INITIATIVE FOR AGRICULTURAL DEVELOPMENT OF KOSOVO

INICIATIVA PR ZHVILLIMIN E BUJQSIS S KOSOVS

INICIATIVA ZA POLJOPRIVREDNI RAZVOJ KOSOVA

Analiza e fizibilitetit pr energjin e

riprtritshme n bujqsi
n Kosov
Autor:
Ing. dip. Bernd Sitzmann

Organizata:
Iniciativa pr Zhvillimin e Bujqsis s Kosovs (IADK)
Rr. Ulqini Nr. 74, 40000 Mitrovic
Republika e Kosovs
Tel/Fax:
+381 28 536 726
E-mail: info@iadk.org
Uebfaqja: www.iadk.org

Autor:

Ing. dip. Bernd Sitzmann

Energie Zukunft Schweiz
Steinentorberg 26
CH-4051 Basel
Tel: +41 61 500 18 89
email: b.sitzmann@ezs.ch
n emr t IADK-s

Vrejtje ligjore
1. T gjith treguesit, t dhnat dhe rezultatet e ktij studimi jan prpiluar dhe kontrolluar
me shum kujdes nga autori(t). Megjithat, gabimet n lidhje me prmbajtjen nuk mund t
prjashtohen. Rrjedhimisht, as IADK e as autori(t) nuk do t jen prgjegjs pr ndonj
pretendim, humbje ose dmtim t drejtprdrejt ose t trthort q rezulton nga prdorimi
ose mbshtetja n informatat q prmban ky dokument, apo q drejtprdrejt ose trthorazi
rezultojn nga gabimet, pasaktsit apo lshimet sa i prket informatave q prmban ky
studim.
2. Kopjimi apo riprodhimi i tr ktij studimi ose nj pjes t tij (duke prfshir do
transferim n mediat pr ruajtjen e t dhnave) dhe shprndarja pr qllime jo-komerciale
sht i lejuar, me kusht q IADK t theksohet si burim i informacionit. Pr prdorime tjera,
duke prfshir kopjimin, riprodhimin ose shprndarjen e tr ktij studimi ose nj pjese t tij
pr prdorime komerciale, krkohet plqimi me shkrim t IADK-s.

Faqe 1 nga 27

Prmbajtja
1

Hyrja.................................................................................................................................... 3

Objektivi i konsulencs ....................................................................................................... 3

Rezultatet............................................................................................................................ 3

Gjendja aktuale e energjis n Kosov ............................................................................. 3

4.1

Politikat e energjis...................................................................................................... 3

4.2

Prodhimi i energjis elektrike ...................................................................................... 4

4.3

Burimi i energjis pr ngrohje (druri dhe linjiti)............................................................ 4

Burimet e energjis s riprtritshme n dispozicion ........................................................ 5

5.1

Potenciali i energjis diellore ....................................................................................... 5

5.2

Energjia e ers ............................................................................................................. 6

5.3

Biokarburanti ................................................................................................................ 6

5.4

Biogazi ......................................................................................................................... 6

Teknikat potenciale t energjis s riprtritshme ............................................................ 7

6.1

Ngrohsi diellor i ujit (NDU) ......................................................................................... 7

6.1.1

Sistemet me qarkullim t detyruar ....................................................................... 8

6.1.2

Ngrohsi diellor termosifon i ujit ........................................................................... 8

6.2

Ngrohsi diellor i ajrit ................................................................................................... 9

6.3

Elektrifikimi diellor ...................................................................................................... 10

6.4

Fermentuesi i biogazit ............................................................................................... 11

6.5

Pompa termike........................................................................................................... 12

Analiza e gjendjes dhe rekomandimet ............................................................................. 13

7.1

Prpunimi i frutave t imta....................................................................................... 14

7.1.1

Pasterizimi i frutave dhe perimeve ..................................................................... 14

7.1.2

Tharja e frutave dhe bimve .............................................................................. 16

7.2

Hortikultura................................................................................................................. 20

7.2.1
7.3

Serra ................................................................................................................... 20

Blegtoria ..................................................................................................................... 21

7.3.1

Pasterizimi i qumshtit ....................................................................................... 21

7.3.2

Fermat e gjedhve.............................................................................................. 24

Hapat e ardhshm dhe rekomandimet prfundimtare ..................................................... 25

Referencat ........................................................................................................................ 26

Faqe 2 nga 27

1 Hyrja
IADK sht themeluar n vitin 2004 me seli n Mitrovic dhe sht e angazhuar me
aktivitetet e saja n zhvillimin rural, pr prmirsimin e kushteve socio-ekonomike n zonat
rurale, uljen e papunsis dhe importeve, prodhimin e ushqimit t shndetshm, shfrytzimin
racional t resurseve njerzore dhe mbrojtjen e mjedisit. IADK sht n bashkpunim t
ngusht me fermert dhe shoqatat kosovare, OJQ-t tjera, komunat, institucionet qeveritare,
duke u prqendruar n aktivitetet e diversifikimit.
Kjo organizat prfshin nj ekip profesional, dhe pr qllim kryesor e ka zhvillimin e aftsis
prodhuese t fermerve, rritjen e konkurrencs, ofrimin fermerve t praktikave t mira
bujqsore n prodhim dhe prpunim n shkall t vogl, lobimin pr projekte dhe politika pr
zhvillimin rural n Kosov bazuar n Standardet e BE-s.
Ka shum arsye pse IADK po shikon n drejtim t burimeve t riprtrishme t energjis.
Burimet e riprtrishme t energjis japin shpresa t mdha se do t ndihmojn pr t
reduktuar sasin e toksikeve q jan nnprodukte t prdorimit t energjis. Jo vetm q ato
mbrojn nga nnproduktet e dmshme, por prdorimi i energjis s riprtrishme ndihmon
pr t ruajtur shum prej burimeve natyrore q ne aktualisht i prdorim si burime t
energjis.
mimi i nafts n dekadn e fundit e ka sht ngritur n nivele rekorde dhe kjo ka nj ndikim
t madh n mimin e ushqimit. Energjia e riprtrishme prfshin gjenerimin energjis pr t
kryer nj numr t detyrave n ferm: pompimin e ujit pr ujitje, ndriimin e ndrtesave dhe
tjera. Kto forma t riprtrishme t energjis prfshijn energjin diellore, ern dhe fuqin e
ujit, lndt djegse nga bimt, biogasin (gaz q prodhohet nga fermentimi i plehut organik
dhe mbetjeve t kulturave bimore).

2 Objektivi i konsulencs
Objektivat kryesore vijuese jan shqyrtuar nga kjo konsulenc:
Analiza e fizibilitetit pr energjin e riprtrishme n bujqsi; Identifikimi dhe kryerja e
nj analize t fizibilitetit t burimeve t mundshme t energjis s riprtrishme n
bujqsi, hortikultur dhe prpunim t ushqimit n shkall t vogl n Kosov
Zhvillimi i zgjidhjeve teknike t prshtatshme pr katr opsione, duke prfshir edhe
pr programet eksperimentale pr opsionet fizibile t energjis s riprtrishme.

3 Rezultatet
Rezultati kryesor q pritet nga kjo konsulenc sht vlersim i analizave t fizibilitetit pr
energjin e riprtrishme, n veanti pr (ose: duke prfshir) energjin diellore dhe
fotovoltaike pr nevojat e fermerve n Kosov.

4 Gjendja aktuale e energjis n Kosov

4.1 Politikat e energjis
Konflikti gjat dekadave t kaluara ka dobsuar mjaft vendin dhe e ka penguar zhvillimin.
Kosova prpiqet pr t'u bashkuar me BE-n, gj q parashtron sfida t mdha pr vendin.
Krkesa n rritje pr energji bashku me problemet e ndrlidhura mjedisore q lidhen me
prodhimin e sotshm t energjis, krkon ndrmarrjen e hapave t ri. Prodhimi kryesor i
energjis n Kosov sigurohet nga dy termocentrale me djegie t qymyrit q kan nj
teknologji t vjetruar, duke shkaktuar nivele shum t larta t ndotjes s ajrit. Krahas
problemeve mjedisore, mungesa e energjis elektrike sht nj problem i madh. Reduktimet
e rregullta t rryms, q zgjasin disa or, jan dukuri e prditshme. Burimet e riprtrishme
t energjis jan praktikisht t paprekura.

Faqe 3 nga 27

Qeveria sht e vetdijshme pr rndsin e ndryshimit t politikave t energjis q tashm

sht ilustruar n "Strategjia e Energjis s Kosovs", e botuar n vitin 2005[1]. Nj nga
strategjit kryesore thekson nevojn pr t prmirsuar kushtet pr investime private n
sektorin e energjis s riprtrishme, me synimin pr t rritur pjesmarrjen e saj n
prodhimin e prgjithshm. Nj publikim nga Ministria e Mjedisit thekson se promovimi i
energjive t riprtrishme n Kosov sht nj nga strategjit kryesore pr prmirsime
mjedisore [4].
Tarifat e reja t furnizimit t rrjetit pr energjit e riprtrishme (duke prjashtuar
hidrocentralet dhe centralet solare t mdha) jan caktuar n vitin 2011 nga Zyra e
Rregullatorit t Energjis si tregohet n tabel. Edhe pse vendi nuk ka prvoj me
furnizimin e rrjetit me energji elektrike dhe pr shkak t shkurtimeve t shpeshta t energjis
deri tani n t vrtet nuk ka qen i mundur gjenerimi i energjis elektrike n mnyr
komerciale.
Tabela 1: Tarifat e aplikueshme pr furnizimin e rrjetit me energji elektrike t prodhuar nga
burimet e riprtrishme t energjis [5.].
Burimet primare t energjis s
riprtrishme
Hidrocentralet (<10MW)
Era
Energjia diellore
Biogazi dhe biomasa

(/MWh)
63.3
85.0
j/a
71.3

4.2 Prodhimi i energjis elektrike

Furnizuesi dhe prodhuesi kryesor i energjis elektrike n Kosov sht operatori vendor
KEK. T dy termocentralet me linjit t KEK-ut prodhojn 98% t energjis elektrike t
prdorur n vend me nj kapacitet total t instaluar t energjis prej 2000 MW. sht
parapar q kto dy termocentrale t shkyen nga rrjeti n vitin 2024, dhe t zvendsohen
me nj termocentral t ri n vitin 2014. Shqetsimi kryesor n sektorin e energjis sht
mungesa e furnizimit q shpie n ndrprerje t rregullt t energjis, s bashku me
degradimin mjedisor lidhur me operacionin. Pr t plotsuar krkesn n rritje pr energji
(nj rritje prej 25% n konsumin vjetor sht parashikuar deri n vitin 2020), burime t reja t
prodhimit t energjis duhet t zhvillohet.
Deri tani, vendi sht ende n fillim t shfrytzimit t burimeve t saj pr energji t
riprtrishme. Vetm disa hidrocentrale t madhsis s vogl jan instaluar me nj prodhim
total vjetor prej afrsisht 50`000 MWh. Deri m tani, vetm 5 turbina t vogla t ers (t
dors s dyt) jan instaluar, por nuk jan n veprim.

4.3 Burimi i energjis pr ngrohje (druri dhe linjiti)

Burimi kryesor i energjis pr ngrohje n Kosov sht druri dhe linjiti. Siprfaqja e
prgjithshme e pyjeve n Kosov vlersohet t jet 464 800 hektar, ose rreth 42% e
siprfaqes. Rreth 278 880 ha jan n pronsi publike, kurse 185 920 hektar jan n pronsi
private. Vllimi total n kmb n pyjet publike vlersohet t jet rreth 33.5 milion m 3,
ndrsa n pyjet private rreth 19.5 milion m 3. Bruto rritja vjetore vlersohet t jet 1.3 milion
m 3. Rritja mesatare vjetore pr hektar sht 3.0 m 3 n vit. Prerje e lejueshme vjetore
vlersohet t jet 900 000 m 3. Rezervat n pyjet publike prbhen prafrsisht nga 56% dru
zjarri dhe 44% dru teknik. N pyjet private, kryesisht pyje t ulta, pyjet jan me 54% dru
teknik dhe 46% dru zjarri [12], [11].
sht e rndsishme t prmendet se rreth 50% e familjeve kosovare (q jan rreth 168 000
familje) prdorin dru zjarri rregullisht. Sipas t dhnave n dispozicion nj mesatare prej 5 m 3
sht krkohet pr nj familje n vit. Prandaj nevojat totale familjare pr dru zjarri jan 837
500 m 3 n vit. Aktualisht, druri prdoret vetm pr qllime t ngrohjes, djegie t drejtprdrejt
pr gatim dhe ngrohjen e ujit.
Faqe 4 nga 27

Pyjet e Kosovs jan kryesisht gjethegjer (lisi dhe ahu), t krijuara prmes prhapjes
natyrore. Vetm rreth 5% klasifikohet si halore (pisha e bardh, pisha e zez, etj.) [11].

5 Burimet e energjis s riprtrishme n dispozicion

5.1 Potenciali i energjis diellore
Klima n Kosov sht i ndikuar nga klima kontinentale me mot shum t nxeht n muajt e
vers, ku temperaturat mund t arrijn 40C dhe mot t ftoht n sezonin e dimrit.
Temperaturat gjat dimrit mund t bien deri n -25C.
Rrezatimi global n vit arrin n 1400 kWh/m 2a n Prishtin. Dallimi n rrezatim brenda vendit
sht n mes t 1200 dhe 1500 kWh/m 2a. Pasi q rrezatimi global n mesatare sht pr
23% m i lart se n nj qytet mesatar n Evrop, regjioni sht i prshtatshm pr
prdorimin e energjis diellore.

n kWh/m 2a
Fig. 1: Rrezatimi global n kWh/(m 2 vit) i Kosovs paraqitja horizontale e pjerrt [1.]
200
Basel

180

Pristina

160
140

kWh/m a

120
100
80
60
40
20
0
Jan

Feb

Mar

Apr

May

Jun

Jul

Aug

Sep

Oct

Nov

Dec

Fig. 2: Krahasimi i rrezatimit mujor global n mes t Bazelit (CH) dhe Prishtins ( ( + 23%)[2.].
Faqe 5 nga 27

5.2 Energjia e ers

Kompania Zvicerane NEK Umwelttechnik AG ka kryer nj studim mbi potencialin e ers n
Kosov. Dhjet vende jan zgjedhur pr instalimin e pajisjeve t matjes.
N prgjithsi, mund t thuhet, se shpejtsit mesatare t ers n vend jan mjaft t ulta,
pr shkak t vendndodhjes topografike t vendit. Edhe pse, n lartsi m t mdha, jan
identifikuar disa vende me shpejtsi t ers t mjaftueshme pr projektet e energjis s ers
jan identifikuar [8].
Ashtu si edhe pr teknologjit tjera t energjis s riprtrishme prdorimi i energjis s ers
varet edhe n mundsin pr t furnizuar rrjetin me energji elektrike. Pasi q kjo nuk sht e
mundur deri tani opsioni i vetm mbeten zgjidhjet jasht rrjetit n zonat e largta, m gjas
n zonat malore.
Disa turbina t ers tashm jan instaluar n rajonin e aeroportit t Prishtins, por ato nuk
jan n funksion.

5.3 Biokarburanti
Aktualisht nuk ka prodhim t biokarburanteve dhe bioetanolit n Kosov. Megjithat, vlen t
theksohet se ka potencial shum t kufizuar pr kultivimin e kulturave energjetike dhe pr
prdorimin e biomass pr prodhimin e biokarburanteve. Arsyet kryesore pr kt jan:

Dendsia e madhe e popullsis n Kosov;

Siprfaqja e kufizuar bujqsore;
Madhsia e vogl e fermave (mesatarja e madhsis s ferms sht rreth 2.2
hektar, por t fragmentuara n 8-10 ngastra);
Varsia nga bujqsia (rreth 60% e popullsis jeton n zonat rurale, dhe shumica prej
tyre nuk kan pun t prhershme, kshtu q ata varen nga bujqsi pr t krijuar t
ardhura, kto jan t ashtuquajturit fermert jo-komercial) [11.].

5.4 Biogazi
Si sht prshkruar tashm n kapitullin 5.3 potenciali pr biogaz n Kosov sht
gjithashtu i kufizuar. Aktualisht ka numr t kufizuar t fermerve me madhsi maksimale t
ferms prej 20 lopve n Kosov. Prandaj ekziston nj potencial i kufizuar pr elektrifikimin e
biogazit n mnyr ekonomike.
N mnyr q t arrihen periudha kthimi t shkurtra prej 3 deri n 5 vjet sht e nevojshme
t vendosen tarifa atraktive t furnizimit t rrjetet t ngjashme me Gjermanin ku aktualisht
sht 140 /MWh dhe madhsia e ferms duhet t jet t paktn 100 lop. Nj llogaritje
individuale ekonomike pr vendimmarrje sht e nevojshme.
Nse furnizimi i rrjetit me tarifa trheqse nuk sht i mundshm biogazi mund t prdoret
pr ngrohjen e hapsirave dhe pr punn e gjeneratorve t vegjl me gaz gjat
ndrprerjeve t energjis elektrike.
5 gjedh prodhoj rreth 2500 m 3 biogaz n vit q sht baras me 250 kWh pr ngrohje. Pr
arritur nj kontribut t rndsishm prej t paktn 30% nga biogazi pr nevojat energjetike t
pr ngrohje dhe sigurimin e ujit t ngroht jan t nevojshme s paku 60 lop n nj shtpi
familjare t vetme. Nevojat minimale t energjis pr ngrohje n nj shtpi familjare t vetme
jan afrsisht 15000kWh n vit (shih gjithashtu [9]).
Pr nj pajisje elektrike me fuqi 1 kW nevojiten 2500 m 3 biogaz n vit pr funksionim
ekonomik. Pr prodhim efikas t biogazit prve plehut t lopve nevojiten edhe biomasa e
gjelbr (p.sh. misri, bari...) dhe nj temperatura prej 35C deri n 42C. Pr detaje t
mtejshme teknike, shih gjithashtu kapitujt 6.4 dhe 7.3.2.

Faqe 6 nga 27

6 Teknikat potenciale t energjis s riprtritshme

6.1 Ngrohsi diellor i ujit (NDU)
NDU-t punojn vetm me rrezatim t drejtprdrejt, por mund t funksionojn edhe gjat
muajve t dimrit, nse ka drit dielli t mjaftueshme. Nse rezervuari sht i mbushur me uj
t ngroht deri n 90C nga dielli uji i nxeht mund t qndroj i nxeht pr 2 deri 3 dit n
varsi t cilsis s izolimit t rezervuarit.
Nj ngrohs diellor standard i ujit me kolektor me siprfaqe 4 deri n 6 m 2 dhe nj rezervuar
me kapacitet prej 300 litra mund t siguroj 60% t konsumit t prgjithshm t ujit t nxeht
n nj shtpi t nj familje t vetme me 4 persona.
Ngrohsit diellor t ujit gjithmon kan nevoj pr nj sistem mbshtets ngrohjeje pr
kohn kur dielli nuk sht i mjaftueshm. Sistemi ngrohs mbshtets mund t jet nj
shkop elektrik ose mund t jet i lidhur me bojlerin ekzistues, q n Kosovs zakonisht
sht me dru apo qymyr.
N bujqsi nxehtsia diellore mund t prdoret pr pastrim por edhe pr prpunimin e
qumshtit dhe frutave. Projektet pr pasterizim t qumshtit me ngrohs diellor t ujit tashm
ekzistojn si p.sh. n Emmi AG n Zvicr (shih gjithashtu http://youtu.be/F4EIRTgjOq0?hd= 1).
Prdorimi i kolektorve diellor pr ngrohjen e hapsirs sht vetm nj opsion, nse
konsumi i energjis sht tashm i kufizuar me izolim dhe dritare t prshtatshme t
ndrtess. N Kosov ka nj krkes t lart pr izolimin e ndrtesave dhe pr kt arsye
prdorimi i energjis diellore pr ngrohjen e hapsirs nuk sht m prioritet n kt vend.
Ekzistojn tri lloje t ndryshme t NDU-ve me komfor, cilsi dhe kosto t investimeve t
ndryshme n dispozicion n tregun e Kosovs. Tabela 2 jep nj pasqyr t NDU-ve prfshir
prparsit dhe dobsit e tyre. N kapitullin 0 dhe 6.1.2 mund t shihen shpjegimet e
funksioneve themelore.
Aktualisht ka vetm disa shits t NDU-ve n dispozicion n Kosov. Nga Evropa
Sonnenkraft (ofruesi lokal: http://www.muqacompani.com) dhe Vaillantoffering me sistem
t qarkullimit t detyruar (Fig. 3). Aktualisht n Kosov nuk ka ofrues t sistemeve diellore
termosifon me presion pr ngrohjen e ujit (Fig. 4) p.sh. nga Greqia apo Turqia. Disa tregtar
ofrojn disa ngrohs diellor termosifon t ujit nga Kina (Fig. 5).
Tabela 2: Rishikim i tipave t ndryshm t NDU-ve.
Tipi i sistemit
NDU me qarkullim
t detyruar (shiko

Fig. 3)

NDU
termosifon
me presion (shih

Fig. 4).

NDU termosifon pa
presion (shih Fig.

5).

Prparsit
Mirmbajtje e ult
Kompatibile me instalimet
e ujit me presion.
Mbrojtja nga ngrirja gjat
kushteve
t
vshtira
klimatike dimrore.
Rezervuari
mund
t
instalohet
afr
prdoruesit.
Komfort i lart
Mirmbajtje e ult
Punon pa rrym elektrike.
E mundshme mbrojtja
aktive kundr-ngrirjes.
Kompatibile me instalimet
e ujit me presion.
Investimet rreth 1000.
elik i pandryshkshm
dhe qelq, rrjedhimisht pa
korrozion.
Puna pa rrym elektrike.
Investim i shum ult

Mangsit
Nuk punon gjat dhe pas ndrprerjes
s rryms.
Investimi i lart prej rreth 30000 euro.

Komfort i ult pr shkak t gypave t

ngrir nga NDU deri n shtpi.
Humbje t mdha t energjis gjat
muajve t dimrit.

Mirmbajtja e shpesht e nevojshme

pr shkak t shkallzimit n kolektor.
Komfort i ult pr shkak t presionit t
ult t ujit
Komfort i ult pr shkak t gypave t
Faqe 7 nga 27

(rreth 400).

ngrir nga NDU n shtpi.

Instalim i pazakonshm i rezervuarit
n kulm.
Humbje t mdha t energjis gjat
muajve t dimrit.
Nuk ka mbrojtje aktive nga ngrirja.

6.1.1 Sistemet me qarkullim t detyruar

Fig. 3 tregon funksionimin themelor t nj NDU me sistemin t qarkullimit t detyruar.
Kolektort diellor (2) absorbojn rrezatimin diellor. Ky rrezatim transformohet n nxehtsi dhe
bartet n nj przierje uj/glikol nprmjet sistemit t gypave deri n rezervuar (1). Przierja
glikol uj sht prdorur pr t parandaluar dmtimin nga ngrirja. Ai qarkullon nga nj pomp
qarkulluese (3) n mes t kolektorit dhe kmbyesit t nxehtsis (4) t rezervuarit sa her q
temperatura n kolektor sht m e lart se n rezervuar (1).Puna e pomps kontrollohet
nga nj kontrollues me dy sensor termik n kolektor dhe n rezervuar.
UN
UF
1
2
3
4

UN

Uji i ngroht
Uji i ftoht
Rezervuari
Kolektori
Pompa qarkulluese
Kmbyesi i nxehtsis

UF
Fig. 3: Funksioni themelor i ngrohsit diellor t ujit me qarkullim t detyruar.
6.1.2 Ngrohsi diellor termosifon i ujit

Fig. 4: NDU Termosifon me kolektor pllak

t shesht.

Fig. 5: NDU Termosifon me kolektor me

gypa vakum.

Sistemet termosifon prdorin konveksionin natyror dhe punojn pa kontrollues dhe pomp.
Ka dy lloje t ndryshme t NDU-ve termosifon n dispozicion. NDU me presion e ka t
mbyllur qarkun e kolektorit ku antifrizi mund t mbushet n kolektorin me pllak t shesht
(shih Fig. 4). Ata i rezistojn presionit deri n 6 bar. Ky lloj prodhohet kryesisht n Greqi dhe
Turqi.
N NDU termosifon pa presion (Fig. 5) uji rrjedh direkt prmes kolektorit t hapur me gypa
vakumi. Kjo NDU mund t punojn vetm pa presion dhe ka nevoj pr nj rezervuar sipr.
Faqe 8 nga 27

Kjo sht alternativ m e lir dhe prodhohet n Kin. Standardi i cilsis shpesh sht i
dobt. Shkallzimi n kolektor duhet t merret parasysh n procesin e mirmbajtjes dhe
kolektori nuk mund t mbrohet kundr ngrirjes.
Rrezatimi diellor ngroh ujin n kolektor.
Uji i ngroht n kolektor ka nj dendsi specifike m t ult se sa uji t ftoht n rezervuar
dhe sht n ngjitje.
Uji i ftoht n rezervuar ka nj dendsi specifike m t lart se uji i ngroht n kolektor
dhe sht n rnie.

6.2 Ngrohsi diellor i ajrit

Ngrohja e drejtprdrejt e ajrit nga rrezatimi diellor mund t jet e dobishme pr qllimin e
tharjes ose pr ngrohjen e hapsirave t brendshme.
Ajri ngrohet n nj siprfaqe t zez q absorbon rrezatimin diellor, e cila sht e mbuluar
nga qelqi. Ajri i ngroht bartet zakonisht nga nj ventilator n nj kanal t izoluar i br nga
druri apo flett metalike.
Ekzistojn kolektor-ajri profesional (Fig. 6) si njsi t mbyllura n dispozicion n treg (p.sh.
Grammer Solar; www.grammer-solar.com). Fig. 7 tregon nj tharse frutash me ri-qarkullim
t ajrit me 15 m 2 siprfaqe t kolektorit. Kapaciteti maksimal i tharjes sht 70 kg fruta t
paprpunuara. Kompania austriake CONA (www.cona.at) ofron tharse diellore t gatshme.
Kolektort e ajrit gjithashtu mund t prdoren pr ngrohjen e hapsirave, si pjes e ndrtimit
t shtpive, si sht treguar n Fig. 8.
Prparsit e kolektorve t ajrit:
I mundshm realizimi me investim t vogl
Teknik e besueshme dhe e thjesht
Dobsit e kolektorve t ajrit:
Ruajtja e nxehtsis me ajr sht e limituar

Fig. 6: Kolektor diellor ajri me ventilator t integruar dhe furnizim me energji elektrike me
panel fotovoltaik (Burimi: Grammer Solar; Gjermani) .

Faqe 9 nga 27

Fig. 7: Kolektor ajri pr tharjen e frutave.

Fig. 8: Kolektor ajri i integruar pr ngrohjen

e hapsirs.

6.3 Elektrifikimi diellor

Panelet fotovoltaike (PV) prdoren pr gjenerimin e energjis elektrike nga rrezatimi diellor.
Krahasuar me kolektort diellor pr ngrohjen e ujit panelet fotovoltaike mund t prodhoj
energji elektrike edhe me rrezatim t shprndar n mot t vrant.
N nj kulm me siprfaqe prej 100m 2 mund t instalohet sistemi fotovoltaik prej 13 kW.
Prodhimi vjetor vjen n rreth 120 kWh n vit dhe m 2 t elektricitetit pr rajonin e Kosovs.
Investimi sht rreth 3000 euro pr m 2 t sistemit fotovoltaik t instaluar.
FV n prgjithsi prdoret pr furnizim t rrjetit kombtar t energjis elektrike n Evrop,
por edhe pr zgjidhje jasht rrjetit kur energjia elektrike nuk sht n dispozicion si p.sh. pr
ndriim baz ose ujitje.
Pasi q aktualisht nuk sht i mundshm furnizimi me energji elektrike i rrjetit kombtar n
Kosov, instalimet jasht rrjetit n zonat e largta jan t dobishme.
Instalimet jasht rrjetit, t ashtuquajtura Sistemet Diellore Shtpiake (SDSH) kan nevoj pr
bateri pr ruajtjen e energjis elektrike n mnyr q t sigurojn ndriim n ort e
mbrmjes. SDSH gjithashtu mund t siguroj energji elektrike pr do pajisje tjetr elektrike,
duke prfshir rrymn alternative (AC) 220V-she pr pajisje (TV, PC, radio ...) nse

Gjeneratori diellor
Kontr. i ngarkess

drita
ting

shprndarja
point

DC / AC invertor

Faqe 10 nga 27

instalohet nj DC-AC invertor (Fig. 9). Instalimi duhet t marr parasysh teknikn e veant
t rryms s vazhdueshme (DC) pr rrjetin, lidhjet dhe ndrprersit.
Fig. 9: Sistemet Diellore Shtpiake (SDSH) pr elektrifikim jasht rrjetit n zonat rurale [7.].
Pasi q jetgjatsia e baterive sht e kufizuar dhe instalimet jasht rrjetit bhen zakonisht
n zonat e varfra t largta kto instalime krkojn nj planifikim afatgjat mbi shrbimin dhe
mirmbajtjen pr financimin e baterive.
Prdorimi i paneleve fotovoltaike pr t vn n pun pompat pr ujitje (Fig. 10) gjithashtu
mund t jet i dobishm n sektorin e bujqsis. Nuk ka nevoj pr bateri dhe pr kt arsye
mirmbajtja sht m pak e rndsishme krahasuar me SDSH. Aktualisht lndt djegse
dhe energjia elektrike prdoren pr t vn n lvizje pompat pr ujitje. Nj pomp elektrike
e ujit q punon me elektrifikimin diellor me nj kapacitet prej 20 m 3 uj n dit (uj n 8 m
thellsi t toks) do t jet n mes t 3000 deri n 5000. Paneli FV pr kt sistem do t
jet 350 W. mimi nuk prfshin koston e rezervuarit ose sistemit t ujitjes pik-pik.

Rezervuari i
ujit
Ujitja e fushs

Uji i pijshm

Gjenerator
i diellor
Pusi

Uji pr gjedht

Fig. 10: Energjia elektrike diellore pr pompimin e ujit n bujqsi pa lidhje n rrjet [7.].

6.4 Fermentuesi i biogazit

Aktualisht nuk jan marr n shqyrtim instalimet e mdha t biogazit (Fig. 11) pasi q
Kosova sht e dominuar nga fermert e vegjl, vetm sistemet e vogla t biogazit me
modifikimin e rezervuarve septik aktual mund t merren n shqyrtim.
N mnyr q t prdorni rezervuarin septik pr fermentim disa instalime shtes jan t
nevojshme.
Pr mbajtjen e temperaturs konstante rezervuari septik duhet t izolohet me s paku 5 cm
si p.sh. shkum poliuretani. Pr prodhimin e biogazit gjat sezonit t dimrit nj sistem shtes
i ngrohjes duhet t instalohet nga brenda n dysheme ose mur t fermentuesit, thjesht duke
prdorur tubacione plastike t njjta me sistemet e ngrohjes n dysheme (Fig. 12). Burim i
energjis pr ngrohjen e fermentuesit duhet t jet biogazi por mund t mbshtet nga
energjia diellore n muajt e vjeshts dhe pranvers.
Me qllim t parandalimit t shprndarjes s pabarabart t substratit t lngshm dhe t
ngurt sht i nevojshm edhe nj mikser me pun automatike. Fermentuesi duhet t
mbulohen pr t mbledhur biogazin [10].
Faqe 11 nga 27

Pr prodhimin e energjis elektrike krkohet nj gjenerator i vogl q punon me biogaz ,

kryesisht n dispozicion n tregun e Azis me mim t arsyeshm. Pr caktimin e par t
madhsis s sistemit t biogazit shiko edhe kapitullin 5.4.
CHP
Rrj. publik
shtpia

shtalla

Rez. septik
rezervuari

Kosubstratet
en. elek.

fermentuesi
Nxeht.

bujqsia

substrati

Fig. 11: Sistemi i biogazit n bujqsi (Burimi: Fachagentur Nachwachsende Rostoffe,

Gjermani).

Fig. 12: Sistemi i ngrohjes i fermentuesit t nj sistemi t biogazit[10.].

6.5 Pompa termike

Teknika kryesore e sistemeve me pomp termike sht i njjt si kompresori n nj aparat
ftohs q sht n prdorim n bujqsi, si p.sh. pr ftohjen e qumshtit. Nj pomp termike
mund t ngre temperaturat e ulta (0 C deri 30 C) n nj temperatur deri n 55C dhe
pastaj mund t prdoret pr ngrohjen e hapsirave dhe ngrohjen e ujit. Nj pomp termike
ka nevoj pr rreth 1 kWh energji elektrike pr t prodhuar 3 kWh energji termike. Funksioni
themelor sht shpjeguar n Fig. 13.
Nxehtsia e shkarkuar nga cikli i kompresimit si p.sh. nga ftohja e qumshtit (Fig. 13, Nr. 1)
sht i lidhur zakonisht me nj kmbyes t nxehtsis me qllimin pr tu liruar nga
nxehtsia. Kmbyesi i nxehtsis mund t jet i lidhur me nj rezervuar t ujit t ngroht.
Instalimi ka kuptim vetm nse nxehtsia e temperaturave t ulta sht n dispozicion gjat
gjith vitit pr uj t ngroht n shtall. Nse prdoret nj pomp termike pr ngrohje 20
Faqe 12 nga 27

gjedh japin rreth 10 kW temperatur t ult n nj sall t mbyllur q duhet t transferohet

n 20C temperatur dhome.
1.

Bobina e kondensatorit (ana e nxeht e kmbyesit t

nxehtsis, gazi ftohet dhe lngzohet)

2.
3.

Pajisja matse (lngu zgjerohet dhe ftohet)

Bobina avulluese (ana e ftoht e kmbyesit t
nxehtsis, lngu avullohet dhe nxeh)

4.

Kompresori (gazi kompresohet dhe nxehet)

Kuq = Gazi n presion t madh dhe temperatur shum t

lart
Roz = Lngu n presion t madh dhe temperatur t lart
Blu = Lngu n shtypje t ult dhe temperatur shum e ult
Blu e elt = Gazi n presion t ult dhe temperatur t ult

Fig. 13: Funksioni themelor i sistemit me pomp termike [6.].

7 Analiza e gjendjes dhe rekomandimet

Tabela 3: Pasqyr e teknologjive t ndryshme t riprtrishme t energjis dhe aplikimin e
tyre n bujqsi.
Prdorimi
diellore e Qumsht- , Prpunim frutash, Pasterizimi
ferma pulash (thertore)
Prmirsimi i higjiens (pastrimi)
diellore e Tharja e frutave dhe bimve.
Para-ngrohja e ajrit

RE-Teknika
Ngrohja
ujit
Ngrohja
ajrit
Fotovoltaik
Era
Biogazi
Biomasa

Biokarburanti

Sektori bujqsor

Fermat e vogla t largta pa lidhje Elektrifikimi jasht rrjetit n zonat

n rrjet.
rurale pr ndriim.
Pompa e ujit nga pusi.
Fermat e vogla t largta pa lidhje Zonat rurale pa lidhje n rrjet.
n rrjet.
Fermat e gjedhve me m shum Pr
ngrohje
dhe zierje ,
se 20 lop.
gjeneratori elektrik.
Brthamat e frutave si burim i
- Tharja e frutave dhe bimve
energjis pr tharse.
- Ngrohja e serrave
Mbetjet e bimve pr ngrohjen e
serrave.
Gjenerator mbshtets, traktor
- Transporti
-

Gjeneratori elektrik

Faqe 13 nga 27

7.1 Prpunimi i frutave t imta

7.1.1 Pasterizimi i frutave dhe perimeve
Tri ndrmarrje t vogla me njsi t prpunimit t frutave jasht Mitrovics jan vizituar pr t
analizuar konsumin e energjis dhe prdorimin e mundshm t energjis s riprtrishme.
Nj nga kompanit (TAFA) prdor nj duplikator 500 litrsh, e dyta nj njsi 300 litrshe dhe
e treta nuk fare duplikator, por prdor nj furr druri pr prpunimin e frutave.
TAFA prodhon me duplikatorin 500 litrsh 1242 kg marmelat n vit.
Frytet zihen n 130C n duplikator pr 3 deri n 6 or. Pas ksaj frutat mbushen n
kavanoza me nj pomp mbushje. Kavanozat e mbushur dhe mbyllur pastaj vihen n kutin
e pasterizimit dhe ata do t qndrojn prsri n temperaturn prej 80C pr 60 minuta.
Pas ftohjes natyrale kavanozat me marmelat paketohen n kuti kartoni. Foljet plastike vihen
prreth me nxehse elektrike.
Duplikatort dhe kutit e pasterizimit furnizohen me energji elektrike. Duplikatori 300 litrsh,
si dhe njsia e pasterizimit ndajn lidhjen pr ngrohje t jashtme t ujit. Duplikatori 500
litrsh nuk ka lidhje pr ngrohje t jashtme.
Sipas kalkulimeve t energjis dhe kostos, kostoja e energjis arrin vlern prej 7,30 EUR pr
nj ngarkes. Duke marr parasysh nj mim pr frutat e paprpunuar prej 0,30 euro pr kg
kostoja e energjis pr 500 kg fruta arrin vetm 5% t shpenzimeve totale.
Aktualisht nuk ka uj t ngroht n dispozicion pr pastrimin n fabrik.

Fig. 14: Duplikator i 500

litrave me nxehs
elektrik prej 24 kW n
nj mbshtjellje vaji.

Fig. 15: Vend ii mbushjes

prfshir pompn.

Fig. 16: Dy njsi pasterizimi me

lidhjen me uj t ngroht dhe
nxehse elektrike.

Kalkulimi i energjis dhe kostos pr prpunimin e marmelats pr nj ngarkes:

Fuqia Koha e puns Energjia
Pajisja
(kW)
(or)
(kWh)
Duplikatori
24
3-6
108
Njsia pasterizuese
10
1
10
Pompa mbushse
0.75
1
0.75
Makina paketuese
3
1
3
Konsumi total i energjis
121.75 kWh
Kostoja totale ditore e
energjis
7.305
Tarifa e energjis elektrike: 0.06 /kWh
Faqe 14 nga 27

Rekomandimet
Aktualisht kostot e energjis elektrike kontribuojn n nj shkall t vogl n kostot e
prodhimit. Ngrohje e prhershme e gjith procesit me ngrohs diellor t ujit sht i vshtir
pr shkak t temperaturs s lart prej m shum se 100C n duplikator, por edhe pr
shkak t mungess s lidhjes n duplikatorin 500 litrsh.
Uj i ngroht nga nj NDU mund t prdoret pr t mbushur duplikatorin dhe kutin
pasterizuese me 60C deri n 80C dhe pastaj t vazhdohet me ngrohsin elektrik pr t
arritur n 130C.
Uj i nxeht nga NDU gjithashtu mund t prdoret pr pastrim pasi aktualisht nuk ka uj t
ngroht n dispozicion.
Prhapja afatgjat e NDU-ve me qarkullim t detyruar n prodhimin e marmelats do t jet
e vshtir pasi q investimet n kt lloj t NDU-ve jan t larta krahasuar me kursimin e
energjis. Pasi q NDU sht n prdorim vetm n ver si alternativ mund t instalohet
nj NDU termosifon pa-presion me investime m t ulta prej prafrsisht 700. Koha e
kthimit mund t shkurtohet n 7 vjet. NDU termosifon mund t rekomandohet posarisht pr
prodhuesit m t vegjl, pasi q ka m shum mirmbajtja duhet t merret n konsiderim.
Instalimet
Investimi
Kursimi i energjis
Periudha e kthimit

Kolektori diellor: 4-5 m 2 me rezervuar: 300 - 500 L

3000.- pr NDU me qarkullim t detyruar
700 .- pr NDU termosifon pa presion.
1600 - 2000 kWh/a ose 100 /vit
30 vite (NDU me qarkullim t detyruar)
7 vite (NDU pa presion)

Fig. 17: Sistemi me qarkullim t detyruar me rezervuar 500 l dhe siprfaqe kolektori 4m 2
Pr fillestar n biznesin e prpunimit t frutave kutia deilore si
sht treguar n Fig 18.
Fig. 18: Kutia solare e dobishme pr pasterizimin e sasive t vogla
n muajt e vers., mund t jet alternativ pr furneln
konvencionale.

Faqe 15 nga 27

Fig. 18: Kutia solare e dobishme pr pasterizimin e sasive t vogla n muajt e vers.
7.1.2 Tharja e frutave dhe bimve
7.1.2.1 Tharja n shkall t madhe (e bimve) tek agjenti kryesor
Nj nga prodhuesit kryesor t produkteve bimore n Kosov sht Agroprodukt Syne.
Kompania prodhon 120 ton lule dhe fruta t thata, kryesisht pr eksport n vendet e BE.
Kompania prdor nj tharse dysheme (Fig. 19), si njsi kryesore pr tharje. Lnda pr
tharje vihet n dysheme, ndrsa ajri kalon prmes rrjets n lnd. Nj grabuj automatike
kalon prmes lnds pr tharje n mnyr q t prziej at pr t arritur nj gjendje t
barabart t lagshtis. Burimi i energjis vjen nga nj stuf peleti q furnizohet me
brthama qershie. Brthamat e qershis jan nga Serbia n dispozicion n nj mim shum
t ult prej 10 pr 100 kg. Me 100 kg t brthamave t qershis tharsja mund t
furnizohet pr 24 or, q prafrsisht paraqet kohn e tharjes pr mollt e egra. Kapaciteti i
tharses sht rreth 1.5 ton n varsi t lnds. Tharsja sht prodhuar nga Termoplin nga
Mlladenovci (Serbi). Avantazhi i madh i tharses dysheme sht proces i leht i ngarkimit t
tharses si dhe mbushjes s materialit t thar n anta n koh t shkurtr.

Fig. 19: Tharsja dysheme q prdor energjin nga djegia e

brthamave t qershis.
Nj tharse kabinet me drur dhe me tabaka tharse ka nj
djegie joefikase t drurit dhe prodhon cilsi t dobt.
Rrjedhimisht, sipas menaxherit do t shqyrtohet zvendsimi
i shpejt i saj. Dizajni i ri do t jet nj tharse me uj t
nxeht me kmbyes t nxehtsis s ajrit me bojler t
jashtm me drur.

Fig. 20: Kaat n tabaka t

gatshme pr tharje.
Faqe 16 nga 27

Rekomandimet
Pasi q temperatura e tharjes nuk sht m shum se 70C nj ngrohs diellor i ujit,
respektivisht kolektort e ajrit mund t zbatohet n dizajnin e tharses. Para zbatimit t
njsis s energjis diellore n nj tharse, tharsja duhet t kontrollohet pr pun t
efektshme sa i prket energjis me ri-qarkullim t ajrit t nxeht, sipas ngopjes s
produkteve n tharje dhe izolimin e duhur t dhoms s tharjes.
N mnyr q t prmirsoj cilsin e tharjes sht e rndsishme q t ket koh t
kufizuar n mes t grumbullimit dhe tharje s materialit. Prandaj sht n plan zbatimi i
tharses s decentralizuar me kapacitet prej 200 deri 750 kg n t ardhmen. Pr kto
tharse t reja prdorimi i energjis diellore si burim energjie do t merret n konsiderat.
Nga prodhuesi lokal i tharseve Termoplin sht krkuar tashm nj dizajn i tharseve
diellore dhe propozimi pr dizajn i sht drguar ksaj kompanie n shtator t vitit 2012 nga
konsulenti. N rast se Termoplin nuk do t jet n gjendje t ofroj nj tharse diellore
rekomandohet pr t investuar n nj tharse t par testuese nga kompania austriake
CONA.
Pr tharsen dysheme ekzistuese n Agroprodukt Synean nj kolektor i ajrit me siprfaqe
prej 60 m 2, mund t montohet mbi ati pr t para ngrohur ajrin hyrs t tharses me energji
diellore. Pasi q brthamat e qershis aktualisht paraqesin nj burim shum t lir t
energjis, kolektort diellor jan vetm me kosto efektive nse investimi sht i ult. Kjo
mund t bhet vetm nga prodhimi vendor i nj atie kolektor t ajrit n vend t importit t
importit t kolektorve t ajrit nga p.sh. Gjermania.
Prndryshe tharsja e re e planifikuar n Agroprodukt Syne me qarkullim t ujit t ngroht
mund t jet para-ngrohet nga nj ngrohs diellor i ujit. N kt tharse t re druri do t
zvendsohet gj q sht m e shtrenjt. Nj draft i nj skeme hidraulike sht treguar n
Fig. 21. Me valvulin U1 3 kahesh nxehtsia diellore mund t ofrohet qoft drejtprdrejt n
tharse nprmjet bojlerit t nafts ose mund t ruhen n rezervuar. Valvuli U2 3 kahesh do
t sjell rrjedhjen kthyese ose mbrapa n rezervuar, nse temperatura sht e ult apo nse
temperatura e rrjedhs kthyese sht m e lart se n rezervuar U2 do t ndaj rezervuarin.
Nj ngrohs diellor i ujit me siprfaqe t kolektorit prej 50 m 2, mund t prodhoj 27'500 kWh
n vit. Nga kostoja totale e energjis (dru) pr procesin e tharjes prej 30 kursimet nga
energjia diellore do t jen 9.
Investimi pr 50 m 2 ngrohs diellor t ujit prfshir rezervuarin prej 1000 litrave do t jet
21'000. Koha e kthimit do t jet 16 vjet dhe pr kt arsye nuk do t jet trheqse pr
prsritje t mtejshme sipas kostos aktuale t energjis. Kalkulimi ekonomik merr n
konsiderat nj vlersim prej 150 proceseve t tharjes n vit.
Pr shkak t kohs s kthimit jointeresante nj kolektor i thjesht i ajrit rekomandohet edhe
pr kt tharse si rekomandohet n kapitullin vijues 7.1.2.2.
Kolektor diellor me pllak t 50 m 2 dhe 1000 litra rezervuar
shesht
Investime
21.000.Kursim energjie
9 pr dit prej 30 dru
Koha e kthimit
16 vite (duke konsideruar 150 prdorime n vit)

Faqe 17 nga 27

T1

P1
3

P3

P2
T2

Fig. 21: Ngrohsi diellor i ujit i shkalls s madhe pr para-ngrohjen e tharsit me drur.
7.1.2.2 Tharse n shkall t madhe (fruta) tek agjenti kryesor
Nj tregtar frutash n Mitrovic ka nj tharse t re t tipit kabinetit me tabaka pr tharje t
instaluar n vitin 2012. Tharsja mund t prodhoj 1 ton kumbulla t thata n 24 or me nj
konsum t energjis prej 1 m 3 dru. Kostoja e energjis nga djegia e drurit do t jet 30 pr
m 3 dhe pr nj proces t tharjes.

Air collector

Fig. 22: Tharsja e frutave n Mitrovic me kapacitet t tharjes prej 1 ton dhe drurin si burim
energjie.
Rekomandimet
Nj instalim i thjesht i nj kolektori t ajrit me siprfaqe 50 m 2 n atin e ndrtess dhe
lidhja e tubit t ajrit t ngroht me temperatur q arrin 50 deri 60C si sht treguar n
Fig.22 rekomandohet pr t reduktuar konsumin e energjis nga druri me 25% pr proces t
tharjes.
Pr instalimin e nj kolektori t ajrit nga Grammer Solar (www.grammer-solar.com), Gjermani
duhet t llogariten 18'000. Nj periudh realiste e kthimit nuk sht e mundur me kt
investim. Pr nj kolektor t ajrit t punuar n vend me flet metalike t zez t mbuluar nga
Faqe 18 nga 27

qelqi duhet llogaritur nj investim prej 5'000. Koha e kthimit t investimit prej 4 viteve sht
e mundshme nse tharsja sht 150 dit n vit n prdorim.
Kolektori solar i ajrit shtes
Investimi
Kursimi i energjis pr vit
Koha e kthimit

Pr tharsen ekzistuese 1000 kg me drunj

18.000 me import nga D ose A
Kolektor i prodhuar n vend me 5000.- 8000.24000 kWh ose 1000 (duke konsideruar 150 prdorime n
vit)
25% pr proces
15 vite (prodhimi lokal do t zvogloj kohn e kthimit)
4 vite

7.1.2.3 Tharja e decentralizuar e frutave me tharse t vogla

Shtat pika t grumbullimit me tharse t ngjashme me at t treguar n Fig. 23 ekzistojn
nn mbshtetjen e IADK-s n Kosov. Tharset e tipit kabinet punojn me energji elektrike
dhe kostoja e energjis arrin n rreth 10% t totalit t kostove t prodhimit. Aktualisht, t
ardhurat nga tharja e frutave dhe bimve pr pronarin arrin vlertn prej 45 pr nj proces t
tharjes. N qoft se konsumi i energjis elektrike mund t zvendsohet 90% nga energjia
diellore t ardhurave do t rriteshin pr 30%.
Pasi q tarifat e energjis elektrike n t ardhmen me gjas do t rriten tharje e bazuar n
energji elektrike do t jet nj rrezik pr t ardhurat e fermerve t vegjl n Kosov.
Zvendsimi i energjis elektrike nga energjia diellore do t jet nj hap i rndsishm drejt
zhvillimit t qndrueshm.

Fig. 23: Tharse e tipit kabinet me kapacitet prej 300 kg lnd t par n pikn regjionale t
grumbullimit jasht Mitrovics.
Kalkulimi i kostos pr nj ngarkes t vetme t tharses

Blerja e 300 kg lnd t par

-90
Shitja e 150 kg t lnds s thar
150
Energjia elektrike 10 kW pr 24h: 240 kWh
-15
T ardhurat e fermerit pr dit
45

(0.30 /kg)
(1.00 /kg)
(0.06 /kWh)

Rekomandimet
Si sht rekomanduar tashm n kapitullin 7.1.2.1 kolektort e ajrit mund t prdoret pr
para-ngrohje n procesin e tharjes. Tharsja diellore mund t sigurohet nga nj prodhues
nga Austria. Pr implementim t qndrueshm dhe me qllim t ofrimit t servisimit dhe
mirmbajtjes s tharses preferohet nj tharse e prodhuar n nivel lokali p.sh. nga
Termoplin.
Faqe 19 nga 27

Si sht prmendur edhe m lart n kapitullin 7.1.2.1, kompania Termoplin tashm sht
kontaktuar pr dizajnimin e nj tharse me energji diellore.
Kapaciteti i tharses diellore 250 kg
Investimi
17.000 (nse importohet nga Austria)
Koha e kthimit
8 vite (duke konsideruar 150 prdorime n vit)
Prodhimi vendor e shkurton kohn e kthimit.
Pr instalimet e para pilot nj tharse t bazuar n teknologjin e pomps termike do t ishte
gjithashtu me interes sidomos pr tharjen e bimve mjeksore, sepse me kt tharse lnda
do t mbaj aromn e mir dhe pr kt arsye do t prmirsoj seriozisht cilsin e
produktit. Tharsja do t ngroh lndn n nj dhom t mbyllur, si dhe kondensimi i
lagshtis do t jet n kt dhom. Konsumi i energjis do t zvoglohet me 60%
krahasuar me tharsen elektrike ekzistuese.
Tharsi me pomp termike
Investimi
Konsumi i energjis
Koha e kthimit

250 kg pr bimt mjeksore

13000 (import nga CH + montimi lokal)
2.2 kW n vend t 10 kW energji elektrike
7,5 vite (duke konsideruar 150 prdorime pr vit)

7.2 Hortikultura
7.2.1 Serra
Serrat n Kosov kan nevoj pr ngrohje shtes, n shumicn e rasteve me dru gjat
sezonit dimror duke filluar rreth Krishtlindjeve e deri m 15 mars. Qllimi i ngrohjes sht
kryesisht pr fidane t domates dhe specit.
N ditt shum t ftohta fara do t mbulohet me nj mbules plastike shtes, prandaj
temperatura e farave do t jet n 18C dhe n ser ajo do t jet 4C n nj temperatur t
jashtme prej -15C.
Masa t vogla shtes mund t merren si izolimi i gypave t ngrohjes midis serrave
individuale (Fig. 24). Fig. 25 tregon gypat nga materiali me transferim t dobt t nxehtsis
q do t zvogloj efikasitetin dhe do t rris koston e energjis.

Fig. 24: Izolimi i gypave t Fig. 25: Materiali i gypave me transferim t dobt t
ngrohjes n mes t serrave.
nxehtsis do t zvogloj efikasitetin dhe do t rris
koston e energjis.
Faqe 20 nga 27

Kostoja e energjis gjat sezonit t dimrit pr fidane n serra:

Bojler me dru 1
Bojler me dru 2
Sezoni i ngrohjes
Konsumi i energjis pr sezonin e ngrohjes
Energjia elektrike pr pompn qarkulluese
Kostoja e energjis pr sezonin e dimrit

100 kW
200 kW
25 dhjetor 15 mars
60 Ton qymyr
65 ton dru
432 kWh
3776.-

30 /ton
30 /ton
0.06 /kWh

Rekomandimet
Bojleri me dru duhet gjithmon t jet n serr dhe jo pran serrs n mnyr q t prdorni
edhe humbjet e nxehtsis nga bojleri.
Pompat qarkulluese t vjetra, joefikase, duhet t zvendsohet me pompa efikase pr
qarkullimin e energjis. Pompa qarkulluese duhet t aktivizohet vetm n qoft se ngrohja
sht e nevojshme prmes nj ndrprersi kohor ose t temperaturs.
Duhet t prdoren gypa nga polipropileni i zi. Materiali i gypave me transferimin t dobt t
nxehtsis si tregohet n Fig. 25 do t zvogloj efikasitetin e energjis dhe do t rris
koston e energjis.
Rrjedhimisht, duhet t prdoret mbulesa plastike mbi farrat pr izolimin shtes n
temperatura t ulta.
Aktualisht disa projekte pr prmirsimin e efikasitetit t energjis n serra jan n vazhdim
e sipr n Gjermani (shih gjithashtu http://www.zineg.de/?q=en/node/50).
Mbetjet e bimve duhet t mblidhen gjat vitit dhe mund t prdoret pr ngrohjen e serrs n
muajt e dimrit.
Energjia diellore nuk mund t rekomandohet pr ngrohjen e serrave pasi energjia nevojitet
vetm n muajt kur rrezatimi sht n nivelin m t ult.

7.3 Blegtoria
7.3.1 Pasterizimi i qumshtit
Pasterizimi i qumshtit n kompanin ALDI n Mitrovic sht shqyrtuar pr prdorimin e
energjis s riprtrishme.
Kompania ngroh do dit 3000 - 4000 litra qumsht n temperaturn 95C sipas Fig. 26.
Pasterizimit i qumshtit fillon n ora 10:00 dhe prfundoi pas 2 orsh n ora 12:00.
Gjat 60% t vitit ata prdorin rezervuart e pasterizimit dhe 40% t vitit ata prdorin
kmbyesit e nxehtsis pr ngrohjen e drejtprdrejt t qumshtit. Aktualisht 1000 litra naft
nga pompat e karburantit prdoren pr ngrohjen e qumshtit. Me nj mim t nafts prej
1.35 /litr kostoja e energjis arrin vlern prej 14'700 euro n vit.
Sistemi ekzistues i ngrohjes sht n nj gjendje shum t keqe. Nj bojler i ri me naft pr
t zvendsuar bojlerin ekzistues tashm sht n depo dhe do t instalohen s shpejti.
Prve kostos s lart t energjis pr pasterizimin e qumshtit kompania ka probleme me
tension t ult t rryms, pasi q transformatori sht shum larg. Prandaj motort elektrik
nuk jan duke punuar si duhet.
Pasterizimi i qumshtit
Burimi ekzistues i energjis
mimi pr kWh

3000 4000 L qumsht n dit n 95C pr 2 or

1000 litra naft n muaj -> 14700 /vit (!)
0.135 /kWh
Faqe 21 nga 27

100
T inlet [C]

T outlet[C]

90
80

70

60
50

40
30
20
10

9:27
10:22
11:17
12:12
13:07
14:02
14:57
15:52
16:47
17:42
18:37
19:32
20:27
21:22
22:17
23:12
0:07
1:02
1:57
2:52
3:47
4:42
5:37
6:32
7:27
8:22
9:17
10:12

Fig. 26: Monitorimi i temperaturs s pasterizimit t qumshtit m 24.09.2012 n ALDI, Mitrovic.

Fig. 27: Pasterizimi i qumshtit tek ALDI, Mitrovic duke prfshir bojlerin me naft pr ngrohje.

Rekomandimet
Pr shkak t njkohshmris s prpunimit t qumshtit dhe disponueshmris s energjis
s diellit nj ngrohs diellor i ujit do t zvogloj konsiderueshm koston e energjis. Pasi q
energjia sht e nevojshme vetm pr 2 or dhe dielli i pasdites nuk sht n prdorim t
drejtprdrejt dizajni i rezervuarit duhet t jet n prputhje me diellin e pasdites n mnyr
pr t parandaluar ngecjen n kolektor dhe rrjedhimisht humbjen e energjis diellore. N
mnyr q t minimizohet kapaciteti i rezervuarit nga pronari duhet gjithashtu t krkohet
nse procesi mund t zgjatet apo t zhvendoset pr t paktn nj or ku procesi do t
prfundonte n ora 13:00.
Faqe 22 nga 27

Investimi pr nj kolektor me siprfaqe prej 80 m 2 dhe pr nj rezervuar prej 2000 litrave

sht prafrsisht. 35'000 . Kursimit t energjis do t jet se 48'000 kWh n vit, me 6000
kursim t lnds djegse.
N kt rast ngrohsi diellor i ujit do t ket nj periudh kthimi prej vetm 5.5 vjet.
Dallimi i tanishm i temperaturs n mes t hyrjes dhe daljes nga procesi i pasterizimit sht
shum i vogl me 95/80C. Kshtu q kolektori diellor duhet t punoj me performanc shum
joefikase madje edhe nse rekomandohen kolektort me gypa vakum. Hulumtime t
mtejshme jan t nevojshme t shihet nse procesi mund ngrohet nga energjia diellore si
p.sh. n 70C si hap i par dhe n nj hap t dyt me naft gjer n temperaturn finale prej
95C n qoft se rezervuart e pasterizimit jan n prdorim. Skem treguar n Fig. 28 do t
jap nj ide se si mund t arrihet temperatura e lart e procesit si kombinimi i energjis
diellore me bojlerin me naft. Para realizimit t projektimit ka nevoj pr hulumtime t
mtejshme mbi temperaturat dhe energjin e nevojshme. Dizajni hidraulik n Fig. 28 sht
vetm nj draft dhe ka nevoj pr specifikimin e mtejshm n detaje. Nj simulim me p.sh.
Polysun i instalimit rekomandohet paraprakisht.
Kulmi i ndrtess sht shum e fragmentuar dhe gypat do t jen shum t gjat pr shkak
t lartsis s ndrtess. Prandaj instalimi i siprfaqes s kolektorit duhet t bhet n tok
prapa ndrtess kryesore.
Instalimi
Investimi
Kursimi i energjis
Periudha e kthimit

80 m 2 kolektor me gypa vakumi dhe rezervuar 1500 L

afrsisht 33.000.48000 kWh/a (65 %); 6000 /vit
5,5 vite

T1

P1
3

P3

P2
T2

Fig. 28: Skema e instalimit pr para-ngrohjen e qumshtit me energji diellore pr pasterizim.

Prve prdorimit t energjis diellore pr ngrohje teprica e nxehtsis nga motori ftohs
mund t konsiderohet si burim energjie. Pasi q kjo nxehtsi sht n nj nivel t
temperaturs maksimale prej 55C sht e vshtir pr integrim n proces, por mund t
prdoret pr prodhimin e ujit t ngroht pr pastrim.

Faqe 23 nga 27

7.3.2 Fermat e gjedhve

Nj ferm gjedhsh me 20 lop pr mjelje u shqyrtuar pr konsumin e energjis dhe pr
prdorimin e energjis s riprtritshme jasht Mitrovics.
Sipas llogaritjes kostoja ditore e energjis sht 6 kryesisht pr ftohjen e qumshtit gjat
nats, pastrimin e shtalls s lopve dhe punn e makins pr mjelje. Me prodhimin e
qumshtit prej 20 lopve fermeri mund t fitojn rreth 40 n dit. Prandaj, kostoja e
energjis paraqet 15% t totalit t fitimit. Ferma sht br pr s paku 40 lop dhe pas
zgjerimit kostoja e energjis do t ket nj hise m t vogl.
Fermeri gjithashtu do t grmoj nj grop pr nj rezervuar septik n t ardhmen e afrt dhe
ai sht i interesuar pr prodhimin e biogazit. Fermeri sht i interesuar pr nj burim
sekondar t energjis pasi q ndrprerjet e energjis elektrike paraqesin nj problem
posarisht n kohn e mjeljes.
Kalkulimi i energjis dhe kostos pr dit pr mjeljen e 20 lopve n fermn e gjedhve:
Pajisja
Makina e mjeljes
Rezervuari ftohs
Makina pastruese me kruajtse
Ndriimi
Gjithsej konsumi i energjis
Gjithsej kostoja e energjis pr dit

Fuqia
(kW)
2.5
7.5
2.2
0.2

Koha e puns
(or)
1
12
1
12

Energjia
(kWh)
2.5
90
2.2
2.4
97.1 kWh
6,00

Tarifa e energjis elektrike: 0.06 /kWh

Fig. 29: Rezervuari ftohs, makina pr mjelje dhe lopt n fermn jasht Mitrovics.
Rekomandimet
Nse do t ishte i mundshm furnizimi i energjis elektrike n rrjetin publik do t jet e
mundur q fermeri t instaloj nj sistem fotovoltaik n atin e ferms s tij dhe n t njjtn
koh ai mund t gjeneroj energji nga biogazi n qoft se numri i lopve do t rritet. Pr
shkak t pozicionit t ekspozuar t ferms edhe prdorimi i energjis s ers mund
gjithashtu t jet nj opsion n t ardhmen.
Pr fat t keq furnizimi i rrjetit nuk sht i mundur, si sht prmendur m par dhe fermeri
mund t prdor energjin e prodhuar vetm n fermn e tij. Nj sistem fotovoltaik vetm pr
Faqe 24 nga 27

mbshtetja n rast t ndrprerjes s energjis nuk sht ekonomik, rrjedhimisht vetm

prodhimi i biogazit pr nevoja t veta mund t jet me interes.
Nse fermeri e rrit numrin e lopve n 40 krer ai mund t prodhoj 20'000 m 3 biogaz n
vit, e cila sht baras me rreth 20% t nevoja pr ngrohjen e nj shtpie me nj familje t
vetme. Ai pastaj mund, t marr n konsiderat prdorimin e biogazit pr t vn n pun
nj gjenerator rezerv n rast t ndrprerjeve t energjis.
Investimi pr izolimin e rezervuarit septik, instalimi i gypave pr ngrohje n rezervuar dhe
mbulimi i rezervuarit plus nj mikser do t jet prafrsisht 6'000. Kursimit t energjis nga
zvendsimi i drurit pr ngrohje do t jet 3 m 3 t drurit n vit ose 90. Pasi q fermeri ka
drurin e vet instalimi nuk sht interesant nga pikpamja financiare.
Nxehtsia shtes nga makin pr ftohje t rezervuarit t qumshtit nuk mund t prdoret n
kt projekt, sepse instalimit sht i ri, por duhet t merret n konsiderat pr instalimet e
reja n fermat tjera pr t paktn ngrohjen t ujit n ferm, i cila mund t prdoret pr
pastrim.
Investimi pr prodhimin e biogazit n rezervuarin septik
Kursimi i energjis
Periudha e kthimit

6000
3 m 3 dru ose 90 n vit
66 vite

8 Hapat e ardhshm dhe rekomandimet prfundimtare

Sipas studimit t br n kt projekt energjia diellore mund t jap nj kontribut interesant n
sektorin e bujqsis n Kosov n mnyr q t zvogloj koston rrjedhse dhe n mnyr
q t bj hapa prpara pr nj zhvillimin e mtejshm t qndrueshm. Prdorimi i
energjis diellore mund t jet interesant nse mund t kursehet karburantit i shtrenjt si
p.sh. nafta n prpunimin e qumshtit. Ajo gjithashtu mund t jet me interes n qoft se
kostoja e investimit nuk sht shum e lart si p.sh. kolektort e ajrit n procesin e tharjes s
bimve.
Pr shkak se burimet e riprtrishme t energjis nuk mund t furnizojn energjin n rrjet
energjia fotovoltaike, e ers dhe prodhimin biogazit nuk mund t shihen si interesante nga
pikpamja ekonomike. Gjithashtu, pr prodhimin e biogazit jan t nevojshme siprfaqe t
mdha bujqsore t cilat nuk jan n dispozicion n Kosov.
Projektet me potencial t shumfishimit, edhe pa mbshtetje financiare dhe me koh t
arsyeshme t kthimit prej afrsisht 4 vjet kryesisht mund t shihen n prpunimin e
qumshtit, si tregohet n kapitullin 7.3.1.
Rekomandime t mtejshme mund t bhen pr prdorimin e kolektorit t ajrit n procesin e
tharjes s bimve. Ky projekt duhet t jet n bashkpunim me furnizuesin lokal t tharseve
n mnyr q t ket servisim dhe mirmbajtje t tr sistemit. Kolektori i par i ajrit pr
instalim pilot mund t jet i prodhim i furnizuesit gjerman apo austriak t kolektorit.
Gjithashtu, duket interesante instalimi i par pilot i nj pomp pr ujitje me energji diellore pr
t hulumtuar si do t pranohet dhe sa do t prmirsoj prodhimin e hortikulturs.
Ngrohsit diellor t ujit t vegjl mund t rekomandohen pr pasterizimin e frutave. Pr
shumfishim nga vet prodhuesit investimi duhet t jet i ult. Prandaj vetm NDU-ja
termosifon mund t rekomandohet pr nj instalim t par dhe t hetohet si do t pranohet.

Faqe 25 nga 27

9 Referencat
[1.]

Hartat dhe animacionet interaktive t Bashkimit Europian

http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgis/apps4/pvest.php
[2.] Meteonorm, Zvicr
[3.] Strategjia e Energjis e Kosovs 2005-2015, Ministria e Energjis dhe Minierave
(MEM)
[4.] Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor: Raporti pr Gjendjen e Mjedisit. EPA,
Prishtin, Kosov. 2008
[5.] Zyra e Rregullatorit pr Energji e Kosovs, Vendimi_V_359_2011
[6.] Funksionimi i pomps termike:
http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=File:Heatpump.svg&page=1
[7.] Wagner & Co Solartechnik GmbH, Strom aus Sonnenlicht, Clbe, Marburg 1997
[8.] NEK Umwelttechnik AG, Vlersimi i burimeve t ers n Kosov, 2010
[9.] Michael Gtz, Auch kleine Biogasanlagen haben Zukunft, Landpost 16/2009,
Gjermani.
[10.] Toni Baumann, Du sollstDie 13 Biogas-Gebote, Deutsche Landwirtschaftszeitung,
4/2005, Gjermani
[11.] Menderes Ibra, Buchenrieder, Analiza e Energjis s Riprtritshme dhe Ndikimi i saj
n Zhvillimin e Sektorit Rural n Kosov, 2009, www.agripolicy.net, Komisioni
Evropian.
[12.] MBPZHR, Agjencia Pyjore e Kosovs (APK)

Faqe 26 nga 27