................................................................9
3.3. Fotonaponske elektrane.............................................................10
3.4. Solarna elektrana parabolina protona.................................13
3.5. Solarna elektrana solarni toranj..............................................14
3.6. Solarna elektrana parabolini tanjir........................................14
ZAKLJUAK...........................................................................................................................16
LITERATURA........................................................................................................................17

UVOD

Sve izraenije zagaenje ivotne sredine, intezivne promjene

klime, rast cijene fosilnih goriva i predvianja o njihovom nestanku u
budunosti utiu da se stanovnici Zemlje okrenu ka racionalnom
korienju energije kroz primjenu mjera energetske efikasnosti i
korienje obnovljivih izvora energije. Najvei izvor obnovljive energije
je Sunce. Ona se iri svemirom u obliku svjetlosne i toplotne energije
tako da samo jedan njen mali dio dolazi do Zemlje, gdje se pretvara u
druge vidove energije.
Koliina energije Sunevog zraenja koja je neiscrpna predstavlja
osnovni izvor ivota na Zemlji i veliku prednost u odnosu na sve ostale
koriene izvore. Danas se sa izuzetnom panjom vre istraivanja u
cilju razvoja efikasnih tehnologija korienja energije Sunevog
zraenja za zadovoljavanje sve izraenijih energetskih potreba.
Naroito se ulau veliki napori da se mnogobrojne tehnologije
korienja Suneve energije, to prije komercijalizuju i uine
kompatibilnim sa postojeim energetskim izvorima. Tako bi sve vei
dio energetskih potreba na Zemlji pokrivao energijom sunca,
mijenjajui deficitarna i ekoloki nepoeljna fosilna goriva ili elektrinu
energiju i omoguavajui njenu racionalnu potronju. Da bismo mogli
govoriti o Sunevoj energiji, najprije moramo spomenuti da je Sunce
sredinja zvijezda Sunevog sistema, sistema u kojem se mi (planet
Zemlja) nalazimo.
Energija sa Sunca do Zemlje dolazi u obliku Sunevog zraenja. U
unutranjosti Sunca odvijaju se nuklearne reakcije, prilikom kojih se
fuzijom vodonik pretvara u helij uz oslobaanje velike energije. Dio te
energije dolazi i do zemlje, i omoguuje odvijanje svih procesa, od
fotosinteze do proizvodnje elektrine energije.
Kroz istoriju se nalazi niz primjera iskoritavanja energije Sunca.
Koristi se jo od 7. vijeka nove ere, od antikih civilizacija, zatim preko
starog vijeka i otkria heliocentrinog sistema (Nikola Kopernik, 1473.1543.). Tada je otkriveno da je Sunce u centru Sunevog sistema, a ne
kako se prije vjerovalo Zemlja. Slijedi novije doba i pojava solarnih
elija, kolektora i elektrana. Prvi i najpoznatiji oblik upotrebljavanja
Sunca za dobijanje energije koji se moe iskoristiti je svakako
dobivanje vatre. Tada su se uz pomo poveala koncentrirale zrake
Sunca - usmjeravanjem putem ogledala i stakla za dobivanje vatre.
Drevni Kinezi, Grci, Inke i Rimljani, vrlo rano su otkrili da
zakrivljena ogledala mogu koncentrisati Suneve zrake na neemu
zapaljivom, a to uzrokuje da takve objekte zahvati trenutno plamen.
Zbog sposobnosti zapaljivanja, stari narodi su takve instrumente, bez
obzira kojim jezikom govorili, gotovo svi zvali goruim ogledalima.

1. ENERGIJA
Energija je sposobnost obavljanja radnje. Pojavni oblik energije
moe biti u sakupljenom (nagomilanom) obliku ili prelaznom obliku.
Karakteristika energije je njena vremenska trajnost i sposobnost da se
u izvornom obliku moe odrati vrlo dugo. Prelazni oblici energije
pojavljuju se samo kada sakupljena energija mijenja oblik.

Dijagram 1. Podjela energije

Danas je uobiajena podjela na primarne, transformisane i korisne
oblike energije.
Primarni oblici energije su oni koji se javljuju u prirodi ili se u njoj
nalaze. To su nosioci hemijske energije (goriva), potencijalne energije
(voda), nuklearne, kinetike (vjetar), toplinske (geotermalni izvori) i
energije zraenja (Sunce).
Dijelimo ih u dvije grupe:
1. konvencionalne i nekonvencionalne izvore energije obzirom na
nivo upotrebe;
2. obnovljive i neobnovljive obzirom na prirodnu obnovljivost.
Konvencionalni oblici energije su:
1. goriva (drvo, ugalj, sirova nafta, zemni plin i uljni kriljci);
2. vodeni tokovi;
3. geotermalna energija;
4. nuklearna energija (uran, torij fisija).
Nekonvencionalni oblici energije su:
1. energija Sunevog zraenja;
2. energija vjetra;
3. toplota Zemljine unutranjosti;
4. neposredna energija plime i oseke, morskih valova;
5. fuzija lakih atoma.

Neobnovljivi izvori energije su: fosilna i nuklearna goriva i

geotermalna energija.
Obnovljivi izvori energije su: sunevo zraenje, energija vodotoka,
plime i oseke, valova i vjetra.
Transformisani oblici energije uglavnom se koriste u procesu
dobijanja
krajnjeg
oblika
korisne
energije.
Najei
oblici
transformacije primarnih u transformisane oblike su: sagorjevanje,
destilacija, nuklearna reakcija, zraenje, turbinsko pretvaranje i slino.
Korisni su oni oblici energije koje koriste potroai: toplota,
mehanika energija, energija vezana za hemijske procese i energija za
rasvjetu.

1.2.

Vrste elektrana

Izvori na kojima se temelji proizvodnja elektrine energije su:

1. para dobijena pomou uglja, nafte, plina ili nuklearnim
procesom;
2. voda;
3. dizeli motori koji rade na naftu.
Ostali mogui izvori elektrine energije su: suneva energija, snaga
vjetra, snaga plime i oseke, itd.
Postrojenja za proizvodnju elektrine energije nazivaju se
elektrane, a dijele se:
- prema vrsti pogona;
- prema ulozi u elektroenergetskom sistemu;
- prema veliini potroakog podruja.

Dijagram 2. Podjela elektrana prema vrsti pogona

1.3. Energetske karakteristike elektrana

Instalisana snaga nazivna snaga elektrane, tj. zbir nazivnih snaga

generatora (u MVA) ili zbir snaga turbina (u MW).
Maksimalna snaga najvea snaga koju elektrana moe proizvesti kao
cjelina uz pretpostavku da su svi njeni dijelovi spremni za pogon.
Raspoloiva snaga snaga koju elektrana moe proizvesti u nekom
trenutku polazei od stvarnog stanja u elektrani.
Maksimalno i minimalno godinje optereenje odreuje se iz
pogonskih podataka elektrane ili iz godinje krivulje trajanja
optereenja.
Faktor optereenja omjer proizvedene elektrine energije u toj godini
(Wgod) i energiji koja bi se proizvela da je elektrana cijelu godinu pod
maksimalnim optereenjem:
m = Wgod / 8760 Pm.
Faktor iskoritenja umjesto maksimalnog optereenja uvrtava se
maksimalna snaga elektrane:
n = Wgod / 8760 Pmax.
Trajanje koritenja vrijeme potrebno da se maksimalnom snagom
proizvede koliina energije Wgod.

Slika 1. Avion sa pogonom na struju od solarnih elija

2.SUNCE
Sunce se kao nebesko tijelo formiralo prije oko 4.6 milijardi
godina. U vasioni to je obino nebesko tijelo - zvijezda koje je po masi
nekiliko puta manje od zvijezda srednje veliine. Meutim, ono to
Sunce ini jedinstvenim jeste injenica da je ono oko 300.000 puta
blie Zemlji nego to je najblia susjedna zvijezda. Srednje rastojanje
(rzo) Zemlje od Sunca iznosi 1.5108 kilometara. Pri tom praktino
sva energija, koju Zemlja dobija izvana i koja je izvor atmosferskih
kretanja, dolazi od Sunca. U tabeli 1. su dati neki osnovni podaci o
Suncu.

Tabela 1. Osnovni podaci o Suncu

Sunce je gasovita sfera poluprenika 6.96105km i mase od

priblino 1.991030 kg. Osnovu njegove grane ine dva elementa vodonik i helijum. Prisutni su i neki tei elementi kao to su: gvoe,
silicijum, neon i ugljenik ali u malim koliinama. Vodonik je prisutan u
iznosu od oko 75 %, dok ostalih 25 % ini helijum. Temperatura Sunca
se mijenja u obimu od 5.100.000C u unutranjosti do 5.800C na
povrini. Gustina brzo opada i to od 15103 kg/m-3 u centru do 10-4
kg/m-3. Posljedica takve raspodjele gustine je injenica da je 90 %
mase Sunca rasporeeno u prvoj polovini poluprenika. Izvor ogromne
koliine energije sa kojom Sunce raspolae jeste termonuklearna fuzija
koja se pri temperaturi od desetak miliona Celzijusovih stepeni deava
u dubokim slojevima.
Mehanizmom fuzije u svakom trenutku etiri atoma vodonika se
spajaju u atom helijuma pri emu se oslobaa velika koliina energije.
Oslobaanje energije Es pri termonuklearnoj fuziji, proporcionalno je
Ajntajnovoj jednaini Es = msc2, dovodi do smanjenja mase sunca.
Meutim, to je smanjenje neznatno. Po nekim raunima usljed
termonuklearnih reakcija, Sunce je, od postanka pa do danas, utroilo
oko 5 % od svoje poetne mase. Sunevo zraenje sastoji se od
direktne i rasprene (difuzne) komponente. Direktno sunevo zraenje
je ono koje dopire do ureaja direktno iz prividnog smjera Sunca.
7

Raspreno zraenje nastaje rasprenjem sunevih zraka u atmosferi i

dolazi na ureaj iz svih smjerova neba.

3.SOLARNE ELEKTRANE - SOLARNA TEHNOLOGIJA

Pretvaranje Suneve energije u elektrinu energiju, vri se
relativno jednostavno i lako, lake nego pretvaranje bilo kog drugog
oblika energije. Energija Sunca danas se koristi uz pomo solarnih
kolektora za zagrijavanje vode i prostora, proizvodnju elektrine
energije pomou fotonaponskih elija ili pasivno u graevinarstvu
pomou arhitektonskih mjera sa ciljem grijanja i osvjetljavanja
prostora.

Slika 2. Sunevi zraci koji dopiru na nagnutu plou

Rije fotonapon je kombinacija Grke rijei za svjetlo i imena

fiziara Allesandro Volta. Definie direktno pretvaranje, tj. konverziju
suneve svjetlosti u energiju putem solarnih elija. Proces konverzije je
baziran na fotoelekrinom efektu otkrivenom od fiziara Alexandra
Bequerela 1839. godine. Fotoelektrini efekat opisuje oslobaanje
pozitivnih i negativnih naboja (naelektrisanja) kada svjetlo osvjetli
povrinu.
3.1. Kako rade solarne elije

Solarne elije izraene su od razliitih poluprovodnikih materijala.

Poluprovodnici su materijali koji postaju elektrino provodljivi kada su
osvjetljeni ili zagrijani i koji rade kao izolatori na niskim
temperaturama. Primarna sirovina za proizvodnju je pijesak koga ima
u izobilju.

Slika 3. Solarna elija, modul i panel

Preko 95 % svih solarnih elija proizvedenih na svijetu napravljene

su od silicijima. Kao drugi najei element na zemljinoj povrini,
silicijum ima prednost da je dostupan u dovoljnim koliinama i ne utie
na promjene prirodne okoline.
Za proizvodnju solarne elije poluprovodnici se oneiavaju
(doping) namjerno zbog uvoenja hemijskih elemenata koji su nosioca
pozitivnog ili negativnog naboja. Kombinujui dva poluprovodnika
sloja sa razliitim oneienjem dobija se barijera, tj. granica izmeu
dva sloja. Na granici se stvara unutranje elektrino polje, koje
uzrokuje oslobaanje nosioca kad je elija osvjetljena. Kroz metalne
kontakte moe se dobiti elektrini izboj. Ako je vanjski strujni krug
zatvoren dolazi do protoka istosmjerne struje.

Slika 4. Popreni prejsek Si solarne elije

Silicijumske elije su prosjeno veliine 10x10cm. Transparentni

antirefleksni film titi eliju i smanjuje gubitke zbog refleksije na
povrini elije. Izlazni napon solarni elije temperaturno je zavisan. Ako
je via temperatura, onda je nii napon i puno manje iskoritenje. Nivo
iskoritenja definie koliinu svjetlosti pretvorene u korisnu elektrinu
energiju.
3.2. Vrste solarnih elija

Solarne elije se dijele na tri vrste prema vrsti kristala koji se

koristi: amorfne, monokristalne i polikristalne. Za proizvodnju
10

monokristalne elije potreban je apsolutno isti poluprovodnik.

Monokristalne ipke se proizvode od topljenog silicija i nakon toga reu
u tanke ploice. Takva proizvodnja garantuje relativno visoki procenat
efikasnosti to se oituje u cijeni proizvoda. Proizvodnja polikristalne
elije je jeftiniji proces, jer se tekui silicijum ulijeva u blokove koji se
potom reu na ploe. Zbog lijevanja u procesu hlaenja, dolazi do
promjene strukture kristala to uzrokuje manju efikasnost solarnih
elija.
Ako je silikonski film nanesen na drugi materijal tipa stakla ili
drugog nosaa, dobijamo takozvane amorfne ili thin film elije.
Debljina sloja dosie debljinu ljudske kose. Tako se smanjuje troak
proizvodnje zbog niih trokova materijala. Iskoristivost amorfnih elija
je daleko manja od drugih solarnih elija. Zbog toga se koriste za
napajanje opreme manje snage.

Slika 5. Popreni prejek Si solarne elije

Solarni moduli nastaju spajanjem elija u seriju ili paralelu. Pri

tome serijski spojeni moduli daju puno vei napon. Nakon toga se
uklapaju u Ethyl-Viniyl-Acetat i ugrauju se u aluminijske ili eline
okvire. Nakon toga se prekrivaju transparentnim staklom sa prednje
strane. Garancija proizvoaa za takve module iznosi od 10 - 25
godina.

Slika 6. ematski prikaz formiranja a-Si solarnih elija na staklu

11

Slika 7. Suneve fotonaponske elektrane

3.3. Fotonaponske elektrane

Struja koju proizvode pretvarai ista je kao u domainstvu. U

solarnim elijama nema otrovnih materija, ne proizvode dim, buku, pa
su ekoloki izuzetno prihvatljive. ta se dogaa kada nema sunca.
Sistem je sposoban da radi nezavisno sa spremljenom energijom u
akumulatorima (solarnim baterijama).

Slika 8. Fotonaponski komplet

Proraunom dnevne potronje i koliine spremljene energije, to

zavisi od kapaciteta baterija, tipu baterija, odravanju i uslovima
koritenja moe se izraunati koliko sistem moe dugo raditi. U
naseljenim mjestima elektrina mrea je svugdje izgraena. Na tim
poloajima je mogue graditi fotonaponsku elektranu.

12

Dijagram 3. Svjetska proizvodnja modula i izgradnja kapaciteta u MW 1993.2006.g.

U Evropi su tipini mreni sistemi sa takozvanim inteligentnim

inverterom (pretvara). Inverter sa velikom pogonskom sigurnou
ukljuuje sistem na elektrinu mreu. Karakteristika inteligentnog
invertera je da elektrinu energiju koju proizvodi fotonaponski sistem,
usklauje sa parametrima mree.
Druga karakteristika je da u sluaju nestanka elektrine energije
iskljuuje sunev sistem sa mree. Za to postoji vie razloga ali
prvenstveno sigurnosni, da pri moguem odravanju elektrine mree
ne ugroava radnike koji rade na mrei.

Slika 9. Fotonaponska elektrana - primjer mrenog fotonaponskog sistema

U dananje vrijeme sve je vie fotonaponskih elektrana, koje viak

proizvedene energije preko posebnog dvosmjernog brojila isporuuju u
distribucionu mreu. Najvea prepreka za veu rasprostranjenost
sunanih elektrana je visoka cijena investicije i dugotrajna procedura
ishoenja dokumentacije.
13

Slika 10. Fotonaponska elektrana Waldpolenz (Njemaka) snage 40 MW

Obzirom na instalisanu snagu ovi fotonaponski sistemi dijele se na

one snage do 10 MW, od 10 MW do 30 MW i snage vee od 30 MW.
Jedna od najveih sunevih FN elektrana je trenutno suneva
fotonaponska elektrana Sarnia (Ontario), u Kanadi. Ima instalisanu
snagu od 80 MW izmjenine elektrine energije (97 MW istosmjerne
elektrine struje) i godinju proizvodnju 120 000 MWh. Druga je
suneva fotonaponska elektrana Montalto di Castro u Italiji, sa
instalisanom snagom od 72 MW izmjenine elektrine energije (84 MW
istosmjerne elektrine struje).
Najvee fotonaponske elektrane u svijetu su date u sljedeoj
tabeli.
Fotonaponska elektrana Drava Koordinate
Charanka

Indija

Golmud

Kina

Agua Caliente

SAD

Perovo

Ukrajina

Sarnia

Kanada

Brandenburg-Briest
Finow Tower

Njema
ka
Njema
ka

Montalto di Castro

Italija

Eggebek

Njema
ka

2354N
7111E
3622N
9515E
3257.2N
11329.4W
4455N
3402E
4256N
8220W
522612N
122705E
524931N
134154E
4221N
1135E
543746N
92036E

Nominal Godinja
na snaga proizvodn Opis
(MWp)
ja (GWh)
214
200

Oekuje se do 500 MW.

317

200

Completed October
2011
Oekuje se 290 MW
(AC), 348 MW (DC) do
2014.

100

133

Zavrena 2011.

97

120

U gradnji od 2009. do
2010.

91

Putena u rad 2011.

84.7
84.2

U gradnji od 2009. do
2010.

83,6

Putena u rad 2011.

14

Fotonaponska elektrana Drava Koordinate

Senftenberg

Njema 5133N
ka
1359E

Nominal Godinja
na snaga proizvodn Opis
(MWp)
ja (GWh)
Zavren II i III korak
82
2011.

Tabela 2. Najvee fotonaponske elektrane u svijetu

3.4. Solarna elektrana parabolina protona

kao i sve druge koncentrisane tehnologije koristi samo direktno

zraenje;
najrazvijenija tehnologija;
instalisano vie stotina MWe;

Slika 11. Parabolina protona solarna elektrana

koncentracija sunca 75x;
temperature do 5000 C;
godinja efikasnost do 14 %;
obino prati sunce istok - zapad;
Rankine ciklus direktno ili posredno;
cijena blizu konkurentne drugim izvorima;
optimalna snaga 200 MWe;
unapreenja na cijevima i spremanju topline (otopljena so).
3.5. Solarna elektrana solarni toranj

manje razvijenija tehnologija u odnosu na paraboline protone;

instalirano probno vie desetaka MWe;
koncentracija sunca 800x;
15

temperature do 560o C;
procjena godinje efikasnosti do 18 %;
radni mediji: voda, org. kapljevine soli natrijum nitrata ili vazduh;
Rankine ciklus posredno ili direktno;
optimalna snaga 100-e Mwe;
unapreenja na cijevima i spremanju topline (otopljena so).

Slika 12. Energetski solarni toranj

3.6. Solarna elektrana parabolini tanjir

najmanje razvijen sistem;

instalirano probno vie MWe;
koncentracija sunca vie od 3000x;
temperature preko 7500 C i godinja efikasnost od 22 %;
svaka jedinica ima 10 do 25 kWe i moe raditi samostalno modularnost;
visoka gustina snage ~ 55kW/L;
problem pouzdanost i cijena koncentratora;
planovi za stotine Mwe.

16

Slika 13. Parabolini - koncentrisani tanjiri

17

ZAKLJUAK
Prednosti Suneve energije su jasne. Sunce je neiscrpan izvor
energije, a proces proizvodnje elektrine energije u fotonaponskim
elektranama ne teti okolini. Dodatna prednost fotonaponskih
elektrana je njihova odrivost na razliitim lokacijama i u razliitim
primjenama. Fotonaponske elektrane mogu biti instalisane gotovo
svugdje. Tako jaki argumenti garantuju da e u budunosti
fotonaponske elektrane imati vanu ulogu u proizvodnji elektrine
energije. Investicije u fotonaponske FN elektrane posljednjih su godina
karakterie nadprosjean rastom (> 40 % godinje). Predvia se da e
u 2013. godini vrijednost investicija iznositi vie od 32 milijardi eura.

Slika 14. Solarna elektrana Petrokov

Tankoslojne tehnologije omoguuju velike utede u materijalu, ali

je postignuta efikasnost tankoslojnih elija jo uvek mala u poreenju
sa elijama od kristalnog silicijuma. Uprkos tome oekuje se veliki
razvoj ovih elija. Svakodneva istraivanja posveena su novim nano
materijalima. Oekuje se da e se tako poveati efikasnost postojeih
tehnologija i realizovati novi koncepti solarnih elija velike efikasnosti.
Brz porast fotonaponske industrije u svijetu uz porast proizvodnih
kapaciteta i pozitivnu politiku klimu u zemljama kao Japan, Njemaka
i panija, obeavaju dobru perspektivu fotonaponskim tehnologijama i
u Srbiji i BiH. Meutim, fotonaponska industrija zahtijeva pogodne i
stabilne politike uslove za konstantan i odriv razvoj. Brze ili nagle
promjene u uslovima i iznosima subvencija zatim politikim stavovima,
mogu da dovedu u pitanje pozitivan razvojni trend. Fotonaponska
industrija moe znatno da doprinese privredi zemlje otvaranjem novih
radnih mjesta, kao i malih i srednjih preduzea.
Njemaka, kao najvei proizvoa elektrine energije iz solarnih
izvora, prole godine je proizvela 18 milijardi kWh, to je vie od 3 %
njihove ukupne nacionalne proizvodnje elektrine energije. Inae, do
sada je u BIH izgraena samo jedna solarna elektrana, kojoj je FERK
18

izdao dozvolu za proizvodnju elektrine energije. Njena odobrena

proizvodnja je 130.30 MWh.Radi se o elektrani koju je izgradila firma
"Eko energija" iz Kalesije.

19

LITERATURA
1. Jozsa, L.: Energetski procesi i elektrane, Interna skripta, ETF
Osijek, 2004.
2. imi, Z.: Dopunski izvori energije, Energetika i ekologija,
Predavanja, ETF Osijek, 2003. i 2004.
3. Udovii, B.: Elektroenergetski sustav, Kigen Zagreb, 2004.
4. Suneva energija, skripta, ETF Banja Luka, 2010.
5. Kulii, P., Vuletin, J. i Zulim, I.: Sunane elije, kolska knjiga,
Zagreb, 1994.
6. Prikljuak velikih fotonaponskih elektrana na distribucijsku
mreu, www.obnovljivi.com, 2012.
7. Izgradnja sunane elektrane na krovu, www.zelenaenergija.org,
2011.

www.maturski.org

20