1

11. VITKI ELEMENTI NAPREZANI EKSCENTRINOM SILOM PRITISKA

( Veina sadraja preuzeta iz knjige BETONSKE KONSTRUKCIJE

I. Tomii, DHGK, Zagreb,1996.)

11.1 TEORIJE PRORAUNA

- Uglavnom konstrukcije raunamo prema linearnoj teoriji (u izrazima za
deformacije su samo linearni lanovi), a uslovi ravnotee se postavljaju na
nedeformisanom sistemu Teorija I reda.
- Ako je granino stanje nosivosti uzrokovano deformisanjem konstrukcije
(izvijanje), uslovi ravnotee se postavljaju na deformisanom sistemu, s tim da
se u izrazima za deformacije mogu:
- zadrati samo linearni lanovi - Teorija II reda
- zadrati i nelinearni lanovi Teorija III reda.

11.2 NOSIVOSTI VITKIH ARMIRANOBETONSKIH ELEMENATA PRI

INTERAKCIJI MSd i NSd

Dijagram K je kriva nosivosti gdje raunske sile Msd I Nsd izazivaju granine
deformacije u betonu I eliku.
Kriva(pravac) 1: do otkazivanja dolazi kod raunskih sila
(velika
krutost elementa na izvijanje, kritine sile izvijanja nije mogue dostii)- problem
naprezanja;
Kriva 2: Otkazivanje nosivosti elementa se deava pri manjoj uzdunoj raunskoj sili
I veem raunskom momentu
(mala
vitkost elementa I odgovarajui progibf od momenta savijanja, poveava se

ekscentricitet e na e+f, kritine sile izvijanja

I
nisu dostignute)- problem
naprezanja;
Kriva 3: Do otkazivanja dolazi zbog gubitka stabilnsti elementa,( s poveanjem
vitkosti
progib f od momenta savijanja dostie jo veu vrijednost)
kod sile

I momenta savijanja

, prije nego to su dostignute

raunske sile
Na nosivost AB- elemenata utie; oblik momentnog dijagrama, kvalitet betona I
elika, postotak armiranja.
Na slikama; 11.2 , 11.3 , 11.4 prikazan je uticaj momentnog dijagrama na nosivost
elementa, a u zavisnosti o vitkosti .

11.3 PRIKAZ PRORAUNA PO TEORIJI II. REDA

Proraun presjenih sila po teoriji II. reda sastoji se u odreivanju tih veliina na
deformisanom sistemu.

Rubne(ivine) deformacije 1 i 2 ,a time I zakrivljenosti , izraunavaju se iz poznatih

izraza metode graninih stanja kada su poznate granine presjene sile,popreni
presjek,koliina I poloaj armature, te odnos izmeu napona I deformacija
Radi jednostavnosti mogu se koristiti radni dijagrami - za beton I elik (slika 11.6)

Koristi se neki od velikog broja iterativnih postupaka. Jedan od takvih je I EngesserVianellov iterativni postupak(sl. 11.7)

I iterativni korak: proraunaju se momenti I uzdune sile za nazivno optereenje Mi I

Ni na nedeformisanom sistemu u presjecima K elementa I pomnoe sa koeficijentima
sigurnosti. Tako se dobivaju raunske veliine
Pomou kojih se rauna zakrivljenost uzdu elementa.
Nakon toga raunaju se fiktivne teine po izrazima:

Primjenjujui analogiju izmeu:

Moe se pronai kriva progiba fx nastalog uslijed fiktivnog optereenja x , kao I dijagram
momenata savijanja Mx izazvan optereenjem px. Pri tome treba voditi rauna o rubnim
uslovima elementa.
II- iterativni korak: Izraunaju se raunske veliine na deformisanom elementu:
, pa se rauna kao u I koraku.
Postupak se ponavlja sve do potrebne tanosti.
Konane raunske statike veliine po teoriji II. reda dobivaju se nakon n-te iteracije:

Odgovarajue deformacije c I s ne smiju biti vee od granine deformacije cu I uk.

Raunske statike veliine ne smiju premaiti raunske veliine nosivosti. Pri djelovanju
vise razliitih optereenja, treba koristiti odgovarajue koeficijente sigurnosti te zakon
superpozicije.
11.4 PRORAUN STATIKIH VELIINA PO PRIBLINIM POSTUPCIMA
Prikazati e se tri priblina postupka za proraun presjenih sila na deformisanom
sistemu ito:
- Postupak po EC 2,
- Postupak prema DIN propisima,
- Najnovijim amerikim propisima.

U priblinim postupcima koristi se pojam zamjenskog tapa (tap naprezan na

pritisak, duine jednake duini izvijanja standardnog tapa sa zglobovima na
kraju). Pronalaenje duine izvijanja nekog elementa ujedno je nalaenje duine
zamjenskog tapa.
11.4.2 Pronalaenje duine izvijanja, pojmovi I zahtjevi propisa
Veoma brz I za praksu dovoljno taan postupak prorauna duine izvijanja
elemenata horizontalno nepominih I horizontalno pominih okvira, je onaj

pomodu Jacksonova I Morelandova nomograma (sl.11.9). Po tom postupku za

pronalaenje omjera

=lo/l
uzima se za parameter odnos krutosti prikljunih tapova u vorovima (sl. 11.8):

Razlika u krutostima stubova u istom voru ne smije biti vea od 25%.Optereenje treba
uvoditi samo u vorovima.
Krutost stubova Ecm.Icol/lcol , rauna se za betonski presjek bez uzimanja u obzir
armature I pukotina u zategnutoj zoni (naponsko stanje I).
Krutost grede
,
uzima se za betonski presjek I za nastanak pukotina u zateuoj zoni betona(naponsko
stanje II). Moe se priblino proraunati prema izrazima:

Podruje ispod vrijednosti KA=KB=0.4 za obje vrste okvira ne preporuuje se za

upotrebu.

Ako su okviri pomini, a za krajnje polje ili za optereenje na gredama , proraunata

duina izvijanja po ovim nomogramima neto je kraa od duine dobivene tanim
proraunima.
Pri dugotrajnom optereenju zbog efekta puzanja dolazi do smanjenja efekta ukljetenja
tapova, to se moe uzeti u proraunu duine izvijanja preko smanjenja modula
elastinosti betona.

Nakon odreivanja duine izvijanja, moe se izraunati vitkost elementa =l0/i, koja je
vaan parameter u daljem postupku.

Podruje primjene teorije II reda

Proraun po teoriji II reda provodi se za vitke konstrukcije ili vitke elemente preteno
naprezane uzdunom silom pritiska, kojima nosivost znatno zavisi o njihovoj
deformabilnosti.
Tim proraunom treba dokazati da za najnepovoljniju kombinaciju djelovanja u
graninom stanju nosivosti nee doi do gubitka statike ravnotee pojedinih
elemenata ili sistema kao cjeline, prije otkazivanja nosivosti pojedinih presjeka
naprezanih na ekscentrini pritisak (dokaz stabilnosti).
Ponaanje se mora ispitati za svaki smjer u kojem moe doi do otkazivanja
nosivosti zbog djelovanja prema teoriji II reda.
PODJELA KONSTRUKCIJA I KONSTRUKTIVNIH ELEMENATA
U analizi sistema po teoriji II reda treba razlikovati:
1) Krute elemente i sisteme i one koji to nisu
2) Horizontalno pomine i horizontalno nepomine sisteme
1) Kruti elementi i konstrukcije
Kruti element je onaj koji ima veliku krutost na savijanje i/ili posmik,te je potpuno ili
djelomino uklijeten u temelj ili podrumske zidove (npr. ab.zid).
Treba imati dovoljnu krutost za prihvatanje svih horizontalnih djelovanja na konstrukciju
i prenos optereenja do temelja, te osiguravati stabilnost konstrukcije.Konstrukcija s
jednim ili vie krutih elemenata u oba smjera koja ispunjava navedene zahtjeve smatra
se krutom konstrukcijom.Ukruene konstrukcije kod kojih se ukruenje postie krutim
nosivim zidovima odnosno krutim jezgrama smatraju se nepominima.Sve
horizontalne sile prihvataju kruti elementi (zidovi), a ostali elementi (stubovi) ovisno o
vitkosti proraunavaju se prema teoriji I,odnosno II reda, ukljuujui imperfekciju i
puzanje betona.esto se pri tom koriste pojednostavljene metode.
2) Horizontalno pomini i horizontalno nepomini sistemii
Konstrukcije za koje se uticaj horizontalnih pomaka vorova na proraunske momente i
sile moe zanemariti(10%) smatraju se horizontaolno nepominim sistemima,a u
protivnom to su horizontalno pomini sistemi (raunaju se po teoriji II reda).
Horizontalno nepomini sistemi prema EC 2 su oni koji zadovoljavaju uslov:

gdje je:
htot = ukupna visina zgrade od temelja ili stropa podruma
n = broj spratova

Fv = suma ukupnog vertikalnog optereenja u koritenju (F =1)

EcmIc = suma krutosti na savijanje vertikalnih krutih elemenata
Za procjenu nepominosti okvirnih sistema bez krutih elemenata(zidova), EC 2 daje
priblian postupak.Po tom prijedlogu okvirna konstrukcija se tretira kao nepomina ako
je vitkost njezinih pritisnutih elemenata:

Nsd0.7 Nsd,m - raunska uzduna sila u promatranom stubu,

Nsd,m - srednja raunska uzduna sila u jednom stubu promatranog sprata,
Ac povrina presjeka stuba,
fcd raunska vrstoa betona.
Kruti elementi kao pojedinani ili u sastavu sloenog sistema raunaju se po teoriji I.
reda ukljuujui imperfekcije.
Horizontalno pridrane(horizontalno nepomine) konstrukcije proraunavaju se tako da
sve horizontalne sile ( vjetar, potres) prihvataju kruti elementi,a ostali tapni elementi ,
zavisno o vitkosti, dimenzioniu se na presjene sile dobivene po teoriji I. ili II. reda,
ukljuujui imperfekcije I puzanje.
Horizontalno nepomini okviri bez krutih elemenata sami prihvataju horizontalne I
vertikalne sile. Presjene sile se raunaju po teoriji I. reda, uzimajui u obzir
imperfekcije I puzanje betona.
Pomini sistemi moraju se proraunati po teoriji II. reda.Postupak se moe odnositi na
konstrukciju kao cjelinu(vrlo kompleksan zadatak), ili se sistem proraunava po teoriji I.
reda, a pojedinano se poveavaju presjene sile zbog nastalog deformisanja.
Razlika izmeu tlano optereenih elemenata u horizontalno pominim i nepominim
sistemima je u slijedeem:
-

Diina izvijanja kod horizontalno pominih sistema je znatno vea u odnosu na

nepomine(Jacksonovi - Morelandovi nomogrami ),

10

Poveanje momenata savijanja kod horizontalno pominih okvira dolazi na

mjestu najveih vrijednosti(u vorovima), dok kod nepominih sistema dolazi do
poveanja najveeg momenta savijanja u treini izvijanja izmeu vorova.
Poveani moment savijanja u treini duine izvijanja kod horizontalno pridranih
sistema redovito je manji od onog u voru kruto spojenih elemenata, dobivenog
po teoriji I. reda.

Prijedlog je da se gdje je to god mogue projektuju konstrukcije koje e biti horizontalno

pridrane zidovima ili jezgrom, kako bi se dobile racionalne graevine.
EC2 doputa pojednostavljenje metode prorauna pominih okvira po teoriji II. reda ako se radi
o pravilnim okvirima, a to su oni kod kojih su stubovi I grede priblino jednake krutosti I da im
srednja vitkost stubova bude manja od 50 ili.

Pravilnik BAB daje slijedea ogranienja za elemente sistema:

A) Zadovoljava proraun po teoriji I. reda ako je ispunjen jedan od uslova:

B)Za podruje vitkos ti 25 < 75 mogu je priblian proraun deformisanja

pojedinih elemenata,
C) Ako je 75 < 140 , proraun je jedino mogu po teoriji II. reda,
D) Vitkost 140 ne doputa se.
Za ekscentricitet zbog imperfekcije uzima se : ea = l0/300, ali ne manje od 2 cm niti vei
od 10cm.

11.4.3 Priblian proraun prema EC 2

Prema EC 2 doputa se umjesto prorauna vitkog sistema kao cjeline po teoriji II. reda,
upotreba priblinog postupka po kojem se analizira pojedinana nosivost vitkih
elemenata
izdvojenih iz sistema (krunog ili pravougaonog presjeka), naprezanih
silom pritiska po teoriji II. reda.

11

U veini sluajeva nosivost pritisnutog elementa u sistemu vea je od one dobivene

kada se on izdvoji iz konstrukcije. Dokaz nosivosti se provodi po postupku za
pojedinani stub-model.
Horizontalno ne pridrane okvire nije potrebno proraunavati po teoriji II. reda, ako
zadovoljavaju krirerijume date izrazima (11.11) I (11.12), a horizomtalno pridrane
sisteme ako je vitkost manja od kritine:

gdje su e01 I e02 ekscentriciteti uzdune sile pritiska na krajevima elementa (slika 11.10).

Elementi koji zadvoljavaju kriterijume (11.11), (11.12) ili (11.13) dimenzioniu se na

momente savijanja dobivene po teoriji I. reda, ali ne na manje vrijednosti od N sd I Msd =
Nsd.h/20.
Elementi koji ne zadovoljavaju navedene kriterijume mogu se proraunavati po
priblinim postupcima, s tim da im vitkost ne premai graninu lim =140, te da

12

ekscentricitet e0 ne bude manji od 0.1h(raun za e0< 0.1h po ovom postupku je

neracionalan).
Priblin postupak prema EC 2 primjenjuje se za elemente konstantnog presjeka I
armature, a sastoji se u odreivanju poveanog ekscentriciteta raunske uzdune sile
Nsd koja ostaje nepromijenjena, odnosno ona dobivena po teoriji I. reda.
Ukupni ekscentricitet e biti:

htot ukupna visina graevine od temelja ili podrumskog zida,

min = l/400 -za pridrane sisteme,
min = l/200 -za nepridrane sisteme.
Za stubove s promjenljivim ekscentricitetom e0 (slika 11.10), a konstantnog presjeka I
armature po duini , koristi se zamjenjujua vrijednost za ekscentricitet:

od kojih se bira vea vrijednost.

Dodatni ekscentricitet zbog deformisanja elemenata pravougaonog I krunog presjeka
moe se izraunati upotrebom metode stub-model (slika 11.11)

13

Sl. 11.11 Stub- model

K1 korekcioni factor za postepeni prelaz od graninog stanja nosivosti (25) na problem

izvijanja (25),

14

l/r zakrivljenost dobivena iterativnom metodom ili priblinim postupkom.

Korekcioni factor se izraunava po izrazu:

Priblian izraz za odreivanje zakrivljenosti je:

Puzanje betona utie na poveanje ekscentriciteta, naroito pominih sistema i moe

se priblino uzeti preko dodatnog momenta savijanja:

MIG moment od stalnog optereenja dobiven po teoriji I. reda,

F = 1.1 za hiperstatike sisteme,
F = 1.2 za statiki odreene sisteme.
Raunske presjene sile na deformisanom sistemu biti e:

11.4.4 Priblian proraun prema K.Kordini (DIN 1045)

15

Ako je vitkost u podruju 20<70, mogu je priblian proraun izoblienja elementa.

Proraun se provodi za dopunski ekscentricitet f kojemu se dodaje ekscentricitet zbog
netanosti izvoenja(imperfekcije) I puzanja betona pod dugotrajnim optereenjem ito
samo onda kada se efekti puzanja ne mogu zanemariti.
Za ekscentrino tlano naprezane elemente treba odrediti e0=M/N u srednjoj duini
izvijanja (sl.11.12 I 11.13).
Za horizontalno nepomine sisteme:

Za horizontalno pomine sisteme ekscentricitet e0 je u podruju vora.

16

Poveanje ekscentriciteta zbog puzanja pod dugotrajnim optereenjem i imperfekcija vk

rauna se po prijedlogu K.Kordine:

Gdje je:
Omjer presjenih sila izazvanih dugotrajnim
optereenjem u srednjoj treini duine izvijanja

Ekscentricitet zbog netanog izvoenja

Koeficijent puzanja

17

Omjer izmeu Eulerove kritine sile I uzdune sile

izazvane dugotrajnim optereenjem

Visina presjeka

U izraz za Eulerovu silu:

Treba kod prorauna krutosti Ecm.III predvidjeti nastanak pukotina u zateuoj,

nelinearnost dijagrama - I prisutnost armature, to se moe uzeti(priblino)
proraunom krutosti po empirijskom izrazu:

Daljnjim pojednostavljenjem poveanje ekscentriciteta vk se rauna prema izrazu:

Konane statike veliine na deformisanom sistemu iznose:

Naponi proraunati za te veliine ne smiju biti vei od graninih doputenih.

Raunske presjene sile na deformisanom sistemu iznose:

18

11.4.5 Priblian proraun po metodi poveanja momenata

Postupak je primjenljiv za sve vitkosti elemenata do granine lim=140.
B.G.Johnston dao je priblian izraz za poveani momenat savijanja koji dobro
aproksimira taan rezultat dobiven po teoriji II.reda u obliku:

Gdje je:
M momenat savijanja dobiven po teoriji I. reda (M=N.e0) za optereenje u
eksploataciji.

Koeficijent kojim se kod horizontalno

nepominih okvira nejednolika raspodjela
momenata savijanja po duini elementa
zamjenjuje jednolikom
Koeficijent redukcije
( ACI propisi)

Kod horizontalno nepominih okvira mogu nastupiti dvije mogunosti:

U voru okvira gdje nema povedanja
momenta zbog deformisanja
Na mjestu najvedeg porasta momenta zbog
nastalog izoblienja (sl. 11.14)

19

Sl. 11.14. Momentni dijagram u stubu horizontalno pridranog okvira

Kod horizontalno pominih okvira koeficijent Cm=1. Maksimalni je moment savijanja u
voru, gdje je I najvei moment savijanja dobiven po teoriji I.reda I gdje je i najvee
deformisanje.
U izrazu za kritinu Eulerovu silu:

Moraju se u proraun krutosti Ecm.III uzeti u obzir efekti pukotina u zategnutoj zoni
betona, puzanje I nelinearnost dijagrama - , te prisutnost armature.
Empirijski izraz za krutost Ecm.III postavio je Mac Gregor u obliku dvaju izraza:

Omjer d=Md/M, odnosno d=Nd/N znai koeficijent kojim se uvodi puzanje betona pod
dugotrajnim optereenjem u izrazu za Ecm.III i kree se u granicama 0 d1.

20

Ustanovljeno je da: - Izraz (11.26) bolje odgovara za jako armirane elemente, jer
obuhvata koliinu rmature;
-Izraz (11.27) bolje odgovara za slabije armirane elemente.
Raunske presjene sile na deformisanom sistemu iznose:

11.5. VITKI ELEMENTI NAPREZANI OSNOM SILOM KOJOJ JE HVATITE IZVAN

GLAVNIH OSA
Proraun se provodi za svaki glavni smjer odvojeno prema postupku za naprezanje u
jednom smjeru, ako je ispunjen jedan od slijedea dva uslova:

21

11.5.2. Priblian proraun prema propisima DIN 1045

Vitki elementi pravougaonog presjeka kojih su duine izvijanja l0xl0y proraunavaju se
po priblinom postupku koji vrijedi za podruje:

Ekscentricitet tlane sile proraunava se prema izrazu:

U proraunu veliina f i vk koristi se zamjenjujua duina izvijanja dobivena prema

izrazu:

Gdje je:
Lo=lox=loy

22

Ugao to ga zatvara neutralna os s

koordinatnom osi x.

Postupak priblinog prorauna vitkih elemenata naprezanih osnom silom izvan glavnih
osa svodi se na proraun vitkih elemenata naprezanih osnom silom u osi x, ali sa
zamjenjujuim veliinama er i l0r . Pri tome kraa stranica b mora biti paralelna s
osom x. Armatura moe biti rasporeena uzdu stranica ili je koncentrisana u
uglovima.

VJEBA

Dimenzionisanje vitkih elemenata

naprezanih
centrinom / ekscentrinom silom
pritiska

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32