UNIVERZITET U TUZLI

FARMACEUTSKI FAKULTET

Armina Salkanovi

PROBAVA HRANE I METABOLIZAM HRANE

NAKON APSORPCIJE
Seminarski rad

Tuzla, Juni, 2014.godine

UNIVERZITET U TUZLI
FARMACEUTSKI FAKULTET

Armina Salkanovi

PROBAVA HRANE I METABOLIZAM HRANE

NAKON APSORPCIJE
SEMINARSKI RAD

Tuzla, Juni, 2014.godine.

Naziv predmeta : Bromatologija

2

Voditelj: Midhat Jai

Broj stranica: 16
Broj slika: 2
Broj tablica: 1
Broj literaturnih referenci: 4
Popis oznaka, kratica i simbola: I-FABP intenstinal fatty acit binding protein

Saetak
Probava poinje prije nego to hrana dospije u usta (cefalika faza). Probava se nastavlja u
ustima. Polagano i dugo vakanje hrane prvi je korak u osiguravanju dobre probave. Nadalje, u
ustima se lue sekreti lijezda slinovnica koji sadre enzime za razgradnju ugljikohidrata.
Probava u elucu svodi se na daljnje mehaniko usitnjavanje, mijeanje sa eluanom kiselinom i
stvaranje kae koja e se dalje probavljati u tankom crijevu. Tanko je crijevo glavni probavni
organ u kojem se osim razgradnje odvija i resorpcija u krvotok. Nema probave bez probavnih
enzima koje izluuju tanko crijevo, guteraa i jetra.
U debelom crijevu probava se uglavnom svodi na resorpciju vode i minerala te stvaranje stolice.
Ovdje u probavi sudjeluje itav niz korisnih bakterija o emu treba posebno voditi rauna kod
uzimanja antibiotika.
Konano, pranjenje, odnosno izbacivanje izmeta vano je za zdravu fiziologiju organizma.

Sadraj
1. Uvod..................................................................................... ........... 5
2. Probava hrane.............................................................................
6
2.1 Probavni sistem......................................................................... 6
2.2 Usta................................................................................. .......... 7
2.3 drijelo i jednjak....................................................................... 7
2.4 eludac...................................................................................... 8
2.5 Tanko crijevo................................................................. .......... 8
2.6 Debelo crijevo........................................................................... 9
3. Metabolizam hrane........................................................................... 10
3.1 Metabolizam proteina...................................................... .......... 11
3.2 Metabolizam lipida.......................................................... .......... 11
3.3 Metabolizam ugljikohidrata...................................................
13
4. Hormoni koje lue organi za probavu.........................................
14
4.1 Guteraa (pankreas).................................................................. 14
4.2 Jetra.................................................................................. .......... 14
5. Zakljuak................................................................................
.......... 15
6. Literatura....................................................................................
16

1. UVOD
4

Prije nego to se tijelo moe okoristiti njezinom energijom i hranljivou, hrana se treba
razgraditi na sitne komadie. Taj se proces naziva probava i odvija se u probavnom sistemu.
Dakle, probava hrane se moe definisati kao proces cijepanja velikih molekula hrane na manje
molekule, koje su topljive i koje stanice naeg organizma mogu koristiti.
Cijepanje velikih molekula hrane na manje deava se pod uticajem odgovarajuih enzima.
Probavom se vri razlaganje ugljinih hidrata do glukoze, fruktoze i galaktoze, proteini se
razlau do aminokiselina a masti do masnih kiselina i trovalentnog alkohola glicerola.
Probavni sistem ima nekoliko uloga a to su :
Mehanika razgradnja hrane;

Hemijska razgradnja hrane;

Apsorpcija hranljivih sastojaka;
Zatita od tetnih i nepotrebnih tvari koje unesemo u usta, izbacujui te tvari kroz rektum.

Gledajui sa nutritivne strane kvalitet hrane se moe definisati probavljivou. Probavljivost

podrazumijeva odnos unesene i u organizmu iskoritene hrane. (Jai, 2009/ 2010)

2.PROBAVA HRANE
5

2.1 Probavni sistem

Ljudski probavni sistem se sastoji od: usta, drijela, jednjaka, eluca, tankog crijeva, debelog
crijeva i crijevnog otvora (anus). Takoe, u probavi hrane uestvuju i pomoni probavni organi, a
to su: usne, zubi, jezik, obrazi, a probavne lijezde su lijezde slinovnice, jetra, uni mjehur i
guteraa.
Nakon unoenja hrane u naem organizmu zapoinje odigravanje metabolikih procesa. Zavisno
od vremena uzimanja hrane, metaboliki procesi se dijele na sljedee faze:
1. Faza uzimanja hrane;
2. Faza apsorpcije hrane;
3. Postapsorpcijska faza.

Slika 1. Probavni stistem (Bosanko, Clark Rudkin, 1995.godine)

2.2 Usta
Probava hrane zapoinje u ustima. Nakon unoenja hrane u ustima se stvara zalogaj uz pomo
zubi, jezika i lijezda slinovnica. Odrasli ovjek ima 32 zuba od kojih je 16 na gornjoj a 16 na
6

donjoj vilici. Oni su podijeljeni u 4 skupine: 8 sjekutia, 4 onjaka, 8 pretkutnjaka i 12 kutnjaka.

Jezik omoguava osjet ukusa: slatko, slano, kiselo, gorko. Nakon to zubi usitne hranu, jezik vri
prevrtanje hrane u ustima i samim time se aktiviraju lijezde slinovnice.
Tri su para lijezda slinovnica: podviline, podune i podjezine lijezde. One vre luenje sline
u usnu upljinu. Slina odnosno pljuvaka je sekret koji sadri enzime amilazu i lizozim. Amilaza
vri cijepanje kroba na maltozu, a lizozim ima ulogu unitavanja mikroorganizama. Slina
takoer sadri i mucin sekret koji slui za podmazivanje sluzinice. 1 Tako formirani zalogaj koji
je nastao djelovanjem lijezda slinovnica naziva se bolus.

Slika 2. Dijelovi jezika odgovorni za okus (Bosanko,Clark,Rudkin, 1995.godine)

2.3 drijelo i jednjak

Bolus iz usta odlazi u drijelo koje ima ulogu gutanja. Tijekom prolaska hrane elastini
poklopac, epiglotis, sprijeava odlazak hrane u dunik, a disanje je zbog toga onemogueno.
Hrana do jednjaka prolazi naizmjeninim stezanjem i otputanjem miine stijenke drijela, takvi
pokreti se nazivaju peristaltika.
2.4 eludac
Iz jednjaka hrana dospijeva u eludac koji vri mijeanje hrane i na taj nain tvori kau odnosno
himus. eludac je vreaste strukture, koju oblae sloj glatkih miia a unutranjost je naborana
1 Jai.M Bromatologija - Biohemija prehrane sa osnovama dijetetike,Tuzla 2009/2010. Str.15
7

sluznica. Dijelovi eluca su: kardija, fundus, korpus, antrum, pylorus. Stijenke eludca lue
hlorovodoninu kiselinu koji zapoinju razgradnju hrane.
Sluznica eluca se sastoji od dvije grupe lijezda :

Specifine eluane lijezde

Nespecifine eluane lijezde

Specifine eluane lijezde lue hlorovodoninu kiselinu, pepsinogen, sluz i unutranji faktor.
Specifine lijezde su:
-

Glavne (peptike, zimogene) stanice izluuju pepsinogen koji hlorovodonina kiselina

pretvara u peprin; pepsin razgrauje proteine u peptone i polipeptide.
Obloene (parijentalne) stanice izluuju hlorovodoninu kiselinu.
Sporedne (mukozne) stanice izluuju sluz
Endokrine stanice izluuju monoaminske neurotransmitere.

Nespecifine eluane lijezde izluuju gastrin i sluz. Faze luenja sokova eluca su:
1. Cefalika - prije nego hrana ue u eludac
2. Gastrika - kada hrana stigne u eludac, luenje gastrina i eluanog soka
3. Intenstinalna kada himus iz eluca stigne u duodenum, luenje gastrina i eluanog
soka. (2. Jai, 2009/2010)
2.5 Tanko crijevo
Iz eluca hrana odlazi u tanko crijevo koje je najdui dio probavnog sistema. Sadraj kroz njega
prolazi oko pet sati, a ovisi o hrani koju smo pojeli. Kroz tanko crijevo hrana ponovno putuje
valovitim stezanjem miia - peristaltikom. U njemu se odvijaju zavrne faze probave. Tanko
crijevo se sastoji od tri dijela:

dvanaesnika (duodenuma)

jejunuma

ileuma

Pod djelovanjem probavnih enzima u tankom crijevu vri se:

1. probava ugljikohidrata uz pomo enzima amilaza, maltaza, saharaza, laktaza,
2. probava proteina - tripsin, himotripsin, karboksipolipeptidaza, aminopolipeptidaza i
dipeptidaza,
8

3. probava masti soli ui, lipaza,

4. probava nukleinskih kiselina Dnaza, RNaza, nukleaza (3. Jai, 2009/2010).
2.6 Debelo crijevo
U debelom crijevu se odvija zadnja faza probave. Otpadne tvari iz debelog crijeva prelaze u
njegov zavrni dio, a to je anus kroz koji se redovito izbacuju izmet. U debelom crijevu se vri
uglavnom resorpcija vode i minerala, a mikrobi razgrauju za ovjeka neprobavljivu hranu.
Uloga debelog crijeva je formiranje, pohrana i otputanje stolice. Te tvari se u njemu zadravaju
12 do 24 sata. U stijenci debelog crijeva se nalaze snani miii koji omoguavaju jae
kontrakcije crijeva, kako bi njezin zadraj kontrolirano izaao kroz anus.

3. METABOLIZAM HRANE
Metabolizam se odnosi na fizike i hemijske procese koji se odvijaju u tijelu, a koji nam
omoguuju da ostanemo ivi, kao to su disanje, cirkulacija krvi i funkcija ivaca. Za obavljanje
tih procesa, nae tijelo pretvara hranu koju jedemo u energiju. Enzimi u naem probavnom
9

sistemu razgrauju hranu u gorivo, koje, ili se koristi odmah, ili pohranjene u tkivu tijela.Na
metabolizam je pod uticajem razliitih faktora, ukljuujui, dob, spol, teinu, fiziku aktivnost i
generalno zdravstveno stanje.
Probavni enzimi
Naziv enzima

amilaza

Mjesto izluivanja

Mjesto
djelovanja

lijezde slinovnice

Usta

krob/maltoza

Tanko crijevo

krob,glikogen/maltoza

amilaza

Guteraa

Enzimska reakcija
supstrat/produkt

maltaza

Tanko crijevo

Tanko crijevo

Maltoza/glukoza

saharaza

Tanko crijevo

Tanko crijevo

Saharaza/glukoza,fruktoza

laktaza

Tanko crijevo

Tanko crijevo

Laktoza/glukoza,galaktoza

pepsin

eludac

eludac

Protein/peptone,polipeptidi

tripsin

Guteraa

Tanko crijevo

Peptoni,polipeptidi/polipeptidi

himotripsin

Guteraa

Tanko crijevo

Peptoni,polipeptidi/polipeptidi

karboksipolipeptidaza

Guteraa

Tanko crijevo

Peptoni,polipeptidi/aminokiseline

aminopolipeptidaza

Tanko crijevo

Tanko crijevo

Polipeptidi/aminokiseline

dipeptidaze

Tanko crijevo

Tanko crijevo

Polipeptidi/aminokiseline

lipaza

guteraa

Tanko crijevo

Trigliceridi/glycerol,masne kiseline

DNA- aza

guteraa

Tanko crijevo

DNA/ nukleotidi

RNA-aza

guteraa

Tanko crijevo

RNA/nukleotidi

nukleaza

Tanko crijevo

Tanko crijevo

DNA, RNA/slobodne baze,

monosaharidi.

Tabela 1. Probavni enzimi ( 4. Jai, 2009/2010)

3.1 Metabolizam proteina

10

Proteini u elucu i u tankom crijevu podlijeu procesu varenja, ovaj proces omoguavaju enzimi
endopeptidaze ili egzopeptidaze, pomou kojih se proteini hidroliziraju do aminokiselina ili
malih peptida. Endopeptidaze razlau veze u unutranjim dijelovima lanca, dok egzopeptidaze
djeluju samo na terminalne veze. Aminopeptidaze djeluju na N-terminalne veze, a
karboksipeptidaze na C-terminalne veze. elije gastrine mukoze lue pepsinogen, koji se
aktivira pomou hlorovodonine kiseline.
Pepsin je enzim kojeg lue glavne elije eludane sluzokoe u obliku neaktivnog zimogena
pepsinogena. Pepsin spada u grupu endopeptidaza. Pepsin razgrauje peptidnu vezu izmeu
karboksilne grupe dikarboksilnih aminokiselina i amino grupe aromatskih aminokiselina ili
izmeu dvije aminokiseline. Glavni produkt djelovanja pepsina su veliki peptidni fragmenti i
neke slobodne aminokiseline. Vanost eludane proteinske digestije nije toliko u doprinosu
razdgradnji unesenih makromolekula, koliko u stvaranju peptida i aminokiselina koji djeluju kao
stimulatori oslobaanja holecistokinina u duodenumu. Gastrini peptidi imaju veliki znaaj u
zapoinjanju pankreasne faze varenja proteina. 2
Guteraa izluuje tripsinogen, himotripsinogen i prokarboksipolipaptidazu. Budui da je
tripsinogen inaktivni proenzim, enterokinaza vri njegovo prevoenje u tripsin, aktivni oblik
enzima. Tripsin aktivira oslobaanje himotripsinogena i prokarboksipolipaptidazu, pri emu
himotripsinogen
prelazi
u
himotripsin,
a prokarboksipolipeptidaza
prelazi
u
karboksipolipaptidazu.
U duodenumu hrana svojim prisustvom uzrokuje luenje holecistokinina. Holecistokinin
stimulira pankreas na izluivanje pankreasnog soka koji je bogat enzimima. Na kraju ove faze
kao konaan produkt razgradnje proteina nastaju mali peptidni fragmenti koji u svojoj strukturi
sadre do 8 aminokiselina.
Zadnja faza probave proteina jeste intenstinalna faza. U ovoj fazi djeluju endopeptidaza i
aminopeptidaza na luminalnoj povrini enterocita. Kao konaan produkt nastaju slobodne
aminokiseline, dipeptidi i tripeptidi.
3.2 Metabolizam lipida
Digestiju lipida vre eludane i pankreasne lipaze. Varenje lipida otpoinje u elucu
djelovanjem lipaze koja je stabilna u uslovima visoke kiselosti eludanog soka, a najveim
dijelom potie od lijezda lociranih u pozadini jezika. Lipaza se adsorbuje na graninu povrinu
voda- lipid i prevodi u triacilglicerole u masne kiseline i diacilglicerole. Znaaj ove inicijacijske
hidrolize je prevoenje triaciglicerola koji se uopte ne mijeaju sa vodom. Varenje masti u

2 Begi.L, Berbi.S, Mujagi.Z, Mehiki.S Praktikum iz biohemije sa teoretskim osnovama, Tuzla, 2004, str
152-153

11

elucu je nepotpuno, jer je aktivnost lipaze pri niskom pH eludanog soka mala, kao i povrina
interfaze lipid- vodena sredina koja je na raspolaganju lipazi.(2.1 Berbi, 2004)
Na pola provarena hrana iz eluca dospijeva u tanko crijevo, gdje se izluuju u, pankreasni sok
i crijevni sok. U pankreasnom soku se nalaze ekstracelularni lipolitiki enzimi: pankreasna lipaza
koja vri hidrolizu triacilglicerola unesenih u organizam putem hrane, fosfolipaza A2 koja
hidrolizira glicerofosfolipide i manje specifina lipid esteraza, koja djeluje na estere holesterola,
monogliceride i druge estere lipida kao to su estri vitamina A sa karboksilnim kiselinama. ( 2.2
Berbi, 2004)
Najvaniji enzim procesa varenja masti je pankreasna lipaza. Pankreasna lipaza se izluuje iz
pankreasa u obliku neaktivnog proenzima koji u tankom crijevu prelazi u aktivni oblik enzima.
Pankreasna lipaza vri hidrolizu esterskih veza u triacilglicerolima. Glavni produkt hidrolize
triaciglicerola pod djelovanjem pankreasne lipaze su slobodne masne kiseline i 2- monoglicerol.
Fosfolipidi uneseni putem krane hidroliziraju se djelovanjem specifinih fosfolipaza. Pankreasni
sok posebno je bogat fosfolipazom A2 Izluuje se u obliku inaktivnog prekursora, koji se aktivira
djelovanjem tripsina. Za aktivnost fosfolipaze A2 neophodno je prisustvo unih soli. (1. Karlson,
1993)
Slobodne masne kiseline i monoacilgliceroli koji su nastali tokom digestije triacilglicerola
otputaju se sa povrine emulzijskih kapljica i ugrauju se u micele soli unih kiselina. Na taj
nain dolazi do frmiranja mjeovitih micela, koje sadre soli unih kiselina i produkte digestije
lipida. Holesterol i u vodi topivi vitamini A, D, E, K uz pomo mjeovitih micela dolaze do
povrine elija gdje se vri apsorpcija. Za apsorpciju ovih supstanci neophodno je izluivanje
unih kiselina.
Preuzimanje lipida od strane epitelnih elija odvija se kroz plazma membranu. Sudbina
apsorbiranih masnih kiselina u intenstinalnim elijama zavisi od duine njihovih lanaca. Masne
kiseline srednje duine lanca ( 6-10 ugljikovih atoma) prolaze kroz intenstinalne elije portalnim
krvotokom, a da pri tome ne podlijeu bilo kakvim modifikacijama. Putem portalnog krvotoka
dospijevaju u jetru. Dugolanane masne kiseline, one koje imaju vie od 12 ugljikovih atoma
vezuju se u citosolu enterocita na specifian protein oznaen kao I-FABP putem kojeg se
transportuju na endoplazmatski retikulum.3

3.3 Metabolizam ugljikohidrata

3 Devlin, T.M Textbook of Biochemistry with Clinical Correlations, New York, 1992, str 155.

12

Veina ugljikohidrata koju konzumiramo prehranom, dolazi u obliku kroba. Probava kroba
zapoinje ve u ustima gdje usne lijezde lue amilazu. Probava amilazom se nastavlja u
gornjem dijelu trbuha, ali prestaje ulaskom u eludac gdje je unitava eluana kiselina.
Probava se zavrava u tankom crijevu pankreasnom amilazom. Razlaganjem kroba pod
utjecajem amilaze nastaje disaharid maltoza i kratko ulanani lanci glukoze. Sada se u obliku
maltoze i kratko ulananih lanaca glukoze, ove molekule dalje rastavljaju na zasebne molekule
glukoze pod utjecajem enzima epitelnih stanica tankog crijeva.
U tankom crijevu pored pankreasne amilaze djeluju i crijevna amilaza, saharaza, maltaza,
izomaltaza i laktaza. Disaharidi se razlau pod uticajem enzima i to :
- saharoza djelovanjem saharaze do glukoze i fruktoze,
- laktoza djelovanjem laktaze do galaktoze i glukoze,
- maltoza djelovanjem maltaze do glukoze. (5. Jai, 2009/2010).
Glukoza je primarni izvor energije tijela u apsorptivnom stanju (za vrijeme ili odmah poslije
jela). Glukoza se katabolizira stanicama kako bi ostvarila energiju za formiranje ATP-a. Glukoza
se takoer moe pohraniti kao glikogen u miiima i stanicama jetre. Ali prije nego se ovo
dogodi, glukoza mora najprije ui u te stanice. Ovisno o tipu stanice, glukoza e i ulaziti na
drugaiji nain.

4.HORMONI KOJE LUE ORGANI ZA PROBAVU

4.1Guteraa (pankreas)
13

Hormoni pankreasa predstavljaju proizvode luenja endokrinog

Langerhansovih otoia, koja se sastoje od pet tipova elija. One izluuju:

insulin izluuju beta-elije

amilin izluuju beta-elije

glukagon se stvara u alfa-elijama

dijela

pankreasa,

Insulin i glukagon su meusobno antagonisti i oba su zasluna za regulaciju koncentracije

glukoze u krvi. Insulin je hipoglikemiki hormon (smanjuje koncentraciju glukoze u krvi), dok je
glukagon hiperglikemiki hormon (poveava nivo glikoze u krvi). Oba hormona su polipeptidi i
izluuju se u neaktivnom obliku, kao proinsulin, odnosno, proglukagon.4
4.2 Jetra
Kod ovjeka jetra ima vanu ulogu u metabolizmu obavljaui mnotvo funkcia, ukljuuui
detoksifikaciu, odlaganje glikogena i proizvodnju krvnih bjelanevina. etra takoer proizvodi
u, koi e vaan prilikom probave. Jetra ima veoma vanu ulogu u nizu metabolikih procesa
koji se deavaju u organizmu. U noj se odvija veliki dio metabolizma ugljikohidrata, lipida,
proteina. U jetri se takoer vri proces detoksikacije, konjugacije i esterifikacije. Takoer jetra
ima skladinu ulogu jer vri skladitenje glikogena,aminokiselina, masnih kiselina, vitamina i
minerala.
Metabolika uloga jetre je:

Uklanjanje aminokiselina iz organskih spojeva

Stvaranje uree iz protein istroenih stanica i pretvorba vika aminokiselina u ureu
Odravanje homeostaze krvi
Sinteza neesencijalnih aminokiselina
Regulacija razine glukoze u krvi
Oksidacija masnih kiselina
Sinteza sastojaka stanine membrane
Pretvorba ugljikohidrata i proteina u masti
Neutralizacija otpadnih produkata i otrova
Odravanje stabilne tjelesne temeperature (6. Jai, 2009/2010)
5. ZAKLJUAK

4 Tader. I Opta patoloka fiziologija medicinska knjiga, Beograd-Zagreb, 1976, str 134.
14

Bez zdrave probave nema ni zdravog organizma jer sve tjelesne funkcije
ovise o hranjivim tvarima koje stiu iz probavnog trakta. Ukoliko probavni
sistem ne radi kako treba to se moe odraziti i na svim drugim organima.
Prehrana mora biti raznovrsna, arolika (doslovno treba jesti hranu razliitih
boja) i u obliku to blie onome u prirodi. I nedostatak samo jednog minerala
ili vitamina moe ometati probavni proces. Na primjer, eljezo je dio mnogih
enzima koji pomau razgraditi i probaviti hranu, te posreduju u mnogim
staninim aktivnostima.
U probavnom traktu nalazi se mnotvo vrlo korisnih bakterija koje uvaju
zdravlje unitavajui mnoge opasne uljeze, pospjeujui razgradnju hrane i
sudjelujui u stvaranju vanih vitamina. Mi im za uzvrat dajemo hranu i
osiguravamo dobre uvjete za ivot. Ako koristimo antibiotike, poremetit
emo i probavu. Oni koji jedu uravnoteeno proizvode dovoljno vlastitih
enzima. Jednolina prehrana, preduga termika i kemijska obrada hrane, pa i
starenje neprijatelji su enzima. Postoji nekoliko prirodnih suplemenata koji
sadre probavne enzime koji pomau u razgradnji masnoa, proteina i
ugljikohidrata.
Prirodni izvori lipaze (enzimi koji razgrauje masnoe) mogu se nai u
avokadu, orasima i sjemenkama. Oni koji ele poveati unos enzima takoer
mogu uzeti dodatke prehrani. Dobra probava ima veliki uticaj na cjelokupno
zdravlje, ali i funkcioniranje ovjeka u svakodnevnom ivotu. Zato je
potrebno posvetiti potrebnu panju hrani i piu koje unosimo u organizam.

15

6. LITERATURA

1. Begi.L, Berbi.S, Mujagi.Z, Mehiki.S Praktikum iz biohemije sa teoretskim osnovama,

Tuzla, 2004.godine.
2. Devlin, T.M Textbook of Biochemistry with Clinical Correlations, New York, 1992.year
3. Jai.M Biohemija prehrane sa osnovama dijetetike, Tuzla 2009/2010.godine.
4. Karlson.P Biohemija, kolska knjiga, Zagreb, 1993.godine.
5.Tader. I Opta patoloka fiziologija medicinska knjiga, Beograd-Zagreb, 1976.godine.

16