'

REESE LIBRARY

UNIVERSITY OF CALIFORNIA.
rVLO/rv

%eceived

%3>

/So

OQ

^Accessions No.

Southern Branch
of the

University of California
Los Angeles
Form L

Vioo

This book

is

DUE

on the

i^.
IM&

OCT 4 1961

RENEWAL

NOV

Form L-9-15m-8,'26

7 1966

last date

stamped below

MARCI VALERII MARTIALIS

EPIGRAMMATA.

VOL.

II.

Digitized by the Internet Archive

in

2007 with funding from

Microsoft Corporation

http://www.archive.org/details/delphinclassics100valpiala

MARCI VALERII MARTIALIS

EPIGRAM M ATA
EX EDITIONE BIPONTINA
CUM NOTIS ET INTERPRETATION

IN

USUM DELPHINI
VARUS LECTIONIBUS

NOTIS VARIORUM
RECENSU EDITIONUM ET CODICUM
ET

INDICE LOCUPLETISSIMO
ACCURATE RECENSITA.

7HS21
VOLUMEN SECUNDUM.

TF
LONDINT:
CURANTE ET IMPRIMENTE
1822.

A. J.

VALPY,

A.

M.

.......
;

-Tf7

v.

DO

F1GRAMMATUM

561

LIB. VII.

xcv.
IN

Brum A
Audes

LINUM.

est, et riget horridus

December,

tu taraen osculo nivali

Omnes obvius

hinc et hinc tenere,

Et totam, Line, basiare Romam.

Quid possis graviusque saeviusque
Percussus

facere, atque verberatus ?

Hoc me frigore
Blandis

filia

basiet nee uxor,

nee rudis

labellis.

Sed tu dulcior, elegantiorque,

Cujus livida naribus caninis
Dependet glacies, rigetque barba,

Qualem

10

forficibus metit supinis

Tonsor Cinyphio Cilix marito.

Centum occurrere malo cunnilingis
Et Galium timeo minus recentem.
Quare si tibi sensus est, pudorque,

15

Line, hy ems est, et horridus December riget: nihilominus tu audes frigido

Quid
basio hinc et hinc morari omnes occurrenles, atque osculari totam Romam.

aut verberatus possis facere gravius aut acerbius ? Hoc frigore nee conjux
osculetur,nec rudis filia teneris labris. Attusuavior atque ornatior tibi viueris, ex cujus caninis naribus suspensa est glacies livida, et barba riget, qualem secat
tonsor Cilix supinisforcipibus Cinyphio )narito. * * et minus metuo Galium recen~

Icesus

me

3 Omnes obvios in edd. vett. Omnes obvius codex Pulmanni. 8 Beverlandi

Ms. filia nee nudis. 12 Qualem forcipibus edd. vett. Qualem forpicibus codex
Pulmanni. Lectionem nostram testatur codex Fiorentinus. 13 Cynaphio
Cylex marito in eodem codice. * Quid Cilici tonsori cum liirco Cinyphio?

Non

raagis verisimile est, Cinyphios tonsores suos e Cilicia petiisse, quani

Chalybs
Cilicas e Cinyphiis. Bene itaque: Tonsor Cinyphio Chalybs marito.
pro omni eo, qui ferrum tractat, queinadmoduin et apud Catullum de Coma
Beren. 15. Vide J. Voss. ad Catulli Attin, p. 172/ Beverland.

NOTjE
11 Dependet glacies]

Hoc

est, stiria,

Gallice, roupie.

12 Qualem forficibus] Hoc est, qualem barbam habent birci Cinyphii a

Cilice caprario tonsi.
pinis]

brio
quit

Hoc

Forficibus *u-

est, acie erecta, et

deorsum tendente.
Ortelius,

Strabo

lib.

fluvius

xvn.

Cinyps,
est

scribit

Delph. et Var. Clot.

manu-

in-

Africae.

Ciniphus,'

ad quern magna est hircorum copia.

Tamen videtur esse Ciliciae fluvius,

cum dicat Cinyphium maritum seu
hircura a Cilice tonderi.

15 Galium timeo] Turnebus lib.

xxv. cap. 24. sic explicat hunc versum : Puto, inquit, significari malum
odorem, quern corpore suo emitte-

bant Galli

Martial.

Romam

venientes, recen-

M. VAL.

562

MARTIALIS

Hybernas, Line, basiationes,

In mensem rogo differas Aprilem.
Quapropter si habes mentem et verecundiam, o Line, oro rejicias oscula hyemalia in mensem Aprilem.
tern.

NOTJE
tesqne,

cum intemperantius

viverent,

et labore itineris virus ititemperantiae

An

augerent.

dotem Cybeles

forte

Galium sacer-

intelligit, cui

castrato gravissima erat animar

Galium Baeticum

intelligit

vide

lib.

An

de quo

in. Epig. 81.

recens

XCVI.
EPITAPHIUM URBICI PUERI.
Conditus hie ego sum Bassi dolor, Urbicus infans,
Cui genus et nomen maxima Roma dedit.
Sex mihi de prima deerant trieteride menses,
Ruperunt tetricae cum mala pensa Deae.
Quid species, quid lingua mihi, quid profuit

Da lacrymas

Sic ad Lethaeas, nisi

Non

eat,

Ego Urbicus
maxima Roma.

optabis

aetas ?

meo.
Nestore senior, undas

tumulo, qui legis

quem

ista,

superesse

tibi.

sum hie, qui accepi ortum et nomen a

Sex menses mihi deerant de primo triennio, cum Decc severa fregerunt mala pensa. Quid lingua, quid alas profecit mihi ? Tn qui legis ista, sparge
lacrymas meo sepulcro. Sic quem cupies superesse tibi, non petat undas Lethaat
infans, mceror Bassi, sepultus

nisi senior Nestore.

3 Codex Florentinus deerant trientide menses. 7 Nestore serius codd. Vat.

Nestore serior in edd. vett. et sic etiam Scbrevel.
:

et Florent.

NOTjE
2 Cui genus"\ Hoc est, qui natus sum
in nrbe, atque ab ea nomen snmsi:
Urbicus enim dictus est hie puer.
4 Cum mala] Cum vitae filum absciderunt Parcae.
5

Quid lingua] Balbutieus adbuc.

Quid profuit

XCVII.
AD LIBRUM SUUM DE CiESIO
Nosti

cetas]

Tani tenera : ete-

nim duos tantum annos et sex menses

natus erat Urbicus cum mortuns est.
8 Non eat] Non moriatur. Lethe inferorum flu vius est satis notus. Nestor
vero diu vixit, de quo lib. n. Epig. 64.

SABINO.

bene Caesium, libelle,

Montanae decus Umbriae Sabinum,

liter, si

si

bene compertus est

tibi

Casius Sabinus, gloria montana Umbria, otu-

EPIGRAMMATUM

563

LIB. VII.

Auli municipera mei Pudentis ;

Illi tu dabis haec, vel occupato.
Instent mille licet premantque curae,

Nostris carminibus tamen vacabit.

Nam me

diligit ille,

proximumque

Turni nobilibus leget libellis.

O quantum mihi nominis paratur
.

O quae
Te

gloria

quam

10

frequens amator

convivia, te forum sonabit,

iEdes, compita, porticus, tabemae.

l>ai mitteris,

omnibus

legeris.

niceps mei Auli Pudentis : tu donabis hcec illi vel impedito.

Quamvis urgeatur tt
prematur mille curis, nihilominus incmnbet ad meos versus. Ille enim amat me, et
O quanta fama manet me ! quod decus !
leget secundum ab egregiis libellis Turni.
quam frequens amator ! celebraberis in conviviis, in foro, in cedibus, in compitis, in
porticibus, in tabernis.

Mitteris uni, legeris ab omnibus.

Ad Librum suum lemma

occupato.

Etmox,

legit libellis.

Instent nulla

dex Vaticanus,

est in edd. vett.

4 Codd. Vat. et Florent. hcec et
codex Florentinus. 7 Beverlandi Ms. proximusque.
O quantum tibi numinis codex Florentinus. 11 Co-

sonabunt.

NOTjE
2 Sabinum]

De

quo Plinius Junior

lib. iv. Epist. 10. et

lib. ix.

dictum

Martialis iterum

Epig. 59. De Aulo Pudente

lib. i. Epig. 32.

8 Turni] Poetaj cujusdam de quo

lib. xi.

9 O quantum mihi] Alii, tibi.

10 Quam frequens] Hoc est, quam
multi me amabunt.
13 Omnibus legeris] Sabinus enim
te omnibus commendabit, et legen-

dum

Epig. 10.

dabit.

XCVIII.
AD CASTOREM.
Omnia,
O

Castor, emis

sic fiet, ut

omnia vendas.

Castor ,mercariscuncta: sic continget ut vendas cuncta.

* Turnebns, lib. xxv. cap. 24. ait se in quibusdam exemplaribus reperisse

bunc versom appensum
Nil uxore tamen nudius esse potest. Dispice, lector,
:

quam

conveniat.' Farnabius.

NOTiE
Ut omnia] Hoc est, cum praeter
facultates multa emas lauta et nitida,
tandem urgente inopia cogeris omnia
vendere.
Turnebns lib. xxv. cap.
1

24. ait se huic carmini

perisse

dice

potest.

pentametrum
Nil uxore

appensum requodam co-

in

tamen

nudius

esse

;:

: ;

MARTIAL1S

M. VAL.

564

XCIX.
AD CRISP1NUM.
Sic placidum videas semper, Crispine, Tonantem
Nee te Roma minus, quam tua Memphis amet

Carmina Parrhasia

(Namque

si

nostra legentur in aula

solent sacra Caesaris aure frui.)

Dicere de nobis, ut lector candidus, aude

Temporibus praestat non nihil iste tuis

Nee Marso nimium minor est, doctoque Catullo.
Hoc satis est ipsi cetera mando Deo.
:

Crispine, sic semper spectes Jovem

tua Memphis : si versus nostri legentur
ad sacras aures Casaris : aude, ut lector
quod ornamentum tuo avo ; necnimis

Hoc sufficit

commendo

serenum ; nee Roma diligat te minus quam

in aula Palatina ; namque solent pervenire
sincerus, affirmare de nobis, iste affert ali~

inferior est
reliqua ipsi Deo.

Marso,

at que erudito Catullo.

3 Codex Tlman. leguntur in aula : Flo1 Sic placitum codex Pulmanni.

rentimis : leguntur in auram. 5 Alii pro aude, legunt audet. Hoc Epigrammate librum septimum claudunt edd. vett. onines. Tria quae sequuntur
e veteri exemplari Anglicano primus addidit Pulmannus. ' Pro legitimis
segre agnoscuntur : primum saue Martialis acumen parum sapit.' Farnabius.

Crispine]

NOTjE
5
De quo Juvenalis Sat. i.

autem /Egyptius fuit, et multum

gratia valuit apud Domitianum.
2 Tua Memphis] UrbsiEgypti nobilissima, de qua lib. Spect. Epig. 1.
3 Parrhasia] In Palatio Domitiani.

Vide Epig.

56. supra.

Aude]

impertire.

Is

7
qui

A ec
T

Hoc

Marso]

elogium mini

scilicet

Legunt

alii,

audet.

De his dnobus Poetis,

Epigrammata scripserunt,

-vide

n. Epig. 71. et 72.

8 Mando Deo] Domitiano, cui curae
erit laboris prasmium mini persolvere.
lib.

c.

AD PONTICUM.
Pontice, per reges discurris, et omnia lustras
Magna quidem sequeris, Pontice ; magnus homo
Pontice, discurris per ades patronorum, et peragras cuncta

es.

sane sequeris

Vide VV. LL. ad Epigramma superius.

NOTjE
1 Pontice]

Hoc Epigramma pro le-

non agnoscit Raderus, nee

Farnabius, ut et duo seqnentia. E
veteri
exemplari Anglicano trangitimo

scripta sunt, quae Martialis

acumen

parum sapinnt, ut ait idem Farnabius.

Judicet lector.
Per reges] Per domos patronorum,
quos salutes,

EP1GRAMMATUM
Pontice,

Non

si

qua

cautus

565

LIB. VII.

facis, sine teste facis, sine

adhibes multos, Pontice

turba

homo

es.

Pontice, te celebrem forma natura creavit

Dignus eras Helena, Pontice pulcher homo

Pontice, voce tua posses adamanta movere

es.

Vox

tua dulce sonat, Pontice ; dulcis

homo

es.

Pontice, sic alios, sic te quoque decipit error

Vis dicam verum, Pontice ? nullus homo

10

es.

magna, o Pontice, magnus homo es. Pontice, si agis aliquid, agis sine teste, sine
multitudine : non adhibes multos, Pontice, homo es callidus.
Pontice, natura produxit te spectabilem pulchritudine: dignus eras Helena, Pontice, formosus es homo.
Pontice, tua voce posses movere adamanta : vox tua suave sonat, Pontice, homo es
suavis. Pontice , sic error faUit alios, sic te etiam : placet proferam veritatem 1 Pontice, nullus

homo

es.

NOTjE
10 Nullus homo

3 Sine teste facis] Infandi sceleris

omnino

Ponticum accusare videtur.

es]

Hoc

est, nullius

pretii.

CI.

DE VETULA.

Tacta

places, audita places, si

Tota places
Grata
grata

neutro,

es tactui et auditui

si

si

non videare,

videare, places.

non videaris, tota grata

es

si videaris,

neutro

es.

Vide

W. LL. ad Epigramma xcix. et Notara

infra.

KOTJE
2 Neutro]

Hoc

neque ex Lac
parte, neque ex ilia : hoc est, nee
est,

tactiim nee auditum delectas.

melius legeretur

Forte

nulli.

CII.

DE MILONE.

Ml lo domi non
Arva vacant
Milo non

est

peregre Milone profecto

uxor non minus inde parit.

est

domi : agri

otiosi sunt

Milone longe profecto

Vide VV. LL. ad Epigramma xcix.

idcirco

non minus uxor

EPIGRAMMATUM

566

Cur

sit

Quo
gignit.

ager

sterilis,

fodiatur ager

Dicamqua

cur uxor

LIB. VII.

lactitet,

edam

non habet, uxor habet.

de causa arva sint sterilia, qua vero de causa uxor lactitet; ager

von habet quo fodiatur, uxor habet.

NOTjE
3 Uxor tactitef] Hocest,curhabeat
ubera plena lactis, quo lactet infantem.

4 Quo fodiatur] Hoc est, ager non

habet colonnm, moechum habet uxor.

M. VAL. MARTIALIS

EPIGRAMMATUM
LIBER

VIII.

IMPERATORI DOMITIANO OJ5SARI AUGUSTO, GERMANICO,

DACICO,* a VALERIUS MARTIALIS SALUTEM.
1

Omnes

quidem

libelli

mei, doraine, quibus tu famam, id

vitam dedisti, tibi supplicant: et puto propter hoc

leguntur.'
Hie tamen, qui operis nostri Octavus inscribib
tur, occasione pietatis frequentius fruitur.
Minus itaque

est,

fuit, in

cujus locum c materia successe-

quam quidem subinde*

aliqua jocorum mixtura variare

ingenio laborandum
rat

tentavimus

ne coslesti verecundiae

tuae laudes suas, qua? fa-

Omnes quidem libelli mei, Domine, quibus tu parasti nomen, hoc est, vitam, proMternunt se tibi: et credo evolvuntur propter Iianc cnusam.
Nihilominus hie qui inscribitur Octavus nostri operis, satpius celebrat tuam pietatem.
Quapropter minus
laborandum fuit ingenio, in cujus locum suffecta erat materia: quam quidem identidem distinguere aliquibus admixtis salibus conati sumus, ne omnia carmina renoBeverlandi Ms. praenxum habet
Epistola ad Domitianum Casarem
Jmperatori Domitiano, c. quod in edd. vett. principium est
hoc
Epistola;.
2 Dacio in edd. vett. 3 In iisdeiu, legentur. 4 Beverlandi Ms.
1

iride

NOTjE
Dacico [Patio] Alii, Dacico: saepins supra de his nominibus actum.
Hunc vero li brum, in quo mi 11am fore
*

verborum licentiam

profitetur,

Do-

mitiano dedicat: onirics auteni libros

suos victuros spcrat,

quod

illius

no-

men
b

celebrent.
Occasione pietatis]

Argumentuiu

hie liber petit a tua pietate, atque a

tuis victoriis,

&c.

In cujus locum]

Ampla? quippe

materia; verba non desunt.

iIVEBSITTl

568

M. VAL.

cilius te fatigare possunt,

MARTIALIS

quam nos

satiare,

omnis versus

in-

gereret. Quamvis autem Epigrammata severissimis quoque,

"
d
et supremae fortunae 6
viris ita scripta sint, ut mimicam 7
1

verborum licentiam afFectasse videantur ego tamen illis f non

permisi tam lascive loqui, quam solent.' Cum pars libri et
major et melior ad majestatem sacri nominis tui allegata
8
sit, meminerit non nisi 8 religionis
purificatione lustratus?
accedere ad templa debere.
Quod ut custoditurum me
:

lecturi sciant, in ipso Iibelli hujus limine

,0

profited brevis-

simo placuit Epigrammate.

memoriam suorum prceconiorum, quee possunt facilius
nobis satietatem.
Licet autem viri etiam gravissimi, et
supremcB fortuna ita fecerint Epigrammata, ut videantur affectasse nimiam licentiam verborum : nihilominus ego non concessi Mis loqui tam libere, quam solent,
cum pars libri et major et melior dirigatur ad majestatem sacri tui nominis. Recordetur non debere adire templa nisi purgatus lustratione religionis.
Quod me observaturum ut teneant lectores, placuit id polliceri brevissimo Epigrammate in ipso
varent divino tuo pudori
afferre tibi teedium,

quam

principio hujus libri.

quantum quid subinde. 5 Aid. Junt. et Colin, omnes versus ingererent. 6 In

quibusdam, summce fortuna : et sic codex Pulmanni. 7 Codex Pulmanni habet, mimicam vel inimicam, ambigua scriptnra. Vide nos ad Catull. Carm.
lxiv. 288. 289. Alii legunt, mimam; mule nimiam in odd. vett. Aid. Junt.
non nisi religiosa ; et sic
et Colin.
8 Codd. Vatt. Florent. et Pulmanni
edidit Scriverius. 9 Beverlandi Ms. lustratos, quod etiam conj. Griiterus,
liibi tauter vero.
10 Aid. Junt. Colin. Gryph. in ipso libello hujus nomine:
Beverlandi Ms. in ipso Iibelli hujus omine.

Etsupremafortuna]

Quos

viros

lib. v.

NOTjE
WW, summer: mimicam,
f

enumerat Plinius Junior

Epist. 3.

dum

grammata quidem

lasciva, sed gra-

Mimicam [nimiam]

Alii

nein-

pe, quibus conveniunt lasciviae.

ostendit Epi-

vissimorum virorum exemplo scripUse se.

e

alii, mimam.
Tamen illis~\ Epigrammatibus

Non

Deusenimest DomitiaDeos vero adire

nisi purgato.
Legunt alii,

nisi]

uus. Lib. v. Epig. 8.

non
Non

legunt,

licet

nisi religiosa purificatione.

I.

AD L1BRUM SUUM.

Laurigeros

domini, liber, intrature Penates,

Disce verecundo sanctius ore loqui.

liber ingressure

In hoc

laureatam

Epigrammate

nil

domum

domini, disce loqui castius ore pudico.

variant scripti aut impressi.

Nu-

; :

KPIORAMMATUM

Nuda recede Venus non est tuus iste

Tu mihi, tu Pallas Caesariana, veni.
:

da Venus remove
ad me.

te, iste liber

non

56D

LIB. VIII.
libellus.

Tu, o Pallas Casariana, tu accede

tibi dicatur.

NOTjE
I Laurigeros]

Hoc

est,

victricem

Domitiani domtim ill c enim lauream

Jovi Capitolino de Sarraatis retalit.
Suetonius in Domit.
;

Nuda

recede Venus']

Hoc

est, ni-

mia verborum licentia et lascivia.

4 Tu Pallas] Quam scilicet mira

superstitione coluit Domitiauus. Sue-

tonius in ejus vita cap. 15.

autem

libro

Ab

removet Venerem

hoc
las-

civile Deam, Minervam pudicitiee

patronam invocat, quod Domitiano

dicatus sit hie liber.

II.

AD JANUM.
Fastorum genitor parensque Janus
Victorem modo cum videret Istri,
Tot vultus sibi non satis putavit
Optavitque oculos habere plures
Et lingua pariter locutus omni,
Terrarum domino" Deoque rerum

Promisit Pyliam quater senectam.

Addas, Jane pater, tuam rogamus.
Cum paulo

ante

Janus, fastorum

parens

et pater, spectaret

victorem Danubii, non

credidit sufficere sibi tot vultus, atque expetiit habere plures oculos, et simul omni
lingua locutus, pollicitus est domino orbis et Deo rerum quater senectutem Nestoris.

Jane pater, obsecramus adjungas tuam.

1 Codex Pulmanni exbibet

paterque Janus. 2 Istro in eodetn pro Istri.
7 Pyliam pater senectam Beverlandi Ms.
8 Addas Jane tuam pater Aid. Junt.
Colin. Gryph. Lang. Plant. Junian. Delph. alia?. Lectionem nostram exhibct
:

codex Pulmanni.

NOTjE
1

Fastorum genitor] Fasti sunt

li-

briquisingulorumannorumgestacontinent, quorum patrem Janum dicit,

quia

ille,

cipium

ut dicit infra Epig. S. prin-

dat

velocibus

annis.

Fuit

3 Tot

rutins']

Januni bifrontem,

quod annum elapsum

pientem vero prospiciat ; alii quadrifrontem dixere, propter quatuor anni

tempestates, aut quatuor elementa.

autem Janus rex Italiae antiquissimus,

cui mortuo atque inter Deos relato

Lege Ovid.

primus anni mensis dicatus est.

2 Victorem Istri] Id est, Sarmatarum incolcntium ripas Danubii seu

hemens videndi

l.-tri.

alii,

respiciat, inci-

Fast.

4 Optavitque

I.

oculos]

His verbis ve-

Cresaris desiderinm

exprimit Pbeta.
T Pyliam senectam] De aetate NesOvid, in Epistoris egimus supra.

570

MARTIALIS

M. VAL.

NOT;E
tola

i.

Nos Pylon,

'

Janus enim utpote Dens immortalis

antiqui Neleia

Nestoris arva, Misimus.'

est.

8 Addas t uam j Immortalem nempe;

III.

AD MUSAM.*
nam sex, septemve

Quinque

satis fuerant;

libelli,

Est nimium quid adhuc ludere, Musa, juvat?

Sit pudor, et finis jam plus nihil addere nobis
:

Fama

ubique liber.
Et cum ruptasitu Messalae saxa jacebunt,
Altaque cum Licini marmora pulvis erunt
Me tamen ora legent, et secum plurimus hospes
Ad patrias sedes carmina nostra feret.
potest

teritur noster

libri, vel sex, et septem satis superque erant, et quidem nimis : o Muquid placet jocari adhuc? Sit verecundia et terminus : fama jam nihil amplius
potest adjungere nobis : noster liber altrectatur ubique.
Et cum saxa Messala
fracta situ ecersa erunt, et marmora excelsa Licini redigentur in pulverem ; nihilominus legar ab hominibus, et multi peregrini secum portabunt nostros versus in pair iam.

Quinque

sa,

1 Ant de Rooy proposuit

Quinque satis fuerat ; nam sex septemve libellis
Est nimium; hac constructione Satis fuerat (ludere) quinque libellis; nam
nimium est ludere sex septemve. Quinque satis fuerunt, vel sex septemque
libelli Junt. an. 1512.
Quinque satis fuerant, vel sex septemque libelli Aid. Colin.
Grypli. Lang. Pulman. Plant. Jnnian. aliaeque vett. Codd. Thnan. et Vat. firmant nostram lectionera. 2 Et nimium edd. vett.
Est nimium codd. Pulmanni, Vat. Florent. alii. 5 MessalUe saxa jacebunt Beverlandi Ms. 6Licinia
vel Licina in cod. Palatino, quod ultimum si admittamus, illud cum erit prsepositio, non adverbium.
7 Me tamen orbe legent conj. Ant. de Rooy. Cf.
lib. i. Epig. 2. lib. v. Epig. 13. lib. vi. Epig. 64. et hoc lib. Epig. 61.
Sed
vide lib. in. Epig. 95. Ovid. Met. xv. 878. ex Pont. m. 4. 54. Tibull. m.
:

NOTjE

suo
1

Ad Musam]

Inscribnnt

alii

De

Epigrammalum scribendorum studio,

Nam

septemte

[vel]

libelli

sex]

6 Messala? saxa]
lapidei et

Alii:

nam

sex,

Est nimium.

Hoc

marmorei

est,

tumuli

peribunt
quam mei versus. Lib. x. Epig. 2.
' Marmora Messala'
lindit caprificus.'
Quintilianus

dus, et

lib.

citius

x.

candidus, et

'

Messala

niti-

quodammodo

prae se ferens in dicendo nobilitatem

snam,' quern et disertum vocat

ratius de Arte Poetica.

Ho-

6 Cum Licini] Hoc est, cum jacebunt marmorex aedes, ant potins marmorea sepulcra Licini, de quo lib. n.
Epig. 32. et Senec. Epist. 120. Fuit
antem Licinus libertns August! ditisdo quo illud disticbum Marmoreo Licinus tuniulo jacet, at Cato
parvo, Pompeius nullo quis pntet
esse Deos ?'

.Minus,

EPIGRAMMATUM
Finieram,

cum

Cui coma,

Tune

LIB. VIII.

571

nona sororum,
unguento sordida vestis erat

sic respondit

et

potes dulces, ingrate, relinquere nugas

10
?

Die mini, quid melius desidiosus ages ?

An juvat ad Tragicos soccum transferre cothurnos ?
Aspera vel paribus bella tonare modis ?
Praelegat ut tumidus rauca te voce magister,
Oderit et grandis virgo bonusque puer ?
Scribant ista graves nimium, nimiumque severi,
Quos media miseros nocte lucerna videt.

At tu Romano lepidos sale tinge libellos

Agnoscat mores vita legatque suos.

15

20

Dixeram, cum sic reposuit nona sororum, qua habebat ccesariem et vestem sordidatam unguento : O immemor, potesne tu tnissas facere suaves inept ins ? Die mihi
quid tu otiosus fades melius? An placet transferre soccum ad cothurnos Tragicos,
aut paribus metns tonare acerba bella, ut turgidus magister pralegat te rauca voce,
Nimis graves, et nimis austeri cvmponant
et adulta puella oderit, et bonus puer ?
ista, quos media nocte infelices speciat lucerna.
Sed tu imbue festivos libros sale

m.

9.
14. 23. et illud Ennii quod imitatns est Virg. Georg.
13 Annuat ad
tragicos soccum transire BeverJandi Ms.
14 Aspera vel patribus in codice

Florentine Dan. Heinsius ad Claudian. Paneg. in Prob. et Olyb. Cons. 208.

nostram lectionem, bella tonare, vindicat, quamvis in tnnltis libris legator,
bella sonare.
Vide ad Epig. 23. hujus libri. 15 Pcrlegat ut in edd. vett.
Pralegat ut codex Pulmanni. Vide ad lib. i. Epig. 36. 17 Scribunt ista
graves potius codex Pulmanni. 20 Agnoscat mores aucta codex Vaticanus.

NOTjE
9 Nona sororum] Thaliam intelligunt Interpretes, cum illam unguento
sordidam dicat Poeta: etenini ante
coenam ungebantur antiqui ; Thalia
vero, inquiunt Raderus et Farnabius,
apta erat conviviis.
13 Ad Tragicos] Soccus Comoedorum erat proprius, cothurnus Tragcedorum. Lib. m. Epig. 20. Hoc
est

An

placet missos facere versus

leviores, graves scribere

14 Tonare modis]

Ut hodie

Homerus,

in

scholis

et alii praelegun-

Alii, perlegat.

16 Oderit

et

grandis]

liquet

aliquando vapulate-

nerent, ipsis libris irascebantur, quos

etiam lacerabant.

18 Lucerna videt] Noctu ad lucersua componebant graves

auctores. Juvenalis Sat. i. * Haec
ego non credam Venusina digna lu-

nam opera

Notum

est

hoc verbum,
olet, de ser-

rhvXvxvov Sfef lucernam

studio elucubrato.

20 Agnoscat] Hoc est, homines meis

in libris agnoscant sua vitia et sua,
virtutes.

Hinc

cum

quod versus memoriter non

mone multo

15 Pralegat]
tur.

dedisse, quae
rent,

cerna?'

Ceroids versibus

arma canere.
Virgilius,

et ipsas pnellas olim legendis el memoriter discendis auctoribus operam

572

M. VAL.

MARTIALIS

Angusta cantare licet videaris avena,

Dum tua multorum vincat avena tubas.
Romano: vita intelligat et legat suos mores.
modo tua avena superet tubas multorum.
21 Codex Thuaneus

licet

Quamvis

videaris canere tenui avena,

studearis avena.

NOTE
21 Angusta avena] Licet tenues et
leviores videantur tui versus.
22 Dum tua] Hoc est, modo plus

laudis consequaris
ici.

qnam Poetae

hero-

Lib. iv. Epig. 49.

IV.

AD CjESAREM DOM1TFANUM, VEL, UT ALII, GERMANICUM.

Quantus, io, Latias mundi conventus ad aras
Suscipit, et solvit pro duce vota suo

Non

sunt haec hominum, Germanice, gaudia tantum

Sed faciunt

ipsi nunc, puto, sacra Dei.

Quantus io concursus ex orbe toto nunc u pat, et solvit vota ad alt aria Romana pro
suo Imperatore ! Soli enim homines, o Germanice, non latantur ; at, opinor, ipsa
et Numina dant operam rebus divinis.

Ad

Ccesarem Domitianum inscriptio est in edd. vett. 1 Latias mundi concenBeverlandi Ms. 3 Sam non hac Aid. Jnnt. Colin. Gryph. Plant. Junian. Lang. Delph. &c. et sic legit Scriverius. Nee sunt Beverlandi Ms. Non

tus in

sunt

codex Pulmanni.

HOTJE
2 Suscipit] In venturum annum, et
solvit suscepta anno elapso pro incolumitate Domitiani reversi ex Sarmatia.

x.

Idem argumentum

Trajanum.

est lib.

ad
Vide Suetonium in Ca-

Epistolae 44.

Plinii Junioris

ligula cap. 14.

4 Sed faciunt

ipsi]

Hoc

est,

ipsi

Dii, quibus tot templa erexisti, et

quos

tarn assidue colis, laetantur

tuo adventu. Vide

lib.

de

ix. Epig. 4.

V.

AD MACRUM.

Dum

donas, Macer, annulos puellis;

Desisti,

Macer, annulos habere.

O Macer, dum das annulos puellis

o Macer,

desiisti

habere annulos.

1 Alii legunt: annulos amicis; i.e. tmpuris foeminis, in quas aurum et

opei effundis.

EPIGRAMMATUM

573

LIB. VIII.

NOTvE
1 Puellis]

hoc

amicis;

Alii,

est,

insigne;equites vero qui patrimonium

meretricibns.

dilapidaverant, annulos equestres de-

2 Desisti] Hoc est, desiisti esse

Annulus enim equitum erat
eques.

ponere cogebantur.

VI.

EUCTUM.

IN

Archetypis

vetuli nihil est odiosius Eucti.

Ficta Saguntino cymbia malo luto.

Argenti furiosa sui

cum stemmata

narrat

Garrulus, et verbis mucida vina facit.

Laomedonteas fuerant haec pocula mensae

Ferret ut haec, muros struxit Apollo lyra.
Hoc cratere ferox commisit praelia Rhaecus

Cum

Lapithis

pugna debile

cernis opus.

Cymbia plus mihi placent formata

Nihil est molestius archetypis senioris Eucti.
ex luto Saguntino. Cum loquax refert fumosa stemmata sui argenti, et vina contrahunt mucorem ex verbis ejus. Hacpocula, inquit, apposita fuerant menses Laomedontis ; ut luce consequeretur, Apollo lyra adificavit mania : vehemens Rlueais hoc
cratere pugnavit cum Lapithis : vides opus comminutum illo certamine.
Hi duo

1 Codd. Florent. etPulmauni: nihil est studiosius illo. 3 Argenti fumosa

Lipsius lib. i. cap. 5. Vide Var. Notas. cumstegmata narrat codex Vaticanns.
4 Thuan. exhibet : mucina vina. 7 Rhcetus in edd. vett. Rhoecus codd.
Beverlaudi et Pulman. 8 In quibusdam distiugnitur Cum Lapithis pugna:

NOT*
1 Archetypis']

Archetypa pocula inprimi exem-

tellige, vetustissima et

plaris.

2 Saguntino] Fictiles cyathos interpretare ex argilla Saguntina. Vide

lib.

iv.

Epig. 46.

'

Cymbia' vero,

inqnit Macrobius Saturn,

21.

'

quod
illis

sunt pocula

lib.

v. cap.

cymba

dicta:

apud Graecos, et apud nos ab

trahentes, navigii genus est,' &c.
et

3 Furiosa [fumosa] sui] Alii legunt

Sed placet fumosa sic enim

furiosa.

Cicero et Seneca
dixere, obductas

'

fumosas imagines'

nempe

caligine

et

Juvenalis Sat. vm. Fumosos equiturn cum dictatore magistros.' Sen8us est ergo

Dum

tiquitatem suorum

nobilitatem et an-

poculorum verbosius narrat Euctus, viuum interim

effusum mucescit, et vappa fit. Poeta ostendit nimialoqnacitate corrumpi cibos etiam optimos, hoc est, convivis ingratos fieri.

Laomedon fuit rex

Neptuno et Apollini cer-

5 Laomedontece]

Trojse, qui

turn auri pretium promiserat, ut Tro-

jam muris

cingerent.

Poeta posuit

pocula aurea pro auro. Ovid. Met. xi.

* Phrygiaeque tyranno JEdificant muros pacto pro moenibus auro/
7 Pralia Rhcecus] Lapitharnm et
Centaurorumpugnamlege apud Ovid,
Met. xn. Sed Rhaecus, inquit Ovidius, torre pugnavit, Theseus vero
cratere.

8 Pugna debile]
ilia

Hoc

pugna imminutum.

est,

craterem

M. VAL.

574

Hi duo

MARTIALIS

longaevo censentur Nestore fundi

Pollice de Pylio trita columba nitet.

10

quo misceri jussit amicis

Largius iEacides vividiusque merum.
Hac propinavit Bytiae pulcherrima Dido

Hie scyphus

est, in

In patera, Phrygio

cum

data ccena viro

est.

M iratus fueris cum prisca toreumata mnltum,

15

In Priami cyathis Astyanacta bibes.

altrtctata manu Pylio.
; columba fulget
quo Achilles imperavit plenius infundi amicis, et ipse potavit merum. Formosissima Dido in hac patera propinavit Bytice, cum coma data est PhryCum multum miratus fueris antiqua toreumata, potabis Astyanacta in
gio marito.
cyathis Priami.

fundi (BStimantur senis Nestoris causa

Hie

est scyphus, in

10 Beverlandi Ms. columna nitet. 12 Edd. vett. et bibit ipse merum. Codex Pulniamii et bibit usque merum. Lectionem nostram testantur
codd. Thuan. et Florent. 16 Et Priami calathis codd. Florent. etPulmanni.
Vide Var. Notas.
Alii pro bibes legnnt bibis.

debile, Sec.

NOTE
9 Hi duo] Sensus est: Hoc pocuhim, quod habet duos fundos, pluris
aestimatur propter senem Nestorem,
ad quern pertinuit. Ab Homero Iliad,
A. describitur, atque ab Eustathio
fuse explicatur.

Variae sunt

Gram-

maticorum opiniones, opusne fuerit

nnum, an gemini crateres, alterque
alteri impositus. 'AfufiiKinreMa

Turnebns

Graeci.

lib.

xxm.

vocant
cap. 23.

Hesychius, ajxtpmvKeKKov dicit wtpupepes irorfipiov, hoc est, rotundum pocu-

11

amicis]

Jussit

Phoenici,

Ulyssi,

Ajaci,

ab Agamemnone ad
ipsum Achillem missi

qui

placandum
fuerant.

12 Vividiusque
Alii, usque

[et bibit ipse]

merum.

merum]

Alii, vividiusque

merum.
13 Bytice] Virgil. En.

i.

convivium

quo .Eneam Phrygium excepit Dido: 'Turn Bytiae dedit in-

describit,

crepitans,'

&c

lum.

Athenaeus lib. xi. ait, pocnlum

illud habuisse duos fundos. Vide animadversiones Casauboni cap. 12. lib.

toreumata] Quae sunt

opera torno facta. Lib. iv. Epig. 39.
16 Astyanacta bibes] Id est, nt
aiunt Interpretes

citato.

bendum

10 Trita columba]

Hoc

est, saepius

attrectata columba, quae prominebat

insculpta in

magis

nitescit.

dictum.

illo

aurum

De

poculo : quo enim

tanto magis

teritur,

Pylio Nestore saepius

15

Prisca

Novum vinum

bi-

porriget Euctus in poculis

vetustissimis.
Notus est senex Priamus, cu jus nepos fuit Astyanax Hectoris nlius.
Hunc versura non intelligo.
Astyanacta enim pro vino
novo sumi, mente assequi nequeo.
Videat lector.

?:

EPIGRAMMATUM

575

LIB. VIII.

VII.
IN CINNAM.

Hoc

agere est causas, hoc dicere, Cinna, diserte,

novem ?
Sed modo clepsydras ingenti voce petisti
Quatuor o quantum, Cinna, tacere potes
Horis, Cinna, decern dicere verba

Cinna, proferre novem verba decern horis, an hoc est orare causas, et ornate
summa voce postulasti quatuor clepsydras : o Cinna, quantum

dicere ? at paulo ante

potes sileref

3 Si modo codex Pulmanni.

Codex Farnabii

quantum

Codd. Vat.

et Florent. dicere Cinna potest.

dicere, Cinna, potes

NOTjE
3 Sed modo clepsydras'] Quae erant

horis,

quatuor adhuc clepsydras

horologia aquaria, de quibus, et de

temporis spatio quod metirentur

judicibus petiisti ad dicendum.

-1 Quantum, Cinna, tacere pates']

singula? clepsydra?, diximus

est,

Epig. 35. Sensusest:

nondum orationem

lib.

Cinna,

vi.

cum

Hoc

adeo lente verba profers, ut po-

tins silere

quam

loqui videaris.

absolvisses decern

VIII.

AD JANUM DE REDITU

CJESARIS.

Principium des, Jane, licet velocibus annis,

Et revoces vultu saecula longa tuo
Te primum pia thura rogent, te voce salutent
Purpura te felix, te colat omnis honos

Jane, quamvis des initium annis fugacibus, et tuo vultu reducas longa sacula: pia thura primum supplicenl tibi, et vota Jiant tibi: et beata purpura, et

Ad Janum

inscribitur in Aid. Junt. Colin. Grypb. Plant. Junian. Lang.&c.

Et renoves codex Pulmanni. sacula multa in codice Florent. 3 Codex

mus

popuhis, plebs : ut infra Epig. 15.

per piam turbam notare sacerdotes, quod non ita absurdum.

lutet

Purpura codex Pulmanni.

Florent. pia turba rogent

i.

e.

Nisi velite vota

sa-

NOTvE
1 Principium des]

Vide Epig.

2.

servat, ad alios

Deos supplicibus

adi-

supra.

turn patefaciat, hac de causa, inquit

2 Et revoces] Alii, renoves vultu tuo ;

hoc est, tuis calendis, a quibus annus

Ovid. Fast. i. primum Jano supplicabant antiqui.

4 Purpura] Hocest,purpurati consules, qui mense Januario fasces su-

ducit initium.
3 Te primum]

Ut Janus, qui limina

M. VAL. MAR.TIALIS

576

Tu tamen

hoc mavis, Latiae quod contigit urbi,

Mense tuo reducem, Jane, videre Deum.

omnis dignitas veneretur

tics,

spectare

te

nihilominus magis hoc

Deum r ever sum mense

tilri

placet,

quod accidit urbi La-

tuo.

NOTjE
5 Hoc mavis] Domitianum nempe
reducem videre, quam coli ab omnibus magistratibus mense Jannario

mebant. Ovid. Fast. 1. 'Jamquenovi

praeeunt fasces ; nova purpura fulget,'&c.

Omnis honos] Hoc est, quilibet ma-

tibi

dedicato.

gistratus.

IX.

AD QUINTUM DE HYLA.
Solvere dodrantem nuper

Quinte, volebat

tibi,

Lippus Hylas luscus vult dare dimidium.

Accipe quamprimum brevis est occasio lucri.
:

Si fuerit caecus, nil tibi solvet Hylas.

Quinte, nuper Hylas lippiens volebat tibi solvere novem uncias : captus uno
Accipe statim : occasio qucestus faciendi brevis est. Si Hylas
excacatus fuerit, nihil tibi solvet.

oculo vult dare sex.

Ad Quintum inscriptio est

Lang. Plant. Junian. &c.

Aid. Junt. Colin. Gryph. Pulinan

in edd. vett.

NOTjE
1 Solvere

vem

uncias

dodrantem]
:

Hoc

morbum Quinto suo creditori solvere

volebat mox amisso uno oculo, sex

est, no-

plerumque sitmraa ere-

dita, sicnt haereditas,dividitur in

tantum reddere

duo-

voluit,

quas breviter

accipiendas festive monet Poeta, ue

Hyla ca-co facto solidum assem per-

decim uncias, quae assem efficient

hit: vero Hylas debitor cum lippirct,
novem tantum uncias propter hunc
:

deret Quintus.

X.
DE BASSO.

Emit

lacernas millibus decern Bassus

Tyrias coloris optimi

Adeo bene
Bassus mercatus

Adeone

vili

lucrifecit.

emit 1 inquis

est decern

immo non

immo non

solvit.

millibus lacernas Tyrias optimi coloris

pretio mercatus est 1

3 Alii legunt

immo non

lucratus est.

solvit.

solvet.

KOTO
1

cet.

Millibus decern] Sestertiuin scili-

De

lacernis, quae togis superin-

duerentur ad arcenda frigora, sappius

dictum supra.

Immo non

vendo non

Vel quod solquod illas lacer-

solvit]

esset, vel

nas forte suffuratus esset Bassus.

::

EPIGRAMMATUM

:;

577

LIB. VIII.

XI.

AD CiESAREM D0M1T1 ANUM.

Pervenisse

Nam

tuara

jam

te scit

populi voces audit et

Rhenus

in

urbem

ille tui.

Sarmaticas etiam gentes, Istrumque, Getasque

Laetitiae clamor terruit ipse novae.
Dum te longa sacro venerantur gaudia Circo,

Nemo quater missos currere sensit equos.

Nullum Roma ducem, nee te sic, Caesar, amavit
Te quoque jam non

plus, ut velit ipsa, potest.

Rhenus jam novit te rediisse in tuam urbem : nam et ille audit acclamationes tui
Clamor ipse novi gaudii terrefecit gentes Sarmaticas, et Danubium, et

populi.

Dum

Getas.
applausus diuturni colunt te sacro clivo, nullus sensit currere equos
quater emissos.
() Ccesar, Roma nullum imperatorem sic dilexit, nee te ipsum antra.
Jam etiam nequit amare temagis, licet ipsa cupial.

6 Beverlandi Ms. sentit equos. 7 Grnterus malebat nisi te sic. Raderns

tamen pro recepta stat quem vide in Var. Notis. Ant. de Rooy proposuit
;

Vllum
Ullum Roma ducem, nee te sic, Ccesar, amavit ? vel
Nullum Roma ducem, ceu
amavit ? vel denique
:

sic, Ccesar,

Roma ducem,

ceu

te, sic, Ccesar,

te,

ama-

vit.

NOTiE
1

Hoc est, Rheni

Rhenus]

Tuam urbem] Quia

accolae.

magnificis ope-

ribus fuerat a Domitiano exornata, et

quasi denuo exstructa

Roma.

De

quibus supra.
5 Longa gaudia] Interpretor applausus diuturnos, qui nempe, inquit
Raderus, ad duas aliquando boras du3 Sarmaticas]

rarent.

6 Nemo quater] Adeo omnes ad te

unura intenti sunt, ut e carceribns

currus non animadvertant.

Nee teste] Hoc est, nee te ipsum
tan turn olim, quantum nunc amavit
nee plus amare potest. Argute quieuiitti

dem

concludit, sed

parnm

vere.

Oc-

cisum enim Domitianum populusindifferenter tulit, Senatus vero valde

la-tatns est.
Suetonius in Domit.
cap. 23. Legunt alii : Nullum Roma
ducem nisi te, sic, Ccesar, amavit.

XII.

AD PRISCUM.

Uxor em

quare locupletem ducere nolim,

Quaeritis ? uxori nubere nolo meae.

Rogatis cur nolim ducere uxorem locupletem? nolo nubere uxori mece.

Prisce,

NOTjE
2 Nubere]

minarum, hoc
uxori.

Quod proprium

est, nolo servire

.Tuve.nalis Sat. vi.

Delph.

et

est foe-

Var. Clas.

meas

bilius nihil est

quam

foen ina dives,'

&c.

IntoleraMartial.

578

M. VAL.

matrona

aliter fuerint

sit inferior

Non

MARTIALIS

matrona suo

Inferior

Non

sit, Prisce, marito

fcemina virque pares.
:

suo viro: vir et uxor aliter non fuerint aquales.

aliter jiunt in

codicibus Famabii, scilicet Bodl. et Oxon. et sic in

J unt. et Colin.

NOTiE
4 Non fuerint] Alii, non Jiunt, concordes nempe ubi enini uxor par est
:

marito,

jam impar

uxoris quippe est parere, mariti vero

imperare.

est conjugium

XIII.

AD GARGILIANUM.
Morio

dictus erat: viginti millibus emi.

Redde mihi nummos, Gargiliane

Stolidus habitus erat : mercatus
mini nummos ; sapiens est.

sum ilium

sapit.

viginti millibus.

Gargiliane, re-

stitue

Hie

nulla est lectionis varietas in libris calamo exaratis

pressis.

vel typis im-

NOTE

1 Morio'] Illi dicebantur moriones,

Vide

bant.

lib.

xiv. Epig. 210.

qui naturali stoliditate risum excita-

XIV.
CRUDELEM AMICUM.

IN

Pallida ne Cilicum timeant pomaria brumam,

Mordeat

et

tenerum

fortior

aura nemus

objecta notis specularia puros

Hybernis
Admittunt soles,

et sine faece

diem.

Ne pallida pomaria Cilicum metuant hyemem, et ventus vehementior urat nemus

tenerum : specularia opposita notis hyemalibus excipiunt soles nitidos, et lucem se4 In quibusdam
Epigrammate.

libris

et sine sole

diem.

Cetera, nulla est varietas in hoc

NOT/E
1 Pallida]

cunt

folia,

Ob hyemem qua

immo

palles-

et decidunt.
Intellige arbores

Cilicum pomaria]

3 Specularia]

Quibus

autem

intellige

lapides pellucidos,

quas summa cura colebat ille amicus.

2 Tenerum nemus] Succrescentes

instar utebantur

inrculos interpretare.

pluvia, et pnlvere.

e Cilicia translatas

tegebantnr

arbores adversus ventos: specularia

quibus, ut hodie nos vitro, sic vitri

Romani.

4 Et sine face]

Hoc

est, sine nire,

EPIGRAMMATUM

579

LIB. VIII.

At mihi cella datur, non tota clausa fenestra,

In qua nee Boreas ipse manere velit.
Sic habitare jubes veterem crudelis amicum ?

Arboris ergo tuae tutior hospes ero.

mihi conceditur fenestra non clausa ex omni parte, in qua nee
inhumane, an imperas sic habitare antiquum amicum ?
igitur securius dicersabor apud tuam arborem.

Sed

renam.
Aquilo

cella

velit habitare.

HOTJE
6 In qua nee Boreas] Tarn frigid am,
inqiii t mihi cabiculum dedisti, nt nee
Boreas ventornra frigidissimus in eo
,

8 Arboris ergo]

Undequaque enim

tectae et munitae erant arbores adver-

sus frigus.

babitare sustineat.

XV.
AD DOMITIANUM.

Dum

nova Pannonici narratur gloria belli,

Omnis et ad reducem dum litat ara Jovem
Dat populus, dat gratus eques, dat thura senatus,
Et ditant Latias

tertia

dona

tribus.

Dum

novum decus belli Pannonici celebratur, et dumfiunt sacrificia in omnibus

templis pro Jove reverso ; popuhis, eques memor, et senatus incendunt thura, et
munera tertia locupletant tribus Latias ; Roma celebrabit etiam has secretos tri-

1 Codex Pulmanni : numeratur gloria belli ; et sic legit Schrevel.

In Palatum codice: narratur roriga belli. Hinc Scriverius conj. lorea pro laurea.
Rutgersius divinabat raurica, non damnans tamen Scriverii conjecturam.
Ant. de Rooy proposuit, adorea. Vide Fest. in ' Adorea,' ibique Scalig.
4 Et litant Latia codd. Vat. et Florent. Et dicant Latiai legendum censet
Theodoras Marcilius. Et dicant Latice tres tria dona D'Orleans; quern vide,
in Var. Notis.
Et ditant Latias in edd. vett. Et ditant Latice codex Pul-

NOTjE
1 Pannonici]

Hoc

est,

Sarmatici;

Pannonia sit regio alia a Sarmatia, de quibus vide Cluverium

tamen, ut arbitror, Pannoniam somit
Poeta pro Sarmatia. Suet, in Domit.
cap. 6.
* De
Cattis Dacisque post
varia praelia dnplicem
triumphant
egit: de Sarmatis lauream modo Capitolino Jovi retulit.' De qua laurea

licet

hie loquitur Poeta.

Narratur] Alii, numeratur.

4 Et ditant Latias] Bis jam de Cat-

tis

et Dacis triamphaverat Domitia-

nns, atqne ita

distribuerat

jam
jam

bis populo

dona

vero, victoria de

Sarmatis reportata, tertio munere populum donavit, ilium quippe convivio

excepit. Vide Epig. 50. infra. Georgius

Morula

tertia

dona

legit:

tribus,

Et
hoc

urbes, et oppida quae

libant Latice
est,

inquit,

habent jns

Latii jam tertio sacrificant pro tertia

victoria de Sarmatis relata.
lector.

Videat

MARTIALIS

M. VAL.

580

Hos quoque secretos memorabit Roma triumphos,

Nee minor ista tuae laurea pacis erit
Quod tibi de sancta credis pietate tuorum.

maxima, nosse suos.

Principis est virtus

umphos, nee ista laurea pacis a te concessae minor erit. Quid tu censes de sancta
tuorum civium ? maxima est virtus Imperatoris cognoscere suos.

pietate

iiianni.

Vide Notam

infra.

Beverlandi Ms. memoravit.

In eodem:

pacis erat.

NOTjE
5 Hos quoque] Justnm de Sarmatis
trinmphum agere nolnit Domitianus,

sed lauream tan turn

cat Poeta

ro

retulit,

quam

triumphum secretnin

celebrera

fore

vo-

por-

concessa

dicit,

nempe perdomitis gentibus

pace.

7 Pietate tuorum] Hoc est, quid

sentisde populi pietate ergate?

8 Nosse suos] Hoc est, suorum civium animos perspectos habere : etnimodioso principi intimos animisensus

nemo

aperit.

XVI.
IN CIPERUM.

Pistor qui

fueras diu, Cipere,

Nunc causas

ducena quaeris
usque mutuaris.
Cipere, non recedis,
agis, et

Sed consumis,

A pistore,
Et panem

et

facis, et facis fariaam.

O Cipere, qui fueras pistor diu, nunc dicis causas, et quarts ducenta at dissipas,
semper accipis mutuo. O Cipere, non mutas mores pistor
et facis panem, et
:

et

is,

facis farinam.

2 In edd. vett. et ducenta; codex Pulmanni

Florent. et facis rapinam.

et ducena.

Codd. Vat. et

NOTjE
2 Et ducena [ducenta] Alii, ducena,
sestertia scilicet, seu ducenta millia
sestertium hoc est, vis locupletari in
:

causis agendis.

5 Et panem facis]

Sic hnnc locum

Facere panem,
facere farinam dicitur pis-

explicat Domitius.
inquit, et

tor, qui pinsit far, et coquit

et farinam.

panem

Facere item panem et

farinam dicitur, qui libcralitate, ant

prodigalitate sua aliis panem et fari-

nam

subministrat

cum

igitur Cipe-

rus nunc multos pascat prodigalitate

sua, aeque pistor videtur, ac olim erat,

cum panem

Faret farinam faceret.

nabius vero sicexplicat: In pistrino,
farinam pinsebas, deinde panem conficiebas, e cujus pretio rursus farinam
comparasti, atqne adeo in circulum
laborans, vivebas in

diem:

ita hie

deinde consumis, rursus mntuaris, &c.

Et panem facis, id est,
decoquis, inquit Heraldus.
quaeris,

EFICRAMMATUM

LIB. VIII.

581

XVII.
AD SEXTUM.
Egi, Sexte, tuam, pactus duo millia, causam.
Misisti

nummos quot mihi?

mille

quid est?

Narrasti nihil, inquis, et a te prodita causa est

Tanto plus debes, Sexte, quod erubui.

Sexte, constituta mercede duorum millium dixi tuam causam ; quot nummos
causam :
Sexte, tanto
plus debes, quod puduit me.

misisti mihi ? mille: quid est? nihil dixisti, ais, etprodidisli

2 Misisti numos quod codex Pulmanni. mille quidem Beverlandi Ms. 'Forte
quid id? pra?sertim cum et seqnens versus finiatur voce est. Ita eleganter
interdum to id subjungitur tQ quid, vel quicquid. Supra lib. in. Epig. 1.
Hoc
tibi, quicquid id est, longinquis mittit ab oris.' Virg. JEn. ii. 49.
'Quicquid id est, timeo Danaos, et dona ferentes.' Ovid. Trist. iv. 10. 7.
' Si quid
id est, usque a proavis vetus ordinis haeres.'
Atque eodem modo
' Libra fuit quinto Septitiana : quid id?' quid est ? ibi
infra Epig. 71. malitn
:

Scmerius, pro vulgato quidem;

qnodsi enim subaudias, quae intelligenda
mis, abrupta nimis oratio videtur.' Ant.
dex Pulmanni : prodita causa est. in edd.
Tibull. hi. 1.11. etui. 3. 9.

quod miror detendi a Gronovio

legit

reliquisse Poetam statuit vir magde Root/. 3 Beverlandi Ms. et coVide nos ad
vett. perdita causa est.

not#:
3 Narrasti

causam

nihil]

Hoc

est,

male

intelligunt.

4 Tanto plus]

egisti.

Nam

si

vicissem,

placet

laus mihi praemii loco fuisset, at in so-

prior lectio ; nee enim praevaricatores

tantum causam produnt, sed et ii qui
causam agendam suscipiun t ,quam non

latium famae amissae majorem mercedem praestarc debes : faceta prorsus

te prodita]

Alii, perdita

est haec ratio.

XVIII.

AD CIRINIUM.
prom as Epigramraata vulgo,
Vel mecura possis, vel prior ipse legi
Sed tibi tantus inest veteris respectus amici,
Carior ut mea sit, quam tua fama tibi.

Si tua, Ciiini,

Epigrammata, ut possis legi mecum, aut prior

tantam rationem antiqui amici, ut plus ames meam existimationem quam

Cirini, sic edas in lucem tua

at hahes

Sic tuain edd. vett. Si tua codd. Bodl.

Oxon.

et

Gruteri. 2 Ut mecum

NOTjE
2 Vel [Ut] mecum] Hoc est, ut tua
Epigrammata aut cum meis legantur,
aut

illis

anteponantur.

3 Sed

tibi tantus]

Sincere loqui

vi-

detur Poeta, cum Circininra Virgilio

comparet, qui volens quidem potaisset

MARTIAL1S

M. VAL.

582

Maro nee

Sic

Calabri tentavit carmina Flacci,

cum superare modos

Romani laude cothurni,

Pindarieos nosset

Et Vario

Cum

cessit

posset Tragico fortius ore loqui.

Aurum, et opes, et rura frequens donabit amicus

Qui velit ingenio cedere, rarus erit.

10

tuam. Sic nee Virgilius aggressus est versus Horatii Calabri, cum posset vincere modos Pindarieos : et cessit Vario laudem cothurni Romani, cum posset ore Tragico
loqui vehementius. Multi amid dabunt aurum t et divitias, et agros : pauci erunt qui
velint in/eriores esse ingenio.

edd. vett. Vel mecum in codd. Gruteri, Farnabii, et Thnaii. 6 Pindarieos

posset Aid. Junt. Colin. Gryph. Plant. Junian. Lang, et Delpli. Pindarieos
nosset codex Pulmanni.

NOTjE
attamen
Raderus et Domitiuscensent per ironiam ilium loqui, cum concludat vix
Lyricos

versus

inveniri posse

scribere

eum

qui ingenio cedat.

5 Calabri Flacci] Vennsiaenim

ratii patria

Ho-

tubs est in rinibus Cala-

Pindarieos']

Pindarus Poeta Grae-

cus Lyriconun princeps satis notus.

7 Et Vario] Quern
colligere

est

cum tamen

Epicum fuisse
Od. 6.
i.

ex Horatio

in Tragoedia excelluisse

ilium intelligatMartialis.

riae.

XIX.
DE CINNA.

Pauper

videri vult

Cinna cupit videri egenus, et

In hoc Epigrammate

Cinna

et est pauper.

est egenus.

nihil variant

exemplaria.

NOTjE
Pauper] Hie Cinna suam inopiam
ostentans volebat videri divitias dis1

simulare

at vero ostendit

Poeta

opus esse
pauper sit.
hil

siraulatione,

cum

re vera

ni-

XX.
AD VARUM.

Cum

facias versos nulla non luce ducenos,

Vare,
Vare,

nihil recitas:

cum

non sapis, atque sapis.

quotidie condas ducenta carmina, nihil recitas

insipiens es, et sa-

piens.

Edd.

Ms. non

vctt. luce duccntos:

sapis,

immo

sapis.

codex Pulmanni:

luce

ducenos.

Beverlandi

El'IGRAMMATUM

LIB. VIII.

583

HOTJE
2 Non

Inepti enim est tot

sapis]

tarn celeriter factos non recitaret.

Vide Horatium de Arte Poetica.

versus effundere, et frustra laborare:

attamen sapiebat Varus, qui versus

XXI.
AD LUCIFERUM, VEL,
Phosphore, redde diem

IN

ADVENTUM

CiESARIS.

quid gaudia nostra moraris ?

Caesare venturo, Phosphore, redde diem.

Roma rogat

placidi numquid te pigra Bootae

Plaustra vehunt, lento quod nimis igue venis 1
:

Ledaeo poteras abducere Cyllaron astro

Ipse suo cedet nunc tibi Castor equo.
Quid cupidum Titana tenes? jam Xanthus et JEthon
Frena volunt vigilat Memnonis alma parens.

Tarda tamen nitidae non cedunt sidera luci,

Et cupit Ausonium Luna videre ducem.

10

O Lucifer, restitue lucem: quid offers moram nostra latitice? Ccesare venturo,
o Lucifer, restitue lucem. Roma obsecrat. An tardi currus segnis Boota vehunt
te, quod accedis flamma nimis lenta ? Poteras abripere Cyllaron astro Ledao : ipse
Castor nunc commodabit tibi suum equum. Quid retardas properantem solem ? Jam
Xanihus et JEthon appetunt habenas : alma mater Memnonis excubat. Nihilominus
enta sidera non dant locum luci splendida, et Luna vult spectare Imperatorem RoAd

Luciferum in edd. vett. Ad Luciferum de Ceesare codex Pulmanni.

addere Cyllaron: aliileguut: adducere Cyllaron.
lucem in
tunc tibi Castor.
10 Ausoniam

Codex Pulmanni exhibet

6 In codice Pulmanni

NOTjE
1 Phosphore']

Pridie

bem ex Septemtrione

quam

in ur-

rediret Cajsar,

ad sidera orationem convertit Poeta,

ut noctem praecipitent : tantum enim
esse videndi Domitiaui desiderium, ut
nox longissima videatur. Phosphorus est Veneris stella, quae ante solis
ortum Lucifer, post solis vero occa-

sum Vesper

dicitur.

Gaudia nostra] Caesarem Domitia-

num.
S

Roma

rogat]

Ut diem

subito re-

ducas.

Pigra Boota]

bulcus, tarde movetnr, quia Polo vicinus, de

quo lib.

iv. Epig. 3.

In coelum
Abducere Cyllaron]
translatus est Cyllarus equus Castoris.
Ledaeum astrum intellige Cas5

torem et Pollucem.
7 Xanihus et JEthon] Scilicet equi
solis. Ovid. Met. n. quatuor solis
equos ntimerat, nee Xanthum nominat,

quem

forte sic Martialis vocat,

quod sol flavus sit.

8 Memnonis alma parens]
enjus bistoria nota.

Bootes, Latine, bu-

Aurora,

M. VAL. MARTIALIS

584

Jam,

Caesar, vel nocte veni

Non
manum.

stent astra licebit,

deerit populo te veniente dies.

Ccesar, jam veni vel media nocte

esto astra

remaneant, lux non deerit

populo te accedente.

Ausonium Roma videre ducetn in Thuan. 11 Edd. vett.

Hoc in uno Junii
In codice Pulmanni stent astra licebit.
codice repertum cum in ceteris, et editum legeretnr: sint astra. Satin'
Latine? inquit Colerus ; at lego, stent ; aliter non video quomodo stare posDein Gruterus Ita bene 4nglicanus Junii ; nee dubitavi insit Martialis.
ferre contextui, quamvis starent a vulg. Palatini alii, haberentque, sint astra:
quoniam alterum illud se statim approbare posses omnibus, velnt sol oa
niodo lotus aqua, ipso exortu. Eant nunc magni homines, et contemnaut
Me vero non paedagogus aliquis,
roinutias, easque dicant paedagogicas esse.
sed Romani docuerunt, sic se solitos loqui, ' sol est,' ' lnna est,' 'astra sunt,'
imber est :' quod genus hie tam minim visum est. Ovidius Fast. n. Luna
fnit, spectant juvenem, gladiosqne recondunt.' Suetonius Julio cap. 57. ' In
agmine, nonnunquam equo, saepius pedibus, anteibat, capite detecto, sen
Noster lib. xiv. Epig. 28. ' Sit licet et ventus, te
sol, seu imber esset.'
* sint
astra, licebit.' Grotua vela tegent.' Ergo maneat, nee uioveatur
codice Florentine
sint astra licebit.

'

'

'

novins.

NOTiE
11 Stent

[sint']

Alii, stent,

astra]

quae nolunt diei locum cedere, ut et

ipsa ingredientem in

num

urbem Domitia-

es, o

Domitiane, dies est

sol es

Romanorum

tu

enim

licet astra stent

adhuc, media tamen nocte perinde

ac die videberis.

videant.

12 Non deerit]

Ubicumque enim

XXII.
IN GALL1CUM.

In vitas ad aprum

Hybrida sum,

si

ponis mihi, Gallice, porcum.

das, Gallice, verba mihi.

Vocas ad aprum, o Gallice, apponis mihi porcum.

circumvenis me.

Aliilegunt: Hybrida sim,

si das,

c.

Gallice,

sum hybrida,

si

Vide Var. Notas.

NOTiE
2 Hybrida] Quodcumque animal
est ex fero etmansuetonatum: transfertur etiam ad eos homines qui ex
diversa conditione procreati sunt, ut
si quis ex matre libera et patre servo,
vel ex patre Romano et matre peregrina natus

sit.

Vide

lib.

vi.

Epig.

39.

Sensns est

Re vera ego essem

hybrida, nisi intelligerem loco apri

mihi appositum fuisse porcum: ete-

nim

hybrida

participans

naturam

utriusque animalis diversi vix

ab altero distinguat.

anum

EPIGRAMMATUM

585

LIB. VIII.

XXIII.
AD RUSTICUM.
Esse tibi videor saevus, nimiumque gulosus,
Qui propter ccenam, Rustice, caedo cocurn ?
Si levis ista tibi flagrorum causa videtur,

Ex qua

vis causa vapulet ergo cocus

Rustice, an nimium crudelis atque helluo videor tibi, qui verbero cocum propter
Si censes istam causam flagrorum esse levem, qua igitur de causa placcenam'}
cet nt cocus verberetur ?

modo

In hoc Epigrammate exhibendo nullo

valiant exemplaria.

NOTjE
4

Ex

qua

vis]

Nisi det poenas

illius,

quod

deliquit in sua arte.

XXIV.
AD CJSSAREM DOMITIANUM.
petam timido gracilique libello,
Improba non faerit si mea charta, dato.
Et si uon dederis, Caesar, permitte rogari
Offendunt nunquam thura precesque Jovem.
Qui fiogit sacros auro vel marmore vultus,
Si quid forte

Non facit

ille

Deos

qui rogat,

ille facit.

Si forte rogem aliquid pavido

et tenui libro, concede illud, si nimin nonfuerit mea

Si vero nonconcesseris, o Ccesar, sine rogari te sacrificia et vota nunquam
injuriam/aciuntJovi. Qui format sacros vultus auro vel marmore, ille non constituit numina: ille auteiu const ituit, qui rogat.

petitio.

Neque

in

hoc qnicquam variant aut

libri

calamo exarati aut typis im-

prest.

NOT:
2 Improba charta]
peto aliquid

Qua

scilicet a te

improba autem hoc loco

est insaturabilis, inquit

6 Qui rogat]

Qui

Domitius.

aiireas

Deorum

statuas format,

sed qui

illos

ille

adorat.

non

facit

Deos,

Sic ego, inquit

Poeta,

dam

Deum

esse demonstro.

te rogo, o Domitiane, te

586

M. VAL.

MARTI A LIS

XXV.
IN

OPPIANUM.

Vidisti semel, Oppiane, tantum

./Egrum me male saepe te videbo.

"

Oppiane, semel

tantum spectasti

vie

valde

tegrotantem;

crebro

videbo

te

stgrura.

Et

hie nulla est lectionis varietas in

mambranis ant excusis exemplaribus.

KOTM
Oppiane]

Cnjns meminit

lib.

vn.

Epig. 3. etlib. vi. Epig. 42. qui semper mali erat colons. Sensus est :
Si laitaris

laborantem videris, quanto inagis

ego laetabor, qui te semper acgrum
videbo
!

quod me semel gravi morbo

XXVI.
AD CJESAREM DOMITIANUM.

Non

tot in Eois timuit Gangeticus arvis

Raptor, in Hyrcano qui fugit alb us equo,
Quot tua Roma novas vidit, Germanice, tigres

Delicias potuit nee numerare suas.

Vincit Erythraeos tua, Caesar, arena triumphos,

Et

victoris opes divitiasque Dei.

Nam

cum captivos ageret sub curribus Indos,

Contentus gemina tigride Bacchus erat.

Indus raptor, qui pallidus fugit in equo Hyrcano, non meluit tot tigres in agris
Roma ; nee potuit numerare sua delectamenta,
Casar, tua arena superatit Erylhraos triumphos, atque opes et divitias Dei vic~
toris. Bacchus enim contentus erat gemina tigride, cum sub curribus duceret Jndos
orientis, quot insolilas spectatit tua

devictos.

1 Gangeticus armis Beverlandi

Vicit Erythraos in edd. vett.

Ms.

Raptor

et

Hyrcano conj. Farnabius.

NOTjE
1

Gangeticus

nempe
prae

in

Raptor]

India, ubi fluvius

Venator
Ganges,

4 Nee numerare'] His verbis significat multas in arena tigres fuisse ex-

timore pallidus raptis tigridis

hibitas.

VidePlinium lib. vm.

et Valerium Flaccum lib. I.

chus de

catulis fugit.

cap. 18.

2 In Hyrcano equo]

Hoc

est.celeri:

enim Hyrcanum equura intelligere

videtnr Poeta: Hyrcania vero Asia?

sic

regio, ubi etiam tigres ferocissimaa.

5 Vincit Erythraeos]
lit

tori

Quos

Bac-

egit

bus Rubri seu Erythraei

maris, atque ex Indis subactis

ille
enim gemina tantum tigride invectus
triumphavit
tu vcro, o Domitiane,
plurcs populo spectandas exhibuisti.
:

EPIGRAMMATUM

LIB. VIII.

587

NOTjE
7 Agerel sub curribus]

Captivi no-

tenis vincti catervatim praeibant.

biles curribus vehebantur, ceteri ca-

XXVII.
AD GAURUM.

Munera

qui tibi dat locupleti, Gaure, senique,

Si sapis, et sentis, hie tibi ait: Morere.

O
tibi,

Gaure, qui largitur dona

Morere.

tibi diviti et scni, si

sapiens et sagax es, hie dicit

Nihil variant exemplaria scripta ant excusa in hoc Epigrammate.

NOTjE
2 Morere"] Hi enim testatnentornm
captatores,

cum munera

divitibus se-

nibuset orbis mitterent,signiflcabant

cupere quam ut senes ill!

morerentur, ut in eornm bona suecederent. Vide lib. vi. Epig. 63.

nihil aliud

XXVIII.
Die toga

DE PARTHENIANA TOGA.
facundi gratum mihi munus amici,

Esse velis cujus fama decusque gregis?

tibi floruit herba Phalanti,
Qua saturat Calabris culta Galesus aquis?

Apula Ledsei

An

Tartessiacus stabuli nutritor Iberi

Baetis in Hesperia te

quoque

lavit

ove

toga,jucundum donum amici diserti, loquere, cujus gregis fama et gloria esse
An herba Apula Phalanti Lacedamonii floruit tibi, qua Galesus irrigat
An Tartessiacus Bcetis nutritor ovium Hispanice lacultos agros undis Calabris ?
velis?

4 Gronovius ex codd. legit : Calabri culta, i. e. agricolae Calabri. 5 Tar6 Codex Palatinus habuit: te quoque lanitone
pesiacus codd. Vat. etFlorent.
unde Rutgersius optime et ingeniose restituit : te quoque lavit ove. Antea

NOTjE
Die toga] Togam interrogat, quo
nempe lanarum genere sit contexta.
3 Apula LedaH] Enumerat varia la-

irrigat.

narum genera.

fluvius, hodie,

In Apulia est Tarenturn conditum a Phalanto Ledaeo seu

Lacedaemonio, sic dicto a Leda Lacedaemonia; lana vero Tarentina

summo

fuit in pretio.

Vide

lib.

v.

Epig. 38.
5

Galesus flavins Tarenlum

An Tartessiacus]

Baetis

Hispani*

Guadalquivir,

qui et

Tartessus a Strabone appellatur.

Stabuli Iberi] Hoc est, ovium Hispanarum, quae nempe pascuntnr ad
Iberum.

martialis

m. val;

588

An tua multindum numeravit lana Timavum,

Quem prius astrifero Cyllarus ore bibit ?
Te nee Amyclaeo decuit livere veneno,
Nee Miletus erat vellere digna tuo.

10

adhuc delapsa ligustra,

Et Tiburtino monte quod albet ebur.
Spartanus tibi cedet olor, Paphiasque columbae
Lilia tu vincis, nee

Cedet Erythraeis eruta

Sed

gemma

vadis.

15

licet haec primis nivibus sint asmula dona,

Non sunt Parthenio candidiora suo.

Non ego prastulerim Babylonica picta

superbe

Texta, Semiramia quae variantur acu.

rit te etiam in undo, Hispana ?
An tua lana numeravit multa ostia Timavi, in quo
prius bibit Cyllarus ore astrifero ?
Nee convenit infici te veneno Amyclaeo : nee
Miletus digna erat tuo vellere.
Tu candore superas lilia, et ligustra nondumjacentia, et ebur quod candet monte Tiburtino.
Olor Spartanus, et Paphia? cohimba
dabunt tibi primas: gemma extracta rubro maridabit tibiprimas. At quamvis hcee
munera amulentur intactas nives, non sunt candidiora suo Parthenio. Ego non
anteposuerim texta Babylonica magnificc picta, quae distinguuntur acu Semira-

erat: lavit aqua; neque e mente nee arte Poets, cum distichon superins
etiam clausum fuerit aquis. 7 At tua Beverlandi Ms. 8 Quem pius codex
Pulmanni forte ex nota contractione pius, pro prius. 12 Beverlandi Ms.
quod alget ebur; et sic in Vaticano. 17 Babylonia picta superba codex Pulmanni. Gronovius legendum censet : Babyhnos picta superbat Texta, 8fc. quia
in cod. suo erat Babylonos.
Gronovii hanc conj. firniat vetustus fratrum
Puteanoruin liber, quem citat Dan. Heins. ad Claud, iv. Cons. Honor. 652.

NOTiE
7 Multifidum] Timavus fons multis

candidissimum, cujns formam induit

cum Ledam Spartanam com-

mare. Vide lib. iv.

Epig. 25. ubi et de Cyllaro Castoris
equo diximus.et Epig 21. supra.
9 Amyclceo veneno"] Amyclaeum venenum alii existimant esse colorem
viridem, alii vero purpureum. Amyclae civitas est Laconiae : Miletus antem Ionia? in Asia minore, ubi lana

Jupiter

smiinio fuit in pretio.

Lib. v. Epig. 38.

ostiis illabitur in

11 Ligustra]
ris.

Flores eximii cando-

VirgiliusEclog.il.

'

Alba

ligus-

pressit.

Paphiaque] Veneri
sic dictae

scilicet dicatap,

ab insula Papho, ubi cole-

batur.

14 Erythrceis] Vide Plinium Juni-

orem

lib.ix. Epist. 33.

In Mari Ru-

bro nobilissimaenascunturmargaritaR.

16 Parthenio]

De qno

lib. iv.

Epig.

45. Candidiora refer ad aniraum Par-

tracadunt.'

thenii sinceruin.

12 Et Tiburtino] Vide lib. iv. Epig.

62. Coelum enira Tiburtinum utpote

nius refert

frigidum ebori candefaciendo inser-

picturse colores quos vestibus intexe-

viebat.

bant Babylonii.
18 Semiramia acu]

13 Spartanus olor]

Cycnum

intellige

17 Babylonica] Alii, Babylonis. Plilib.

vm.

cap. 48. varios

Hoc

est,

Baby-

EPIGRAM M AT li'M

Non Athamanteo potius me

LIB. VIII.

581)

mirer in auro,

iEolium dones si mihi, Phryxe, pecus.

quantos risus pariter spectata movebit

20

Trita Palatina nostra lacerna toga

Non mihi

mia.

plus placeam in auro Athamanteo, si mihi des, o Phryxe,

quantos risus excitabit nostra lacerna simul visa trita toga

vellus /Eolium.

Palatina !

20

Phryxe, decus in quibusdam vett. Phryxe, pecus codex Pulmanni. 22

Trita Palatina vestra edd. vett.
Cum Palatina nostra codex Pulmanni et Beverlandi Ms. In codd. Farnabii, aliisque : Culta Palatina nostra, Sfc. nonnulli
legunt : Cum Pallatina.

NOTJE
Semiramis enim

lonica;

Babylone

19 Non Athamanteo'] Vestis Phryxi

ex aureo vellere confecta non mihi
gratior foret: Athamas antem Phryxi
pater fnit. Ovid. Met. iv.
20 /Solium] jEoIus Thebarum rex
pater fuitAthamantis,et avus Phryxi.
/Eolium

interpretare arietem,

pecus

quo vectus Phryxns

/Eoli

nepos tra-

De

jecit mare.
Alii,

regnavit.

his

legends historic,

/Eolium decus.

22

Quanto

Trita']

nibiis,

qui

me

ludibrio ero omtoga nobili ornatum, et

trita lacerna

viderint

snperinjecta indutum
His verbis lacernam quo-

que petit a Parthenio, ut munus sit

perfectum. Legunt alii: Trita Palatina vestra lacerna

toga.

Alii

Cum

Pallatina nostra lacerna toga.

XXIX.
DE DISTICHIS.
Disticha qui scribit, puto, vult brevitate placere.
Quid prodest brevitas, die mihi, si liber est ?
Qui componit
si liber

disticha, opinor, cupit placere brevitate

quid proficit brevitas, age

componitur?

Lectionem hujus Epigrammatis non variant

libri scripti

aut excusi.

NOTjE
Superius Epigrampaulo longius excusare videtur ;

1 Disticha qui]

ma

cum enim justum volumen

velit,

perinde esse

ait,

scribere

si illud

duorum aut plurium vcrstium Epigrammatibus

conficiat. Lib. vi. Epig.

65.

aut

XXX.
DE SPECTACULO SC^EVOL^.

Qui nunc

Caesareae lusus spectatur arenas,

Temporibus Bruti gloria summa

fuit.

Ludi amphithealri Casarei qui nunc videntur,/uere

summum decus avo

Bruti.

500

II.

VAL. MARTIALIS

Aspicis, ut teneat flamraas, poenaque fruatur

Fortis, et attonito regnet in igne raanus

Ipse sui spectator adest,

Funus amat

Quod

et

nobile dextrse

totis pascitur ilia sacris.

nisi rapta foret nolenti poena,

parabat

Saevior in lassos ire sinistra focos.

Scire piget post tale decus, quid fecerit ante

Quam

vidi, satis est

10

hanc mihi nosse manum.

Vides ut mantis strenua cohibeat flammas,

neturinigne stupente! Ipse adest spectator

et

triumphet de supplicio,

sui, et diligit illustre funus

domidextra :

et

Quod nisi supplicium ereptum fuisset invito, sinistra feropascitur toto igne.
promta erat immittere se in flammas ingentes. Post tale decus nolim inquirere, quid fecerit antea : mihi sufficit cognoscere hanc manum quam spec-

ilia

cior

tavi.

8 Sceviorin laxos in Aid. Junt. Colin. Gryph. Plant. Junian. Lang. etDelph.
Savior in lassos codex Pulmanni et Beverlandi Ms. Haec verba saape permutantur in membranis. Vive VV. LL. ad lib. iv. Epig. 8.

NOTiE
Temporibus Domitiani

1 Qui nunc]

fortiores viros

Poeta

saeculo docet

quam Bruti
nam quod olitn

existere
:

6 Totis pascitur] Hoc est, combuad sacra facienda accenso. Forte melius explices, de-

ritur toto igne

fortissimus Scaevola in re seria, id ip-

lectatur toto igne.

sum nunc per jocum

fallor,

Lib. Spect.

fit.

Rei quippe damnati personam agebant Daedali, Orphei, et Laureoli ; ita hie fictns Scaevola ad exeraplum Mucii Sc;cvo!ac manum in
flammas immissam combussit. Lib.
Epig. 22. ' Dum peteret regem
i.
Epig. 7.

decepta

satellite

dextra Injecit sacris

se peritura focis.'

2 Temporibus Bruti]
Scaevola.

Summa

Quibus

vixit

"Vide Liv. lib. n.

fuit]

Id fuit tunc

summa

quod nunc lnsus est.

3 Panaque fruatur] Hoc est, poenam in suam laudem vertat sic loquitur Juno apud Senecam in Hercule furente * superat et crescit ma:

Iraque nostra fruitur,' &c.

Ipse fictus Scaevola, ad

5 Ipse sui]

exemplum veri

Scapvolae,

manum igne

comburi spectavit, et delectatus

illo

spectaculo.

sensu,

ni

Ego,' inquit,' hie pascor bibliotheca

'

Fausti.'

7 Quod nisi] Fictum hunc Scaevolam fiammis eripi jnssisset Domitianus, ut olim verum Scaevolam ab igne
ampveri imperavit Porsena. Lib. i.
Epig. 22. 'Et raptum fiammis jussit

abire virnm.'

Sinistram sane pa-

riter combussisset.

gloria,

lis,

Quo

verbum pasci nsurpatur a Cicerone ad Atticum lib. iv. Epist. 9.

est

8 In lassos [laxos] focos] Alii, lassos,

hoc est, in flammas victas, et cedentes
tantaa virtuti.

9 Post tale decus] Post tam egregium facinus

etenim si ob seems
damnatus manum combusserit, summam laudem consecutus est at vero
:

si

libens ejusmodi virtutis suae speci-

men
licet

spectante Domitiano ediderit,

colligere, ilium antea egregia

quoquc

praestitisse facinora.

EPIGRAMMATUM

LIB. VIII.

591

XXXI.
DENTONEM.

IN

Nescio quid de

te

non

belle, Dento, fateris,

Conjuge qui ducta jura paterna

petis.

Sed jam supplicibus dominum lassare libellis

Desine, et in patriam serus ab urbe redi.
Nam dum tu longe deserta uxore diuque
Tres quaeris natos, quatuor invenies.

O Dento, non decore fateris de te nescio quid, qui ducta uxore petis jura
At jam

paterna.
tarde reverter e ab urbe
enim tu queeris tres liberos longe et diu conjuge derelicta, reperies

cessa defatigare

in patriam.

Dum

Imperatorem supplicibus

libellis, et

quatuor.

I Beverlandus ex quodam codice citat : dominum lassare tabellis.

5 Juntina nostra margini ascriptum habet: deserta uxore domoque ; et sic est in quibusdam edd. vett. teste Junio.

NOTiE
Te nempe

1 Nescio quid de te]

rum

pa-

esse virum, vel delectari te turpi

libidiuis genere.

De juretrium

libe-

rorum egimuslib. II. Epig. 92.

Externus nempe erat
4 Serus]

Dento, quern monet Poeta, ut

triam reditnm differat, atque

in paita

li-

beros ex adulterio uxoris susceptos

ilium domi reperturum affirmat.
5 Diuque] Alii, domoque.

XXXII.
DE COLUMBA ARETULLjE.

Aera

per taciturn delapsa sedentis inipsos

Fluxit Aretullas blanda columba sinus.

Luserat hoc casus, nisi inobservata maneret,
Permissaque diu nollet abire fuga.
Suavis columba delapsa per a'erem placidum decidit in ipsutn gremium sedentis
AretuUce. Id factum erat casu, nisi remaneret incustodita, et nollet evolare fuga

3 Luserat occasus
1 Aera per vacuum legit Heins. ad Ovid. Fast. III. 111.
Beverlandi Ms. Casus hie luxus erat codex Florentinus. Fluxerat hue casu
icribendum pntat Heins. 1. c. Crederes casu hue fluxisse. Lapsa erat hue casu
Beverlandus legi jubet Casu hie lusus erat. 4 Perconj. idem Heinsius.
missaque sibi Aid. Junt. Colin. Grypb. Plant. Junian.Pulman. Lang, et Delph.
et sic etiam legit Heinsius.
:

NOTiE
factum videbaultro mansisset in gremio

3 Luserat] Id casu
tur, nisi

Aretullae.

PARTIALIS

M. VAL.

592

Si meliora piae fas est sperare sorori,

Et dominum mundi flectere vota valent

Haec a Sardois tibi forsitan exulis oris,
Fratre reversuro, nuntia venit avis.
Si licet pice sorori expeclare meliora, et preces possunt exorare domifratre redituro, hcec avis nuntia forte accedit ad te ex Sardinia ubi

sibi concessa.

num

orbis

exulat.

fiOTJE
Hujus Aretulke

5 Si meliora']

fra-

ominis causa ultro ad homines advo-

ter in Sardinia exulabat, cnjus redi-

lasse scribit Valerius

turn

a Domitiano impetraturani se
sperabat Aretulla. Poeta autem di-

cap. 4.

hanc columbam omen esse fratris

ab exilio revocandi: saepius enim aves

tni exulis,

oit

7 Exulis

lib. i.

Ex

regionibus fratris

est,

ex regionibus ubi

oris]

hoc

Maximus

exulat frater tuus.

XXXIII.
AD PAULUM, DE PHIALA.

De

praetoricia folium mihi, Paule, corona

Mittis, et

Hac

Pallida

An

hoc phialae nomen habere jubes.

pegma perunctum,
unda croci.

fuerat nuper nebula tibi

quam

magis

rubri diluit

astuti derasa est

ungue ministri

Bractea, de fulcro (quod reor esse) tuo

me folium ex

Paule, mittis ad

corona pratoris,

5
?

et vis illud

vocari phialam.

perfusum hac nebula, qua dissoluta est aqua pallida croci

Anpotius ungue vafri famuli lamina derasa est de tuo fulcro, quod puto con-

Nuper pegma fuerat a

rubri.

te

6 Bractea depuero quam exhibent codd. Vat. et Florent. Bractea de fulcro

quam Aldinum exemplar, quod comma habet post verbum ministri praeced.

NOTvE
De

Poeta avaritiam
Panli deridet, a quo phialam dono acceperat tarn tenuem, ut nullius vel
1

pratoricia]

aura turn,
est,

quam nebulam

tenuem

vocat, hoc

instar nebulae, et quae di-

luta sen ablata est croci aspersione,

solebant victoribus dare coronas au-

de qua lib. Spect. Epig. 3. Pallida

unda dicitur hie, quod crocus vino

reis vel argenteis bracteis insignes,

dulci

parvi esset pretii.

In ludis praetores

quae flores et folia exprimerent. Sen-

mixtusflavum colorem referret.

6 De fulcro] Lecti et eorum fulcra

Folium seu laminara tenuis-

bracteis argenteis erant ornata. Sue-

sus est

simam

potius

quam phialam

misisti

Hac

tonius in Caligula cap. 22.

'

Romae

publico epulo servum, ob detractam

mihi.
fuerat]

Sic intelligunt In-

Pegma de quo

Spect.
Epig. 2. nuper fuerat hac lamina in-

terpretes.

lib.

lectis

argenteam laminam,

confestim tradidit.'

carnifici

EPIGRAMMATUM
Ilia potest

: :

593

LIB. VIII.

culicem Ionge sentire volantem,

t minimi penna papilionis

agi.

Exiguae volitat suspensa vapore lucernae,

Et, leviter fuso rumpitur icta mero.

Hoc

linitur

10

sputo Jani caryota Kalendis,

Quam fert cum parvo sordidus asse cliens.

Lenta minus gracili crescunt colocasia filo
Plena magis nimio lilia Sole cadunt
Nee vaga tarn tenui discursat aranea tela
Tam leve nee bombyx pendulus urget opus.

Crassior in facie vetulae stat creta Fabullae

Crassior offensae bulla tumescit aquae.

Fortior et tortos servat vesica capillos,

Et mutat Latias spuma Bataya comas.

*

"""

Ilia potest sentire volantem culicem procul, et moveri penna minimi papiSuspensa agitatur vajtore parva: lucernce, et tacta leviter vino infusofrangitur.
Caryota Caleridis Jani involvitur hoc sputo, qua portatur a sordido cliente
cum exiguo asse. Colocasia flexibilia distenduntur filo minus tenui : lilia magis
spissa decidunt nimio sole: errans aranea non vagatur tela tarn subtili: nee pendulus bombyx incumbit in opus tam tenue. Creta densior lueret vultui vetulce Fabulla
bulla aquce percussw turgescit crassior.
Fascia fortior retinet intortos crines, et

tigisse ?
lionis.

versu.
10 Et leviter fusca Beverlandi Ms. 11 Hoc leniturus eram puto jam
codd. Vat. et Florent. 12 Codex Pulmanni: cum parco sordius asse cliis.
codex Florentinus cum parvo sordidus axe dies. Verba dies {cliens) et dies
facile permtitantur ob similitudinem literamm cl et d ; et sic etiara axe et
asse.
Vide laxos et lassos supra Epig. 30. 15 Nee vaga tam tenui discurrit
codd. Thuan. Florent. et Pulmanni ; et sic etiam legit Huschk. ad Tibial.
17 Codd. Vat. et Florent. habent stat cartha Fabulke.lO Fortior intortos
Aid. Junt. Colin. Gryph. Lang. Pulman. Plant. Junian. et Delph. Fortior et
20
tortos Beverlandi Ms. quam lect. exhibent Grut. Scriv. et Schrevel.

NOTjE
Hoc

Tenui corio,
crusta, vel tectorio exponit Scaliger
ad Tibulli lib. i. An forte, in deanran11

linitur sputo]

do, "sputo utebantur vice

quit Farnabius.

Caryota

gummi?

quae cocta? instar filorum tenduntur.

Lib. xm. Epig. 57. et Plinius lib.
Var. Clas.

Qua ad poliendam

19 Sertat vesica] Reticulum tenue

quo retinebantur ca-

in-

fructus est, qu2e ad patronos

Calendis Januariis mittebatur a clientibus. Lib. xm. Epig. 27.
13 Cohcasia] Fabae sunt ./Egyptian,

et

17 Stat creta]

cutem utebatur Fabulla.

vero pal-

marum

Delph.

xxi. cap. 15.

instar vesicae,
'

pilli.

20 Et mutat Latias]

Hoc

pliiala crassior est lixivio,

est, nee
quo Romani

ad exemplum Batavornm capillos

linebant, ut flavescerent.

Martial.

il-

594

Hac

M. VAL.

MARTIAL1S

cute Ledaeo vestitur pullus ia^ovo

Talia lunata splenia fronte sedent.

cum phiala, ligulam cum mittere posses

cum posses vel cochleare mihi ?
Magna nimis loquimur, cochleam cum mittere posses
Denique cum posses mittere, Paule, nihil.
Quid

tibi

Mittere

25

spuma Batata mid at casariem Romanam. Pullus in ovo Ledeeo induitur hac pelle:
splenia hujusmodi harent lunatce fronti.
Quid tibi cum phiala, cum possis mittere
ligulam, aut cum possis mittere ad me cochleare]
Pradicamus nimis grundia, cum
possis mittere cochleam ; tandem, o Paule,

cum

Codex Florent. spumaque fiava. 22 Talia

Pulmanoi : cochlear cum mittere possis.

liceat mittere nihil.

limata Beverlandi

Ms.

25

Codex

NOTjE
21 Han cute] Hoc est, ova cycni
habent cutem zeque crassam.
22 Splenia] Fasciae sunt, quae ita
in fronte componebantur, ut Lunae
cornua exprimerent. Lib. n. Epig.
29.

23 Ligulam]

De qua

lib. v.

Epig.

20. et lib. xiv. Epig. 120. erat gladio-

mensnra.
Erat quoque liquidorum mensnra, sed minor ligula. Lib.
xiv. Epig. 121. Cochlea limacis testa
est sane minoris etiani pretii quam
cochlear. Melius vero cum Poeta
egisset Paulus nihil mitteudo, quam
phialam tarn tenuem.
Jus, vel spathula, vel

24

Cochleare']

XXXIV.
IN JACTATOREM.

Archetypum Myos
Quod

argentum te dicis habere.

hoc magis archetypum

sine te factum est,

Pradicas te habere argentum archetypum Myos : quod factum

magis archetypum est.

In hoc Epigrammate non variant codd. aut

libri

est.
te,hoc

est sine

impressi.

NOTjE
Hoc distichum sic
Tumebus lib. xxi. cap. 24.

1 Archetypum]

explicat

Ego, inquit, argutiam jocuinque Epigrammatis latere pnto in vocahulo,

factum est, hoc sensu Dicis te habere
toreumata argentea operis antiqui,
quae quidem magni ab omnibus olim
restimabantur. Jocans Martialis ait
:

Tu

verbosa ostentatione argenti

ventosa multum detrahis pretio, et efficis ut vasa tua
ista

tui et jactatione

convivis molest ia2 et taedio sint

adeo

ut argentum factum, id est, vasa, argenti enim facti

nomine vasa censen-

tur argentea,

sine te sit, et

sis,

magis

si

sit

archetypum

si

id

abest,

pluris censeatur, antiquiusqne videa-

Vide Epig. 6. supra,

Myos] Ccclatoris egregii.
2 Quod sine te] Hoc est, inquit Raderus, vasa quae tu non attigisti nee
adulterasti, magis archetypa sunt,
tur.

Eligat lector,

:: ;

EPIGRAMMATUM

LIB. VIII.

595

XXXV.
IN PESSIMOS CONJUGES.

Cum

sitis similes,

paresque

Uxor pessima, pessimus

vita,

maritus

Miror, non bene convenire vobis.

Cum sitis

similes et pares vita,

uxor improbissima, vir improbiisimus, minim mihi

videtur, vos non concordare.

Et hie nulla

calamo exaratis ant typis excusis.

est lectionis varietas in libris

NOT7E
3 Miror non]

Similes enim similibus gandent.

XXXVI.
AD CjESAREM DOM1TIANUM.
Regia pyramidum, Caesar, miracula ride
Jam tacet Eoum barbara Memphis opus.
Pars quota Parrhasias labor est Mareoticus aulae ?
Clarius in toto nil videt orbe dies.
Septenos pariter credas assurgere montes
Thessalicum brevior Pelion Ossa tulit.
^Etbera sic intrat, nitidis ut conditus astris
Inferiore tonet

nube serenus apex.

Casar, deride regia miracula pyramidum : Memphis barbara jam silet adijlcia
exstructa ad Orientem. Opus Mgyptium quota est pars aula Palatines ? Sol
nihil sptctat splendidius in toto mundo.
Putes similiter attolli septem montes.
Thessalicus Pelios impositus est Ossa minori. Fastigium conditum splendidis astris
sic subit athera, ut serenum tonet nube subjecta.
Et prius satietur arcano lumine
.

3 Codex Florentinus
cano.

mare

auleoticus.

Thessala

cum

brevior in

Vati-

HOTJE
1 Regia pyramidum]

De qnibns

dix-

imns lib. Spect. Epig. 1.

2 Jam tacet] Tiimn enim palatium
longe superat has pyramides.
3 Parrhasia aula] Hoc est, anlae
Palatinae,seu Palatii. Lib. vn. Epig.
55.

Labor Mareoticus] Hoc est, -^Egyptius, a Mareotide celeberrima ^Egypti

palude.

5 Septenos]

Septem

palatii turres

tarn mirze molis et altitudinisafnrmat,

Ossam et Pelion Thessamontes, quos congestos in coelum

Ovid.
struxisse feruntur gigantes.
ut superent

life

Met.

i.

sic intrat] Id est, tarn alhoc palatium, ut nubes alti-

7 JEthera
turn est

tudine superet, atque ita infra tonet

Jupiter.

M. VAL.

596

Et prius arcano

satietur

MARTIAL1S

lumine Phcebi,

Nascentis Circe quam videt ora patris.

Haec, Auguste, tamen, quae vertice sidera pulsat,
Par domus est ccelo sed minor est domino.

10

Phoebi,
hoe cedes

quam Circe intueatur ora genitoris

qua culmine tangunt astra, pares

orientis.

sunt ccelo

Nihilominus, o Auguste,
sed sunt angustiores do-

mino.

NOTjE
9 Et prius arcano"] Hoc est, palatii
apex prius offunditur lumine solis,
Circes, quae

Domitiane, altitudine atque amplitu-

Ovid. Met. xiv.

dine caelum aequet, tamen non est

satis ampla, quae te Deum capere

quam cacumen montis

solis filia dicta

est.

tuum palatium.
12 Par damns'] Licet tua domus, o

Arcano, quia scilicet prius

quam

alibi

appareat lumen, jam sol illustravit

possit.

XXXVII.
AD POLYCARMUM.

Quod

Caietano reddis, Polycarme, tabellas,

num

Millia te centum

tribuisse putas ?

Debuit haec, inquis tibi habe, Polycarme, tabellas,

Et Caietano millia crede duo.
:

O
las'!

Polycarme, an credis te dedisse centum millia Caietano, quod reddis tabuDebuit haec, ais: O Polycarme, serva tibi tabulas, et mutuo da millia tuo

Caietano.

2 Millia tercentum non codex Pulmanni. Millia te centum non Aid. Junt.
Colin. Grypb. &c.
Millia te centum num Plant. Junian. Delph. Grut. Scriv.
et Schrevel. 4 Beverlandi Ms. millia rcddc duo. Alii crede tuo.

NOT\K
2 Te centum]

nempe

Alii, tercentum, millia

sestertinm.

ses,

Num tribuisse] Alii, non, minus bene,

Sensus est

Polycarme, creditor
liberalis baberi nequis, quod nomen,
creditae pecuniae argumentum, reddi:

deris Caietano, qui

non

nempe solvendo

atque ita licet non reddidispecuniam tamen mutuo datam

est,

nunquam

recuperasses.

4 Millia crede] Rursus pecuniam

da mutuo, sic vere munificus videberis.

EPIGRAMMATUM

LIB. VIII.

597

XXXVIII.
AD MELIOREM.
Qui

praestat pietate pertinaci

Sensuro bona

liberalitatis,

Captet forsitan, aut vicem reposcat.

At

si

quis dare nomini relicto

Post Manes turaulumque perse verat,

Quaerit quid, nisi parcius dolere

Refert

sis

bonus, an velis videri.

Praestas hoc, Melior, sciente fama

Qui solennibus anxius

sepulti

JSTomen non sinis interire Blaesi

10

Et de munifica profusus area

Ad natalitium diem colendum
Scribarum memori piaeque turbae

Quod

donas, facis ipse Blaesianum.

Hoc longum tibi, vita dura manebit,

Hoc et post cineres erit tributum.

15

Qui constant i pietate donat alicui experturo bona munificenticB, forte aucupetur,
aut repetat parent gratiam. Sed si quis post manes et sepulcrum persistat donare
nomini superstiti, quid sperat nisi lenire moerorem ? Interest an sis probus, an cu~
pias videri.
Melior, hoc facis, fama renunciante : qui solicitus non permittis ut
diebus solennibus pereat memoria Blcesi sepulti, et quod ex area liberali munijicus
largiris gratce et pice turbae scribarum ad celebrandum diem natalitium, ipse tribuis
hoc Blccso. Hoc diuturnum reponetur tibi, quamdiu vices, hoc et reponetur post
mortem.

1 Quidprastat Beverlandi Ms.

4 Aut si quis in eodem. 5 In edd. vett.
tumulumque perseteret. 15 Hoc longum, tibi vita, fyc. in iisdem. vita redonabit
Beverlandi Ms.

NOTjE
3 Captet forsan] Melior duos pueros babuit,

Glauciam et Blaesum, et

utrumque mortuum

luxit.

Lib. vi.

Epig. 28. et 29. At vero, inquit Poeta, qui munera confert in vivos, aut

ab

iis

majora sperat, ant eorura

has-

reditatem captat.

faciendum existimas.
9 Qui solennibus] Hoc est, qui nata-

sic

litium

diem

Blaesi celebras.

13 Scribarum memori] Quia et Biassus fuerat scriba.

4 Nomini relicto] Hoc est, niortuo

amico si quis orncia pietatis praestat,
nihil aliutl nisi suo dolori lenimen
quaerit. Vide Plin. Jun. lib. i. Epist.
17. de his qui defunctoruni amico-

rum memoriam

8 Prcestashoc] Id est, te probe genon ut probus videaris, sed quia

ris,

colunt.

<Li

14 Facts ipse Blaesianum]

nnllam gratiam expectas

Hoc

est,

sed quod

omne Blaeso tribuis.

Hoc longum] Quamdiu

donas, id
15

vives,

et mortuus, ex ta,nta pietate

gloriam et famam consequeris.

immo

C 91

MARTIALIS

M. VAL.

598

XXXIX.
AD DOMITIANUM.
Qui

Palatinae caperet convivia mensae,

Ambrosiasque dapes, non erat ante locus.

Hie haurire decet sacrum, Germanice, nectar,

Et Ganymedea pocula mixta manu.
Esse

velis, oro, serus

At tu

si

conviva Tonantis.

properas, Jupiter ; ipse veni.

erat locus qui contineret convivia atque ambrosias epulas mensa PaGermanice, fas est hie bibere sacrum nectar, et pocula porrecta manu
Ganymedea. Lubeat, quaso, tarde convivari cum Tonante : sed situfestinas, o Ju-

Antea non

latino?.

piter, ipse veni.

Quique Palatini exhibet codex Florentinus. Qui PalUttina Aid. Jnnt

Hie haurire licet Ed. Delpb. Notre praetixum habet, quamvis in

Colin. &c.
3
textn, decet.

NOTjE
3 Hie haurire decet]
palatio

Nempe

in tno

Epig. 36. supra.

4 Et Ganymedea] Hoc est, baurire

pocula qnae a tnis pueris formoso Ganymedi similibus porriguntur.

5 Esse velis] Tarde adeas coelnm,

seu diu vivas.
Jupiter, si tanto Domi6 At tu si]

tiani desiderio tenearis,

terras, ut

cum

illo

descende

in

conviveris.

XL.
AD PRIAPUM.

Non
Sed

horti,

rari

Ex quo

neque palmitis

beati,

nemoris, Priape, custos,

natus

es, et

potes renasci,

Furaces, moneo, manus repellas,

Et sylvam domini focis reserves.

Si defecerit haec, et ipse lignum es.

Priape, qui custodis nee hortum nee vineam fertilem, sed nemus non densum,
ex quo formatus es, et potes formari denuo ; moneo removeas manus furum et conserves sylvam camino heri. Si hoc defuerit, et ipse es lignum.
*+.++***+*

6 Si

Gryph. Pulman. CalSi defecerit httc Grut. Scriv. Farnab.

defecerit hoc ed. antiq. Ferrar. Aid. Junt. Colin.

derin. Lang. Plant. Junian. et Delph.

et recentt.

not^:
3

Ex

Sat. 8.
inutile

Vide Horat. i.
* Olim truncus eram ficulnus,
lignum,' &c.
quo natus es]

6 Si

cum

defecerit]

Lignum nemoris,

et ipse lignum sis te

Alii, defecerit luec,

nempe

comburam.
sylva.

EP1GRAMMATUM

599

LIB. VIII.

XLI.

AD FAUSTINUM.
Tristis Athenagoras non misit munera nobis,
Quae medio brumae mittere mense solet.
An sit Athenagoras tristis, Faustine, videbo
:

Me certe

tristem fecit Athenagoras.

Mastus Athenagoras non misit dona ad me, quaconsuevit mittere medio mense
brumtB.
Faustine, examinabo an Athenagoras doleat : Athenagoras me sane affemastitia.

cit

Hujus Epigrammatis lectionem non

exemplaria

variant

scripta aut

excusa.

NOTiE
1 Tristis Athenagoras}

De quo

lib.

Sensus est
Mcestus
milii videtur Athenagoras, quod nihil
ad me miserit Saturnalium tempore
ego, inqnit Poeta, nescio anvere doleat, at ego vere doleo quod nihil acIX. Epig. 97.

ceperim. Lib. iv. Epig. 46.

2 Medio bruma] Hoc est, mense
Decern bri brnma vero significat dies
:

hyemis brevissimos. Cicero de Nat.

Solis accessum disDeor. lib. n.
cessumque brumis solstitiisque fieri/
'

XLII
AD MATHONEM.
Si te sport ul a major ad beatos

Non corruperit, ut solet licebit

De nostro, Matho, centies laveris.
;

Si sportula major non te transtulerit ad

divti.es, ut fit ;

o Matho, poteris lavare

centies de nostro.

Neque

in

hoc Epigrammate quicquam variant scripti aut impressi.

hotje
1 Sportula]
lib. iv.

mus
3

De Mathone

Epig. 80.

De

lib.

in. Epig. 7.

De

nostro]

Hoc

egimus

sportula centum quadrantum poteris

sportula dixi-

et lavare, atque a balneis coenare, nisi

nidore majoris culinse illectus et cor*

est,

de nostra

ruptus divites adieris.

MARTIALIS

M. VAL.

GOO

XLIII.
IN FABIUM ET CHRESTILLAM.

Efpert uxores

Fabius, Chrestilla maritos

Funereamque

toris

Victores committe,

quassat uterque facera.

Venus

quos

iste

manebit

Exitus, una duos ut Libitina ferat.

Fabius effert uxores, Chrestilla maritos, atque uterque concutit funeream facem
thalamis.
Venus, committe victores : quibus conlingel iste eventus, ut Libitina
simul rapiat utrumque.

In Fabium
mittit Venus

Christillam inscriptio

et

est in

omnibus fere

vett.

Victores

codex Florent.

KOTJE
1 Effert]

Verbum

est funeris pro-

conjuges veneno forte necaprium

bant Fabius et Chrestilla.
2 Funereamque'] Cum deberent ad:

hibere tu das nuptiales.

.

Fac ut matrimonio

Victores]

simul

jnncti

quidem

congrediantur, Fabius

uxorum

victor,

Chrestilla

vero victrix maritorum.

4 Una duos] Ut Libitina mortis
Dea utrumque mutuis artificiis occisum simul rapiat.

XLIV.
AD TITULLUM.
Titulle, moneo, vive semper hoc serum
Sub paedagogo cceperis licet, serum est.
;

At

tu,

est:

miser Titulle, nee senex vivis

Sed omne limen conteris salutator,

Et mane sudas urbis osculis udus,
Foroque triplici sparsus ante equos omnes,

Titulle, moneo, semper rive genialiter : hoc tardutn est; quamvis cceperis sub
prceceptore,tardumest. Sed tu, o infelix Titulle, nee vivis vetulus: sed salutator
adis omnia limina, et mane sudas madidus basiis civitatis, etforo triplici vagus ante

4 Sed ome in Junt. an. 1512.

i.

e.

ome, vel omne.

In eadem, per omnes

norm
2 Subpadagogo] Hoc est, quamvis
a prima juventute genialiter vivere
cceperis,

tamen

tardius est.

Epig. 16.
4 Sed omne limen]

De matutinis

salutationibus diximus
79.

Lib.

lib. iv.

i.

bis

Epig.

Urbis osculis]

Quos enim

saint a-

bant, eos osculabantur veteres.

6 Foroque triplici] Lege lib. ill.

Epig. 38.
Ante equos omnes] Hoc est, inquiunt Domitius et Raderus, ante equites judices enim erant equestris or:

KPIORAMMATUM

G01

LIB. VIII.

iEdemque Martis, et colosson Augusti

Curris per omnes tertiasque, quintasque.

Rape, congere, aufer, posside relinquendum

Superba densis area palleat nummis,
Centum explicentur paginae Kalendarum
:

est.

10

Jurabit haeres, te nihil reliquisse,

Supraque pluteum
Fartus papyro

te jacente, vel

dum

tibi

saxum,

torus crescit,

15

Flentes superbus basiabit eunuchos

Tuoque

Cum

tristis filius, velis nolis,

concubino nocte dormiet prima.

omnes equos, et templum Martis, et colossum Augusti, curris per omnes terlias, et
quint as.
Rape, accumula, aufer, posside, relinquendum est. Superba area palleat
spissis nummis, aperiantur centum paginal Kalendarum : hares jurabit te nihil reliquisse, et te exporrecto super pluteum aut lapidetn, dum torus circumdatus papyro
exstruitur tibi, arrogans osculabitur plorantes eunuchos * *

tertiaque.

10 Superba densis area

in codice
in quibnsdam vett. et
14 Fractus papyro Beverlandi Ms. 15 Flentes superbum ex codice
sic

pullulet

DousaeP.

Palatino legit Gruterus.

Flentes superbos Scriverius.

NOTE
dinis.

Forte intelligitstatuas eques-

tres in foro positas.

11

Quern descriMarlianus lib. III. cap. G.

8 Per omnes tertias] Decurias ju7 Colosson Augusti]

bit

dicum

intelligunt

Videat lector.
Centum explicentur} Centum
creditornm tabulae aperiantur, negabit haeres quicquam a deiuncto relicturn, quo ipsis debita pecuuia solvasingulis vero Kalendis usurae a
tur

let.

alii,

quae

priino

quibus Augustus quartam, Caligula quintam addidit

alii vero botres,

debitoribus exigebantur.

10 Palleat]

Epig. 67. infra.

Argento nempe, cujus

color pallidus est.

Qua utebantur

14 Fartus papyro]

ras interpretantnr.

ad rogvim struendum.

Lib. x. Lpig.

97.

Alii leguut, pullu-

"XLV.
AD FLACCUM DE REDITU
Priscus ab
Redditur

TERENTI1.

iEtnaeis mihi, Flacce, Terentius oris

hanc lucem lactea gemma notet.

Flacce, Priscus Terentius redit ad

Ad

P.

me a

regionibus Sicilia

calculus albus sig~

Flaccum inscriptio estinedd. vett. 3 Kd.antiq. Ferrar. an. 1471. Aid.

! :

602

MARTIALIS

M. VAL.

Defiuat, et lento splendescat turbida lino

Amphora centeno consule facta minor.

Continget nox quando meis tarn Candida mensis ?

Tarn justo dabitur quando calere mero ?

Cum te, Flacce, mihi reddet Cythereia Cypros,
Luxuriae fiet tam bona causa meae.
Et lagena imminuta centum annis defluat, et turbida splendescat
Quando mece mensce nanciscentvr noctem tam felicem ? Quando licebit
calefieri vino tam justo ?
Cum tu, o Flacce, redibis ad me ex Cypro Cythereia, habebo tam bonam causam mece intemperantice.
net hunc diem.

lento limo.

Junt. Colin. Gryph. &c. turbida limo, quod varie torquebat exercebatqne Interpretes. Lectio nostra debetur Scriverio.
5 Junt. an. 1512. tam Candida

mansis, vel mausis.

NOTjE
Ad quem

1 Prisms']

librum duodecimum.
Terentii reditum ex

Poeta mittit
Hujus Prisci

Sicilia,

ubi est

mons

iEtna, celebrat Martialis.

2 Lactea gemma} Albo calculo prosperos, nigro dies infaustos notabant
antiqui: quem morem alii a Scytbis,

a Thracibus

alii

ortum putant. Lib.

centum annorum ex amphora effusum, si commoveretur, turbidum fiebat. De amphora annosa vide lib. i.
Epig. 106.
4 Facta minor] Quia snbinde longo
senio aliquid deperit.

5 Continget] Hoc est, quando erit

causa tam justa laute ccenandi?
7 Cythereia] Cyprus quippe insula

ix. Epig. 53. et lib. xi. Epig. 36.

3 Et lento splendescat]

Vinum enim

Veneri sacra

est.

XLVI.
AD CESTUM PUERUM.

Quanta

tua est probitas, quanta est infantia formae,

Ceste puer, puero castior Hippolyto

Te secum Diana velit, Dorisque natare

Te Cybele totum mallet habere Phryga.
Ad Cestum

Aid. Junt. Colin. Gryph. aliis. 1 In iisdem:

in codice Pulmanni : quanta est instantiafamte.
Farnabius legerit: Tanta tua est probitas, quanta est infantia forma'. Vide
lib. xi. Epig. 5.
Lectio nostra debetur Grutero. 3 Edd. vett. docealque
natare. in quibusdam : Dorosque natare.
Scriverius legit : Dorisque natare.
quanta

inscribitur in

est prcestantia

forma:

NOTjE
I Quanta tua est, c]
Legerim
Tanta tua est probitas, quanta est, ut
lib. xi. Epig. 5.
:

2 Castior Hippolyto] Vide arguHippolyti Senec. Trag.

3 Diana velit] Ipsa castitatis Dea.

mentum

KPIGRAMMATUM
Til

Ganymedeo

LIB. VIII.

603

poteras succedere lecto,

Sed durus domino basia

sola dares.

Felix quae tenerum vexabit sponsa maritum,

Et qua;

prima puella virum

te faciet

Te Cybele tecum vellet habere Phrygce, vel Phryga, Aid. Junt. Colin.
<&c.
Te Cybele secum mallei habere Phryge legendum censet Brodaeus.
Te Cybele totum mallet habere Phryga codex Pulmanni, <\u,v lectio magis arridet Grutero. 6 Securus domino in edd. vett.
Lectio nostra debetur
Glutei o.
4

Gryph.

not#:
Natare]

Inter

nymphas

suas, ne-

que oculos tuos ulciscetur, ut quon-

dam

Actaeonis.

4 Te Cybele] Brodaeus legendum

censet : Te Cybele secum mallet habere
Phryge. Hoc est: Te secum habere
mallet,

quam Atyn Phrygium.

Sed

Gruteri lectio praefertur, legentis

turn, et Phryga.

to-

Totum, $<:.] Non castratum,ut Atyn

quondam puerum suum Phryginm.
5 Ganymedeo, 8fc] Lib. v. Epig. 55.
6 Sed durus [Securus] Non suspectus Junoni, nee zelotypam Deam
urens.
G interns: Sed durus domino
vix basia a te iinpetraret Jupiter,
nedum quid ulterius.

XLVII.
IN VARIE SE

Pars maxillarum
Pars vulsa est
Pars genarum tonsa

unum

tonsa est

unum

est tibi,

TONDENTEM.

tibi,

pars

tibi

rasa est,

quis putet esse caput

pars rasa est

tibi,

pars vulsa est

quis credat esse

caput ?

Nullam

lectionis varietatem in

hoc Epigrammate produnt exemplaria.

NOTvE
1 Pars maxillarum] Forcipibus nimirum, quibus utebantur juvenes jam

adulti

rasa novacula scilicet,

quam

vulsa,
volsellis
adhibebant viri :
nempe, quibus fceminae et juniores

utebantur.

Cum

ergo triplicem

is-

tam aetatem capite suo referret hie,

quisquis fuerit, non unum, immo triplex, caput habere videbatur.

XLVIII.
DE ABOLLA CRISPINI.
Nescit

cui dederit

Tyriam Crispinus abollam,

Dum mutat cultus, induiturque togam.

Crispinus ignorat, cui dederit purpuream abollam custodiendam,

dum mutat suos

MARTIALIS

M. VAL.

004

Quisquis habes, humeris sua munera redde, precamur

Non hoc Crispinus, te sed abolla rogat.
Non quicumque capit saturatas murice vestes':

Nee
'Si te

nisi deliciis convenit iste color.

praeda juvat fcedique insania lucri,

Qua

possis melius fallere,

sume togam.

Quisquis habes, oramus, restUue humeris sua orna'

:
vestes imbutce murice non conveniunt cuicumque, nee iste color apt us est nisi lautioribus. Sipreeda placet tibi, et
furor turpis lucri, furore togam, ut possis melius latere.
ornatus, atque induit togam.

menla : Crispinus non

petit hoc a te, sed abolla ipsa

5 Beverlandi Ms. scutulatas murice.

Quo

possis

melius

in

quibusdam

vett.

NOTJE
Crispinus]

vn. Epig.

De

quo egimus

lib.

Non quicumque] Hoc

est,

non cu-

jusvis est gestare purpuram.

99. cui ut ablataui abollam

furem hortatur Poeta, et

Crispinum ipsum deridet, qui nesciret cui dedisset servaudam abollam.
De qua lib. iv. Epig. 53.

7 Fcedi lucri] Furti.

8 Sume togam] Magno enim in to-

restituat,

gatorum nuiuero tu togatus delitesces.

XLIX.
DE ASPRO.

Formosam

plane, sed caucus diligit

Plus ergo, ut res

est,

quam

Asper

videt Asper, amat.

Asper, sed ccecus, amat pulchram sane puollam.

plus quam videt.

Formosam sane codd. Thuan.et Florent.

Formosam] Poeta deridet

istura

nunquam

visas

Igitur, ut res est, Asper

amat

NOT/E
caecum, qui puellae

amore

flagraret.

Juvenalis Sat. iv.

119.

'

Qui nunquam

visa? flagrabat

araore puella?.'
"

L.

AD CiESAREM DOM1TIANUM.

Quanta

Gigantei meraoratur raensa triumphi,

Quantaque nox Superis omnibus

Quantum convivium celebratur

ilia fuit,

post tictoiiam de gigantibus relatam, et quanta

EPIGRAMMATUM

Qua bonus

accubuit genitor

cum

605

LIB. VIII.

plebe Deoruni,

Et licuit Faunis poscere vina Jovem

Tanta tuas, Caesar, celebrant con vi via laurus
;

Exhilarant ipsos gaudia nostra Deos.

Vescitur omnis eques tecum, populusque, patresque,

Et capit ambrosias cum duce Roma dapes.

Grandia pollicitus, quanto majora dedisti

Promissa est nobis sportula, recta data

10

est.

noxfuit omnibus Diis, qua bonus pater accubuit cum plebe Deorum, et fas fuit
Faunis petere merum a Jove ; tanto epulo, o Ctesar, celebratur tua victoria : Dii
Omnes equites, populus, et patres epulantur tecum,
ipsi afficiuntur nostra Icetitia.
ilia

et

Roma

cum Imperatore. Pollicitus grandia, quanto maSportula nobis promissa est, recta data est.

accipil ambrosias epulas

jora prastitisti

3 Aid. Junt. Colin. Gryph. Lang. &c. genitor cum Phoebe Deorum ; et sic
vetus codex Junii. Lectionem nostrara exbibet codex Pulmanni. 5 Tanta
tuas celebrant, Caisar, convivia in Aid. Junt. Colin. Gryph. Calderin. Plant.
Junian. Pulman. Lang, et Delph. Nostrum ordinem tenent Grut. Scriv.
Farnab. et Schrevel. 6 Exhilarent Aid. Junt. et Colin. 9 Grandia pollkilis
10 Beverlaiuii Ms. cana data est, hand dubie ex interin quibusdam vett.

pretamento.

NOTvE
3 Accubuit genitor]
cum Diis minoribus.

Jupiter

nempe

9 Grandia pollicitus] Epiphonema

quo Domitiani liberalitatem ex-

est,

Plebe] Vetus codex babet Phabe.

6 Exhilarant
tra lretitia, ut

ipsos]

Deos

Tanta

ipsos afficiat, qui

nobiscum accumbere vellent.

8 Ambrosias]

Hoc

est divinas.

Poeta. Alii, pollicitist

10 Sportula] Quani sustulit Domitianus, revocata ccena recta.
Suetonius in Domitiano cap. 7. Vide etiam
lib. in. Epig. 7.
tollit

est nos-

Deus

'

enim baberi volebat Domitianus.

LI.

DE PHIALA INSTANTII RUFI.

Quis labor

in phiala? docti

Myos, anne Myronis?

Mentoris haec manus est, an, Polyclete, tua?

Livescit nulla caligine fusca, nee odit

Exploratores nubila massa focos.

Quis labor in phiala ? An periti Myos, an vero Myronis ? An here manus est
Mentoris, an tua, o Polyclete ? Nulla caligine fusca massa livescit, nee obscura odit

De

phiala Ruffi inscriptio est in edd. vett.

Et nieeum

felix sportula

in

NOTjE
1 Docti Myos]

An opus

est

Myos

Epig. 24. supra.

Myronis, Mentoris, etPolycleti mencoelatoris egregii

tionem facit Plinius

lib.

xxxiii. cap.

12.

3 Livescit nulla caligine]

Hoc

est,

M. VAL.

606

MARTIALIS

Vera minus flavo radiant electra metallo,

Et niveum felix pustula vincit ebur.
Materiae non cedit opus sic alligat orbem,
Plurima cum tota lampade Luna nitet.
Stat caper iEolio Thebani vellere Phryxi
Cultus ab hoc mallet vecta fuisse soror.

10

Hunc

nee Cinyphius tonsor violaverit,

et tu

Ipse tua pasci vite, Lyase, velis.

Terga premit pecoris geminis Amor aureus
Palladius tenero lotos ab ore sonat.

alis

ignem exploratorem : vera electra splendent metallo minus flavo, atque elaborata pustula stipend candidum ebur. Opus non superatur a materia : sic Luna claudit orbem,
cum plena splendet tota lampade. Caper prominet ornalus Molio vellere Phryxi
Thebani, cujus soror mallet vecta fuisse ab hoc. Nee tonsor Cinyphius violaverit
hunc, et tu, o Bacche, ipse sinas ilium vesci tua vite. Amor aureus geminis alis urget dorsum pecoris: lotos Palladius sonat ab ore delicato. Sicdelphin Icetatus Arione

codd. Vat. et Florent. Et nimium felix pustula Aid. Junt. Colin. Grypli.
Et niveum felix pusula legunt alii. Lectionem nostram testatur codex

&c.

NOTE
phiala sincera est, et pura ab

omni

9 Stat

caper'] Sic

Argentum

Juvenalis Sat.

i.

macula.
Nec odW] Sicut aurum adulterinum
quod igne exploration evanescit.

76.

5 Vera minus] Sensus est, inquit

Raderus : Vera electra, seu succi-

anreo vellere, quale habebat

aries, quo vectns cum sorore Helle

num, minus radiant qnam hujus

trajecit mare Phryxus, filius Atliamantis regis Tbebanorum, cujus Molus pater fuit. Epig. 28. supra,

phi-

flavum metallum, id est, aurum.

Vera electra dixit ad differentiam
electri factitii, quod fiebat ex quinta
argenti portione auro admixta.
Vel
Haec phiasic intellige hunc versnm
la ex electro factitio composita maalae

gis

fulget

quam verum

electrum.

Eligat lector.

6 Et niveum] Alii, et nimium: minus bene. De argento pustulato diximus lib. vii. Epig. 86. Felix pustula
dicitur, vel

quod

esset elaborata,

felicitcr et ingeniose

vel

quod nostrum

Poetam bearet.
7 Sic

alligat

orbem]

vetus, et stantem ex-

tra pocula caprnm.'

Molio]

Nempe

iste

est, phiala

caper ornatus

erat

11 Nee Cinyphius'] Lib. vn. Epig.

95.

12 Ipse tua] Grata est Baccho victima hircus, lib. III. Epig. 24. Attamen iste tarn affabre erat formatus,
ut sua vite libens ilium pasceret
Bacchus.
13 Terga premit] Capro insidebat
Cupido.
14 Palladius lotos] Hoc est, tibia,
'Lotos ad tibiarum cantus expetitur,' inquit Plinius lib.

Hoc

splendore et figura similis est Lunae

plense.

'

xm.

cap. 17.

Palladius dici videtur, quod frequens

non procul a Tritone lacu sacro Minervae.

in Africa nascatur

EPIGRAMMATUM

G07

LIB. VIII.

Sic Methymnaeo gavisus Arione delphin

15

Languida non taciturn per freta vexit onus.

Imbuat egregium digno mihi nectare munus
Non grege de domini, sed tua, Ceste, manus.
Cestc, decus mensae, misce Setina

Ipse puer nobis, ipse

videtur

20

sitire caper.

Det numerum cyathis Instant! litera Rufi

Auctor enim tanti muneris ille mihi.
Si Telethusa venit, promissaque gaudia portat,
Servabor dominae, Rufe, triente tuo.
Si dubia est, septunce trahar

Ut jugulem

curas,

si fallit

25

araantem,

nomen utrumque bibam.

Methymrueo portavit onus sonorumperplacida maria. Non servus ex grege domini,

sed tua manus, o Ceste, tingat mihi prcestans donum pretioso nectare.
Ceste,
ornamentum mensce, ministra Setina : ipse puer videtur nobis sitire, et ipse caper.
Litera Instant is Rufi assignet numerum cyathis ; nam ille me affecit tanto dono. Si
Telethusa accedit, atque affert promissam Icetitiam, servabor dominie, hausto tuo
Si incerta est, hauriam septuncem : si decipit amantem, potabo
triente, o Rufe.
utrumque nomen, ut conficiam solicitudines.

Pnlmanni. 17 Imbuat egregium dignum Beverlandi Ms. et codex Florentine

Gruterus ex cod. legit
sed tua certa manus, Ceste, decus mensce.

18

Codex Pnlmanni
stant!,

Non

21 Pro In23 Codex Pulmanni

rogo det dominus, sed tua, Ceste, manus.

Junius et Gruterus legendum censent Instantis.

promissaque gaudia profert.

NOT,E
15 Sic Methymnceo]

Methymna Les-

insula nibs fuit, patria nempe

Arionis, cujus historiain lege apud

bi

Herodotum lib. i.
16 Non taciturn onus"] Hoc
sum Arionalyra canentem.

est, ip-

17 Imbuat egregium] In phial am vi-

num primo

infundat non quivis ex

servis, sed Cestus

puer formosissi-

mus.
19 Misce Setina] Vina nata Setiae
in urbe Campania-,
20 Ipse puer] Cupido ccelatus in
phiala.

21 Det numerum] De more bibendi

pro numero literarum nominis vide
lib. I. Epig. 72.
Instanti [Instantis] litera Rufi] Legunt alii Instanti pro Instantii, de

quo lib.

xn. 96.
placet Radero

vii. Epig. 68. et lib.

Attamen prior

lectio

propter sequentem versum: ' Sidubia est, septunce trahar.' Cum enim
dorainae essent venture parcius bibebant antiqui. Lib. i. Epig. 107. Idcirco dicit Poeta: Si venit Telethusa, trientem tantum hauriam pro numero qnatuor literarum, quas habet
Rufi

nomen

in vocativo

at

vero

si

incertum sit, num ad me ventura sit,

hauriam septuncem pro numero septem literarum quas habet nomen Instantis in recto. Silegeretur Instant!,
in recto
esset Instantius: dextantem ergo haurire deberet. Yideat
Difficilis mihi videtur iste
lector.
Forte Instans ant Instantius
locus.
Rufus promiscue dicebatur : vel alter
erat.

26 Nomen utrumque] Hoc est undecim cyatbos, seu deuuccm.

MARTIALIS

M. VAL.

COS

L1I.

AD CEDITIANUM.

Tonsorem

puerum, sed arte talem,

Qualis nee Thalamus

fuit

Neronis,

Drusorum cui contigere barbae,

iEquandas semel in genas, rogatus,
Rufo, Ceditiane, commodavi.

Dum jussus

eosdem,
Censura speculi manum regente,
Expingitque cutera, facitque longam
Detonsis epaphaeresim capillis
Barbatus mihi tonsor est reversus.
repetit pilos

10

Ceditiane, ego rogatus commodavi Rufo ad radendas semel genas puerum tonsorem, sed talem arte, qualis nee fuit Thalamus tonsor Neronis, cui contigere barbce
Drusorum radendae. Dum imperatus repetit pilos eosdem Rufi censura speculi regente manum, atque expingit cutem, etfacit diuturnam detractionem detonsis capillis: tonsor barbalus rediit ad me.

4 JEquanda codex Pulmanni. JEquandas semel ad genas codd. Vat. et Flo6 Dum Justus repetit Farnabius. 8 Expungitque in Aid. Junt. Colin.
Gryph. Lang. &c. vide Lib. vn. Epig. 83. Expingitque codex Pulmanni.
Detonsis aplopheresin in codice Thuaneo.
rent.

NOT7E
2 Nee Thalamus] Nomen tonsoris
Neronis. Lipsins Epist. Qua-st. lib.
i.

cap. 5.

Hoc est Neronum.

eosdem] Hoc est, dum ite-

3 Drusorum]

Pilos

rnm atque iterum

Legit Farnabius,

hoc

est,

dum

radit barbatn Rufi.

Dum

Justus repetit:

censuram

pilos iterutn atque itertim

castigat.

8 Expingit] Alii, Expungit. lib. vn.

Epig. 83.
10 Barbatus] Hoc verbo dintius a

Rufo detentum

Rufum

fuisse

signifi-

cat Poeta.

nimio studio ad speculi

LUX
IN

CATULLAM.

Formosissima quae
Sed vilissima quae

fuere, vel sunt,

fuere, vel sunt,

Qua pulcherrima fuere vel sunt, sed

vilissima

qua fuere

vel sunt

o Calulla,

quam

NOTjE
Formomsima] Hoc

Fflemime

quoque

quae fuerunt formosissima;, fuerunt

tituta?.

est,

vilissima:, quia

omnibus pros-

EPJGRAMMATUM

O quam

te fieri,

te fieri

COD

Catulla, vellem

Formosam minus,
optarem

LIB. VIII.

aut raagis pudicam

minus pulchram, aut magis castum.

4 In quibusdam vett. aut minus pudicam; et sic in codice Puimanni.

LIV.

AD CiESAREM DOMITIANUM.

Magna

licet toties tribuas, niajora

daturus

Dona, ducum victor, victor et ipse tui

Diligeris populo non propter prasmia, Caesar,
Propter

te

populus praemia, Caesar, amat.

ducum victor, atque ipse victor tui, quamvis toties largiaris magna munera,
adhuc majora; o Ccesar,amaris a populo non propter munera; o Ccesar,
populus diligit munera propter te.
()

largiturus

3 In quibusdam: non propter munera.

Et propter

populos Beverlandi

te

Ms.

NOTjE
1

Magna

licet]

Congiarium enim po-

pulo ter dederatDomitianus. Suetonius in Domitiano.

2 Victor et] Hoc est, qui nihil

prater rationem, quae victoria

omnium

difficiilima videtur.

4 Propter

Domitiano blanditur

te]

Poeta, quern populo esse cariorem,

quam munera,

affirmat.

agis

LV.
r
AD EUNDEM, DE LEONE.

Auditur quantum Massyla

per avia murmur,

Innumero quoties sylva leone furit,
Pallidus attonitos ad Poena mapalia pastor
Cum revocat tauros, et sine mente pecus
;

Quantum murmur auditur in solitiidinibus aviis Massy lice, quoties sylva )'remit
cum pastor pallidus reducit tauros stupefactos, atque attonitum

innumeris leonibus,

3 In

quibusdam edd. ad plena mapalia;

et sic in

Delph.

Cui diadema

NOTiE
1 Massyla] Libyae pars est
lia, in

Massy-

qua sunt mnlti leones.

Pallidus]

Leonum

Delph.

Var. Clas.

et

matns.
Alii,

rugitu exani-

ad

Ad

Poena

[plena]

Pana mapalia

hoc

mapalia]
est,

ica.

Martial.

/f

Pun-

PARTIALIS

M. VAL.

610

Tantus in Ausonia fremuit modo terror arena.

Quis non esse gregem crederet? unus erat:
Sed cujus tremerent ipsi quoque jura leones,
Cui diadema daret marmore picta Nomas.
O quantum per colla decus, quem sparsit honorem,

Aurea

lunatae

cum

stetit

umbra jubae

10

Grandia quam decuit latum venabula pectus,

Quantaque de magna gaudia morte tulit!

Unde

tuis,

Libye, tarn felix gloria sylvis

A
An

Cybeles numquid venerat ille jugis ?

magis Herculeo, Germanice, misit ab astro

Hanc

tibi vel frater, vel

pater ipse feram

15

armentum ad casus plenas ; paulo ante tantus terror fremuit in arena Romana.
Quis non putaret adesse gregem ? Unus erat. At cujus leges reformidarent ipsi
etiam leones, quem regem constitueret Numidia picta marmore. O quantum ornamentum per colla, quod decus explicuit, cum unda aurea juba lunatce arrecta est !
quam par fuit amplum pectus magnis cenabulis, et quantum latitiam percepit leo

ex prtBclara morte !
Africa, unde decus tarn felix tuis sylvis ? Numquid ille cenerat ex montibus Cybeles ? An potius, o Germanice, frater aut genitor misit tibi
hanc feram ab astro Herculis.

marmore picta comas in codd. Florent. et Vat. Cut diadema darent marmora picta comas codex Pulmanni. 9 Aid. Junt. Colin. Gryph. Lang. Pulraan. Plant. Junian. Delph. &c. quem spargit honorem. Gniterus legit sparsit,
loquitur enim de re jam facta. Vide Opp. Cyneg. lib. m. vs. 37.
10 Edd.
vett. undajuba; codd. Thuan. Vat. Bodl. Florent. et Pnlmanni
umbra jubw.
Vide lib. vn. Epig. t. 14 Codex Pulmanni : venerat ille jugo.
daret

NOTjE
7 Ipsi

erat leo

quoque]
ille

Hoc

est,

Tantus

exhibitus in arena, nt in-

ter alios leones rex videri posset.

8 Picta Nomas] Variato enim marmore abundat Numidia.

quantum]

Hoc

est,

quam

pra?-

stans erat juba arrecta instar mediae

Luna?!
11 Grandia quam decuit] Ingenti
Domitiani venabulo convenit tain am-

plum leonis pectus.

12 Gaudia morte tulit] Quod neinpe
Domitiani manu ceciderit.

14

Cybeles']

Hoc

est,

ab Ida

monte Phrygiae, cui prxest Cybele,

quam a quator leonibus vehi fabulantur Poetae.

15

An

magis

Herculeum

Herculeo]

intellige

Astrum

leonem ab Her-

cule interfectum, atque inter Zodiaci

Lib. iv. Epig. 57.

signa relatum.

Germanicum vocat Domitianum adeGermanis.

16 Hanc tibi] Vespasianus pater,

victis

vel Titus frater, inter

Deos

relati.

KPIGRAMMATUM

LIB. VIII.

611

LVI.

AD FLACCUM.
Temporibus

cum cedat avorum,

cum duce Roma suo,

nostris aetas

Creverit et major

Ingenium sacri miraris abesse Maronis,

Nee quenquam
Sint Maecenates,

tanta bella sonare tuba.

non deerunt, Flacce, Marones,

Virgiliuraque tibi vel tua rura dabunt.

Jugera perdiderat miserae vicina Cremonae,

Flebat et abductas Tityrus aeger oves.
Risit Tuscus eques, paupertatemque malignam
Repulit, et celeri jussit abire fuga.

Accipe

divitias, et

Tu licet

et

10

vatum maximus esto

nostrum, dixit, Alexin ames.

Cum atas avorum det primas nostm secculo, et Roma magis aucta/uerit cum sun
Imperatore, tibi minim videtur desiderari ingenium sacri Maronis, nee quenquam
canere bella tarn magna buccina.
Flacce, adsint Mcecenates, non desiderabuntur
Marones, et vel tua villa suppeditabit tibi Virgilium. Tityrus amiserat jugera finitima infelici Cremona, atque eegrotus lamentabatur oves abductas. Tuscus eques risit, et propulsavit malignam inopiam,et coegit discedere celeri fuga. Accipe divitias,
inquit, atque esto maximus po'etarum : et licet, tu ardeas nostrum Alexin.
Illefor-

5 In omnibus edd. bella sonare. Heins.

3 Beverlandi Ms. deesse Maronis.
ad Paneg. in Prob. et Olyb. Cons. 208. legendum putat bella tonare : vide
sic conj. Ant. de Rooy. Vide etiam Stat.
ad Epigg. 3. et 23. htijus libri
Sylv. ii. 7. 66. Burin, ad Ovid. Trist. n. 529.
11 Codex Pulmanni sed vatum.
:

NOTjE
2

Cum

duce]

Lib. v. Epig. 19.

Domitiano
'

scilicet,

Pulchrioret major

do spoliatus Virgilius
ubi propter ingenium

Romam

petiit,

cams Maece-

non tantum possessionem suam

quo -lib duce Martia Roma?'

4 Tanta tubai] Stylo tarn beroico et

nati,

sublhni.

consecutus est.
9 Tuscus eques] Maecenas nempeordinis eqnestris a regibus Etruscis ortns, Horatius i. od. 1. et lib. in.

5 Sint

Mcecenates]

Qui muneribus

poetas afficiant.
7 Jugera] VideVirgilii Eclogam
et ix.

secuta

i.

Cremona Bruti et Cassii partes

veteranis Augusti militibus

praemii loco attribnta fuerat, qnibns

cum non suffireret, vicintira

Mantuanum Virgilii patriam

agruin
assig-

nari jussit Augustus. Itaque suo fun-

impetravit, sed et muneraamplissiroa

Epig. 4.
12 El nostrum Alexin] Quern tamen
non Maecenatis,sed Pollionis pueruni
Vide Turfuisse affirmant quidam.

nebum

lib.

xxix. cap. 14.

; :

MARTIALIS

M. VAf..

(512

Astabat domini mensis pulcherrimus ille,

Marmorea fundens nigra Falerna manu
Et libata dabat roseis carchesia labris,
Quae poterant ipsum solicitare Jovem.
Excidit attonito pinguis Galatea Poetoe,
Thestylis et rnbras messibus usta genas
Protinus Italiam concepit, et arma virumque,
Qui modo vix Culicem fleverat ore rudi.
Quid Varos, Marsosque loquar, ditataque vatum
Nomina, magnus erit quos numerare labor ?
Ergo ero Virgilius, si munera Maecenatis

Des

rnihi ? Virgilius

non

Marsus

ero,

15

20

ero.

mnrissimus asiabat mensis heri fundens fusca Falerna manu marmorea, et porrigebat
degustata labris roseis, qua poterant commovere ipsum Jorem.
Pocta
altomtus oblitus est rudem Galateam, et Thestylem ustam rubras genas messibus.
Repente concepit Italiam, et arma virumque, qui paulo ante ore rudi vix fleverat
Culicem.
Quid commemorabo Varos, et Marsos, el locupletata nomina po'etarum,
quos enumerare magnus erit labor? An ergo flam Virgilius, si largiaris mihi dona
carchesia

Macenatis?

21

In

Non flam

Virgilius,

eodem codice:

Marcus ero

legit

Marsusflam.

dictataque vatum.

23

Ergo ego Beverlandi Ms.

24

Heraldus.

NOTjE
13 Domini mensis] Ma?eenatis.

14 Marmorea]

ma

Hoc

de quibus Alhemvns

lib. xi.

cap. 13.

Galatea] Sensus

est:

Xon amplinshumiiia scripsit carmina

de agresti Galatea, et Thestyli, cujns

gens

aestivo calore adustae erant.

18 Vsla genas]

genas

de

cnlice.

Quid Faros] Vari mentioneni

Ecloga vi.
24 Marsus ero] Epicns quidem non
ero Poeta, sed scribam Epigrammata, qualia Marsus, de quo lib. ii.
Epig. 71. Heraldus scr'ibit, Marcus
ero, hoc est, inquit, Marcns ero Martialis, et hnic nomini non minus cele21

et politissima.

15 Carchesia] Pocnla certi generis,

17 Pinguis

Poema

20 Vix Culicem] Breve

est, candidissi-

Hoc

est,

secundum

Hellenismus est: sed jEncidem aggressus est, cujns initium:

Arma viruraque cano,' &c.
:

facit Virgilius

britatis

conciliabo,

quam

Virgilius

olim conriiiavit sno.

'

LVII.
DE P1CENTE.

Tres

habuit dentes, pariter quos exspuit omnes,

Ad tumulum

Picens

dum

sedet ipse

Tret fuerunt dentes Picenti, quos omnes

suum

simul exspuit,

dum

ipse

sedet

ad

EPIGRAMMATUM

613

VIII.

I.I IJ.

Collegitque sinu fragmenta novissima laxi

humo.

Oris, et aggesta contumulavit

quondam defuncti non legat haeres

Hoc sibi jam Picens praestitit officium.

Ossa

licet

suuih sepulcrum, et sinu collegit ultima frusta oris rupti, et srpelivit terra
aggesta. Quamvis hares aliquando non legat ossa mortui ; Picens jam sibi preestitit
hoc officium.

Beverlandi Ms. expulit omnes.

ouem nostrum exhibent codd. Grut.

In edd. vett. novissima fracti.

et Pulni. et editio Calderini.

Lecti-

NOTjE
3 Collegitque] Defimctoiuiu ossa et
cineres colligeie atque inhumare so-

lebant veteres: Picens vero

iste,

ut

jocatur Poeta, non erit inhnmatus

jam eiiim sui partem, dentes

ten* mandavit.

scilicet,

LVIII.
IN

Cum

ARTEMIDORUM.

tibi tarn crassae sint,

Possim

te

Artemidore, lacernae,

Sagarum jure vocare meo.

Artemidore, cum habeas lacernas tarn crassas,

liceat

jure meo appellure te

Sagarum.
2 Possim

te

Sagari codex Pulmanni.

Junius

in

marg. Calderinns,

alii,

meo.

NOT
1

Artemidore]

Artemidorus tam

crassam gestabat lacemam, ut sagum

Vocat ergo ilium savideri posset.
garum, quasi sagatura. Haec Raderus,
qui

plura alia subjungit, ut explicet

IN

hoc Epi gramma.

2 HI to] Alii, meum.
Epist.

5.

ait:

lib.

i.

qui

munus aliquod

Porro Lipsius
Sagari dicti

theatrale funge-

rentur.

LIX.
LUSCUM FUREM.

Aspicis hunc uno contentum lumine, cujus

Lippa sub attrita fronte lacuna patet?
Vides hunc contentum uno oculo, sub cvjus attrita fronte conspicitur stillans lacuna

2 Alii pro patet legunt sedet.

In quibusdam vett. tam piceata munus.

NOTVE
1

Uno contentum] Quod nnns

oculus sufficiat ad furandum.

illi

2 Lippa lacuna] Oculi scilicet amissi,

(>14

VAL. MARTIALIS

If.

Ne contemne caput, nihil est furacius illo

Non fuit Autolyci tam piperata manus.
Hunc tu convivam cautus servare memento
Tunc

furit,

atque oculo luscus utroque videt.

Pocula soliciti perdunt ligulasque ministri,

Et latet in tepido plurima mappa sinu.
Lapsa nee a cubito subducere pallia nescit,
Et tectus laenis saepe duabus abit.
Nee dormitantem vernam fraud are lucerna
Erubuit fallax, ardeat
Si nihil invasit,

puerum

10

ilia licet.

tunc arte dolosa

Circuit, et soleas surripit ipse suas.

Ne spernas caput, nihil est furacius illo. Autolyci manus non fuit tam piceata. Tu
cautus retordure ecitare hunc convivam : tunc insanit, et luscus aspicit utroque ocvlo.
Famuli anxii amittunt pocula, et ligulas, et multa mappce delitescunt in tepido ejus
sinu: et novit subtraltere pallia lapsa a cubito, et crebro discedit coopertus duabus lanis : nee fraudulentum puduit eripere verna dormitanti lucernam, quamvis ilia
ardeat. Si nihil occupavit, arte fallaci circuit servum suum, atque ipse furatur
suas soleas.
tam piperata manus. In aliis corSoriverius e codd. suis eruit et probavit
rupte
tam piceata manus. Vide Var. Notas. 5 In edd.vett. vitare memento.
In ed. Langii
Codex Pulmanni et Beverlandi Ms. servare
vitare momenio.
:

memento. 8

Et

latet in

trepido Beverlandi Ms.

not*:
3

Ne

contemne caput]

minem, pars pro

Hoc

est, ho-

Sen-

toto sumitur.

Ne

8 Et

latet]

Et furatur mappas,qnas

in sinu condit.

Lama

vero, ut ait

desinas observare hunc

hominem, licet luscum.

Bayfius de re vestiaria, genus est vestis militaris, qua etiain in cnena ute-

4 Autolyci] Cujus meminit HomeFuit ille Mercurii fili-

bantur antiqui, nt constat ex hoc

sus est

rus Iliad. K.

us, furtis simillimus patri.

rata

[piceata]

manus]

Tam

Cui

pipe-

scilicet

adhaerent omnia quae tangit. Legunt

lii, lam piperata manus, hoc est, cal-

st

lida,

quod piceare Latine non

dica-

tur, sed picare.

7

Ligulasque] Epig. 33. supra.

Li-

gula cochlear est, et spathnla, &c.

loco.

11 Vernam]

Verna

est servus

domi

natus.

14 Et soleas] Pueri ad pedes conconvivarum soleas custodiebant

vivas enim sine calceis mensae accumbebant: iste vero luscus suas ipse
soleas surripiebat, ne furandi artcm
:

dedisceret.

KPIGRAMMATUM

LIB. Vllf.

615

LX.
CLAUDIAM.

IN

Summa

Palatini poteras aequare Colossi,

Si fieres brevior, Claudia, sesquipedem.

Claudia,

si

feres brevior vno pede

et dimidio, poteras cequare verticem colossi

Palatini.

2 Claudia sesquipede Aid. Junt. Colin. Gryph. Pnlman. Plant. Junian.

Lang. Delph. &c. sesquipedem Grut. Scriv. Farnab. Schrevel. et recentt.

NOTiE
1

Colossi]

De

quo diximus

lib.

Spect. Epig.

2.

LXI.
AD SEVERUM, DE CARINO.
Livet Carinus, rumpitur,
Et

quaerit altos,

furit,

plorat,

unde pendeat, ramos

Non jam quod orbe

Nee umbilicis quod

cantor et legor toto

decorus et cedro

Spargor per omnes, Roma quas tenet, gentes

Sed quod sub urbe rus habemus aestivum,
Vehimurque mulis non, ut ante, conductis.
Quid imprecabor, o Severe, liven ti ?
Hoc opto mulas habeat, et suburbanum.

Pallet Carinus, rumpitur, insanit,flet, et quarit altos ramos ex quibus suspendatur ; non jam quod totus orbis celebrat atque evolvit meos versus, nee quod
ornatus umbilicis et cedro spargor per omnes nationes quibus imperat Roma ;
at quod mihi est rus cestivum sub urbe, et vehor mulis non conductis, ut an() Severe, quid imprecabor invido?
tea.
Hoc opto, ut habeat mulas, et rus

suburbanum.

In Carinum inscribitur in edd. vett. 8 Quid imprecemur, o Severe, Carino in

codd. Vat. et Florent. 9 Hoc opto, multas ut codex Florentinus. Carinum
tanquam miserum bomiuein irridet, tanquam qui non invidenda invideat.

NOIVE
4 Umbilicis

decorus~\

Lib.

i.

Epig.

67. et lib. in. Epig. 2. librorum orna-

menta explicuimus.
6 Rus cestivum] Hoc

agat per urbem,

unde victum sibi
vero sic

est, rus

ad

ae-

stivandum.
9 Mulas habeat] Quas oleribus ex
liorto suburbano
decerptis onustas

vendat

ilia olera,

Domitius

Habeat mulas meis

suburbanum meo simile

intelligit

similes, et

et

quaeritet.
:

hoc est, suas amplas divitias amittat,

atque ad meam conditionem redigatur, sea pauper fiat.

MARTI A LIS

M. VAL.

616

LXII.
DE PICENTE.
aversa Picens Epigrammata

Scribit in
Et dolet, averso quod

facit ilia

charta

Deo.

Picens scribit Epigrammata in tergo charts, et mceret quod componit

ilia invito

Apolline.

1 Scribit in adversa Junt. an. 1512.

NOTvE
1 Scribit in aversa]

In una tantuni

finitus Orestes.'

parte charts solebant scribcre veteres; qui vero ad nauseam usque,

in tergo

etiam scribebant.

Sat.

Scriptus

i.

'

et- in

2 Et dolet averso] Lib. n. Epig. 89.

'Cannina quod scribis Musis, et
Apolline nullo,' &c. Horatius 'T
nihil invita fades dicesve Minerva.'

Juvenalis

tergo

necdnm

LXIII.
D E

Thestylon Aulus

AULO.

amat, sed nee minus ardet Alexin:

Forsitan et nostrum sic Hyacinthon amat.

I

nunc

et dubita, vates an diligat ipsos,

Delicias vatum

2 Forsitan

et

cum

metis Aulus amet.

nostrum nunc in codice Pulmatmi.

NOTjE
4 Delicias]

Hoc

est,

pueros delicatos, qui sunt

deiicite

poetarum.

LXIV.
IN

Ut

Uno
Et

nasceris octies in anno,

solas, puto, tresve, quatuorve

Non
bras

CLYTUM.

poscas, Clyte, muiuis, exigasque,

natalitias

habes Kalendas.

Clyte, ut petas donum, atque extorqueas, octies nasceris in uno anno, et celeexceptis, opinor, soils tribus aut quatuor. Quamvis

omnes Kalendas natalitias,

NOTiE
2 Nasceris

octies]

Hoc

est, natali-

tium diem octies celebras, ut toties

munera

accipias.

EPIGRAM MATUM

:; ;
;

LIB. VIII.

(J17

Sit vultus tibi levior licebit

Tritis littoris aridi lapillis

moro coma nigrior caduco

Vincas mollitie tremente plamas,
Sit

Aut massam modo

lactis alligati

Et talis tumor excitet papillas,

Quales cruda viro puella servat
Tu nobis, Clyte, jam senex videris.
Tam multos quis enim fuisse credat
Natales Priamive, Nestorisve?
Sit tandem pudor, et modus rapinis.
Quod si ludis adhuc, semelque nasci
Uno jam tibi non sat est in anno
Natum te, Clyte, nee semel putabo.

10

15

habeas vultum politiorem tritis lapillis littoris sicci, capilli nigredine superent cadentia mora, mollitie tremente superes plumas, vel metam lactis recens coagulati, et
Clyte,
tali tumor e turgescant papilla tua, quales marito serrat virgo inlacta ;
jam vetulus tideris nobis.
Quis enim putet tam multos fuisse dies natalitios
Priami, aut Nestoris ? Tandem sit verecundia, et finis rapinis. Quod si ludificat
iterum, etjam tibi non sufficit semel nasci in uno anno, o Clyte, nee credam te semel

natum.

4 Beverlandi Ms. haberi Calendas.

5 In eodem
jam semel putabo in codd. Vat. et Florcnt.

tibi Icevior licebit.

18 Cly-

te,

HOTJE
15 Sit pudor] Pudeat te, et finis

5 Sit vultus] Toties natalem diem

tamen

se-

imponatnr

videaris,

de

18 Nee semel putabo']

negligam perinde ac si

celebrasti, nt licet jnvenis,

nior

Priamo et Nestore

quibus jam dictum.

7 Nigrior caduco]

Lib.

i.

Hoc

est

mature

Epig. 73.

tns esses,

tnis rapinis.

Hoc

est, te

nunquam nauec nnquam munera ad te

mittam.

LXV.
AD DOMITIANUM.
Hie ubi Fortuna3 Reducis fulgentia late
Templa nitent, felix area nnper erat
Nuper

felix area erat hie, ubi splendidte cedes Fortuna Reducis late fulgent.

XOTM
Fortuna Reducis] Cui propter
Domitiani reditum aedificatum est
templum.
2 Felix area] Vel quod in ea tern1

plum Fortunae destinatum sit, vel potius quod illic reversum Imperatorem
primo salntaverit populus.

M. VAL.

618

MARTIALIS

Hie stetit Arctoi formosus pulvere belli

Purpureum fundens Caesar ab ore jubar
Hie lauro redimita comas, et Candida cultu
Roma salutavit voce manuque ducem.
Grande loci meritum testantur et altera dona

Stat sacer edomitis gentibus arcus ovans.

Hie gemini currus numerant elephanta frequentem

10

immensis aureus ipse jugis.

Germanice, porta triumphis
aditus urbem Martis habere decet.

Sufficit

Haec

est digna tuis,

Hos

Hoc loco CcBsar emittens ab ore purpureum splendorem stetit decorus pulvere belli
Sarmatici. Hie Romani, capillis ornatis lauro, atque albis vestibus induti, salutaverunt Imperatorem voce et manu.
Atque altera dona demonstrant ingens meritum illius loci : arcus triumphalis erectus est de nationibus subactis. Hie duce
quadrigae numerant multos elephantos.
Aureus ipse par est ingentibus jugis.
Germanice, hcec porta contenit tuis triumphis : par est urbem Martis habere has

introitus.

3 Hie

Arctoi famosus Beverlandi Ms.

4 Casar ab orbe codex FlorenAid. Junt. Colin. Gryph. &c. Candida vultu. Codex Pulmanni
Candida cultu. 8 Stat sacer et domitis gentibus arcus ovat codex Pulmaoni.
Stat sacer et domitis gentibus arcus ovans Beverlandi Ms.
9 lu edd. vett. elephanta frequenter. Lectio nostra est ex conj. Pulmanni.
tinus.

stetit

NOTjE
3

Arctoi]

Sarmatici.

Lib.

vn.

exceptus est Imperator.

7 Et altera dona] Arcnm triumphalem, et templnm Fortunae intellige,
praeterquam quod ibi popuLus benigne a Domitiano exceptus fuit.
9 Hie gemini currus] Supra arcum
collocatae erant duae quadrigae, propter duplicem ex Dacis victoriam, quibus elephanti juncti erant, quos aurea Domitiani statua regebat.

Epig. 6.

4 Purpureum jubar] Hoc est, ruborem. Suetonius cap. 18. in Domitiano : ' Statnra fuit procera, vultu mo*
desto, ruborisque pleno.'

lit

Candida cultu] Albis vestibus

ioduti triuniphum comitabantur

mani. Juvenalis Sat. x.

fra-iia

Ro-

ad
Qui rites.' Antiquus codex ba'

ct niveos

bet, Candida vultu.

Elephanta frequentem

6 Manuque] Refer ad plausum quo

Quid

si

[frequenter]

legas, frequentem ?

LXVI.
DE CONSULATU

Augusto

pia thura, victimasque

Pro nostro date

SILII.

Silio,

Muste, offerte Domitiano pia thura,

et

Camcenae.
vidimus pro nostro Silio. Ecce imperat

2 Pro vestro codex Palatinus, quae lectio impensius arridet Grutero.

EP1GRAMMATUM

LIB. VIII.

619

Bis senos jubet en redire fasces

Nato consule, nobilique virga

Vatis Castaliam

domum

sonare.

Reruin prima salus et una Csesar,

Gaudenti superest adhuc quod optet
Felix purpura, tertiusque consul.

Pompeio

dederit licet senatus,

Et Caesar genero sacros honores,

Quorum

10

pacificus ter ampliavit

Janus nomina; Silius frequentes

Mavult sic numerare consulatus.
redire duodecim fasces filio facto consule, et nobili virga pulsari Castaliam domum
Poetce.
Domitiune, ptimum et unicum presidium reruin, superest adhuc exultanti aliquid quod cupiat , nempe felix purpura, et tertius Consulatus.
Quamtis

Senatus concesserit Pompeio sacros honores, atque Augustus genero Agrippae, quoter illustravit Janus pacificus, magis placet Silio sic numerare crebros

rum nomina
consulatus.

Noto consule

in

quibusdam.

Castalia

codex Pulmanni.

NOTjE
Cujns films a Domitiauo factus est Consul
Silius enim
pater semel tantum Consul fuit eo
anno quo periit Nero, ut constat ex
Plinii J unions lib. lit. Epistola 7. qui

ficandum ejus adventum lictor praecedens virga sua fores pulsabat.

7 Quod optet~\ Ut nenipe minor ejus
filius Consul quoque fiat, cujns mortern refert Plinius Junior lib. in.

vitam simul et mortem Silii Italic!

breviter narrat. Vide etiam lib. vn.

Epistola

2 Date

Silio]

Epig. 63.
3 Redire]

Nempe

in familiam Silii

7.

10 Et Casar genero'] Agrippae Juliam filiam in matiimonium collocavit

Augustus, eimque ter Consulem

quam Castaliam (licit, hoc est,

Musis deditam nam egregium Poe-

evexit.

ma

rum nomina relata sunt

Italici,

de secundo bello Punico scripsit

Silius.

4 Nato consule] Filio

Silii

consula-

turn adepto.

11

Domum sonare] Quoties domum snam

aut alienam adibat Consul, ad signi-

pacificus]

Hoc

est,

quo-

in fastos, qui

erant in tutela Jani pacifici quidem

sub Augusto, quo regnante clausum
est

5 Castaliam] Alii, Castalii.

Quorum

templum Jani

13 Mavult
Consul a turn,
sul,

ut

tertio.

Duos
quam ipse
sic]

Pompeius

filios

gerere

ter esse

Con-

et Agrippa.

LXVII.
IN OjECILIANUM.

Horas quinque puer nondum tibi nuntiat,

Jam conviva mihi, Caeciliane, venis:
O

Cceciliane,

nondum

servus tibi nuntiat

horam quintam,

et tu

et tu

conviva

jam

renit

620

MARTI A LIS

M. VAL.

Cum modo

distulerint raucae

Et Floralicias lasset arena

vadimonia quartae,
feras.

Curre, age, et illotos revoca, Calliste, ministros

Sternantur lecti

Caeciliane, sede.

Caldam poscis aquam sed nondum frigida

Alget adhuc nudo clausa culina toco.

venit

Mane

veni potius

Ut jentes,

nam

cur te quinta moretur?

10

sero, Caeciliane, venis.

Cum modo raucce charttt prorogarint vadimonia, atque arena defaliget feras Floralicias ; o Calliste, propera, age, et revoca illotos servos : lecti thlprnentur :
C&ciliane, sede.
Petis aquam calidam, at nondum frigida allata est : culina clausa friget adhuc nudo foco. Veni potius mane ; cur enim quinta retardct te ? aut cur
nan venis sero, o Caeciliane ?
ad me.

3 Beverlandi Ms. paucce vadimonia quart ce ; in codice Vat. parcce vadimonia

Ant. de Rooy conj. raucce vadimonia partes. Vide Phaedr. de liiigantibus lib. in. Fab. 13. et ibid.Scheff. rauca> vadimonia charlce in quibusdam.
Vide J. Salmnth. ad Paneirolum, cap. de cibi capiendi modo veterum, p.
538. 4 Et Floralicias laxet Beverlandi Ma. 7 Lips. Elect, lib. I. cap. 4.
legit: nondum mihi frigida venit.
10 Aut cur
8 In quibusdam, clusa culina.
nonscro ed. antiq. Ferrar. Aid. Jnnt. Colin. Gryph. Pnlman. Calderin. Plant.
Junian. Lang, Delph. &Ci Josias Mercerus ex vestigiis antique scriptural
Ut jam te sero, Hcc. roscripsit ingeniosissiiue (It jentes sero, fyc. Scriptuin fuUtjantes sero, fyc. Vide Var. Notas.
erat
quartan.

NOTiE
Horas qninque] Ccenare veroliora
tantnm nona solebant Romani. Lib.
IV. Epig. 8. 'Imperat exstructos frangere nona toros.'
3 Cum modo] Cum modo in alterum
diem dimissa sint vadimonia, et causae forenses quae hora tertia agebantnr. Lib. iv. Epig. 8.
Exercet rati1

'

cos tertia causidicos.'

Vadimonium

vero sponsio est sistendi

Legunt
id est,

alii

raucae vadimonia cerce.

libelli forenses, inquit

Domi-

Raucae chartaa dicuntur, meo

judicio, pro ipsis raucis causidicis.
:

vadimonia quarto?.

enim quarta differebantitr

Hora

lites,

ut

aiunt.

4 Et Floralicias]

rem

que

In

1.

his lepores, capreu?, at-

animalia exhibebantur ab

alia

jEdilibus.
5 Illotos]

Hora octava lavabant

6 Sternantur

In

lecti]

De ludis in bonoi.

triclinio

nempe.
7 Caldam poscis] Qua vinum temperabatur.

Lib.

Nudo

i.

Epig. 12.

clausa]

Hoc

nondum

est,

adsunt ligna quibus excitetur ignis.

10 Ut jentes Aut {cur non] sero]
Post ccenam nimirum.
Alii
Ut
:

jentes, sero,

Cceciliane, venis.

explicit Salmasius

Hora

Et

sic

jentaculi

undeMartiaeum, qui ad quintain venerat pransums, sero venire dixit, ut jentaret:

tertia aut quart a erat:

lis

Florae celebratis dictum lib.

ve-

teres.

in judicio.

tins.

Alii legunt

Epig.

nimis tempori ut prandciet.

EPIGRAM MATUM

LIB. VIII.

G2L

LXVIII.
AD ENTELLUM.
Qui

Corcyraei vidit pomaria regis,

Rus, Entelle, tuae praeferat ille domus.
Invida purpureos urat ne bruma racemos,
Et gelidum Bacchi munera frigus edat
Condita perspicua vivit vindemia gemma,
Et tegitur felix, nee tamen uva latet.

Foemineum

lucet sic per

bombycina corpus

Calculus in nitida sic numeratur aqua.

Quid non ingenio

Autumnum

voluit natura licere

sterilis ferre

jubetur hyems.

10

Qui spectavit pomaria regis Corcyrcei, o Entelle, ille antepomt rus tuce domus.
hyems invida urat purpureos racemos, et ne frigus gelidum noceut muneribus

Ne

Bacchi, racemi conditi gemma pellucida augescunt, atque uva felix tegitur, nee tadelitescit.
Sic muliebre corpus splendet per bombycina: sic calculus numeratur
inpura unda. Quid non voluit natura licere ingenio 7 Hyems sterilis cogitur producere fructus autumnales.

men

Quisquis Corcyrcei codd. Vat. etFIorent.

7 Fcemineum lucet supra in iiscodd. 8 Calculus in liquida conj. Ant. de Rooy.
Vide ad lib. iv.
Epig. 22.
1

dem

NOTiE
Qui Corcyr&i] Alcinoi, de cujus
insula Corcyra, hodie, Corfue, Lib. iv. Epig. 64. et lib. vn.
Epig. 42.
3 Urat ne bruma] Inter alias arbo1

liortis in

res \itis

cum ab

praesertim

nritur

frigore,

eo circumobsessus calor natu-

ininiicum est frigus.

5 Perspicua

gemma] Lapidibus spe-

cularibus, Epig. 14. supra.

Hoc est, per vesquas recte vitreas dixeet Juvenalis Sat. n. vocat mul-

7 Per bombycina]
tes
ris,

sericas,

titia.

9 Quid non] Sensus est: Quid non

ralis interins contrahitur.

4 Bacchi munera] Vites, quibus valde

efficere potest solertia ingenii

LXIX.
IN VACERRAM.
Miraris veteres, Vacerra, solos,
Nee laudas nisi mortuos poetas.

Vacerra,

soli antiqui

movent

tibi

admirationem, nee commeiidas nisi de-

Hujus Epigrammatis lectionem non variant

pre*si.

libri

calamo exarati aut im-

622

M. VAL. MARTIALIS

Ignoscas petimus, Vacerra

Non

est, ut

functos po'etas.
sim.

placeam

tanti

perire.

tibi,

Vacerra, rogamus, parens: non tanti facio mortem, ut tibi gratus

NOT/E
2 Nee laudas] Lib. v. Epig. 10. ' Hi
stmt invidiam nimirum, Regule, mores,
Praeferat

antiquos semper

ut

tanti facio tuas laudes, nt mori velim,

quo a te landari possim. Forte non
male legeris: tanti Non est, utpeream,

ilia

novis.'

tibi placere.

3 Tanti

Non

est]

Sensus est

Non

LXX.
DE NERVA.

Quanta

quies placidi, tanta est facundia Nervae

Sed cohibet vires ingeniumque pudor.

Cum siccare sacram largo Permessida posset
Ore, verecundam maluit esse sitim
Pieriam tenui frontem redimire corona
Contentus, famae nee dare vela suae.

Sed tamen hunc nostri scit temporis esse Tibullum,

Carmina qui docti nota Neronis habet.
Quanta quies, tanta est eloquenlia mitis Nervce: at vires et ingenium co'e'reentur
Cum largo ore posset exhaurire sacrum Parmessida, maluit sitire
modestia.
modeste ; contentus adornare frontem po'eticam exigua corona, nee obsecundare sine
glorice.
At nihilominus qui novit versus periti Neronis, novit hunc esse Tibullum
nostri ceci.

3 Cum siccare sacrum in edd. vett.

6 Contenta est fames Beverlandi Ms.

Cum siccare sacram codex Pulmanni.

Carmina

qui nostri docta

Carmina qui

docti nostra in

eodem.

codex Pulmanni.

NOTjE
Quanta quies] Nervam Imperatorem fuisse poetam testatur Piinius
Junior Epist. 3. Vide Lib. ix. Epig.
1

27.

Animo

praeterea

placidissimo

fuitNerva.
3

Cum siccare sacram [sacrum] Par-

messis fons labitur ex Parnasso

hoc
modice bibit ex fonte Musarum,
sen pauca scribit carmina, cum alioqui plura, et quidem egregia scribere
:

est,

posset. Scribunt

alii,

sacram Pernies-

fuit.

Ex bedera nempe,

dulcedine

suum

Tibullum

8 Carmina qui docti]

carminis
dixerat

tida.

S Tenui corona]

qua leviores poetsr, epici vero qiierna

corona cingebantur, lib. iv. Epig.
54. Juvenalis Sat. vi. 386. De corona
querna fuse Scaliger Ausonian. Lect.
Carminibus heroicis
lib. i. cap. 10.
quernam coronam consequi poterat
Nerva, sed Elegiis et Epigrammatibus hederaceam mereri contentus

Nervam

Nero

in suis versibus.

EPIGRAMMATUM

623

LIB. VIII.

LXXI.
IN

Quatuor

TOSTUMIANUM.

argenti libras mihi

tempore brumae

Misisti ante annos, Postumiane, decern.

Speranti plures

(nam

stare aut crescere debent

Munera) venerunt plusve, minusve duae.

5

Tertius et quartus multo inferiora tulerunt.

Libra

fuit

quinto Septitiana

quid est?

Bessalem ad scutulam sexto pervenimus anno

Post nunc in cotula rasa selibra data est.
Octavus ligulam misit sextante minorem
Nonus acu levius vix cochleare tulit.
Quod mittat nobis, decimus jam non habet annus:
Quatuor ad libras, Postumiane, redi.
:

10

Postumiane, ante decern annos misisti ad me tempore brumce quatuor libras

Duce plusve minusve allalce sunt expectant i plures: nam dona debent stare,
Quinto libra quidem
vel augescere.
Tertius et quartus tulerunt longe inferiora.
Septitiana missa est : sexto anno redacti sumus ad scutulam bessalem, post hunc rasa
selibra donata est in cotula. Octavus misit ligulam minorem sextante : nonus vix
tulit cochleare levius acu.
Pos*
Jam decimus annus non habet quod mittat nobis:
tumiane, revert ere ad quatuor libras.
argenti.

6 In edd. vett. Septitiana quidem, probante Gronovio. Lectio nostra debetur Scriverio. quid id ? legit Ant. de Rooy. 10 Nonus aculeos in cochleare
Aid. Junt. Colin. Gryph. &c. et sic in codice Vaticano. Nonus aculeius vix
in codice Pulmanni.
Nonus acu levius mi cochleare legunt alii. Hoc loco videtur cochlear distingui a ligula, quod multi tameu negant.

NOTvE
Tempore brumce] Mense Decernbri, quo celebrabantur Saturnalia, et
munera amicis mittere solebant Romani.
1

Nam

lib. iv.

Plinius Junior
Est enim ita natura

stare aut]

Epist. 3.

'

bant, sic dicta, at conjicit Farnabius.

7 Bessalem ad scutulam] Bes signicapit octo uncias.

comparatum, ut antiquiora beneficia

Rasa

cum

posterioribus cu-

mules,' &c.

selibra]

Duodccim
Romana,

nnciis con-

Forte

intelligit

simul

cotyla datam fuisse selibram ar-

genti.

Septitiana]

Vel cotyla, mensurse

quod sex uncias capiebat.

8 In cotula]
est genus,

subvertas, nisi

ilia

octo uncias; scutuia vero vas

ficat

Alii rasa referunt

ad cotylam,

sed quantitas repugnat.

stabat libra
qua; tameu
secundo bello Punico urgente ad novem uncias cum semuncia redacta

9 Octavus ligulam] Genus mensurae.

Plures alias significationes habet ligula, Epig. 33. supra. Sextans duae

est, et libra Septitiana, ut existimat

sunt unciae.

Raderus, a

10 Nonus acu levius] Legunt alii:

Nonus aculeolos in cochleare tulit. Sen-

tiabantur

Septis, ubi

Romani nego-

atque ad pondus vende-

624

If.

VAL. MARTIALIS

NOTjE
sus prions lectionis patet.

De

dictum Epig. 33. supra.

Nonus permodicum vix cochleare

cochAlii:

leari

12 Quatuor ad] Sic lepide mendieat

Poeta.

tulit.

LXXII.
AD LIBRUM SUUM.

Nondum

murice cultus, asperoque

Morsu pumicis aridi politus,

Artanum properas sequi, libelle
Quem pulcherrima jam redire Narbo,
Docti Narbo Paterna Votieni

Ad

annuo&que fasces
Votis quod paribus tibi petendum
leges jubet

Continget locus

Quam

vellem

ille,

fieri

est,

et hie amicus.

meus

libellus

O liber, ta nondum ornatus purpura, nee politus aspero morsu sicci pumicis, j'esUnas comitari Artanum ; quem amcenissima Narbo patria eruditi Votieni cogit reverti ad leges, at que annuos fasces : quod tibi optandum est pari desiderio, frueris
Quam cuperem fieri meus liber!
illo loco, et hoc amico.

4 Quem
3 Archanum in codd. Vat. et Florent. Arcanum codex Pulmanni.
pulcherrima jam rider e codex Vaticanus. 5 Docti patria Narbo Votini Aid.
Junt. Colin, et Gryph. ' Gruterus et Scriverius docuerunt in meljoribus
codd. esse Docti Narbo Paterna Votini; et id confirmat Pontanus Isacius
COL. JUL. PATERNA.
in Appendice ad Itinerarium veteri Inscriptione
Succurrit alia primum edita Sirmondo ad Sidonii Burgum Ponlii,

NARBO.

in

qua

hae siglae, C. I.

bonem Marcium.'

P. N. M. significant Coloniam Juliam Paternara Nar-

Gronovius.

Codex Pulmanni

hinc ethinc amicus.

NOT/E
1 Murice cultus]

brorum vide

lib

De

ornamentis

i.Epig. 67. etlib.

li-

m.

Epig. 2.
4 Narbo] Gallia? civitas,hodie, 2Vurbonne ; quae erat colonia Romana ad
Reipublicae Romanae imaginem administrata.

Romae erat Senatns,

sic

Ex

de-

in coloniis erant decuriones.

curionibusjuridicundoduumviri crea-

bantur singulis annis, qui Romauos

Consules repraesentabant. Hinc PoeArtanum revocari elicit ad leges,

ta

hoc est, ad jus dicendum, et ad fasces,idest,adMagistratum gerendum.

7 Votis quod] Nempe frni illo loco,
atque Artano amico.
9 Quam vellem] Hoc est, quam op-

tarem ipse vice

tanum.

libelli

comitari

A r-

; :

EPIGRAMMATLM

LIB. VIII.

625

LXX1II.
AD INSTANT1UM.
Instanti, quo nee sincerior

alter

habetur

Pectore, nee nivea simplicitate prior

Si dare vis nostrae vires animosque Thaliae,

Et victura

petis carmina;

quod amem.

da,

Cynthia te vatem fecit, lascive Properti

Ingenium Galli pulchra Lycoris erat.

Fama

est arguti Nemesis formosa Tibulli

Lesbia dicta vit, docte Catulle, tibi.
Non me Pelignus, nee spernet Mantua vatem,
Si qua Corinna mihi, si quis Alexis erit.

10

O Instanti, quo nee alter astimatur sincerior corde, nee prior Candida simplicitate ;
corroborare at que excitare nostrum Thaliam, et poscis versus non perituros
da, quod amem.
lascive Properti, Cynthia fecit te Po'etam : formosa Lycoris
erat ingenium Galli. Venusta Nemesis parit existimationem acuto Tibullo :
erusi c u pis

Pelignus, nee Mantua contemnet

quendam Alexim habuero.

Nee

dite Catulle, Lesbia dictavit tibi.

tam,

si

quandam Corinnam,

si

me

Po'e-

De se et aliis po'etis ex codice quodam profert Beverlandus et ex alio

De Corinna. Inscriptio in codice Pulmanni est Ad Sanctonium. 1 Sancto;

ni, quo

dein.

codex Pulmanni.

Statori

5 Cynthia vatem
10 Alexis erat in eodem.

Beverlandi Ms.

fecit lasciva in

te

codem Ms.

Pectore nee vera in eo9 Beverlandi Ms. nee

spernat.

NOT/E
3 Animosque Thalitc]

Amor quippe

felicem ingenio materiam supped ta t

uoti sunt Poetae, atque

eorum

Ovidius Corinnam amicam versions

celebravit :

arnica;,

quos receuset noster poeta.

9 Pelignus] Alii Peligni, populi
Italia; Marsis finitimi, quorum caput
Cornniutn : in Pelignis autem natus

gilii,

est

Mantua antem

patria Vir-

qui ardebat Alexim. Sensus

Mea etiam carmina legentur a

Pelignis et Mantuanis, licet Ovidio

illi,

hi Virgilio

multum

faveant.

LXXIV.
IN

Hoplomachus nunc
Fecisti medicus,
Nunc

MALUM MEDICUM.
opthalmicus ante:
hoplomachus.

es, fueras

quod

facis

es hoplomachus, prius fueras ophthalmicus

medicus egisti, quod agis hoplo-

machus.
1

Codd. Vat. et Florent. exhibent

Delph. et Var. Clas.

optomicus olim.

Martial.

M. VAL.

626

MARTIAL1S
NOTiE

1 Hoplomachus]

qni armis

Is est,

pugnat, hoc est, gladiator ophthalmicus vero medicus est qui curat oculos, sic dictua ab ophthalmia, quae
:

mala

est oculi afFectio.

2 Fecisti medicus] Imperitia homines necasti, cum esses medicus, quos

nunc occidis gladiator.

et

LXXV.
DE GALLO LINGONO.

Dum repetit

sera conductos Docte Penates

Lingonus a Tecta Flaminiaque recens,

Expulit offenso vitiatum pollice talum,

Et jacuit toto corpore fusus humi.

Quid

faceret Gallus,

qna se ratione moveret?

Ingenti domino servulus unus erat,

Tarn macer, ut minimam posset vix

ferre

opemque

tulit.

Succurrit misero casus,

Quatuor

inscripti

lucernam

portabant vile cadaver,

10

Accipit infelix qualia mille rogus.

Hos comes invalidus submissa voce precatar,

Ut quocumque velint, corpus inane ferant.
Dum Lingonus a recta via et

Flaminia novus redit domum conduct am node sera,

corruptum talum pollice Ueso, et stratus humi procubuit toto corpore. Quid
ageret Gallus, quomodo moveret se? Ingens dominus habebat unum sei-vulum tarn
tenuem, ut vix posset portare minimam lacernam : fortuna subvenit infelici, etfuit
Quatuor stigmatici ferebant vile cadaver, qualia mille capit miser rogus.
subsidio.
Infirmus comet rogat hos voce submissa, ut portent corpus inane, quocumque Ubeat.
elisit

Ad Lucanum inscribitur in codice Pulmanni. 7 Pro lacernam, quod exhibent edd. vett. Rob. Titius conj. laternam, vel lucernam ; hoc habent codd.
Florent. Vat. et unns chartaceus Beverlandi. Vide lib. xiv. Epig. 61. 62.
12 Ant. de Rooy dubitat an non hoc modo sit dispungendum
Ut, quocumque velint corpus inane, ferant. Ut adeo per corpus inane non, ut a plerisque fit, intelligatur Gallus, sed vile cadaver, de quo vs. 9. Ferant sc. in Puticulas aliumve istiusmodi locum, quo plebeiorum cadavera projiciebantur.
Vide Kirchmann. de Funer. lib. n. c. 24. et Perizon. ad .Elian, lib. xi t. cap.

NOTjE
2

Lingonus'] Sic dictus, ut ainnt In-

terpretes, a

civitate

Lingonum

in

Gallia, hodie, Langres.

Tecta [recta] Via recta Flaminise

erat proxima, Marlianus

1.

6 Ingenti domino] Hoc

vi. c. ult.

est,

cor-

pore valde obeso.

9 Quatuor inscripti] Sic dicti a no

tis et literis,

quae improborum fronti-

bus inurebantur.
10 Infelix rogus]

rum

rogus, in

Hoc

qnem

est,

paupe-

scilicet multi si-

mul conjicerentur.
11 Precatur]

Hos nempe

vespil-

loncs.

12 Corpus inane]

Hoc

est, rnortuujn

EPIGRAMMATUM

::

627

LIB. VIII.

Permutatur onus, stipataque tollitur alte

( .'nitidis in angusta sarcina sandapila.
Hie mihi de multis unns, Lucane, videtur
Cui merito did, mortue Galle, potest.

15

Onus permutatur, ingens sarcina alte tollitur intrusa in arctam sandapilam.

cane, ex pluribus hunc existimo unum, cui jure dici potest,
Galle mortue.

O Lu-

21. Nee insolens est ilia Constructio, ut Infinitivus ex Verbo altero sit snpplendus. Cf. Terent. Hecyr. in. 1. 37. Justin, n. 5. xn. 6. Nepot. Datam. cap. 9. et Cic. Famil. lib. iv. Epist. 1. 13 Permutatur opus codex Pul-

manni.

NOTvE
deponant, quocumque in loco voluerint jacentera vero sunm dominnin
tollant. Alii putant Poet am alludere
ad Gallos Cybeles sacerdotes, qui
castrati inanes seu impotentes erant
:

ad generandum. Videat

lector.

Hoc est, G alius

obesus
valde coarctatus ponitur in sandapila, quae erat paupernm feretrum. Vel
13

Stipata']

stipata dicitnr
scriptis

a qnatuor nempe inmor-

scrvis libitinariis, qui

tuos efferrent.

16 Mortue Galle'] Dicterinm est in

Gallos Cybeles sacerdotes, qui impotentes ad generandum, eteffceminati,

merito inortui nuncupabantur. Hie

an tern Lingonus a vespillonibns elatus poterat jure mortuus vocari.

LXXVI.
IN GALLICUM.

Die verum mihi, Marce, die amabo

Nil est, quod magis audiam libenter
Sic et

cum

recitas tuos libellos,

Et causam quoties
Oras, Gallice,

me

Durum est me

tibi,

agis clientis,

rogasque semper.

quod

petis, negare.

Vero verius ergo quid sit, audi

Verum, Gallice, non libenter audis.

O Marce, die mihi veritatem, die quaso

: nihil est quod lubentius audiam : sic, o

oras semper et rogas, cum recitas tuos libros, et quoties dicis causam
Igitur audi verius vero quid
clientis.. Difficile est me recusare tibi quod postulas.
Gallice, non libenter audis veritatem.
sit :

Gallice,

me

Hie nullum

lectionis varie tatem exhibent exemplaria aut scripta aut ex-

cusa.

NOTjE
1 Die verum]

tnm

lib.

Epig. 27.

Idem

v. Epig.

64.

argumenet lib. vu.

est

Non

libenter]

Etenim

dixero, non te laudabo,

te male agere causas.

si

verum

immo dicam

MART1ALIS

M. VAL.

636

LXXVII.
AD LIBERUM AMICUM.
Liber, amicorum dulcissima cura tuorum,

Liber, in aeterna vivere digne rosa

Si sapis, Assyrio semper tibi crinis

amomo

Splendeat, et cingant florea serta caput.

Candida nigrescant vetulo crystalla Falerno,

Et caleat blando mollis amore torus.
Qui sic vel medio finitus vixit in aevo,
Longior huic facta est, quam data vita fuit.

IAber, suavissitnum studium tuorum amicorum, Liber, digne vivere in eeternis

si sapis, capilli semper tibi niteant Assyrio amomo, et corona: fiorece circumdent caput.
Crystalla alba nigrescant vetulo Falerno, et blandus lectus caleat tenero
amore. Qui sic vixit mortuus vel media cetate, hie habuit longiorem vitam, quam
conccssa fuit.

rosis

In Beverlandi Ms.

coma.

fiorea] serta

Largior huic facta est

in

eodera.

NOTiE
2 In aterna

rosa']

Hoc

est, in per-

pettiis voluptatibus.

5 Assyrio] Hoc est, unguento ex

Assyrio amomo.
5 Candida nigrescant]

7 Vel medio]

Qui voluptatibus sic

si vel media aetate

se imiuiscuit, etiam

Poculumenim

ex crystallo viiii infusi colorem

hit
Faleruum vero nigrum est.

tra-

occidat, dintius tanten vixit,

quam

Dii concesserint Poeta enim non numerodierum, sed voluptatibus vitam

longiorem aestiiuat. Lib. i. Epig. 16.
:

LXXVIII.
DE LUDIS STELLiE.

Quos

cuperet Phlegraea suos victoria ludos,

Indica quos cuperet pompa, Lyaee, tuos,

Stella celebrator triumphi

Hyperborei exhibuit ludos, quos suos optaret victoria

2 Indica quos cuperet, Pompiliane,

tuos

ex quodam codice profert Bever-

NOTVE
Phlegraa suos] Victoriam Phlepr iv a m intellige, quam de gigantibus
retulit Hercules in planitie Cumzea,
qua? olim Phlegraea dicebatur propter flammas illic erumpentes. Nata1

li

Comes

lib.

vu. cap.

2.

Videndus

et Strabo lib. v.

2 Indica pompa] Quos etiam ludos

cuperet Bacchus editos in triumpho
quern de India egit, hos Stella exhibuit, ut Domitiani victoriam

matis celebraret.

de Sar-

Triumphum Bac-

FPIGRAMMATUM

LIB. V1I1.

()2i)

Fecit Hyperborei celebrator Stella triumphi

O pudor!
Non

illi

o pietas

et putat esse

parum.

satis est turbato sordidus auro

Hermus, et Hesperio qui sonat orbe Tagus.

Omnis habet sua dona dies, nee linea dives
Cessat et in populum multa rapina cadit.
;

Nunc veniunt subitis lasciva numisraata nimbis

Nunc dat spectatas tessera larga feras.

pom pa Indica, o Bacche: O pudor! O pietas! et creHermus turbidus auro mixta, nee Tagus qui stre-

Phlegrcea, quostuos optaret

dit esse

parum.

Illi

non

10

sufficit

Omnis dies habet sua munera, nee dives linea cessat, et multa
diripienda mittuntur in populum.
Nunc lascivi numtni sparguntur repenlinis nimbis ; nunc mun'ifica tessera donat spectatas feras.
Volucres non exhibita latantur

pit orbe Hesperio.

8 In quibnsdam
9 Nunc veniunt

landus.
cadit.

edd. vett. multa ruina cadit ; in aliis, multa pruina

numismata nimbi ex veterrimo codice Vati-

subiti lasciva

NOT#
cum

chi

ilia

Herculis victoria con-

unxit etiam Silins

lib. i.

'

Qnalis odo-

descendens Liber ab Indis Egit

pampineos fraenata tigride currus
Ant cum Phlegraeos confecta mole
gigantes Incessit campis tangens Ty-

ratis

Lipsius in notis ad

Raderum

sic explicat, ut refert ipse

'

missis

Raderns

Mihi,' inquit,' videbatur linea pro or-

dine subselliorum capienda, et inter-

rintbins asrra.'

Non illi] Tagus

nia-,
Hermus vero
5

fluvius Hispa-

Lydiae

arenas

aureas vehunt, quae Stella? liberali-

non sufficerent.
7 Omnis habet] Lndi celebrabantur
per plures dies, quibus singulis in
populum munera spargebantur. Sue*
tonius cap. 11. in Nerone: ' Sparsa
et populo missilia omnium rerum per
omnes dies : singula quotidie millia
avium cujusque generis, multiplex
tati

penus,

masius.
Alii lineara divitem summit
pro ordine subselliorum, et pro orchestra in qua spectabat Senatus.

tesserae frumentariae, vestis,

auruni, argentum, gemmae, margari-

pretabar non solum populum habere

quod caperet in missilibns, sed et Se-

natum. Dives igitur linea orchestra.'

Haec sententia placet Radero ; poeta
enim, inquit,

videtur

consilio

tinxisse popnlaria ab orchestra,

dis-

cum

subjecit: et in populum multa rapina

cadit.

neam

Sic Ovidius in Amoribus

li-

accipit pro ordine sedentinm

Quid frnstra refugis? cogit nos linea jungi.' Lineam divitem libenter
explicarem schedulam, in qua scripturn esset quid pretiosum, quod re'

tae,

ferenti schedulam donaretur

me naves,

vero sen globulis ligneis scripta

erant ferarum nomina, quae distribue-

tabulae pictae, mancipia, jumenta,

atque etiam mansuetae ferae ; novissi-

tur

insula?, agri.'

Turnebus

lib.

Hoc

loco uti-

xxix. cap.

9.

tit

sequentes versus explicet, Nee linea

dives.

mas

Ego, inquit, interpreter gemet margaritas, resque pretiosas

in linea,
filet

quod ego Gallice explico,

de perles.

Sic etiam explicat Sal-

in tes-

seris

bantur rapientibus tesseras. De linea margaritarum agitur lege xxvi.

etlege ultiflF. 'ad legem Falcidiam,'
ma ff. ' de auro, argento, mundo,'
&c.
9 Nunc centime] E loco nempe

M. VAL.

630

Nunc

MARTIALIS

implere sinus securos gaudet, et absens

Sortitur dominos, ne laceretur, avis.

Quid numerem

currus, ter denaque praemia palmae,

Quae dare non semper consul uterque solet ?

Omnia sed, Caesar, tanto superantur honore,

Quod spectatorem te tua laurus habet.

15

Quid numerem currus,

At,
pramia victoria, quae largiri non semper solent ambo Consules
omnia inferiora sunt tanto honore, quod tu spectas tuam lauream Sar-

tutofoveri sinu, et sortito capiunt heros, ne discerpantur.

et triginta

o Ccesar,

'}

roaticam.
legit Heinsins ad Claud. Paneg. in Prob. et Olyb. Cons. 45. qnem vide
In edd. vett. Aid. Jnnt. Colin. Gryph. &c. nee laceratur avis: in codice
Pnlmanni: ne laceretur avis. 13 In codd. Vat. et Florent. aternaque pramia.

cano

12

16

Codd. Florent. et Pulmanni

te tua laurus amet.

NOIVE
8tiperiore

spargunturnummi sestertii,

at vero

quos lascivos vocat, quod forte populum ad se alliciant vel recreent.

10 Nunc dat] Turnebus loco citato
sic explicat

lmnc versum

12

rapuerat, dabatur.

Ne

laceretur}

Alii,

nee

lacera-

tur.

14

tesserae

Qua

dare]

Sensus est: Plnra

victoribus praemia dedit Stella,

globuli erant certae speciei notis inscripti, quae ei qui

aves emissae fnissent, a di-

si

ripientibus laceratae fuissent.

ambo

jactam tesseram
Vide Xiphilimun

Consules,

cum

simul

quam
edunt

ludos.

in Nerone.

15 Tanto superantur]

Stellas

lndi

Nunc implere] Hoc est, ut mihi

videtur Aves absentee, seu in arena

per se quidem celebres, tua praesentia, o Domitiane, ecleberrimi facti

non exhibitae

sunt.

11

tur

iis,

tesseris inscriptae danquibus forte contigit tessera :

LXXIX.
FAHULLAM.

IN

Omnes
Aut

Has

aut vetulas habes arnicas,

turpes, vetulisque fcediores

ducis comites, trahisque tecum

Per convivia, porticus,

theatra.

Sic formosa, Fabulla, sic puella es.

Omnes tua arnica aut sunt vetula, aut turpes, et deformiores vetulis : tibi adjunFabulla, sic pulgis lias comites, et trahis tecum per convivia, porticus, theatra.
chra, sic puella es.

2 Codex Vaticanus exbibet

vetulisque fadior

es.

Cetera, nulla est varietas

in exemplaribus.

not*:
5 Sic formosa]

Hoc

est, collata

cum

illis

vetulis tibi videris formosa.

KPIGRAMMATUM

LIB. VIII.

631

LXXX.
AD D0MIT1ANUM.
Sanctorum nobis miracula reddis avorum,
Nee pateris, Caesar, saecula cana mori

Cum

veteres Latiae ritus renovantur arenas,

Et pugnat

virtus simpliciore

manu.

Sic priscis servatur honos te praeside templis,

Et casa tam culto sub Jove numen habet.

Sic nova dura condis, revocas, Auguste, priora
Debentur quae sunt, quasque fuere, tibi.

Domitiane, restituis nobis miracula sanctorum avorum, nee sinis prisca scrcula
; cum antiqua consuetudines Romance arena revocentur, et virtus certet manu
simpliciore.
Sic, te Imperatore, decus servatur antiquis templis, et casa est in veneratione sub Jove tam culto.
Sic, Auguste, dum construis nova, renovas antiqua
qua sunt et quafuerunt, debentur tibi.
perire

6 In quibusdam edd. vett. nomen habet ; et sic etiam in Beverlandi Ms.

Vide Hcins. ad Ovid. Heroid. Epist. xn. 78. et Trist. n. 40. 62. 7 In eodem
Ms. renovas pro revocas, quae duo verba saepissiroe permutata fuere. Vide
nos ad Tibull. iv. 1. 113.

HOTJE
1 Sanctorum nobis]

Hoc

est, pugi-

arena exbibuisti, quos miraba-

les in

tur antiquitas.

templnm humile quidem et vile a te

restauratum in veneratione est.

Tam culto sub

rum tam assidue

Jove]

Quera

ninii-

2 Nee pateris] Prisca saecula excidere ex nostra memoria.

4 Simpliciore manu]Pugaiti tantnm,
et caestibus, non ferro, tridente, &c.

7 Sic nova dum] Domitianus plnra

templa condidit, atque antiqua plura

Raderus.

restauravit.

5 Sic priscis servatur]

dum

ludos veteres

Quemadmo-

renovas, sic et

templa antiqua veneraris.

6 Et casa] Hoc est, antiquum Jovis

colis, et cui tot et

tanta donaria offers.

Suetonius in DoinitiaPoeta, omnia

Reipublicae tempora sub illo recur-

no.

Atque

ita, ait

rere.

LXXXI.
D 6ELLIA.
Non
Nee

per mystica sacra Dindymenes,

per Niliacae

bovem juvencae,

Gclim non jurat per sacra mystica Dindymenes, nee per bovem juvenea Niliaca,

032

M.

VAL. MARTIALIS

Nullos denique per Deos, Deasque

Jurat Gellia

sed per uniones.

Hos amplectitur, hos deosculatur

Hos fratres vocat, hos vocat sorores
Hos natis am at acrius duobus.

His si quo careat misella casu,

Victuram negat esse se nee horam.
Eheu quam bene nunc, Papiriane,

10

Annaei faceret manus Sereni

tandem per

Hos

Fovet hos sinu, hos suaviatur.

nullos Deos, nee Deas : at per uniones.
appellat fratres, atque appellat sorores ; hos diligit vehementius duobus libe-

Si quo casu infortunata privetur his, affirmat se non esse victuram, nee horam.
Eheu, o Papiriane, quam bene nunc faceret manus Annai Sereni !

ris.

5 In quibusdam edd. hos perosculatur.

Papyriane in eadeni.

Hos

amat Junt. an. 1512.

vatis

10

NOTvE
1 Sacra Dindymenes]

beles sic dictae a

Id

est,

Cy-

Dindymo Phrygiae

monte ubi colebatnr.

jEgyptiorum

Dea ex

Io vacea.

Annai] Annaeum furem fuisse

Dicitnr etiam
Berecynthia mater, per enjus sacra

conjicinnt Interpretes, qui

jurare solebant antiqui. Lib. iv. Epig.

inquit

'Juro per Berecynthios furores.'

2 Niliaca bovem] Hoc est, nee per
Apim bovem, sub cujus specie -Sgyp-

duxisset,

43.

colebant Osirim, cui nupsit Isis

tii

Sic

Farnabius.
11

Poe'ta,

Gellia;

ntinaro,

nuiones sub-

ilia prae dolore moreretur

digna quidem morte, quippe quap.
uniones vehementius liberis, inimo et

Diis ipsis amet.

LXXXII.
AD DOMITIANUM.

Dante

tibi

turba querulos, Auguste, libellos,

Nos quoque,
O

qui domino carmina parva damus,

Auguste, turba tibiofferente supplices

libellos,

nos etiam qui ]torrigimus domino

2 Nos quoque pro domino in codd. Vat. et Florent. Nos quoque quod domino
Aid. Junt. et Colin, carmina vna Juntina nostra in margine, i. e. prona,
errore scribae, qui in codice vidcrat vna, sive

vva,

i.

e.

parva.

NOTiE
Dante tibi] Per libellos snpplices principem adibat populus : que1

ruli

vero dicuntur

libelli,

per qnos

nempe conquerimur de
injuria,

infortunio vel

atque auxilium petimus.

F.P1GRAMMATUM

633

LIB. VIII.

Posse Deura rebus pariter Musisque vacare

Scimus et haec etiam serta placere tibi.
Fer vates, Auguste, tuos nos gloria dulcis,
Nos tua cura prior deliciaeque sumus.
;

Non

quercus te sola decet, nee laurea Phoebi

Fiat et ex hedera civica nostra

leces versus,

novimus

Deum

tibi.

posse simul dare operant negotiis et Musis, atque has

Auguste, fare tuis Po'etis : nos suave decus, nos
Non quercus sola tibi convenit, nee laurea Apolli-

quoque coronas tibi gratas esse.

tua prior cura et delicice sumus.
nis : et nostracitica corona fiat

tibi

ex hedera.

NOTiE
Deum] Domitianum

scil.

cent, ob servatos cives, et devictos

posse et Musis vacare, et terrarum

hostes, sed et coronae ex hedera quae

orbem administrare.
5 Nos gloria dulcis]

unt.

i Posse

nobis Poetis et civibus tuis conveni-

Hoc

est,

poe-

iim amas.
7

Non

quercus]

Virgilius

Hoc

est,

non

solre

tforoua ex quercti vel ex lanro te de-

vm.

Augustum alloquens

canit:
atque banc
sine tempora circura Inter victrices

Eclog.

bed e ram

tibi

sic

'

serpere lauros.'

M. VAL. MARTIALIS

EPIGRAMMATUM
LIBER IX.

I.

AD AVITUM.

Note,

licet nolis,

sublimi pectore vates,

Cui referet serus praemia digna cinis,

Hoc tibi sub nostra breve carmen imagine vivat,
Quam non obscuris jungis, Avite, viris.
Ille ego SUM NULLI NUGARUM LA.UDE secundus:
QUEM NON MIRARIS, SED PUTO, LECTOR, AMAS.

Non te

occuliabis Po'eta sublimi pectore, quern merita mercede donabit mors tarda.
Avite, breve hoc carmen tibi vivat sub nostra imagine, quam jungis prastantibus
viris. Ille ego sum nulli secundus laude nugarum, quern non miraris, at, opinor, dili-

Non te

calabis Aid. Junt. et Colin.

Lang. etDelph. Late

rentinns.

Note,

Non

te celabis

Piiiman. Plant. Junian.

codex Pulmanni. Non te licet nobis codex Floin aliis codd. unde illud Note, vel Non te, in

lucebis

licet nobis

Gruterus legenduni putat

Note, licet non vis. 3 Hoc et sub nostra
Beverlandi Ms. 8 Juntina nostra in margine exhibet ' V. C. Majores majora juvent, sive canent.' Hoc propius accedit ad lite varum formam in
voce SONENT.

Florent.

NOTyE
1 Note, licet nolis

Jam de Avito

[Non

diximus

lib. I.

te celabis]

Nescio an hie idem fuerit. Utut est,

Martialis iraaginem in sua bibliotheca
collocaverat.
nolis

Legant

a\\i

sublimi pectore vates.

lucebis, fyc.

Epig. 17.

2 Cui

referet]

lib.

n. Epist.

'

licet

tus amabitur

Alii, late

5 Ille ego]

Note,

Horatins

Uvit enim fitlgove suo qni prsegravat artes Infra se positas : extinc1.

idem/
Avitum rogat ut

liacc

epjgrammatum

635

lib. ix.

Majores majora sonent: mihi part a locuto

?

SUFFICIT IN VESTRAS SjEPE REDIRE MANUS.

Majores canant majora,

gis, o lector.

satis est

mihi canenti parva, attrectari mani-

bus vestris.

NOTiE
qnatuor carmina snbscribat imagini
ejus,

quam

suerat in sua bibliotheca.

inter viros praeclaros po-

MARTIALIS TURANIO SUO

Ave, mi Turani,

carissime.

frater

S.*

Epigramma, 8 quod

extra ordinem paginarum est, ad Stertinium clarissimnm

virum scripsimus, qui imaginem meam b ponere in biblioDe quo scribendum tibi putavi, ne
theca sua voluit.
ignorares, Avitus iste quis vocaretur.
Vale, et para hospitium.
Ave, mi Turani,frater dilectissime. Scripsimus ad Stertinium virum clarissimum
Epigramma quod est extra ordinem paginarum, qui voluit collocare imaginem meam
in sua bibliotheca.
De quo scribendum ad te existimavi, ne ignorares, quis iste
Avitus nominaretur.

'

Vale, atque adorna hospitiunu

Anctorilate codd. freti neqne consilio minus P. Scriverii, Epistolio post

Epigramma ad Avitum dedimus secundum locum

quod tamen nullum habet

;
quibusdam Mss.' Farnubius. Abest etiam in codice
Pulmanni sed primum tenet locum in Aid. Junt. Colin. Gryph. Plant.
Junian. Lang. Delph. &c. Inscriptio, Martialis Turanio suo S. deest in Aid.
Junt. Colin. Gryph. et Lang. Martialis Torranio suo salutem in Plant. Junian.
et Delph.
1 Toranni in edd. vett.
in Bodleiano aliisque
:

NOTE
Epigramma] Sequens nempe separatum a reliquis, ita ut primum
hujus

libri sit

de templo Flavice gentis

Stertinium vero Avitum etiam nomi-

[Vide Var. Lect.]

Imaginem meam] Moris erat antiqui, doctorum virorum imagines in
bibliothecis ponere.
Cicero ad Atti-

nat.
b

cum

lib.

iv.

Epist. 9. Jnvenalis Sat.

vn. ' Qui facis in parva sublimia

carmina cella Ut dignus venias bederis et imagine macra.' Alii hanc
Epistolam scribunt ante primum Epigramma, quod in Ms. exemplari abest,

quo usus est Junius,

II.

DE TEMPLO FLAVI/E GENTIS.

Dum Janus hyemes, Domitianus autumnos,

Augustus annis commodabit sestates
Dum Janus commodabit hyemes,

Domitianus autumnos, Augustus astates

dum

MART1ALIS

M. VAL.

G-J6

Dum

grande famuli nomen asseret Rheni

Germanicarum magna lux Kalendarum
Tarpeia summi saxa dum patris stabunt
:

Dum

voce supplex, dumque thure placabit

Matrona dives dulce Juliae numen

Manebit altum Flaviae decus gentis,
Cum sole, et astris, cumque luce Romana.
:

10

Invicta quicquid condidit manus, ccelum est.

magnus

dies

dum saxa

Kalendarum

Tarpeia summi

Germanicarum sibi vendicabit ingens nomen Rlieni subucti:

Jovis manebunt : dum matrona voce supplex, et dum thure

placabit suave Numen divot Julia:: summus honos Flaviat familia durabit cum
sole et sideribus, et cum gloria Romana.
Quicquid cedificarit manus invicta, calum
est.

Dum

2 Codex Florentinus : commendavit estates. 3

grande Fauni nomen adserunt in codd. Vat. et Florent.
5 Tarpeia summo saxa dum patri codex Pulnianni.
7 Matrona dives dulce Julium numen Aid. Jnut. Colin. Gryph. et Lang.
Matrona diva: dulce Julia numen codd. Vat. et Florent. cum edd. Plant.
Jnnian. Delph. Grut. Scriv. Farnab. Schrevel. et Barbou. Matrona diva:
dulce Julia nomen codex Pulmanni. Unde lectionem nostram suniserint Edd.

Bipontini non reperi.

Codex Pulmanni,

Hoc certum,

call est,

quod

illi

ceteris omnibus anteferenda

magis arridet.

est.

10

NOTjE

Dum

Hoc

Janus hyemcs] Janus nomen

imposuit mensi Januario, qui pro byeme, Domitianus Octobri, qui pro

5 Tarpeia]
Capitolium.

autumno; Augustus Augusto, antea

nempe

pro aestate snmitur hoc

est, quamdiu erunt iliac anni tempestates, tamdin gentis Flaviae templum
durabit. De quo Suetonius in Domitiano cap. 17.
4 Germanicarum] Hoc est, primus
dies Septembris, quern et Octobrem
ex appellationibus suis Germanicum
Domitianumque transnominavit Doinitianus.
Suetonius cap. 13. in Do-

anus, teste Suetonio

Sextili, qui

mitiano.

est

Dum

7 Matrona dives \dita] Juliam Titi

filiam perdite

cap. 22.

amavit Domitiin Domitiano

quam mortuam

na dives dulce Julium numen.

amicitiae

Et queritur de

te

10 Caelum

est]

Hoc

est,

LUPUM.

cum

sis, Lupe, non es amicae

mentula sola nihil.

NOTJE
1

Juvenalem
ab eadem mente ct in-

Pauper, ifc] Vide

Sat. vii. 73.

Prior

anteponeuda videtur.
8 Altum decus] Hoc est, superbum
illud templum.
lectio

III.

Pauper

ut deamcoli

Dulce numen] Id est, carum

Domitiano, ant Romanis ipsis gratum
atque optabile. Legunt alii Matro-

jussit.

atque aeternum ut ccelum.

IN

durabit

genio.

immortal?,

EPIGRAMMATUM
Ilia siligineis pinguescit adultera

Convivam pascit nigra

LIB. IX.

cunnis

farina tuum.

Incensura nives dominae Setina liquantur

Nos bibimus Corsi pulla vencna cadi.

mta tibi nox est fundis non tota paternis
Haud sua desertus rura sodalis arat.
Splendet Erythraeis pellucid a mcecha

Ducitur addictus,

Octo Syris

Nudum

lapillis

10

te futuente, cliens.

suffulta datur lectica puellae

sandapilae pondus amicus

erit.

I nunc, et miseros, Cybele, praecide cinaedos

Hasc

crat, haec cultris

mentula digna

tuis.

vett. lasa nihil: in Pulmanni codice, digna nihil.

6 Nos bibimus
Aid. Junt. Colin. Gryph. Pulman. Plant. Jnnian. Lang. Delpb. &c.
8 At sua codex Pulmanni. Non sua legunt alii. 1 2 Nondum sandapilte
Aid. Junt. Colin. Gryph. Lang. &c.
Nudum sandapila in codice Pul-

2 In edd.

torti in

manni.

NOTjE
3 Ilia

siligineis"]

Lupus arnicas pasVide lib. xiv.

cebat pane siligineo.

Epig. 69.

Nox ndntota] Pars noctis.

Haud sua] Conducta.

9 Erylhroeis] Lib. v. Epig. 37.

10 Addictus, Sec] In carcerem vel

5 Incensura, fyc] Amicae tuae colantur vina optima e Setia, quae ca-

redes creditoris, cni a Praetore addi-

lore suo nives, quibus diluuntur, in-

citur

cendant.

Lib. iv. Epig. 69.

are obrutus.

11 Syris]

1.

6 Corsi pulla] Vilioris notae vini e

Corsica, cujus raella, thyma, et cceluin
gravia. Legitur et, torti; quod ex-

rum
12

Servis e Syria octopho-

gestantibus.

Nudum [Nondum]

Alii,

ponunt, Supremum torculari expressi.

Venena cadi] Vina non meliora Vati-

dos, ut tibi sint sacerdotes.

canis, quae dixerat

Immu Ltipum

Epig. 19. et

Epig. 92.

lib. vi.

toxica.'

Lib.

I.

Nudum.

Sandapila, &fc] Lib. n. Epig. 81.

13 Nunc, c] Castra miseros cinaeIronice.

potius latitumcinaeduni,

qui amicos ingnini posthabet.

IV.

AD DOMIT1ANUM.

Quantum jam

Superis, Caesar, cceloque dedisti,

Si repetas, et

Catar,

si repot

si

cas

creditor esse velis

quantum jam donasti Diis

et ceeto% ct telis esse

vreditor

::

638

M. VAL.

MARTIAUS

Grandis in aethereo licet auctio fiat Olympo,

Coganturque Dei vendere quicquid habent
Conturbabit Atlas, et non erit uncia tota,

Decidat tecum qua pater ipse Deum.

Pro Capitolinis quid enim tibi solvere templis,
Quid pro Tarpeiae frondis honore potest ?
Quid pro culminibus geminis matrona Tonantis ?
Pallada prastereo : res agit ilia tuas.

10

Quid loquar Alciden, Phoebumque, piosque Laconas 1

Addita quid Latio Flavia templa polo 1
Expectes, et sustineas, Auguste, necesse est
Nam tibi quod solvat, non habet area Jovis.
quamvis magna auctio flat in Olympo cethereo, et Superi cogantur vendere omnia sua
bona: Atlas conturbabit, nee erit integra uncia, qua genitor Deorum transigat
tecum.
Quid enim potest tibi reddere pro templis Capitolinis, quid pro gloria TarpeicB frondis ?
Quid uxor Jovis pro geminis delubris ? Omitto Minervam: ilia
procurat tua negotia.
Quid commemorem Herculem atque Apollinem, et pios Laconas : quid templa Flavia addita Latio polo ? O Auguste, oporlet te expectare et
supersedere: nam area Jovis non habet unde solvat tibi.

11 Juntina nostra in margine exbibet

Latio F.

t.

duosque Laconas.

12

Alii legunt:

foro,

HOTJE
Z Auctio]

Quae publica est venditio, in qua pretinm ab emtoribns certatim augetur: hoc est, licet hastze
siibjiciantur bona Deorum et Dearum

Suetonius in Domitiano cap. 5.

9 Quid pro culminibus] Ex his verJunoni duo templa

bis colligere est

consecrasse Domitianum.

et sic publico vendantur, pecunia ta-

men

inde collecta non

creditorem dimittant.

sufficit ut te

5 Conturbabit Atlas] Atlas, qui cce-

lum humeris gestat, proscribet caelum, nee unci am sen duodecimam debitorum partem colliget : uncia pars
est

duodecima

pro integro
debito accipitur. Conturbare signifioat dissipare.
Farnabius interpretatnr rb conturbabit, cedet foro. Bud.
caelum totum tibi decoquet.
assis, qui

10 Pallada pratereo]

Quam

super-

honorem quinSuetonius in Do-

stitiose coluit, in cujus

quatria instituit.
mitiano.

Hoc est, Nnmen est tibi

cum tibi serviat Minerva,

lies agit]

familiare

ab ea debitum exigere non oportet.

11 Quid loquar Alciden] Herculi

templum erexit : et Phoebi forte, sic

Castoriset Pollucis templum incenSuetonius
dio absumtum restituit.
in

Domitiano cap.

5.

'

Plurima et

Capitolium in*
censum restituit Domitianus.
8 Quid pro Tarpeice] Vide lib. iv.
Epig. 54. In honorem Jovis Capitolini

amplissima incendio absumta restiLaconas pios

tuit,' templa nempe.
dixit, quod Castor et Pollux Lacoenae
Lcda; filii alternatim vivant. De his

Indus institnit Domitianus, in quibus

supra.

7 Pro Capitolinis]

laureae et coronae quernae dabantur.

12 Templa poh]

Quae culmine

cce-

EPIGRAMMATUM

639

LIB. IX.

NOTjE
lmn

aiunt, exstructum csset Flaviae gent is

templum, de quo Epig. 2. supra.

tarigere viderentur, Epig. 35. in-

fra,et

Epig. 51. Alii legunt,

quod juxta forum, ut

lib. x.

Latio foro?

V.
IN jESCHYLUM.

Aureolis futui cum possit Galla duobus,

Et plus quam futui, si totidem addideris

Aureolos a

Non

te

cur accipit, JEschyle, denos

fellat tanti

In JEschilumin edd.

gendum putat

Galla : quid ergo

tacet.

1 JEreolis Juntina nostra in margine

3 JEschile edd. vett.

vett.

Rutgersius.

et sic le-

hotm
Id est nummis aureis.

1 Aureolis]

Epig. 33.

2 Et plus]

Lib.

ii.

Epig. 52. et

VI.

PAULAM.

IN

Nubere

inf.

4 Tacet] Ore inorigeratar.

Alii, JEreolis.

non miror, Paula: sapisti.

non vult Priscus et ille sapit.

vis Prisco,

Ducere

te

Paula, cupis nubere Prisco

sapis.

Priscus non vult ducere te

et ille

sapit.

In hujus Epigrammatis lectione nulla varietas est in exemplaribus, ant

exaratis aut typis inipressis.

manu

NOTjE
1 Paula]

De qua

lib. i.

Epig. 75.

diviti.

nubere volebat Prisco nobili sane et

VII.

AD DOMITIANUM.
summe Rheni domitor, et parens
Pudice princeps, gratias agunt urbes
Tibi,

summe

victor Rheni, et pater orbis, caste princeps, urbes tibi agunt gra~

NOTiE
2 Pudice]

orbis,

Quod

adulteria prohibuisset.

640

MARTI A LIS

M. VAL.

Populos habebunt

Non puer

parere

jam

scelus non est.

avari sectus arte mangonis

danina mceret ereptae

stipem leno,
Dat prostituto misera mater infanti.
Virilitatis

Nee quam superbus computet

Qui nee

cubili fuerat ante te

Pudor, esse per

quondam

te ccepit et lupanari.

Puer castratus arte mangonis

tias: frequentabuntur : jam non est crimen gignere.
avari non luget amplius jacturam ereptee virilitatis : nee infortunata genitrix dat
Tua opera ccepit esse vereinfanti prostituto stipem, quam numeret leno arrogans.
cundia in lupanari, quce olim ante te nee fuerat in toro nuptiali.
3 Populus habebunt, sc. gratias, legendum censet Gruterus.
aut vir

Non

puer

Beverlandi Ms.

NOTiE
3 Populos habebunt] Infanda enini
libido tuo edicto sublata est.
Parere jam] Quia non sunt ampiius
Vide lib. vi. Epig. 67.

adulteria.

4 Non puer] Vide

lib.

vi.

Epig.

2.

et 4.

quippe infantes a matribus condncebant lenones.

8 Qui nee cubili] Hoc est, sublatis
adnlteriis non solum pudica sunt matrimonia, sed et pudor est in lupanari,

Dat

Prostituendos

prostituto]

ubijamnon

licet prostituere pu-

eros.

VIII.
IN

Dicere de

Libycis reduci

AFRUM.
tibi

gentibus, Afer,

Continuis volni quinque diebus Ave.

Non vacat, aut dormit, dictum bis terque reverso.

Jam satis est non vis, Afer, avere Vale.
:

Afer, quinque diebus consecutis volui dicere salutem tibi reverso ex Africa.
est mini reverso bis et ter; non vacat, vel dormit. Jam sufficit :
Afer,

Responsum
non

vis avere: vale.

Hie nulla

lectionis varietas est in exemplaribus.

NOTtf:
4

Non

vis avere]

vis nt tibi

Hoc

est, si

non

salutem dicam, vale, hoc

est,

morere.

Lib. v. Epig. C7.

EWGRAMMATUM

: ::

641

LIB. IX.

IX.

AD DOMITIANUM.

Tanquam

parva foret sexus injuria nostri

Foedandos populo prostituisse mares
Jain run a) lenonis erant, ut ab ubere raptus
Sordida vagitu posceret sera puer.
minatura dabant infandas corpora pcenas.
Non tulit Ausonius talia monstra pater
Idem qui teneris nuper succurrit ephebis,

Ne faceret

steriles saeva libido viros.

Dilexere prius pueri, juvenesque, senesque

At nunc
Quasi

infantes te quoque, Caesar, amant.

10

parva injuria sexvs nostri, prostituere populo mares contaminandos

pertinebant ad lenonem, ut puer ereptus ab ubere peteret turpem pecuCorpora immatura luebant pwnas infandas. Pater Italia non
passus est talia portenta : idem qui nuper subvenit delicatis pueris, ne crudelis libido
faceret steriles viros.
Pueri, juvenes, et senes amaverunt te antea ; sed nunc,
o Ctesar, infantes etiam diligunt te.
esset

jam cunabula

niam sno vagitu.

3 Jam cura codex Pulmanni ; et sic legit Gruterus ex codice Palatino.

8 Codex Pulmanni sceva libido mares. Vide Stat. Sylv. Ill, de Domitiano
' Nondum pulchra ducis,'
&c.
:

NOTvE
Tanquam parva] Hujns Epigrammatis idem est argumentum ac Epig.
1

6 supra.
.

6 Ausonius pater] Domitianus.

7 Succurrit ephebis] Ne castrarentur supra Epig. 6. et lib. vi. Epig. 2.
:

X.
AD B1THYNICUM.
Nil

tibi legavit

Annua,
Plus

si

memini, millia sena dabas.

nulli dedit ille

Annua

Fabius, Bithynice, cui tu

queri, Bithynice, noli

legavit millia sena tibi.

O Bithynice, Fabius nihil tibi legavit, cui tu donabas sex millia annua, si memini.
nulli donavit plus: O Bithynice, noli conqueri: tibi legavit sex millia

Ille

annua.

Hujus Epigrammatis lectionem non variant membranae aut

libri

prelo

excusi.

NOTVE
4 Annua legavit] Quap tu quotannis
solebas illi donare, ut tibi eum conciDelph. et Var. Clas.

Hares:

Martial.

nam

deiuceps nihil donabii.

2 S

642

II.

VAL. MARTIAL1S

XI.
IN

CANTHARUM.
cum foris libenter,

Ccenes, Canthare,
Clamas, et maledicis,

et minaris.

moneraus
Liber non potes, et gulosus esse.

Deponas animos

Canthare,

cum

truces,

libenter canes foris, vocifetaris, et obtrectas, et tninaris.

demus exuas mentem ferocem : nequis

Jn

Sua-

esse liber, atque lielluo.

Cantarum Aid. Junt. Colin. Gryph. &c.

NOTiE
4 Liber non potes] Etenim parasitus debet iis, a quibus invitatur, blan-

diri.

Lib.

11.

ccenare foris,

Librr

Maxime,

nolis.'

Epig. 53.
si,

eris,

XII.
DE EARINO DOMITIANI.*

Nomen cum

violis,

rosisque natum,

Quo pars optima nuncupatur anni

Hyblam quod sapit, Atticosque flores,
Quod nidos olet alitis superba3
Nomen nectare dulcius beato,
Quo mallet Cybeles puer vocari,
:

Et qui pocula temperat Tonanti

Quod
O

Parrhasia sones in aula,

quo denominatur optima pars anni, quod

quod olet nidos avis superbte : o nomen suavius
nectare, quo appellari mallet puer Cybeles, et qui miscet pocula Jovi : quod si

nomen natum cum

redolet
felici

si

Hyblam

violis et rosis,

et flores Atticos,

2 Pulmanni codex

nominatur anni.

15

Et

quos

&pes

&pes

mendose

in

NOTjE
* De Earino] "Eop, Latine Ver
Earinus ergo vermis est, cujns tres
primal sylhtba: breves non possunt
ingredi tenerum veium.
2 Pars optima] Ver enim pulcherrima est anni tempestas, qua nempe
violas et rosae, atque omne riorum geuus nascitur.
3 Hyblam]

Montem

Sicilian,

multi flores, unde mclle abuudat.

ubi

Atticosque flores]

Quos

dclibant

apes in Hymetto Atticae monte.

4 Alitis superba] Hoc est, pbo3nicis.
Vide lib. vi. Epig. 55. et Epig.
86.

6 Cybeles puer] Atys neinpe, de

quo lib. n. Epig. 86.
7 r qui pocula] Ganymedes scilicet.

::

'

EPIGRAMMATUM

::

G43

LIB. IX.

Respondent Veneres, Cupidinesque

Nomen

nobile, molle, delicatum

10

Versu dicere non rudi volebam

Sed tu syllaba contumax repugnas.
Dicunt Earinon tamen Poetae,
Sed Graeci, quibus est nihil negatum,
v
Et quos Agsg "Aqss decet sonare
Nobis non licet esse tam disertis,
Qui Musas colimus severiores.

15

loquaris in aula Palatina, Graticeet Cupidities respondent : voleban celebrate tenero

carmine nomen durum, tenerum, delicatum : at tu, o syllaba contumax, adversaris.
Nihilominus Po'etce dicunt Earinon, at Grceci, quibus concessum est uuidlibet, et
quibus convenit dicere 3,pes &pes: non est concessum nobis esse tam eloquentibus,

qui reneramur Musas severiores.

edd. vett. Plant. Junian. Lane. Delph. Schrevel. etiam Barbou, Par. an. 1754.
prima enim in apes communiter usnrpatur, sed varioaccentn. 16 In quibusdam, desertos ; non ita bene : vide Heins. ad Ovid. Heroid. Epist. xiv. 64*
et Broukb. ad Propert. It. 9. 46. Commode tainen potest defendi. Saepius
enim licet sequente acens. et intinitivo ponitur. Vide Obss. Misc. Tom. v.
p. 13. et VV. DD. adCaes. B. C. in. 1. omnibus autem illis in locis supprimi
dativum nominis, cujus accasativus plerumque expressus sit, eumque supplendum esse, docuit Dukenis ad Liv. xu. 36. 6. Cic. Ligar. ' liceat esse
miseros/ pro ' liceat nobis nos esse miseros.'

not#:
9 Respondent}

Hoc

est

cum

tu

loqueris, (minis suavitas atque elerluit ab ore tuo.

13 Earinon tamen] Cujus primam
brevem producunt Grapci Poetx.

gantia

15 'Apex "Apes] Hoc est, o Mars,

Mars. Homer. Iliad. E. in primo pede
producit primam, in secundo corripit.
16 Nobis non licet] Eadem licentia
uti nobis poetis

Latinisnon

licet.

XIII.

DE EODEM.
Si daret

autumnus mihi nomen,

Hi)rrida

si

'

Oirnqmc.

essem

brumae sidera, Xupeptvoc.

Dictus ab aestivo Oepwog tibi raense vocarer

Tempora cui nomen verna dedere, quis est ?
Si ducerem nomen ab autumno, Autumnalis essem ; si ab horridis astris hyemis,
Hybernus. Denominatus ab ccslico tnense appellarei' a te JEstivus. Quis est, qui
nomen duxit a verno tempore ?

3 Aid. Junt. Colin. Gryph. Pulman.

Lang. &c. mihi mense vocarer, im-

;:

M. VAL.

644
probante Farnabio.

PARTIALIS

Lectionein nostram primus reposuit Domitius Cal-

derinus.

NOTiE
4 Quit

3 Tibi tnerue] Alii Iegunt, mihi, mi-

idem est argumentum ac

praEcedentis Epigrammatis.
mis bene

est]

'Eipwos nimirum, hoc

est, Vernus.

XIV.
DE EODEM.

No men habes, teneri quod tempora nuncupat anni,

Cum breve Cecropiae ver populantur apes
:

Nomen, Acidalia meruit quod arundine pingi,

Quod Cytherea sua scribere gaudet acu:
Nomen, Erythraeis quod litera facta lapillis,

Gemma

quod Heliadum pollice trita notet

Quod penna scribente grues ad sidera tollant
Quod decet in sola Caesaris esse domo.
Tibi nomen est, quod denominat tempora anni teneri, cum apes Attica depascunt
caducos flores veris.
Nomen quod meruit pingi calamo Veneris, quod scribere sua
acu Uetalur Venus.
Nomen quod signet litera composita gemmis, et succinum attrectatum manibus Heliadum.
Quod penna scribente attollant grues ad astra t quod

dignum

est exislere in solis

adibus Ccesaris.

7 Quod penna stridente in quibusdam.

Vide Var. Notas.

XOT1E
1

Nomen

Cum

Vide dno praecedentia Epigrammata. Eaiini nomen

a vere dednctmn est.
hates']

breve]

Hoc

est, flores veris,

breviter marcescunt.
Epig. 46. idem dixit.

qni

3 Acidalia meruit]

dicta est

lib. vi.

Lib. n.

cum

veri praesideat flores variis coloribtis

pingere fertnr.
5 Nomen, Erythrais] Uniones, et
margaritas intellige, quae in Erythraeo
seu rubro mari reperiuntnr. Lib. v.

Epig. 37.
6

Gemma

intellige,

dum

vipera serpit, Flnxit in obstan-

tern succina

gemma

feram.'

7 Quod penna scribente]

Venus Acidalia

Epig. 13. quae

Lib. iv. Epig. 59. egimus

de sororibus Phaetbontis, seu Helia' Flentibns
Heliadum rami*
dibus
viter olet.

quod Htliadum] Succinum

quod tritum mauibus sua-

Grues,

in-

qniunt Interpretes,gregatim volando

literam
efficiunt, quae affinitatem

habet cum Latina litera V, veris scil.

prima litera. Vide lib. xm. Epig.
75.
Alii forte melius Iegunt, penna
stridente, suo enim adventn veris qnoque adventum nuntiant et celebrant
grues, atqne ita Earini nomen a vere

dednctum videntur pariter celebrare.

Judicet lector.

EPIGRAMMATUM

LIB. IX.

645

XV.
AMICUM C03NIPETAM.

IN

Hunc, quern

coena

Esse putas

Aprum
An

quern raensa paravit araicum,

pectus amicitias

si

ccenem, noster amicus

credis esse pectus fidce amicitice hunc,

mensa

amat, et mullos, et sumen, et ostrea, non

Tam bene
vit

fidae

tibi,

aprum,

7 diligit

et mulos, et

quern

te.

erit.

amicum

sumen, atque ostrea

coena, quern tibi concilia;

non

Si tam laute

te.

canern, noster erit amicus.

Infktos amicos est inscriptio in Aid. Junt. Colin. Gryph. Calderin. Plant.
Junian. Pulman. 3 Aprum amat, et mulos Aid. Junt. Colin. Lang. &c. mullos
codex Pulmanni. i Edd. vett. amicus eris. Lectionem nostrum exhibet codex

Pulmanni.

NOTjE
Hunc, quern] Inimo gulosus non
amicus est.

4 Erit] Alii,

eris.

XVI.
DE CHLOE.
Inscripsit tumulo septem celebrata virorum
Se fecisse Chloe quid pote simplicius ?
:

Famosa Chloe

sepulcro septem maritorum, se fecisse

inscripsit

quid potest

apertius ?

Pro

celebrata,

quod exhibent Aid. Junt. Colin. Gryph. Plant. Lang. &c.

2 Alii legunt, Simplicius, prima

legunt, scelerata; et sic codex Pulmanni.

litera majori.

alii

NOTtf:
1 Celebrata'] Solennia bust a intelli-

Domitius, sed sane epithetum est

quod refertur ad Chloen hoc est,
famosa Chloe unde alii legunt, seekgit

rata:

hzec

nempe

Chloe fecit ;' Epitaphium

tumulum, septem niariiis,
quos ab ea sublatos veneno intelligit
Poeta.
inuli

nempe,

vel

erat inscriptio tu-

XVII.
DE COMA EARINI.
Consilium formae speculum dulcesque
Pergameo posuit dona sacrata Deo,

capillos

Ilk puer in palatio jucundissimus tanto domino, qui notat verna tempora suo no-

KOTJS
1 Consilium forma]
tiani puer,

Earinus Domi-

de quo supra, detonsam

suam comam pro antiquorum more

misit Aisculapio

Deo

patrio;

nam

G46*

If,

VAL.

MARTIAHS

puer tota domino gratissimus aula,

Ille

Nomine

qui signat tempora verna suo.

Felix, quae tali censetur

Nee Ganymedeas
mine, obtulit

munere

Deo Pergameo munera

suavem ccesariem.
pillos Ganymedis.

tellus

mallet habere comas.

beat urn solum

sacra, speculum consilium pulchritudinis, et

quod decoratur tali dono, nee mallet habere ca-

3 Ille puer tanto Aid. Junt. Colin. Gryph. Pulman. Plant. Junian. Lang,
ct Delph. Ille puer lotce domino gratissimus aulas in quibusdam edd. Lectionem nostrum exbibent Grut. Scriv. Farnab. Schrevel. et recentt.
Nomine qui signet in edd. vett. 5 Beverlandi Ms. nomine tellus.

HOTJE
Pergameus erat Earinus.
in. Stat. Sylv. de

'

Pergamus vero urbs

Coma

Lege

lib.

Earini.'

fuit Phrygiae,

quern Doinitianiis amabat prse ceteris

omnibus pueris sui palatii. Legunt
puer tola. Alii, Ille puer tandomino gratissimus aulce, quae lectio

alii, Ille

ubi colebatur jEsculapius. Speculum

tee

autem consilium formae dicitur, quod

consulatur ad ornandam form am.
3 Domino gratissimus] Hoc est,

non contemnenda videtnr.

4 Nomine qui] Earinus enim a vere

nomen

duxit.

XVIII.
DE EADEM AD jESCULAPIUM.
LatoNjE venerande nepos, qui mitibus herbis
Parcarum exoras pensa, brevesque colos

Hos

tibi

laudatos domino sua vota capillos

Ille tuus

O
colos

Latia misit ab urbe puer.

colende nepos Latonce, qui lenibus herbis moraris stamina Parcarum, et breves
tuus ille puer ab urbe Roma misit ad te comam commendatam voce domino-

Ad Msculapium inscriptio est in edd. vett 3 Hos tibi laudatos dominorum

voce capillos Aid. Junt. Colin. Gryph. Calderin. Pulman. Plant. Junian. Lang.
Delph. &c. Hos tibi laudatos domino sua vota in codice Vaticano. Hos tibi laudatos doini rata vota in Thuaneo ; i.e. dbini, sen domini. Janus Guilielmius ex
Jacobi Hutteri codice restituit, domino rata vota; tonsura enim voti non raro
symbolum. Vide lib. i. Epig. 32. Jun. de Coma, et VV. DD. ad Juvenal.

NOT7E
Latona pepeApollinem, ex quo et Coronide

1 Latonce venerande]
rit

Nympha

natns est /Esculapius medicinae inventor.

2 Parcarum exoras] Ab flSsculapio

enim Hippolytum vita restitutum fa-

bulantnr Poe'tae.

minum

De

Parcis quae ho-

fata moderantur

jam

saepius

dictum.
4 Ille tuus] Earinus quippe Pergameus erat, Epig. praecedenti.
-

EPIGRAMMATUM

LIB. IS.

647

Addidit et nitidum sacratis crinibus orbem,

Quo felix facies judice tota fuit.

Tu juvenile

decus serva, ne pulchrior ille

In longa fuerit quara breviore coma.

rum.

Adjunxit quoque sacris

fuit venustus.
longa casarie,

capillis

Tu

splendidum orbem, quo arbitro totus vultus

ille formosior fuerit in

conserva ipsi venustatem juventutis, ne

quam in breviore.

xn. 81. 6 In edd. vett. judice tota fuit : in aliis, judice tutafuit ; et sic
codd. Thuan. Palat. et Gruteri. indice tota fuit codex Pulmanni. Voces
index et judex srepissime permntantur. Heins. ad Ovid. Amor. I. 14. 46. legit
culta pro tota; et hre dure voces frequenter in libris antiquis confunduntur.
7 Aut. de Rooy cogitabat nee -pulchrior ille ; sed eodem redit.
Sat.

NOTvE
5 Addidit

et

nitidum]

Speculum,

qnod consilium formae vocavit superiori Epig. judicem appellat et quidera incorruptum; nam acceptam

formae speciem sincere reddit.

7 Tu juvenile]

Hoc

est, o /Esculapi,

fac ut Earinus tarn formosns sit tonsus,

quam

fuerit antea intonsus.

XIX.
AD CjESAREM DOMITIANUM.
Est mihi, sitque precor longum te praeside, Caesar,
Rus minimum parvi sunt et in urbe Lares.
:

Sed de valle brevi, quas det sitientibus

Curva laboratas antlia tollit aquas.

hortis,

Sicca domus queritur nullo se rore foveri,

Cum

mihi vicino Marti a fonte sonet.

Cccsar, est mihi villa minima, et opto ut sit, te diu imperante ; sunt etiam in
urbe exiguce cedes. At curva antlia effert ex valle brevi aquas magno labore, quibus irriget hortos aridos. JEdes aridce expostulant nullo se rore irrigari,cum aqua

3 Langius : sitientibus herbis, sine aliqua notatione, enm in aliis vett. sit
hortis. 4 Cura in Aid. Junt. Colin. Gryph. et Lang. Curta in aliis vett.
Curta Pitlioeus in Adverss. Subsec. lib. n. cap. 19. et sic ex optimis libris
legit Heins. ad Ovid. Fast. n. 645. quem vide.

NOTVE
1 Est
tialis

De

suburbano Marpraedio jam dictum est, lib. vm.

mihi]

Epig. 61.

4 Curva laboratas]

Antlia erat machina, qua magno labore aquae hau-

riebantur a verbo avrXtw, haurio. Alii

cura.

6 Martia]
Epig. 42.

De qua egimus

lib. vi.

MARTIALIS

M. VAL.

G48

Quam

dederis nostris, Auguste, Penatibus undam,

Castalis haec nobis, aut Jovis imber

erit.

Auguste, quam aquam concesseris nostris

Martia mihi obstrepat vicinofonte.
adibus, existimabo banc Castaliam, aut pluviam Jovis.

not*:
8 Castalis hac nobis] Hoc est, ilia
aqua aeque mihi grata erit, ac si e
fonte Musarum aut ab ipso Jove daretur

imbrem aureum,

in

versus fuit Jupiter cum adiitDanaen,

forte intelligit.
De aqua Castalia
lib.

vn. Epig. 22.

quern con-

XX.
IN

Laudas

SABELLUM.

balnea versibus trecentis

Ccenantis bene Pontici, Sabelle.

Vis coenare, Sabelle, non

lavari.

Sabelle, trecentis carminibus celebras balnea Pontici ccenantis laute.

comare, non lavari.

Sa-

belle, cupis

Hie nulla lectionis varietas

quod Beverlandi Ms. pro

nisi

in libris calamo exaratis aut ty pis impressis

Sabelle v. 2. babet, Fubelle, manifesto errore.

NOT*
Laudas balnea] Non quod ilia
probabat, sed quod coenara captabat.
1

Lib. n. Epig. 14.

XXI.
AD DOM1TIANUM.
HvEC, quae tota patet, tegiturque et marmore, et auro,
Infantis domini conscia terra fuit.
Felix, quae tantis sonuit vagitibus, et quae

Vidit reptantes, sustinuitque manus

Hac tellus qua
infantis.

facilis aditu tota tegitur et

Beataqua

marmore,

sonuit tantis vagitibus, et

qua

et auro, fuit conscia domini

spectavit etfulsit manus rep-

3 Falix o tantis ed. antiq. Ferrar. an. 1471. Grnterus scripturam Palatini
probat, legends : Ofelix quantis sonuit vagitibus, et quas. Nee dubltat de ve-

NOT*
1

Hac, qua

tota patet]

Illic

enim

conditum est templum Flavian gentis

marmoreum atque inauratum, quod

possnnt omiies adire.

2 Infantis domini] Hie locus nascentem Domitianum excepit.

EPIGRAMMATUM MH.

049

IX.

veneranda domus, quae praestitit orbi,

astrifero quod pia Creta polo.
Rhodos,
Quod

Hie

stcterat

Jovem

Curetes texere

crcpitautibus annis,

Semiviri poterant qualia ferre Phryges.

At

te protexit

Pro jaculo

Superum

et parraa,

pater, et tibi, Caesar,

fulmen et

10

aegis erat.

tantes.
Hie venerabiles cedes sleterant, quee dederunt mundo,quod Rhodos, et quod
pia Creta ccelo stdlifero.
Cretenses tuiti sunt Jovem annis crepitantibus, qualia
portare valebant semiviri Phryges. Sed, o Ccesur, genitor Deorum defendit te,
atque habebas fulmen et JEgida pro telo et scuto.

ritate hnjas scripture, cum ci patrocinentur, et quasi columnam supponant

omnibus Uteris membrana? alia?, et editio omnium antiquissima. 7 Cretenses
texere Jovem Aid. Junt. Colin. Giyph. Pulman. Plant Junian. Lang. Delpb.
&c. 9 Beverlandi Ms. porrexit superum.

NOTiE
Qua prccstitit] Domitianum De-

urn, ut

Rhodus Neptunum,

Jovem, quem

aluit,

et Creta

quamobrem

pia

cultasse feruntur,

merum

Alii

circum

pulsarunt aeribus

in

uu-

aera.'

% Semiviri] Corybantes seu CureCybeles comites castrati ex Phry-

dicitnr lib. iv. Epig.l.

7 Curetes [Cretenses]

Cum pueri

pnerum pernice chorea Armati

Curetes.

tes

m.

Jovem clam subductum Saturno aluerunt in Creta insula. Hanc fabulam

lege apud Natalem Comitem lib. ix.

Epig. 90.

cap. 7. et Lucretium

lib.

delitescentem in Capitolio. Suetonius

Curetibus

sic loquitur

lum Vagitum

in Creta

'

II.

gia orti, lib.

9 At

ubi de

qui Jovis

quondam

in

il-

oc-

lib.

I.

Epig. 71. et

te protexit]

Domitiano.
vu. Epig. 1.

De

lib.

Vitelliano hello

iEgide dictum

xxu.
AD AUCTUM.

Artemidorus habet puerum sed vendidit agrum

Agrum pro puero Calliodorus habet.
;

Die, uter ex

istis

melius rem gesserit, Aucte

Artemidorus amat, Calliodorus

arat.

Artemidoro puer est ; at vendidit agrum : Calliodoro ager est pro puero. Die,
Aucte, uter ex istis melius consuluerit suis rebus? Artemidorus amat, Calliodorus
arat.

Nullam

lectionis

scripta aut excusa.

varictatcm in hoc Epigrammate exhibent exemplaria

::

650

VAL. MARTIALIS

Jf|

XXITI.
AD
Credis ob hoc

PASTOREIkf.

opes fortasse rogare,

ine, pastor,

Propter quod vulgus crassaque tiirba rogat

Ut

Setina meos consumat gleba ligones,

Et sonet innumera compede Tuscus ager

Ut Mauri Libycis centum stent dentibus orbes,
:

Et crepet

aurea lamna toris

Nee labris nisi magna meis crystalla terantur,
Et faciant nigras nostra Falerna nives
Ut Canusinatus nostro Syrus assere sudet,

Et mea

in nostris

culto sella cliente frequens

sit

10

O pastor,

putas forte me petere (licit ins ea de causa propter quam vulgus et crassa
ut vites Setina consumant ligones meos, et Tusci agri strepant mult is
compedibus : ut mensa ex Mauritania fulciantur centum dentibus eburneis, et
aurea lamina sonet in nostris lectis : nee terantur meis laltris nisi ingentia crystalla,
et nostra Falerna infuscent nines : ut Syrus canusinatus sudet sub nostra lectica,
et mea sella stipetur mull is client ibus ornatis : ut ebrius convica ardeat nosturba petit

2 Propter qua in iisdem codd. 5 Ut

Codex Pulmanni, lamma. Librarius procul dubio
invenerat in exemplari suo, lama, i. e. lamna, quod et lamma legi possit, si
tale fuerit verbum.
Sed lamna est contractio pro lamina ; et hoc lamma legi
Credis obluec Gruterus ex codd.

Magni Beverlandi Ms.

NOTjE
1 Pastor] Forte is est cujns mentionem facit Plinius Junior lib. I.

Epist. 18.

2 Propter quod]

Ad lnxum nempe

et voluptates, plerique optant divitias.

3 Ut Setina]

obi

optimum

Setia civitas Latii,

Lib. iv. Epig.

vinuin.

G4.

4 Innumera compede] Hoc est, ut

innumeri servi compedibus vincti
opns fariant in meis Etruriae agris.
5 Ut Mauri Libycis] Hoc est, mensae
allatae ex Mauritania impositae dentibus Libycis, id est, dentibus eburneis telephantorttm, qnibus abundat

Libya.

Lib.

II.

Epig. 43.

'

Tu

Li-

bycoslndissuspendis dentibus orbes.'

Tb centum forte refertur ad orbes.
6 Et crepet in] Aurea nempe bractea lecti, qnibus accumbebant, ornabantur. Lib. vm. Epig. 33.
7 Crystalla] Quae apud Romanos
sumnio erant in pretio.
8 Et faciant nigras] Quia Falernum
est nigrum. Lib. v. Epig. 64.
9 Ut Canusinatus] Hoc est, utservi
ex Syria missi vestibus induti ex lana
Canusina confectis, de qua lib. xiv.
Epig. 127. et 129. Assere sudet] Id
lecticae ligno prominenti,
est, snb
Canucui servi humeros subjiciunt
:

sium vero Apulorum Dauniorum oppidum.

EPIGRAMMATUM

651

LIB. IX.

^Estuet ut nostro raadidus conviva ministro,

Quern permutatum nee Ganymede velim

Ut lutulenta linat Tyrias mihi mula lacernas,
Et Massy leum virga gubernet equum.
Est nihil ex istis superos, ac sidera testor.
Ergo quid ? ut donem, pastor, et aedificem.

15

trum famulum, quern nee permutatum velim Ganymede: ut mula luto aspersa
Nihil
mihi inquinet purpureas lacernas, et virga regat equum Massyleum.
opto ex his : testes adhibeo Deos et astra. Quid igitur
O pastor, ut donem et
.'

adificem.

possit, et ex marginal! glossa verisimile

bent edd. vett. habent veils; alii, velit.
manni.

12
14 Et
sit.

Alii pro velim, quod exhiMassyla meum codex Pul-

NOTjE
13 Tyrias mihi]

Ut mihi mula vecto

vestes purpureas inquinentur.

14 Et Massyleum] Massyli seu

Nu-

midae virga, non fraenis, regunt equos.

Lucanus lib. iv.

Et gens quae nudo residens Massylia

"Virgilius JEn. iv.

*

tergo

Ora

scia virga,'

levi flectit

fraenorum ne-

&c.

XXIV.
AD CARUM.

cui virgineo flavescere contigit auro,

Die ubi Palladium sit tibi, Care, decus 1

Aspicis en domini fulgentes marmore vultus,
Venit ad has ultro nostra corona comas.
Care, cui contigit flavescere auro virgineo, die ubi posueris ornamentum Pallaen/aciem Domini splendentem marmore, nostra corona sponte accessit ad

dis ? Vides

NOTjE
1 Ocui] Quaerit a Caro suo amico,
ubinam posuerit auream coronam,
qua donatus fuerat in ludis celebratis
in honorem Minervae, lib. iv. Epig.
54. nnde aurum virgineum dicitur,
quasi ab ipsa virgine Minerva dona-

Respondet

Cams mar-

moreae Domitiani statuae se imposuisse

Querna corona quam

Imperator,

lib.

vm.

suam coronam.

solet ferre

Epig. 82. potent

invidere buic olivae Albanae, hoc est,

coronae aureae factae in similitudinem

foliorum oliva?,

quam

Albauo monte, ubi

turn.

S Aspicis en]

5 Alliance livere] Subjungit Martialis:

tu, o ('are, in

celcbrabantur

Quinquatria, reportasti, et quacoropia auteni

nasti statuam Cacsaris:
quercus dicitur, quod Jovi dicata sit.

: :

M. VAL.

652

MARTIALIS
5

Albanae livere potest pia quercus olivae,

Cinxerit invictum quod prior ilia caput.
Pia quercus potest invidere Albance

hoscapillos.

olivcr,

quod

ilia

potior circumde.

derit invictum caput.

C Cincerit invictum
hoc Epigrammate.

Jiint. an. 1512.

Cetera, nulla est lectionis varietas

in

XXV.
AD EUNDEM.
Quis

Pallatinos imitatus imagine vultus

Phidiacum Latio marmore vicit ebur ?

Hsec mundi facies haec sunt Jovis ora sereni
Sic tonat ille Deus, cum sine nube tonat.
Non solam tribuit Pallas tibi, Care, coronam
;

Effigiem domini, quani colis,

ilia dedit.

Quis Romano marmore superavit ebur Phidiacum imitatus simulacro vultus Pala:
heec est facies mundi, hose sunt ora Jovis placidi : sic ille Deus tonat, cum
tonat serenus.
O Care, non tantum Minerva tibi concessit coronam, ilia donavit
quoqiie imaginem domini, quam veneraris.
tinos

6 Codex Pulmanni
Colin.

quam colit. Lectionem nostram exhibent Aid. Junt.

Gryph. Calderin. Plant. Junian. Lang. Delph. &c.
:

NOTyE
4

Cum

tam
bene expressit, ut ipsum Phidiam
ccelando ebore pra>stantem, de quo

sine

ira,

Epig. 13. superaverit.

3 Hac mundi] Hoc est, ilia imago
marmore expressa nitet ut facies

nam de qua

1 Pallatinos vultus]

statuarins

Domitiani

Hoc

est, quis

formam

lib. vi.

sine nube tonat]

quae

frontis

Hoc

est,

serenitatem

turbet.
5

Non

solam]

Minerva dedit coro-

Epig. priced, sed et

banc Domitiani statuam, cujus mi rum
artificium nulli potest nisi ipsi tribal.

mundi, seu Sol, meojudicio.

XXVI.
IN AFRUM.
Dante m

vina tuum quoties aspeximus Hyllum,

Luroine nos, Afer, turbidiore notas.

O
I

Afer, quoties intuiti sumus Hyllum tuum ministrantem vina, conjicis in nos

Hylum

in

quibnsdam

vett. et sic codd.

Juvenalis. 6 Porrigat,

et vultus

EPIGRAMMATUAI

Quod

LIB. IX.

653

quod scelus est, raollem spectare ministrum?

Aspicimus solcm, sidera, templa, Deos.
5
Avertara vultus, tanquam mihi pocula Gorgon
Porrigat, atque oculos oraque nostra tegam ?
Trux erat Alcides sed Hylam spectare licebat.
rogo,

Ludere Mercurio cum Ganymede licet.

Si non vis teneros spectet conviva ministros
Phineas invites, Afer, et (Edipodas.

10

Quid qucesol Quod crimen est intueri tenerum famulum? intuemur Solem, astra, templa, numina : an avertam faciem, quasi Medusa mihi
Hercules erat atrox : at fas erat
ministret pocula, et velabo oculos atque os ?
Concessum est Mercurio jocari cum Ganymede. Si non vis,
aspicere Hylam.
ut conviva intueatur molles famulos, o Afer, invites Phineas atque QZdipodas.
torvos oculos.

oraque nostra tegat codex

Pulmanni

oraque nostra petat

Be verlandi Ms.

NOTJE
Hoc

5 Avertam vultus}

Vide

dicit Poeta.

Hoc

lib.

per ironiam

x. Epig. 98.

cus

Phineus

dtias

uxores dnxit, se-

cundae suasn snsceptos ex priore

li-

pectu sno homines in lapides conver-

beros excaecavit, quam ob causani et

ipse a Diis excaecatus est. (Edipi vero

tebat, cnjus historia satis nota.

historia nota est ex Euripide in Pbce-

Gorgon]

est,

Medusa, quae

as-

7 Sed Hylam] Herculis puerum de

quo eginius lib. v. Epig. 48.

8 Cum Ganymede] Jovis pnero.

nissis, qui cognitis suis sceleribus sibi

Sensus est

ipse oculos effodit.

Afer, invites caecos.

10 Phineas] Accusativus est Grae-

XXVII.

DENE RVA.
Audet

facundo qui carmina mittere Nervae,

Pallida donabit glaucia, Cosme,

Qui audet mittere

versus diserto

tibi.

Nerva, o Cosme,

tibi dedit pallia

Glaucina.

2 Pallia donavit glaucina in Aid. Junt. Colin. Gryph. Pulman. Calderin.

Plant. Junian. Lang, et Delph. Pallida donabit glaucia in optt. codd. et sic

not#:
1

Nerva:]

Tit lib.

uior
2

vm.

lib. v.

Cnjus versus jam laudaEpig. 70. et Piinius Ju-

Epist. 3.

Pallida [Pallia] glaucia] Glauci

coloris vestes, quae viles habebantur,

mittit

Cosmo purpureas

Nescio an hie
lib. i.

sit

Epig. 88. ct

habenti.

Cosmus de

lib.

quo

iv. Epig. 53.

654

M.

VAL. MARTI ALIS

Paestano violas, et cana ligustra colono,

Hyblasis apibus Corsica mella dabit.

Sed taraen

Musae

et parvae nonnulla est gratia

Appetitur posito

vilis oiiva lupo.

Nee

tibi sit minim, modici quod conscia vatis

Judicium metuat nostra Thalia tuum.

Ipse tuas etiam veritus Nero dicitur aures,

Lascivum juvenis cum

tibi lusit

10

opus.

Donabit violas, atque alba ligustra colono Pastano, et mella Corsica Hyblceis apibus.
Sed nihilominus tenues versus placent aliquo modo : vilis oliva appetitur lupo appo-

Nee

mireris quod nostra Thalia conscia Po'eta mediocris timeat judicium

Ipse quoque Nerofertur veritus tuas aures, cum juvenis tibi recitavit opus

sito.

tuum.

lascivum.

Grnter. Seriv. Farnab. et Schrevel. Pallia donabit glaucina in aliis. 6 Et

posito jugis
Ut petitur conj. Ant. de Rooy. Codex Pulnianni
et sic ex Vat. et Puteaneo legit Heins. ad Claud, de Nupt. Honor, et Mar.
2G7. Nostram lectionem exhibent ed. antiq. Ferrar. an. 1471. Aid. Junt.
8 Judicium metuat testantur Palat. cum iisdem edd.vett.
Colin. Gryph. &c.
Judicium md u it codd. Thuan. et Pulnianni. Judicium meruit codex Vaticanus.
10 Lascivus juvenis codex Pulnianni.

petitur, vel

NOTiE
Ager Paestanns omni

3 Patstano]

florum

lis]

Amari nempe saDe Hybla lib. vn. Epig. 86.

jus

abundavit.

lupo"]

Pisce delicato.

Vi-

Alii jugis.

Nee tibi] Nervam alloquitur, cuaurem censoriam timebat ipse

Nero. Lib. vm. Epig 70.
7

Epig. 37.

4 Corsica mella]
poris.

6 Posito

Lib. v.

genere

XXVIII.

IN CHRESTUM.

Cum

depilatos, Chreste, coleos portes,

Et vulturino
Et

mentulam parem

prostitutis laevius

Nee

caput

collo,

culis,

vivat ullus in tuo pilus crure,

Purgentque crebrae cana labra

5 Purgentque

sava

in cod.

volsellae

Numas, Ancos,

Curios, Camillos, Quintios,

Pulmanni, cum edd.

vett. Ferrar.

Aid. Junt.

NOTiE
1

Chreste]

De quo jam

lib.

vit.

Epig. 55.
3 Prostitutis, Ice] Cinaedorum.
Lib. U. Epig. 29.
5 Purgentque]

Alii, pingantque,

6 Curios, lee]

Et habes usqne

in

ore veterum incultam gravitatem et

continentiam. Sic lib. i. Epig. 25.

EPIGRAMMATIC

G55

LIB. IX.

Et quicquid usquam legimus pilosorum

Loqueris, sonasque grandibus

Et cum

minax verbis

theatris saeculoque rixaris.

Occurrit aliquis inter ista

si

10

draucus,

Jam

paedagogo liberatus, et cujus

Refibulavit turgidum faber penem
Nutu vocatum ducis, et pudet fari,
Catoniana, Chreste, quod facis lingua.

Calderin. &c. Pingantque crebrce in aliis. 7 Et quicquid unquam legimus philosophorum in codice Pulmanni. Et quicquid usquam legimus pilosorum Aid.
Junt. Colin. Gryph. Calderin. Plant. Junian. Lang. &c. 9 Et cum theatro in
iisdem. Et cum theatris codex Pulmanni.
10 In edd. vett. ista draucus, et.
In codice Pulmanni: ista si draucis ; nnde ille nostram emit lectioucm.

not#:
9 Et cum

mas

Et exclamores indig-

theatris, tec]

tempora

natus theatra et sarcula haec quasi ludicra et lasciva nimis.

ll

Jam padagogOfSfc] Qui ex

ephe-

bis excesserit.

12 Refibulavit turgidum]

Fibnlam

Lib. vn. Epig. 82.

Erat enim fibula ex
aere, dicto lib. vn. Epig. 82.
13 Pudet fari] Jubet me pudor tacere quid agat lingua tna, qua te
profiteris tertium moribus Catonem.
14 Facis lingua] Lib. II. Epig. 72.

solvit et sustulit.

Faber penem]

XXIX.
EPITAPHIUM LATINI.

Dulce

decus scense, ludorum fama, Latinus

ego sum, plausus, deliciaeque tuae
Qui spectatorem potui fecisse Catonem,
Solvere qui Curios Fabriciosque graves.
Sed nihil a nostro sumsit mea vita theatro,
Et sola tantum scenicus arte feror
Ille

ego sum Latinus, suave ornamentum scenw,fama ludorum, plausus, et tua vqui potuissem allicere Catonem ad spectacula, et recreare Curios atque austeros Fabricios.
At mores mei nihil acceperunt a theatro, et mimus dicor sola tanIlle

luptas

5 Sed nihil a verso in codice Vaticano; unde .Beverlandus legi jussit: Sid

NOTiE
1 Latinus]

mimus

Temporibus Domitiani

Celebris.

Lib.

i.

Epig.

5.

3 Fecisse Catonem]

Virum nempe

omnium gravissimum.

Lib. I. Epig. 3.

4 Solvere

qui]

Hoc

est,

risum exci-

tare Curiis et Fabriciis viris gravissi-

mis, de quibus Livius, et passim

Hoc

alii,

gestn quidem
lascivns fui, at moribus probus, sic
Martialis de se ipso, lib. I. Epig. 5.
' Lasciva
est nobis pagina, vita pro5 Sed nihil]

ba

est.'

est,

600

M. VAL. MARTIALIS

Nec poteram

gratus

domino

Interius mentes inspicit

Vos me

Roma

laurigeri

sui

turn arte: nec

tuetur mentes.
esse

sine raoribus

ille

^se

Deus.

parasitum dicite Phoebi,

famulum dum

10

sciat esse Jovis.

poteram placere domino sine moribus castis

Vos locate me parasitum laurigeri Phcebi,

ille

Deus penitius

dum Roma

teneat

iw-

me

servum sui Jovis.

a vestro. Nostram lectionem exhibent omnes edd. vett. 8 Interiui

mentes suspicit ed. antiq. Ferrar. an. 1471. Aid. Jnnt. Colin. Gryph. Calderin.
Pulman. Plant. Junian. Lang. Delph. &c. Interius mentes inspicit Beverlamti
Ms. cum edd. Grut. Scriv. Farnab. Schievel. et recentt.
nihil

norm
6 Et sola
bus sum.

arte']

Moribns

enini pro-

8 Ille Deus] Domitianus.

9 Parasitum dicite Phcebi] Turnebus
lib. xxi. cap. 24. mimi et histriones
altdicti sunt parasiti Apollinis :

qnando parasitos Apollinis inlerpretatur Verrius mimos secundarum par-

tium, quod lndis Apollinaribus in mimis fere essent parasiti illarum partium actores, &c.

Roma

10

Roma me

sui]

Hoc

propter Domitianum
tern

est,

dum

sciat

exercuisse artem scenicam

propter

Deum, non

au-

alios.

XXX.
EPITAPHIUM PHlLiENIS.
SjEcula Nestoreae permensa, Philaeni, senectae,
Rapta es ad infernas tam cito Ditis aquas ?
Euboicae nondum numerabas longa Sibyllae

Tempora major

erat

mensibus

ilia tribus.

Philceni, permensa scecula seneclvtis Nestoreee tam telociter rapta es ad undas

Stygias Plutonis ? Nondum numerabas longos annos Sibylla Euboica : ilia major

4 Scriverius conceptnm bariolatur

messibus.

Beverlandi Ms. curiata ca-

NOTjE
Nestorea permensa] Hoc est, quae
attigisti annos Kestoris, qui nonaginta annos vixit, tit diximus alibi,

quae a Phoebo impetraverat, ut tot annos viveret, qnot arenarum corpuscula maim capere posset. Ovidius

De Philaeni

Met. xiv.
4 Major erat] Fingit Poeta tribus
tantum mensibus minus Sibylla vix-

Tam

vero

cito]

lib.

vn. Epig. 67.

Hoc est, tam mature

per ironiam liocdicit Poeta.

3 Eubuica Sibylla] Hoc est, Cumans?, de qua Virgilius Ecloga iv.

isse lianc vetulam.

!:

EPIGRAMMATUM

Hcu

LIB. IX.

657

quae lingua silet non illam mille catastae

Vincebant, nee quae turba Serapin amat

Nee matutini cirrata caterva magistri,

Nee quae Strymonio de grege ripa sonat.
Quae nunc Thessalico Lunam deducere rhombo,
Quae

sciet

hos

illos

vendere lena toros ?

10

Sit tibi terra levis, mollique tegaris arena,

Ne

tua non possint eruere ossa canes.

Heu qua lingua tacet ! mille catastce non superabant illam,

nee turba qua diligit Serapin : nee caterva crispa matutini magistri, nee ripa quce
reboot clangoribus gregis Strymonii.
Qua saga nunc sciet rhombo Thessalico deripere Lunam, qua lena vendere hos et illos toros ?
Experiaris terram levem, et
tegaris molli arena, ut canes valeant effodere tua ossa.
erat tribus mensibus.

terva.

In codice Vaticano

deducet ab urbe.

NOTjE
5 Lingua

silet]

isse ostendit.

Loquacissimara fu-

Alii

Mille catasta]

sites.

De

catasta lignea

machina, lib. vi. Kpig. 29. ubi servi

natura sua loquacissimi venales exponebantur.
6 Turba Serapin] Deum fligyptiorum, enjus solennia festa celebrabant TEgyptii magnis clamoribus.

Strabo lib. xvn.

7 Nee matutini] Hoc est, nee pueri,
qui summo mane magistrumadibant.
Juv. Sat. vii. alloquens magistrum:
1
Dummodo non pereat media quod
noctis ab bora Sedisti, qua nemo faber, qua nemo sedebat, Qui docet obliquo lanam deducere ferro,' &c.
8 Strymonio de grege] Strymon flu-

vius

est Thracia?,

ad quem multae

sunt grues. VirgiliusGeorg. i. ' Strjmoniaeque grues f qua; gregatim vLvere solent.

9 Thessalico] Thessalia olim vencatque incantationibus fuit famosa. Rhombus turbo erat, quem in
orbem agebant veheficae. TheocritiisinPharmaceutria. Horatius Epod.
Canidia parce vocibns tandem
17.
ficiis

sacris,

Citumque retro solve, solve

Et noster Poeta lib. XII.

turbinem.'

Epig. 57.
10 Lena]
11 Sit

Amorum est conciliatrix.

De hac bene precandi

tibi]

mortuis formula dictum lib. i. Epig.

89. quam in diram imprecationem
vertil.

XXXI.
IN

Cappadocum
Rusticus : o

PIETATEM NIGRINjE.

saevis Antistius occidit oris

tristi

crimine terra nocens

Antistius Rusticus interiit crudelibus regionibus Cappadocum:

De Antistio insnriptio est in Aid. Junt. Colin. &c.

Plant. Junian. Pulman. Lang, aliis.
Delph.

tt

Var. Clas.

Martial.

De

tellus

readiri

Antistio Rustico in

9
2

M. VAL.

()58

MARTIALIS

Retulit ossa sinu cari Nigrina mariti,

Et questa est longas non satis esse vias

daret sanctam tumulis, quibus invidet, urnam,
Visa sibi est rapto bis viduata viro.

Cumque

Nigrina sinu reportavit ossa dilecti conjugis, et doluit iter non esse satis
cum conderet sanctam urnam sepulcris, quibus invidet, sibi visa est bis

sceleris !

longum

et

orbata rapto conjuge.

NOTtE
1 Cappadocum]

cum

terrani dixit,

Impiam Cappadolib. vi.

Epig. 85.

cito reliquias, quas sinu fovebat, de-

poneret.

4 Et questa est] Quamvis ex Cappadocia longum esset iter Romam,

taraen quia illic mariti reliquias tumulo condere debebat Nigrina, cupiebat etiam longius esse, ne tarn

5 Quibus invidet] Utpote qui con*

dnnt suos amores.
6 Bis viduata] Primo cum occidit

maritus, etrursus

dere coacta

cum

ejus ossa con-

est.

XXXII.
DE VELII VOTO.

Dum

comes Arctois

haereret Caesaris armis

Velius, hanc Marti pro duce vovit avem.

Luna quater

binos non tota peregerat orbes,

Debita poscebat jam sibi vota Deus.
Ipse suas anser properavit laetus ad aras,
Et cecidit Sanctis hostia parva focis.

Dum
debita.

arma Sarmatica Casaris, pro Imperatore vovit Marti

jam Deus Mara petebat vota sibi

Vibius comitaretur

hanc avem.

Luna nondum

ubsolverat octo orbes,

Ipse anser hilaris festinavit ad sua altaria, atque exigua victima cecidit

De Vebii voto in Aid. Junt. Colin. &c. De Vibii voto in aliis vett. Ad Ccesarem de ansere codex Pulmanni. 1 Dum comes Archadis Beverlandi Ms.
Vebius hanc in edd. vett. Vibius hunc in aliis.
Velius hanc Beverlandi Ms.

NOTjE
1

Dum

comes Arctois]

De

expedi-

tione Sarmatix, quae est ad

Septemtrionem, jam ssepius dictum. Vide

lib. vii. Epig. 5.
Vibii mentionem
facit Suetonius in Domitiano cap. 3.
2 Vovit avem] Anserem

3 Luna quater]

Hoc

est,

nondum

elapsi erant octo menses, quibus Sar-

maticum helium

est confectnm.

5 Ipse suas anser]

Cum

autem

re-

nitens ibat ad aras, quibus immolan-

Alii, Vebius.

niani Imperii custodem.

Epig. 47.

nempe RoLib. xiii.

da

erat

erat.

victima,

omen infaustum

EPIGRAMMATUM

LIB. IX.

$59

Octo vides patulo pendere numismata rostro

Alitis ? haec extis condita nuper erant.
Quae litat argento pro te, non sanguine, caesa
Victiraa, jam ferro non opus esse docet.
Sanctis focis.

An

cernis octo

10

nummos pendere ex patent rostro alitis ? hi nuper

qua pro te litat argento, non sanguine,
i

erant conditi pr<ecordiis. Immoluta victima,

demonstrutjam non esse opus ferro.

Edd. vett. non sanguine

guine Casar.

cccsa,

codd. Bod!. Scriv. et Beverlandi Ms. non san-

NOTjE
7 Octo

tnam

tides']

Ad

posita fuit

effigies,

argenteam aetatem rediisse, cum dicat, jam non opus esse ferro.
Forte
intelligit, non sanguine, nee pugna,

Martis sane staargentea anseris

ex cujus rostro pendebant

octo nummi, qui octo menses in pera-

sed argento a barbaris redemtam fu-

gendo bello Sarmatico insumtos

isse

pacem, ut patet ex Dionis fragmento, inquit Raderus, quod signifi-

sig-

nificarent.

Hac

extis]

Nempe

cordiis condita erant

care videbatur victima

anseris prae-

numismata, dum

at hie sen-

sns Carminis intellectus Vibio sane

et Martiali gravissimum

bellum fieret.
9 Qua litat argento] Intelligere videtur Poeta, temporibus Domitiani

damnum

at-

Judicet lector.

tulisset.

XXXIII.
QUALEM VELIT AMICAM.

Hang

volo, quae facilis, quae palliolata vagatur

Hanc volo, quae puero jam dedit ante meo

Hanc volo, quam redimit totam denarius alter
Hanc volo, quae pariter sufficit una tribus.

NOTjE
1

Qua

palliolata vagatur]

Nam pal-

vulgatae

omnes editiones habeant Pi'

non tantum
quo bumeros tegerent, sedetiam quo

leolum,' &c.

capita velarent, appellarunt.

babitu vestita.

liolum et pallium veteres

di

porro et molles

Cinae-

capita semper

pileolis aut palliolis tecta

gerebant.

Palliola quoque mulieruin, et praacipue meretricum, qnibus caput etiam

tegebant.
1

Sic Ovid. Art.

iEgrum tu

Am.

lib. i.

facito ut shuttles,

nee

turpe putaris, Palliolum nitidis imposuisse comis.' Ita enim vetustissimae

membranae scriptum exlubent, cum

Non

togata,

Salmasius.

non

Palliolata]

stolata, sed ancillari

2 Dedit ante meo] Lib. n. Epig. 49.

3 Totam denarius] ' Omnibus mod is
largam,' ut lib. xn. Epig. 4. quaj
'
Deglubit, fellat, molitur per utramAuson. Epig. 70*
qne cavernam.'

Vide

lib.

denarii.
'

n. Epig. 52.
Viliores

Diobolares

pellantur.

'

istae

Alter]

Duo

meretrices

a Plauto eleganter ap-

M. VAL.

660

MARTIAL1S

Poscentem nummos, et grandia verba sonantem,

Possideat crassi mentula Burdigali.
6 ' Gruterus notat Mss. omnes et olim cnsos habere Burdigalee: et earn
scripturam esse revocandam. Sed in Ms. qui quondam Pircheimeri, postea
Comitis Arondeliae fiiit, inveni, Burdigalem. Hoc igitur nomen meretricis
est quain dicit Poscentem nummos el grandia verba sonantem. At praeterea
Crassi scribenduiu, id est, homiuis divitis et opulenti, propter Licinium

Crassum

Romanorum.' Gronocius.

ditissiuium

NOTjE
6 Crassi Burdigali] Divitis,
insulsi, an simpliciter, crassi.

omnes, Bridegala.

fatni,

Mss.

XXXIV.
AD FLACCUM.
Audieris
Morionis

in quo, Flacce,

illic

esse

2 Alii legunt, Mutonis,

i.

balneo plausum;

mentulam

e.

mutoniati

Nostram lectionem exhibent edd.

scito.

alii,

Mathonis : cod. Palat. Maronis.

vett.

NOTiE
2 Morionis, fyc]

Bene

vasati.

XXXV.
DE TEMPLO GENTIS FLAVIvE.
Jupiter

Idasi risit

mendacia

Dum videt Augusti

Jupiter

irrisit

Cum videt

busti,

Flavia templa poli

mendacia monumenti Cretensis,dum aspicit Flavia templa

Beverlandi Ms.

de quo vide

Alii pro poli legunt tholi;

poli

lib. i.

NOTjE
Mendaces enim Crefinxerunt Jovem interiisse, cui

1 JdaHbusti]
tes

condiderunt tumnlum, quem vocat

Poeta bustum Idaum, quod sane esset prope Idam
Gretas montem.
Vide Callimachuni in Hymuo Jovis.

Ilium vero tumnlum irridet Jupiter

superbum
Domitianus

templum, quod
honorem suae gent is

intuitus
in

exstruxerat, Epig.
2 Templa poli]

2.

supra,

Hoc

est,

tissima, Epig. 4. supra.

templa

al-

:;

EPIGRA.MMATUM

LIB. IX.

661

Atque inter mensas largo jam nectare fusus,

Pocula cum Marti traderet ipse suo
Respiciens Phoebum pariter Phoebique sororera,
;

Cum

quibus Alcides, et pius Areas erat

Cnossia vos, inquit, nobis monumenta dedistis

quam

Cernite,

plus

sit,

Caesaris esse patrem.

Augusti : atque inter mensas multo jam hausto nectare dum ipse porrigeret pocula
suo Marti ; intuitus Apollinem, simul et sororem Apollinis, cum quibus erat Hercules, et pius Mercurius: Vos, ait, mihi exstruxistis tumulum Cnossium ; aspicite,
quam plus sit genuisse Domitianum.

Epig.

71. 7 Beverlandi Ms.

uberis

monumenta

dedistis.

NOTjE
Hoc est, madidus.
Areas] Hoc est, Mercu-

3 Nectare fusus]

6 Et pius
rius in urbe Cylleno vel Cyliene Ar-

8 Cernite quam plus"} Mihi nempe a

vobis conditum nioniimentum Vespasiani

tumulo multo inferius

ita

quod Deorum sacra

i. Od.lO.

pater.

Horat.

instituit.

est,

atque

videtur optare Jupiter potius esse

cadiae inonte natus, qui pius dicitur,

Domitiaoi,

quam ceterorum Deorum

XXXVI.
PHILOMUSUM.

IN

Artibus

his

Plurima

semper coenam, Philomuse, mereris;

dum

fingis,

sed quasi vera refers.

Pacorus deliberet aula,

Rbenanam numeras, Sarmaticamque manum.
Verba ducis Daci chartis mandata resignas
Seis, quid in Arsacia

Victricem laurum,

quam

venit, ante vides.

Philomuse, semper mereris coenam his artibus, dum excogitas multa, et narras
Tenes quid consult et Pacorus in aula Arsacia, recenses copias Germanicaset Sarmaticas. Aperis verba ducis Dad commissa Cattis: vides victricem

tanquam vera.

2 Beverlandi Ms. et quasi. 5 Daci Cattis mandata in edd. vett. et sic legenduni censet Gruterus. Daci carthis mandata codex Vaticanus. Daci cartis

NOT.E
Aula
S Pacorus] Parthorum rex
vero Arsacia sic dicta est ab Arsace

manias Visurgim,Daci vero

Parthorum rege.

incolebant.

5 Verba ducis Daci]

Cnj us arcana
comperta esse garris, ac

perinde

tibi

si illius

literas Cattis scriptas resig-

navisses.

Catti

De

auteni populi Ger-

his lib. II.

6 Victricem laurum]
riamfuturaui.

Danubium
Epig.

Hoc est,

2.

victo-

M. VAL.

662

Scis, quoties Phario

Scis, quota de

MARTIAL1S

madeat Jove fusca Syene

Libyco

littore

puppis eat

Cujus Iuleae capiti nascantur olivae;

Destinet aethereus cui sua serta pater.
Tolle tuas artes, hodie coenabis apud me,

Hac

lege, ut narres nil,

10

Philomuse, novi.

Notisti quoties nigra Syene perfundatur JEgyptia plucujus capiti nascantur olitce Ju:
Omitte tua artificia, hodie coenabis
lea ; cui pater cetherius destinet suns coronas.
apud me, eu conditioner o Philomuse, ut nihil novi re/eras.

laurum priusquam
via :

veniat.

novisti quot naves solvant ex littore Libyco

mandata codex Thnan.

Scis quoties parco mandat Beverlandi

Ms.

NOTjE
7 Phario Jove"] Jupiter sumitur pro
media aeris regione, ex qua imbres

Ascanio cognomine Inlo, Atari filio,

a quo ortnm se praedicabat Julius

Fusca Syene, a colore

hac urbe lib. i. Epig.
87. Illic perraro pluit.
9 Iulece olivce] Hoc est, Scis nomina eoruni qui in Quinquatribus vietores coronandi sunt a Domitiano.
Iulete corona; hoc est, Caesareae, ab

Caesar.

emittuntur.
incolarum.

De

10 JEtherius pater] Jupiter Capitolinns, cui et ludos instituit

nus.

DomitiaSuetonius in Domitiano cap. 4.

11 Tolle tuas artes]

Nam

hodie te

invito ea lege, ut sileas.

XXXVII.
COLLOQUIUM GA.NYMEDIS ET JOVIS SUPER EARINO ET

ALUS DOMITIANI PUERIS.

Viderat Ausonium posito modo crine ministrum
Phryx puer,
Phryx puer

alterius gaudia nota Jovis

aspexerat

De Ganymede

et

famulum Ausonium modo

deposita coma, delicias notas

Jove inscriptio est iu edd. vett. 4

Codex Pulmanni

legit

NOTE
1 Ausonium

ministrum]

Earinum de quo Epig.

Intellige

17. et 18. su-

Ausonius dicitur, quod duci

Ausonio seu Domitiano lib. vhi.

pra.

Epig. 21. serviret.

2 Phryx puer] Ganyincdes vidit

Earinum tonsnm, et petiit a Jove ut
sibi pariter liceret deponere capillos.

Alterius gaudia] Per appositionem

vocat Earinum delicias Domitiani,
quern jam appellavit Jovem, Epig.
Vel refert ad ipsum Ga29. supra.

nymedeni delicias alterius Jovis,

Domitianum praeferre videtur.
3 Sua ephebo]
rino.

Hoc

cui

est puberi Ea-

EPIGRAMMATUM

663

LIB. IX.

Quod tuus, ecce, suo Caesar permisit ephebo,

Tu permitte tuo, maxime rector, ait.

Jam mihi prima latet longis lanugo

Jam tua me ridet Juno, vocatque

capillis

virum.

Cui pater aethereus, puer o dulcissime, dixit

Non ego quod poscis, res negat ipsa tibi.
Caesar habet noster similes

tibi

mille ministros,

Tantaque sidereos vix capit aula mares.

At

tibi si

dederit vultus

coma tonsa

Quis mihi, qui nectar misceat,

10

viriles,

alter erit ?

alterius Jovis :
supreme moderator, inquit, tu permitte tuo ephebo, quod ecce
permisit tuus Casar suo.
Jam prima mea lanugo tegitur Ivngis cumis : jam ludibrio
suavissime
sum tuce Junoni, el appeUat me virum. Cui reposuit pater athereus:
minister, res ipsa recusut tibi quod petis, non ego recuso.
Ccesari nostro sunt
mille famuli similes tibi, et tarn ampla ejus aula vix capit formosos mares.
Sed si
tonsis capillis induerisfaciem virilem, quern habebo alterum qui ministret nectar?

ita

Hot mihi permittas conditor orbis, ait.

Beverlandi Ms.

8 Non nego legit Janus Rntgersius.

res vetat

NOTjE
8 Res negat]

Hoc

est, ipsa necessi-

Domitiano enim non desunt alii

pueri, et quidem siderei seu torulosissimi, et digni qui in avium evehantur
tas:

at vero ego, inquit Jupiter, alterum

pincernam non inveniam,

si

tonsis

capillis vir factus fueris.

XXXVIII.
IN

GALLAM.

Cum

sis ipsa domi, mediaque ornere Suburra,

Fiant absentes et tibi, Galla, comae

Nee

dentes

aliter,

quam

Serica, nocte reponas,

Et jaceas centum condita pyxidibus;

3 Pulmanni codex

quam

sera nocte.

Et

lateas in

edd. vett.

Etjaceax

NOTiE
1

Mediaque ornere Suburra'] Medi-

caminibus et fucis quae petuntur emta

ex media Suburra, vico Rom. celebri.
2 Absentes

et tibi, fyc] Fictitiac, ac-

vel

ebore

aliter, fyc]

factitios

matronis placuere, et praecipue matronis e Veneris grege. Clare Seneca

de Beneficiis cap. 9.

cersitse, caliendra.

3 Nee dentes

noctu, nt vestes sericas reponere soQuam Serica] Sericae vestes

lent.

Et ex osse

dentes reponas

'

Video Sericas

vestes vocandae sunt, in

quibus nihil est, quo defendi aut cor-

vestes,

si

664

MARTJALIS

M. VAL.

Nec tecum facies tua dormiat innuis illo,

Quod tibi prolatum est mane, supercilio.

Et

movet cani reverentia cunni,

te nulla

Quem

potes inter avos jam numerare tuos.

Promittis sexcenta tamen

Et,

lusca

sit

codex Pulmanni.
lib. ii.

licet, te

sed mentula surda est

tamen

10

ilia videt.

10 Gruterus ex codice Palat. cceca legit pro

Epig. 33. surda Beverlandi Ms. et sic legit Scriverius.

lusca.

Vide

NOTjE
pus, aut denique pudor

&c.
Vestibus perlucidis usas fuisse Venereas, illas matronas, testatur etiam
Lucianus in Amoribus.
4 Et jaceas, c.~\ Et mundus tuns,
fuci, medicamina, &c. recondantur
innumeris pyxidibus.
legebatur,

possit,'

Jaceas]

Autea

lateas.

5 Nec tecum, tfc]

Ascititium fanitorem singulis noctibus reponas, crastino die novum sumtura.

6 Quod tibi prolatum] Prolatum,

ciei

ex pyxidibus depromtum aut

productum. Nam supercilia fnligine
sibi producebant jacturam enim superciliorum sic arte reparabant. He-

aat

Vide Juven. Sat. n. 93.

9 Promittis, fyc] Lib. vi. Epig. 23.
10 Lusca licet, fyc] Quid miri, si
videat, quae lusca est? Gruterus ex

raldus.

Palat. cceca legit: sed et alteri scripLib. Ii. Epig.

turae sua venustas.
33.

Scriverius, surda.

XXXIX.
AD AGATH1NUM.

Summa

licet velox,

Non tamen
Nolentem

Agathine, pericula ludas;

efficies,

ut tibi

parma

cadat.

sequitur, tenuesque reversa per auras,

Vel pede, vel

O Agathine,

tergo, clune, vel

quamvis

ut tuus clypeus decidat.

ungue sedet.

contemnas summa pericula, nihilominus non efficies

Sequitur te invitum, et rediens per tenues auras, hceret

agilis

1 Caelius lib. vn. cap. 8. pro ludas legit laudas

4 Gruterus ex Palat. legit crine, vel ungue sedet.

Beverlandi Ms. laudes.

rapiant madidi codex

6 Et

NOT:
Summa

licet]

De

pilaiiis et

ven-

tilatoribus Qnintilianus lib. x. cap.

7.

'

Quo

constant miraculo

ilia

in

credas, et quajubent decurrere.'

Ex

eorum numero erat Agathinus, qui

parmam sen parvum clypeum in al-

Rcenis pilariorum ac ventilatorum, ut

turn jaciebat, recipiebatque sic,

ea quae miserint ultro venire in manus

nunquam

caderet.

ut

EPIGRAMMATUM
Lubrica Corycio quamvis

665

LIB. IX.

nimbo,
Noti
Securos pueri neglecta perambulat artus,
Et nocet artifici ventus et unda nihil.
Ut peccare velis, cum feceris omnia, falli

Et rapiant

Non

potes

sint pulpita

celeres vela negata

arte

opus

est, ut tibi

parma

10

cadat.

vel pedi vel tergo, cluni vel ungui.

Licet theatra sint lubrica aspersionibus croceis,
et vehementes venti auferant vela inconcessa ; neglectus clypeus pervadit membra

tuta pueri Agathini, et ventus et aqua nihil obsunt artifici.

Licet cupias errare,
cum absolveris omnia, nequis falli : opus est arte ut tibi clypeus decidat.

Piilmanni sed in margine aliena manu adjectum erat, celeres, quod exhibent edd. vett.
Alii legunt, Et rapiant fortes.
7 Alii legunt, perambulat
;

armos.

NOTvE
5 Lubrica] Pulpita hie significant

crocoet vinodulci. Lib. Spect. Epig.

Ventus
Sensus est
vehemens nee aqua in theatro sparsa
impediunt Agathinum, quominus missam in altum parmam excipiat. Ce-

3.

leres]

xi. Epig. 22.

theatra in quibus ludebant pilarii:

lubrica autem fiebant aspersionibus e

6 Et rapiant

Velis tegeba-

celeres]

Alii, madidi.

7 Neglecta']

Parma

tur theatrum, quae ventis negari dice-

nee cogitans excipit.

cum summa cura ligata tamen vehementioribus ventis abripie-

errent, artem adhibent

bantur,

bantur:

10 Arte opus

tem tanta

data vero ventis, quando

negligenterillis permittebantur. Lib.

geat,

si

est]

scilicet,

Hoc
;

quam

Alii ne
est
Agathini au:

est industria ut arte iudi-

errare velit.

XL.
DE NATALI

CJESONliE.

Prima

Palatino lux est haec orta Tonanti,

Optasset Cybele qua peperisse Jovem.
Hac et sancta mei genita est Caesonia Rufi

Plus debet matri nulla puella

Hie

Hoc
3

suae.

dies primus illuxit Palatino Tonanti, quo Cybele cupiisset genuisse

et casta

Hac

Casonia mei Ruji nata

est

Jovem.

nulla genitrix plus meritu est de sua

edd. vett. sancta meo genita est Casonia Rufo codex

Plus debet patri nulla puella suo in eodem.

et Santonici in

Pulmauni.

NOTiE
Prima Palatino] Nono Kalendas
Novembris natus est Domitianus,
teste Suetonio in Domitiano, quern
noster Poeta Palatinuni tonantem
1

dicit, et

Jovem

appellavit supra.

2 Cybele] Deorum mater,

3 Hac et sancta mei] Alii, sancta
meo. Alii, hac et Sanctonici : Sancto-

666

Bl.

VAL. MARTI ALIS

Laetatur gemina votorum sorte maritus,

Contigit hunc
puella.

illi

quod

bis

am are

Maritus gaudet duplici sorte votorum

diem.

quod contigit

bis

illi

amare hanc

lucem.

NOT/E
nes vero populi sunt Galliae, hodie,
Saintonge.

Quod nata

4 Plus debet matri]

hoc die.

sit

6 Bis amare diem] Quod eo die

uxor Caesonia et Domitianus natus
sit, quorum communem natalem celebrat.

XLI.
DE DIOUORO ET TOTO PHILjENIS UXORIS.
Ta.rpeias Diodorus ad coronas
Romam cum peteret Pharo relicta
Vovit pro reditu viri Philaenis,

am lingeret ut puella simplex,

Quam castas quoque diligunt Sabinae:
111

Dispersa rate tristibus procellis,

Mersusfluctibus, obrutusque ponto,

Ad votum Diodorus enatavit.

O tardus nimis et piger maritus
Hoc

a littore

si

puella

votum

10

Fecisset mea, protinus redissem.

De
in

Aid. Junt. Colin. &c.

Cetera, nulla est varietas.

voto Philenis inscriptio est in

quibusdam

vett.

Tarpeias]

Vide

10

Hoc

in littore

NOTjE
1

lib. iv.

Epig. 54.

2 Pharo] Pharos, hodie Farion, coloniaet oppidum /Egypti, apud Alexandriam, in insula continent! paene

juncta, &c. Ferrarius.

10 Si puella]

Ostendit puellam suhabere, ct indi-

am immunda femora

gcre purgante lingua. Domitius.

XLII.
IN PONTICUM.
Pontice, quod nunquam futuis, sed pellice
Uteris, et Veneri servit arnica

laeva

manus,

NOTiE
1 Pellice lava]

Diogeniana uteris

Venere, qui rhv y ^fUvaxov "HtiSw iraAgathias lib.

A</i?7, Aaffios ov xaTtW.
vn. Anthologiae. Quod idem rcfert

Galenus
rSituv.

lib. vr. vepi

ruv

ireirovQoruu

Innuitque ipse Diogenes Lu-

ciani, iv B(ew Xloiati.

;
;

EP1GRAMMATUM

Hoc

nihil esse

Quantum

Nempe

putas? scelus

est,

LIB. IX.

667

mini crede, sed ingens,

vix animo concipis ipse tuo.

semel

futuit, generaret

Horatius ut

tres

Mars semel, ut geminos Ilia casta daret.

Omnia perdiderat, si masturbatus uterque
Mandasset manibus gaudia foeda suis.
tibi naturam dicere rerum
Istud quod digitis, Pontice, perdis, homo

Ipsam crede

8 Alii legunt, gaudia

10

est.

sa-va.

NOTjE
Nempe

semel futuil,

c] Ex nno

congressu geniti sunt trigemini

illi

Horatii, qui tres Curiatios singiilari

de re Rom. certamine commissos devicerunt : ex uno geniti Romulus et

7 Masturbatus

uterque']

Ut

tu.

10 Quod digitis, fyc] Nimirum illi

'Fratres' dicebantur, qui nefario
concuhitu turpe perdendi hominis
praestabant orncimn. Rigaltius.

Remus, Romae conditores.

XLIII.

AD APOLLINEM PRO STELLA SUO.

Cam pis

dives, Apollo, sic marinis,

Sic semper senibus fruare cycnis

Doctae sic tibi serviant sorores

Nee Delphis tua mentiatur ulli

Apollo, sic locuples possideas campos Myrinos, sic semper eyenos series, sic

eruditte sorores tibi famulentur, nee tua Delphis ulli dicat mendacia, sic palatia

Ad

Apollinem in edd. vett. 1 Apollo sic Myrinis codex Pulmanni

Apollo Semurinis legit Joseph. Scaliger. Vide Var. Notas.

Raderus.

et sic

Ab

ille

semurinis Turncbus.

NOTjE
Campis

Hoc

semper colaris in campis Myrinis, et semper tibi canant eyeni. Strabo lib.
J

xiii.

dives']

Eha -kokIxvwv

Mvpivalov, Tpvviov,

Kal Upbv 'AirSWwvos,

Xaiov,

cal

ve&is

est, sic

ko.1

p.avre?op dp-

iroXvreXfc ?d9ov \(vkov.

Oppidulum deinde Myrinceorum, Grynium, etfanum Apollinis, retusque oraculum, et templum sumtuosum ex albo

Hae nempe urbes sunt in 7EoMinoris regione.

Hoc
Strabonis loco fretns hanc lectionem
aliis pluribns anteposni.
Turnebus
lapide.

lide

Asia;

lib. xxi. cap. 24. aliter legit,

2 Senibus fruare cycnis] Qui non
sine causa Apollini dicati sunt, quod
ab eo divinationem habere videantur
providentes enim quid in morte boni
sit, cum cantu et voluptate moriunLib. xm. Epig. 77. ' Dulcia
tur.
defecta modulatur carmina lingua
Cantator cyonus funeris ipse sni.'

vero

3 Sorores]

Novem Musas intellige.

4 Nee Delphis tua] Pythia sacerdo*

Apollinis.

668

M. VAL.

MARTIALIS

Sic Pallatia te colant, amentque

Bis senos cito

Det

me

rogante fasces

bonus annuatque Caesar.

Stellae

Felix tunc ego, debitorque voti

Casurum

Ducam
Nata

tibi rusticas

ad aras

10

cornibus aureisjuvencum.

est hostia, Phoebe, quid moraris ?

venerentur te et (litigant : me orante bonus Casar deferat, atque annuat Stella con~
sulatum.
Tunc ego beatus et debitor voti ducam juvencum cornibus aureis tmmolandum tibi ad aras rusticas.
Phoebe, victima nata est, quid cunctaris?

HOTJE
Hoc

6 Sic Pallatia]

est,

Caesares

te venerentur.

6 Me rogante]
7 Det StelUe]
i.

bantur. Juvenilis Sat. vi.

Alii, te rogante.

De quo dictum

Epig. 8. duodecim

lib.

fasces erant

sumuntur a
Poeta pro ipso consulatu.
consulatus insignia, et

9 Rusticas ad aras]

Hoc

est, in

10 Cornibus aureis] Ad majorem

ponipam victimamm comua inaura-

meo

Anratam

'

Junoni eapde juvencam.' Et Virgil,

JEn. ix. ' Et statuani ante aras aurata
fronte juvencum.'
11 Quid moraris] A Domitiano impetrare consulatum meo Stellae.

praedio suburbano.

XLIV.
DE STATUA HERCULIS. *
Hie, qui dura sedens porrecto saxa leone
Mitigat exiguo magnus in aere Deus,
Quacque tulit, spectat resupino sidera vultu,
Cnjus laava calet robore, dextra mero;
Hie magnus Deus in cere parvo, qui sedens mitigat duriliem saxorum substrata
pelle leonis, et resupino vultu aspicit astrd quce portavit, cujus sinistra gestat cla-

De slatua

Herculis inscriptio est in edd. vett.

dicem legit Scriverius.

De

De

Hereulis sigillo apud Vin5 Non est

Lysippo sculptore codex Bodleianus.

NOTjE
De statua Herculis] Inscribunt
alii, De Herculis sigillo apud Vindicem.
*

Hie, qui dura]

Solebant antiqui
simulacra mensae adhibere.
Papiniu* lib. iv. Sy varum, in Sylva
quae inscribitur Vindicis Hercules
1

Deorum

epitaapezios.
2 Exiguo magnus]
illa

loco citato

'

Parvusque

tirique ingens

et

statua erat pedalis.

Papinius

Senintra

Stet mensura pedem.'

Coelum
tulit] Hoc est
quod olim cum Atlante hu-

3 Quceque
snspicit,

meris sustinuit.
4 Calet robore]

TErea quidem

videri,

cum mirabilis

ta ex robore,
cies durissiina.

Hoc

quod

est, clava fac-

est quercus spe-

EPIGRAMMATUM

Non

mo

LIB. IX.

fama recens, nee nostri gloria cceli

Nobile Lysippi munus opusque vides.
Hoc habuit numen Pellaei mensa tyranni,
Qui cito perdomito victor in orbe jacet.
Hunc puer ad Libycas juravefat Hannibal aras
Jusserat hie Syllam ponere regna trucem.

est

10

Offensus varia3 tumidis terroribus aulae,

Privatos gaudet nunc habitare Lares.

Utque

fuit

quondam

placidi conviva Molorchi,

Sic voluit docti Vindicis esse Deus.

vam, dextra poadum ; non est fama recens, nee decus nostri call: cernis eximium
donum, atque. opus Lysippi. Pellaus lyrannus adhibuit hunc Deum sua; mensa,
qui victor jacet in orbe celeriter subacto.
Puer Hannibal juraverat per hunc ad
alt aria Africa: ab hocjussusesl atrox Sylla deponere dictaturam: offensus fastosis
timoribus multorum principum, nunc Icetatur coli in privatis adibus. Atque ut
olim Deus convicatus est apud mitem Molorchum, sic optavit convivari apud eruditum Vindicem.

forma recens in quibusdam vett. non nostri gloria

Lybicas juratam codex Farnabii.

Heraldus. 9

sacli legit

NOTvE
5

Non est fama] Jam

diu Celebris

est haec statua.

Legunt

forma
antiquum.

hoc

est

Nee

recens,

alii,

est,

Non

opus est

Ccelum ccelatoinstrumentnm
Nostris temporiSensus est
est.
bus non fuit formata ilia statua.
6 Nobile Lysippi] Alexandri Magni
temporibus vixit Lysippus statuarius
nobilissimus, qui hanc Herculis statuani effinxit, qua donavit Alexannostri gloria']

rura et statnariorum
:

Hoc

7 Pellai mensa]
regis,

est,

Alexan-

qui natus erat Pellae

urbe. Macedonia;.

in

Vox tyrannus'
bonam partem.
'

olim sumebatur in

8 Qui

tis,

Sed noster Poeta, ut opinor, vult

tantum significare hanc Herculis sta-

tuam

fuisse in potestate Hannibalis,

ut cauit Papinius loco citato.

10 Jusserat hie Syllam] Quern tru-

cem vocat ob crudelitatem, quam

Vide

victos cives exercuit.

Nempe

in

Sallus-

Appianum, et Velleium. Sylla

ergo hunc etiam Herculem possedit,
a quo, ut fingit Poeta, dictaturae imtium,

perinm deponere jussus

drum.
dri

* Jnro nostri per Numina MarPer manes, regina, tuos,' &c.

lib. i.

11 Offensus varia]

est.

Ccepit

nempe

fastum et tyrannidem aversari, atque

mensa coli maluit.

Sic et Papinius loco citato: 'Hie
in privata Vindicis

intra

igitur tibi la-ta quies, fortissime Di-

duodecim annos Asiam fere totam

subegit, et Babylone juvenis adlmc
Vide Q. Curvencno sublatus est.

viun Alcide
nee bella vides pngnasque feroces.'

tium.

quo

cito

perdomito]

9 Hunc puer]

Aliter sentit Silins

13 Conviva Molorchi] Pastoris, de

lib. iv.

Epig. 04.

670

MARTIALIS

M. VAL.

XLV.
DE EADEM STATUA.
Alciden modo Vindicis rogabam,
Esset cujus opus laborque
Risit,

(nam

felix.

solet hoc,) levique nutu,

Graece numquid,

ait,

Poeta, nescis

Inscripta est basis, indicatque nomen.

vlwtnWou lego, Phidioe putavi.

Paulo ante queerebam ab Hercule Vindicis, a quo effictus et feliciter format us
Risit : nam solet hoc : et levi nutu respondit, O Poeta, an ignoras linguam
Grcecam? basis inscripta est ; atque ostendit nomen. Lysippi lego, credidi opus

fuisset.

Phidias.

Alcides niavult Lips. Nescio an legend, sit, Alciden (vel Alcides) m.

r. et sane lect. meam confirmat codex Petavii, ubi pro Vindicem,
legitur male Indicem.' Herald.

'

Vindicem

NOTJE
1 Alciden

modo

Vindicis~] Alii,

Al-

modo Vindicem rogabam. Vindicem enim rogare videtur Poeta, cujus sit opus Hercules, quern domi
colebat. Sed priorem lectionem probat Raderus his verbis : ' Interrogabam ego Alciden, a quo esset artifice
factus. Risit, inquit, Dens, et, ut id
de Deo credibile videretur, ait Herculem hoc solere, nam facies status
non erat torva, sed hilaris, et epulis
cides,

apta.'

Non

Papillitis

torva

remissis.'
lis

lib. iv.

effigies,

Et paulo

Sylvarum:

epulisque aliena
infra

Sic mi-

vultu, veluti de pectore gaudens

Hortetur nientes.'
6 Avaimrov] Lysippi egregii statuarii opus intellige.
Pkidia] Qui statuarlus ipso Lysippo nobilior fuit, et
inter orbis miracula

Jovem

effinxit

numeratum.

XLVI.
AD MARCELL1NUM.
Miles Hyperboreos modo,
Et Getici

Marcelline, Triones,

tuleris sidera pigra poli

Marcelline, brevi tolerabis Triones Hyperboreos, atque astra lenta cwli Getici.

2 ' Tuleras Palat. unde quis facile fecerit toleras : nisi modo signet dummodo
sed nihil muto.' Grut. 6 Alii ipse.

NOTyE
1 Hyperboreos Triones']

Describit

Septemtrionem, ubi Marcellinus mul-

ta toleraturus erat

Trionibus Stellis

incommoda.

nempe dictum,

De
lib.

EPIGRAMMATUM
Ecce Promethean rupes,

671

LIB. IX.

et fabula inontis,

Quam

prope sunt oculis nunc adeunda tuis.

Videris imraensis cum conclamata querelis
Saxa senis, dices, Durior ille fuit.

Et

hoc addas

licet

Humanum

Potuit qui talia

merito finxerat

ferre,

genus.

ille

En fabulosus mons, et saxa Promethei, quam prope sunt lustranda

Cum aspexeris saxa conclamata immensis lamentationibus senis,
durior.

Et

poteris adjungere

Mud, Qui

fuit par tolerandis

nunc

tuis oculis.

inquies, Ille fuit

his malis,

ille

jure

formaverat genus humanum.

NOT7E
vi. Epig. 58. et lib. vir. 80.

cellino lib.

m.

De Mar-

Epig. 6. et

lib. vi.

Epig. 26.
2 Sidera pigra] Hoc est, Ursas et
Booten lente se moventes. Vide lib.
vi. Epig. 58. DeGetis egimus lib.vn.

Epig. 1.
3 Ecce Promethea rupes] Caucasum

montem

5 Conclamata']

est,

contusa

DomiMalim interpretari saxa quas

summis clamoribus vocabat Promeinqtiit

tins.

theus, et quze testabatur se

nempe

iudigna pati a Jove.

6 Durior ille fuit] Qui tot ettantos
cruciatus ferre potuerit.

interpretare, enjus vertici

Prometheum fabulan-

tarn

affixum fuisse

Hoc

clamoribus Promethei,

Humanum] Nempe ab auctore

duro hominum genus durum est.

tur Ovidius, Hesiodus, jEschylus.

XLVII.
IN GELLIUM.

Gellius aedificat semper: modo Iimina ponit,

Nunc foribus claves aptat, emitque seras
Nunc has, nunc illas mutat, reficitque fenestras.

Dum tamen

aedificet, quidlibet ille facit.

nummos ut

Oranti

Unum

illud

dicere possit amico,

verbum

Gellius, iEdifico.

Gellius semper eedificat, nunc ponit Iimina, nunc accommodal claves foribus, et
mercatur seras: nunc mutat has fenestras, nunc illas, et resarcit. Dummodo cedi~
ficet, facit ille quidlibet: ut Gellius possit reponere amico roganti nummos unicum
illud verbum, JEdifico.

Beverlandi Ms. 3 Alii reficit, mutatve.

textum recepit Barbou Par. 1754.

1 Selius

quod

in

4 Pro tamen

alii

tantum:

NOTiE
4 Quidlibet] Sibi quidlibet facere
videtnr.*

JEdifico]

Atque hoc praetextu

amicis donat, quippe qui sua

pecunia egeat ad aedincandum.
nihil

MARTIAL1S

M. VAL.

672

XLVIII.
PANN1CUM.

IN

Democritos, Zenonas,
Quicquid

inexplicitosque Platonas,

et hirsutis squalet imaginibus,

Sic quasi Pythagoras loqueris successor, et hasres

Praependet mento nee tibi barba minor.

Sed, quod et hircosis serum est, et turpe pilosis,

In molli rigidum clune libenter habes.

Tu, qui sectarum causas et pondera nosti,

Die mihi, percidi, Pannice, dogma facit ?
Sic quasi successor et hares Pythagora pradicas Democritos, Zenonas, atque
intricatos Platonas, et quicquid squakt hispidis imaginibus ; nee barba minus protnissa

pendet ex tuo mento. * *

4 In Mss. est: Praependet tamen: vel Propendetque minor: unde Heinsins ad

Claudiani Consulatum Manlii Propendet Samia. Vide nostram ed. Claud,
p. 1432. AtVossius ad Melae i. 9. Praipendet meta. Sane Thuan. Tamen Vat.
Dependet sane cod. Vat. vetustissimus. 5 Quod pro quid Beverlandi Ms.
6 Pro molli, mobili rigidam Id. 8 Pro pracidi, percidi Id. Quid et pr&cidi exhibent edd. Aid. Junt. Colin. Gryph. alia;. Pracidi etiam Barb. Maittarii.
:

NOT^J
Democritos']

nice,

Sensus est

Pan-

semper praedieas graviores

losopbos,

atque ut

illorum

phi-

barba,

sic et

tna promissa est, at molliter

vivis,

lib.

Epig. 25. et Jtivenalis

i.

Sat. n.

XLIX.
IN GALL1CUM.

HjEBBDEM cum me

partis tibi, Gallice, quartse

Per tua jurares sacra, caputque tuum

Credidimus, (quis enim damnet sua vota libenter ?)

Et spem muneribus fovimus usque datis
Gallice, cum per tua sacra et caput tuum jurares me tibi fore haredem ear
quadrante, adhibuimus fidem ; (quis enim libenli annuo improbet sua vota?) et

Ad

Oarricum Beverlandi Ms.

Garrice id. 6 Palat. JEtolum.

Alii

not#:
1 Partis

quarto:']

Hon

est,

qua-

drantis: tota verohacreditas in duo-

decim uncias ut pluriinum dividitur.

2 Per tua sacra] Hoc est, per Deos

Penates quos domi

colis.

Damnet sua vota] Libenti quippe

auimo credimus quod optaniHS.
3

EPIGRAM MATUM

LIB. IX.

673

Laurentem pondcris aprum

Misimns iEtola de Calydone putes.
At tu continuo populumque, patresque vocasti
Ructat adhuc aprum callida Roma meum.
Inter quae rari

Ipse ego (quis credat?) conviva nee ultimus haesi

Sed nee costa data est, caudave missa mihi.

De quadrante tuo quid sperem, Gallice?

De nostro nobis uncia venit apro.

10

nulla

hactenus aluimus spent donis collatis: inter quce minimus Laurentem aprum ponderis
ingentis, credas de Calydone JEtola.
At tu subito invitasti populum et putres,
rcrsuta Roma exhalat adhuc mcum aprum.
Ego ipse (quis credat ?) nee infimus
conviva accubui : sed nee costa mihi data est, aut cauda missa.
Gallice, quid

expectem ex tuo quadrante

Nulla uncia nobis allata

fringuillarum.
8 Rupiat Beverlandi
Alii qui sperem ?

Ms.

est

de nostro apro.

Candida Pulman.

a\i\ pallida.

11

SOTJE
Captuin

aprum]

5 Laurentem

9 Nee ultimus

in

Laun-nte saltu.

fui

6 JEtola de Calydone] Calydon urbs

ubi trat ingens aper quoin
interfecit Meleagcr lib. vn. Epig. 27.
et lib. Spect. Epig. 17.
8 Callida Roma] Hoc est, callidi

loco.

sperem ?

Romani, qui lautiores c<enas secta-

de tuo.

hcesi]

Hoc

est,

11 Quid sperem]

/Etoliae,

nee

vocatns, nt saltern, sederem ultimo

12

hoc

De

est,

Leguut
qnomodo.

qui

Sensus est Si mihi

de moo, nihil datiirns es

nostro]

nihil dedisti

alii,

bantu r.

L.

DE TOGA A PARTHENIO SIBI DONATA.

11 /EC est ilia meis multum cantata libellis,
Quam meus edidicit lector amatque togam.
Partheniana i'uit, quondam memorabile vatis
Munus in hac ibam conspiciendus eques
:

Haec est ilia toga multum celebrala meis scriplis, quam novit meus lector et diliPartheniana fuit, olim nobile donum po'eta Parthenii : hac indutus ambula-

git.

De
1

Partheniana toga inscribitur in Aid. Junt. Colin, et

Multum

cantata]

Vide

lib.

NOTVE
vm. salutem Nam
;

Epig. 28.

amne

3 Vatis] Parthenii, de quo lib. v.

Epig. 6. * Musae Parthenium rogate
vestvum,'
'

&c. et lib. xn. Epig. 11.

Parthenio die Musa tuo nostroqne
Delph.

et

Var. Clas.

bibit

aliis.

2 Quamque

quis ab Aonio largins

?'

4 Cowpiciendus eques] N'on qiiidein

censu, sed munere principis.
Epig. 13. lib. xn. Epig. 20.

Martial.

Lib. t.

674

M. VAL. MARTIALIS

Dum

nova, dura nitida fulgebat splendida lana,

Duraque erat auctoris nomine digna

Nunc

anus, et tremulo vix accipienda

Quam

sui
tribuli,

possis niveam dicere jure tuo.

Quid non longa dies, quid non consumitis anni ?

Haec toga jam non est Partheniana mea est.

10

dum

dum micans splendebat lana fulgent i, et dum

nunc vetus, et vix accipienda tremenii tribuli,
quam pussis merito appellare niveam. O longa dies, o anni, quid non conteritis?
I lac toga jam non est Partheniana : mea est.

bam

eques spectabilis

erat digna

recens,

nomine sui auctoris

meus Palat.

5 Splendebat fulgida Pnlman. 8 Ducere

id.

NOTvE
6 Auctoris] Parthenii.
7 Tribuli] Ex tribu civem Roman'.im

significat

tribulis,

qui suinitur

hie pro paupere plebeio, qui totus fri-

gore horreat.
8 Niveam] Adeo tritam, ut

fila

appareant.
10 Non Partheniana] Hoc est, non
amplius Parthenio auctore, sed me
paupere digna est. Tacite novam togam a Parthenio petere videtur.

alba

LI.
IN

Ingenium

GAURUM.

mihi, Gaure, probas sic esse pusillum,

Carmina quod faciam, quae

Confiteor

brevitate placent.

sed tu bis denis grandia

libris

Priami praelia, magnus homo es.

Nos facimus Bruti pueram, nos Lagona vivum
Tu magnus luteum, Gaure, Giganta facis.

Qui

scribis

Gaure, hoc modo probas me habere par urn ingenii, quod condam versus, qui
: at tu qui viginti libris narras magna certamina Priami,
magnus es homo. Nos exprimimus vivum puerum Bruti, et Lagona: tu, o Gaure,
magnus exprimis luteum giganta.

placent brevitate : fateor

3 Bissenis Beverlandi Ms.

puerum.

5 Alii

Langona.Q Pro luteum

alii

legunt

NOTjE
4 Magnus homo] Nempe tibi videris : lib. n. Epig. 32. etlib. vn. Epig.
100.
5 Bruti puerum] De quo lib. xiv.
Epig. 171. ' Gloria tarn parvi non est
obscura sigilli
Istius pueri Brutus
:

amator erat.'
Nos Lagona] Puernm formosum de
quo sic Plinius lib. xxxiv. ' Lyciscns

Lagonem puernm
facio

subdolae ac fucatit

Sensus est
Ego
carmina brevia quidem, at simi-

vernilitatis fecit.'

EPIGRAMMATUM

G75

LIB. IX.

NOTiE
lia

fomiosis his pneris

Gaure, magnos

libros

les gigantibus luteis,

tn vero, o

componis

siini-

qnicitopereunt:

magnus enim liber magnum malum.

Vide Epigramma ultimum lib. r. Ho-

Sat. 10. 'D unique Diffinluteum caput/ &c. Ex

quo loco Epigram ma hoc desumtum
exUtimat Heinsius in Horatium.

ratius

lib. i.

git Klieni

LIT.

DE LUCANO ET TULLO.

Quod

semper Superos invito fratre rogasti,

Hoc, Lucane, tibi contigit, ante mori.
Invidet ille tibi Stygias nam Tullus ad undas
Optabat, quamvis sit minor, ire prior.
Tu colis Elysios, nemorisque habitator ameeni
Esse tuo primum nunc sine fratre cupis.
Et si jam nitidis alternus venit ab astris
Pro Polluce mones Castora, ne redeat.
:

Lucane, quod semper a Diis petiisti, nolente fratre, hoc impetrasti, interirt
Ille invidet tibi .-.Tullus enim, licet sit junior, cupiebat prior petere undas
Stygias.
Tu habit as Elysios, et nunc primum gaudes esse incola voluptarii nemoris
sine tuo fratre.
Et si jam vice sua venit ab astris splendidis, mones Castora ne
revertatur pro Polluce.

prius.

3 Modo raptus, pro nam Tullus Pulman. Cetera, nee

typis impressi, minimain varietatem produnt.

membranzp, nee

libri

NOTjE

De

jamillos Castori et Pollnci alteraatim

vivos maneat jam enim Pollux exemplo tuo motus ad superos reverti
non vult, sicutet tu optas, nt Tullus

viventibus comparavit.

perpetualuce fruatur.

2 Lucane]

dictum est

lib. i.

duobus fratribns
Epig. 37. ubi Poeta

his

8 Mones Castora] Ut scilicet inter

LIII.

AD QUINTUM OVIDIUM.
Si credis mihi, Quinte, (quod mereris)

Natales, Ovidi, tuos Apriles,

Quinte Ovidi,

si

mihi adhibes fidem, diligo natalitias tuas Kalendas Apriles

Hoc epigramma
1 Ne

in nonnullis inscribitnr
moreris Pulman.

2 Tuos Apriles]

De

Delph. &c.

Ad Quintum

NOTjE
Quinto actum,

lib.

vn. Epig. 9J.

ut in Aid. Junt. Colin.

MARTIAL1S

M. VAL.

076

Ut

nostras

amo

Martias Kalendas.

Felix utraque lux, diesque nobis

Signandi melioribus

Hie vitam

tribuit,

lapillis

sed hie amicum.

Plus dant, Quinte, mihi tuae Kalendae.

(quod mereris) tanquam meets Martias.

Utraque lux beata,

Hie impertiit vitam, sed hie

melioribus lapillis.
da plus largiuntur mihi.

amicum :

notandi
Quinte, tuce Kalen-

et dies nobis

KOTM

De

5 Signandi]
nius, lib.

hac formula

vm. Epig.

7 Plus dant] Etenim amicitia

anteponenda est.

dixi.

45.

vitas

LIV.

AD EUNDEM.

Natali

tibi,

Munera
Parendum

Quinte, tuo dare parva volebara

tu prohibes

est monitis

imperiosus

fiat

Et quod utrumque juvat,

Quinte, tuo natali volebam
riosus.

Obtemperandum

homo

tu mihi, Quinte, dato.

donare exigua dona

lihi

est jussis

es.

quod uterque juberaus

tuis

fiat

tu vetas : es

homo impe-

quod jubemus uterque

et tu,

Quinte, dona mihi quod placet utrique.

Pro jubemus,

Tliuan. volenti. Vat. et

alii

volemus.

NOTVE
1 Natali]

Quo nempe

munera mittere. Vide

raoris erat

lib. viii.

Epig.

64.

3 Uterque jubemus] Alii volemus.

4 Et quod utrumque] Nimirum in

amicos libenter confers munera, quae
et ego libenter accipio. Sic festive
mendicat Poeta.

LV.
AD COGNATUM.
Si mihi Picena turdus palleret oliva,

Tenderet aut nostras sylva Sabina plagas

Si haberem turdum saginatum oliva Picena, aut nostra retia tenderentur in

Scriver.

Ad

eundem.

Levis traheretur

ita

Gruterus, rejecta lectione

NOTiE
1

44.

Pic<

no

oliva]

Vide

lib. I.

Epig.

2 Tenderet]

Hoc

est, aut

venari in sylvis Sabinorum.

si

liceret

liPIORAMMATUM
Aut crescente

677

LIB. IX.

levis traheretur arundine praeda,

Pinguis et implicitas virga teneret aves

Cara daret solenne

tibi

cognatio munus,

Nee frater nobis, nee prior esset avus.

Nunc sturnos inopes, fringillarumque querelas
Audit, et arguto passere vernat ager.

Inde salutatus picas respondet arator

Hinc prope summa rapax milvus in astra volat.
Mittimus ergo tibi parvae munuscula cortis,
Qualia si recipis, saepe propinquus eris.

10

sylva Sabina, aut prceda educeretur arundine crescente in aquis, et viscata virga
teneret volucres irreiitas ; cara cognatio daret tibi celebre donum, nee frater, nee

avus mihi potior esset. Nunc, querimonia inopum sturnorum, et fringuillarum

audiuntur in agro, et canorus passer renovat ver.
Inde agricola salutatus respondit
pica: hinc milvus rapax volat fere ad summit usque sidera. Igitur mittimus ad te
munuscula parvce cortis, qualia si recipis, scepe eris propinquus.

vu\g.vadis. 5 Pro Cara alii Clara: sed Cara rectius esse censet Pulman.
Solemnati pro solenne tibi Beverlandi Ms. Mihi Pulman. 6 Vobis id. 10
Hunc id. .id astra Thuan. Vat.

NOTiE
3 Aut crescente] Alii interpretantnr

virgam recens abscissam, et

flexibi-

lem, qualia sunt arbuscula, at

niilii

vo.ro

videtur intelligenda esse virga,

quae crescat in locis palustribus. Le-

gunt alii aut crescente levis.

5 Cara daret] * Convivium etiam solenne majores instituerunt, idque
charistia

appellarunt,

cui

praeter

cognatos et affines nemo iuterponebatur: ut si quae inter necessarios

querela esset orta, apud sacra mensae,
et inter hilaritatem

animornm,

f'au-

toribus concordiae adhibit is tollere:' - Valerius Maximus.

De
modi convivio loquitur Poeta.

tur

legunt clara
ilia

ejus-

Alii

sed melior prior lectio

enini festa dicebantur

'

cara cog-

natorum.'
Gallice flour7
Sturnos inopes]
neaux: inopes vocat, quod pauperibus

conveniant.
scilicet.

Fringuillarum:

Legunt

alii,

avium

fringillarum, et

frigillarum, quae sic appellantur

quod

frigore cantent, ut ait Festus.

8 Vernat ager] Poeta notat tempus

quo celebrabantur haec charistia, vere

nempe.
9 Piece respondet] Picam salutatridixit, lib. vn. Epig. 87.
11 Munuscula cortis] Hoc est, aver,
domesticas. Lib. vn. Epig. 31. ' rau-

cem

cae cortis aves.'

12 Scepe propinquus

eris]

tanqnam propinquo
munera mittam.
tibi

Hoc

est,

ejusmodi

:;

M. VAL.

67C*

MART1ALIS

LVI.

AD FLACCUM.
Luce propinquorum, qua plurima mittitar ales,
Dum Stellas turdos, dum tibi, Flacce, paro,
Succurrit nobis ingens onerosaque turba
In qua se primum quisque meumque putat.
Demeruisse duos, votum est offendere plures,
Vix tutum multis mittere dona, grave est.
Qua possum sola veniam ratione merebor
Nee Stellae turdos, nee tibi, Flacce, dabo.

Flacce, dum tibi, dum Stella praparo turdos die propinquorum, quo mittnntur
mult a ares, turba ingens, et molest a se offert nobis, in qua quisque exist imut se
primum, et meum cognatnm. Opto benemereri de duobus: vix tutum est ladere
multos: molestum vero mittere munera pluribus. Merebor veniam sola ratione
qua possum : o Flacce, nee tibi, nee Stella donabo turdos.

O nines membranae et libb. sive typis impressi,

mate omnino consentiunt.

sive excusi, in

hoc epigram-

NOTiE
1 Luce propinquorum] Vide praecedens Epigramma. De charistiis Ovidiuslib.i. Fastorum: Proxima cog'

nati dixere charistia cari,

Et

venit ad

socios turba propinqua Deos.'

2 Dum Stellce'} Poetae de quo lib.

Epig. 8. Flaccns vero poeta scrip
sit Argonautica, lib. I. Epig. 77.
8 Nee Stella'] Ut nullus conquera-

i.

tur

sic festive se

excusat Poeta.

LVII.
DE SPENDOPHORO.

Spendophorus Libycas domini

Quae puero dones,
Ilia

quibus juvenes

petit arraiger urbes

Cupido, para
mollesque puellas

tela,

figis,

tamen in tenera levis et hasta manu.

Loricam clypeumque tibi galeamque remitto
Tutus ut invadat praelia, nudus eat.
Sit

Splendophorus armiger domini proficiscitur in urbes Africa : o Cupido, adorna

qua ties puero : ilia quibus ladis juvenes, et virgines teneras. Nihilominus
habeat etiam tenerum hastam in blanda manu. Ad te remitto thoraca, scutum, et
tela

Domini] Domitiani, ut interpre-

tantur oinnes interpretes.

6 Nudus

eat]

Forma

neribns ilium tuebitur.

exitoia a vul-

EPIGRAMMATUM

Non

jaculo,

Casside

non ense

dum

liber

fuit,

G70

LIB. IX.

laesusve sagitta,

Parthenopa3us erat

Quisquis ab hoc fuerit fixus, morietur amore.

O felix, si quem tam bona fata manent

Dum puer es, redeas, dum vultus lubricus
Non

Libye

faciat,

sed tua

10
;

et te

Roma, virum.

cassidem : nudus eat, ut securus irruat in certamina. Parthenopaus non fuit vulQuisquis
nerntus jaculo, nee gladio, out sagitta, dum non erat munitus galea.
felix, si cui destinatur sors tam bona !
fuerit fixus ab hoc, veribit amore.
retertaris, dum puer es, dum fades lubrtca, nee Africa faciat te virum, sed tua

Roma.
1 Alii Splendophorus.

Alii

dum

vidtu

quod

ense Beverlandi Ms. hasta.

8 Cum I.
textum suum recepit Barbou Par. 1754.

Pro

etiara in

id.

11

NOT;E
8 Parthenopams] Formosissimus Me-

11

quem

Ode

19.

cile

est sine

Sic

difficile est

leagiiatque Atalantee

filius fuit,

ad bellum Thebanum profectum a

vulnere defendit pulchri tudo. Vide
Epig. 77. Papinium lib. iv.
Sylvarum. Euripides sic ait in Pucelib. vi.

nissis

"Oo

iffrl

napBevoirahs, 'AtoAcJj'-

Vultus lubricus~\

Horat.

lib.

i.

Et vultus minium lubricus

aspici.' Lubricus vero dicitur metaphora ducta a via lubrica, in qua <liffi*

picere, quin

prolapsione insistere.

formosum vultum asamore labefactetur ani-

mus.

rns y6vos.

LVIII.
IN

Ni L

Non

HEDYLUM.

Hedyli lacernis,
ansa? veterum Corinthiorum,

est tritius

Nee crus compede lubricum

Non

decenni,

ruptae recutita colla mulae,

Nee quae Flaminiam secant salebrae,

Nee qui littoribus nitent lapilli,

Nihil est tritius lacernis Hedyli, non ansa antiquorum Corinthiorum, nee crus
attritum vinculis decern annorum, et recutita colla rupta muke, nee salebree qua
secant- Flaminiam, nee lapilli qui splendent in littoribus, nee ligo nit ens rite Tusea,

In

Edilum Aid. Junt Colin.

Ant. de Rooy conjicit Nee pigii rota

lassa

NOT/E
1 Ni! gsl tritius~\

quem acute

Cinaedi

nerape

carpit.

2 Veterum Corinthiorum] Vasa intellige facta

23. supra.

4 Recutita

colUi]

Cute nempe, quae

ex veteri sere Corintliio.

labore et verberibus detracta fuerat,

renovata.

Servorum nempe, Epig.

5 Salebra] Sunt loca inaequalia, et

S Neccrus]

G80

M. VAL.

Nec
Nee
Nec
Nec
Nec
Res

Tusca

MART1ALIS

ligo vinea politus,

pallens toga mortui tribulis,

pigri rota

quassa mulionis,

rasum cavea latus bisontis,

dens jam senior ferocis apri
una est tamen, ipse non negabit,

Cuius

tritior

10

Hedyli lacemis.

nec pallida toga tribulis defuncli, nec fracta toga inertis mulionis, nec latus bisontis
rasum cavea, nec dens jam senior scevi apri. Nihilominus una res est, ipse non in*
ficiabitur *

mulionis.

Lassa sc. circumactu quotidiano, atqne adeo

trita.

NOTjE
quasi sine sal tu prsteririnon possunt.

Pars magna Italia? est (si verum admittimus) in qua Nemo togam snmit

De

nisi

aspera, saxis

tritis,

et levigatis, quae

via Flaminia lib.iv. Epig. 64.

Ligonem interpretare

7 Nec Tusca]

levigatum in fodiendis

'

mortuus.'

De

tribuli

Nec

latus bovis syl-

dictum

Epig. 50. supra.

10 Nec rasum]

Etruriae vi-

neis, Epig. 23. supra.

vestris attritum cavea ubi includitur,

8 Nec pallens toga] Qua amicti efferebautur mortui. Juvenalis Sat. in.

lib.

i.

Epig. 105.

LIX.

AD NYMPHAM

Nymph A

SAB1NI.

sacri regina lacus, cui grata Sabinus,

Et mansura pio munere templa dedit

Sic montana tuos semper colat Umbria fontes,
Nec tua Baianas Sarsina malit aquas ;

Nympha

durataras

sic

regina sacri lacus, cui Sabinus pio dono exstruxit cedes acceptas et
montana Umbria semper veneretur tuos fontes, nec tua Sarsina

Ad Nympham

inscribitur in Aid. Junt. Colin.

Gryph.

aliis.

Docet pro

NOTE
1

Nympha

Epig. 97.

pham
si

Vide lib. vn.

Librum antem ad Nymsacri]

fontis Sabini idcirco mittit, ut,

displiceat ipsi Sabino, in aquas im-

mergatur.
2 Templa dedit]
fontibus inesie

Numina quippe

credebant Vetcres,

atque ilia colebant.

dictum.

De

his

jam

3 Sic montana] Lib. vn. Epig. 97.

4 Nec tua] Hoc est, nec Baianas

aquas tuis anteponant Sarsinates.
Sarsina Umbria: nrbs.

BPIGRAMMATUM
Excipe

solicitos placide,

fieri libris

G81

LIB. JX.

mea dona,

libellos

Tu fueris Musis Pegasis unda meis.

Nympharum templis quisquis sua carmina
Quid

donat,

debeat, ipse monet.

magis optet aquas Baianas ; leniter accipe anxios libros mea munera: tu fueris unda
Quisquis dat suos versus templis Nympharum, ipse monet
Pegasis meis Musis.
quid

sit

agendum de

libris.

monet Pulman.

NOTjE
De judicio Sabini.
6 Pegasisunda] Hoc est: Te exis-

Solicitos]

timabo Hippocrencn fo litem Musis

sacrum, quern Pegasus ungula sua

unde

Musae
Pegasides. Ovidius Met.
aperuit

dicta? sunt

et

iv.

IN

novi fontis nostras pervenit ad aures,

Dura Medusae! quern przepetis uugula
rupit.'

8 Quid

fieri]

mergendos esse,

Nimirum

in

undas

displicuerint.

si

Fama

LX.
MAMURRAM.

Maraurra diu multumque vagatus,

Hie ubi Roma suas aurea vexat opes,
Inspexit molles pueros, oculisque comedit
Non hos, quos primae prostituere casae
Sed quos arcana; servant tabulata catastse,
Et quos non populus, nee mea turba videt.
Inde satur, mensas, et opertos exuit orbes,
Expositumque alte pingue poposcit ebur

In

septis

Roma aurea vexat suas opes,

non ex his quos exposuere prima tabernce ; sed quos custodiunt tabulata secreta catastee, et quos non spectat populus,
nee mea turba. Deinde satiatus retexit mensas, atque orbes opertos, et petiit
Mamurra

diu et multum vagatus in septis, hie ubi

intuitus est teneros pueros, et pavit oculos:

KOTJB
In campo nempe Martio erant septa, de quibus lib. II.
Epig. 14.
2 Vexat opes] Dum nempe manibus
attrectantur, ostentantur, atque illis
pretium defertur. Vide lib. x. Epig.

rum juvenes longo premit

80.

Epig. 29.

1 In septis]

3 Inspexit molles]

Quasi emturus.

Juvenalis Sat. vii. 132.

'

Perque

fo-

dos,

Emturus

pueros,

assere

Me-

argentum,

Myrrhina, villas/
5 Sed quos] Catasta machina erat
lignea in qua servi exponebantnr
venales. Supra Epig. 30. et lib. vi.
6 Nee mea turba] Hoc est, nee
ba panperum mihi similium.

tur-

M. VAL. MART1ALIS

682

Et testudineum mensus quaterhexacliiion,

Ingemuit citro non satis esse suo.
Consuluit nares, an olerent aera Corinthon
Culpa vit statuas et, Polyclete, tuas.

10

Et turbata

brevi questus crystallina vitro,

Myrrhina signavit, seposuitque decern.
Expendit veteres calathos, et si qua fuerunt
Pocula Mentorea nobilitata manu
Et virides picto gemmas numeravit in auro,
Quicquid et a nivea grandius aure sonat.
Sardonychas veros mensa quaesivit in omni,
Et pretium magnis fecit iaspidibus.

Undecima

lassus

Asse duos

cum jam

15

20

discederet hora,

calices emit, et ipse tulit.

densum ebur sublime exposition, et quater emensus testudineum hexaclinon, ingemuit non sufficere mensa? sua citrece. Consuluit nares, an cera olerent Corin-

thum

improbavit tuas statuas, o Polyclete : conquestus crystallina vitiata

: atque
modico vitro, signavit decern myrrhina, et semovit. Examinavit antiquos calices,
Et numeravit virides gemmas in
et si qua pocula fuerunt ornata manu Mentoris.
Quasivit in omni mensa veros sardopicto auro, et quicquid sonat in aure Candida.
Cum defatigatus abiret hora undenychas, et detulit pretium magnis iaspidibus.
cima, asse mercatus est duos calices, atque ipse portavit.

Pulman. 1 3 Pro brevi

Be verlandi Ms. que viro.

10 Satur

Pro

veros

id. siti.

Nitro Vat. ita Salm. p. 204. 19

:
ut in Junt.

Alii tnensas quasivit in omnes

Colin. &c.

no
8 Poposcii]

Dentes nempe ebur-

neos, quibus mensa? fulcirentor, lib.

ii.

Epig. 43.

9 Et testudineum hexaclinon] Hoc

est, lectum discubitorium sex hominibus capiendis aptum, et testmiinis
putaminibns ornatuin. Juvenalis Sat.
n. 95. ' Nemo inter curas et seria
duxit habendum, Qualis in Oceani
rluctu testudo nataret, Clarum Trojngenis factura ac nobile fulcrum.'

10 Non
t*w

satis esse]

amplum

Hoc

est,

non

s a-

esse, ut par esset citreae

sua mensa?.
11

An

statuas essent

Polycleti meminit

vm.

Epig. 51.
14 Myrrhina] Vasa scilicet

lib.

Epig. 107. Virgilius Eclog.

novum fundam

17 Et virides gemmas]
interpretare,

m.

'

Vina

Sraaragdos

xiv. Epig. 109.

lib.

18 Aure sonat] Margarita? nempe atque uniones pendebant ex auribus

mnlierum.

19 Sardonychas veros] Suntenimet

adulterini, lib. iv. Epig. 61.

ante noctem,

22 Et

Hoc

lib. iv.

est,

una hora

Epig. 8.

Quia tam pauper

servum haberet.

ipse tulit]

erat, ut nee
lib.

v.

calathis Arvisia nec-

tar.'

21 Undecima]

An

olerent]

ex aere Corinthio

Epig. 26.
15 Calathos'] Vasa vinaria hoc loco
intelligere videtur Poeta, lib. xiv.

EPIGRAMMATUM

683

LIB. IX.

LXI.
SABINQ MITT1T CORONAM ROSEAM.

Seu

tu Paestanis genita es, seu Tiburis arvis,

Seu rubuit tellus Tuscula flore tuo,

Seu Praenestino te villica legit in horto,
Seu modo Campani gloria ruris eras
Pulchrior ut nostro videare corona Sabino,

De Nomentano

te

putet esse meo.

Seu tu nata es in agris Pcestanis, seu Tiburis, seu terra Tuscula rubuit tuo flore,
seu villica te carpsit in horto Prcenestino, seu paulo antea eras decus ruris Campani
ut formosior corona compareus nostro Sabino, exist imet te natani esse in meo Nomentano.

De corona rosea in edd. vett. Aid. Junt. Colin.

varietas in libris iuvenitur.

Gryph. Delph. nulla

alia

NOT/E
Seu tu] Recenset varia loca quae
rosis ahundarent, de quibus saepius
Sabino autem gratiorem
dictum.
fore missam coronamsperat, si credi1

derit factam fuisse ex rosis natis in

agro suo Nomentano, de quo lib. n.
Epig. 38.

LXII.
DE PLATANO C^SARIS.
domus est notissima terris,

In Tartessiacis
Qua dives placidum Corduba

B 33 tin amat

Vellera nativo pallent ubi flava metallo,

Hesperium bractea viva pecus

jEdibus in mediis totas amplexa Penates
Et

linit

Stat platanus densis Caesariana

comis

Domus est in terra Bcetica, ubi locuples Corduba amat tranquillum Bat in ; ubi
fiava vellera pallent naturali metallo, et viva lamina inaurat Hispanas oves : in
mediis adibus stat platanus Ceesariana, densis ramis complexa totam domum ; quam

Hoc epigramma

in nonnullis inscribitur

De

platano Cordubensi.

2 Placitum

NOT/E
1 In Tartessiacis]

Idem

est Tartes-

sus ac Baetis Hispaniae fluvius,

lib.

via. Epig. 28.

Baetin.

nempe

3 Vellera] Ubi

habent oves

Baetis olivifera

crinem redimite co-

Aurea qui

nitidis vellera tingis

rona,

aquis.'

2 Corduba] Urbs Hispaniae notaad

his

'

lib.

an renin vel-

xn. Epig.

99.

'

Atque

et

Juvenalis

alias,

Sat.

xn. 42.

quarnm generosi gra-

minis ipsum Infecit natura pecus, sed

et egregius fons Viribus occultis, et
Baeticus adjuvat aer.'

C84

ht.

VAL. MARTIAL1S

Hospitis invicti posuit

Coepit et ex

ilia

quam dextera

felix,

crescere virga manu.

Auctorem, dominumque nemus sentire videtur:

10

Sic viret, et ramis sidera celsa petit.

Saepe sub hac madidi luserant arbore Fauni,

Terruit et tacitara fistula sera

domum

Dumque fugit solos nocturnum Pana per agros,

Saepe sub hac latuit rustica fronde Dryas.
Atque oluere lares commissatore Lyaeo,
Crevit et effuso laetior umbra mero:

15

Hesternisque rubens dejecta est herba coronis,

Atque suas potuit dicere nemo rosas.

dilecta Deis, o magni Caesaris arbor,
Ne metuas ferrum, sacrilegosque focos.

Perpetuos sperare licet tibi frondis honores

Non Pompeianse te posuere manus.

20
:

dextra inricti hospitis, et virga ccepit crescere ex ilia manu. Nemus

videtur sentire auctorem, et dominum : sic viret, et ramis fertur in alta astra. Sape
Fauni ebrii luserunt sub hac arbore, et fistula sera incussit terrorem quietis a-dibus;
et dum agrestis Dryas fugit nocturnum Pana per area deserta, scepe delituit sub
hac fronde. Atque cedes oluerunt comissatore Baccho, atque amanior umltra crevit
vino effuso : et herba rubra decerpta est ad hesternas coronas, nee ullus potuit appelcara Numinibus, o arbor magni Cassaris, ne timeas ferrum, et
lare suas rosas.
sacrilegos focos : fas est tibi sperare perpetuum decus ramorum : manus Pompeii
non severunt te.
sevit victrix

Pulman. 9 Pro nemus id. suum. 12 Vnlgo seqnenti versni hoc pentametron, et quod illic legitur, Imic subjicitur. Id contra mertteni Martialis factum ex Ms. Palat. docuit Gruterns. Cui adversatur Scriverius iuvitis Musis
'

ut ostendit Gronovius et auctoritate codicis Arondelliani, et certa

Observationum.' Screrel. 16 Effuso latior Scriverius, Barbou.
Vulg. latior. Delecta etiam vulg. Detecta Grut.

et Graliis

ratione

lib. i.

NOTjE
9 Dominumque nemus] Alii dominumque suum. Placet prior lectio
nam platanum nemus appellat propter ejus magnitudinem.
11 Fauni] Nnmina agrestia.
12 Fistula sera] Syrinx Pana fugiens in arundinem conversa fuit, ex
qua facta est fistula qua utebatur
Pan.
Terruit, fyc]
Hoc pentametron
;

mutatum

et sequentis pentametri loco

positum invenitur

Bed minus bene,

ut Grutero videtur.

14 Dryas'] Sylvarum nympha.

15 Commissator] Is est qui internpestivis conviviis indulget.

Vide

lib.

iv. Epig. 5.

16 Crevit

et effuso]

Platanos vino

irrigare solebant veteres, ut melius

Macrobius Saturu. l.m.

Vide et lib. i. Antbol. cu olvov.
18 Atque suas] Quia sponte natae

crescerent.
c. 13.

erant.

20

Ne

metuas]

Cum

sis

dictatori

EPIGRAMMATLM
Hoc

LIB. IX.

685

22 Non Pompeiana] Victa,scilicet,

atque infausti ominis mantis.

Caesari sacra.

21 Perpetuos frondis]
petuatn viriditatem.

est, per-

LXIII.
DE PHILtENI.*
Tinctis murice vestibus quod omni
Et nocte utitur, et die Philaenis,

Non

est ambitiosa, nee

superba

Delectatur odore, non colore.

Quod Philanis omni die ac nocte utitur vestibus tinctis murice, non est ambitiosa,
nee arrogans : capitur odore, non colore.
Alii De Philanide.
varietatem.

De

Phileni Junt. Colin.

Cetera, haud invenio ullam

NOTjE
*

De

qua

Philani] Alii

lib.

De Philanide, de

vn. Epig. 67.

Haec mulier

menti odore impnri

sui oris

fcetorem

obrueret.

purpureis utebatur vestibus, ut vehe-

LXIV.
IN PHCEBUM.

Ad

omnes te, Phoebe, cinaedi

Mentula quem pascit, non puto purus homo
ccenara invitant

In hoc etiam epigrammate omnes

libri et

est.

codires consentiunt.

NOTyE
1 Phabe]
<potj8oy

enim

Ludit forte in nomine

purum' sonat, quasi di;

'

cat,

nomine purus, re impurus.

LXV.
DE STATUA C^ESARIS DOMITIANI.

Herculis

in magni vultus descendere Caesar

Dignatus Latiae dat nova templa viae,

Casar dignatus

referre

imaginem magni Herculis exstruit nova templa

in via

NOTjE
2 Dignatus] Quasi Hercules Domitiano inferior esset.
Latiae via] Videtur Poeta intelligere viam Appiam, quam templo de-

coravit Domitianns, in quo sub Herculis imagine coli volebat. Vide Epig.
102. infra,

686

VAL. MARTIALIS

If.

Qua

nemorosa

Triviae

dum

petit

regna viator,

Octavum doraina marraor ab urbc

legit.

Ante colebatur votis, et sanguine largo

Majorem Alciden nunc minor ipse colit.

Hunc magna s
Illi

rogat alter opes, rogat alter honores

securus vota minora

facit.

Latin, qua viator legit octavum lapidem ab urbe domina, dum adit nemorosa regna
Diana. Precibus, et largo sanguine antea venerabamini majorem Herculem Domitianum, nunc minor ipse veneratur ilium. Alter petit ab hoc majori divitias,
alter petit dignitates ; tuto nuncupat vota minora illi minori.

4 Decimum pro dominam Vat. 5 Hos

superioribus segregant et inscribunt De eadem statua.
Volebatis in Aid. Junt. Colin. Par. 1617. Delpb. 6 Alii iste.

De

statua Domitiani in edd. vett.

quatuor

vss. alii a

NOTiE
Qua

Spect. Epig.

lib.

Hoc

Trivia]

est,

Dianas,

1.

Nemorosa regna'] Templumintellige,

Incus Diana; Aricinae sacer adjacebat. O vidius in. Fastorum describit locum, et luciun.
Viator] Pedes scil. equiti enim neinns Hind adire non licebat.
Ovidius

cni

loco citato

'

Unde nemus

nullis

nam Romam

dixit, lib. i. Epig. 4.

6 Majorem Alciden] Alii hos qnatuor versus conjungnnt cum superiori

Epigrammate. Domitianum

intellige,

queni precibus et victimis colebant

Komani
culi,

il-

eum

rursus anteponit Her-

Epig. 102. infra.

Hunc] Domitianum nempe.

securus] Quia Hercules non

Illi

Deo peti miquam a Domitiano Deo majori.

lud aditur equis.'

aegre feret a se minori

4 Octavum marmor] Hoc est, octavum ab urbe milliarium. Sic domi-

nora,

LXVI.
AD HERCULEM, DE EADEM STATUA.
Alcide, Latio nunc agnoscende Tonanti,
Postquam pulchra Dei Cassaris ora geris,
Si tibi tunc

isti

vultus habitusque fuissent,

Cesserunt manibus

cum

fera

monstra

tuis

Hercules nunc agnoscende a Jove Capitolino, postquam induisti formosum

vultum Domitiani Dei, si tunc habuisses hoc ornamentum, et hanc speciem, cum

De

eadem, ad Herculem

Barbon Par.

1754.

Censet Gronovins Martialeiu

NOTiE
1

Agnoscende]

Hoc

est,

digne qui agnoscaris a Jove tuo patre.

: :

EP1GRAMMATUM

687

LIB. IX.

Argolico famulum non te serVire tyranno

Vidissent gentes, saevaque regna pati

Sed tu jussisses Eurysthea ; nee tibi fallax

Portasset Nessi perfida dona Lichas.
CEtaei sine lege rogi securns adisses

10

Astra patris summi, quae tibi poena dedit

Eydia nee dominae traxisses pensa superbae
Nee Styga vidisses, Tartareumque canem.
Nunc tibi Juno favet, nunc te tua diligit Hebe
Nunc te si videat nympha, remittet Hylan.

sava tnonstra domita sunt tuis manibus, nationes non spectassent te servum obtemperare tyranno Argolico, et ferre acerbum imperium. At tu imperasses Eurystheo,
nee fraudulentus Lichas tulisset ad te perfidiosa munera Nessi. Immunis lege CEtai
rogi tutus petiisses sidera summi genitoris, qua consecutus es supplicio. Nee deduxisses Lydia pensa domince arrogantis, nee spectasses Styga, nee canem inferorum.
Nunc Juno tibi propitia est, nunc amaris a tua Hebe : si Nympha nunc aspiciat te,
remittet Hylan.

scripsisse: Sed tu jussisses Eurystheo: contractis duabus syllabis, ut

solent poetae.
Ant., de Rooy conjicit evenisse a manu Martialis Sed tu
risisses Eurysthea ; n. e. ' Sprevisses,' ' non curasses.'
Eurystei exhibent Aid.
Junt. Colin.
potitis

hotje
5 Argolico tyranno] Eurystheo, regi

Argolico, qui ope Junonis prior Hercule natus erat : quamobrem jus habuit in Hercnlem, ipsique imperavit,

ut atrocissima subiret pericula. Haec

historia satis nota.

8 Fallax Lichas] Servus nempe Denomine vestem Nessi centanri

Herculi portavit, quam vocat perfi(linn munus, quia veneno imbutam
muneris loco illaui Dejanirae reliqne-

janirae

immunis inter Deos retains

fuisses.

Omphalen

11 Lydia nee domino?]

reginam Lydia? intellige, quae Hercnlem amore perditum ad fila deducenda compulit.
12 Nee Styga vidisses] Hoc est, nee
ab Omphale jussus, ut videtur Martialis intelligere, aut potius ab Eurystheo, ut

ad Inferos.
13 Hebe]

aliis

placet, descendisses

Junonis

filia

sine patre,

rat Centaurus, qua indutus Hercules

Dea

furore correptus in flammas se immi-

Herculi in coelum relato.

14 Nunc te] Referentem Domitiani

Vide Ovidium in Dejanira, et

Senecam in Hercule Furente.
9 CEtai sine lege] Hoc est, non
combustus in rogoexstructo in (Eta
moute coelum adiisses, sed a morte
sit.

juventutis, quae uxor data est

effigiem

Hylan

videat

Nympha,

quae tibi

rapuit, ilium reddet, lib. v.

Epig. 48.

W. VAL. MARTIALIS

688

LXVII.
AD FABULLUM.

Uxor cum

tibi sit

formosa, pudica, puella,

Quo tibi natorum jura, Fabulle, trium ?

Quod petis a nostro supplex Dominoque Deoque,
Tu dabis ipse tibi, si potes arrigere.
O Fabulle, cum habeas pulchram conjugem, castam,juvenem, quid tibi proderunt
jura trium liberorum ? quod supplex rogas nostrum dominum, et Deum, tu ipse a te
*
ipso impetrabis. *
2 Alii Quid

tibi,

ut in Aid. Colin. Grypb. Delph. &c.

HOTM
2 Quo] Hoc est, quorsnm tibi opus
est jure trium liberorum? de quo lib.
ii. Epig. 91. et lib. vm. Epig. 31.

cnjus argumentum fere idem est.

3 A nostro] Sic Domitianum appellavit

dominum,

lib. v.

Epig. 8.

LXVIIl.
jESCHYLUM.

IN

Lascivam

tota possedi nocte puellam,

Cujus nequitias vincere nemo potest.

Fessus mille modis, illud puerile poposci
Ante preces totas, primaque verba dedit.
Improbius quiddam ridensque rubensque rogavi:
Pollicita est nulla luxuriosa mora.
Sed mihi pura fuit ; tibi non erit, iEschyle si vis,

Accipe

et

hoc munus conditione mala.

Hujus Epigrammatis lectionera non variant membranx aut

libri

typogra-

phic!.

NOTjE
3 Illud puerile poposci]
iKtivo,

saepe

8tti irdaxowrw

Catullus

rendnm unde unde

illud.'

ta

Sic

ol roISes.

hoc pronomen ponitur relato

subintellecto.

Tt>

&{xr<pnnov

Sic

iwSptiov.
ilia,'

'

Et quae-

foret nervosius

' res illas ' dixit Arnobius

Dicebant aliquaodo'Mul-

id est, lascivas

scoenas voluptates.

et ob-

illas

Catullus

'

Ubi

ilia

multa tam jocosa

touto vel

iiceiva

fiebant.' Gracci

eodem modo.

He-

raldus.

c] Ore morigerai i.
7 Sed mihi, fyc] Nee tamen feci,
pretio deterritus, seu rei turpitudine.
5 Improbius,

8 Conditione mala]
caro cmtum.

Magno

pretio,

EP1GRAMMATUM

689

LIB. IX.

LXIX.
IN

MAGISTRUM LUDI.

Quid

tibi nobiscum est, ludi scelerate magister,

Invisum pueris virginibusque caput ?

Nondum

cristati

Murmure jam

Tam

rupere silentia

galli

saevo verberibusque tonas.

grave percussis incudibus aera resultant,

Causidicum medio cum faber aptat equo.

Mitior in magno clamor furit amphitheatro,
Vincenti parmae cum sua turba favet.
Vicini somnum non tota nocte rogamus

Nam vigilare

10

leve est, pervigilare grave.

Discipulos dimitte tuos

vis, garrule,

quantum

Accipis ut clames, accipere ut taceas ?

ludimagister improbe, caput odiosum pueris et virginibus, quid tibi rei est
galli cristati rupere silentia: jam tonas acerbo clamor e et
verberibus.
Tam graviter percrepant tera percussis incudibus, cum faber collocat
causidicum in medio equo. Clamor lenior solvit in magno amphitheatro, cum sua
Nos vicini non petimus somnum integra nocte
turba applaudit parma super anti.

nobiscum? nondum

nam facile

Dimitte tuos discipulos, o

est vigilare, molestum vero pervigilare.
quax, placetne accipere tantum ut sileas, quantum accipis ut vocifereris.

lo-

In hoc ctiam Epigrammate nulla est varietas si modo excipias quod Beverlandi Ms. pro Vicini habet Vicino, et pro quantum, tantum.

NOTjE
2 Virginibusque] Verbera tinientiVide lib. x. Epig. 62.
3 Nondum cristati] Hoc est, non-

bus.

clientcs conciliabat causidico.

8 Vincenti parma]
prium putat Domitius
pretanttir,

dura galli cecinere.

6 Causidicum medio]

Hoc est, cum

Nomen

pro-

alii sic

inter-

cum nempe turba

torum parma pupnanti, et

gladia-

victori

ex

causidico statua equestris fabricator,

sua factione gladiatori applaudit. Vi-

Juvenalis Sat. vn.

deat lector.

quantum

petit,'

'

/Emilio dabitur

&c.

Quod nempe

equestrem
quae tunc temporis multos

suis in vestibulis statnara

Iiaberet,

Delph.

et

Var. Clas.

10 Pervigilare]

Hoc est,

tota nocte

vigilare gravissimum est.

Martial.

M. VAL. MARTIALIS

690

LXX.
POLYCARMUM.

IN

Cum futuis, Polycarme,

Cum paedicaris, quid,
Omnes

libri

soles in fine cacare.

Polycarme,

facis

typographic! et cxcusi similem lectionem hujus epigrammatis

produnt.

LXXI.
IN CjECILIANUM.

O TEMPORA TulliuS olim,

Sacrilegum strueret cum Catilina nefas
Cum gener atque socer diris concurreret armis,
Moestaque civili caede maderet humus.
Cur nunc, o mores cur nunc, o tempo ra dicis
Quod tibi non placeat, Caeciliane, quid est ?
Nulla ducum feritas, nulla est insania ferri

DlXERAT, O MORES

Pace

Non

frui certa, lsetitiaque licet.

nostri faciunt, tua

Sed faciunt mores,

quod

tibi

tempora sordent
10

Caeciliane, tui.

Olim Cicero dixerat, O mores, o tempora, cum Catilina moliretur scelus sacrilegum, cum gener et socer confligerent armis infestis, et sardidata terra maderet sanguine cirium. O Cceciliane, quare dicis nunc, O mores ! o tempora ? Quid est
quod non arrideat tibi? Nulla savitia est ducum, nidlus furor armorum : fas est
frui pace certa, et Itetitia.
curfastidias tua tempora.

Caciliane, non mores nostri, sed tui sunt in causa,

In M<cilianumP&\&t. quod recepitBarbou Par. 1754.

iiOTJE
1 Dixerat,

am anna

O mores~\ Cum

in patri-

saris filiam

uxorem duxerat

quorum

civilia

moverentur. Nota
est Catilina; conjuratio ex Sallustio

historia passim obvia.

et

gener atque socer]

Domitiano, cujus
tempora laudat vituperata ab impio-

aliis.

Cum

nempe

10 Tui mores] Perditi scilicet

astute

et

Caesar

Pompeins qui Juliam Cae-

|>

blanditur

Caeciliane

sic

EPIGRAMMATUM

LIP. IX.

691

LXXI1.
DE LEONE ET ARIETE.

Massy li

fama jugi, pecorisque maritus

qua coiere fide.
videas, cavea stabulantur in una,
leo

Lanigeri, mirum,

Ipse licet

Et pariter socias carpit uterque dapes.

Nee

foetu

nemorum

gaudent, nee mitibus herbis

Concordem satiat sed rudis agna famem.

Quid meruit terror Nemees, quid proditor Helles,
Ut niteant celsi lucida signa poli ?
Sidera

Hie

si

possent pecudesque feraeque mereri,

10

aries astris, hie leo dignus erat.

Leo decus montium Massylice,

et vir pecoris lanigeri, mirum, qua fide consenseIpse potes spectare, stabulantur in una cavea, et simul uterque vescitur comtnuni cibo.
Nee Icetantur fcetu sylvarum, nee mitibus herbis : at rudis agna saturat
feram concordem. Quid meruit terror Nemees, quid portitor Helles, ut lucida
signa alti cceli splendeunt ? Si pecudes et ferce possent mereri astra, hie aries atque
hie leo digni erant sideribus.

runt.

2 Posuere in edd. vett. 6 Sociat Pulmannns. Feram Aid. Junt. Colin.

Gryph. Langii, Par. 1G17. Delph. Famem Scriverius, Barbou Par. 1754.

Alii portitor Helles.

NOT7E
1
lia,

Libya pars est Massyqua sunt leones ingentis mag-

Massyli]
in

vm.

Epig. 55.
Pecorisque maritus] Aries nempe.
Sic Virgilius Eclog. vn. * Vir gregis
ipse caper,' &c.
2 Coiere [Posuei-e]Slnc addito signinitudinis

lib.

ficat 'sedati sunt,'

serunt.

venti

hoc

est, consen-

vn. Cum
nempe iram.

Virgilius vEneid.

posuere,'

&c.

Alii legunt coiere.

Nee fcetu'] Hoc

est,

nee leo desi-

derat feras, nee aries hcrbas quibus

vesci solet.

6 Sed rudis agna]

Quod mirum

vi-

detur, arietem scilicet agna vesci.

7 Terror Nemees] Leo ab Hercule

quo lib. v. Epig. 65.

intertectus, de

Quid proditor [portitor] Phryxi

de quo lib. vm. Epig. 51.

ari^

es,

LXXIII.

AD L1BERUM.
Liber, Amyclaea frontem vittate corona,
Qui quatis Ausonia verbera Graia manu,

Liber, redimite caput corona Amyclcea, qui

manu

Itula infligis verbera instar

MARTIALIS

M. VAL.

692

Clausa mihi texto cum prandia vimine mittas,

Cur comitata dapes nulla lagena venit ?
Atqui dignatuo si nomine munera ferres,
Scis, puto, debuerint quae mihi dona dari.

Gracorum, cum ad me mittas prandia clausa canistro vimineo, quare nulla am*
phora comitata est cibos? Atqui si mitteres dona digna tuo nomine, novisti, opinor,
qua munera mihi donanda fuerint.

AdLiberum amicum

in aliis.

Angi. legendum censet,

vittate.

Pro

Grnterus ex Palat.
codex Pirclieimeri.

vittate alii redimite,

Nee

aliter

NOTjE
1 Liber]

Ad qoem scripsit, lib. vm.

exerces Graecornni certamen, scilicet

Epig. 77. Amyclae civitas est Laconia\ in qua maxinie exercebatnr

pugilatum.

pugilatus,

unde corona Amyclaea dicitur ea qua donantur pngiles vie to-

sportula non misisti lagenam

Frontem vittate [redimite] Hellenismus est, de quo ssrpius dictum,

2 Qui quatis] Hoc est, qui Italus

dicitur, atque

res.

3 Clausa]
5

Digna

Hoc

est,

cur simul

cum

Liber enim Bacchus

itaBacchi munera tnit-

tuo]

tere debuit.

LXXIV.
IN SUTOREM.

Dentibus

antiquas solitus producere pelles,

Et mordere luto putre vetusque solum,

Praenestina tenes decepti regna patroni,

In quibus indignor

Rumpis
Et

et ardenti

si tibi

cella fuit.

madidus

pruris domini

crystalla Falerao,

cum Ganymede

tui.

Solitus dentibus extendere antiquos pelles, et mordere soleam veterem et putridam

rura Pranestina patroni mortui, in quibus agre fero si hubuisti
cellam. Atque ebrius ardenti Falerno frangis crystalla. * * Sed par tntes dement es
luto, possides

3 Alii defuncti rura.

10

Qua

sutor

Pulmannus.

no
1

Antiquas

pelles]

Hoc

est, vetera

coria.

2 Solum]
calcei rupti,

rat sutor.

De

Praenestino rure

Epig. 64.
4 St tibi cella fuit]

lib.

iv.

Suniitur hie

qnem

pro solea

rtticit sutor.

3 Pranesfina] Legata tibi a patrono, quern sane mails artibus captave-

cella,

Hoc est, nee

nee minima domus parte dig-

nus eras,

EPIGRAMMATUM

LIB. IX.

At me literulas stulti docuere pareDtes.

^
Quid cum grammaticis rhetoribusque mihi ?
Frange leves calamos,

et scinde, Thalia, libellos

Si dare sutori calceus ista potest.

me docuerunt

literulas: quid

frange leves calamos,

10

mihi rei est cum grammalicis et rhetoribus?

donare ista sutori.

Thalia,

et scinde libros, si calceus potest

NOTjE
7 At me

literulas]

Per contemtum

9 Frange

leves] Sic

utitur hoc verbo, atqne insanos vocat

Sat. vn. 28.

'

etiam Juvenalis

Frange miser calamos,

:'
hoc est, O
siquidem plus

pareutes, quod ilium artes nobiliores

vigilataqne praelia dele

neglectis pecuniosig docuerint, quae

Musa,

nullum

prodest ars sutoria.

ipsi

fructum afferrent.

abjice

studia,

LXXV.
DE EFFIGIE CAMONI.
Effigiem tantum pueri pictura Camoni
Servat, et infantis prima figura manet.

Florentes nulla signavit imagine vultus,

Dum timet ora pius muta videre

pater.

Pictura servat tantum effigiem pueri Camoni, et manet forma prima atatis.
Pius genitor nulla tabella expressit Jlorentem faciem, dummetuit spectare muta
ora.

De Gamonio puero Thuan. Pulmannus De Gamono puero. 1 Gamoni Beverlandi Ms. 2 'In Ms. Gronovius invenit: parva figura, et placet, est
enim hypallage pro parvi. Alterum satis est haberi Epigramm. lxx vn. primaque forma fuit.' Schrev. ManitsBeverlandi Ms.

NOT.E
Qui natus viginti
annos Epig. 77. infra mortuus erat,
cujus effigiem more veterum, non
1 Pueri Camoni]

quidem- adulti, sed infantis exprimi

curavit pater
retur,

dum

ne,

majore

si

dolore

adultus pingeconficeretur,

ilium videret mutum.'

3 Florentes] JElate scilicet.

LXXVI.
DE BALNEO TVCCM.

Non
Nee

silice duro, structilive

latere cocto,

Tucca non exstruxit balneum

caemento,

quo Semiramis longam

silice

duro, aut stmctili camento, non latere cocto,

9:

M. VAL.

()94

Babylona

cinxit,

MARTIALIS

Tucca balneum

fecit

Sed strage neraorum, pineaque compage,

Ut navigare Tucca balneo possit.
Idem beatas lautus exstruit thermas
De marmore omni, quod Carystos invenit,
Quod Phrygia Synnas, Afra quod Nomas mittit,
Et quod virenti fonte lavit Eurotas.
Sed ligna desunt subice balneum thermis.

10

quo Semiramis cinxit lotigam Babylona ; sed magna strue lignorum, et pineis tabulis
Tucca queat navigare balneo. Idem splendidus cedificat thermas
sumtuosas ex omni marmore, quod reperit Carystos, quod Phrygia Synnas, quod
Afra Nomas fert, et quod lavit Eurotas fonte virenti : sed ligna desunt ; admove
conjunctis, ut

balneum thermis.

De balneo et thermis Tucca Barbou Par. 1754. 8 Alii Phrygia,

Sumas Beverlandi Ms. Synns Barbou Par. 1754. Pro Nomas Vat.
10 Si ligna Pulmannus.
Fronte Beverlancli Ms.

site Afra.

norias.

NOTiE
3 Babylona'] Lib. Spect. Epig. 1.

De quo

Tucca]

saepius supra, quern

Poeta, quod balneum ex ligno,

thermas vero ex marmore exstruxisset. Balneum autem sumitur hie pro
irridet

potinsexmarmoquod aquae

cellafrigidaria,quae

re exstruenda erat, utpote

conveniat:

melius

frigidae

thermae

Carystus sub monte Ocha sita est,

in

propinquo Styra, et Marmarium, ubi

Carystiae exscinduntur columns, et
templum ibi marmorei Apollinis.'
8 Quod Phrygia Synnas] Haec nltima vox deest in multis codicibus, in
quibus claudicat versus. Strabo lib.

2iWa8a 5'
Synnada urbs

xir.

eoriv ou/wydEA.7j ir6\is,

De-

autem in quibus aqua calida lavabantur, ex ligno erant aedificandae, quod

aqua? calefaciendae non nihil contu-

inde addit eireiceivab" iarl AoKifJa Ktifirj,

kclI rb \ar6fuov rod Iwva&iicov \l0ov

lisset.

'

De marmore

praestantissimi

merat. Vide
Carystos]

hodie

8'

irk-nffiov Se

Epig. 42.

lib. vi.

Oppidum
ia-rw vwb

ra 2r6pa,

$ rb \ar6puov

itpbv

marmoris genera enu-

Nigroponte.

Kdpvo-Tos

iv

omni] Varia quippe

ru>v

Eubceae insular,

Strabo
upa

r<j>

ical

lib.

x.

'Oxp.
rb Mappdpiou,
ttj

Kapvarluv kiovwv,

%xov 'Air^AAawoi Map/xaplvov, &c.

'

Ab

est

non magna.'

altera parte est

Docimia pagus,

et lapidicinae Synnadici lapidis.'

loco

Phrygiam

Hoc

describit Strabo.

Afra Nomas] Numidia Africae provm. Epig. 55.

9 Eurotas] Fluvius Laconiae ad
quem est marmor viride, quod Lacedacmonium et Laconicum dicitur.
vincia, lib.

10 Subice balneum]
lefiant thermae.

Ut nempe

ca-

EPIGRAMMATUM

695

LIB. IX.

LXXVII.
DE EFF1GIE CAMONI.
JHLec sunt

ilia

Haec pueri

mei, quae cernitis, ora

facies

piimaque forma

Camoni
fuit.

Creverat hie vultus bis denis fortior annis

Gaudebatque suas pingere barba genas

summos modo purpura

El libata semel

cultros

de tribus una soror.

Et festinatis incidit stamina pensis
Absentemque patri retulit urna rogum.
Sed ne sola tamen puerum pictura loquatur,
Haec erit in chartis major imago meis.
Sparserat

invidit

10

Haec sunt ilia ora mei Camoni, quce videtis: hie vultus infantis, et prima species
Hcec facies fortior creverat viginti annis, et barba gaudebat pingere suas
genas, et modo lanugo semel reseda sparserat summum decus : una trium sororum
invidit, et resecuit stamina festinatis pensis, atque urna reportavit genitori absentem rogum. Sed nihilominus, ne sola pictura celebret puerum, hcec erit major imago
in meis libris.

fuit.

4 In margine ed. Scriverii haec verba maim scripta extant, ' cingere
quibusdam, male :' voce pingere in textu ejusdem ed. subscripta. 5 Alii
cultus, vel vultus.
9 Pro sola tamen in Beverlandi Ms. sublatum.
in

NOTiE
1

Hacsunt] Vide Epig.

Hoc

3 Bis denis annis]

76. supra.
est, viginti

annos natus interiit.

5 Et libata] Sensus est, inquit Rabarba resecta
denis, et semel ill
erat.
Purpura barba forte subrufa,
aut prima lanugo, quae flavescit potins. Videtur tamen rufam insinuare.
6 De tribus una] Sic lib. iv. Epig.

54.

'

Et semper de

tribus

una

necat.'

8 Absentemque] Longe enim a patre mortuus et crematus fuerat Canionus.

10

i.

Hac

erit in cluirtis]

'

Non

peritu-

vn. Epig. 84.

Certior in nostro carmine vultus

ris scilicet.

Sic lib.

erit.'

LXXVIII.
DE CONVIVIO

P.RISCI.

Quod optimum sit disputat convivium

Facunda Prisci pagina
Et multa dulci, multa sublimi refert,
Sed cuncta docto pectore.
Disertus liber Prisci disputat, quod convivium optimum sit: et narrat multa

M. VAL. MART1ALIS

696

Quod optimum

sit quaeritis

convivium ?

In quod choraules non venit.

suaviter, mult a excellenter, sed

mum ?

An rogatis quod

omnia petite.

convivium

sit opti-

Cui non adest choraules.

6 In quo .
pographic!.

erit

Pulmannus, Cetera, non variant membrans aut

libri ty-

NOTjE
5 Quod optimum

Quid opus
scilicet

est

sit"]

Sensns est

multo sermone

Uno

abest musicorum strepitus, et in quo

quieta est mensa.

verbo definiri potest optimum

nempe convivium

illud

esse a quo

G Choraules] Is est qui

lib. vi.

tibia canit,

Epig. 57.

LXXIX.
AD PICENTINUM.

Fun era

post septem nupsit

Picentine

tibi

Galla virorum,

sequi vult puto Galla viros.

Picentine, Galla tibi nupsit post

placet sequi maritos.

mortem septem maritorum : Galke,

opinor,

In hoc etiam Epigrammate nulla est varietas libroruin.

NOT:
Funera post septem] Maritos forte
septem veneno sustulerat ista Galla,
ut Chloe, de qua Epig. 16. supra,
1

lib. vm. Epig. 43.

2 Sequi vulf] Hoc est, a te venefico

Vide

necari.

LXXX.
Oderat

ante

AD DOMITIANUM.
ducum famulos turbamque

Et Pallatinum
Antea

Roma

Legunt

Turbamque

Roma

supercilium

priorem,

oderat servos Imperatorum, et minorem turbam, atque arrogan-

alii

turbamque minorem

alii

priorum: nostram tamen lect. pro-

NOTiE
pr. [minorem]

Legunt

turbamque priorem, recte, inqnit

Gro terns: nam *turba prior' sunt
liberti, qui prae servis odiosissimi,
alii,

orum, Imperatorum nempe, aut Anlicoram qui comitarenturlmperatorem.

Videat lector.
2 Pallatinum supercilium] Vel ipso-

tanquam qui procurators provinci-

rum Imperatorum,

arum, exactores tribntorum, vectigalium, Sec. Legunt alii turbamque pri-

fastum

intellige.

vel

Aulicorum

EPIGRAM MATUM

697

LIB. IX.

At nunc tantus amor cunctis, Auguste, tuorum

Ut sit cuique suae cura secunda domus.
Tarn placidae mentes, tanta est reverentia
Tam pacata quies, tantus in ore pudor.

Nemo

vestri,

suos (haec est aulas natura potentis)

Sed domini mores Cassarianus habet.

Ham Palatii: sed, o Auguste, nunc omnes adeo amant tuamfamiliam, ut quilibet
minus amet suam domum. Tam benigne, tam reverenter, tam quiete, tam verecunde
Nullus Casarianus (hcEC est natura aula potentis) habet suos
se gerunt erga nos.
mores, sed domini.

bat Grut.
idem.

Tuorum

est

Beverlandi Ms.

Mentis Pulmannus.

Nostri

NOTvE
8 CcBsar'wnus]
servi

Hoc

est Aulici et

mores

illius.

Caesaris constituti sunt juxta

LXXXI.
DE GELLIO.

Duxerat
Uxorem

esuriens locupletem pauper

:

anumque

pascit Gellius, et futuit.

Hujus Epigrammatis

lectio

eadem

est in

omnibus membranis

etlibris.

NOTE
1 Pascit Gellius, fyc] Tla&nrucbv, ut
'

lavare,'' tondere/

&c.

Futuit] Uxoremne an
Ausonium Epig. 134.

alias

vide

LXXXII.
AD AUCTUM.
Lector

et auditor nostros probat,

Aucte,

libellos

Sed quidam exactos esse poeta negat.

Aule, nostri tibri placent lectori atque auditori : sed quidam poeta negat esse

In Aid. Junt. Colin, et

aliis

inscriptio legitur

Ad Aulum.

NOT\E
2

Exactos"]

lector

Alii, excoctos:

videat

quasi petita esset metapbora

ab arte

coci.

fi98

VAL. MARTIALI

AC.

Non

nimiura cnro

Malim
limatos.

quam

convivis,

nam cosnae fercula nostrae

quam placuisse cocis.

Hoc parum motet me ; nam malim

cibos nostrce comte gratos esse convivis,

cocis.

HOTJE
3 Fercula]

Hoc

Alias

est, cibos.

etDeorum simulacra, atque

id genus alia quae in pom pa vel triunipho ferebant Romani.
4 Malim convivis] Sensus est Masunt vasa,

mea carmina placere lectoribus

atque anditoribus, quam poetisaemulis.
Sic cibi non cocis, sed convivis

lim

parantur.

LXXXIII.
IN

Dixerat

MUNNAM.*

astrologus periturum te cito,

Munna:

Nee, puto, mentitus dixerat ille tibi

Nam tu dum metuis, ne quid post fata relinquas,
Hausisti patrias luxuriosus opes.

Bisque tuum decies non toto tabuit anno

Die mihi, non hoc est, Munna, perire cito

5
?

Cinna, Astrologus dixerat te periturum brevi, nee, opinor, mentitus ille dix; tu enim dum times, ne quid relinquas post mortem, asotus decoxisti
paternas divitias.
Et tuum vicies consumlum est anno non integro: die mihi,
o Cinna, numquid hoc est perire brevi ?
erat tibi

In Cinnam
Pulmannus.

Ille

qui etiam in 1. 5. Cinna pornint. Numa Vat. 2 Ilia tibi

mihi Aid. Jniit. Colin. Par. 1617. &c. 5 bis quartum decies

alii,

alii.

NOTjE
* In Mun. [Cinnam]
nam, lib. x. Epig. 36.
1 Dixerat astrologus]

Alii, in

Mun-

4 Luxuriosus]

Hoc est, intemperans,

et luxui deditus.

Ludit

in anibi-

5 Bisque tuum decies] Scil. patrimo-

gua voce ' perire,' quam astrologus

ad vitam referebat, Poeta vero ad

ninni coustans vicies centenis millions

sestertium.

opes.

LXXXIV.
AD CiESAREM DOM1TIANUM.
Inter
Quae

tanta tuas miracula, Caesar, arenas,

vincit

veterum munera clara ducum,

Casar, inter tanta miracula tucc arena, qua superavit magnifica spcctacula

In hoc Epigrammate exhibendo

aut tmprefsi.

nil

variant,

quod sciam, aut

scripti libri

EPIGRAM MATUM

Multum
Se

oculi,

tibi,

LIB. IX.

G99

sed plus aures debere fatentur

quod spectant, qui

recitare solent.

antiquorwm Imperatorum, multum quidem

tibi, quod spectant, qui solent recitare.

oculi, sed

aures fatentur plus se debere

NOTjE
Propter edictnm

3 Sed plus awes']

quo histriouibusinterdixeratscenam,
intra donmmqiiideraexercendi artem
jure concesso. Suet, in Domit. cap.
7.
Nee enim jam spectatorum aures

obsceenis carminibus obtundent histriones.

4 Quod spectant] Histriones nimi-

rum.

LXXXV.
AD NORBANUM.

Cum

tua sacrilegos contra, Norbane, furores

Staret pro domino Coesare sancta fides,

Haec ego Pieria ludebam tutus

Ille tuae cultor

in

umbra,

notus amicitiae.

Me

tibi Vindelicis raptum narrabat in oris,

Nescia nee nostri nominis Arctos erat.

Norbane, cum sancta tua fides essel a partibus domini Casaris adversus itnpios
furores, ego notus ille cultor tuce amicitiw securus ludebam hcec in umbra Pieria.
Kama in regionibus Vindelicis narrabat me tibi abreptum, nee nostrum nomen ig-

' Ego pro

illo raptum nulla fere licentia legam Ratus, nisi quis, nam in
legitur mocstus, malit Mcesus.' Schrev. Miles Beverlandi Ms. Mcesus idem.
Rhcetus in textumsuum recepit Barbou Par. 1754.

Ms.

NOTiE
Hoc

contra Antonium Saturninura Germanise supe1 Sacrilegos]

est,

riorispraesidem, qui belluin civile

mo-

verat, lib. iv. Epig. 11.

Hac ego

Pieria]

Umbra

quiete delectanturpoeta^lib.

enim, et
i.

Epig.

est,

Me tibi

Vindelicis Rhaetus narrabat

fnnctnm
Martialis

dicet lector.

in oris.

Me

tibi

Fama

febri

Vindelicis

narrabat

me

4.

Epig. 47.

Hoc

raptum]
fato

enim laboraverat.

lib. vi.

cap.

alii,

Addictuin nempe nam carminimi suorum famam, non mortis eo

pervenisse dicit Poeta, ut aiunt. Ju-

77.

Alpes tantum incoluere, et earum

valles, aSeptemtrione ad lacum usque
Brigantinum, sub Alpibus ad Danubium usque fuere interdictnm lacum
et /Lnum flumen Vindelici.' Legunt

Cluverius

suae introductiouis,

lib.
'

in.

Khueti

Arctos]
trionis

Hoc

est,

noverunt me.

populiSeptem-

M. VAL. MARTI

700

LIS

amicum
mens

quoties veterem non inficiatus

Dixisti,

Omne

tibi

Meus

est iste poeta,

nostrum, quod bis

Ante dabat

lector,

trieteride

juncta

nunc dabit auctor opus.

10

rtntum erat in Septemtrione.

quoties dixisti fassus me veterem amicum, Meus
tat iste poeta, meus! Nunc auctor donabit tibi omne nostrum opus, quod donabat
lector sexennio ante.

NOT7E
9 Bis

trieteride']

Trieteris triennium est.

LXXXVI.
DE PAULLO.
Languidior

noster

si

quando

est Paullus, Atili,

Non se, convivas abstinet ille suos.

Tu languore quidem subito, fictoque laboras,
Sed mea porrexit sportula, Paulle, pedes.
O

Atili, si nli quando Paullus noster est infirmior, ille non se defraudat, sed canvivas suos.
Tu sane laboras infirmitate repentina, etficta : at, o Paulle, mea sportula extendit pedes.

De

Paulo ad Atilium Lipsins i. Ep. 5. Languidior nostri si q. est Paullus

Nostra lect. est ex emendatione Lipsii, quam etiam probat Grono2 C ojiv iv is suis in Aid. Junt. Colin. Gryph. Par. 1617. &c.

Atili alii.
vius.

NOTiE
2 Non

Ipse non se abstinet a

convivas non vocat.

se]

Legnnt
ille suis.

Non se convivis abstinet

Male Paullum enim ipsum
:

dissimulationis accusare videtur.

bus tuns non

tibi,

tul it lethalis est.

Hoc

est,

qui de-

positi

alii,

4 Sed mea porrexit]

modo componendi mortuos,

ad januam versus viam extendebant pedes. Persius Sat. in. ' Hinc
tuba, candelae, tandemque beatulus

conviviis, sed

Compositus lecto, crassisque litaamomis, In portam rigidos calces

extendit,' &c.

alto

mor-

tus

sed mihi, seu sporMetapliora ducta

LXXXVII.
IN

Festinata
Silius,

Cum

OB1TUM

sui gemeret

si;\

cum

ERI SI LI I.

fata iSeveri

Ausonio non semel ore potens

Silius,

non semel vekemens eloquentia Romana, lugeret immaturam mortem

EPIGRAMMATUM

Cum

LIB. IX.

701

grege Pierio moestus Phoeboque querebar

Ipse

meum

flevi, dixit

Apollo, Linon.

Respexitque suam, quae stabat proxima fratri,

Calliopen, et ait Tu quoque vulnus habes.
Aspice Tarpeium, Pallatinumque Tonantem
Ausa nefas Lachesis laesit utrumque Jovem.
Numina cum videas duris obnoxia fatis,
Iuvidia possis exonerare Deos.

Severi sui

filii

cum choro Musarum,

meum Linum.

quit Apollo, luxi

et

Alque

10

Phaebo mcerens conquer ebar, sed ipse, inintuitus est

suam

Calliopen,

ima

Vide
sedebat, et dixit, tu eliam afficeris mcerore.
Palatinum, Lachesis ausa nefas offendit utrumque Jovem.
ditos fatis, possis liberare illos odio.

qua

illi

jtrox-

Tonantem Tarpeium, et
Cum species Deos sub-

Inscriptio hnjus Epigrammatis in edd. vett. haec est

Sibi Pulmannus, qui etiani pro cum vult quod.

De Jilio

Silii.

KOTJE
2

Silius] Italians,

Epig. 63. et

lib.

vm.

de quo

lib. vii.

66. quern solatur

Poeta exemplo Deorum, quorum et

filii

acerbo fato rapti sunt.

Hoc

Ausonio non semel]

uno tantum

eloqnens

aliuni Uraniae

scilicet
est,

non

orationis ge-

et

Amphimari

Orpheo

ejus

vn. Epig. 63.

3 Cum grege] Ego, inquit Martialis, querebar cum Phoebo et Musis,

vEneid. x.

qnaa Pierides dicta? sunt,

lib. I.

Epig.

77.

4 Linon] Apollinis et Terpsichores

filium, quern

runt poeta-.
is refert

ab Hercule occisum fePausanias in Corinthia-

Linum

tbes filium

Apollinis et

Psama-

in Bceoticis vero

Linum

cujus his-

7 Aspice Tarpeium] Cujus films Sar-

pedon ad Trojam

lib.

filio,

toria satis nota.

nere, egregius quippe orator fuit, et

poeta,

filiuin

poe'tam egregium fuisse affirmat.

6 Tu quoque vulnus habes] Occiso

'

periit.

Virgil,

Trojae sub mcenibus altis,

Tot nati cecidere Deum ; quin occidit

una Sarpedon mea progenies.
Pallatinumque] Domitianum, cnjus
filius infans aclinic mortuus est ; de
quo jam diximus lib. vi. Epig. 3.
8 Lachesis] Una Parcarum.
10 Invidia possis] Sensusest: Non
debes Diis irasci, qui et ipsi natorum

acerbum fatum lugent.

LXXXVIII.
AD LUPERCUM.
Septem

post calices Opimiani

Dcnso cum jaceam

Post septem

calices

triente blaesus,

Opimiani cum jaceam balbutiens crebris trientibus,

offers

NOTjE
1 Opimiani]
lib. i.

Epig. 27.

De hoc

vino dictum

2 Triente] Qui capit quatuor cyathos.

702

If.

VAL. MARTI A LIS

Affers nescio quas mihi tabellas,

Et

Modo

dicis,

Nastam
Signa

liberum esse jussi

(servulus est mihi paternus

eras melius, Luperce,

;)

fiet.

Nuncsignat meus annulus lagenam.

mihi nescio quas tabellas, et dicis, Modo dedi libertatem : habeo Zenam paternum
servulum ; signa: o Luperce, eras fiet melius, nunc meus annulus signat lagenam.

5 Legtint

alii

etiam Zonas.

liberum esse jussi

Zenam :

In Aid. Jimt. Colin, est

servus is est mihi paternus. Pulnianutis

jussi,

Zenas servulus.

NOTVE
mns

3 Nescio quas] Snpposititias nempe,

tunc enim distinguere poteri;

mus, an revera de Hbertate tantum

quas manuiiiissionis esse dicebat Luperens, cum tamen essent testamentariaefalsae

nempe, ant aliunde

agatur.

7 Nunc signat]

astrin-

Horat.

Ne servi vinnm ban-

gentes.

riant.

6 Signa] Inquit Lupercus, ut constet de manumissione.

Cras melius fiet] Cum sobrii eri-

set qui ignoscere servis,

non insanire

lib. ir.

Epist. 2.

'

Et signo

Posso

l.t-

lagena?.'

LXXXIX.
AD RUFUM.

Dum me

captares, mittebas munera nobis:

Postquam cepisti, das mihi, Rufe, nihil.
Ut captum teneas, capto quoque munera mitte,
De cavea fugiat ne male pastus aper.

Dum me illiceres,
Ut teneas

mihi.

ad

me

mittebas dona

postquam captasti, o Rufe,

nihil

donas

illectum, mitte etiam dona illecto, ne aper male pastus fugiat

ex

(Mil
In hoc Epigrammate

nihil variant,

quod

sciani, libri aut

membrane.

NOT,E
4
ta,

De cavea] Hoc

a simili dicitPoe-

ut enim fera esuriens fugit, sic ego

renuntiabo tuae amicitiae.

Est autem

cavea septum in quo ferae includuntur

est etiam locus ubi populus sedens ludos spectabat.
:

EPIGRAMMATUM

LIB. IX.

703

xc.
AD STELLAM.
Lege nimis

dura convivam scribere versus

Cogis, Stella

licet scribere

nempe malos.

O Stella,

nimis dura conditione imperas carmina condi a convita:

nimirum mala.

Convivas Pulraannus.

licet

condeve

Cetera, nulla variatio in libris apparet.

NOT/E
Lege nimis] Nempe ipse Martialis,
a Stella jussusex tempore versus scri-

bere, composuit hoc distich urn.

XCI.

AD FLACCUM.
Sic in gramine floreo reclinis,

Qua gemmantibus hinc

et hide rivis

Curva calculus excitatur unda,

Exclusis procul omnibus molestis,
Perfundas glaciem

Frontem

triente nigro,

sutilibus ruber coronis

sit puer cinaedus,

Et castissima pruriat puella
Infamem nimio calore Cypron

Sic uni tibi

Observes,

moneo

10

precorque, Flacce,

Sic recumbens infiorida herba, qua rivis hinc et inde gemmeis lapilli commotenlur
curtu aqua, longe rtmotis omnibus curis, temperes glacie nigrum trientem habens
tempnra rubra sutilibus coronis: * *
Flacce, moneo et rogo, caceas Cuprum
noxiam nimio calore, cum messes crepantes Urentur in area, et juba fulvi leonis

Ftorido

Pulmannus.

Alii Pertundas, id est, fran gas

recte, censente

HOT IE
5 Perfundas glaciem]

Vide

lib. v.

Epig. 64. ' Tu super aestivas, Alcime,

funde nives.'
Triente nigro]

Continens poculura

sumit pro vino contento.

6 Frontem ruber] Hellcnismus est

Epig.

citato,

tempora

Lassenturque

rosis

9 Cypron] Lib. Till. Epig. 45. Cum

Flacce, mihi reddet Cytbereia
'

te,

Cypres.'
:

'

sutilibus.'

704

M. VAL.

MARTI A LIS

Messes area cum teret crepantes,

Et fulvi juba sasviet leonis.

At

tu, diva Paphi, remitte, nostris

IHsesum juvenem remitte votis.
Sic Martis tibi serviant Kalendae,

Et cum

thure, meroque, victimaque

Libetur

tibi

15

Candidas ad aras

Secta plurima quadra de placenta.

Sed

itcrriet.

tu,

o regina Paphi, nostris votis remitte juvenem salvum. Sic Katuum honorem, atque ad altar ia Candida mult a quadra
tibi consecrentur, cum thure, et mero, et victima.
'

lendae Martice celebrentur in

placenta divisa?

Grnt. qod etiam rerepit Barbon 1754. Perfundis Pulman.

idem. Et fervens juba Ms. Pircheimeri.

12

Fulvo

leoni

NOTjE
Messes

11

crepantes']

Qui

12

15 Sic Martis

aridae et

tibi]

Kalendae Mar-

a foeminis celebrabantur in honorem Veneris, lib. v. Epig. ultimo.

17 Candidas ad aras] Diis manibus
tiae

sicca:,

Et

fulvi juba]

Augusto, quo Sol

in

Mense

scilicet

Leone summos

excitat calores, lib. iv. Epig. 57.

nigras,Superis vero Candidas aras eri-

13 Diva Paphi] Venus nempe Paphus vero urbs est Cypri, ubi coleba-

gebant antiqui.
18 Secta] Vide
lib. vi. Epig. 75.

tor Venus.

lib. ill.

Epig. 76. tt

XCII.

ADULATUR DOMITIANO.
me diversa vocaret in astra

Ad

coenam si
Hinc invitator

Astra

Caesaris, inde Jovis

licet propius, Pallatia longius essent,

Responsa ad superos haec referenda darem

Si hinc invitator Ceesaris, illinc Jovis, ad cennam me invitaret in divcrsum ccelum ;

quamvis sidera essent propius, Palatia vero longius, redderem htec responsa re/e-

Haml nl miii invenio vaiiationem hujus Epigrammatis, ant

graphies aut membranis.

Diversa in astra]

Hoc

est,

si

in libris typo-

NOTiE
me tium,(cum enim Dens sit

Jupiter vocaret ad sua astra, et Domitianus ad sua, sen ad suum Pala-

8.

lib. v.

Epig.

Palatium ejus cwlum vocat,) tamen

adiremDomitianum.

7:

liPIGRAMMATUM

LIB. IX.

Quaerite, qui malit fieri conviva Tonantis

Me mcus

705
5

in terris Jupiter, ecce, tenet.

rendu ad Superos: Qucr.ritc alium qui malit convirari

cum Tonante,

en metis Ju-

piter in tenia possidet me.

XCIII.
AD CONDYLUM.

Qum mala sint domini, quae

servi

commoda

nescis,

Condyle, qui servura te gemis esse diu.

Dat

securos

vilis tegeticula somnos

plum a Caius, ecce, jacet.
Caius a prima tremebundus luce salutat
Tot dominos at tu, Condyle, nee dominium

tibi

Pervigil in

Quod

debes, Cai, redde, inquit Phoebus, et illinc

hoc dicit, Condyle, nemo tibi.

Tortorem metuis ? podagra, cheragraque secatur
Caius ; et mallet verbera mille pad.

Cinnamus

Condyle, ignoras

qua sunt mala

fieri,

qum commoda

et

commodat

10

servi, qui doles te diu

:
en Caius pervigil
Caius tremebundus salutat tot dominos: sed tu, o
Condyle, nee dominion salutas.
O Cai, solve debitum, ait Pluebus, atque illinc
Cinnamus: o Condyle, nullus tibi dicit hoc. An times tortorem? Cuius ardet
* *
podagra et cheragru, et mallet pati mille

esse in servitute.

Vilis lecticula

tibi

tutos

somnos

Summo mane

jacet in pluma.

flagella.

1 Pro nescis Pulman. cod. legit quarts, et pro qui, cum.

3 Alii lecticula.
Quod tentas, pro inquit legendo hinc ait, nnice admi ttcmlum arbitror considera vero varictatem cod. Thuau. in codem vs. qui pro Cai, Ca'io substituit
discrimine satis ingenti, sed vereor nt id recte sensui convenerit.' Anonymus
'

quidam in Ep. Crit. ad Ant. de Rooy. ' Nil quidquam hie temere mutaverim.
Sed hoc scio, non semel Vetcrum loca imperitis dicam, an imprudentibus i
non observata Synizesi, fuisse depravata vid. quae notat Ampliss. Vonkins,
Lect. Lat. n. 6. Sed ad Nostrum. "Vellem equidem alius Poets (Coraicis
enim non inusitatum vid. Wasii Senar. c. 9.) exemplura succurreret ait
monosyllabi quovis pignore contenderem, scripsisse Poetam Quod debes,
Cat, redde, hinc ait Phcebus, et illinc Cinnamus. Et cuivis paulo accuratius
:

inspicienti apparebit, hinc ait facile a sciolo Librario in inquit mutari potuisse. tjuanquam nescio, an non sub rS> Phcebus alind nomen proprium dissy-

NOT/E
Teg. [Lecticula] Signilicat

parvum

tores.

9 Tortorem"]

ledum.

quo aliquando va-

4 Caius] Dominus tuns.

pulas.

G Tot dominos] Quot nempe habet

Podagra cheragraque] Quae sunt vehementes in pedum et manuum articu-

patronos.

Kec dominum] Caium

7

Phcebus
Delph.

et

et

scilicet.

Cinnamus]

Var. Clas.

lis

dolores, Gallice

les

goutes.

FoeneraMartial.

M. VAL.

70G

MARTI A LIS

Quod nec mane vomis, nee cunnum, Condyle,

Non mavis, quam ter Caius esse tuus ?
labum, a vocali incipiens,
nec

villa

lateat.' Ant. de

Rooy. 11

lingis,

Norinnlli legunt,

Quod

vomis, id est, vina vilia.

XCIV.
AD CALOCISSUM.

Add re quid cessas, puer, immortale Falernum?

Quadrantem duplica de seniore cado.
Nunc mihi die, quis erit, cui te, Calocisse, Deorum
u,

Sex jubeo cyathos fundere? Caesar

erit.

Sutilis aptetur decies rosa crinibus, ut sit

Qui posuit

sacrae nobile gentis opus.

Nunc bis quina mihi da basia, fiat ut illud

Nomen, ab Odrysio quod Deus orbe tulit.
puer, quid moraris fundere immortale Falernum 1 Gemina quadrantem de
seniore.
Nunc die mihi in gratiam cujus Deorum rolo te porrigere sex
Capilli decies coronentur sutili rosa, ut efficiatur ejus
cyathos? Ccesar erit.
nomen, qui condidit nobile templum gentis sacra. Nunc decies osculare me, ut
fiat illud nomen quod Deus consecutus est ab Othrysio orbe.

amphora

Inscriptio hnjus Epigrammatis in nonniillis cxtat Ad Calatissum ; in aliis

Calocisum.
Cetera, hand invenio ullam varietatem, praeterquam quod
et Calocise in linea tertia leguntur ab iis, qui ut .supra memoravi,
inscribunt, Ad Calatissum vel Ad Calocisum.

Ad

Calatisse

NOTjE
-

Falernum] Vel quod

difficile corrumpatur, vel quod dignimi sit, ut a Diis ipsis bibatur.
2 Quadrantem duplica] Hoc est, in-

5 Sutilis aptetur ] Epig. 64. lib. v.

1 Immortale

funde sex cyathos vini vetusti.

4 Caesar
ras, soluta

Habet enim sex litenimirum diphthongo : tot

Decies,
litcras

quia in suo nomine decern

babet

viae genti

'

DomitianiiR,' qui Fla-

templum

dicavit, Epig. 2.

supra.

erit]

'

7 Fiat ut illud] ' Germanicus ' vel

Sarmaticus :' quod nomen a Germa-

vero cyathos haurire solebant veteres,

qnot essent litem in nomine illius in
cujus gratiam bibebant, Epig. 72.

nia et Sarmatia subacta sumsit

lib.

7. lib. viii.

I.

De

Domi-

Othrysio vel Odrysio

orbe, seu Septemtrione, dictum Epig.
tianus.

EPIGRAMMATUM

LIB. IX.

707

xcv.
DE HIPPOCRATE.

Santonica medicata dedit mihi pocula virga

Os hominis mulsum me rogat Hippocrates.
Tam stupidus nunquam nee tu, puto, Glauce, fuisti,
:

Chalcea donanti Chrysea qui dederas.

Dulce aliquis munus pro munere poscit amaro
Accipiat, sed

si

potat in hellebore

impudentiam
Hippocrates mihi donavit pocula imbuta virga Sanctonica.
Glauce, nunquam tam bardus nee tu, opinor,
hominis, a me petit mulsum.
area.
anna
donanti
An
aliquis
petit
donum
aurea
fuisti, qui dederas
dulce pro
amaro ? accipiat, sed si haurit in helleboro.

1 Sardonica Thuan. Vat.

Alii legunt Sardoa.
6 Ant. de Rooy malit Accipiat; sed sic: potet in helleboro. 'Sic,' id est ' hoc pacto, hac conditioned

NOTZE
Hoc

Santonica]
thio,

de quo

7.

Absinthii

'

est,

imbuta absin-

melle confecta.
3 Glauce]

sic Plinius lib. xvii. cap.

genera

sunt

plura.

reis

Sanctonicum appellatur a Gallia; civitate, Politician a Ponto ubi pecora

pinguescunt illo.' Legunt alii, Sardoa:
in Sardinia

nempe

mer. Iliad, v.
6 Sed si potat] Hoc est, ealegemulsum dabo, ut illud potet simul cum
helleboro, quod insaniam purgat, hoc

multae sunt herbae

venenata;.

est, si

2 Mulsum]

Qui aurea sua anna fercum Diomede, Ho-

pennutavit

fateatur se insanire.

Potio est ex vino et

XCVI.
DE ATHENAGORA.

Alphicus ante fuit

Uxorem postquam

Nomen

ccepit

nunc Olficus

esse,

duxit Athenagoras.

Athenagorae credis, Callistrate, verum

Si scio, dispeream, quis sit Athenagoras.

In hoc epigrammate exhibendo

nihil variant,

quod sciam,

libri

aut

mem-

brane.

NOTiE
1

Alphicus]

De

Athenagora jam

dictum Epig. 41. lib. vm. 'Alphicus,'

id est, medicus curans vitiliginem,
quae Graecis iA^oj dicitur.
Porro

ducta uxore coepit lingere ciinnum,

inquit Domitius ; unde factus est ! olficns.' hoc est, olfacit ciinnum.

M. VAL. MARTIALIS

708
Sed puto

Non

me

verum, Callistratc, dicere nomen

ego, sed vester peccat Athenagoras.

SOT je
6 Nonego] Pecco, quia aperte cum
nomino, quern alphicum et olficum
no vis nouiiiiibus dixi

Athenagoras, qui argumeu turn suppeditavit.

sed ipse peccat

XCVII.
DE HERODE.
Clinic us Herodes truilam subduxerat
Deprensus
Herodes

dixit, Stulte,

aegro

quid ergo bibis

clinicus surripuerat truilam cegroto

deprehensus dixit, o demens, quid

igitur potas ?

Omnes libri typographic! et excusi, in hoc quoque epigrammatc, similem

inscriptionem et lectiouem exhibent.

HOTJE
1 Clinicus]
jmis, lib.

i.

He medico

clinico egi-

Truilam] Vas

turn excusat Herodes, quasi truilam

removisset, ne aeger biberet, quod

Epig. 31.

nempe ad bibendum.

illi

lethale esset.

2 Deprensus dixit] Sic nimirum fur-

XCVIII.
AD JULIUM.

Rumpitur invidia quidam, carissime Juli,

Quod me Roma legit, rumpitur invidia.
Rumpitur invidia, quod turba semper in omni
Monstramur digito, rumpitur invidia.
Rumpitur invidia, tribuit quod Cassar uterquc
Jus mihi natorum, rumpitur invidia.

dilectissime Juli, quidam laceratur invidia, quod Roma legit tneos Iibros,
laceratur invidia.
Laceratur invidia, quod in omni turba monstramur digito, laceratur invidia. Laceratur invidia, quod uterque Casar mihi concessit jus trium

Ut

in

dnobus prioribus,

in

hoc quoque nulla est varietas.

NOT7E
Ad

Martialem, de quo
Epig. 16. lib. I. et Epig. 17. lib. vu.
1 Rumpitur invidia] Vide Epig. 61.

nus.

lib. vi.

Kpig. 61.

Julium]

5 Casar uterque] Titus et Domitia-

Vide Epig. 94.

7 Quod rus mihi]

lib.

vm.

lib. m.
Dc quo

dictum

EP1GRAMMATUM

709

LIB. IX.

Rumpitur invidia, quod rus mihi dulce sub urbe

Parvaque in urbe domus, rumpitur invidia.
Rumpitur invidia, quod sum jucundus amicis,

Quod

est,

conviva frequens, rumpitur invidia.

10

Rumpitur invidia, quod amamur, quodque probamur

Rumpatur, quisquis rumpitur invidia.

liberorum, laceratur invidia.

Laceratur invidia, quod habeo amcenam villam suburbanam, et parvus cedes in urbe, laceratur invidia. Laceratur invidia, quod placeo
amicis, quod sape invitor ad ccenam, laceratur invidia. Laceratur invidia, quod
diligimur, etlaudamur: laceretur, quisquis laceratur invidia.

NOTiE
12 Rumpatur"] Sic Virgilius Eclog. vii.

Invidia rumpantur nt

'

ilia

Codro.'

XCIX.
AD

Vindemiarum non
Cessavit, Ovidi

OVIDIUM.

Q.

ubique proventus

pluvia profuit grandis.

Centum Coranus amphoras aquae

fecit.

Ovidi, fructus vindemiarum non defecerunt ubique.

Coranus fecit centum amphoras aqua.

Edd. vett. inscriptionem habent, Ad Ovidium,et

dant proftuit.

Ingens pluvia profecit.

in linea

secunda pro pro-

fuit

NOT>E
Alii, proftuit.
2 Pluvia profuit]
Prior lectio mihi videtur melior.
3 Centum Coranus~\ Quidam sane
.

summa vini caaquam multam infundebat vi-

per fid us canpo, qui in

ritate

no, quod

promero vendebat.

c.
AJ)

ATTJCUM DE

Marcus amat nostras

Charta salutatrix
Attice,

si

M. ANTONIO.

Antonius, Attice> Musas,

modo vera

Marcus Antonius probat

refert

nostros versus, si

modo

epistola salutatrix

NOTjE
Marcus] De quo lib. x. Epig. 23.
Suetonius in Vitellio cap. ultimo : Siquidem ab Antonio Prirao
ad versariarum parti urn duce oppres1

et 32.

sus est, cui Tolosae nato

pueritia

Becco fuerat,

nacei rostrum.'

cognomen

in

id valet galli-

MARTIALIS

M. VAL.

710

Marcus Palladia? non

inficianda Tolosae

alumna

Gloria, quern genuit pacis

Tu

quies.

qui longa potes dispendia ferre viarum,

I liber absentis pignus amicitiae.

Vilis eras, fateor, si te nunc mitteret emtor.

Grande

tui

pretium muneris auctor erit.

refert, a fonte bibatur
anpigro quae stupet unda lacu.

Multuni, crede mihi,

Quae

fluit,

10

renuntiat mihi veritatem : Marcus decus non denegandum Palladia Tolosa, quern
peperit quies arnica pads.
libelle, vade pignus amicitia absentis, tu qui potes
pati longos labores itinerum.
Vilis esses, fateor, si emtor nunc mitteret te, at
auctor constituet magnum pretium tuo dono. Multum interest, crede mihi, an aqua
bibatur fluens a fonte, an qua desidet in pigro lacu.

4 Petr. Scriver. et Grut. legit, quern genuit pacis alumna quies : quam lectionem astruit et Ms. Bodleianus. 5 Hoc vnlgo novum Epigramraa faciunt: sed est pars praecedeutis ad eutidem Antonium; nee aliter exhibetur
in optimo Palatino, ut monet Gruterus: cujus auctoritatem Scriverius in
sua editione secutus est.
Palatino accedere Pircheimerianum testis est
Gronovins.' Schrev. Novum faciunt Aid. Junt. Colin. &c. atque Ad librum

inscribnnt.
dicit

Mitteret emtor in vetusto codice Lutetiae se intelligere esse

9 An fonte in veteri recte legi sentit idem.

Pulmannus.

not*:
Palladia Tolosa] Quae urbs est
Galliae satis nota, in qua nempe flo-

minis scilicet seditiosi.

7 Si te nunc] Longe enim carior

atque emendatior est liber ab ipso

rebantliterae.

4 Paris alumna quies] Hoc forte subPoeta, ut ostendat ilium non

jicit

esse

ex familia Antonii triumviri, ho-

auctore missus.

Legunt

nunc mittere

Quae lectio vitiosa

tento.

alii,

si

te

videtur.

CI.
IN BASSUM.

Denariis

tribus invitas, et

Observare jubes
Deinde haerere tuo

Ad

mane togatum

Basse, tua
lateri, praecedere sellam,
viduas tecum plus minus ire decern.
atria,

Basse, me invitas tribus denariis, atque imperas tua atria mane coli a me
togato: deinde astare tibi, anteire lecticam, tecum adire anus plus minus decern.

4 Sic P. Scriv. et Gruterus leg. ex Palat. et hoc habent edd. recentiores.

Cetera? dant vetulas.

HOTM
1 Denariis tribus']

turn sappins.

De moneta

die-

3 Pracedere sellam] Anteambulonis

vice.

::

EPIGRAMMATUM

LIB. IX.

711

Trita qu idem nobis togula est, vilisque, putrisquc

Denariis tamen hanc non emo, Basse, tribus.

Habeo togulam laceram qui Jem,
non emitur tribus denariis.

putridam

et vilem, et

nihilominus, o Basse, hac

NOTjE
4 Ad viduas] Divites nimirum atque orbas, quas captare volebat

ra et

Bassns.

denariorum non

5 Trita quidem] Sensus est

forte

Mihi

trita sit vestis

vilis,

mea

at, licet sit lace-

tua tamen sportula trium

sufficit

ad

emendam

similem.

parvam das sportulam, quod

CII.

ADULATUR DOMITIANO.
Appia, quam

simili

venerandus in Hercule Caesar

Consecrat, Ausoniae

maxima fama

viae,

Si cupis Alcidae cognoscere facta prioris,

Disce Libyn domuit aurea poma tulit

Peltatam Scythico discinxit Amazona nodo
Addidit Arcadio terga leonis apro.
:

-/Eripedemsyl vis cervam, Stymphalidas astris

Abstulit

a Stygia

cum cane

venit aqua.

Appia, maximum decus viarum Italia, quam consecrat Ccesar colendus sub imagine Herculis, si vis cognoscere gesta prioris Alcidte, accipe : subegit Libyn, abstulit poma aurea : detraxit Amazoni peltatce cingulum Scythicum: adjunxit terga
leonis apro Arcadio.
Abripuit cervum ceripedem sylvis, et Stymphalidas aquis: ab

'

Gruter. ex Palat. leg. censet raraque: Scriver. leg. caraque, versu hoc

NOTiE
qua nempe, Latinarum
celeberrima, templum Her-

1 Appia] In

viarum

5 Peltatam] Pelta scutum est brevins,

quo utebantur Amazones, quavicit Her-

culi consecraverat

rum reginam Hippolytam

quo ipse sub

cules

illius

Domitiamis, in
imagine colebatur,

Epig. 65. supra.

3 Si cupis Alcidai]

Hoc

est, veri

Herculis labores discere.

4 Libyn domuit] Hoc est : In Africa Antaeum vicit, cujris nota liistoria atque aurea mala ex Hesperidum
horto decerpsit, custode interfecto
dracone.
:

'Abstulit Hippolytae, sexto,

sua vincula

victae.'

Scythico nodo] Periphrasis est

foal-

Scythia vero ad Tanaim et

Thermodontem fluvinm habitarunt
tei

in

Amazones.
G Addidit Arcadio] De leone et
apro ab Hercule interfectis saepius
dictum.

712

VAL. MARTI A LIS

II.

Foecundam

;:

Hydram

vetuit rcparari mortibus

Hesperias Tusco lavit in amne boves.

Haec minor Alcides major quae gesserit, audi,
Sextus ab Albana quem colit arce lapis.
Asseruit possessa malis Pallatia regnis
Prima suo gessit pro Jove bella puer.
Solus Iuleas cum jam retineret habenas,
Tradidit, inque suo tertius orbe fuit.

10

15

Cornua Sarmatici ter perfida contudit Istri

Sudantem Getica ter nive lavit equum.
Non passus est hydram renovari crescentem neInferis rediit cum cane Cerbero.
cibus : lavit boves Hispanas in amne Tusco.
Minor Alcides fecit lure. Disce,
quafecerit major, qui colitur ad sex turn milliarium ab arce Albana. Liberarit paoccupata a malo principe

In tin

puer gessit prima

bella

Cum jam

pro suo Jove.

suum

solus retineret habenas Imperatorias, tradidit illas, et tertius administravit

imperium. Ter /regit perfida cornua'Danubii Sarmatici: ter nive Getica lavit equum

exigente.' Schrevel. Hoc cdidit Barhouius. 7 'Ante legebatur S.undis,

quod falsissimum, ex mente Poetae. Deprehensa? enim in acre Harpuiae,
non in lacu.' Gruter. Astris cod. Beverland. et sic expressum dant Maitt.

NOT/E
7 JEripedem cervam [cervum] ' Cornibus auratis cervum necat ordine
quarto.'

Legunt

alii

cervam.

Aurea

habebat cornua ; Diana?, sacra erat

in monte Maenalo vagabatur ; quam
Hercules cepit, et Dianas Taygetae
consecravit. Sic Raderns.
;

Stymphalidas undis]

Styraphalis la-

cus in Arcadia, ubiavesStymphalides

inusitataa magnitudinis, q.KK iiumanis
carnibus vescebantur, quas occidit

Vide Natalem Comitem

vn. Myth. cap. 1.
9 Facundam vetuit] Igne scilicet
admoto, impediit ne hydrae capita

Hercules.
lib.

10 Hesperias Tusco] Geryonis scilicet boves. Vide Epig. 49. et 65. lib.

Ex Hispania

in Italiam

addnxit,

et Tiberi eas lavit.

11

Major]

Vide Epig.

Nempe

Domitianus.

65. supra.

12 Sextus ab Albana] Hoc est, ad

extum milliarium ab arce Albana,

ci-

tato.

13 Asseruit possessa]
tellianis ejectis,

cavit, et

Hoc

imperium

est

Vi-

sibi vindi-

Capitolium defendit.

'

Sue-

tonius in Domitiano.
15 Solus Iuleas]

Hoc

est,Imperato-

primo Iinperahoc est, occupatum

tore sic dictas
imperium patri suo Vespasiano tradidit.
Suetonius in Domitiano cap.
rias a Julio Caesare
:

13.

1C In suo orbe]

Hoc est, in

imperio,

quod ipse adeptus erat ; post Vespasianum enim et Titum regnavit.

17

renascerentnr.

v.

ad octavum vero ab urbe, Epig.

Cornua Sarmatici]

Perfidas gentes, quaj

lunt, ter

domuit.

Hoc

Dauubium

Vide Epig.

vm. Cornua fluviis

est
inco-

15. lib.

tribuunt poet;c

propter riparum curvitatem, ant potius propter geminos pluresvealveos,

in quosdividuntur.
Sic Virgilius ix.
/Lneid. dixit Rhenum bicornem.
18 Sudantem Getica] Hoc
est

BPIGRAMMATUM

LIB. IX.

713

Saepe rccusatos parcus duxisse triumphos,

Victor Hyperboreo noraen ab orbe tulit.

20

Templa Deo, mores populis

dedit, otia ferro,

Astra suis, ccelo sidera, serta Jovi.

Herculeum tantis numen non sufficit actis

Tarpeio Deus hie commodet ora patri.
Sape, non

sudantem.

concessit facilitate

agendi triumphos Parthicos, victor con-

Donavit Deos templis, populos moribus,

armu quiete, suos astris, caelum sideribus, Jovem coronis. Herculeum numen mm
sufficit tantis factis : hie Deus Domitianus sno vultu referat Tarpeium patrem.
secutus est

nomen ab orbe

septemtrionali.

19 ' Partos Gevartins nam Domitiano cum Parthis nulla

sed arcta amicitia. Scriverius mavult recusatos parcus. Lege parcus.'
Beverland. ' Scriver. e membranis profert recusatos parcus: quod victis
Sarmatis triumphum recusavit.' Farnab. Schrecel.
Recusato phrasis rara,
nee tamen adeo aliena. Partos, non Parthos, leg. esse contenderim.' Flosculus.
Nostram lect. dat Barbonius.
et Barbouius.

hella,

'

NOTiE
Ter

vicit

qaoque Getas

de quibus

supra.

19 Sape

Hie modus

rec. [recusato]

loquendi familiaris est Anrelio Victori

ablativus est absolutus neutrius

generis

hoc

re recusata,

ipsi recusato, sen

nempe

hac

ut auxiliaretur

Vologeso Parthorum regi. Suetonius

' Nee tamen
cap. 2. in Domitiano
eo secins, cum Vologesus Parthorum
rex anxilia ad versus Alanos duce tuque alterum ex Vespasiani liberis depoposcisset, omni ope contendit, ut
ipse potissimum mitteretur ; et, quia
:

discussa res est, alios Orientis reges,

ut idem postularent, donis ac pollici-

tationibus solicitare tentavit.'

Parcus {Parthos]
cos.
tlio

Hoc

est, Parthi-

c
Libet Partorquere Cydoniacornu Spicula,'

Virgilius Ecloga x.

&c.
20 Hyperboreo] Hoc
trionali

nam a

est,

devictis

septem-

Germanis

Germanicns, atque a subactis Sarmatis Sarmaticus dictus est Domitianus.

' Saepe
recusatos
parcus duxisse triumphos,' quod victa

Scriverius legit

Sarmatia triumphum recusavit.

21 Templa Deo] Vide Epig.

4. su-

pra.

Mores] Epig. 4. et 7. lib. vi.

Otia ferro] Hoc est : Bello confecto,

pacem

hostibus concessit

Epig.

15. lib. viii.

22 Astra

suis]

Hoc est: Patrem,

Deorum nume-

fratrem, uxorem in

rum

rctulit, et Flavian genti

templum

de quo Epig. 2. supra.

Serta Jovi] Quia lauream Jpvi Capitolino intulit ex victoria Sarmatica.
Suetonius in Domitiano.
24 Tarpeio] Sensus est : Pro tot et
tantis rebus gestis non sufficit, ut sub
imagine Herculis colatur Domitianus, sed sub imagine ipsius Jovis esset
erexit,

colendus.

714

VAL. MARTIALIS

If.

cm.
AD PHCEBUM.

Quadringentorum

reddis mihi, Phoebe, tabellas:

Centum da potius mutua, Phoebe, mihi.

Quaere alium, cui te tarn vano munere jactes:

Quod

tibi

non possum

solvere, Phoebe,

meum

est.

Phoebe, reddis mihi tabellas quadringentorum : o Phoebe, potius crede mihi

centum. Quaere alium, apud quern te ostentes tarn vano dono : o Phabe, quod tiequeo solvere, perlinet ad me.

NOTjE

constabat, Martialem Phcebo debere

2 Da potius] Ut liberalis habearis.

4 Quod tibi non] Epig. 3. lib. n.
'
Sexte, nihil debes ; nil debes, Sexte,
fatemur : Debet enim, si quia solvere,

quadringenta.

Sexte, potest.'

Ejusdem argu-

1 Quadringentorum]

men ti est Epig.

TabeUas]

37. lib.

vm.

Syngrapham

intellige,

qua

CIV.
DE GEMIN1S FRATRIBUS.
Qu/E nova tam

similes genuit tibi, Leda, ministros?

Quas capta est atio nuda Lacasna cycno 1

Dat faciem Pollux Hiero, dat Castor Asillo

Atque

in

utroque nitet Tyndaris ore soror.

Ista Therapnaeis

Cum
Qua

si

vicere duas

nova Leda peperit

Si

tam similes ? Quae Laceena arsit alium cycHiero, Castor commodat Asillo : et soror Tyndaris
pulchritudo fuisset Therapnans Amyclis, cum dona

tibi servos

numl Pollux commodat vultum

nitet in ore utriusque.

forma fuisset Amyclis,

dona minora Deas

talis

1 Hunc vs. sic citat Heins. ad Ovid. Ep. xx. 62.

Q. n. t. . g. sibi L.
Laconas: ubi, ait, s. tibi perperam legitur, et Lacones. Soraniavit procul dubio
Vir doctus: nam in omn. edd. legitur ministros. 2 Nuda codd. Pulmanni et Beverl. Sic legit Scriver. et dant Maitt. et Schrevel. Nupta exhibent aliae edd.
Alio..cygno praestat codex Beverl. et legit Schrevel. Ab
aliis transponuntnr. 3 Puero cod. Pulmanni, et Asilo cod. Beverl. 7 Urbem

NOTjE
Nescio quern alloquatur Poeta. Ledae Lacedaemoniae historia satis nota est, quae nempe, compressa a Jove cycni forma indnto,
peperit Pollucem et Castorem.
1 Genuit

tibi]

4 Tyndaris soror]

Hoc

est,

Helena

Castoris et Pollucis soror, Jovis

filia

ex Leda uxore Tyndari, regis Laconiae.

1st a

Therapnaeis] Castor et Pollux

BPIGRAMMATUM

LIB. IX.

Mansisses, Helene, Phrygiamque redisset in

715

Idam

Dardanius gemino cam Ganymede Paris.

Deas : o Helene, mansisses,
urbem Phrygiam cum gemino Ganymede.

inferiora superarunt duos

esset in

legunt edd. Farnab. et antiquissimae.

Idam

et

Dardanius Paris reversus

est in cod. Pnlnianni.

NOTiE
nempe

nati sunt Amyclis, qnaa urbs est La-

Paridi judici Helenam, quae

propeTherapnas; ubi si affuissent Hierus et Asilius, (cum Juno ac

Pallas contendentes dc pomo aureo
a Venere victae sunt, promittente

donura erat inferius quam imperium

promissnm ;i Jh none, et sapient ia proniissa a Pallade,) contemta Helena,
a Paride rapti fuissent.

coniae

M. VAL. MARTIALIS

EPIGRAMMATUM
LIBER X.

I.

LIBER AD LECTOREM.

Si nimius

videor, seraque coronide longus

Esse liber: legito pauca, libellus ero.

Terque quaterque mihi finitur carmine parvo
Pagina: fac

me

tibi

qiiam cupis esse brevem.

Si videor esse liber nimius, et longus tarde imposita coronide : evolve pauca, ero
Brevi verm ter et quater absolvo scriptam tibi paginam, quam optas esse

libellus.

brevem.

Liber ad Itctorem ioscribunt edd. recentiores.

1 ' Poscis hoc tetrasticho
librum nonum potius, quam inchoare decimuiu, nisi Poeta dicat legito,' quod sequentem laborem, non prateritum spectat.' Raderus.
Videar
Ms. Pulmann. 4 Sic exhibent edd. recentiores. Aliter legunt Pagina facta,
tibi quam Itc. vel Pagina facta tibi, quam SfC.

finire

'

NOTjE
Liber alloquitur leeAlii putant hoc Epigramma
tores.
esse finein libri noni, alii vero initium
1 Si nimius]

decimi.
tern

Videat

deest

in

lector.

antiqnis

Lemma

au-

codicibns.

Scriverius inscribit, Liber ad lectorem.

Coronide] Quam sic explicat

Rhodiginus
significat

lib.

xv. cap. 20.

nltimam

rei

Cad ins

Coronis

manum admo-

tam, nee effectum opus, sed prorsus

completum, finitumque siquidem coronis est qtiandoque montis vertex,
aut structural summum, quandoque
:

vero quod in tine

libri

ronis significat et navis

sit in

Copuppim, quod

ponitur.

ejus apice ciirvatum rostrum

undedeductumhuncloquendi modum
putant nonnulli.
3 Terque quaterque]

Cum

paginis tria autquatuor

singulis in

Epigrammata

contineantur, quibus lectis, alia omittere potest lector. Legunt alii, Pa-

gina: fac tibi me quam cupis esse breMm: hoc est: O lector, inquit liber,
potes me contrahere, quantum cnpis.

KPIGRAMMATUM

717

LIB. X.

II.

AD EUNDEM.
Festinata prior decimi mihi cura libelli
Elapsum manibus nunc revocavit opus.
Nota leges quaedam, sed lima rasa recent!
Pars nova major

utrique

erit: lector,

Lector, opes nostras, quern

t'ave.

cum mihi Roma

dedisset,

quod demus majus habemus, ait.

Pigra per hunc fugies ingratas flumina Lethes,
Nil

tibi

Et meliore

superstes

tui parte

Marmora Messalae

eris.

findit caprificus, et

audax

Dimidios Crispi mulio ridet equos.

At chartis nee furta nocent, nee saecula prosunt
Solaque non norunt haec monumenta mori.

10

Prior cura decimi libri a me properata nunc revocavit opus elapsum manibus.
Evolves quadam tibi comperta, sed polita recenti lima. Major erit pars addita ; o
lector, fave utrique.
lector divitia nostra, quern cum mihi donasset Roma, dixit,
Nihil habemus majus, quod tibi donemus. Hujus opera vitabis pigra flumina Lethes,
et eris superstes meliore parte tui.
Caprificus aperit marmora Messala, et mulio
audax irridet equos dimidios Crispi. Sed nee furta officiunt scriptis, nee sacula
president, et hcec sola monumenta nesciunt perire.

6 In marg. Junt. penes Edit ore in detur. 7 In marg. ejusd. Nigra. Alios
egere Nigra monent mtilti. Sed Pigra est in omn. edd. quibus utimur.
II Sic rod. Puhnann. et sic aliter legi notaverat Farnab. At s. pros. Tiiuan.
cod. Ac s. pros, edidit Barbouius et s. pros. Maitt. Nee s. prees. dant edd.
antiquissimae cum Farnab.
Prosunt breviter scriptum est in marg. Junt.

NOTiE
1 Festinala prior]

brum nimia
cavit,

Hunc nempe

li-

festinatione editum revo.

atque emendavit.

Hoc

est

enim Latine oblivio est.

ens'] Quia semper lege-

8 Superstes
ris, et

3 Nota] Scilicet in priori editione.

4 Utrique fave]

Atj07?

Prioribus

et novis additis versibus fave.

reas, vel

5 Lector, opes nostra] Per apposi-

tionem hoc addit, hoc est : Quo benigno atque benevolo lectore nihil
majus mihi dare Roma poterat.
7 Flumina Lethes] Hoc est Te ab
hominum oblivione vindicabis. Lethe
inferorum fluvius est, qui pneterita:

rum omnium rerum memoriam

celebraberis.

delet

<

Meliore parte,'

fama scilicet ingenii.

9 Marmora Messalee] /Edes mannopotius sepulcra

intellige, quae

marmorea

Corvinus Messala Au-

a? vo orator clarissimns et ditisminus exstruxit. Vide Epig. 3. lib.

gusti

vm.
Caprificus] Ficus est sylvestris, qua?

vel dnrissimos lapides findit.

10 Dimidios equos]
turn Epig.

De

Crispo die-

54. lib. iv. enjus statuae

718

MARTIALIS

M. VAL.

penes nos.

Immo,'

'

ait

Gronov.

'

et

s.

pros, ut in

niai giue

Ms, reperit

Et sic de conjectura restituerat

Passeratius ad Propert. m. 2.' Raderus praefert prasunt. Vide eum in
Notis Variorum. Forte legend, nee fata n. nee s. desunt observat Burmanmts
Secundus ad Propert. in. 1. 63.
Griiterus, in Editione principe Scriverius.

NOTjE
vetusta

eqnestres

te

corruptae

aurigis.
rios

jam

Jnven. Sat. vm.

dimidios,' &c.

'

11 Necfurta] Legunt

et

Iracta? irridentur a mulionibus

atque
Et Cu-

alii,

et forte

bonaenim carmina non

pereunt. Vide Horat. Ode 8. lib. iv.

melius, fata

III.

AD

Vernaculorum

P'RISCUM,

sordidum denteni,
Et fceda linguae probra circulatricis,
Quae sulfurato nolit emta ramento
Vatiniorum proxeneta fractorum,
Poeta quidam clancularius spargit
Et vult videri nostra. Credis hoc, Prisce,

Voce

dicta,

ut loquatur psittacus coturnicis,

Et concupiscat esse Canus ascaules ?

Quidam poeta

occultus spargit dicta vernaculorum, foedam mordaeitatem, et turpia

conricia lingua circulatricis, qua proxeneta nolit emere sulfurato ramento vatiniorum
Prisce, an putas hoc, ut psittacus loquatur
fractorum, et cupit censeri nostra.

voce coturnicis, et Canus peroptet esse ascaules?

3 Noli temtare mento cod. Beverl.

Nigra fama longe remopeatur a

Flagrorum cod. Pulmann.

Clangu-

NOTiE
1

Vernaculorum dicta]

narum
lib,

Hoc

et scurrarum dicta

est, ver-

Epig. 42.

terventores,quasiqaeconglutinatores

i.

2 Lingua

circulatricis']

est circumforaneus

Circulator

homo, vulgaris,

vagus, sordi diis ; quern citato Epig.

Transtiberinum ambulatorem vocavit.

3 Qua sulfurato] Vide Epig. citatum. Sensus est : Ilia dicta ramentis sulfuratis,

Gallice aUumettes, nolit

emere negotiator vasorum vitreorum

fractorum, quae sic dicta sunt a Vatinio Beneventano artifice, lib. xiv.

Epig. 96.

numenta Vatini Accipe,' &c. Snot

autem proxenetae conciliatores, et in-

Vilia sutoris calicem

mo-

hominum

inter se stipulantium, aut

quemvis contractum ineuntium.

7 Psittacus] Docilis nempe, atque
humanae vocis imitator, cui se Martialis, maledicum vero ilium poetam
coturnici comparat, cujus vox injucundissima est.
8 Canus] Nobilissimus tibicen, de
quo lib. iv. Epig. 5. Ascaules autem
dicitur utricularius, seu qui utrem
inflat, quem imitari nolit Canus.

KP1GRAMMATUM
Procul a

nigra

libellis

sit

719

LIB. X.

meis fama,

Quos rumor alba gemmeus vehit penna.

Cur ego laborem notus esse tam prave,
Constare gratis

cum

silentium possit

meis libris, quos vehit rumor felix Candida penna.

improbe y cum possim tacendo notus esse gratis ?

10

Cur ego studeam

cognosci

tam

12 Sic praestat idem

larius Aid. Junt. Colin, Calcularius cod. Pulmann.
cod. et recentiores edd. Antiquissimae Cum stare. ..possim. Turn est in marg.
nostra; Juntinae.

NOTiE
9 Nigra fama] Comparata nempe
ex aliorum infamia ; Epig. 12. lib.
vn. * Et niilii de nullo fama rubore
placet.'

10 Quos rumor gemmeus] Hoc est,

Alba penna ;'
candidus et felix.
'

famam significat.
Hoc est Cur ex
aliorum dedecore mini nomen com*
parem, cum landans alios et ipse lau-

his verbis bonain

Tam

11

prove]

dari possim?

12 Constare

[Cum stare]

gratis]

Meo

judicio seusns est

Cum possim

iiino-

tescere sine detrimeuto ramae alienae,

cum mea fama sic stare

Legunt alii, Constare gratis cum
et

possim?

possit.
silentio

Constare significat patere,

perspicuum esse, hoc est: Cum possim notus esse gratis, seu sine alieno
rubore. Alii legunt, Constare gratis cum
silentium possit ? hoc est Cum meura
:

silentium possit innotescere homini-

bus gratis erga me, quod parcam eorum moribus, quos carpere possem.

IV.

AD MAMURRAM.

Qui

legis

QEdipodem, caligantemque Thyesten,

quid nisi monstra legis ?
raptus Hylas, quid Parthenopaeus, et Atys

Colchidas, et Scyllas

Quid tibi
Quid tibi dormitor

proderit

Endymion

Quod evolvis fabulas de CEdipode, de Thyeste caliginoso, de Medea, de Scylla,

quid evolvis nisi portenta? quid proficiet tibi raptus Hylas, quid Parthenopaus,

Ad
Solin.

lectorem inscribnnt edd. antiquissimae cum Delph.

3 ' Attis Salinas, ad
51. [Vide Notas Variorum.] In Inscript. Goltz. p. 177. Atthis.'

NOTiE
1

Qui

legis

CEdipodem] (Edipus, qui

matrem Jocasten duxit uxorem,

no-

tus ex Euripide in Phoenissis ; et

Thyestes, qui caligans dicitur, propterea quod, ne manducantem filium
sibi

ab Atreo fratre appositum vide-

ret Sol, refugit

et

Medea, noti sunt

ex Euripide, et Seneca poeta, et mul-

tis aliis.

iv.

De

Scylla vide

Ovidium

lib.

Met.

3 Raptus Hylas] Epig. 48. lib. v.

Parlhenopaus] Epig. 77. lib. vi. et
Epig. 57. lib. ix. Atys] Epig. 86.
lib. ii.

4 Dormitor Endymion] Qui primus

Lunae cursum observavit ; unde fa.

Ml VAL.

7:20

MARTI ALIS

Exutusve puer pennis labentibus ? aut qui

Odit amatrices Hermaphrodites aquas ?
Quid te vana juvant miserae ludibria chartae?
Hoc lege, quod possit dicere vita, Meum est.
Non hie Centauros, non Gorgonas, Harpyiasque
Invenies

Sed non

Nee

vis,

hominem pagina

10

nostra sapit.

Mamurra, tuos cognoscere mores,

te scire

legas utrtu Callimachi.

et Atys, quid dormitor Endymion ? et puer spoliatus pennis labentibus, aut Herniaphroditus qui odit amatrices undas 1 quid tibiprosunt vana ludibria infelicis chartce?
hoc evolve, quod possis jure dicere, Meum est.
Non hie reperies Centauros, nee
Gorgonas, nee Harpyias : nostri libri agunt de hombte. Sed non vis, o Mamurra,
lvabere compertos tuos mores, nee te noscere : evolvas causas Callimachi.

Beverl. Alhys dat Barbou. 8 ' Recte sane Pal. q. possit d. vita. Sic et
Percheiraerianus.' Gronov. Hoc rectum pntat et Schrevel. et dat cum Maitt.
et Barbouio. Alii legnnt q. possit d. quisque cum cod. Pulmann.
Q. possis
d. jure edd. antiquiss. et Faruabii.
9 Harjnasque Barbou. Arpgiasque Aid.
Jiint. Colin.
12 Necte sacrilege Sextia cod. Beverl. Sexlia Ferrar. an. 1471,
Atria legunt edd. Paris. 1617. et recentiores. Sic monet Calderinus : 'Legas
Ethia~\ Sed nee illud leges, quia illud etiam est in Moribus
ita codex antiquns habet. Snnt qui legant juvat Ethea. Sed intelligendum de opere

Callimachi in Ibin.' Prills aonotaverat Ifios morem significare

quam vocat
impressa annotatio in marg. ejusd. ed. Paris. ' vitiosam interpretationem depravatae lect.' Ethia legunt Aid. Junt. Colin. Heraldus videtur legisse
:

JEtia.

NOTiE
bulantur poetae ilium a Luna fuisse
adamatum, atque ab ea in Latmo
Cariae

monte sopitura

fuisse, ut

eum

posset commode osculari.

5 Exutusve puer] Icarum intellige,

notnm ex Ovidio

lib.

vm.

Met. apud

quern et Hermaphroditi fabulam

ges, lib. iv.

le-

Metam.

7 Miserae ludibria] H.

e.

fabularum

Vide
Natalem Comitem lib. vii. cap. 6.
10 Hominem pagina'] Mores enim

Helle, Ocypete, et Celaeno.

hominum
libri

corrigunt atque instituunt

mei.

12 Legas aXria]

Intellige causas;

Legas librum, quem scripsit

Callimachus de Causis et Originibus
Rerum. De Callimacho dictum lib.

hoc est

niores.

Sensus est : Cum nolis

cognoscere te ipsum, lege opus Callimachi de Causis quod soinnia Cal-

qnas recenset Natalis Comes lib. vii.

Mythol. cap. 12.
9 Harpyiasque] Neptuni et Terrae
riliae ; a poetis finguntur rapaces, vo-

Legunt
Necte scire juvat ethea Callimachi:
hoc est Nee juvat te legere librum,
quem de Moribus scripsit Callimachns, vel poeta, vel alius grammaticus sic dictus. Ouae lectio non placet
intcrpretibus.
Vide Turnebum lib.

iv. Epig. 23.

ludos.

8 Hoc

lege]

Quod

spectat ad tuos

De Centauris Ovid. lib. XII.

Met. Gorgones vero Phorci filiae, Medusa, Sthenyo, alii Stbino, et EnryAlias qnoqne Gorgones fnere,
ale.

latiles,

nncis.

virgineo vultu, ct manibus

Tres ennmerantur a Virgilio,

limachi vocat Propertius.

alii,

xxx. cap.

30.

KPIGRAMMATUM

LIB. X.

72L

V.

MALEDICUM POETAM.

IN

Quisquis stolasve purpuraeve contemtor,

Quos colere debet, lsesit impio versu
Erret per urbem pontis exul et clivi,
Interque raucos ultimus rogatores

Oret caninas panis improbi buccas.

Illi

December longus,

Claususque fornix

et

madens bruma,
extendat.

triste frigus

Vocet beatos clamitetque

felices,

Orciniana qui feruntur in sponda

Et,

cum supremae

fila

10

venerint horae,

Diesque tardus, sentiat canum litem,

Abigatque moto noxias aves panno
Quisquis contemtor aid stolie aut purpura offendU impio carmine, quos observare debet ; profugus vagetur per pontes urbis, et clicos, atque inter raucos mendicosi ultimus petat canina frusta panis improbi: December longus, atque hy ems madida, et fornix clausus producat illi triste frigus ; appellet felices, et clamitet fortunatos, qui efferuntur in sandapila.
Et, cum fila ultima; horce, et dies tardus venerint, experiatur litem canum, et moto panno expellat malas volucres : nee mors

mente

satis acri et acuta. In vulgg. legebatur Pontes per urbis

Farnab. Schrevel. * Raderus legend, censet orbis: quomodo
enim exul, si innrbe? Sic Ovid, in Ibin inimico suo imprecatur : 'Exul
inops erres, alienaque limina lustres, Exiguumque petas ore tremente
cibum.' Schretel. ' Per urbem ; al. per orbem. Rader.' VV. LL. Barbouii.
Nostram lect. dant recentiores. 5 Bacas Ms. Beverl. 7 Clususque Ms.
Pulmann. et ed. Barbouii. 10 Necerit Ferrar. Necerint Horce Ms. Beverl.

Sic Pal.

'

erret e. et clivos.'

NOTiE
1

Quisquis stoke] Aspere inveliitur

in eundera sane

Stola propria erat matro-

3. supra.

narum

poetam,de quo Epig.

Epig. 36.

Kayfius de

lib.

i.

Re Vestiaria

timat stolam vocem esse

Attamen

cap. 1. exis-

commnnem

ad omne genus vestimenti. Purpura

satelles

Dignus Aricinos qui mendi-

caret ad axes.'

Pontes per

recte enim conjungitur

voce

'

exul

:'

quit Raderus,

quomodo enim exul, insi in urbe? At exul sa-

mitur hie meo judicio pro errone et

vago homine. Alii, rref per urbem

vero olim solius Magistratus eratinat labente disciplina lacemis

pontis exul, et

purpureis usi sunt fere omnes

sine igne mendici latebant

signe

lib.

clivi.

7 Claususque fornix] In quo

nempe

hyeme.

9 Orciniana sponda] Sandapila

v. Epig. 8.

3 Erret, fyc. [Pontes per urbis] Ubi

mendici rogant stipem. Suo inimico

idem imprecatur Ovidius in Ibin.

Juvenalis Sat. iv. ' Dirusque a ponte
Delph.

orbis:

cum sequente

et

Var. Clas.

sic

dicta est ab orco, quod mortui ad or-

cum

eant.
11 Diesque tardus]

Mortis nempe,

quain jamdiu expetebat.

Martial.

M. VAL.

722

MARTIALIS

Nec finiantur morte simplices poenae

Sed modo severi sectus iEaci loris,
Nunc inquieti monte Sisyphi pressus,
Nunc inter undas garruli senis siccus,
Delasset omnes fabulas poetarum

15

Et, cum fateri Furia jusserit verum,

Prodente clamet conscientia, Scripsi.
afferatfinem pcenis illius rogatoris. At modo casus loris acerbi JEaci, nunc obrutus
saxo Sisyphi non quiescentis, nunc siccus inter aquas senis loquacis, defatiget omnes
fabulas poetarum : et, cum Furia jusserit confiteri veritatem, prodente conscientia
vociferetur, Composui.

Neverint marg. nostra Junt.

13 Antiquiss. edd.

supplicis.

NOTjE
Sentiat

canum

Hoc

litem]

est:

Jam

moriturus sentiat canes litigantes de

cadavere ejus lauiando.
12 Noxias aves]

Corvos, vultures,

marum judex cum Minoe

et Rhadamantho.
15 Monte Sisyphi] Quern fabulantur poetas eo supplicii genere plecti

apud

&c.
13 Simp. [Supplicis] poena] Id est,

mendici

et

rogatoris.

Alii legunt

saxum ingens per-

inferos, ut

petuo volvat.
16 Garruli

Hoc est, Tantali,

comam Deornro se-

senis]

simplices poena, habita scilicet ratione

qui invitatus ad

aliorum suppliciorum, qua; in Inferis

creta vulgaverat.

subiturus est.

tis

nota:

siti

laborat, ut canunt poetae.

14 JEaci] Quern tantopere justitiae

amantem

fuisse ferunt, ut

apud In-

feros a Plutone delectus fuerit ani-

Illius historia sa-

mediis in aquis perpetua

Hoc est Famosa

mina vulgavi nomine Martialis.
19 Scripsi]

car-

VI.

DE ADVENTU C^LSARIS TRAJANI.

Felices, quibus urna dedit spectare coruscum
Solibus Arctois sideribusque ducem.
Beali, quibus sorte contigit videre Imperatorem micantem solibus atque ash

is

Trajani omittunt edd. vetustae.

Nec id ex antiquitate profluxisse
censere videtur editor Delpb. De Cws. Tr. adv. habet ed. Barbouii.
1 Una Ms. Beverl.

NOTME
I Quibus urna dedit]

In qua sunt

omnium hominum nomiua,

untur, prout
xierit.

tionis,

serins

qui inori-

aut ocyus sors

Alii intelligunt

urnam elec

seu sortem qua lecti niitteban-

tur ad Piincipem Legati.

Alii, sor-

quidem bonam :
hoc sensu Felices, quibus boua quadam sorte contigit ut Trajanum viderent Eli gat lector. De Arctois
tern

simpliciter et
:

EPIGRAMMATUM

LIB. X.

723

Qaando

erit ille dies, quo campus, et arbor, et omnis

Lucebit Latia culta fenestra nuru ?
Quando morae dulces, longusque a Caesare pulvis,
Totaque Flaminia Roma videnda via ?

Quando

eques, et picti tunica Nilotide Mauri

Ibitis? et populi

vox

erit

una, Venit?

Septemtrionis.
Quando adveniet ille dies, quo campus, et arbor, at que omnis
fenestra fulgebit ornata mulieribus Lai 'tis ? Quando grata impedimenta, et longus
eques
pulvis exc'it&tns a Ccesare, et tota Roma conspicienda in via Flaminia?
et Mauri picti tunica Nilotide, quando prceibitis, at que una vox erit populi, Venit ?

NOT7E
Germania

sideribus saspius dictum.

ad Septemtrionem, ex qua
rediturus erat Trajanus. Vide Epig.
a utein est

sequens.

4 Lucebit Latia]

Hoc

quo die

est,

omnes Latii mulieres ex fenestris

Trajanum redeuntem spectabunt.

Qua

6 Flaminia']

iter est in

Ger-

maniam.
7 Quando eques, et picti] Hoc est,
equites Mauri induti veste iEgyptia
variis coloribus picta.
Vide Epig.
' Et
13. infra
Libys in longo pul:

vere sudet eques.'

VII.

AD RHENUM, DE EODEM.

Nymph arum

pater amniumque, Rhene,

Quicumque Odrysias bibunt pruinas,
Sic semper liquidis fruaris undis,

Nee

te

barbara contumeliosi

Calcatum rota conterat bubulci

Sic et comibus aureus receptis,

Rhene, pater Nympharum atque fluviorum, quicumque excipiunt pruinas Othry

semper habeas aquas fiuentes, nee barbara rota injuriosi bubulci conterat te

sias, sic

De eodem nesciunt edd. antiquae. De eod. ad R. exhibet ed. Barbouii.

2 Othrys. edd. vett. et Barbouii. Od. rell. et sic Ms. Pulmann. 3 Frueris
edd. vett. Fruar. rell. et sic id. Ms. 6 Aureis id. cod. et sic legend.

NOTiE
2 Quicumque Odr. [Othrysias] De
liac voce dictum Epig. 8. lib. vii. Alii

Odryse

Odrysias.

vox

temtrione

non

Tliracia est

qua

Poeta pro SepRhenus enim Thraciam

latius sunlit ur a
;

alluit.

'Pruinas' glaciem

te

barbara]

Hoc

est

Nee

constrictum premant plaustra

6 Sic

MM

et

comibus]

In duas

praeci-

partes, qua? cornua vocantur, di-

viditur

Rhenus

quorum alterum

cor-

et

mi, inquitDomitius, habebant Transrhenani ; alterum vero erat in imperio

te

Romanorura.

nives liquefactas intcllige.

4 Nee

gelu

bubulcorum.

Aureus

'

dicitur, ut

724

MARTIAL1S

M. VAL.

Et Romanus eas utraque ripa

Trajanum populis suis, et urbi,
Tibris te dominus rogat, remittas.
calcatum:

aureus et Romanus fluas utraque ripa: dominus

sic et cornibus receptis

Tibris orat

te,

remittas Trajanum populis suis et urbi.

notat Beverlandus.

Troj.

Ms. Pulmann.

HOTM
opinatur Raderus, vel propter aurifodinas Germaniae,vel propter auream

Germanorum comam,

ot flavain

quod

vel

Hoc est GermaRhenum serviat Ro-

7 Romanus eas]
nia cis transque

manis.

9 Tibris dominus'] Nempe quod Roorbis dominant alluat.

in triumphis flumina auro de-

mam

picta gestarentur.

VIII.

DE PAULLA.

Nubkre
Nolo

Paulla cupit nobis ; ego ducere Paullam

anus est vellem, si magis esset anus.
:

Paulla optat nubere mihi

magis

ego nolo ducere Paullam ; vetula est : optarem,

si

esset vetula.

Paula et Paulam edd. Aid. Junt. Colin. Paulum quoque et Paule eaed.
in Epig. 10.

NOTtf:
2 Si magis

esset anus]

Cito enim moreretur, et

me bared em

relinqueret.

IX.

DE

Undenis

SE.

pedibusque, syllabisque,

Et multo sale, nee tamen protervo,

Notus gentibus ille Marti alis,
Ego

ille

Martialis populis notus hendecasyllabis, et multis facetiis, nee tamen

NOTJE
1

Undenis pedibus] Versus intellige

comtantes undecim
singula-

uuuui

syllabis,

pedem

dicitur etiam

etficiant:

et

Carmen Phaleucium.

3 Notus gentibus]

ita ut

2.

Vide

lib. i.

Epig.

EP1GRAMMATUM

LIB. X.

725

Et notus populis quid invidetis ?

Non sum Andraemone notior Caballo.

procacibus

quid invidetis

Non sum

notior

Andremone

5 Andrem. edd. vett. et Farnabii, et Maitt.

Dant

caballo.

caballo edd. Paris. 1617.

et Barbouii.

NOTjE
5 Andrtsmone Caballo] Lib. fa Epig.
quendam scurram vocavit Sex-

42.

tium Caballum.

Hie etiam forte

tu, laurigeris

Mane

nobilis

Alii

volunt esse

cujusdam equi circcn-

sis.

X.
PAULLUM.

IN

Cum

in-

scurrara.

telligit

nomen

annum

qui fascibus intras,

salutator limina mille teras

Hie ego quid faciam ? quid nobis, Paulle, relinquis,

Qui de plebe Numae, densaque turba sumus ?
Qui me respiciet, dominum, regemque vocabo ?

Hoc

quanto blandius !) ipse facis.

Lecticam, sellamve sequar 1 nee ferre recusas
Per medium pugnas et prior ire lutum.
tu (sed

Saepius assurgam recitanti carmina? tu stas,

Et pariter geminas
Cum

tendis in ora

manus.

10

annum fascibus laurigeris, mane salutator obeas mille limina ;

agam ? O Paulle, quid nobis relinquis, qui sumus rilis turba, et de
plebe Numce? An vocabo dominum, et regem, qui me respiciat? Tu ipse (sed
quanto suavius!) agis hoc. An sequar lecticam et sellam? Nee recuso portare: at
tu contendis, ut prior eas per medium lutum. An scepius assurgam recitanti versus ?
Tu stas, et simul tendis ambas manus in faciem. Quid aget inops, qui nequit esse
tu, qui aperis

hie ego quid

1 Fajtibus intrat cod. Beverl. et vs. 4. Quid ephabe.

5 Respiciat edd. vett.
cod. Piilmann. 7 Sellamque ... recuso edd. vett. et Farnabii. Sellamve cod. Pulinann. 9 Testis pro iu stas id. cod.
11 Clientem cod. Beverl.
Jii-spicies

NOT;E
1

Cum

tu, laurigeris]

Anno ineunte

fasces laureati gestabantur ante no-

vos Cousules.

De

salutatoribus die-

Epig. 18.
4 De plebe Numce] Qui nempe pauSensns est
per fuit inter reges.
turn lib.

ii.

Quid facient panperes, cum viri

eorum officia obeant ?

clari

et nobiles

9 Assurgam recitanti] Ut applau*

dam.
10 Et pariter geminas] Signnm est

applaudentis et adulantis.

M. VAL. MARTIALIS

726

Quid

faciet pauper, cui

non

licet esse clienti ?

Dimisit nostras purpura vestra togas.

Vestra purpura removit nostras togas.

cliens ?

64. 12 Ditisit edd. antiqnae, et cod. PulNequaquam damno hanc lect. Memini tamen, cum pri-

Vid. Heins. ad Ov. Ep. xiv.

liiaiin.

mum

'

in

Dimisit.

hunc

1.

Tnrnebum xxx.

inciderem, statim succurrisse inihi Derisit.' De Rooy.

30. et Gruteri interpretationem in Notis Variorum.

Vide

NOTiE
12 Dim. [Divisit] nostras'] Hoc est
Vos, purpurati clientes, removistis
nos pauperes, et exclusistis ab officiis

praestandis. Alii Dimis'U,

su.

eodem

sen-

Videat lector,

XL
IN CALLIODORUM.

Nil

quam Thesea, Perithoumque,

aliud loqueris,

Teque putas Pyladi,

Calliodore, parem.
Dispeream, si tu Pyladi praestare matellam
Dignus es, aut porcos pascere Perithoi.
Donavi tamen, inquis, amico millia quinque,
Et lotam (ut multum) terque quaterque togam.

O Calliodore, nihil aliud loqueris quam Thesea, Perithoumque, et credis ie aqualem Pyladi. Dispeream, si mereris porrigere matellam Pyladi, aut pascere porcos
Perithoi.
Nihilominus dedi, ais, amico quinque millia, et togam latum ter et quater
1 Pyrith. Paris. 1617. Pir. ed. Maitt. 6 Lotam multum cod. Pulmann.
Pro parenthesi minima puncta exhibent Aid. Junt. Colin, et iinum idqne
minimum punctnm post lotam' Paris. 1617. et Delph. Nee parenthesin
nee punctum habet ed. Barbouii. * Snspectiim Scriverio ut m. Frustra
est enira compendio dictum pro eo, quod est integrum.
Sic Jnv. vn.
' Ut minimum, duo sufficient.'
Gronov. Salmasius legit Et lotam, ut mini'
mum. Vide Variorum Notas.
Ut multum parenthesi inrludendum, ut sint
verba Martialis, irridentis exignitatem muneris. Male bunc 1. accipit Salmas, in Not. ad Hist. Aug. quod et in pejus retractat ad Solin. p. 391/
'

'
'

not*:
1

Thesea, Perithoumque']

Alii scri-

matellam praestare, vel porcos pas-

bunt Pirithoum. De his jam lib. vn.

Epig. 24. Eorum historia omnibus

cere.

obvia.

6 Et lotam, fyc] Hoc

vam.

4 Dignus es]

Hoc

es vel vilissimum

est

Si dignus

obire muuus, at

5 Millia quinque] Sestertiorum.

est, fere oo-

EPIGRAMMA.TUM

LIB. X.

727

nil unquam Pyladi donavit Orestes ?

Qui donat, quamvis plurima, plura negat.

Quid, quod

Quid quod Orestes nihilae unquam dedit Pyladi ? Qui

ad minimum.

did, licet plu-

rima, recusal plura.

Beverl. 7 ' Pyladesd. Oresta sensus jubet esse legend,

Heins. ad
codicis Puteani : in quo Pila donabitur esse.'

neque aliter vestigia

Ov. Ep. vm. 9.

NOTiE
7 Quid, quod] Vehementins instandi gratia,

'

Quid

'

a.sciscit

8 Plura negat]

'

Quia, qui donat,

omnia sua bona cum

ainico

municat

alioquin nihil haberet,

quo

careret alter, atque ita nihil donare

quod.'

posset,

uon com-

XII.

AD DOMITIUM.

Mmxlim

gentes, et Apollineas Vercellas,

Et Phaethontei qui

Ne vivam,
Grata

nisi te,

petis arva

Padi

Domiti, permitto libenter,

licet sine te sit

mihi nulla dies.

Sed desiderium tanti est, ut messe vel una

Urbano releves colla perusta jugo.

Domiti, qui adis gentes flZmilia, atque Apollineas Vercellas, atque agros
: dispeream, nisi libenter
te incito, licet, te absente, nulla lux
mihi sit jucunda. Sed tanti facio desiderium tuum, ut vel una (estate reficias

Padi Phaethontei

3 Sic omnesedd. nostra?. At Barbouins notat in VV. LL. ' Permitto. Dimitto vulgg. Pramitto Scriver.' Admitlo cod. Pulmanni, qui, Quid si, ait, legatur permuto? ' Elegans illud permitto e Mss. a Grutero restitutum, nee niutand. Est autem idem, quod, incito, laxo habenas, ut ' equos permittere in
cuneum hostium.' Sed et videtur legend, qua petis.' Gronov. * Nisi te
secedere permittam. Al. dimitto. Pet. Scriv. emendat, pramitto: quod de
vita fnnclis dicebant, tanqnam eos ipsos secutnri. Sed dispiciat lector.'
Farnab. Schrevel. ' Recte permitto, non, quod in context, recipere ausus est
Scriverius, pram. Vid. praeter Grtiterum ad h. I. quos laudat Ernest, ad

NOTiE
1 JEmilia

regio

Italia;,

gentes]

./Emilia,

hodie

partem Longobardiae
Romandiolam complec-

Cispadanae et
titnr.
Vercellas,

hodie

Apollineas dicit, vel quod

illic

Vercelli.

Apollo

coleretur, vel a liberalibus disciplinis, vel

ibi

ab auro Apollini sacro, quod

effoderetur, ut conjiciunt inter-

pretes.

2 Phaethontei] Quia in

Padum

cur-

ru Solis excussus Phaethon cecidit.

Qui petis;

alii

qua

petis.

3 Permitto] Alii pramitto, permuto t

dimitto: sed retine permitto hoc sensu,

Concitant equos,
dixit,
permittuntquc in hostem.'
5 Sed desiderium tanti] Sed tanti
facio desiderium, quo flagras rus

quo Livins

728
I,

M. VAL.

MARTIALIS

precor, et totos avida cute combibe soles.

Quam

formosus eris, dum peregrinus eris

albis non cognoscendus amicis,
Livebitque tuis pallida turba genis
Sed, via quera dederit, rapiet cito Roma colorem,
Niliaco redeas tu licet ore niger.
!

Et venies

eoUa perusta servitute urbana.

Quam

cute.

pulchei'

dum

eris,

10

Proficiseere, precor, et combibe totos soles avida

peregrinuberis, et redibis non agnoscendus albis

amicis, et pallida turba osculabitur tuas genas.

At Roma celeriter avferet colorem,
quern dederit iter, etiamsi revertaris niger ore flZgyptio.

Tac. A. xi. 10.' De Rooy. 8 Cum pro dum cod. Pulmann. et id videtnr
legisse Calderinus.
9 Agnosc. id. cod. et Aid. Junt. Colin. 10 Sic id.
cod. Libabitque tuas . . . genas edd. vctt. et Delpli. et Farnab. quod exponit

Gruterns ex Ms. Anglic, legit Livebitque tuis.. genis: h. e.

Schrevel.
11 Te duce q. dederis cod. Pulmann. Dederet
edd. Schrevel. Maitt. Farnab.
Heraldus.

invidebit. Recte.'

NOTtE
Vel potius, ut

eundi, ut libenter sinani te abire, ut

Vide

nempe

refert Heraldus, Sib OKiarpofylav, hoc

negotiis atqne officiis urbanis

defatigatum te recrees.

Colla per-

usta,' id est, attrita urbanis officiis.

Hoc

7 Combibe soles]
tioni vaca,

quam

est: Aprica-

cuti colorandae op-

sunt

vel

unibra du-

10 Pallida turba] Ob vigilias, et

urbana, atque vitara uinbrati-

urbe inanse-

in

officia

lem.

rint

Epig. 56.

est, propter vitam quam

cebant Veteres.

timam esse credebant Veteres.

9 Albis amicis] Hoc est, sole non
coloratis, utpote qui in

lib. i.

12 Niliaco redeas]

)gyptii enim

f'usci.

refer ad togas Candidas.

XIII.

AD TUCCAM.

Cum

cathedralicios portet tibi rheda ministros,

Et Libys
Cum

Ad

in longo pulvere sudet eques

rheda ferat

tibi mollis

Cottam Tliuan.

pueros, et Afri equites sudent in longo pulvere, et

et Cotla vs. lO.-^-l Cotathredratos cod. Beverl.

Cathe-

NOT\E
1

Cathedralicios]

Hoc

molles atque effceminatos

minas, non viros

est,
;

pueros

quasi

foe-

cathedra eniin foeminai urn erat propria, lib. IT. Epig.

;

79. Juvenalis Sat. vi. 92.

'

Famam

contemserat olim, Cujus apnd molles

minima

est jactura cathedras.'

2 Et Libys in longo] Epig. 6. supra.

Turnebus lib. III. cap. 3.

KPIGKAMMATUM
Strataque non unas cingant

729

LIB. X.

triclinia

Baias,

Et Thetis unguento palleat uncta tuo

Candida Setini rumpant crystalla trientes,
Dormiat in pluma nee raeliore Venus
;

Ad

nocturna jaces fastosas limina mcechae,

Et madet (heu) lacrymis janua surda tuis

Urere nee miserum cessant suspiria pectus.
Vis dicam, male sit cur tibi, Tucca? bene

10

est.

triclinia instrucla

cingant non unas Baias, et Tlietis palleat uncta tuo unguento, et

Setini frangant crystalla Candida, nee Venus dormiat in pluma meliore
noctu jaces ad limina adullera? arrogantis, et janua surda eheu perfunditur tuis

trientes

lacrymis; nee suspiria desinunt incendere miserum pectus.

cur mule tt habeas ? Bene te habes.

Tucca, vis dicam,

dratos Vat. Prada pro rheda cod. Beverl. 2 Sedet id. Ms. 3 Nolanas
pingut id. Tangant cod. Pulinanu. 5 Sed vini Vat. 10 Bene pro male id.

NOTjE
3 Strataque] De Baiis dictum lib.
i. Epig. 60.
ubi erant nobilissirnae
thermae, unde et hie Baia? Mimuntur

dictum, calore suo rumpant pocula

crystallina, vel splendore suo crys-

pro thermis, juxta quas exstruebantur triclinia. Non unas] Id est, mul-

tur.

tas.

Cingant,

alii

trientes vini Setini,

talium

Setini]

Hoc

est

Ad

nocturna]

Pe rsius

Sat. v. 164.

An rem

patriam rumore sinistro

Limen ad obsccenuni frangam, dum
Chrysidis udas Ebrins ante fores
extincta cum face canto r'
10 Bene est] Atqne ita crucians

'

nimia divitiarum abundantia.

cum

XIV.
AD CRISPUM.

Cedkre
Sed,

findere videan-

6 In pluma nee meliore] In pluma

autemolorina dormit Venus.

tangant.

4 Et Thetis] Sumitur hie pro balneis maris instar amplis, quas redolebant unguentuui undique sparsum. Vide lib. Ill, Epig. 12. 0ero
Dea et nympha maris, filiaNerei, &c.
T7j0ws,Tethys,uxor C)ceani,etpro mari
saepius aecipitnr, Epig. 3. lib. Spect.
5 Candida

quodammodo

de quo saepius

de nostris nulli te dicis amicis.

sit

ut hoc verum, quid, rogo, Crispe, facis

Mutua cum pcterem sestertia quinque, negasti

Non caperet nummos cum gravis area tuos.
Diets te nulli cedere ex nostris amicis

verum] Cum rogarem quinque

sestertia

at,

quaso, Crispe, quid agis ut hoc sit

; cum gravis area non

mutua, recusasti

MARTI A LIS

M. VAL.

730

Quando

Cum

fabae nobis

modium

farrisque dedisti,

tua Niliacus rura colonus aret

Quando

brevis gelidae missa est toga tempore bruraee?

Argenti venit quando selibra mihi?
Nil aliud video, quo te credamus amicum,

Quam

quod

me coram

pedere, Crispe, soles.

10

posset continere tuos nummos.

Quando misisti togam brevem tempore frigidce
hyetnis ? Quando misisti mihi stlibram argenti 1 Nihil aliud superest, quo existimemus te amicum, o Crispe, quam quod tui moris est pedere me prcesente.

In Cr. edd. vett. 8 Argenti quando missa

Ferrar. et Beverlandi Ms.

s.

m. est? eaed.

9 Quod Colin, et

sic

NOTjE
6 Niliacus] Hoc est, cum habeas
niultos fundos in /Egypto.
10 Coram pedere]
Hoc familiare

quidem,sed honeste parum. SicCrispum avarum acute carpit Poeta.

XV.
DE APRO.
DoTATiE uxori cor arundine fixit acuta
Sed dum
Ape r

ludit

Aper, ludere novit Aper.

acuta arundine trajecit pectus uxoris locupletis : at

dum

aper ludit, aper

novit ludere.

2 Lccdcre ed. Harbonii, et hoc conjicit Pulmannus, sed damnat Schrevel.

not#:
Cor arundine fixit] Fingens se
ludere sagittis.
2 Novit Aper] Hoc sensu; Per er1

uxorem interfecisse videtur

Aper, quod forte nesciret ludere sa-

rorein

gittis;

immo

cisa

enim uxore factns

gnnt

alii,

ludit,

tit

et

Icedere novit

Aper.

aiunt, in his vocibus

laedere.'

detur lr*c

LePoeta

est dives.

'

ludere'

Minus tamen argnta

vi-

lectio.

novit optime ludere; oc-

XVI.
IN CAIUM.
Si donare vocas promittere, nee dare, Cai:

Vincam
O

Cai,

si

te donis,

muneribusque meis.

vocas donare, poUiceri, nee dare

superabo tc donis, et muneribus meis

EPIGRAMMATUM
Accipe Callaicis quicquid

:; :

LIB. X.

731

Astur in arvis,
unda Tagi
Quicquid Erythraea niger invenit Indus in alga,

Aurea quicquid habet

fodit

divitis

Quicquid et in nidis unica servat avis

Quicquid Agenoreo Tyros improba cogit aeno
Quicquid habent omnes, accipe, quomodo das.
:

accipe quicquid fodit Astur in agris Callaicis, et quicquid habet aurea unda divitis
Tagi ; quicquid reperit niger Indus in Erythraa alga, et quicquid unica avis servat in nidis : quicquid improba Tyros congregat aeno Agenoreo : accipe, quomodo
donas, quicquid possident omnes.

3 Caldeis cod. Beverl.

tra; Ed.

Vide Notas Variorum ad Claudian.

p. 1217. nos-

NOTjE
te donis~\

Nam,

ut canit

Pollicitis

dives

quiiibet

2 Vincam
Ovidius,

'

esse potest.'
3

Callaicis']

vincia, in

Asturia Hispaniae pro-

qua erant aurifodinae

Cal-

Epig. 37.
nidis] Phoenix avis omne aromatum genus servat in suo nido, lib.
lib.

v.

6 In

v. Epig. 7.

7 Quicquid Agenoreo] Agenor conTyrum, in qua inventus est mo-

laica vero arva dieuhtur, a Gallaecia,

didit

qnae regio est Asturiae proxima.

dns conficiendae purpurae, quse superbiae et luxni inservit, unde Tyrus il-

4 Divitis unda] In Tago Hispaniae

fluvio aurea; sunt arena*.
5 Quicquid Erythraa] Lapillos Erythracos intellige, de quibus dictum

lius inventrix

improba

dicitur.

Aeno

vase scilicet, in quo tingitur purpura,

Legunt

alii

aheno,

quod idem

est.

XVII.
DE MACRO AD MUSAM.

Saturn a Lie io Macrum

Musa, cupis

fraudare tributo,

non licet, ipse petit

Solennesque jocos, nee tristia carmina poscit
Et queritur nugas obticuisse meas.
Frustra,

Musa, inutiliter optas privare Macrum tributo Saturnalicio : non fas est, ipse
poscit: et postulat solennes jocos, et versus festivos, et queritur siluisse meas inep-

Ad M.

omittunt Aid. Juut. Colin.

NOTJE
1 Saturnalicio]
Saturnalium tenipore Epigrammata Macro scribere

solebat Poeta, quae idcirco vocat

butum. Vide lib. iv. Epig. 46.

tri-

732

M. VAL.

Mensorum

MARTIAL1S

longis sed nunc vacat

Appia, quid fades,

At nunc ille dat operam
Macer cvolvet ista ?

tins.

si

ille libellis.

leget ista

Macer ?

longis libris geometrarum.

Appia, quid fades, si

NOT/E
5 Mensoruni) Qui de spatiis itine-

rum

et ratione

cupatus erat.

viarum scripserunt:

6 Appia, quid] Quasi dicat, NegliAppia.

Masternenda via Appia oc-

libros vero geometricos legebat

cer, quia in

geris, o

XVIII.
DE MARIO.
N-ec vocat ad ccenara Marius, nee raunera mittit,
Nee spondet, nee vult credere : sed nee habet.

Turba tamen non deest, sterilem quae curet amicum.

Eheu quam fatuae sunt tibi, Roma, togas!
Marius nee invitat ad ccenam, nee mittit dona, nee spondet, nee vult credere: at
Nihilominus non deest mult Undo qua colat sterilem amicum. O Roma,

nee habet.

quam

stolidos habes togatos !

2 Reddere cod. Beverland.

4 Heu quam perfatua edd. vett. et

Delph. Heu

heri quam fat. Thnan.

Heu mihi quam fat. Vat. si audias Beverlandum.
In niarg. nostras ed. Var. scripsit amicus in Vat. esse Hei mihi.

VOTJE
2 Nee vult credere'] Hoc est, dare
mutuainpecuniam.
4 Toga] Toga sumitur hie pro toga-

to

togati vero sunt clientes, quos

stolidos vocat,

quod

gratis serviant

suis patronis.

XIX.
MITTIT LIBRUM SUUM AD PIJN1UM (CjECILIUM

Nec doctum

SECUNDUM.)
parum severum,

satis, et

Sed non rusticulum nimis libellum,

Facundo raea Plinio Thalia

O mea Musa, tade, perftr eloquenti Plinio librum nee satis eruditum, et parum
gracem,at non nimis rusticulum : non grave est pratergredi excelsum tramitem SttNOTiE
mandat ut domiim meam

in Esquiadeat reverenter,' &c.

3 Plinio] Cujus epistolam ultimam

lib. in. lege, in qua facit mentionem
hujus Epigrammatis his verbis ' AI-

'

loquitur Musam,' Martialis nempe,

turn lib. iv. Epig. 8.

liis

De

quaerat,

Thalia, qua; praeest conviviis, die-

KPIGRA.MMATUM
I perfer

LIB. X.

733

brevis est labor, peractae

Altum vincere tramitem Suburae.

Illic Orphea protinus videbis
Udi vertice lubricum theatri,
Mirantesque feras, avemque regis,
Raptum quae Phryga pertulit Tonanti.
Illic parva tui domus Pedonis

Caelata est aquilae minore penna.

Sed ne tempore non tuo disertam

Pulses ebria januam, videto.
Totos dat tetricae dies Minervae,
Dum centum studet auribus virorum,
Hoc, quod saecula posterique possint
Arpinis quoque comparare chartis.

15

Orpheum madidum in vertice humidi theatri,

qua portavit Jovi raptum Phryga. Illic exigucc cedes tui Pedonis signata sunt minore penna aquilce.
At cave, ne temulenta
intempestive pulses facundas fores. Confert totos dies moroscc Minervce, dum parat
burce superatce. Statim

illic

et mirantes feras, atque

spectabis

avem

regis,

auribus centum virorum hoc, quod sacula et posteri possint etiam conferre scriptis

4 Alii parata, ait editor Delph. quod non invenimus in nostris edd. Fort,
scribend. peracta notat Pulmannus. 8 Videtur, ait Gronov. scripsisse Martialis avemque, regi Raptum, Sec.
15 Vacat codd. Pulmann. et Beverl.
19

NOTjE
4 Brevis est labor] Sensus est Facile proclivem Subnram vinces, quae
:

non longe
Peracta]
rae,

lib.

urani

distat

Hoc
v.

ab aedibus

Plinii.

SubuAlta Sub-

est superatae

Epig. 22.

vincenda est semita

clivi.'

Labor hie ut adeas

est, posteaquam, o

Raderus explicat

Poetae, de quo lib. v.

Alium tamen causidicum
constat ex Juvenalis Sat. vn.

10 Pedonis]

Epig.

5.

fuisse

queni forte

intelligit,

ferre,

'

Pedonis, qui

te colit, in cujus scilicet

Thalia, es absoluta et perfecta, atque

domus fastigio
nor quam ilia

adeo parata ut exeas.

puit.

Piinium

Illic

facilis

Orphea] Stat nam Orphei in-

tellige collocatam in
tri,

cacumine

perfusam nempe odoratis

tliea-

illis

persionibus, de quibus Epig. 3.

aslib.

coelata erat aquila mi-

quae

Ganymedem

a-

12 Tempore non tuo] Tempuslegendis suis versibus conveniens definit,

lib. iv.

Epig.

8.

14 Tetrica Minervce]

Hoc

est, va-

cat rebus forensibus, a quibus jooi

Spect.

8 Mirantes]

ut aiunt inter-

Malim tamen ad poetam recum dicat tui,' hoc est domus

pretes.

Lyra canentem Or-

pheum.
Avemque] Aquilam quae rapuit Ganyniedem.

absunt.
15 Centum auribus] De centum virorum judiciis egimus lib. vu. Epig.
6'i.

; :

734

M. VAL.

MAKTIALIS

Seras tutior ibis ad lucernas.

Haec hora est tua, cum furit Lyaeus,

Cum

regnat rosa,

Tunc me

cum madent

20

capilli

vel rigidi legant Catones.

Ciceronis ; tutior ibis ad seras lucernas.

Hcec hora est tua, dum Bacchus furit,
rosa regnat, cum coma madent unguentis : tunc me legant vel seven Ca-

cum

tones.

Sic cod. Beverl.

Dum edd.

vett.

etDelpb.

NOTjE
17 Arpinis]

Cicero enim tint Ar-

20

Cum regnat

rosa] Rosis coronati

genio indulgcbant veteres.

pinas.

XX.
Ducit ad

auriferas

Pendula quod

AD MANIUM.
quod me Salo Celtiber

oras,

patriae visere tecta libet

Tu mihi

simplicibus, Mani, dilectus ab annis,

Et praetextata cultus amicitia,
Tu facis in terris, quo non est alter Iberis
Dulcior, et vero dignus amore magis.
Tecum ego vel sicci Gaetula mapalia Pceni,
Et poteram Scythicas hospes amare casas.

Mani, tu mihi carus a teneris annis,

et cultus amicitia praetextata, quo non

dignior vero amore, tu in causa es, cur Celtiber Salo
ad regiones auriferas, et cur placeat revisere domos pendentes meae
Mapalia vel Gatula Pceni aridi, et caste Scythica poterant placere mihi

est gratior in terris Iberis, nee

ducat

me

patrice.

3 Causa es mansuetus cod. Pulmanni, qui ait, se ibi libenter esse lectumm
not us, si vocati vns esset Graecus : aut Mani amatus, eo quod clarior videatur sententia. 4 ' Al. Et pueris inita.' notatur in marg. Ed. Paris. 1617.
8 Hostis cod. Pulmann.

Mani

NOTjE
Ducit ad auriferas'] Hoc est, Tn,
o Mani, in causa es, cur redire velim
in Hispaniam aurifodinis celebrem,
Epig. 16. supra ; et revisere Salonem

annis colui.

fluvium, et Bilbilim, cujus urbis do-

7 Gcetula mapalia] Gaetnlia Africae

provincia est. Pceni sicci] Pceni dieti
sunt etiam Carthaginenses : hie

mus

erant pendulae, quia sita erat in

loco declivi, et praccipiti,

lib. i.

Epig.

5 Terris Iberis]

gionem quae
niae

Intellige earn re-

est ad

Iberum Hispa-

fiuvium satis notum.

autem sumuntur pro

50.

Praetexta vestis
erat, qua potissimum pueri ad annum
usqne septemdecimum utebantur.

Hoc

Pratextata]

est,

Mani, quem a teneris

et arida.

ipsa Africa sicca

Sensus est: Tecum, o Ma-

ni, vel in

Africa, vel in Scythia in*

hospitali lubens habitarem.

EPIGRAMMATUM
Si tibi mens eadem,

Si

hospiti tecum.

mecum

mutua cura

si nostri

Roma

In quocumque loco

consentis, et

LIB- X.

duobus
mutuo

735

est,

erit.

diligis

me, ubique

Rama

erit

am-

bvbus.

XXI.
AD SEXTUM.
Scribere

te, quae vix intelligat ipse Modestus,

Et vix Claranus, quid rogo, Sexte, juvat ?
Non lectore tuis opus est, sed Apolline, libris
Judice te major Cinna Marone fuit.
:

Sic tua laudentur

mea

sane

carmina, Sexte,

Grammaticis placeant, et sine Grammaticis.

Sexte, quid tibi placet componere, qua vix interpret etur ipse Modestus, et
vix Claranus ? Tui libri non indigent lectore, sed Apolline : te arbitro, Cinna superavit Virgilium.
Sic tua laudentur : mea quidem carmina, o Sexte, grata sint
grammaticis, et sine grammaticis.

2 Calanus cod. Pulmann.

inveni, ut sine. I. e.
inteiligi possint.' Gronov.

Non possum

'

Ita placere

notae

improbare, quod

illis vclini,

ut et sine

in

illis

Mss. bonae
placere et

NOTiE
1 Modestus]

Grammaticus nempe,

cnjus meminit Suetonius de

illustri-

4 Cinna'] Poeta egregius quidem,

sed cujus obscura sane erant poemaVirg. Eclog. ix. ' Nam neque
adhuc Varo videor, nee dicere Cinna

bus Grammaticis cap. 20. Clarani

vero mentionem facit Seneca Epist.

ta.

66.

Digna.'

3 Apolline] Cujus est explicare res

obscuras.

Unde Virg.

quibus in terris, et eris

Apollo, Tres

non amplius

Die
mihi magnus

Eclog. in.

pateat

coeli

'

spatium

5 Sic tua laudentur']

6 Et sine Grammaticis] Hoc est,

Lector non indigeat interpretibus ad
intelligenda

ulnas.'

Nimirum prop-

ter obscuritatem.

mea Epigrammata.

XXII.
IN PH1L.ENIM.

Cur

spleniato saepe

prodeam mento,

Albave pictus sana labra cerussa,

Philaeni, quaeris

basiare te nolo.

Philceni, rogas, cur sape exeam spleniato mento, aut labris sanis pictis
alba cerussa ? Nolo te oscuiari.

In Philamem Paris. 1617.

vs. 3.

&

Philenem Colin.

Junt.

Aid.

et

tamen

Phileni

736

MARTI A LIS

M. VAL.

NOTvE
1 Splenialo]

Splcnia erant eniplas-

de quibus vide

tra,

Unde

lib. ii.

dicitur spleniatus.

Epig. 29.

De

Philaeni

dictum lib. n. Epig. 33.

2 Pictus labra] Hellenismus

Cerussd] Lib.

i.

Epic. 73.

Cerus-

sata sibi placet Lycoris.'

3 Basiare te nolo] Quia et calva, et
rufa, et lusca erat

lib. II.

Epig. 33.

est.

XXIII.
ANTONIO.

DP. M.

Jam numerat

placido felix Antonius aevo

Quindecies actas Primus Olympiadas

Praeteritosque dies, et tutos respicit annos,

Nee raetuit Lethes jam propioris aquas.

Nulla recordanti lux est ingrata, gravisque:
Nulla subit, cujus non meminisse velit.
Ampliat aetatis spatium sibi vir bonus hoc est
Vivere bis, vita posse priore frui.

Jam

Antonius Primus beatus numerat quindecim Olympiadas actas tranquilla

undas Lethes jam vicinioris.
Nulla lux injucunda est, et molest a recordanti; nulla prateriit, cujus recordatio
non sit grata. Vir probus auget sibi spatium cetatis : hoc est vivere bis, posse frui
vita

et respicit elapsos dies, et totos annos, nee timet

priore vita.

2 Actas primus Aid. Junt. Colin. ' Primus, non primus. Est eniin Primus
Antonii.' Gronov. 3 Alii totos, ait Schrevel. sic et Delph, Tutus
cod. Beverl. 5 Gravisve id. cod. 6 Fuit pro subit edd. vett. et Delph. et
Farnab. Subit cod. Pulmann. ' Melius,' ait Gronov. ' qtiod etiam praefert
Gruterus, in Angl. subit.'

cognomen

NOTiE
1 Antonius Primus]

De

quo

lib. i.

Epig. 101.
2 Quindecies actas] De Olympiadibus dictum lib. vn. Epig. 40. et lib.
iv. Epig. 45. quas pro qninqnennio
aliquando poeta-, historici vero pro

quadriennio semper suinunt.

4 Nee metuit Lethes]

timet

Hoc

est,

nee

mortem imminentem, Epig.

2.

supra.

8 Vita posse priore]

Hoc

est, volup-

tatem percipere ex vita probe acta.

XXIV.
AD KALEND. MARTIAS.

Natales

mihi Martiae Kalendae,

(Lux formosior omnibus Kalendis,

knlcndiv Mart'ue mihi natales, dies pukhrior omnibus kalendis, quo virgines

KP10RAMMATUM

Qua

mittunt mihi

munus

LIB. X.

737

et puellae,)

Quinquagesima liba, septimamque

Vestris addimus hanc focis acerram.
His vos (si tamen expedit roganti)
Annos addite bis precor novenos,

Ut nondum nimia piger senecta,

Sed vitas tribus areis peractis
Lucos Elysiae petam puellae.
Post hunc Nestora, nee diem rogabo.

10

etiam mittunt ad me donum: adjungimus vestris focis quinquagesima liba, et

banc septimam acerram. Vos (si tamen juvat rogantem) adjungite his, quaso,
annos octodecim ; ut nondum piger nimia senectute, sed peractis tribus aureis vita
adeam lucos puellcc Elysits. Post hac tempora, nee petam uiium diem.

Calen. Aid. Junt. Colin. Calend. Farnab. Maitt. Kalendas Barbouii. Calendas
5 Hos Ms. Pulmanni, qui conjicit hue. 7 Sic id. cod. Ter edd. vett.
Alii leg. ter. Rectins bis. Anni enim 27. addili nimis et ultra votum Poetic
extenderent senectam.' Farnab. Schret el. 9 Aureis edd. vett. ' Areis \eguat
alii.
Vetus codex aureis habet.' Pulmann. Aureis explodit Scriverins et
tuetur Flosculus. 11 Post hac tempora edd. vett. et Farnab. Delph. et
Vide Variorum
Barbouii.
Pro Nestora cod. Beverl. habet nee horam.

Delph.

Notas.

NOTjE
Munera

3 Qua mittunt]
tur ad

mitteban-

enni qui natalem diem cele-

Vide

braret.

lib.

vm.

senectus decrepita contra votum Poets.

9 Tribus

Epig. 64.

areis [aureis]

4 Quinquagesima liba] Hoc est

Jam quinqnagies septies sacrifices
celebro natales Kalendas : quae au-

quinque

tem hujusniodi

efficiunt 75. denarios,

tur explicuit,

sacrificiis

lib.

placentis, sen libis,

'

Acerra' vas

est,

adliiberen-

Epig. 91. ubi de

et thure diximus.
.

quo thus crematur.

5 Vestris focis] Id est, vestris aris.

7 Bis precor novenos] Octodecim

aunos addite quinquaginta septem, et
erunt 75. Alii, ter novenos, sed minus

bene

esseut enim

Delph.

et

Far. Clas.

anni 84. et sic

Hoc

est, sep-

tuaginta quinque annis peractis aureus enim Roma; aestimabatur viginti

:

denariis

tres

vero aurei

numerum

scili-

annornm quos optat Poeta. Ita

Raderus et Farnabius. At vero Turnebus lib. xxx. cap. 3. legit tribus areis.
Et tria vitae spatia intelligit, puericet

tiam neuipe, juventutem, et senectam.

Judicet lector.

10 Elysia
est, moriar.

Martial.

puellcc]

Proserpina;, id

738

..

VAL. MARTI A LIS

XXV.
DE MUCIO.
In matutina nuper spectatus arena
Mucius, imposuit qui sua membra focis,
Si patiens fortisque tibi durusque videtur,
Abderitanae pectora plebis habes.

Nam cum dicatur tunica praesente

Ure manum

plus est dicere,

molesta,

Non

facio.

Nuper in arena mane spectatus est Mucius, qui admovit fiammis suos artus : si
existimas ilium patientem, et fortem, et durum, habes cor plebis Abderitana.
Nam cum dicatur prtesente tunica molesta, ure manum : foi'tioris est animi respondere, Nolo.
5 Molestam cod. Pulmann. Tunicam videtur legisse Calderinus.
cod. pro Non.

Nunc

id.

HOTJE
De Mucio]

Scriverius legit, de rei

Mucii Sccetola,
Epig. 22. et lib.

supplicio sub

persona

de quo vide

lib.

viii.

i.

Epig. 30.
In matutina'] Duplex uno die ex-

hibebatur spectaculum,

mane cum

pugnabant gladiatores, post

meridiem vero ii qui superfuerant

bestiis

inter se

dimicabant.

Suetonius in

Claudio cap. 34. de his fuse Lipsius

lib. ii. Saturn, cap. 15.
4 Abderitawe]

Hoc

est, stolidus es.

Abdera nrbs

Thraciae, cnjus incolie

ad insaniain propensi sunt

illic autem natus Democritus, de quo
Juven. Sat. vi. ' Cujus prudentia
coeli vitio

monstrat,

Summos

posse

viros,

magna exempladaturos, Verveciim

et
in

patria crassoque sub aere nasci.'

5 Tunica prasente] Pice, resina,
ceterisque flaramarum alimentis im-

buta tunica
fuisset,

si

quam induere coactus

manum comburere

jussus

noluisset.

XXVI.
Vark,

Nobilis, et

DE MORTE VARI.
modo vite per urbes
centum dux memorande viris

Paraetonias Latia

Vare, paulo ante

Romana

tite insignis per urbes /Egypti, et

dux celebrande

De Varo edd. vett. et Delph. 1 Alii parethon. et Parathon. * Ante vulgo

legebatur Latins modo rite, inepte.' Schrevel. Latias m. vite ed. Paris. 1617.

no
Paraetoninm et Pelusium duo cornna .Egypti vocat Florns, ut refert Ortelius. Paraetonium
1 Paratonias]

dicirnrhodie secundum aliquos Porto-

Rassa,

secundum
Met.

dins lib. ix.

alios Berlon.
'

Isi,

Ovi-

Paraetonium,

Mareoticaqne arva, Pharumque.'

Latia vite'] Quae erat insigne Cen-

EP1GRAMMATUM
At nunc Ausonio

739

LIB. X.

promisse Quirino

frustra

Hospita Lagaei littoris umbra jaces.

Spargere non licuit frigentia fletibus ora,
Pinguia nee mcestis addere thura rogis.
Sed datur aeterno victurum carmine nomen.

Numquid

et hoc, fallax Nile,

negare potes

centum ciris : sed nunc umbra jaces hospita Lagcei littoris nequicquam promUsa
Ausonio Quirino. Non licuit perfundere lacrymis frigidum vultum, nee addere
pinguia thura mcestis rogis : sed nomen datur victurum aeterno carmine.
O Nile
fallax, potesne etiam recusare hoc 7

Lntio m. vecte cod. Beverl. Nostra lect. est in cod. Pulmanni.

3 ' Alii leg.
promissa, minus bene.' Schrevel. Id dant edd. vett. cum Delph.
5 Fulgentia
cod. Beverl. 7 Munus cod. Pnlmanni. ' Non male Britan. codex munus.'

Schrevel.

'

Codex Junii babnit munus:

recte.' Herald.

NOTjE
turionis,

qua

nempe castigabantur

milites. Tacitus lib.

mis

i.

Annal. et Luca-

lib. vi.

2 Et centum] Ex Livio et Polybio

constat sexaginta tantuni militibus
praefuisse

centurionem

sed sane Po-

Romulo

eta rationem habetlegionisa

institutae, quae tribus

liominum

milli-

bus constabat, et distributa erat in

triginta manipulos, quibus praeerant
triginta centuriones.

3 Ausonio frustra]

est Quirinus

vide Livium

lib.

i.

et

sumitur hie pro poptilo Romano, ad

quern rediturum se promiserat Vai us.
4 Lagan] Hoc est, /Egyptii, a Lago
patre Ptolemaei cognomento Magni.
7 Sed datur ceterno] Vide lib. vi.
Epig. 85.

Hoc

est:

Saltern licebit

versibus non perituris Vari

celebrare, nee yEgyptus

nomen

quae Varo

reditum negavit, poterit hoc mini ne/I.''.gyptii vero fall aces habiti
gare
sunt, pro quibus sumitur Nilus.
:

Romulus dictus

XXVII.
AD D1GDORUM.
Natali, Diodore, tub conviva senatus
Accubat, et rarus non adhibetur eques ;
Et tua tricenos largitur sportula nummos
Nemo tamen natum te, Diodore, putat.
Diodore, tuo natali Senaiores convivce accumbunt, et freqventts equites admoventur,et tua sportula distribuit triginta nummos:
Diodore, nikilominus nemo
putat te natum.

NOTjE
1

Natali]

Quem

conviviis celebra-

quadrantes, nnde sportula erat cen-

quadrantum, Epig. 70.

bat.

turn

S Et tuu tricenos] Cum alias decern

tantuni iiiimnii sestertii darentur pro

sportula jam dictum

sportula:

tamen

singuli

valebant

decern

lib. i.

infra.

De

Epig. 81.

Nemo tamen] Hoc est Omnes

te teme filium, seu ignobilem,
:

740

M. VAL.

MARTI A LIS
NOT/E

genere ita natum

sciunt, quasi natus non esses, et te
obscurissimo

et

natalitiis

muncribus indignum

exis-

timaut.

XXVTII.
AD JANUM.
Annorum,
Publica

nitidique sator pulcherrime mundi,

quem primum

vota precesque vocant,

Pervius exiguos habitabas ante Penates,

Plurima qua medium

Nunc

Roma

terebat

iter.

tua Caesareis cinguntur limina donis

numeras, Jane, quot ora geris.

At tu, sancte pater, tanto pro munere gratus,
Ferrea perpetua claustra tuere sera.

Et fora

tot

pulcherrime genitor annorum, atque orbis nitidi, qui primus celebraris publicis
votis et precibus, antea pervius habebas domicilivm in parvis tedibus, qua frequentes

Romani faciebant medium

numeras

iter.

Nunc

tua ostia ornantur muneribus Casareis, et

Sed tu, sancte parens, pro tanto dono

o Jane, quot habes vultus.

memor custodi ferrea claustra sera perpetua.
tot fora,

2 Sic cod. Pulmann. Canunt edd. vett.

Tenebat cod. Beverl.

HOTJE
Annorum]
Lib. viri. Epig. 2.
' Fastorum genitor, parensqne Janus,'
&c.
2 Publica quern] Lib. VIII. Epig. 8.
'Te primum pia thura rogent,' &c.
1

Lege Macrobium

lib. i.

Saturn, cap.

9.

3 Pervius] Quia, nt collegit Raderus ex Servio, Jani templum qnatuor

voluerunt, quod ab eundo nonien est

ductum: ex quo transitiones pervisc
Jani, foresque in liminibus profana-

rum jedium Januae nominantiir.'

5 Nunc tua Casareis] Nempe donis
Domitiani et Nervae templum enim
inchoavit Domitianus, quod Nerva
:

absolvit.

portas habebat in foro transitorio, et

6 Et fora tot] De frontibus Jani

diximus lib. viii. Epig. 2. De foris

Jani

fuse agit Lipsius in Admirandis lib.

olim

transitiones dictae

sunt,

quod passim transeuntibus paterent.

Vide Marlianum lib. iv. cap. 8. Cicerolib. ii. de Natura Deorum ait:
' Cumqne
in omnibus rebus vim haberent maximam prima et extrema,
principem in sacrificando Jamim esse

m.

cap. 7.

8 Ferrea perpetua]

Hoc

est, nobis

pacem aeternam. Jani enim

templum tempore belli apertum, pa-

concilia

cis

tempore clausum

fuit.

KPIGRAMMATUM

741

LIB. X.

XXIX.
AD SEXT1LIANUM.

Quam

mihi mittebas Saturni tempore lancem,

Misisti dominae, Sextiliane, tuae

Et quam donabas

a Marte Kalendis,

dictis

De nostra prasina est

Jam constare tibi gratis
Muneribus

synthesis emta toga.

ccepere puellae

futuis, Sextiliane, meis.

Sextiliane, misisti tua domitue lancem, quam mittebas mihi tempore Saturet de toga, quam\mihi donabas Martiis Kalendis, emisti tiridem synthesin.

nalium ;

Jam inchoasti

conciliare tibi puellas gratuito * *.

NOTiE
1 Saturni tempore]

Lib. iv. Epig.

riam,

Epig. 46.

lib. 11.

46. et lib. v. Epig. 84.

3 Dictis a Marte] Quibus natus erat

ribus,quae ad

Mart ial is Epig.

tibi concilias.

24. supra.
4 Synthesis emta] Tuae puellae emis-

ti

synthesin, vestem

nempe

ccenato-

tibi gratis]

5 Constare

'Navis

tibi

Quia mune-

me mittendaessent, illas
Cicero vii. in Verrem,

constat gratis,' hoc est,

navem comparasti

gratis.

XXX.
DE APOLL1NARIS LITTORE FORMIANO.

O temperate dulce Formiae littus,

Vbs, cum severi fugit oppidum Martis,
Et inquietas fessus exuit curas,
Apollinaris omnibus locis praefert.

Non ille sauctae dulce Tibur uxoris,

Nee Tusculanos, Algidosve secessus,

temperatce Formice littus amoenum, Apollinaris vos anteponit omnibus locis,

rigidi Martis, et defatigatus recreat se a molestis anxietatil/us.
Ilk non sic miratur suave Tibur conjugis pudicce, nee Tusculanos out Algidos se-

cum fugit urbem

not*:
1 Formice]

Hoc

est, qua? estis

lit-

amoenum: Formiae vero oppidum

erat maritimum in finibus La tii versus
Campaniam, nbi amoena fuit villa A-

tus

pollinaris,

Epig. 26.

de quo Epig.
lib.

87. lib. iv. et

Non

ille

Romulo Martis

sanctce] Intellige

filio.

villain

Tiburtinam uxoris non aeque gratam

fuisse Apollinari.

6 Nee Tusculanos]

Agros

scilicet

Latii amoenissimos recenset, de qui-

vii.

2 Oppidum Martis]

ge, conditam a

Romam

intelli-

bus snpra.

M. VAL.

742

MARTIAMS

Praeneste nee sic, Antiumve iniratur.

Non

blanda Circe, Dardanisve Caieta

Desiderantur, nee Marica, nee Liris,
Nee in Lucrina lota Salmacis vena.

Hie summa

Nee

leni stringitur Thetis

languet aequor

10

vento;

viva sed quies Ponti

Pictam phaselon adjuvante fert aura

Sicut puellas non amanti* aestatem
Mota salubre purpura venit frigus.

Nee

15

seta longo quasrit in mari praedam,

Sed a

cubili lectuloque jactatam

Spectatus alte lineam trahit piscis.

Si quando Nereus sentit JEoli regnum,

20

Ridet procellas tuta de suo mensa.

Prameste aid Antium. Nee grata Circe, aut Dardanis Caieta expetuntur, nee Marica, nee Liris, nee Salmacis lota in unda Lucrina.
Hie summum
mare permulcetur aura suavi : nee aquor languet : at vita quies Ponti portat pictam
cetsus, nee sic

phaselum aura adj'ivante.

Et salut are frigus venit sicut mota purpura puella> non
amantis calorem. Nee seta qucerit pradam longe in mari, at piscis visas in profundo trahit lineam jactatam a cubiculo el lectulo. Si quando Nereus experitur
potentatem jEoli, piscina secura de sua mensa irridem tempestates rhombos pascit,

7 Autumique cod. Beverl.

15 Sic id. cod.
Apollinaris nesciuntedd. vett.
Multa edd. vett. ' Stint qui legant Mutta, sed inepte.' Schrecel. 16 Suetam
id. cod.
20 Ridens. .. sua edd. vett. sine puncto postm^asa. hides cod. Pul-

NOT/E
Non blanda Circe'] Promontorium
amrenum, Epig. 36. lib. viu.
8

Dardanisve

Caieta"]

Quia a Trojanis,

qui Dardanida- dicti sunt, condita

hodie

Ca'eta.
Virgil. /Entid. vn.
9 Nee Marica] Quae Lirim, alii Lyin), amnem Campania; incolebat, et

regi

Fanno

peperit.
[

nupsit, eique Latinuni

Virgil. ;Eneid.

Latinuni] Fanno et

vn. 'Hunc

Nympha

geni-

Ovidius
crino

lib. v.

non

Met. Etenim

in

Lu-

lavit Salmacis.

15 Mota] Hoc est, tam grata est

Formiani littoris aura, ac ilia quam
puellee excitant mota veste purpurea,
vel flabello.

16 Nee

seta]

Lineam piscatoriam

interpretare.

18 Spectatus

alte]

Hoc

fundo, quia aqua maris

est in pro-

illic

peilncida.

turn

Laurente Marica Accipimus.'

Ad illius amnis ripas lucum Marica;
sacrum fuisse testatur, lib. xm.

19 Si quando Nereus] Dens maris,

Nympharum pater, et pro ipso mari

sumitur.

F.pig. 82.

est, si

10 Nee in Lucrina] De lacu Luciino

actum, cujus aquas delicatissimas comparat Salmacis fouti, de qno

servantur pisces.

sii-pius

hoc
jEolus rex ventorum
mare tempestatibus horrescit.
20 Ridet procellas] Quia in piscina
:

EP1GRAMMATUM
Piscina

rhombum

LIB. X.

743

pascit, et iupos vernas

Natat ad magistrum delicata muraena.

Nomenculator mugilem citat notuui,
Et adesse jussi prodeunt senes mulli.
Frui sed istis quando Roma permittit?
Quot Formianos imputat dies annus
Negotiosis rebus urbis haerenti

O janitores,

villicique felices

Dominis pavantur

ista

25

serviunt vobis.

et lupos vernas.
Delicata murcena natat ad magistrum.
Nomenculator vocat mugilem cognitum, et senes mulli accedunt jussi adesse. Sed, o Roma, quando sinis
frui islis ? Quot Formianos dies tribuit annus implicato operosis negotiis urbis? O
vinitores, et villici beati, ista paranhir dominis, serviunt vobis.

maim.

23 Nomendatori cod. Beverl. 25 Permittis edd. vett. cum Delpb.

Farnab. et Barbouii nee id ineptum censet Schrevel. 26 Quin cod. Beverl.
28 Sic id. cod. Vinitores edd. vett.et Delph. Vide Notas Variorum.

21 Lupos vernas] Pisces illic natos.

22 Natat ad] Vide Epig. 30. lib. iv.
23 Nomenculator] Is erat seryus qui

aomiuaaccedcntiiim ad dominant pro-

ferret.

26 Formianos] Serenos intellige.

29 Serviunt vobis] Quia vos soli bis
deliciisfruimini.

XXXI.
IN

CALLIODORUM.

Addixti servum minimis here mille trecentis,

Ut bene ccenares, Calliodore, semel
Nee bene ccenasti: mullus tibi quatuor emtus
Librarum ccenae pompa caputque fuit.
'

servum mille et dueentis nummis, ut laute comares

mullus quutuor librarum a te emtus fuit pompa tones et

Calliodore, keri vendidisti

semel: nee laute ccenasti

Addisti edd. vett.

Abdisti Vat.

Addixti cod. Pulmann.

Dueentis edd.

N017E
Addicere verbura est
solenne injudiciis, hoc est, adjudi1

Addixti]

care pluris licitanti

siguifkat etiani

simpliciter vendere, ut hie.

i

Ctencr

pompa] Coena dividebalur

in tres partes, in

antecoenam, ut aiunt

interpretes, in ccenae caput, et secun-

das

niensas

comae idem

pompa yero

est.

et

caput

M, VAL.

744

MARTIALIS

non est hie improbe, non est

homo est hominem, Calliodore, voras.

Exclamare
Piscis

libet,

Exclamare juvat,
improbe, non est hoc, non est piscis,
Calliodore, exsorbes hominem.

caput.

vett S Non cod. Pulmann. G

homo

est.

Cenas Vat. Comes cod. Pulmann. Et quidam

Comes M.'
sic habet :

Ms. ut videtur, ap. Beverlaudum, qui

'

NOT:
6 Hominem voras] Hoc

est,

servum quern vendidisti,ut emercs

nnilluni.

XXXII.
DE

H mc

IMAGINE

M. ANTONII,

AD CjEDITIANUM.

mihi quae colitur violis pictura, rosisque,

Quos

referat vultus, Caeditiane, rogas ?

Marcus mediis Antonius ami is

Primus in hoc juvenem se videt ore senex.
Ars utinam mores, animumque effingere posset

Talis erat

Pulchrior in terris nulla tabella

foret.

quam/aciem exprimat hcec pictura, quam veneror violis

Marcus Antonius Primus florente atate: senex se videt juvenem
Utinam ars valeat exprimere mores et mentem ! nulla tabella in ter-

Cceciliane, queerisne

et rosis? Talis erat

in hoc vultu.

ris esset formosior.

Marci edd. Schrevel. Maitt. Famab.

M.

Antonii Primi ed. Barbouii. Edi-

tor Delph. dum reliquum titulum Italice, 'Primi' Romanice inscriptum exhibet. Ad C. omittunt Aid. Junt. Colin. Ad Catcilianum post ' Antonii ' babet

Ed. Par. 1617. quaj hanc scripturam amplectitur quoque in vs. 2. ita nt in
illo vs. etiam Aid. Junt. Colin, sed Ms. Pulmanni Ceecidiane.
3 ' lta distinguend. non m. A. annis : Primus in hoc' Gronov. Posteriori more pungunt

edd. vett.

S Talis eraf]

NOTjE
De quo diximus Epig.
5

Ars utinam] Virtus enim,

si

pingi

100. lib. ix. et Epig. 23. supra, aunos

posset, vehementissimos sui arnores

ejus cornputavit.

excitaret.

XXXIII.
AD MUNATIUM GALLUM.
Simplicior priscis, Munati Galle, Sabinis,
Cecropium superas qui bonitate senem

Numati

Galle, qui candidior antiquis Sabinis vincis probitate senem Atheni-

KPIGRAMMATUM

745

LIB. X.

Sic tibi consoceri claTOs retinere Penates

Perpetua natae det face casta Venus

Ut

tu, si viridi tinctos aerugine versus

Forte mains livor dixerit esse meos,
Ut facis, a nobis abigas nee scribere quenquara

Talia contendas carmina, qui legitur.

Hunc servare modum nostri novere libelli,
Parcere personis, dicere de vitiis.

10

ettsem ; sic pudica Venus tibi concedat remanere in cedibus magnificis tui socericum
perpetuo matrimonio ejmfilue: ut tu a me expellas pro tuo more, si forte improba
inridia prcedicarit quod carmina imbuta viridi arugine sunt mea : et contendas
ejusmodi versus non componi a quoquam qui legitur.
Nostri libri sciunt servare
hunc modum, ignoscere personis, carpere vitia.

Numat. Ed. Par. 1617.

ad
in Epigrammatis.
net partes cod. Pulmano.
Beverl. 7 Stringere codd.
Pont. ir. 7. 33.
i

ii i t

Quas rationes servant

edd. vett. et Farnabii. Nostras sustiVideat Lector Not. Var. 6 Lector dixeris cod.
Pulmann. et Beverl. Consulend. Heins. ad Ov.
Numac. Aid. Junt. Colin.

ii

Cum

soc.

80TJE
Qui morum simanimi candore excellue-

Priscis Sabinis]

plicitate, et

rnnt.

2 Cecropium senem] Alii Socratem,

alii Epicurum intellignnt.
S Consoc. [Cum soceri] Legunt alii
consoc.
Ita explicat Raderus : Sic
det casta

tibi

Venus perpetua face

natae, consoceri claros

Penates

nere: hoc

est,

Venus

natae tuae,

cum

consoceri

tibi

reti-

connubium
filio

inituni,

in aedibus generi et soceri aeternutn

matrimonium

in

Judicet lee*

dedit.

tor.

4 Perpetua natae] Nempe tuae uxo:

hoc est, Tuum matrimonium non
solvatur, at semper vivas cum tua

ris

nxore in asdibus tui soceri.

5 Tinctos arugine] Qna; rubigo est:
sed hie sumitur pro maledicentia,
quam atrum venenuin dixit lib. vn.
Epig. 72. Vide etiam lib. vn. Epig.
12.

10 Parcere personis]

A veris scilicet

firmet, uti Concordes gener, et nurtis,

personarum nominibus abstinere se

consocerique simul vivatis. Consocer

jam dixit

est

quorum

alter filium alterius

Epistola libri

i.

filiae

XXXIV.
AD CjESAREM TRAJANUM.
Di tibi dent quicquid, princeps Trajane, mereris,
Et rata perpetuo, quae tribuere, velint

princeps Trajane, Dii tibi concedant quicquid mereris, et velint semper firma

Ccetarem omittnnt edd. vett. et Delph.

Cas. edd. Schrevel. Farnab. et

74G

M. VAL.

Qui sua
Pignus

Ut
esse,

MARTI A US

restituis spoliato jura

Libertis exul non erit

es,

patrono

ille suis.

ut possis totum servare clientem

tantum; vera probare potes.

liceat

qua concessere : qui reddis spoliato patrono sua jura ; illi non eripienlur sui
Dignus es ut possis servare totum clientem : et potes, dummodo liceat, pro-

liberti.

bare veritatem.

Main. 1 Ceesar Tr. ed. Barbonii ; et sic alii, tit videtur, legunt. 5 Tortum
6 Punctum nesciunt Aid. Junt. Colin,
Jos. Scaliger in Moretum ad vs. 32.
post ' tantum.' Ut liceat, tantum vera Paris. 1617. Et (liceat tantum vera
probare) potes ed. Barbonii, et sic Scriverius. Al. legi Ut (liceat tantum vera

probare) potes, testatur Farnab.

NOTiE
Romanum

3 Qui sua} Quae praecipue consistunt in opeiis et successione liberto-

rum Domitianus vero patronos hoc

jure spoliaverat.
4 Libertis exul] Exul, ut aiunt in:

terpretes,hic sumitur pro proscripto,

patrono nempe, cui cum jus succedendi in bona liberti esset ereptura,
videbatur proscriptus.
a Totum clientem] Hoc est, civem

integral sua? dignitati re*

stituere, quern vocat clientem ipsius

Imperatoris.

Potes quidem
probare s
esse patronum. Legunt alii, Ut liceat
tantum: vera probare potes. Hoc est:
Modo detur occasio, potes probare
6 Ut

Hoc
dummodo

liceat}

servare,

est,

possit

vera esse quae dixi.

XXXV.
DE SULF1CIA.

Omnes

Sulpiciam legant puellae,

Uni quae cupiunt

viro placere.

Omnes Sulpiciam

legant mariti,

Uni qui cupiunt placere uuptae.

Non

hajc Colchidos asserit furorem,

Diri prandia nee refert Thyestae

Scyllam, Byblida nee fuisse credit:

Omnes virgines legant Sulpiciam, qucevolunt placere uni marito: omnes mariti
legant Sulpiciam, qui volunt placere uni uxori.
Hac non agit de furore Medea,
nee narrat prandia crudelis Tliyesta, nee putut extitisse Scyllam, nee Byblida: at

NOTiE
6

Non hac

Colchidos]

res et scelera

Medeae amo-

intelligit,

qua? vera

esse sane negabat Sulpicia.

V. Epig. 53. ubi et
t<

egimus

Vide

lib.

de prandio Thyes-

vide etiam Epig. 4. su-

pra, ubi et de Scy 11a dictum.

7 Byblida] Qua? fratris sui Cauni

amore

arsit,

conversa
credit

et

fuit.

tandem
Sulpicia

in

fontem

vero non

extitisse talia monstra, quia

ipsa pudica est.

EPJGRAMMATUM
Sed castos docet,

et pios

747

LIB. X.

amores,

Lusus, delicias, facetiasque.

Cujus carraina qui bene asstimarit,

Nullam dixerit esse nequiorem,

10

Nullara dixerit esse sanctiorem.

Tales Egeria3 jocos fuisse

Udo
Hac

crediderim

Numae sub

antro.

condiscipula, vel hac magistra

15

Esses doctior et pudica, Sappho.

Sed tecum pariter simulque visam

Durus Sulpiciara Phaon amaret.
Frustra naraque ea nee Tonantis uxor,
:

Nee Bacchi,
Erepto

20

nee Apollinis puella

sibi viveret Caleno.

De

docet puroa et pios amores, jocos, delicias, et festivitates.

cujus versibus qui
recte judicaverit, nullam dixerit esse castiorem.
Existimacerim ejusmodi fuisse
Indus JEgerue sub humida spelunca Numte.
Hac condiscipula, aut hoc magistra, o

Sappho, esses doctior

et

et casta.
Sed durus Phaon diligeret Sulpicwm tecum pariter
Inutiliter: etenim ilia nee uxor Jovis facta, nee Bacchi, nee

simul spectatam.

puella Apollinis viveret privata Caleno suo marito.

8 Probos pro pios cod. Beverl. 11 Hunc vs. recte a qui

18. Pean. 18. 19
Phaon amaret,
Sic legend, existimo hunc

3 Legunt Vat.

1.

busdam additum censet I5c\ crlandus, et consulendos vult Scaligerntu in p.

et Heraldum in Apolog. Tertulliani.
14 Crediinus Ms. Beverl. et vs. 15. cum
discipula, et vs.

Frustra.

'

Namque

1.

Herald.

l!cc.'

NOTE

ejus moribus, castissima judicari de-

Dea grata Camrenis: Ilia Nunia: conjux consiliuraque fuit.'

16 Sappho'] Poetria Celebris, de
qua lib. vii. Epig. 69. quae Phaonem perdite ainavit, a quo fuit
contemta; at, inquit Poeta, Sulpiciam arsisset, nee aegre tulisset Sap-

burt.

pho.

13 JEgeria:] Quae fuit Numae conjux, de qua lib. vi. Epig. 47. a qua
divinitus doceri se in antro Aricino
ringebat Numa. Ovidius in. Fasto-

20 Nee Bacchi] Ariadne nempe

Daphne vero ab Apolline adamata.
Horum omnium nota historia.

10 Cujus carmina]
suiu [rectius, post vs.

istum, Nullam
Etenim lusus

Post hunc ver11.] alii addunt

esse

nequiorem.

et delicias

conjugum

dixerit

scripserat Sulpicia

ex quibus nequi-

poterat

at consideratis

or haberi

rum

'

.L'guria est quae praebet aquas,

21 Caleno]

De quo

Epig. 38. infra,

M. VAL.

748

IN

Improba

Massiliae quicquid fumaria cogunt,

A te, Munna, venit

Per

freta,

sit,

Non venias

ab igne cadus,

miseris tu mittis amicis

per longas toxica saeva vias

facili pretio,

Testa

XXXVI.
MUNNAM.

A.ccipit aetatem quisquis

Nee

MARTIALIS

sed quo contenta Falerni

aut cellis Setia cava suis.

quare tarn longo tempore

Haec puto causa

tibi est,

Romam,

ne tua vina bibas.

Munna, a te mittitur quicquid coacervant improba fumaria Massilice, et quitquis cadus maturescit imjwsitus igni : tu mittis infelicibus amicis seeva venena per
maria, et longa itinera. Nee parvo pretio, sed quo ematur testa Falerni, aut
Setia cara suis cellis. Hanc, opinor, habes causam, cur tarn longo tempore non
tenias Romam, ne poles tua vina.
In Nunnain cod. Pulm. et Nunna vs. 3. ut ed. Junt. quae tamen exhibet In
in titulo.
1 Colant Ms. Beverl. qui sic esse legend, monet. Cogunt
improbat de Rooy, et impense vult condunt. 6 Tecta carina Ms. Beverl.
Toxica vina Ms. Pulmann. Tox. texta, ni nos male ducat scriptura, in marg.
nostra: Junt.
8 llac est causa, putoMs. Beverl. In marg. nostras Junt. linea
ducitur sub ne tua, et fetid, i. e. f.fatida, in marg. scribitur.

Munnam

NOTiE
Improba Massilice] Fumaria loca
erant tibi fumo vina coquebantur.
'Improba' dixit, quia corrumpebant
vinum. Vide lib. in. Epig. 81. 4 Vel
cocta fumis musta Massilianis.'
4 Toxica sceva] Hoc est, vina pes1

sima lib. i. Epig. 19.

6 Setia cara] Hoc est, vina Setina
generosa, de quibus saepius dictum,
:

8 Ne tua vina] Hoc est Ne vina

aspera ad nos missa nobiscum
:

tarn

bibere tu quoque cogaris.

XXXVII.
AD MATERNUM.
Juris, et aequarum cultor sanctissime legum,
Veridico Latium qui regis ore forum,
Municipi, Materne, tuo, veterique sodali
Callaicum mandas si quid ad Oceanum

Malerne, integerrime cultor juris, et legum justarum, qui regis Latium forum
ore veridico, si quid mandas tuo municipi, atque antiquo sodali ad Oceanum Col-

NOTiE
2 Latium] Hoc est, qui Romaj de
jure respondes.
8 Materne] Cujus meminit

lib. II.

Epig. 74. et

lib. i.

4 Callaicum]

Vide Epig.

Epig. 97.

Hoc

est,

16. supra.

Hispanum.
Hie oratio

KP1GRAMMATUM

An

749

LIB. X.

Laurentino turpes in littore ranas,

satius tenues ducere credis acos ?

Et

Ad

sua captivura quam saxa remittere mullum,

Visus erit libris qui minor esse tribus 1
Et fatuam summa ccenare pelorida mensa,
Quosque tegit levi cortice concha brevis ?
Ostrea Baianis quam non liventia testis,
Quae pueri domino non prohibente vorent ?
Hie olidam clamosus ages in retia vulpem,
Mordebitque tuos sordida prasda canes.
Illic piscoso modo vix educta profundo
Impedient lepores humida lina meos.

Dura loquor, ecce redit sporta piscator

Venator capta mele superbus adest.
laicum

an putas prccstare piscari ranas turpes in

10

15

inani

littore

Laurentino, et tenues

quam remittere ad sua saxa mullum captum, qui visus fuerit minor tribus
libris ? et summa mensa comedere insulsam Pelorida, et quos tegit concha brevis
levi cortice 1 quam ostrea non invidentia Baianis testis, quae exsorbeant servi hero
non vetante ? Hie clamosus ages in retia vulpem male olentem, et faetida prada
mordebit tuos canes. Illic humida lina modo vix extracta ex profundo piscoso irreacos?

tient lepores meos.

Dum loquor, en piscator

revertitur vacua sporta

venator acce~

4 Ecquid Ms. Beverl. at et in vs. 20. 6 Acus Ms. Pulmann. 9 Faluum Ms.
13 Colchidicam Ms. Beverl.
Palat. et ed. Barbouii.
18 C. matre ed. Par.
C. Marte Aid. Junt. Colin. C. marte ed. Maitt. Vide
1617. et cod. Beverl.

NOTiE
nee addit Poeta quod rediturus esset in suam et Materni pa-

deficit,

11 Ostrea Baianis']

triain.

An

Quod

Laurentino]

distat

ab

urbe Roma decern et septem millibus

passuum. Plinius Junior lib. n. Epist.

6 Acos] Vilissimos
9

Summa

mensa]

pisces intellige.

Hoc

est, lautissi-

inquit Domitius, eni assentit Far-

An

ultimam intelligit Poeta,

an locum forte excelsum in mensa,
uhi ponerentur pisces ?
Pelorida] Vilissimum quoque pis*

nabius.

cem

lib.

vi. Epig. 11.

mitulos pisciculos intelligunt interlib.

u. Sat.

est, quae

saporis.

Qua

domino] In Hispaniae

ribus ostreorum

litto-

optimorum magna

est copia.

13 Hie olidam] Dum enim a canibus

nrgetur vulpes, lotium emittit pessime olens, lib. iv. Epig. 4. ' Quod
vulpis fuga,'

&c.

16 Lepores meos] Quia sunt in meis

agris.

10 Quosque tegit] Inclusos concliis

pretes. Horatius

Hoc

non cedunt ostreis natis in lacu Lncrino prope Baias, qua- sunt optimi
12

17.

ma,

tulns, et viles pellent obstantia conchae.'

4.

'Mi-

17 Sporta] Est canistrum vimine-

um.
18 Capta mele [mar/cj Gallice, marte,

M. VAL.

750

MARTI A LIS

Omnis ab uvbano venit ad mare coena macello

Callaicum mandas si quid ad Oceanura.
Omnis

dit superbus capta marte.

ceena ajffertur ab urbano macello ad mare: si

quid mandas ad oceanum Callaicum,

Not. Var.

19

Venit mea cod.

animal satis notum.

sum

profectnrus.

Pnlmann.

Leguut

alii,

capta mele, Gallice, blaireuu, chat sauvage, fo'dine.

prada optima

Superbus] Quasi

20

o-

nustus.

19 Omnis ab] In Italia pisces ex

urbe ad villas etiam maritimas feruntur.

XXXVIII.

AD CALENUM.
O -molles

quindecim, Calene,

tibi

Quos cum Sulpicia tua jugales

Indulsit Deus et peregit annos

nox omnis

notata est

et hora, quae

Caris littoris Indici lapillis

qua? praelia, quas utrimque pugnas

Felix lectulus, et Iucerna vidit

Nimbis ebria Nicerotianis

Vixisti tribus, o Calene, lustris.

iEtas haec

tibi tota

10

computatur,

Et solos numeras dies mariti.

Ex illis tibi si diu rogatam
Calene, o dukes quindecim annos quos tibi concessit et perfccit Deus cum tua
Sulpicia! o nox omnis, et hora qua signata est pretiosis lapillis littoris Indici ! * *
Calene, tixisti tribus lustris : tu computas totam hanc cetatem, et numeras solos

HOTJE
1

molles"]

Vide Epig.

5 Caris littoris]

Hoc

mari Indico natis.

Epig. 45.
8 Nimbis ebria]

35. supra.

est,

gemmisin

Vide

Hoc

lib.

est,

vm.

madens

aspersionibus odoratis quas confecerat Niceros

unguentarius

lib.

vi.

Epig. 55.
9 Tribus

lustris]

Hoc

est,

quindecim

annis.

10 JEtas lute tota] Tu existimas lios

quindecim annos implevisse totam

tnam

a-tateni.

EP1GRAMMATUM MB.
Lucem
Ex

quam Pyliam

751

redderet Atropos vel imam,

quam Pyliam

Malles,
dies mariti.

X.

Mis

si

Atropos

quater senectam.

tibi restitueret vel

unam lucem

diu petit am, malles

quater senectam.

NOTiE
14 Manes'] Vel uniiin ex

redditum

tibi

illis

diebus

longaevae

praeferres

aetati

Nestoris, de quo

lib. ix.

Epig.

30.

XXXTX.
IN

Consule

Mentiris

LESBIAti.

Bruto quid juras, Lesbia, natam

te

nata es, Lesbia, rege

Sic quoque mentiris

Ficta Prometheo

Numa.

namque, ut tua saecula

narrant,

diceris esse luto.

Lesbia, quid juras te natam consule Bruto ? Mentiris : o Lesbia, nata es rege
Sic etiam mentitis: etenim ut computantur tui anni, diceris esse ficta ex

Numa.
luto

Promethei.

Quod Ms. Beverl.

illud

'

Alii narres et noris.' Schrevel.

Hoc

legit

Barbouius

exbibet cod. Beverl. Narrent Ms. Pulmann.

not#:
2 Numa] Qui fuit secundus Romahoc est, antiquior es

noruui rex

omnibus consulibus.
4 Ficta]

Hoc

est,

tnrpis es, ut videaris ficta fuisse ex

luto Promethei, de quo lib. ix. Epig.
1G.

Tarn annosa et

Huic

et lib.

i.

simile est Epig. 67. infra,

Epig. 101.

XL.
AD LUPUM DE POLLA.
Semper cum mihi diceretur esse
mea Polla cum cinaedo
Lupe non erat cinaedus.

Secreto
Irrupi,

De

Polla nesciunt Aid. Junt. Colin.

hotje
3

Non

erat

cmadus] Scelus videtur innuere, de quo

lib. II.

Ep.

47

M. VAL.

752

MARTIALIS

XLI.
IN PROCULlilAM.

Mense

novo Jani veterem, Proculeia, maritum

Deseris, atque jubes res sibi habere suas.

Quid, rogo, quid factum est ? subiti quae causa doloris

Nil mihi respondes ? dicam ego, Praetor erat.

Constatura fuit Megalensis purpura centum
Millibus, ut

nimium munera parca dares

Et populare sacrum bis millia dena tulisset.

Discidium non est hoc, Proculeia lucrum
:

est.

Proculeia, novo mense Januario discedis ab antiqvo viro, et jubes habere sibi
Quid, quceso, quid contigit ? Qua causa repentini dohris ? Nullumne
mihi das responsum ? Ego dicam, Prator erat. Purpura Megalensis fuit constatura centum millibus, quantumvis parcos exhiberes ludos : et viginti millia inres suas.

sumta fuissent in populari sacro.

Proculeia, hoc non est divortium

quas-

tus est.

8 Dissid. ed. Par. 1617. et Delph. quod daninat Schrevel.

HOTJE
2 Res sibi] In repndiis comprobata
sunt haen verba, * Tuas res tibi habeto

item baac,

:'

Lege

2.

ff.

'

Tuas res

tibi agito,'

de Divortiis et Repndiis.

purpnrati in toga et praetexta, atque

maximo celebrarunt, nempe lndos Megalenses qnare purpura

Megalensis in vnlgi proverbium ve-

in ornatu

4 Praetor eraf] Atque ita ornatus

purpura ludos Megalenses in honorem
Cybeles suis impensis exbiberedebuit: cum autem pauper esset, peruni-

nit.

am

plebis

suppeditare

coacta fuisset
Proculeia. Megalenses vero ludi sic
dicti sunt a templo Megalesio Pesi>
nunte in urbe Phrygia?, unde Komam
de qnibus fuse
advecta fuit Dea
illi

Fastorum. Lege
Rosinum lib. v. Antiquitatum Romanarum cap. 12. Alexander ab Alexandro Genialinm dieruin lib. vi. cap.
19. ait : Praetores et magistratus
agit Ovidius

lib. iv.

7 Et populare sacrum]

Florales ln-

dos intelligit Merula,inquibusmissio

'

populum ab

iis qui gratiam

Persius Sat. v.
Vigila et cicer insere large Rixauti

flcbat in

quaererent.

populo, nostra ut

Floralia

Aprici meminisse senes.'

Morula Floralia edita

arbitris.

possiot

Subjnngit

fnisse ^Edilibus

Popularia sacra, ut

ait

Labeo, quae omnes cives faciunt, nee

certis familiis attributa sunt.' Festus.

Ergo, addit Radcrus, populare

est generatim dictum.

crum

n-

EPIGRAMMATUM

753

LIB. X.

XLII.
AD DINDYMUM.

Tam

dubia est lanugo

tibi, tarn

mollis, ut

ill

am

Halitus, et soles, et levis aura terat.

Celantur simili ventura Cydonia lana,

Pollice virgineo quae spoliata nitent.

Fortius impressi quoties tibi basia quinque,

Barbatus

labris,

Dindyme,

fio tuis.

Habes lanuginem tam dubiam, tam teneram, ut

teratur.

halitu, et solibus, et levi aura

Ventura Cydonia teguniur simili lana, qua refulgent nudata manu pu-

* *

elite.

Didmum

cod. Beverl.

Impensi id.

NOTjE
Tam

dubia]

Dehoc Dindymo

vide

lib.

v. Epig. 41. et S3.

XLIII.

AD PHILEROTEM.
Septima jam,

Phileros, tibi conditur uxor in agro.

Plus nulli, Phileros, quam

tibi,

reddit ager.

Phileros, jam septem uxores a te humatce sunt in agro.

nemini reddit plus quam tibi.

Phileros, ager

NOT/E
Septima]

te

tuarum uxorum. De agris ad sepulcrorum usubo consecratis dictum lib.

nempe veneno

sublata, ut intelligere videtur Poeta.

lib. ix. Epig. 16.
2 Reddit ager] Dotes nempe mor-

Vide

i.

Epig. 115. et 117.

XLIV.
AD

OVIDIUM.

Q.

Qtjinte Caledonios Ovidi visure Britannos,

Et viridem Tethyn, Oceanumque patrem
Quinte Oeidi aditure Caledonios Britannos, et viridem Tethyn, at que Ocea-

NOTjE
1 Quinte] Cujus mentio facta est
lib. vii.

Epig. 44. qui Caesonium a

Nerone damnatum

in

exilium eomi-

tatus vitae anteposuit amiritiam.

Caledonios Britannos]

Delph. et Var. Clas.

Hodie

Scolos.

Vide lib. Spect. Epig. 7.

2 Et viridem Tethyn] Quae sumitur
pro ipso mari ; illius maritum Oceanum fluviorura fontiiimque patrem
fmgunt poeta;.

Martial.

M. VAL. MART1ALIS

754

Ergo Numae

colles, et

Nomentana

relinques

nee retinet rusque focusque senem ?

Gaudia tu differs : at non et stamina differt
Atropos, atque omnis scribitur hora tibi.
Praestiteris caro (quis non hoc laudet ?) amico,
Otia

Ut

potior vita

sit tibi

sancta fides.

Sed reddare tuis tandem mansure Sabinis,

Teque tuas numeres inter amicitias.

10

num patrem : igitur deseres colles Numee, et Nomentanam quietem ? Nee rus et fo~
cus retinent te senem ? Interponis moram latitice ; sed Atropos nullum interponit
staminibus, atque omnis hora notatur tibi.
Probaveris caro amico, (quis non commendet hoc ?) te vita prceferre sanctamfidem. At tandem mansure restituaris
tuis Sabinis : et te ipsum existimes inter tuns amicos.

HOTJE
3 Numce

colles]

Romam

intelligent

Sabinorum vero regionem montanam alii, unde oriandns Numa. De

Nomcntano praedio dictum lib. vn.
alii

Epig. 93. et lib. i. 106.

5 Gaudia] Sed, ut dixit Poeta
i.

sed fugitiva volant/

Epig. 54.

'

Vide

lib.

iv.

Nil adicit penso Lachesis,'

&c.
10 Teque tuas] Te enim ipsum amaut viruni probum decet

re debes,
lib.

hoc

est, tibi ipsi

tandem

sis

amicus.

Epig' 16. 'Gaudia non remeant,

XLV.
IN

DEL1CATUM LECTOREM.

Si quid lene mei dicunt et dulce

libel] i,

Si quid honorificum pagina blanda sonat

Hoc

tu pingue putas, et costam rodere mavis,

Ilia Laurentis

cum

tibi

demus

apri.

Si quid blandum et suave est in meis libris ; si tenera pagina refert quid honori~
ficum ; tu hoc existimas rude ; et cum tibi apponamus ilia Laurentis apri, maris

Delitiatum Colin. Deliciatum Junt. De libellis suis Ms. Pulmann.

cod. Beverl. 3 Hoc languere cod. Pulmann. et tostam pro costam.

Pene

HOTJE
1 Si quid lene]

Amatorium

puta,

aut nuptiale.

2 Si quid honorificum] Si quid ad

laudes spectat.

3 Costam rodere]
cujus est hie sensus

cum
rum

tibi

et

potius

Metaphora

est,

Carmen malediplaceret, quam tene-

blandum.

;: ;

EPIGKAMMATUM

LIB. X.

755

Vaticana bibas, si delectaris aceto

Non facit ad stomachum nostra lagena tuum,
rodere costam.
tuo stomacho.

acetum placet

Potes Vaticana,

si

Vina

acerbi

tibi

nostra lagena non convenit

NOTiE
5 Vaticana']
saporis

lib.

i.

scilicet

Epig. 19.

6 Nostra lagena]
versus

tibi

Hoc

est,

Nostri

non conveniunt.

XLVI.
MATHONEM.

IN

Omnia

Matho, dicere die aliquando

neutrum die aliquando male.

vis belle,

Et bene
Matho,

die

omnia

vis dicere

belle

die aliquando et apte

die

neutrum : die ali-

quando male.

NOTiE
Matho]

De quo

lib. iv.

Epig. 80.

qui omnia eleganter dicere volebat.

2 Et bene]

Hoc est, ad rem propo-

sitam.

Aliquando male]

Hoc

est,

Neglige

iuterdum rhetorical praecepta, et nudam veritatem expone vel, ut ait

Farnabius,Interdum vel potentissimo
vitia exprobra, nee semper dicas om:

nia ad assentationem divitum.

XLVII.
AD JULIUM MARTIALEM.

Vitam

quae faciunt beatiorem,

Jucundissime Martialis, haec sunt

Res non parta labore, sed relicta

Non
O

ingratus ager

focus perennis

carissime Martialis, haec sunt

sita labore, sed relicta

Ad J. M. Filium
gramma non apte

ager non

cod. Beverl.
inscribitur.

qua

vitam feliciorem : res non acquiperpetuus, lis nunquam, rara toga,

efficiunt

sterilis, focus

Ad seipsum edd. vett. ' Hoc insigne EpiScribit enim hie et alibi Poeta noster ad

NOTjE
Ad Julium Martialem] De quo egimus lib. iv. Epig. 64. et lib. vi. Epig.
1.

In veteri codice inscribitur ad

4 Focus perennis] Metonymia est,

et

focum pro victu posuit, inquit Ra-

dcrus.

seipsum.

3 Sed

ant alio modo.

relicta]

Testamento nempe,

M. VAL.

756
Lis nunqaam

MARTIALIS

toga rara

Vires ingenuae

mens

salubre corpus

; ;

quieta
;

Prudens simplicitas pares amici

Convictus facilis sine arte mensa
;

Nox non ebria, sed soluta curis

Non tristis torus, et tamen pudicus
Somnus, qui faciat breves tenebras

Quod

sis,

esse velis, nihilque malis

Summum nee

10

;
:

raetuas diem, nee optes.

tranquillus animus, vires modicce, corpus sanum, prudens simplicitas, pares amici,
mensa sine arte ; nox non temulenta, sed libera anxietatibus : uxor

facilis convictus,

non mcesta, attamen casta ; somnus qui faciat brevem noctem: quod
nihil malis : nee timeas ultimum diem, nee optes.

Jul. Martialem, sibi anaicissimum.' Flosculus.

fendit cod. Pulmann.

10

sis,

esse velis, et

Attamen edd. vett. Nosde-

noi\e
est, rara officia

7 Pares amici] Impares enim genc-

urbana clientes enim togati comitabantnr suos patronos.

6 Vires ingenues] Hoc est, modica?;

re et fortnna raro nmtiia se complec-

5 Toga rara']

Hoc

nam

qui viribus freti sunt,

cum

aliis

tuntnr amicitia.
12 Quod
sis

sis,

esse velis]

Contentns

tna sorte.

sa?pe rixantur.

XLVIII.
PARAT POETA CONVIVIUM.

Nuntiat octavam
Et pilata

redit,

Phariae sua turba juvencae,

jamque subitque cohors.

Sua turba nuntiat Pharia juvencce octavam,

et cohors depilata revertitur, et

jam

Po'eta nescinnt edd. vett.

Delph. et Maitt. 1 Natura pro sua turba cod.

edd. Barbouii et Farnab. Nostram lect. defendit Floscuius, alteram Heraldus. Vide omnino Not. Var.
Redit jamque, s. ed. Maitt.
Punctum admittunt nee post ' redit,' nee post 'jamque,' Aid. Junt. Colin.

Beverl. 2 Atque

pil.

NOTiE
1 Nuntiat octavam] Dehoris dictum
lib, iv.

Epig. 8.

Pharia juvenca] Isidi, quae Roniae

colebatur sacris ex jEgypto petitis.

De

ilia

sidet

dictum

et

lib. n. Epig. 14. 'Ascatbedris moesta juvenca

Mcesta nempe propter amissum

Osirim maritum, quern diu qussivit
tuis.'

hanc vero indagationem quotidie

re-

praesentabant ejus sacerdotes, et absolvebant bora a meridie secunda.

2 Et [Atque] pilata redit] Ab indagatione scilicet redeunt calvi et deLib. vi. Epig. 56. ntitur hoc
verbo : ' Extirpa, mibicrede, pilos de
corpore toto, Teque pilare tuas testipilati.

EPIGRAMMATUM
Temperat

LIB. X.

757

haec thermas, nimios prior hora vapores

immodico sexta Nerone calet.

Nepos, Cani, Cerealis, Flacce, venitis ?
Sep tern sigma capit, sex sumus, adde Lupum.
Exoneraturas ventrem mihi villica malvas
Attulit, et varias, quas habet hortus, opes.
In quibus est lactuca sedens, et sectile porrum
Nee deest ructatrix mentha, nee herba salax.
Secta coronabunt rutatos ova lacertos,
Et madidum thynni de sale sumen erit.
J

a lat , et

Stella,

adest.

10

Hac

temperat thermas, hora pracedens emittit nimios vapores, et sexta caimmodico Nerone.
Sigma
Stella, Nepos, Cani, Cerealis, Flacce, adestis.
capit septem, sex sumus, adjunge Lupum.
Villica mihi attulit malvas soluturas
ventrem, et varias opes quas habet hortus : inter quas est lactuca sedens, et sectile
porrum : nee ructatrix mentha deest, nee herba salax. Secta ova coronabunt lacertos rutatos, atque sumen erit perfusum sale thynni. Inter hac parvus hadus rap-

let

3 Nimio vapore cod. Pulmann. 6 De Rooy malit addo L. vel Septem, sigma,
capis, sex sumus ; adde L.
9 Recens pro sedens Ms. Beverl. Tonsile pro sect.
codd. Thnan. et Pulmann. Consule Var. Not. 10 Destupratrix Vat. pro de. r.
Codicem antiquum habere stupratrix notat Calderinus. Pnlmannus sic scribit ' Et destupr. m. Sed vetnsti cod. mei manifesta scriptura est, Et destupr.
m. sed ifc' Vid. Var. Not. Menta Aid. Junt. Colin. 11 Ructatos Ms. Beverl.

NOTyE
Calvos auteni fuisse
Isidis sacerdotes testatur Poeta libxii. Epig. 29. ' Linigeri fugiunt calfirare nates.'

Legunt

sistrataque turba.'

vi,

Et pitata redit,

a pilo, ferro

alii,

nempe quo

brachia atque humeros vulnerabant

Hi sacerdotes.

Gronovins interpre-

Hermogenes.' Videat

tit

qua lavabant antiqui.

hora'] Septima nimirum.
4 Et immodico] Hoc est, imuiodice

va,

Prior

aestnantibus thermis Neronianis.

Martialis.

urn

accommodatus

illo

die excubias egerat.

cohors 'jamque

tur pilata

nerape in castra praptoriana,

iit

'

Ilia igi-

.nempe

altera

illius

rediit,'
'

et sub-

vices

exci-

est:

Jam

piens.

6 Sigma,
Graecae

subitque]

Hoc

ingreditur templuin Deae Isidis in

campo Martio.

'

Videtur unum 'que

redundare: quare dubitat Raderus
mini scribendum
cohors.

Nam

stantes

Deam

Epig. 29.

'

sit,

reversi

statque subitque
illi

adorabant

sacerdotes
:

Inter adorantes

lib. xir.

cum

stc-

lib.

instar

sigma liters

xiv. Epig. 87.

Quas molles

De

Epig. 88.
lib.

Lectus erat mensae

capit]

7 Malvas]
111.

dictum

Jamque

Amici et couvivae

5 Stella, Nepos]

cohortem praetoriaiiorum militurn pilis armatorum, quae ad palatitatur

lector.

3 Temperat hac] Scilicet hora octa-

dixit

lib.

lactucis et porris

hi. Epig. 47.

10 Ructatrix mentha] Quia ructum

movet.

Herba

salax]

Erucam

intellignnt

interpretes, quae libidincm excitat.

Hoc

herba convn. Epig. 78. 'Dum

saxctani ponatur cauda lacerti.'
12 Et madidum] Hoc est, ut ait
1 1

Rutatos]

ditos lacertos:

lib.

est, rut a

M. VAL.

758

MARTIALIS

in his una ponetur ccenula mensa,

Hasdus, inhumani raptus ab ore lupi.
Et, quae non egeant ferro structoris, ofellae,
Et faba fabrorum, prototomique rudes.
Pullus ad haec, coenisque tribus jam perna superstes
Addetur saturis mitia poma dabo.

Gustus

15

De Nomentana vinum

sine faece lagena,

20

Quae bis Frontino consule plena fuit.

Accedent sine felle joci, nee mane timenda
Libertas, et nil,

quod

tacuisse velis.

De

Prasino conviva meus, Venetoque loquatur

Nee facient quenquam pocula nostra reum.

Atque ofella qua non

tus ab ore crudelis lupi ccenula apponetur pro una mensa.
egeant cultro structoris, et faba fabrorum, et rudes prototomi. Pullus adjungetur
Dabo tinum
his, et petaso superstes tribus ccenis : apponam saturis mitia poma.
sine face de Nomentana lagena, qua prima fuit condita Frontino ilerum consule.
Cavillationes permittentur sine felle, et libertas non metuenda mane, et nihil quod
velis siluisse. Conviva meus loquatur de Prasino, et Veneto : nee pocula nostra constituent

quenquam reum.

12 Tenui Vat. 13 Gustus

Ms. Beverl. Gustus in his : una edd. SchrePnlmann. et ed. Maitt. Parvus onyx
Hie legitur Parvus onyx: sed alius codex habet Parvus in
his: et melior sententia est.' Calderinus.
Ceterum consulat Lector Not. Var.
15 Egeat et ofella cod. Pulmann.
17 Cana pro perna Ms. Beverl. 20
Prima pro plena edd. antiquae. 23 Parrasino cod. Beverl. Consulantur Notae
vel. et Barbonii.
edd. vett. ' Onyx]

in his

Parvus in

his cod.

Variorum.

NOT^E
Famabius Papilla; suis primiparae
sumen salso thynni liquore imbutum
:

lib.

his] Alii,

Par-

vusonyx. Male. Scriverius legit, Gustus in his. Et sic explicat : Priora ilia
in promulside et gustu : sequitur caofellae,

&c.

Una canula mensa] Hoc

fins

Vide

est, hae-

apponetur, qui totus una men-

lib.

xiv. Epig.

101.

17 Perna superstes]

xin. Epig. 56.

13 Gustus [Parvus] in

put ccenae, haedus,

qui succiduntur.

jam

Quae

ncnipe

tribus ccenis inserviit.

18 Saturis] Hoc

est,

apponam poma.
19 De Nomentana]

sccundis nien-

sis

mentionem

Vini Nomentani

Epig. 106.
20 Plena [prima] fuit] Id est, vinum
reconditum secundo consulatu Fronfecit lib.

I.

sa comedetur.

tini.

Carnes sunt condita?,

concisae, atque instar globi accumulata?: sic non opus est lit illas scindat isquiordinat et componitfcrcula.

21 Nee mane timenda] Nullus nempe jocos nostrosdeferetadCaesarem.

23 De Prasino] De aurigarum factionibus dictum lib. vi. Epig. 46.
periculosum vero fuit iis non favcre,
quibus favebant Caesares.

15 Ofella]

16

lit

faba fabrorum]

Quibnsdam

condita faba dicebatur fabrilis.

Prototomi] Hoc est, primi caulei

lierbis

Legunt

alii,

plena fuit.

EPIGRAMMATUM MB.

IN

Cum

759

X.

XLIX.
COTTAM.

potes amcthystinos trientes,

Et nigro madeas Opimiano

Propinas modo conditum Sabinum,
Et dicis mihi, Cotta, Vis in auro ?
Quisquam plumbea vina vult in auro ?
:

Cum

bibas trientes amethystinos, atque ebrius sis nigro Opimiano, propinas Sabircconditum: et dicis mihi,
Cotta, Vis in auro ? Quisquamne vult vina
plumbea in auro ?

num modo

1 Amethystino legi vult Schrevel. et sic legit

Solia. p. 290.

Calderinus, et Salmas. ad

not#:
1

Hoc

Amethystinos]

amethystis omatos

ad colorem

vini.

est,

scyphos

vel forte respicit

De

vino

Opimiano

dictum

lib. i.

vinuni receus

Epig. 27. Sabinum vero

pessimnm

erat.

5 Plumbea vina] Vilissiuia intellige.

L.

DE SCORPO,

Frangat Idumaeas

tristis Victoria palmas

Plange, Favor, saeva pectora nuda manu.

Mutet Honor

cultus, et iniquis

munera flammis

Mitte coronatas, Gloria moesta, comas.

Hen facinus ! prima fraudatus, Scorpe, juventa
Occidis, et nigros

tam

cito jungis equos.

Victoria moesta frangat palmas Idumceas : o favor, percute nuda pectora manu
sava. Honor mutet ornamenta ; et tu, o gloria mcesta, injice coronatas comas dona
iniquis flammis.
Heu nefas, o Scorpe, peris privatus prima juventute, et tarn veto-

**0W0V4*t0i0&0

2 Reseca cod. Beverl. et

vs. 8.

vs. 3. det iniquis,

et vs. 4. Mutet honoratas, et

Cuifuit.

NOTJE
Frangat Idumceas] Idnmsa regio
est ab occidua parte Jordanis, abun-

res.

dans palmis, quae sunt insignia victoriac : quam Poeta hortatur, simul et
favorem, et honorem, et gloriam, numina semper Scorpopropitia, ut ejus

84. in Julio, recenset ea qua; in

mortem

eodem munere mortuos fungi apud

manes, quod obiisaent viventes.

defleant.

3 Mulct honor] In luctu enim, ut

hodie, vestem mutare solebant vcte-

4 Mitte coronatas] Suetonius cap.

morrogum injicerentur.
6 Et nigros] Hoc est, Plutonis e-

tui

quos

veteres qnippe existimabant

M. VAL.

760
Curribus

Cur

ilia tuis

MARTI A LIS

semper properata, brevisque,

prope raeta tuae ?

fuit et vitae tarn

Cur

citerjungis equos atros.

et brevis tuis curribus ?

met a

tarn prope fuit ilia

tuts vita, .temper properata

NOTiE
8 Et vita tarn prope] In circo currus
ducens ut victoriae saepissime, cur et

vita

metam

attingere properasti

LI.

AD FAUSTINUM.
Sidera jam Tyrius Phryxei

respicit agni

Taurus, et alteraum Castora fugit hyems.

Ridet ager, vestitur humus, vestitur et arbos

Ismarium pellex Attica plorat Ityn.

Quos, Faustine, dies, qualem tibi Roma Ravennam

Abstulit ? o soles, o tunicata quies

nemus, o

fontes,

solidumque madentis arenas

Anxur aquis

Littus, et aequoreis splendidus

Jam

Taurus Tyrius

respicit sidera agni

Phryxei,

et

hyems fugit alternum Casto-

pellex Attica defiet Ityn Ismarium.

privat le Roma!
soles, o tunicata

ra. Ridet uger, terra virescit, et arbor virescit

Faustine, quibus diebus, quali Ruvenna

O
otia! o nemus, o fontes, o solidum littus madida arena, et splendidus

Anxur aquo-

2 Figit pro fugit cod. Pulmann. 5 Quales Ravenna codd. Beverl. et

Bodleian, et sic cod. Pulmann. nisi quod exbibet Ravenna, nisi hoc mar-

NOTiE
1 Sidera jam Tyrius]

Taurus vector

Europes Tyriae, lib. n. Epig. 14. praeest mensi Aprili

respicit vero arietern mensi Martio praefectum, qui
vexit Hellen et Pbryxum, lib. i\.
Epig. 72. Quid meruit terror Nomees, quid portitor Holies, Utniteant
:

'

celsi lucida signa poli

?'

2 Et alternum Castora] GeminosinMaiotribuuntur. Vide lib.

v. Epig. 38. ubi de Castore et Polluce

tellige qui

alternatim viventibus.

4 Ismarium pellex Attica] Hoc est,

Philomela regis Atheniensium filia
defiet Ityn Ismarium, id est Thraciuin, quern interfecit Procne Terei

uxor:

lib. v.

Epig. 67. Dicitur'pel-

quod illam Tereus Thraciae rex

stuprasset. Ovidius vi. Met.
6 Qualem tibi] Veris amoenitate
Ravennae frui posses, nisi Roma;
lex,'

esses impeditus.

O tunicata

quies] In villa qnippe

utebantur Romaui, in urbe
toga, quod patronos colerent togati
Epig. 47. supra : 'Lis nunquam, toga rara, mens quieta.'
7 Madentis arena] Maris nempe

tunica

fluctibus.

8 Anxur]
'

Sive

aquis.'

Vide

salutiferis

lib. v.

candidus

Epig.

1.

Anxur

ll'IGRAMMATUM

761

LIB. X.

t non unius spectator lee tul us undae,

Qui videt hine puppes fluminis, inde maris
Sed nee Marcelli, Pompeianurnque, nee illic
Sunt triplices thermae, nee fora juncta quater

Nee

Gapitolini

summum

10

penetrale Tonantis,

Quaeque nitent coelo proxima templa suo.

Dicere te lassum quoties ego credo Quirino
Quae tua sunt, tibi habe quae mea, redde mihi.

15

non unius aqua;, qui prospicit hinc puppes fiuvii, ilmaris ! at nee theatrum Marcelli, nee Pompeii, nee illic sunt triplices thernue,
nee quatuorfora, nee excelsai cedes Jovis Capitolini, et templa qua refulgent vicina
suo ccelo. Quoties, arbitror, te defatigatum dicere Quirino, Tibi serva qua tua sunt
restitue mihi qua mea sunt.
reis undis, et lectulus spectator

linc

gini ed. Paris. 1617. erranti sit tribuendum. Vid. Var. Not.
10 Rates pro
maris Mss. Pulmann. et Beverl. 12 Victa pro juncta cod. posterior.

NOTiE
9 Etnonunius] Sensus est

Ex

ip-

frigidariam nempe, tepi-

in thermis,

dariam,

nari licet prospicere hinc mare, illinc

Plinius Epist.

et

11 Sed nee Marcelli] Theatrum ab

Angusto exci tat u m Marcelli Octaviae

sua; sororis

filii

gratia.

Lege Mar-

De

lianum lib. vi. cap. 2. De theatro

Pompeii jam dictum Epig. 9. lib. vi.
12 Sunt triplices thermce] Hoc est,
thermae Agrippina?, Neronianae, et
Alii

intelligunt tres cellas

foris fuse agit Lipsius in

lib.

m.

quibus

6. lib. v.

12 Nee fora juncta]

flumen.

Titianae.

de

caldariam;

so lectulo, vel cubiculari, vel tricli-

quatuor

Admirandis

cap. 7.

14 Quaque nitent] Hoc est, templa

Flavin- gentis
Epig. 2. et 4. lib. ix.
15 Quirino] Condi torem urbis pro
ipsa urbe pouit hoc est, O Roma,
:

serva tibi tuos honores, et permitte

ut fruar meis

villis.

LII.

DE SPADONE.

Thelin viderat in toga spadonem,

Damnatam Nuraa dixit esse moecham.
Numa

spectaverat Thelin spadonem in toga, dixit esse adulteram

damnatam.

1 Thelinus deerat in loco sp. cod. Beverl.

NOT:
2 Damnatam]
terii

Matrons

enini adul-

damnatae non prodibant in pub-

licuni nisi

togatae, Epig.

39. lib.

ut dignoscerentur a stolatis.

IT*
\

r*,..

/?

n.

PARTIALIS

M. VAL.

7G2

LIII.

EPITAPHIUM SCORPI.
Ille ego sum Scorpus, clamosi

gloria Circi,

Roma, tui, deliciaeque breves

Invida quem Lachesis raptum trieteride nona,
Plausus,

Dum

numerat palmas, credidit esse senem.

O Roma, ego sum ille Scorpus, decus clamosi Circi, plausus tui, et delicia breves,
quem raptum nona trieteride invida Lachesis putavit esse vetuhim, dum numerat
victorias.

Hoc Epigramma coMocat ed. Barbouii post Ep. 50. Ejusdem Epitaphium
quem dat ilia Parisiana editio nostro Epigrammati. 3 Laceris

est titulus,

Ms. Beverl.

NOT/E
1

Ille egci]

Vide Epig.

3 Trieteride nona"]
viginti

et

septem

50. supra.

Hoc
annis

est,
:

enim trienninm est Epig. 38. lib. vi.

4 Dum numerat PalmOS'] Quas in Cir:

natum

trieteris

co plurimas reportavit Scorpus.

LIV.
IN OLUM.

Mensas,

Ole, bonas ponis sed ponis opertas.

Ridiculum est possum sic ego habere bonas.
:

Ole, apponis bonos cibos

habere lautos.

at apponis tectos.

Ineptum

est

hoc modo possum ego

NOTVE
Mensas] Olns laudabat cibos quos
apponebat, sed ita tectos ut a con1

vivis

sumi

ilium irridet Poeta: sic enim posse

se lautum esse jocatur.

nequirent, unde festive

LV.
MARULLAM.
Arrectum quoties Manilla penem
IN

Pensavit

digitis,

diuque mensa

est,

Libras, scriptula, sextulasque dicit.

3 Scrupula edd. vett.

Nostram

lect.

dat Ms. Pulmann.

NOT/E
3 Sextuku] Sextula est sexta pars
Facete Poeta stateram di*
unciae.
cit libidinosae Marullae

manum,

quae

tain accurate
tur,

&c.

pensaret, et mctire-

::

liPIGRAMMATUM

Idem post opus,

763

LIB. X.

suas palaestras,

et

Loro cum similis jacet remisso,

Quanta sit levior Marulla dicit.

Non

ergo est

manus

ista,

sed statera.

LVI.
IN

Tons,

Galle, jubes tibi

GALLUM.

me

servire diebus,

Et per Aventinum ter quater ire tuum.

Eximit, aut reficit dentem Cascellius aegrum
Infestos oculis uris, Higine, pilos.

Non

secat, et tollit stillantem

Fannius uvam

Tristia servorum stigmata delet Eros.

Enterocelarum fertur Podalirius Hermes

Quisanet ruptos, die mihi, Galle, quis est?

O Galle, imperas
Aventinum.

me

tibi

famulari

Mis

Cassellius evellit, aut curat

diebus, at que ire ter el quater per tuum

Higine, uris pilos
dentem agrum.

noxios oculis.
Fannius non scindit, et tamen aufert uvam stillantem : Heros delet
tristia stigmata servorum.
Galle, die
Hermes dicitur Podalirius herniarum.
mihi, quis curet ruptos?

2 ' Ita scripsisse Martialem credat, quicumqne volet; non ego: sed ab
ejus niann fuisse vix dubito ire lutum.' De Rooy. 4 Oris Yene cod. Beverl.
Hegine edd. Maitt. Barb. 6 Saxorum et Heros edd. vett. Saxonum et Hero

cod. Beverl.

NOTjE
2

Aventinum]
Montcm
in quo hahitabat Gallus.

Et

nempe

per

3 Cascellius] Chirurgus.
4 Higine] Qui oculorum morbo
medebatur. Scribunt alii, Higyne,
alii,

Hegine.

rum, cum intestina

uvam]

Tuberculum

Podalirius] Frater

sed

intelligit,

fatigatos, et

sic

tritae

lebit

'

Stigmata nee vafra de-

Cinnamus arte.'

7 Enterocelarum]

Hoc

Machaonis,

Hermes

dico: hoc est,

nempe

in faucibus a similitudine uvae

dictum. Celsns lib. v. cap. 14.
6 Sercorum stigmata] Vide Epig.

scrotum de-

TEsculapii Alius, hie sumitur pro

8 Qui sanet ruptos]

Stillantem

G4. lib. vi.

in

labuntur.

officiis

quorum

et lacerse

curat hernias,

Non

herniosos

patronornm devestcs sunt at-

quasi diceret,

Omni

morborum generi remedium quidem

invenitur

at clientibus defatigatis

et laceris nullus patronus fert

est, hernia-

et

me-

opem.

M. VAL. MARTIAL1S

704

LVII.

AD SEXTUM.
Argenti
Sed

libram mittebas: facta selibra

piperis

tanti

est,

non emo, Sexte, piper.

Mittebas libram argenti ; redacta

est

ad

selibratn, at piperis.

Sexte, non

emo

tanti piper.

NOTiE

I Argenti]

Sexte,

initteres libram argenti,

cum antea
jam mittis

tantum dimidiam libram, et quidem

piperis.

LVIII.

AD FRONTINUM.

Anxuris

aequorei placidos, Frontine, recessus,

Et propius Baias, littoreamque domuin,

Et quod inhumaoae Cancro fervente cicadas

Non novere

nemus, flumineosque lacus,

doctas tecum celebrare vacabat
Pieridas nunc nos maxima Roma terit.

Dum

colui,

Hie mihi quando

Urbis, et in

dies

meus

sterili vita

est? jactamur in alto

labore perit

Dum

colui tranquillos recessus maritimi Anxuris, et propius Baias, et domum

littoream, etfiumineos lacus, et nanus, quod non novere inhumana cicada Cancro
fervente, licebat tecum celebrare doctas Pieridas : nunc maxima Roma consumit

nos.

Hie quando fruor die? Jactamur

in altis urbis fluctibus, et vita consumitur

NOTjE
1

Anxuris aquorei] Vide Epig. 51.

supra, et Epig.

1. lib.

gium.
7 Dies meus est] Legunt

v.

2 Et propius Baias] Colui nempe

interrogatione, et hutic

Littoream domum] Palatia

sensum Quando liber

patronorum, habito in

recessus.

intellige Baiis

ad mare posita.

3 Et quod] Sylvam, etagrum Rhe-

ginum, de qno Plinius lib. n. cap. 27.

At in Rhegino silent omnes cicadas,
ultra flumen in Locrensi canunt.' Can-

'

cro fervente]

Hoc

4 Flumineosque

est,

mense

Julio.

lacus] Aliceni

am-

nem intelligit Raderus ex Leandro,

in magna Gratia, ubi Locri et Rbe-

nempe

alii

sine

accommodant
sum ab offieiis
alta

semita,

&c. Videat lector. Ilia interpretatio minus

bona milii videtur. Jactamur in alto]
Metapbora est. Sensus est Officii*,
curis, et negotiis occupamur, et vita
consumitur in officiis praestandis, ex
quibus nullum fructum percipimus.
in inonte Quirinali,

EPIGRAMMATUM

Dura suburbani dum jugera pascimus

Vicinosque

tibi,

765

LIB. X.
agri,

10

sane to Quirine, Lares.

Sed non solus amat, qui nocte dieque frequentat

Limina ; nee vatem talia damna decent.
Per veneranda mihi Musarum sacra, per omnes
Juro Deos, et non officiosus amo.
in sterili labor e

dum

colimus sicca jugera agri suburbani, at que cedes vicinas tibi,

o sancte Quirine. Sed non ille solus amat, qui terit limina die et nocte : talia incommoda non conveniunt po'etee. Juro per sacra Musarum mihi veneranda, et per
Deos omnes, amo licet non obsequiosus.

NOTvE
9 Dura suburbani] Infra Epig. 72.
10 Vicinosque tibi] Nempe in monte

Quia qualiacumque Icgnntur Ista

lutator scribere non potuit.'

sa-

officiosus] Hoc est: Licet

domum tuam non adeam

14 Et non

Quirinali.

12 Nee vatem] Epig. 71.

Si

quotidie

nempe] Quare non

tamen ipse venil i Sic iicet excuses,

salutem

lib. i.

'

dicet [Proculus

IN

tibi dicturus,

tamen

te

amo.

LIX.
DELICATUM LECTOREM.

Consumta

est uno si lemmate pagina, transis,

Et breviora tibi, non meliora placent.
Dives, et ex omni posita est instructa macello
Coena tibi, sed te mattea sola juvant.
Si union lemma implevit paginam, transis, et amas breviora, non meliora. Coma
atque ornata ex omni macello, sed sola cupedite tibi pla-

tibi apposita est dives,

4 Mactya Turneb. xxn.

6.

Mactea edd. Farnab. Barb. Matty a Aid. Junt.

Colin. Maitt. et sic legit Georgius. Mattya juvat Delph. Juvat ed. Schrevel.

NOT&
1

Uno

si]

Lemma

est breve ora-

poematis argumentum, sen

inscriptio et titulus : 1. xiv. Epig. 2.

tionis vel

Sumitur hie pro ipso Epigrammate:

hoc est, si unum Epigramma tarn
longum sit, ut impleat totam paginam.
3 Dives, et ex omni] Sua Epigrammata comparat coena? lautae et instnietae ex omni ciborum genere.

4 Sed
lig.

te

mattea] Suetonius in Ca-

cap. 38.

'

Et multis

macteas

venenatas raisit.' Sunt autem mactea?, cupediae,etjucundaedulia;unde

for te legendum mactea, non mattya:

Grace tamen parriy

dicitur: et cibi

genus est delicatissimi, et omnia pretiosa edulia significari hoc nomine

Vetus
scribit Atbenasus lib. xiv.

codex

liabet mattya sola juvant.

M. VAL. MARTIALIS

7(H)

Noa

opus

Hunc
Non

cent.

est nobis

nimium lectore guloso.

non sine pane satur.

volo, qui fiat

indigemus lectore nimium guloso

hunc

volo, qui

saturelur non sine

pane.

Pene ed. Par. 1617.

Festum

ap.

'

Pene cod. pro cauda s. fine. Hinc

Consulenda? sunt Not. Var.

'

offa penita'

et alios.' Beverland.

NOTjE
Non opus est] Eandem continuat
metaphoram. Sensus est Mihi pi acet lector ille, qui non solis jocis et

bus carminibus.

nugis,

Sic conviva placet,

qui non solis cnpediis expleri

v ulr

sed pane etiain vescitur.

sed delectatur etiam gravi-

LX.
DK MUNNA.

Jura

trium petiit a Caesare discipulorum,

Assuetus semper Munna docere duos.

Munna petiit

a Ccesare jus trium discipulorum, solitus docere duos.

Nunna cod. Pulmann.

Epigrammate.

in titulo et in

NOTE
1

Jus trium] Jocus petitur a jure trium liberorum, de qno Epig. 91. et 92.

1.

n.

LXI.
EPITAPHIUM BROTH.

Hie

festinata requiescit Erotion umbra,

Crimine quam fati sexta peremit hyems.
Quisquis eris nostri post me regnator agelli,

Manibus

exiguis annua justa dato.

Hie

jacet Erotium morte immatura, quam interfecit sexta hyems crimine fati.
tu, quisquis possidebis nostrum agellum post me,fac anniversaria sacra manibus

2 ' Peregit hyems. Ita Scriverius edidit pro vulgato peremit : recte. Sic
snp. lib.v. Epig. 37. de eadem Erotio: Quam pessimorum &c. Sexta peregit
hyeme.' Lib.vn. Epig. 17. ' Jainque pcractus eras.' Consul. et Burm. ad Valer.
Flacc. 1. 146.' Ant. de Rooy.
'

NOTjE
1 Requiescit Erotion]

De qua pnella

dictum Epig. 34. et 37. lib. v. quae

nondum sex annos integros nata in-

teriit.

4 Manibus exiguis]
brae Erotii puellse

Hoc

lib.

est, urn-

v. epig. 34.

EF1GRAMMATUM

LIB. X.

767

Sic Lare pcrpetuo, sic turba sospite, solus

Flebilis in terra sit lapis iste tua.

Sic Lare perpetuo, sic totafamilia salva, habeas union hunc lapidemflebilem in tua terra.

exiguis.

NOT7E
Lare perpetuo] Sic agenti
salva tibi sit atque incolumis familia. Lare perpetuo,' hoc est, domo
5

Sic

qua nimirum

perpetua,

in

moriatur.

Sic Epig. 28. lib. vi.

nullus
'

Qui

fles talia, nil fleas, viator.'

LXII.
AD MAGISTRUM LUDI.

Ludi

magister, parce simplici turbae

Sic te frequentes audiant capillati,

Et

delicatas diligat

Nee

chorus mensae

calculator, nee notarius velox

Majore quisquam circulo coronetur.

Albas leone flammeo calent luces,

Tostamque

fervens Julius coquit messem.

Cirrata loris horridis Scythae pellis,

magister ludi, ignosce simplici turba : sic frequentes capillati audiant te, et
chorus delicatce mensa amet te : nee quisquam calculator, nee notarius velox cingatur majore corona. Dies nitidi calent leone igneo, et Julius fervens maturat segetem tostam. Et scutica Scythicce pellis loris horrendis, qua verberatus est Marsyas

3 Lips. i. Ep. 5. quaest. legit Chorus Musce, et exponit pueros deditos

Musis. Sic etiam legend, censet Dempst. 8 Alii legunt Scuticaque loris,
ut Aid. Junt. Colin. Langii, Delph. Farnab. Nostram lect. exbibent edd.
Barbouii, Schrev. Maitt.

NOT:
2

mas

Capillati]

alebant,

Romani enim pueri codonee

gens.
3 Chorus mensa] Hoc

pubescerent

Ameris a
delicatis tuis discipulis, qui circum
mensam tibi assident. Legunt alii,
est,

atque interpretantur
pueros deditos Musis. Prior lectio
mihi melior videtur, ut sequentes
versus docent.
4 Nee calculator] Qui arithmeticam docet; notarius vero is est, qui
notis quibusdam dicentis verba brechorus Musce;

viter excipere docet.

208. de

Notario

licet,

manus

dum

lingua

'

Lib. xiv. epig.

Currant verba

est velocior

suum,

illis

dextra

Non-

pe regit

opus.'

5 Cirrata [Scuticaque] Flagellum

ex loris corii. Scythce pellis, hoc est,
Scy thicae Scythae vero ex pellibus
connciebant scuticas, quibus servos
delinquentes castigarent. Legunt alii,
:

Cirrata loris horridis Scythce

pellis, fye.

Cirrata pellis, &c. ipsa est scutica

multorum lororum, &c. ' Marsyas'

M. VAL.

768

Qua

MARTIAL1S

vapulavit Marsyas Celenaeus,

Ferulaeque

tristes,

sceptra paedagogorum,

Cessent, et Idus dormiant ia Octobres

^Estate pueri

si valent, satis

10

discunt.

Celenams, et graves ferula, sceptra pcedagogorum, cessent, et dormiant in Idus Octobri$: si pueri valent testate, satis discunt.

NOTvE
autem ad Celaenas oppidam Phrygiae

canens

ab ApolOvidius lib. vi.

tibia victus est

line, et castigatus.

Metatn. de Marsya
piget, ah

non

sic canit

'

Ah

tanti

Clamanti cutis est suminos

di-

tepta per artus.'.

11 Et Idus'] Quibus remissus erit
calor.

clamabat, tibia

est,

LXIII.
EPITAPHIUM NOBILIS MATRONS.

Marmora

parva quidem, sed non cessura, viator,

Mausoli saxis Pyramidumque legis.
Bis mea Romano spectata est vita Terento,
Et nihil extremos perdidit ante rogos.
Quinque dedit pueros, totidcm mihi Juno pucllas
Clauserunt omnes lumina nostra manus.

O viator, marmora quidem parva snnt, sed leges non cessura saxis Mausoli et
Pyramidum. Mea vita bis visa est Terento Romano, et nihil amisit ante extremos
rogos.
Juno mihi concessit quinque pueros, et totidem puellas : omnes illoriun ma-

2 Doi leans legend, censet

legit vitta, et refert

:
Pyramidumque jugis. Alii leges. 3 Lipsius
ad conjugiura, hoc est, binos saeculares, inquit, vidi

nupta.

NOT/E
Marmora] Sensus est Parviim
quidem spectabis marmoreum tumu-

ludos saeculares, computata ratione

lum, sed facta leges

moriae consecrata.

dius proxime, sed quo olim Augustus

aeternae rae-

2 Mausoli saxis] Vide Epig.

ediderat.'
1. lib.

Spect.
3 Bis mea Romano]

Hoc est, ut
interpretatur Raderus ex Politiano,
Bis ludis saecularibus interfui, Claudii

Imperatoris,

tempornm, ab anno, non quo Clan-

qui sunt celebrati ab

Epig. 70.

Terentus' autem, de quo

lib.

i.

locus erat in

Martio insignis templo

campo

ad cujus
aram ludis saecularibus immolabantur
victimae.
Perobscurns mihi videtur
Ditis,

hie locus.

4 Et

nihil extremos]

Hoc

est,

Ad

or be condita 800. annis, et Domitiani, ab urbe condita 841. Suetonius

in Claudio cap. 21.
Fecit et saecu-

mortem usque

lares, quasi anticipatos ab Augusto,

nec legitimo tempori reservatos,' &c.
In Domitiano rero cap. 4. ' Fecit et

beri superstites mihi clauserunt ocii-

'

felix fui.

5 Juno] Quae praesidet puerperiis.

6 Clauserunt] Hoc est: Omnes lilos,

quod

fuit

propinqnorum officium.

EPIGRAMMATUM

LIB X.

769

Contigit et thalami mihi gloria rara, fuitque

Una

pudicitiae

mentula nota

racae.

Et mihi contigit varum

nus clauserunt nostros oculos.

eum maritum.

decus thalami, et habui uni-

LXIV.
AD POLLAM.
CoNTiGERisregina meos

Non
Ille

si Polla libellos,
excipe fronte jocos.

tetrica nostros

tuus vates, Heliconis gloria nostri,

Pieria caneret

Non tamen

cum

fera bella tuba,

erubuit lascivo dicere versu,

Si nee paedicor, Cotta, quid hie facio ?

Polla dives, si forte contigeris meos libros, ne excipias nostros ludos vultu seIlle tuus poet a decus nostri Heliconis, cum caneret sceva bella tuba Pieria,
nihilominus non erubuit dicere lascivo versu, **.

ver'o.

St forte

libellos legit

Palat.

NOT;E
De qua

Lucano dictum
Epig. 21. et 22. lib. vn. Reginam
Tocat eo seusu, quo clientes suos
1 Polla]

3 Heliconis

et

patronos appellabant reges.

nostri]

Hoc

est,

La-

tins poeseos decus.

4 Fera bella] Civilia scilicet inter
Pompeium et Julium Ceesarem.

LXV.
IN

Cum
.1

te

CARMENIONEM.

municipem Corinthiorum

ados, Carmenion, negante nullo,

Cur frater tibi dicor, ex Iberis,

Et Celtis genitus, Tagique civis
te,

Carmenion, cum te pradices municipem Corinthiorum nemine quidera negancur appellas fratrem me genitum ex Celtiberis, et civem Tagil An videmur

NOTjE
1 Municipem] Gellius lib. xvi. cap.
13. fuse explicat quid sit

municipium,
et quomodo differat a colonia : Corinthii

vero molles, et voluptatibus

2 Negante

nullo]

Cam

perditi tai

mores te Corintbium probent.

4 Et Celtis genitus] Vide Epig. 62.
lib. i.

'

Nee me

tacebit Bilbilis.'

dediti.

Delph.

et Var. Clas.

Martial.

770

MARTIALIS

M. VAL.

An vultu similes videmur esse ?

Tu flexa nitidus coma vagaris

Hispanis ego contumax capillis.

Levis dropace tu quotidiano
Hirsutis ego cruribus, genisque.
Os blassum tibi, debilisque lingua est

Nobis

filia fortius

10

loquetur.

Tarn dispar aquilse columba non

Nee dorcas rigido fugax leoni.

est,

Quare desine me vocare fratrem,

Ne

te,

Carmenion, vocem sororem.

15

tu cultus vagaris calamistratis capillis

ego horridus His:

ego sum hispidis cruribus, et
genis.
Tu habes os blasum, et linguatn debilem ; mea filia habet vocem magis
Columba non est tarn dissimilis aquila, nee dorcas fugax scevo leovirilem.
Quamobrem cessa appellare me fratrem, ne te, o Carmenion, appellem soni.
rorem.
esse similes vultu ?

panis

capillis.

Tu

politus dropace quotidiano

11 Dorleans legend, censet Non nobis lea fortius loquetur.

pro rugire : nam rugitus vox et loquela leonis.

Ponit Moqui'

NOTjE
7 Ego contumax] Hie sumitur pro
horrido etinculto, alias prosnperbo
in

bonam

quoque partem sumitur

pro constant!, et pro eo qui flectr

nequit. Quo ultimo sensu capilli
Martialis erant contumaces, seu inculti et horridi,

8 Levis

quod

dropace]

nequirent.

flecti

De

73. lib. in. fuit unguenti

quo Epig.
genus quo

utebantur effoeminati ad evellendos

pilos.

10 Os blasum] Quo vitio utplurilaborant molliores, et pin-

guiores.
11 Nobis filia]

sum ut
Non nobis

pretatus
Alii,

Hunc versum interalii.

Judicet lector,

lea fortius

loquetur.

id est,rugiet.

13 Dorcas] Quae inter sylvestres

capras numeratur.
14

Me

vocare fratrem]

Hoc

est,

mollem et effoeminatum quo sensu

saepe reperitur apud Petronium.
15 Sororem] Tu enim magis foe:

mina,

quam

vir videris.

mum

LXVI.
DE THEOPOMPO.
Quis, rogo, tarn durus, quis tam fuit ille superbus,
Qui jussit fieri te, Theopompe, cocum?

Theopompe,

quis, quaso,

tam inhumanus, quis

fuit ille

tam arrogant qui impt-

EPIGRAMMATUM

LIB. X.

771

Hanc

aliquis faciem nigra violare culina

Sustinet? has uncto polluit igneoomas

Quis potius cyathos, aut quis crystalla tenebit?

Qua sapient melius mixta Falerna maim ?
Si tarn sidereos manet exitus iste ministros,
Jupiter utatur jam

Ganymede

coco.

ravit te fieri cocum ? Aliquisne potest fcedare hunc vultum nigra culina
? An inquinat hos capillos manu uncta ? Quis elegantius tenebit cyathos, aut quis crystalla
?
Qua manu melius sapient mixta Falerna ? Si servi tamformosi nanciscuntur hunc
evenlum, Jupiter utatur jam Ganymede coco.

3 Coquina Mss. quod legend, censet Beverland. 4 Polluit ungue in Aid.

Jant. Colin. Farnab. Langii, Delph. Igne exhibent Maitt. Barbou. quod
etiam Grut. legit ex Palat. Alii uncto polligine.

NOTiE
4 Polluit igne] Culina

7 Sidereos]

Hoc

Epig. 37.

scilicet.

est, pulcliros.

lib. ix.

Vide

LXVII.
EP1TAPHIUM VETULjE.

PyrrHjE filia,

Quam

vidit

Nestoris noverca,

Niobe puella canam,

Laertes aviara senex vocavit,

Nutricem Priamus, socrum Thyestes
J am cornicibus

omnibus superstes,

Hoc tandem

sita prurit in

Calvo Plotia

cum

sepulcro

Melanthione.

Filia Pyrrhte, noverca Nestoris, quam canam vidit Niobe puella, Laertes senex
appeUavit avium, Priamus nutricem, Thyestes socrum, jam superstes omnibus
cornicibus, Plotia prurit tandem jacens in hoc sepulcro cum calvo Melanthione.

NOT\ffi
Epig. 39. supra,
quod est etiam in ve tulani Pyrrha
vero Deucalionis uxor fuit, cujus his1 Pyrrhte filia]

eorum ommentionem facit

toria satis nota, sicut et

niuni

Poeta.

quorum

hie

Jam cornicibus]Hy pevboten

nuat Poeta

conti-

cornices diutissime vi-

Plinius lib. vn. cap. 48.

6 Prurit] Vetulam tarn libidinosam
fuisse dicit, ut etiam mortua pruriat.

vunt.

MARTIALIS

M. VAL.

772

LXVIIl.
IN L/ELIAM.

Cum

tibi

non Ephesos, nee

Sed domus

sit

Rhodos, aut Mitylene,

in vico, Laelia, patricio;

Deque coloratis nunquam lita mater

Durus Aricina de regione pater
Zooy xa tyuxv

Etruscis,

lascivum congeris usque,

Pro pudor!

llcrsiliac civis, et Egeriae.

Lectulus has voces, nee lectulus audiat omnis

Sed quem lascivo stravit arnica viro.

Scire cupis quo casta modo matrona loquaris:

Numquid cum crissas, blandior esse potes ?

Tu licet ediscas totam, referasque Corinthon,
Non tamen omnino, Laelia, Lais eris.

10

5 Gronovius ex Thuanaeo cod. colligit Martialem scripsisse Kipi4 fwv, /x'x

pov congeris usque.
12 In edd. vett. Thai's: sed Gruterus legend,

Hov,\fn>xfl

censet Lais, quod probat Schrev.

NOTiE
1

Cum

tibi, See]

Cam

non

ex

sis

Gronovius valde

extollit Thuanaei co-

aliqua insula vel parte Graeciae ori-

dicis praestantiam, et scriptorem ejus

unda, sed media nata Roma. Vide

Juvenalis a vcrsu 186. unde
hnic lux et fortassis ingenium.
3 Deque coloratis, fyc] Et mater
tua ex Etruria, nunquam fucata, imo

fidelem asserit

Sat. vi.

sole

offuscata.

Nunquam Ma]

Lini

terum

tamen charac-

cum

et

exarata

minutis Uteris

colligit

ciliandum, vel ne cito barbati essent.

* Coloratos'
vero * Etruscos' vocat

Kvpie

fiov, fj.f\t

usque.'

[jlov,

MV

tyvxh

jnx e Sabinis raptis una.

facies laederetur, Oepivh irpo<pv\aKTiica

iiri-Xpiara.

vocabant,eaque omniaerant
Salmasius.

4 Aricina, ifc] Aricia oppidum Latii, ad cujus clivum sedebant mendici.

5 Zu^Kal tyvxh, tfc] Vide vers. 195.
Sat. vi. Juren. et quae nos ad ilium.

congeris

cabula Graecis et Latinis satis fami-

ne coloraretur. Hujusmodi autem

medicamina, quae praestabant, ne sole
vpoirdirwv

Agnoscis enim amatoria vo-

liaria.

quae

hunc

GERIS USQUE.
Martialem scripsisse,

faciem medicamentis
nunquam induxerit, ad candorem servandum et solem cuti defendendum,
litam,

cetera

sint,

unum versum majusculis expresserit

KURIE MU MELI MU PSICI HU CONHinc

mulierem nunquam

ut quae non assecu-

expresserit;

autem moris erat istos delicatos, vel

ad candorem nitoremque cutis con-

fl\ioKai<TTovt, et

tus fuerit, imitatione

6 Hersilice

civis, fyc]

Hersilia autem

Tu Romana.

Romulo

cessit con-

De

jEge-

supra Epig. 35. vers. 13.

10 Crissas, fyc] KtyxAifj?, quod in

ria

maribus
11

'

cevere' dicitnr.

Corinthon]

Linguam Graecam

vel magis proprie blanditias et ser-

mones nequam
12

Corinthi,

Non tamen

unde Lais.

omnino, fyc]

quam tamen ex deformi

Nun-

et blanda

BPIGRAMMATUM

773

LIB. X.

NOTVE
Laelia ties pulclira et elegans Lais,

censet, Lais, rectc.

Hinc pro Tkaia Gruterus legendura

LXIX.
DB POLLA.

Custodes

Hoc

est

das, Polla, viro non accipis

uxorem ducere, Polla, virum.
;

Polla, das custodes marito, ipsa vero non accipis

bere uxori.

Non pro

Das

nee habet cod.

ipsa.

o Polla, hoc

est

virum nu-

Pulman.

NOTjE
Polla] Alia sane est a Polla

uxore Lucani, de qua Epig. 64. supra.

Nec accipis ipsa] Atque ita tu non
observata promissam marito fidem

violas,

Hoc est uxorem] Hoc non est nubere viro, sed potius virum nubere
uxori, seu servire, Epig. 12. lib. vm.

LXX.
AD POTITUM.

Quod

mihi vix unus toto liber exeat anno,

Desidiae tibi sum, docte Potite, reus.

Justius at quanto mirere, quod exeat unus,

Labantur

Nunc

toti

cum mihi

saepe dies.

resalutantes video nocturnus amicos,

Gratulor et multis ; nemo, Potite, mihi.

O erudite Potite, tu me accusas inertia, quod

Sed quanto aquius mirere, quod edam unum, cum
hil scribenti.

Nunc

toto

anno vix edam

unum

librum.

saepe integri dies Jluant mihi ninocturnus specto resalutantes amicos, gratulor et multis, mil-

NOTjE
alutaverat Poeta, et quibus dixerat
ave, vesperi pro more Komanorum

6 Gratulor et multis] Aut adeptii

honores, aut meliorem fortunam nactis ; at nullus mihi gratulatur, utpote

ilium resalutabant, ipsique vale di-

qui nihil gratulatione

cebant.

piscar.

5 Nunc

resalutantes]

Quos mane

dignum

adi-

MARTIAL1S

M. VAL.

774

Nunc ad luciferam signat mea gemma Dianam

Nunc me prima sibi, nunc sibi quinta rapit.
Nunc consul, praetorve tenet, reducesque choreae
:

Auditur toto saspe poeta

10

die.

Sed nee causidico possis impune negare,

Nee si te rhetor, gramma ticusve rogent
Balnea post decimam lasso, centumque petuntur
Quadrantes.

Fiet quando, Potite, liber

lus vero mihi, o Potite.

Nunc mea gemma signat ad luciferam Dianam, nunc
prima hora me rapit, nunc quinta. Nunc Consul aut Prator moratur, aut reduces
chorea: : scepe poeta auditur solido die.
Sed nee tuto possis negare causidico, nee
si rhetor aut grammaticus te rogent : post decimam defatigatus peto balnea, et
centum quadrantes. O Potite, quando componetur liber ?

NOTJE
Niuc ad] Ego rogatus annulimei

gemma

signo testamenta, aut alias

monte Aventino, ubi Lucina scu Diana colitur, quae Lucifera

tabulas, in

dicitur,

quod

quod nascentibus

illic

praesit, vel

una cum Lucifero colere-

Epig.

me prima] De

boris dictum

dom urn

Quern comitor, et
deduco. Vel intellige causas
consul]

forenses et judicia, quibus aliquando

forte occupabatur Poeta.

Reducesque chorece]
tiuin

patronos

An
1

histrio-

Sic Far-

nabius.

10 Auditur sape] Juvcnalis Sat.

'

i.

Semper ego auditor tantum,' &c.

11 Nee causidico'] Causidici, ut et

Plinius

lib. v.

Epist. 3.

Cum tamen bora

octava aut nona lavare solerent Romani; sed Martialis negotiis et officiis urbanis impeditus non lavabat
nisi decima, qua et sportulam peteDat Baiana
Epig. 60. lib. i.
bat
13 Balnea post]

8. lib. iv.

9 Nunc

supra Epig. 48.

vel saltatiicularum

rhetores et grammatici, recitabant.

tnr, ut ait Domitius.

8 Nunc

dis, ut

num

An

reducen-

An sacerdotum

Isi-

mihi quadrantes sportula centum.'

LXXI.
DE RABIRIO.
Quisquis lasta tuis et sera parentibus optas
Fata, brevem titulum marmoris hujus ama.
Condidit hac caras tellure Rabirius umbras
Nulli sorte jacent candidiore senes.
Tu quisquis optas felicem et tardam mortem tuis parentibus, dilige brevem inscrip tionem hujus mar maris.
Rabirius condidit hac tellure earas umbras ; nulli

NOTiE
3 Rabirius] Domitiani architected, de quo Epig. 5G. lib. vn.

EP1GRAMMATUM

Bis sex lustra tori nox mitis et ultima

Arserunt uno funera bina rogo.

Hos tamen

775

LIB* X.
clusit,

ut primis raptos sibi quaerit in armis

nihil his fletibus esse potest.

lmprobius

requiescunt sorte feliciore.

Nox blanda et ultima terminavit duodecim lusNihilominus Rabirius
tra tori nuptialis, et duo funera cremata sunt uno rogo.
quccrit hos ut raptos sibi in primis annis : nihil potest esse improbius istis lacrymis.

series

NOTjE
5 His sex

Sexaginta annos.

lustra']

Funera bind] Pater et mater

eadem nocte mortui, et simul ere-

mati sunt.

8 Improbius nihit]

Cum

defleat pa-

rentes longa felicique vita functos

LXXII.
ADULATORIUM DE CiESARE TRAJANO.
Frustra blanditiae venitis ad me
Attritis miserabiles labellis.

Dicturus dominum, Deumque non sum

Jam non est locus hac in urbe vobis.
Ad Parthos procul ite pileatos,

Et turpes, humilesque, supplicesque

Pictorum sola basiate regum.
Non est hie dominus, sed imperator,

Sed justissimus omnium senator:

Per quern de Stygia domo reducta est
O

10

me : non sum
hac in urbe : procul ite ad

assentationes miserabiles, attritis labris inutiliter acceditis ad

dicturus

dominum,

Deum ; jam

et

non

est locus vobis

Parthos pileatos, et fceda, at que ahjecta, et supplices osculamini soleas regum pictorum. Hie non est dominus, sed Imperator, sed Senator cequissimus omnium : qui

NOTjE
2

Attritis

Poeta de

suis

Loquitur

miserabiles]

Roraanorum

et

as-

sentationibus, quae in usu erant teni-

poning
ri

Deum appella-

Doniitiani, qui

se jnssit, Epig.

mines attriverint

8. lib. v.

labra,

quasi ho-

vel

pedes

ejus osculando, vel ipsi assidue blan-

Ad Partlws] Nempe

vitntem

pileatos dicit,

Romanornm morem

libertatera adepti pileura

sumebant,

ut ostendat Poeta Parthos esse couditionis servilis.

7 Pictorum] Ad vestes et purpuram

Parthi,
; reges suos adorabant
quorum pedes osculabantur.
refer

natos ad ser-

8 Non est hie] Trajanus nimirum,

de cujns modestia agit Plinius junior

quod prseter

in

diendo.
5

rent, vel a similitudine servorum, qui

pileati

incede-

suo panegyrico.

U. VAL. MARTIALIS

776

Siccis rustica Veritas capillis.

Hoc sub principe, si sapis, caveto,

Roma, prioribus loquaris.

Verbis,

ab inferis reduxit Veritatem rusticam comis

sub hoc principe loquaris prioribus verbis.

siccis.

Roma, si

sapiens es, cart ne

not^:
11 Siccis]

Incultis,

Veritas

enim

vilibiis

atque

adulatoriis,

quibus

nempe Romani utebantur sub Do-

non est fucata.

13 Verbis prioribus]

Hoc

est, ser-

mitiano.

LXXIII.
AD MARCUM.
Litera

facundi gratum mihi pignus amici

Pertulit,

Qua non

Ausoniae dona severa togae

Fabricius, sed vellet Apicius

uti,

Vellet Maecenas Caesarianus eques.

Vilior haec nobis alio mittente fuisset

Non quacumque manu

A te

victima caesa

5
litat.

possem nisi munus amare,

poteram
nomen amare meum.
tuum
Marce,
et
nomine
gratius ipso,
plus
est,
Munere sed
missa venit

Officium docti, judiciumque

10

viri.

Epistola attulit gratum mihi pignus docti amici, dona severa toga Italica
nollet Fabricius, sed Apicius vellet, et Maecenas eques Ceesarianus.
Exislimassem hanc viliorem alio mittente: victima non litat immolata quacumque

qua uti

manu. O Marce, nisi possem amare tuum donum, poteram amare meum nomen.
At officium, et judicium viri eruditiplus est dono, etjucundius ipso nomine.
2 Serena Beverlandi Ms.

VOTJE
Marci nempe AnPrimi, de quo Epig. 100. lib.

1 Litera facundi]

tonii

ix. et 32. supra.

Pignus] Scilicet togam, quam per

appositionem vocat,
2 Donasctera] Quod toga uterc-nt ur,

cum reges suos colerent: syntbesi autem, cum rebus laetis operam darent
Epig.l.

lib.

tis

cultor, cujus

De

rissimus.

6 Litat]

xiv.

3 Fabricius] Ille
lib, vii.

lib. n.
4 Meecenas] Satis notus ex Horatio.
Juvenalis Sat. xn. ' Vestem
Purpuream teneris quoque Maecenatibus aptam.'
Casarianus] Nam a par tibus Ca?saris Augusti stetit, enjus fuit ianiilia-

Epig. 69.

nempe pauperta-

meminit Epig. 68.

luxurioso Apicio dictum

Hoc

est,

non est grata

Diis.

8 Nomen amare] Poeta enim Marcus quoque vocatur.

EPIGRAM MATUM

777

LIB. X.

LXXIV.
AD ROMAM.
Jam

parce lasso,

Roma,

gratulatori,

Lasso clienti quamdiu salutator

Anteambulones et togatulos inter
Centum merebor plumbeos die toto ?
Cum S corpus una quindecim graves bora
:

Ferventis auri victor auferat saccos

Non ego meorum praemium libellorum,

(Quid enim merentur?) Apulos velim campos.
Non Hybla, non me spicifer capit Nilus
Nee quae paludes delicata Pomptinas
Ex arce clivi spectat uva Setini.
Quid concupiscam quaeris ergo ? dormire.

10

Roma, jam dimitte defatigatum gratulatorem, defatigatum clientem : quamdiu salutator inter anteambulones et togatulos toto die merebor centum plumbeos ?
cum victor Scorpus una hora consequatur quindecim graves saccos auri ferventis
ego non exoptem Apulos campos mercedem meorum librorum, (quid enim merentur?) Non Hybla, non ferax spicarum Nilus movet me, nee delicata uva, qua
ex arce Setini collis prospicit paludes Pontinas. Rogas, quid igitur expetam ?
dormire.
6

Alii legunt afferat.

SOTJE
De

3 Anteambulones]

qui bus, et to-

4 Centum merebor] Hoc est, sportulam centum quadrantum, quos per

contemtum ' plumbeos

tamen essent ex sere.
5

Cum

Scorpus]

Epig. 50. supra

'

vocat,

cum

aurigae vero victores

summi pre-

referebant.

6 Ferventis auri]

colore rutilo,

in quit

Hoc

est, radian-

Farnab.
melle abun-

Siciliae

dans.
11 Uva Setini] Setia urbs Latii
juxta Pontinas paludes, ubi vinum

optimum

Auriga,* de quo

in certaraine circi praemia

tii

tis

9 Hybla] Mods

gatis saepius dictum.

Epig. 69.

lib. iv.

12 Dormire] Juvenalis Sat. hi. versu 55.

'

Tanti tibi non

sit

opaci

Om-

arena Tagi, quodque in mare

vol vitur aurnm, Ut somno careas.'

nis

778

M. VAL.

MARTIALIS

LXXV.
DE GAL L

Millia
Annus

quondam me Galla poposcit;

viginti

Et, fateor,
abit

magni non erat

nimis.

quam

est,

prius, ilia mihi.

mensem,

poscenti post sextum millia

dabam nummos

Mille

ilia

bis quina dabis sestertia, dixit.

Poscere plus visa

Jam duo

A.

noluit accipere.

Transierant binae forsan, trinaeve Kalendae,

Aureolos ultro quatuor ipsa petit.

Non dedimus centum jussit me

mittere

nummos

quoque summa gravis.

Sportula nos junxit quadrantibus arida centum

Sed visa

Hanc

voluit

Dat

puero diximus esse datam.

numquid

Inferius

10

est nobis haec

potuit descendere ? fecit.

gratis, ultro

dat mihi Galla

nego.

NOTf
viginti, Ifc]
Quingenti
'dena sestertia,' dimidium,
250. 'duo millia,' quinquaginta ' mille
1

4 Poscere,

Millia

Philippei

amei quatuor,' quadringenti nummi, decern

Centum nummi,' PhiPhilippei
lippei duo et dimidiatus. Gronov.
2 Magni non, fyc] Nitebat enim
minimi,' 25. Philippei

turn flore juventae.

Dena

sestertiorum

fyc]

Minus quippe

est facta, atque

for.

hinc gravius

visum est pretium.

8 Aureolos

'

3 Bis quina]

mosa

ultro,$fC.~\

Deflorente jam

in dies forma, et ipsa vilescit, con-

temta invicem.
11 Nos junxit,

ifc.]

officio, id est, officio

Habuit nos in
meritus fueram

sportnlam tenuem. Hanc voluit.

14 Dat gratis, fyc] Lib. n. Epig.
56.

millia.

Hoc, Fortuna,

tibi

LXXVI.
MV10.
E.
videtur

aequum ?

Civis non Syriaeve, Parthiaeve,

Fortuna, an hoc censes justum? civis non out Syria, aut Parthia, nee eques

EPIGRAM MATUM

'

779

LIE. X.

Nec de Cappadocis eques catastis,

Sed de plebe Remi, Numaeque verna,
5

Jucundus, probus, innocens, amicus,

Lingua doctus utraque, cujus unum est,

Sed magnum vitium, quod

est poeta,

Pullo Maevius alget in cucullo

Cocco mulio

fulget Incitatus.

de catastis Cappadocis, sed verna de plebe

Remi

et

Numa, jucundus,

probus, inno-

unicum vitium, sed magnum, quod

mulio Incitatus splmdet cocco.

cens, amicus, peritus utriusque lingua, qui habet

est poeta,

Maviusfriget in atro cucullo

4 Tenia pro Remi Beverlandi Ms. 8 Navius idem. 9 Croceo pro Cocco et
pro Incitatus in eodem cod. leguntur. Incitati conjicit Schrev.

oictatus

NOTjE
2 Cici8 non St/rite] Hoc est, non ex
Syro aut Partho factus civis Romanus, nec ex servo Cappadocis factus
eques
de catasta machina, nempe
ubi exponerentur servi venales, die:

turn lib. ix. Epig. 60.

liber et

Romanus : verna enim non

hie snmitur pro servo, sed pro eo qui

Romae natus

est.

6 Lingua doctus] Graeca et Latina.

9 Cocco ] Purpura fulget mulio
Incitatus, de quo lib. xi. Epig. 1.
-

4 Sed de plebe] Sed Maevius poeta,

LXXVII.
DE CARO MEDICO.

Nequius a Caro

Quam quod

nihil

unquam, Maxime, factum

febre perit

est,

fecit et ilia nefas.

Saeva nocens febris saltern quartana fuisses

Servari medico debuit

ille

suo.

Maxime, Carus

nihil unquam fecit improbius, quam quod extinguitur febre

admisit scelus.
Utinam nocens febris saltern fuisset sava quartana; ilia debuit servari suo medico.
et ilia

2 IUe nefas in edd. vett. 3 Pro saltern Beverlandi Ms. utinam. 4 Debuit
in Aid. Junt. Coliu. Delpb. et plerisque edd. vett.

ilia

NOTiE
2

Quam quod] Nam crucem illi, non

fatum, optat Poeta.

Fecitet ilia] Alii ilk, male
hoc

tarn lene

quae tarn cito sustulit

3 Quartana fuisses

est,

Carum.

[fuisset] Alii le-

sunt fuisses. Videat lector.

4 Servari medico] Carus nempe, qui

multos imperitia necaverat, quartanae

medicum

se

profitebatur,

din cruciandus erat, priusquam

reretur.

qua
mo-

780

If.

VAL. MARTI A LIS

LXXVIII.

AD HACRUM.
Ibis littoreas, Macer, Salonas
Ibit rara fides, amorque recti,
Et secum comitem trahet pudorem.
Semper pauperior redit potestas.

Felix auriferae colone

terras,

Rectorem vacuo sinu remittes,

Optabisque moras, et exeuntem
Udo Dalmata gaudio sequeris.

Nos

Celtas, Macer, et truces Iberos

Cum

desiderio tui petemus.

Sed quaecumque tamen feretur
Piscosi calamo Tagi notata,

10
illic

O Macer, ibis Salonas littoreas : rara fides, et amor justitiae ibit, et ducet secum
pudorem comitem. Semper pauperior revertitur potestas. O Dalmata beate colone
terra auriferce, remittes rectorem vacuo sinu, utque cupies dilationes, et latitia
abeuntem. Nos, o Macer, petemus truces Celtiberos, cum desiderio
tui.
At niiiilominus qucecumque nostra pagina signata calamo Tagi piscosi itlic

fiebili sequeris

1 Poteris legere, inquit Schrevclius, Ibislitorum Macer Salona.

6 Remittet
Beverlandi Ms. 8 Hunc udo Celta gaudio sequeris Farnab. quod etiain probat
Schrev.
11 Alii Mine. 12 Dad Beverland. 16 Sum idem.

NOTJE
1

Littoreas

Salonas]

Maritimum

oppidum constat ex
sequente versu
udo Dal-

esse Dalmatiae

'
hoc, et
mata,' &c. atque ex Strabone

lib.

vn.

Suidas in verbo AioK\rrriavbs Salonas

esse Illyrici
recidit;

urbem dicit,'quod in idem

Dalmatia enim est

Illyrici

P* r s
4 Semper pauperior] Hoc est, magistrate integer ex provincia quam
administravit semper pauperior re-

Hoc est, Dalmata

quod bonis spoliatus non
flebit autem quod te abeun-

8 Udo gaudio]
erit laetus,

fuerit

tem
9

viderit.

Nos

Celtas]

Felix aurifera]

De

aurifodinis Plinius lib.

Dalmatiae

xxxin. cap.

4>

6 Vacuo

sinu]

Sensns est

Macer

Romam redibit nihil in Dalmatia prae-

Ego

vero, inquit

Poeta, sum rediturus in patriam cum

summo tui desiderio: acquis enim legibus Hispaniamadministraverat

Ma-

cer : lib. xn. Epig. 99.

11 Sed qucecumque] Hoc est, quaeripas Tagi componam carmina, sonabunt tuum nomen. Illic,
Hispania Roalii illinc, nempe ex
mam feretur sen mittetur. Judicet

cumque ad

dit.

datus.

lector.

EP1GRAMMATUM

Macrum pagina

781

LIB. X.

nostra nominabit.

Sic inter veteres legar poetas

Nee multos mihi praeferas priores,

Uno sed tibi sim minor Catullo.
tcribetur, nominabit

multos veteres, sed

15

Macrum.

me

Sic legar inter antiquos poetas, nee mild anteponas

existimes inferiorem solo Catullo,

NOTjE
16 Minor Catullo] Vide

lib. v.

Epig.

5. et lib. ft.

Epig. 71.

LXXIX.
DE TORQUATO ET OTACILIO.

Ad

lapidem Torquatus habet praetoria quartum

Ad

quartum breve rus emit Otacilius.

Torquatus nitidas vario de marmore thermas
Exstruxit : cucumam fecit Otacilius.
Disposuit Daphnona suo Torquatus in agro
Castaneas centum sevit Otacilius.

Consule Torquato vici fuit ille magister

Nee minor in tanto visus honore sibi.
Grandis ut exiguam bos ranam ruperat olim,
Sic puto Torquatus rumpet Otaciliura.

10

Torquatus habet prcetoria ad quartum milliarium: Otacilius emit breve rus

ad quartum quoque. Torquatus cedificavit thermas fulgentes vario marmore:
Torquatus disposuit lauretum in suo agro : Otacilius seOtacilius fecit cucumam.
Consul Torquatus ; ille fuit magister vici, nee se existimavit
vit centum castaneas.
Ut ingens bos quondam ruperat parvam ranam, sic,
inferiorem in tanta dignitate.
credo, Torquatus rumpet Otacilium.

4 Capanam Beverlandi Ms. qui etiam legere jubet cumeram struxit.

Consule Torquato est lect. Gruteri ex Palat. vulgo Consul Torquatus. Units
Beverlandi Ms. pro

vici.

Vox Pulman.

NOT.E
1_ Prcetoria']

fleas.
'

Alias

et

Hoc

est, villas

magni-

5 Daphnona]

Vox

Graeca,

Latinc

Suetonius in Augnsto cap. 72.

lauretum.

praetorium significat ducum

in castris taberna-

424. ut refert Casaubonus in Augus-

Imperatorum

culum.'

3 Vario de marmore thermas] Lib.

vi. Epig. 42.
4 Cucumam] Hoc est, vas aquas
calefaciendae aptum, Gallice coquemar,

et sumitur hie pro balneolo.

7 Vici fuit

ille]

Vici

Romae erant

to, quibus praeerant vicomagistri, qui

etiam vicocuri dicti sunt. Sueton. in
Aug. c. 30. et Tib. c. 76.
8 Nee minor] Per irrisionem boc
dicit Poeta.
9 Grandis ut exiguam] Fabulam

MARTIALIS

M. VAL.

782

NOTiE
vide apud Horatium

Sensus est

3.

lib.

n. Serm.

sat.

Prius Otacilius rum*

petur,

quam Torquatum square

pos-

sit.

LXXX.
DE

Plorat

E R OT

E.

Eros, quoties maculosae pocula myrrhae

Inspirit, aut pueros, nobiliusve citrum

Et gemitus imo ducit de pectore, quod non

Tota miser coemat septa, feratque domum.
Quam multi faciunt, quod Eros, sed lumine sicco
Pars major lacrymas ridet, et intus habet.

Erosfiet, quoties spectat pocula myrrha maculosa, aut pueros, aut citrum nobiex imo pectore edit singultus, quod infelix non mercatur tota septa, et
portet domum.
Quam multi faciunt, quod Eros facit, sed oculis siccis ! major pars
ridet fletus, et intus habet.
lius, at(/ue

1 Terce Beverlandi Ms. 3 Promt* in Aid. Junt. Colin. Delph. Langii.et plerisqne edd. vett. 4 Quidam legnnt ccenat.
6 ' Pro habet alii legnnt havet vcl
avet. Grntero fere placeret lacrymans ridet.' Schrev.

NOTiE
1
lis

Maculosa]

distinctae

Mamurram,

Hoc

lib. ix.

macuEpig. 60. In

est, variis

qui omnia, quae in septis

venalia exponerentur, emere volebat.

Pars major] Hoc est, multi qniin speciem rident, qui acerbo
animi dolore cruciantur, quod ipsos
pariter pecunia deficiat.

dem

LXXXI.
DE
Cum duo

H Y L LID E.
mane fututum,

venissent ad Phyllida

Et nudam cuperet sumere uterque prior :

Promisit pariter se Phyllis utrique daturam,
Et dedit

ille

pedem

sustulit, hie tunicam.

NOT/E
3 Daturam] Epig. 56. lib. u.
4 Et dedit, S^c] Et utrique sepraestitit

'Donna' Phyllis seu Jana ge-

mina, &na irpSffaunal

oniffceo) \tvarcrov(ra.

Ego

potius intelligo, inquit

tius,

jocum esse

in verbo

'

Domi-

sustulit,'

quod

significat

in

altum

tulit:'

sus-

item surripnit. Alter igitnr snrripuit tunicam, alter potitusest coitu;

tulit

et ita utrique dedit, alteri ooitum, et

alteri

tunicam.

EPIGRAMMATUM

LIB. X.

783

LXXXII.
AD GALLUM.
Si quid nostra tuis adicit vexatio rebus,

Mane,

vel

a media nocte togatus ero

Stridentesque feram flatus Aquilonis iniqui,

Et patiar nimbos, excipiamque nives.

Sed si non fias quadrante beatior uno,
Per gemitus nostros, ingenuasque cruces
Parce precor lasso, vanosque remitte labores,
Qui tibi non prosunt, et mihi, Galle, nocent.

St nostri labores addunt aliquid tuis rebus, togatus adero mane, vel a media nocte.
tolerabo stridentes flatus iniqui Aquilonis, et patiar nimbos, at que excipiamnives.
At si suspiria nostra, atque ingenua tormenta non augeant tuam rem vel uno
quadrante ; parce, quceso, defatigato, et remitte vanos labores, qui tibi nonproficiunt, O Galle, et mihi obsunt.

Et

7 Fesso cod. Palat. et ed. Barb.

NOTjE

De

togatorum atque
anteambulonimi officii* saepius dictum
lib. in. Epig. 46. et lib. n. 74.
C Ingenuasque cruces] Hoc est, per
2

Togatus]

servilia officia, quae

nem

ingenuura.

non decent liomi-

Crux erat

suppli-

cium servorum, ita isti labores erant

cruces ingenuorum anteambulonum.

LXXXIII.
AD MARINUM.
Raros

colligis hinc et nine capillos,

Et latum

Marine, calvae
temporibus tegis comatis
Sedmoti redeunt jubente vento,
Reddunturque sibi, caputque nudum
nitidae,

Campum

Cirris grandibus hinc et inde cingunt.

temporibus comatis tegis latum
imperante vento redeunt, et repetunt suum locum,
nudum
caput.
Credes stare Halmyroatque hinc et inde grandibus cirris cingunt

Marine, hinc

campum

et hinc colligis raros crines, et

nititUe calvce: sed moti

NOT7E
1 Raros colligis]

Vide lib.

de Labieno calvo.
5 Caputque nudum] Epig.

v.

Epig.

'

Sunt

illinc tibi,

Nudum

49.

citato.

est in

sunt et hinc capilli:

medio caput,' &c.

784

M. VAL.

MART1ALIS

Spendophorum, Telesphorumque,
Cydae stare putabis Hermeroten.

Inter

Vis tu simplicius senem fateri ?

Ut tandem videaris unus esse,
Tonsor jam reliquos metat capillos.
Calvo turpius est nihil comato.

10

opus inter Splendophorum et Telesphorum. Placetne magis ingenue fasenem ! Ut tandem videaris unus esse, jam tonsor tondeat reliquos crinet.

tern cidte
teri te

Nihil

est

deformius calvo comato.

7 Inter splend. Aid. Junt. Colin. I. Splend. ed. Par. 1617. quod exhibet
duorum
iu textu, sed in Notis haec verba scripsit
puerorum
Spendophori et Thelesphori.'
Splendophorum. Spendophorus. 2,Trev$o<p6pos.
Scriver.' Beverland. Thelesph. Junt. Farnab.
8 Cidesta reputabis hermorontem
cod. Beverl. Cide Colin. Cid'e Junt. Cidce edd. Paris. 1617. Farnab. Main.
Barb. Hermerotem cod. Pulmann. et ed. Barb. Halmyroten edd. vett. Hermeroten ex vet. lib. legend, notat Flosculus. Videantur Not. Var.

Famabius

'

NOTjE
7 Inter Spendophorum] Cujus mentionem fecit lib. ix. Epig. 57. Tele-

trem, aut dominum, aut pictorem, vel

statuarium intellige. Flosculus Sta-

Cydam

sphori vero

tiiauctoritatefretusexistimat

est

artificem fuisse, atque effinxisse Hal-

lib. xi. Epig. 26. Sens us

Credes stare Halmyroten,'
Latine Marinum, inter duos pueros
comatos ita lib. v. Epig. 49. Labienum calvum Geryonitricipiti com:

paravit.

Legunt alii Hermeroten,

compositum ex Mercurio et Amore. Denique Heraldus
emendat hnnc versum, et legit Sir

myroten.

nomen

scilicet

8 Cydee] Quern aut

'

Halm y rota?'

pa-

astare putabis Halmyroten.

LXXXIV.
DE AFRO, AD C/EDIT1ANUM.
Miraris, quare dormitum non eat Afer?
Accumbat cum qua, Caeditiane, vides.

Cceciliane, mirarisne cur

Afer non eat cubitum ? Cernis cum qua

cubet.

Cacilianum ed. Par. 1617. et Cwciliane vs. posteriori. Hoc etiam exbibent
Aid. Junt. Colin, quae dant Epigrammatis titulo haec sola verba De Afro.

NOT/E
2 Cum qua] Nimirura uxore deformi, sine qua satius est vigilare,quam

cum

ilia

dormire.

EPIORAMMATUM

LIB. X.

785

LXXXV.
DE LADONTE NAUTA.

Jam

Ladon Tiberinae nauta

senior

carinae

Proxima dilectis rura paravit aquis.

Quae cum saepe vagus premeret torrentibus undis
hyberno rumperet arva lacu,

Tibris, et

Emeritam puppim, ripa quae stabat

in alta,

Iraplevit saxis, opposuitque vadis.

Sic nimias avertit aquas

quis credere posset

Auxilium domino mersa carina

tulit.

Jam senior Ladon nauta Tiberince navis emit fundumjuxta aquas amatas : quern
cum scepe vastaret Tibris exundans aquis rapidis, et rumperet agros lacu hyemali,
lapidibus implevit navem quce stabat in alta ripa, atque objecit undis.
Sic removit
aquas exundantes, quis posset credere l Demersa navis succurrit domino.
Vat. 5

4 Gelu Mss. Pulmann.

Alto cod. Thuan. Alga Vat.

NOTjE
Ladon nempe non erat

1 Tiberince']

marinus, sed

fluviatilis

nauta.

2 Dilectis aquis] Tiberim enim amabat, in cujus undis pecuniam sibi paraverat Ladon, unde emeret fundum.
5 Emeritam]
otiosa,

asset

cum

Hoc

est, qua*

jam erat

a duro nauta?. laboreces-

Ladon

tur, qui legitimum stipendiorum tempus confecit.

8 Mersacarina] lneojocns est,quod

demersa

ha?.c

Ladontem

ser-

ejus fundum,

cum

navis

vavit, aut potius

alias demersa navis domino

mortem.

afferat

emeritus proprie dici-

LXXXVI.
D E

Nemo

nova

L A

U R

O.

caluit sic inflammatus arnica,

Flagravit quanto Laurus amore pilae.

Sed qui primus erat lusor, dum floruit aetas,

Nunc postquam desit ludere, prima pila est.
Nemo

sic arsit incensus

qui erat primus lusor,

nova arnica, quanto amore pike iticensus est Laurus. Sed

alas floruit, nunc postquam seabstinuit a ludo, est pri-

dum

ma pila.
3 Plurimus pro primus cod. Tbuan. lusus pro lusor codd. Vat. Pulmann.

NOT/E
4 Prima pila] Hoc est, ad summam
paupertatem redactus pannis laceris

erat effigies in compitis suspcnsa, vel

tain

is

objecta.

Vide Epig.

43. lib. n.

indutus' est instar prima? pila?, qua?

Delph.

et

Var. Clas.

Martial.

M. VAL.

786

MARTIALIS

LXXXVII.
DE NATALI RESTITUTI.

Octobres age sentiat Kalendas

Facundi pia Roma Restituti.
Linguis omnibus et favete votis.
Natalem colimus, tacete Htes.
Absit cereus aridi

clientis,

Et vani triplices, brevesque mappae

Expectent gelidi jocos Decembris.
Certent muneribus beatiores.
Agrippae tumidus negotiator
Cadmi municipes ferat lacernas.

Pugnorum

10

reus, ebriaeque noctis

Ccenatoria mittat advocate

Age pia Roma

sentiat

Kalendas Octobres eloquentis Restituti.

Cum

silentio

Celebramus natalem : silete lites. Cereus pauperis cliadestote omnibus sacris.

entis absit, et vani triplices, et bretes mappae expectent ludosfrigidi Decembris.
Superbus mercator Agrippae ferat lacernas municipes
Ditiores certent donis.

Cadmi

pugnorum,

reus

et ebriae noctis mittat

ccenatoria causidico.

Sed puella

NOTjE
2

Restituti] Causidici,

de quo Pli-

nius junior lib. vi. Epist. 17. et

lib.

vn. Epist. 1.
3 Linguis] Favere Unguis est tacere, votis vero favere est accedere
ad vota sacerdotum. Ferias celebrantes a litibus abstinebant se antiqui, et sacris publicis vacabant. O vidius I. Fastorum.
5 Absit cereus] Munera mittere solebant ad eum, cujus natalem celebrabant antiqui, lib. vm. Epig. 64.
Sensus esjt : Ad Restitutum non mittantur vilia munera, cerei nempe,
pugillares, et mappae, quae mittebantur Saturnaliorum tempore. MacroIliad quobius Saturn, lib. i. cap. 7.
.

'

que,' inquit,

cum

iiiulti

'

in Uteris inveuio,

quod

occasione Saturnaliorum

per avaritiam a clientibus ambitiose

mnnera exigerent, idque onus

ores

gravaret,

plebis tulit, ut

Publicius

non

tenui-

tribunus

nisi cerei ditiori-

bus missitarentur/ &c. Alias praeterea causas affert : 'triplices' vero

pugillares sunt trium paginarum.
8 Certent muneribus] Hoc est, ditiores clientes et amici munera certatim mittant ad Restitutum.

9 Agrippa] Hoc est, inquit FarnaAgrippae portion, et septis, de quibus lib.ix. Epig.60. superbas et pretiosas merces vendebat.
10 Cadmi municipes] Tyrias, seu
bins, qui in

purpureas,

lib. II.

Epig. 43.

11 Pugnorum reus]
vi,

quam

Hoc est,

reus de

ebrius alicui intulit, coena-

torias vestes mittat Restituto, a quo

defendi possit.

EPIGRAMMATUM

787

LIB. X.

Infamata virum puella vicit 1

Veros sardonychas, sed ipsa tradat.
Mirator veterum senex avorum
Donet Phidiaci toreuma coeli.
Venator leporem, colonus haedum,
Piscator ferat aequorum rapinas.
Si mittit sua quisque, quid poetam

Missurum

tibi,

15

20

Restitute, credis ?

dedecorata vicit maritum : ipsa donet veros surdonycluts. Senex admirator veterum
avorum det toreuma Phidiaci cali. Venator ferat leporem, colonus hcedum, piscator rapinas maris.
Si quisque mittat sua, o Restitute, quid putas tibi missum iri
a porta 1

2 Pila cod. Beverl. 13 Imprcegnata id. 15 Alios legere laborum monet

editor Delph. Vid. Var. Not. IS Rapinam Ms. Pulmann.

NOTiE
13 Infamata] Adalterii rea.
14 Sardonychas veros] Vide

Epig. 60.
18 JEquorum rapinas]

ces.
lib.

ix.

19 Quid poetam] Carmina nempe

mittet Poeta.

Hoc

est, pis-

LXXXVIII.

AD
Omnes

C O T T A M.

persequeris prastorum, Cotta, locellos,

Accipis et ceras

officiosus

homo

es.

Cotta, sectaris locellos prcetorum, at que accipis ceras:

homo

es officiosus.

NOTyE
1 Omnes persequeris]

Sensus est

Velqt officiosus comitaris praetores,

et cupis gestare locellos, sen crumenam, aut marsupium, in quibns forte
notnina litigantium erant, quae subduceret, annul et ceras seu tabulas

corrumperet corruptus ipse pecunia.

Videat lector.
2 Accipis et ceras] Ut scilicet illas
feras, et corrumpas.
Officiosus]

Ironia est.

M, VAL.

788

MARTI ALIH

LXXXIX.
DE STATUA JUNONIS.

Juno

labor, Polyclete, tuus, et gloria felix,

Phidiacas cuperent quara meruisse manus,

Ore

nitet tanto, quarito superasset in

Ida

Judice convictas non dubitante Deas.

Junonem, Polyclete, suam nisi frater arnaret,

Junonem poterat frater amare tuam.

Polyclete, Juno tuum opus, et decus felix, quam a se effictam cuperet Phidias,
splendet ore tanto, quant o vicisset in Ida Deas convictas arbiiro non ambigente.
Polyclete, nisi frater diligeret suam Junonem, frater poterat diligere tuam.

not^e
1

Polyclete]

Qui statuarius

fuit ce-

de quo lib. vin. Epig. 51. De

Phidia dictum lib. m. Epig. 35.
3 In Ida] Phrygian monte, ubi Paris Junoni, Minerva?, et Veneri de
pulcbritudine contendentibus judex

lebris,

datus

est.

Haec fabula

satis nota.

uempe JunoDis
Virgilius iEneid. i. Junonem
frater.
sicloquentem inducit: 'Astego, qn*
Divum incedo regina, Jovisque Et
Nisi frater'] Jupiter

soror, et conjux,'

&c.

xc.
IN LIGELLAM.

Quid
Quid

vellis vetulura, Ligella,

cunnum

busti cineres tui lacessis ?

Tales munditiae decent puellas.

anus potes videri.

Nam tu jam nee

Istud, crede niihi, Ligella, belle

Non
8 In Lig.

mater

Hectoris, sed uxor.

facit

Vid. Var. Not.

NOTiE
1 Ligella] Palat.
t'orsan

minit

eadem

lib.

sit

legit

cum

xu. Epig.

ilia,

Ligeia, ut

cujus

me-

7.

Vellis vetulum, Sfc]

Expilas, nt te-

nerior juniorque videare.

2 Quid busti, ifc]

Quid

suscitas

cineres et sopitos ignes demortuae et

sepultae libidinistuae

6 Non mater, tfc] Non anus ut Hecuba, sed firms aetatis mulier, ut
Andromache.

EP1GRAMMATUM
Erras,
A.d

pudor

si

Barbam

789

cunnus hie videtur,

si tibi

quem mentula

Quare

LIB. X.

vellere

pertinere desit.

est, Ligella, noli

mortuo

10

leoni.

not\e:

peri-

vi. Epig. et Annot prior.

Jo.
Bapt. Pii cap. 15. ubi ad explicationem liujus Epigrammatis niniis mulMortuo leoni] Frustra scil. vetuta.
lam vulvam ad libidinem stimulas ;

Vide

estenim mortna.

11 Barbam vellere, #c.] Exstimulare

ad libidinem foetidum 03 niortuum.

AUudit ad proverbium, tondere le011cm,' et

vellere barbam leoni.'
'

Hoc

est, irritare

culosae

ad

iras.

plenum opus

Quod

est aleae.

lib.

XCI.
DE ALMONE.

Omnes

eunuchos habet Almo, nee arrigit ipse,

Et queritur, pariat quod sua Polla nihil.

NOTjE
Omnes

Vid. Epig. vi.

Sunt quas eunurlii
imbelles ac mollia semper Oscula del

eunuchos']

C7. Juv. vi. 367.

'

lectent, et desperatiobarba?,Et

quod

abortivo non est opus.'

XCII.
AU MARIUM.
Mari,

quietae cultor et

comes

vitse,

Quo cive prisca gloriatur Atina,

Has tibi gemellas barbari decus luci
Commendo pinus, ilicesque Faunorum,
Et semidocta

villici

raanu structas

et comes vita tranquilla, quo cive gloriatur antiqua Atina,

has geminas pinus gloriam rustici nemoris, atque ilices Faunorum,
atque aras Jovis, erectas semidocta manu villici, et aras Sylvani horridi, quas

Mari, cultor

commendo

tibi

HOTJE
Quieta cultor] His verbis ostendit privatum hunc Marium vitae rusticae fuisse deditum.

urbs taujus nominis, et

2 Atina] De qua Virgilins jEneid.

vn. ' Tela novant Atina potens Tiburque superbum.' In Sicilia fuit

ilices

res.

in Italia plit-

Videndus Ortelius.
tibi gemellas] Pinus atque
Faunis sacrae sunt, lib. vm.

Has

Epig. 50.

M. VAL. MARTIALIS

790

Tonantis aras, horridique Sylvani,

Quas tinxit agni saepe sanguis, aut haedi,

Dominamque

sancti virginem

Deam

templi,

Et quera sororis hospitem vides castas

Martem mearum principem Kalendarum,
Et delicatas laureum nemus Florae,
In quod Priapo persequente confugit.

'

Hoc omne

agelli

mite parvuli

10

numen

Seu tu cruore, sive thure placabis,

Ubicumque noster Martialis est, dices,
Hac, ecce, mecum dextera litat vobis
Absens sacerdos vos putate praesentem,
Et date duobus, quicquid alter optarit.

15

et hcedi, et virginem Deam dominam sancti templi, et

quern spectas hospitem pudicce sororis, et
laureum nemus Flora tenera, in quod confugit Priapo persequente. Seu sanguine,
seu thure placabis omnia hac bktnda numina exigui agelli, Ubicumque est noster

tape imbuit sanguis agni,

Martem principem mearum Kalendarum,

Martialis, inquies, sacerdos absens ecce mecum vobis litat hac mea
existimate prasentem, et concedite ambobus quicquid expetierit alter.

7 Sic cod. Pulmann. Et edd. vett. et Delph. et Farnab.

Barbouii, 18 Optabit cod. Pulmann.

15

manu

vos

Vester ed.

NOTjE
6 Horridique Sylvani] Qui nemorum
Deus est, et pingitur ut Faunus, cornuta fronte, &c. Natalis Comes lib.
v. cap. 9.

7 Quas tinxit agni] Horatius libro

I.

Od.

4.

'

Nunc et in umbrosis Fauno

decet iinmolare

lucis,

Seu poscat ag-

nam, sive malit haedum.'

8 Dominamque] Hoc est

syl varum

in loco

Dianam

cui dicatum erat eo

ex Jove nati sunt.

10 Mearum principem]

nempe

Kalendis

Martiis natus est Martialis,

Epig. 24. supra.

16 Hac, ecce]
licet

Deam,

templum Diana vero et Mar*

absens

Hoc est, Martialis

manu mea vobis facit

haec sacra.

XCIII.

AD CLEMKNTEM.
Si prior Euganeas, Clemens, Helicaonis oras,

Pictaque pampineis videris arva jugis,

Clemens,

si

prior adveneris in regionem

Hcliconis in oras edd. vett. et cod.

Euganeam

Be veil.

Helicaonis, et in agros

'Inepte nunc

1.

depravarunt,

EPIGRAMMATUM
Perfer Atestinae

LIB. X.

791

nondum vulgata Sabinae

modo suta toga.

Carmina, purpurea sed

Ut rosa

delectat, metitur quae pollice primo,

Sic nova, nee mento sordida charta juvat.

pictos pampineis collibus, perfer Atestinae Sabinee versus nondum edilos, sed modo
tectos purpurea toga.
Ut grata est rosa qua carpitur prima manu, sic libri novi
nee sordidi barba placent.

et imprudenter scripserunt Heliconis pro Helicaonis.' Calderin.

'Malelegitur ab aliis Heliconis in o.' Farnab. Schrevel. 3 Prafer Ms. Beverl.
4 Si m. luta id. Culta Ms. Pulmann. et edd. Farnab. et Barb. Consule Not.
Var. 6 Merito pro mento cod. Beverlandi, qui nos dirigit ad Solinum

Salmas.

NOT/E
1 Si prior Euganeas] Hoc est Patavinam regionem
Euganei,qui et
Heneti et postea Veneti dicti, Italia;
*unt popnli, Venetorum hodie impe:

Eorum

rii.

Vide Liviuni
ubi describit quomodo Agenor

vocatur.
lib.

t.

Marca Travisana

regio

Sic Ortelius.

fugarit populos qui

illas

terras tene-

Qui fuit Alius Antenoris, a quo conditum fuit Patavium. Legunt alii, Heliconis in oras,
male. Vide lib. xiv. Epig. 152. i Nos
rent.

Helicaonis]

Helicaonia de regione sumus.'

4 Purpurea sed] Vide lib. m.Epig. 2.
ubi librum alloqnitur Poeta: ' Et te

purpura delicata
5 Metitur qua]

velet.'

Tunc enira pnlcher-

rima, sed raanibus attrectata marcescit.

6 Nee mento sordida] Hoc est, quae

nondum basiantium barba facta est
sordida, lib. i. Epig. 67. ' Quae
duro non inhorruit mento.'

trita

xciv.
MUNUSCULUM POMORUM.

Non mea

Massylus servat pomaria serpens,

Regius Alcinoi nee mihi servit ager,
Sed Nomentana securus germinat hortus
Arbore, nee furem plumbea mala timent.

Massylus serpens non custodit mea pomaria, nee regius ager Alcinoi pertinet ad
tutus germinat Nomentana arbore, nee plumbea poma metuunt

me, sed hortus

NOTiE

toditis a serpente egimus lib. ix.

Epig. 102. et lib. iv. Epig. 64. ubi et

3 Sed Nomentana] Jam de Nomentano suo praedio egit Poeta lib. vi.
Epig. 43. in quo poma plumbea, hoc
est, vilia et immitia, tuta erant a furi-

de hortis Alcinoi

bus.

Non mea

Massylus]

Hesperidum hortis

42.

in

De

anreis

Massylia cus-

et lib. vn. Epig.

MARTIALIS

M. VAL.

792

Haec

igitur,

media quae sunt mihi nata Suburra,

Mittimus autumni cerea

poma

mei.

Mittimus ergo hac fiacentia poma mei Autumni, qua mihi creterunt
media Suburra.

furem.

Non

mihi cod.

Pulmann. 5 Modo nata

id.

cum

edd. Schrevel. Maitt. et

Barb.

NOTjE
5 Mihi nata Suburra']

Hoc

Romse Suburra quippe

:

poma

est,

emta

Epig. 61.

6 Autumni] Id est horti, vel mat lira

vicns erat ubi

et herbae vendebantur, lib. ix.

Autumni tempore.

xcv.
AD GALLAM.
Infantem

tibi vir, tibi, Galla, remisit adulter.

Hi, puto, non dubie se futuisse negant.

NOT7E
Neuter agnoscit suam esse prolem,
ut qui tecum rem habuerint. Quid

ergo? Vide
Galla,

scil.

lib.

lib.

ix. Epig. 5. tacet

m.

Epig. 96.

XCVI.
AD AVITUM.

Smve

loquar nimium gentes quod, Avite, remotas,

Miraris, Latia factus in urbe senex,

Auriferumque Tagum sitiam, patriumque Salonem,

Et repetam saturas sordida rura casae.
Avite, miraris quod ego factus senex Romee in urbe sape nimis pradicem reet sitiam auriferum Tagum, et Salonem patrium, et redtam in sor-

motas nationes,

3 Portumque S. Ms. Beverl. 4 'Ut quod sentio diram, non placet rb satucasce. An i Et repetam (an ? referam) Hispame . r. plaga.
In Anglicano
cod. patria legi pro satura monet Gruterus quod contestim airiperem, nisi
jam vs. proximo dedisset hoc epitheton. At (quid enim dissimulem ?) non
multum abest qnin ibi gelidum, rigidum, vel simile reponend. et hue to patria,
tanquam in suam sedem, reducend. esse credam.' De Rooy. Patrice est in

ra

NOTVE
Remotas] Hispanas intellige.
3 Tagum sitiam] Gratas Tagi nndas, quas sitiebat Poeta, intellige:
Domitius male videtur intellisere Si1

tiam Hispaniae urbem.

Salonem] De quo fluvio dictum
i.

Epig. 50.

lib.

EPIGRAMMATUM
Ilia placet tellus, in

Me facit,

qua

793

LIB. X.

parva beatum

res

et tenues luxuriantur opes.

Pascitur hie, ibi pascit ager

tepet igne maligno

Hie focus, ingenti lumine lucet ibi.

Hie pretiosa fames, conturbatorque macellus,
Mensa ibi divitiis ruris operta sui.
Quatuor hie aestate togas, pluresve teruntur;
Autumnis ibi me quatuor una tegit.
I,

cole nunc reges

Cum

10

quicquid non praestat amicus,

praestare tibi possit, Avite, locus.

didos agros caste fertilis.

Amo illam terrnm, in qua res exigua beat me, in qua
tenues opes sufficiunt luxui.
Hie pascitur ager, illic pascit : hie caminus calet
maligna flamma, illic splendet ingenti luce. Hie fames cara est, et macellus de~
coctor, illic mensa exstruitur opibus sua: villa. Hie testate quatuor toga aut plures
teruntur : illic una tegit me quatuor autumnis.
Age nunc, cole patronos, o Avite,
cum locus possit tibi prabere quicquid non prcebet amicus.

9 Conturbaiurque edd. vett. Alios legere conturbatrixque maMensa, ibi moiient mnlti ; id habet codex Pulmanni, qui germanam esse
lectionem recipiendumque censet. Macelli est et in cod. Beverl.
cod. Piilmann.

celli

NOTiE
7 Pascitur hie] ItaEpig. 58. supra,

cu It ura nimirum et stercoratione pas-

Romana

'Conturba-

tor' eo sensu dicitur,quo aper lib.

vn.

rura

Epig. 27. hoc est: tanto pretio res

sunt platanis tantum et lauris

ad victum necessarian Roma? venduntur, ut facile decoqnatur patrimoni-

cuntnr agri
sterilia

hoc

victum necessaria sunt.

est,

consita.

Igne maligno] Quia

Romae enieban-

urn.

12 Autumnis quatuor]

tur ligna.

9 Conturbatorque macellus] Ubi vendnntur omnia cibornm genera quae ad

Hoc est,

qua-

tnor annis.

14 Locus] Id

XCVII.
DE NUM

est, patria.

A.

Dum levis arsura struitur Libitina papyro,

Dum myrrham, et casiam flebilis uxor emit
Dum levis Libitina struitur papyro

urenda,

dum flebilis uxor

mercatur myrrham

NOT:
1 Libitina]
lib.

vm.

quae ad

hoc

est,

Dea funerum

prases,

Epig. 43. hie sumitur pro

iis

curandum funus pertinent

dum rogus paratur, in quo
:

prseter arida ligna papyrus

quoque

ponebatur, ut facilius cremaretur corpus,

pyro

vm. Epig. 44. Fartus padum tibi torus crescit.' 'Levis'

lib.

794

Jam

scrobe,

jam

Haeredem
et

MARTIALIS

M. VAL.
lecto,

scripsit

casiam; jam tumulo,jam

evasit ex morbo.

jam

pollinctore parato

me Numa
lecto,

jam

convaluit.

pollinctore instructo,

Numa

me

instituit

haredem :

3 Pollectore

Ms. Beverl.

NOTjE
dicitur

enim papyro rogus

structus

videtur esse levis

lavat atque nngit, pollinctor dicitur,

vel forte melius

q:iasi

quae pepercerit

Numa?.

lib.

31.

4 Convaluit] In hac voce jocus est,

quasi dicat ideo convaluisse Numam,

2 Dum myrrham] Aromata quippe

in roguminjiciebantur.
3 Pollinctore']

unctor, Turnebus

pellis

xxvm. cap.

inconstantemLibitinam bic intelligas,

ut ipse infelix ejus haereditatem non

consequeretur.

Qui corpus mortui

XCVIII.
IN PUBLIUM.

Addat cum

mihi Caecubum minister,

Idaeo resolutior cinaedo,

Quo nee filia cultior, nee uxor,

Nee mater tua, nee soror recumbit
Vis spectem potius tuas lacernas,
Et citrum vetus, Indicosque dentes ?
Suspectus tibi ne tamen recumbam,

Praesta de grege, sordidaque villa

Tonsos, horridulos, rudes, pusillos

Hircosi mihi

filios subulci.

10

pudor hie habere, Publi,

Mores non potes hos, et hos ministros.
Perdet

te

Cum mihi fundat Cacubum servus mollior Idceo cinaedo, quo nee ornatior filia,
nee uxor, nee genitrix tua, nee soror recumbit ; visne ut aspiciam potius tuas lacernas, et citrum antiquum, et dentes lndicos ? Nihilominus ne recumbam suspectus tibi, prcebe mihi de grege, et sordida villa filios male olenlis subulci tonsos,
horridulos, rudes, pusillos. Hie pudor perdet te.
Publi, nequis habere hos mores
et hos servos.

11

'

Alii dolor, recte.' Schrevel.

Sic legit Barbouii ed.

NOTjE
2 Idaocinado] Hoc est, Ganymede.
6 Et citrum vetus] Mensam citream
operis antiqui, et dentes eburneos
qnibus fulcitur, Epig. 43.

lib.

n.

7 Suspectus

tibi] Epig. 26. lib. ix.

10 Subulci] Gallice, porcher.

11

dum

Perdet te pudor]

Quo

afficeris

spectantur tui ministri: hoc est,

EPIGRAMMATUM

795

LIB. X.

NOTjE
Hie pudor nocebit tuae famoe
enini dicitur

dam

pudor

12 Mores] Castos mores habere no-

ob aliquam rem sordi-

quis, et tarn

formosos pueros.

timor.

XCIX.
DE F1GURA SOCRATIS.
Si Romanaforent haec Socratis ora, fuissent
Julius in Satyris qualia
Si hie vultus Socratis
Satyris.

De statua

Rufus habet.

Romanus foret ,

talis fuisset qualis est Julio

Rufo

in suit

S. ed. Barb.

NOTiE
1 Si

Romana] Hoc est

cratis vultus

Romano more

niatus, similis

foret

Si hie So-

Satyricis,

esset for-

Namque

severae

fronti

Julii Rufi, qui gravitate Socratica in

snis Satyris vitia carpit.

Plinius

lib.

Epist.

25.

De Rufo

v. Epist. 21. et lib.

vn.

Scriverius aliter expli-

hoc est, inquit Si haec Socratis

imago Romano cultu erfingeretur,
certe ad vivum exprimeret gravita-

cat

tern Julii

Rufi, qualis deridetur a

vel qui refert Satyrum.

et Socrates fuit naso simo,

baud abPlatone et

et oculis emissitiis, Sileno

similis, uti describitur a

Xenopbonte. Vel : Si ha?c Socratis

imago cultu Romano expressa esset,
posset quidem haberi pro effigie
Julii Rufi, quae

quodam

posita est in Satyris,

octava regione urbis,

ubi spectantur quatuor Satyrorum
imagines. Judicet lector.
loco

in

c.

IN COMMISCENTEM VERSUS OPER1 SUO.

Quid,

Cum

stulte, nostris

versibus tuos misces?

quid tibi, miser, libro ?

Quid congregare cum leonibus vulpes,
Aquilisque similes facere noctuas quaeris
litigante

O demens, quid confundis tua carmina cum nostris ? O infelix, quid tibi rei est
cumlibro litigante? Quid quaeris conjungere vulpes cum leonibus, et facere bubones
Ad

Po'etam

imperitum

Mss. Beverl.

et

Pulmann.

In plagiariumed.

Barb.

NOTiE
1

Quid, stulte] Vide Epig. 54. et

73. lib.

Cum
I.

Qui tibi litem indicit, Fur es. Epig. 54.

litigante]

tendit, et tibi
lib.

pagina, Fur
3

i.

'Stat contra, dicitque

tibi

tua

Quid

es.'

congregare]

Quid nobilibus atque

Sensus

est

egregiis ver-

sibus conjungis tuos ineptos et viles

MARTIALIS

M. VAL.

796'

Habeas

licebit

alterum pedcra Ladae,

Inepte, frustra crure ligneo curres.

similes aquilis ?
crure ligneo.

Quamvis hubueris alterum pedem Ladce, o

inepte, frustra curres

NOTiE
Hoc est, commiscarmina cum meis, non
bonus poeta, quam cursor

5 Habeas

licebit]

cens tua
magis eris
egregius esses

si

pedem Ladae

cursoris

Epig. 86. lib. n.

habeas ligneum.

cum

velocissimi,

aliunde alterum

baberes alterum

CI.

DE CAPITOLINO.

Elysio

redeat si forte remissus ab agro

Hie suo felix Caesare Galba vetus,
Qui Capitolinum pariter, Galbamque jocantes
Audierit dicet, rustice Galba, tace.
;

Si forte antiquus Me Galba felix suo Ca.sare reeertatur remissus a cam pis Elystis,
qui audierit Capitolinum simul et Galbam catillantes; dicet,
inurbane Galba,

sile.

De

I Antra cod. Pulmann.

2 f Pro Galba
Cap. et Galba cod. Beverl.
legunt Gabba, [sic habet ed. Barb.] et Dorleans sua Gaba.' Schrevel.
3 Galbamque vocarem Ms. Pulmann.

alii

NOTjE
Senna CaesarisAugnsti, Epig. 42. lib. i.
Qui Galbam
salibus tuis/cVc. Si comparetur cum
2 Galba vetus]

'

Capitolino, dc quo nibil invenio, rnsticus atque insulsus videbitur.

CII.

DE PHILENO.

Qua

factus ratione sit requiris,

Qui nunquam futuit, pater Philenus

Gaditanus, Avite, dicat istud,

Qui

scribit nihil, et

Ad Avitum,

tamen poeta

est.

de Philamo ed. Barb.

nota:
Qua] Jocus est in Pliilenum et
Gaditanum, quorum alter adulterio
1

uxoris

habebat

filios,

alter

alieno

carmine

sibi

deri poeta.

vindicato

volebat

vi-

EP1GRAMMATUM

LIB. X.

7.97

cm.
AD MUNICIPES SUOS

B1LBI LITANOS.

Municipes, Augusta mihi quos Bilbilis acri

Monte creat, rapidis quem Salo cingit aquis
Ecquid

juvat vestri vos gloria vatis

la3ta

Nam decus

nomen, famaque vestra sumus.

et

Nee sua plus debet tenui Verona Catullo,

Meque velit dici non minus ilia suum
Quatuor accessit trigesima messibus

aestas,

me Cereri rustica liba datis.

Moenia dum colimus dominae pulcherrima Romas,
Ut

sine

Mutavere meas Itala regna comas.

Excipitis reducem placida si mente, venimus
Aspera si geritis corda, redire licet.

10

municipes, quos mihi producit augusta Bilbilis monte aspero, quos circumdat
Salo velocibus undis ; numquid vobis placet lata gloria vestri poetal Nam ornaet nomen, et fama vestra sumus.
Nee elegans Catullus plus meritus est
de sua Verona, nee ilia minus cupiat me dici suum. Dum me absente offertis Cereri
liba rustica, quatuor et triginta anni elapsi sunt. Dum colimus pulcherrimos muros
Romw domina, Itala regna mutaverunt meos capillos. Accedimus, si lubenti animo
excipitis reducem : si geritis corda aspera, fas erit reverti.

mentum,

Suos omittit cod. Pulmann. Biblitanos pro Bilbilit. ed. Barb, nescio an per
errorem. Ad Bilbilitanos agros edd. vett. 1 M. augusta ... agri edd. vett.
Bilbilitano pro Bilbilis a. cod. Beverl. Alto pro acri cod. Pulmann. Videantnr
Not. Var. 2 Rapidus edd. Scbrevel. Maitt. Barb. Quos edd. vett.
Quem
Scriv. et Ms. noster.' Farnab. Sic dant codd. Pulmann. Beverl.
'An? rigidus (vel rigidis) quem S. Pro cingit conjiciebara sfringif : non urgeo tamer..'
De Rooy. 7 Mensibus cod. Beverl.

NOTjE
1

Municipes']

Bilbilitani

Hoc

est,

cives

Bilbilis acri] Alii Bilbilis agri, alii

Bilbilis alto,

Epig. 50.

lib. i.

altam, Liciane, Bilbilim.'

mus etiam de Salone

'

Videbis

Ubi

leviores, teneros, et de-

licatissimos scripserit, Epig. 62. lib.

8 Rustica
lacte,

liba]

sesamo,

i.

Qheb fiebant ex

et melle

Cererem

vero ut frugum inventricem colebant

lib.

inultum illnstranTenuem' Catullum

clajis poetis

tur civitates.

egi-

fluvio.

3 Ecquid lata] Vide Epig. 62.

i.

vocat, hoc est, elegantem vel levem,

quod versus

mei populares.

rustici.

10 Mutavere meas] Hoc

fact* sunt meae comae.

est,

canze

798

VAL. MARTI A LIS

M._

CIV.

AD LIBRUM.
I

nostro comes,

libelle,

Flacco

Longum

per mare, sed faventis undae,

Et cursu

facili,

tuisque ventis

Hispanas pete Tarraconis arces.

Illinc te rota toilet, et citatus

Altam

tuum Salonem

Bilbilin, et

Quinto forsitan essedo videbis.

Quid mandem tibi, quaeris? ut sodales
Paucos, sed veteres, et ante brumas
Triginta mihi quatuorque visos
Ipsa protinus a via salutes,
Et nostrum admoneas subinde Flaccum
Jucundos mihi nee laboriosos

10

Secessus pretio paret salubri,

Qui pigrum faciant tuum parentem.

Haec sunt jam tumidus vocat magister,

15

liber, comitare nostrum Flaccum per longum mare, sed undce placidce, et
cursu facili, et secundis ventis adi arces Tarraconis Hispance. Illinc currus vehet
te, et celer quinto forte vehiculo spectabis altam Bilbilim, et tuum Salonem.
Roga*
quid committam tibi ? Ut statim ab ipsa via salutes paucos sodales, et antiquos, nee
visos a triginta quatuor annis, atque identidem admoneas nostrum Flaccum, ut toco
salubri instruat mihi secessus gratos, nee molestos ipsi, qui afferant inertiam tuo pa-

5 Tota Ms. Beverl. 8 Scis sod. id. 14 Successus legit ed. Barb.
Pretio
dat Ms. Beverl. Spatio edd. vett. et Farnab. et Barb. Pretio paret selibra
Rutgersius. Vult de Rooy Sec. pretio paret, sed illos, Qui, fyc. Consulantur
Not. Var. 16 Timidos cod. Beverl.

NOTjE
4 Tarraconis} Urbis Celebris in Hispania, hodie Tarragona, a qua denominatur provincia Tarraconensis, in
qua erat Bilbilis. Vide Epigramma
Sensus est: Tarracopraecedens.
nem usque navigabis, unde Bilbilim
essedo veheris.
Quinto essedo] Essedum genus vehicnli, quo vectus quinto itineris die

pervenies Bilbilim.
11 Ipsa protinus a via]
tira

a tuo adventu.

Hoc

est, sta-

14
alii

Pr. [Spatio] salubri]

pretio

salubri,

hoc

est,

Legunt
modico

pretio.

15 Qui pigrum] Carmina sunt ingenii partus,

quorum auctores pa-

rentes dicuntur
sive Flavus,

hoc est

ut scribunt

paret liospitiuni, ubi in

senescam.

Flaccus,

alii,

otio

mihi
con-

16 Tumidus] Hoc est, imperiosus

navarchus. Similis est locus apud
' Nam
mihi
Juvenalem Sat. in.

EP1GRAMMATUM
Castigatque moras

Laxavit melior

Navem,

et

LIB. X.

7i)i)

aura portura

vale, libelle

scis puto,

non moratur unus.

Hcec sunt mea mandata. Jam magister arrogans vocat atque increpat moras,
aura melior aptruit portion. Vale, libelle: opinor, non ignoras, unus non moratur

Iri.

et

tiavem.

NOTiE
commota jamdudum mulio
nuit,'

&c.

virga In-

18 Laxavit] Solventibus nempe e

portu navibus.

M. VAL. MARTIALIS

EPIGRAMMATUM
LIBER

XT.

I.

AD LIBRUM.

Quo

quo, liber otiose, tendis,

Cultus Sindone non quotidiana ?
tu,

Numquid Parthenium
Vadas,

Libros non legit

liber otiose,

videre 1 certe.

et redeas inevolutus.
ille,

sed libellos

quo tu vadis ornatus sindone non vulgari

Parthenium ? Eas,

et revertaris

non explicatus.

.5

Nonne

IUe non evolvit

conaris videre

libros, sed libellos

2 Sind. Vide Var. Not. ad If. 16. 3. 3 Sic Palat. Pnnctum ad fin. ver.
sua oinittit ed. Barb.
Videre tentas? edd. vett. et Farnab.
4 Sic cod. Pulmanni ; quae pura puta, ait ille, lectio est. Irrevolutus edd. vett. et Ms.

Beverl.

NOTjE
1 Liber otiose"]

Quia absolutus

erat,

atque ita domi otiosus.

2 Cultus Sindone] Hoc est, purpura involutes. Vide Epig. 42. lib.
iii. et Epig. 6. lib. v. et Epig. 45.
lib. iv. ubi egimus de Parthenio qui
Domitiano erat a cubiculo.
Cum
autem, teste Aurelio Victore, Parthenius interfectus fuerit initio im-

perii Nervae, hie vero liber in

lucem

prodierit, imperante Trajano, dicen-

dum

milu videtur, hunc librum vivo

Parthenio inchoatum, et mortuo abnisi dicas
solutum atque editura
rationem teraporum in Epigrainraaturn libris a Poeta fuisse neglectam.
4 Inevolutus] Hoc est, non lectus.
Alii irrevolutus contra legem carniinis.
;

::

EPIGRAMMATUM

LIB. XI.

801

Nec Musis vacat, aut suis vacaret.

Ecquid te satis a>stinias beatum,
Contingunt

tibi si

raanus rainores ?

Vicini pete porticum Quirini

Turbam non habet

10

otiosiorera

Pompeius, vel Agenoris puella,

Vel primee dominus levis carina?.
Sunt illic duo, tresve, qui revolvant

Nostrarum tineas ineptiarum

Sed cum sponsio, fabulaeque lassae
He Scorpo fuerint, et Incitato.

15

Numquid teputas satis felicem,

nec dat operam Musis, aut daret suis.
minores terunt te? Adi porticum vicini Quirini: Pompeius, vel filia
Agenoris, vel inconstans dominus prima: navis non habet turbam otiosiorem. Ibi
sunt duo, aut Ires, qui excutiant tineas mearum ineptiarum : at cum sponsio tt fa*
buUe absolutce fuerint de Scorpo, vel Incitato.
Mipplices

si

matins

NOT/E
6 Nec Musis vacat] Poetam ftiisse
Parthenium jam dixit Poeta.
8 Manus minores] Vulgi nimiritni,
non aulicorum.
9 Vicini pete] De templo Quirini
dictum Epig. 58. lib. x. ubi nempe
erat porticus, ad qnam nnilti conveniebant confabulaturi.
11 Pompeius] Hoc est, porticus
Pompeiana, de qua Epig. 14. lib. n.
ubi et de porticu Europes, quae filia
fuit

tur

apybs enim Latine velox dici-

sed ad Jasonem melius referas,

qui suis in amoribus inconstans fuit.

14 Tineas]

prima dominus] Jasonem

intelligit,

quem sumit pro porticu

Argonautarum, Epig. 14. lib. n. et

Epig. 20. lib. in. Jason vero omnium
primus navigasse fertur a poetis.
Levis] Ad n a vein Argo referunt

est,

mea

carmina,

15 Sed cum sponsio] Turnebus

vm.

lib.

Sponsiones populi depopignoribus, aut pecunia de alicuc.

sitis

4.

jus agitatoris victoria

factas intel-

ligit.

De

16

Vel

Hoc

quie tineisescae relinqui deberent.

Agenoris.

12

levis dicta est a celeri-

aliqui, quae

tate

Scorpo]

actum Epig.
fuit
*

Nobili

50. lib. x.

agitatore
'

Incitatus'

etiam auriga, Epig. 76.

Incitatus'

lib.

x.

tamen apud Suetonium

cap. 55. in Caligula, eqnus fuit, cui

Consulatum destinasse traditur Caligula.

II.

AD LECTORES.
Triste

supercilium, durique severa Catonis

Frons, et aratoris

O grave supercilium,
Delph.

et

et

Var. Clas.

filia

Fabricii,

from ami era

tristis,

Martial.

Catonis, et filia Fabricii aratoris,

M. VAL.

802

MARTI ALIS

Et personati fastus, et regula morum,

Quicquid et in tenebris non sumus, ite foras.
Clamant ecce mei, Io Saturnalia, versus
Et licet; et sub te praeside, Nerva, libet.
Lectores tetrici salebrosum ediscite Sanctram
Nil mihi vobiscum est iste liber meus est.

En mea carmina

cipe.

morum,

quicquid non sumus noctu; facessite hinc.

; et placet, et licet, o Nerva, sul> te prinlectores severi, mandate memorial durum Sanctram: nihil habeo agendum

et personati fastus, et regula

et

clamant, Jo Saturnalia

vobiscum : hie liber meus

est.

5 Bona Sat. ed. Barb. 6 Libet Rodleiamis, duo Gruteri, Pnlmannianus,

edd. Maitt. Barb, quod genuinam esse scripturam censet Pulraannus.
7. 8. Hos vv. faciunt edd. vett. et Delph. Farnab. et Maitt. ut incipiant et
terminent tertium Epigramma, cum eodem titulo qui coronat secundum.
' Conjungit hoc distichon praecedenti Ep. ex
anctoritate Mss. Petr. Scriverius.' Farnab.

NOTvE
2 Aratoris JUiai] Patris nempe gravissimi mores referens.
3 Et regula morum] Hoc est, cen-

6 Et
bene.

sura.

libertate frnebantnr

Hoc

4 Quicquid]
pudicitia,

hinc

est,

castitas

etiam recedite

et
in

5 Clamant ecce mei] Saturnaliornm

crobius Saturn,

lib. i.

[licet"]

te prceside]

Alii libet,

licentia.

minus

Tunc enim magna

Romani.

7 Sanctram] Qui poetaneclepidus

nee numerosus fnit, Epig. 20. lib.

vn. Sanctrae cujusdam

tenebris enim nnllus pudor.

tempore magna erat

Sub

libet

gnlosi

memi-

nit Poeta.

Ma-

8 Iste

liber

meus] /Sec vobis con-

venit propter jocos et facetias.

cap. 10.

III.

DE SU1S LIBELLIS.

Non

urbana mea tantum Pimpleide gaudent

Otia, nee vacuis auribus ista damus
Sed meus in Geticis ad Martia signa pruinis

A rigido
Non
sed

teritur centurione liber.

mea Pimpleide, nee damus ista otiosis auribus

a duro centurione in prv.inis Geticis prope signa Martis.

sola quies urbis ddeclatur

meus

liber attrectatur

3 Gelidis cod. Pulmann.

10

Si tibi id.

NOT.E
1

Son urbana] Hoc

cives otiosl
bus.

Musse

est,

Non

soli

electantur mei* versidictae sunt

Pimpleides

a Pimplaeo Macedonia? fonte ipsis

sacro.

3 In Geticis]

De Getis dictum Epig.

EPIGRAMMATUM

!;

LIB. XI.

803

Dicitur et nostros cantare Britannia versus.

Quid prodest ? nescit sacculus ista meus.

At quam victuras poteramus pangere chartas,
Quantaque Pieria praelia flare tuba
Cum pia reddiderint Augustum numina terris,
Et Maecenatem si mihi Roma daret

10

Britannia quoque fertur canere mea carmina.

Quid proficit? Mea crumena ignorat ista. At quam poteramus scribere versus non perituros, et quanta certamina
canere tuba Pieria! cum Dii pii restiluerint Augustum terris, si Macenatem quoque mihi daret Roma !

NOT/E
11.

lib. viii.

et epig. 104.

lib.

ix.

9 Augustum] Nervam

In

alii.

Melius

Getas vero expeditionem suscepit

intelligunt

Trajanns, in cujus castris legebantur

Augustum Roma? restitutum a Diis

At mihi, inquit Poeta, nullus Maecenas datur, cujus munificent ia in Ho-

versus Martialis.

6 Nescit sacculus"] Hoc

pecuniam.

est, hide

non

Trajanum, alterum
:

ratium nota

colligo

alii

est.

IV.

PRECATUR DEOS PRO NERVA TRAJANO.

Sacra, Laresque Phrygum, quos Trojae maluit haeres,
Quam rapere arsuras Laomedontis opes
Scriptus et aeterno nunc primum Jupiter auro,
Et soror, et summi filia tota patris
O sacra,

et

Laomedontis:

Lares Phrygum, quos auferre maluit hares Troja, quam urendasopes

O Jupiter, nunc primum /actus es ex auro aterno, et soror et Jilia

Votum pro N. T. et Senatu ed. Barb, et sic alios legere notat editor Delph.
Nerva Trajano: recte.
Calderinus nomen Trajano omittit.' Pulmaim,l
liar. Vid. Not. Var. 3 Sic cod. Pulmanni, cui id placet. Es edd. vett.

NOTjE
1

Trojce hares']

Virgilius

iEneid.

Hoc
n.

'

Priami

pietate

Poeta

est,

/Eneas,

ter

Tn

genitor

laudat /Eneam, qui ueglectis opibus

cape sacra manu, patriosque Penates,' &c.

Legunt alii, Troja heros,
/Eneas enim non
et forte melius
fuit filius Priami, atqne ita nee sue:

nempe

fnit

Deos flammis
3 JEterno

eripuit.

auro]

Hoc

est,

imagine nunquam peritura

aurea

effictus es

a Trajano.

Pri-

4 Et soror] Juno, et Minerva quae

ami filiis aut nepotibus.

2 Laomedontis opes] Laomedon pa-

tota est patris Jovis, e cujus cerebro

cessor, snperstitibus

aliis

producta sine matre.

MARTIALIS

M. VAL.

804

Et qui purpureis jam

Jane, refers Nervae

tertia
;

nomina

fastis,

vos precor ore pio

Hunc omnes

servate ducem, servate senatum

Moribus hie vivat principis, ille suis.

tola genitoris supremi: et tu, o Jane, qui jam ter refers nnmen Nervae infastos
vos omnes, servate hunc Imperatorem, servate
purpureos, tos oro ore pio.
Senatum, hie vivat moribus Principis, ille vero suis,

KOTJE
Jam tertia'] De Jano

Epig.

6 Nervaf] Trajani

2. lib.

a Nerva, cujns

Tin. cui sacer mensis Januarius, quo

nomiua referebantur

consilium

iu

Ille suis]

scilicet, adoptati

nomen

retinuit.

Sanctissimis nempe.

Fastos.

V.
IN

Tanta

LAUDEM NERVjE TRAJANI.

tibi est recti reverentia, Caesar, et aequi,

Quanta Numae fuerat sed Numa pauper erat.

Ardua res haec est, opibus non tradere mores,
Et cum tot Croesos viceris, esse Numam.
:

Si redeant veteres, ingentia nomina, patres,

vacuare nemus
colet invictus pro libertate Camillus;

Elysium

Te
Aurum

liceat si

Fabricius, te tribuente, volet.

Casar, tarn colis justitiam et eequitatem, quam Numa coluerat : sed Numa
Hcec est res difficilis, non corrvmpi mores a divitiis, atque esse Numam, cum superaveris tot Croesos. Si prisci patres, ingentia nomina, revertantur,
etfas sit evacuare Elysium nemus : Camillus invictus pro libertate te expetet principem, Fabricius expetet aurum te donante: Brutus Icetabitur te Imperatore:
egenus erat.

Traj. omittitCalderimi8.
Ad Nervam Trajanum ed. Barb. 3 'Conjeceram
prodere, quod ne nunc quidem displicet plane : a recepta tamen non temere
recesserim.' De Rooy.
4 Croceos cod. Beverl. 5 Gruterus ex Palat. legend,
contendit partes. 7 Volet edd. vett. at Famab. et Maitt. Lipsius vult pra

lib.

i.

Fpist. 5.

NOTiE
4 Tot Croesos]

Hoc

est, tot divites,

Croesus quippe rex fuit ditissimns,

cujus historia nota ex Herodoto.

Per appositioquorum veterum no-

5 Ingentia nomina]

nem, hoc
inina

est,

summa

in

admiratione sunt.

6 Elysium] Vide Epig. 58.

lib. VI.

7 Pro libertate] Alii pra libertate.

Videat lector. Camillus exul Dictator creatus ab obsidio Gallornm ingratam patriam liberavit. Livius lib.
v. Decadis i.
8 Fabricius]
Gellius

lib. i.

De

cujus abstinentia

cap. 14.

EPIGRAMMATUM

805

LIB. XI.

Te duce gaudebit Brutus tibi Sylla cruentus

Imperium tradet, cum positurus erit.
Et te privato cum Coesare Magnus amabit
;

Donabit totas

10

Crassus opes.

et tibi

Ipse quoque infernis revocatus Ditis ab umbris

Si Cato reddatur, Caesarianus

erit.

Sylla cruentus tibi cedet imperium, cum erit deposit urus: et Magnus Pompeius
cum Ccesare pritato: et Crassus dabit tibi omnes suas divitias. Si
Cato restituatur revocatus ab umbris infernis Plutonis, Caesarianus

diliget te

ipse etiam
erit.

NOTiE
12 Crassus] Romanus civis ditissiValerius Maximus lib. vi. cap.

9 Brutus] Qui exactis Tarquiniis

Roraam
lib. i.

mus

in libertatem asseruit, Livius

Decad.

i.

aut alterum

Brutum

11. Plinius lib. xxi. cap. 3.

Caesaris percussorem intellige.

14 Cato] Uticensis, qui se ipsura

alii Cssaris manus
attamen licet Caesais imperium occupantis inimicissU
mus, se tibi mitissimo principi ultro

Cujus crude litas in cives

Romanosnota ex Plutarcbo,Sallustiu,

incideret vivus

etaliis.

interfecit, ne in J

Sylla]

11 Magnus] Pompeius nempe, qui

cum Julio Caesare bellum

submitteret.

civile gessit

fuse descriptum a Lucano.

VI.

AD ROMAM.
Unctis

falciferi senis diebus,

Regnator quibus imperat

fritillus,

Versu ludere non laborioso

Permittis, puto, pileata

Roma.

Lautis diebus falciferi senis, quibus dominatur regnator fritillus, o pileata Roma,
Risisti: igiturfas est, nee prohibemur.
opinor , jocari carmine non molest o.

lnis,

Ad

R.

et

Dindymum

edd. vett. et Del ph.

Ad Dimly mum

de Suturnulibus cod.

Pulmann.

NOTiE
1 Falciferi] Saturni falcem gereu-

,%
j

Turnebus

debant.

lib.

vm.

cap. 4.

tis.

Romani Saturnalibus pileum gere-

2 Imperat fritillus] Tunc alea impune ludebant omnes : fritilli sunt

turriculae ex quibus ejiciuntur ales,

bant,

aut caput veste velabant.

Vide Epig.

cum

14. lib. iv. et 84. lib. v.

4 Pileata Roma] Saturnalium

tern-

poreservi velut domini piieati ince-

aliis

veteres

diebus nudo capite erant,

Itaque

nulla;

Romanorum

statme

&c. Lipsius
etiam videndus de Amphitheatro cap.
19.

pileo

visuntur,

M. VAL. MARTIAI.I8

806
Risisti

licet ergo,

nee vetamur.

Pallentes procul hinc abite curae

5
:

Quicquid venerit obvium, loquamur,

Morosa

sine cogitatione.

Misce dimidios, puer, trientes,

Quales Pythagoras dabat Neroni
Misce, Dindyme, sed frequentiores.

10

Possum

nil ego sobrius : bibenti

Succurrent mihi quindecim poetge.

Da nunc basia, sed Catulliana:

Quae si tot fuerint, quot ille dixit,
Donabo tibi passerem Catulli.

15

Anxietates pallida, recedite hinc longe : loquamur quicquid venerit in buccam sine
serve, funde dimidios trientes, quales fundebat Pythagoras
tetrica cogitatione.
Dindyme, funde sed frequentiores. Ego siccus nihil possum scribere :
Neroni:
quindecim po'etee subvenient mihi potanti. Nunc liba oscula, sed Catulliana, qua
si tot fuerint quot dixit ille, dabo tibi passerem Catulli.

NOTiE
5 Risisti] Risu consentire visa es.

De

10 Pythagoras] Ciii in modum solennium conjugiorum nupsit Nero,

Tacitus lib. xv. Annalium.
12 Bibenti] Hoc est, inquit Far*

mero fundam carmina,

exprimam ingenia quindecim simul

nabius, Calens
et

trientibus alibi.

poetarum.
16 Donabo tibi]
non minus gratos

Componam
iis

versus

quos de passere

Lesbiae scripsit Catullus.

VII.

AD PAULLAM.

Jam

certe stupido non dices, Paulla, marito,

Ad mcechum
Cajsar in

quoties longius ire voles,

Albanum

Caesar Circeios

jussit me mane venire,

jam stropha talis abit.

Paulla, quoties voles longius ire ad adulterum, jam sane non dices hebeti viro,
Ccesar imperavit mane me adire Albanum, aut Circeios. Jam talis dolus sublatus

4 Circaos Aid. Jnnt. Colin.

'

Circeios reposuit Junius, et

Circaos,

quod

NOTjE
1

PauUa]

De

qua jam Epig.75.

lib. i.

3 Ccesar] Domitianus, cujus jnssn

in

Albanum, ubi quinquatria celebra-

bantnr, Epig.

1. lib. iv. ire se dicebat

Paulla: mortuo autcm Domitiano hoc
prattexere nequibat.

4 Cerceios]

Promontorium

Laiii.

EFIGRAMMATUM

807

LIB. XI.

licet esse tibi sub principe Nerva

Sed probibet scabies, ingeniumque vetus.

Penelopae
Infelix,

quid ages? aegram simulabis amicam?

comes ipse

Haerebit dominas vir

suae

tecum, matremque, patremque.

Quas igitur fraudes ingeniosa paras 1
Dicet et hystericam se forsitan altera mcecha
In Sinuessano velle sedere lacu.
Quanto tu melius quoties placet ire fututum,
Ibit et

ad

fratrera

10

Quae verum mavis

dicere, Paulla, viro.

Potes esse Penelope sub principe Nerva : sed impedit scabies, et natura inveMisera, quid fades? Fingesne agrotare amicam! Maritus ipse comitabiQuos igitur suam dominant : atque adibit tecum fratrem, et patrem, et matrem.
tur dolos artificiosa motiris
Forte altera adult era dicet, se ictericam velle sedere
in lacu Sinuessano.
Quanto tu melius * * * o Paulla, quce mavis proferre
est .

terata.

'/

veritutem marito.

in

aliis libb.

II

Var.

Pulmann. 6 Ingeniique metus Ms. Pnlmann.

Histericam se legere notat Pulmannus. Consule

legitur, induxit.'

Hictericam edd. vett.

Ntot.

NOTjE
Stropha] Fallacia est, Epig. 7.
in.

lib.

levatur

5 Penelopce'] Cujus pudicitia a poetis

celebrata est.

6 Scabies] Pruritus, et vetus tua

libido.

11 Hystericam

intelligattir,

[Ictericam] Gallice

Turnebus I. vm. cap.

hystericam, ut morbus vulvae

qui libidine plernmqne

wrripa vulva. Vide Epig. 72.

infra.

In Sinuessano] Cujus aquae e-

12

rant saluberrimae. Plinius

lib.

xxxi.

cap. 2.
14 Quce verum mavis] Quae mavis

qui a lajaunisse.

fateri libidinem,

4. legit

tione

quam

dolosa excusa-

uti.

VIII.

DE BASIIS SUI PUERI.

Lassa quod

opobalsama drauci,
Ultima quod curvo quae cadit aura croco,
externi spirant

Addit ed. Barb, ad Sabinutn.

Hesterni ed.

Vide Notas Delph.

ead.

NOTjE
1

Lassa quod,

ruagis

t'atuum

'Draucus'non

fyc]

Nihil

potest

suavius habent odores in aliquo Asi-

hac

scriptura dart,

atico, Grzeco, iEgyptio,

est

puer delicatus,

Ergo

sed bene et nimium

vir.

Quid autem

litis

sufficiuut

aut

'

quam Italico ?

hesterni.' Niliilo

enim evanuit

ille

me-

odor aut

808

MARTI A LIS

M. VAL.

Poma quod

hyberna maturescentia capsa,

Arbore quod verna luxuriosus ager,
De Pallatiuis dominse quod serica praslis,
Succina virginea quod regelata manu,
Amphora quod nigri, sed longe iracta, Falerni,

Quod qui Sicanias detinet hortus apes,

Quod Cosmi redolent alabastra, focique Deoruin,
Quod modo divitibus lapsa corona comis

10

Singula quid dicam

Hoc

non sunt

fragrant pueri basia

satis

omnia misce

mane mei.

rectum pronnntiat quoqne Schrevel. 2 U. Corycio edd. vett. et

Maitt. et Farnab. Vid. Notani infra, quae quidem a Schrevelio profluxit.
Grutero praEeunte, Scriver. edidit quod cvrvo. Sed, qnicquid hie dictet
Palat.cod. non puto earn lect. a Martialis manu esse profectam. Quamvis
Corycio movere vix ausim, dubito tamen an non hue intrusum a manu glossators alicujus. Tentavi quod Lycio. Quae tamen conj. si minus f. arriserir,
vide an sequenti album calculum adjicere malis, quod Cilici.' De Rooy.
Relegata Aid. Junt. Colin. Nostram lect. prae se fert cod. Pulmann. 10
Laxa id. cod. ' Subit, scripseritne f. Hispanus noster Q. m. dividuis.' De
infra. Hest.
'

NOTjE
sudore et spurco opere corruptns

est.

Prasclare vero codex scriptus Pir-

Arondellianus

cheimeri vel

Lapsa

quod externis spirant opobalsatna truncis.

Quod

nihil est

quam,

et exotica opobalsama

ilia

peregrina

quod spirant.

Dives Sabaeis colligit

truncis Arabs.' Vide Diatriben. Gro-

Sic Seneca
nov.

Lassa quod]

opobalsama

Quod

delicati pueri

Graecia, vel /Egypto.

hesterni,

id

olent

trita

ex Asia,

Externi] Alii

est, ejus qui nocte prae-

loqui de croco theatrali fistulatim ex-

presso, et referente

dum cadit.
Poma quod, fyc.~\

utcumque arcus

curvos
3

Epig. 65.

lib.

in.

Capsa]

Qua poma hyeme

tur.

servan-

5 Domina] Augustae nempe vestimenta serica seu syntheses. Palatinis

recondita

praelis, Epig. 46. lib. it.

6 Regelata [Relegata'] Alii regelata
manu, ut Epig. 93. lib. in. hoc est,

terita iitotpMre. Recte.

attritu calefacta, Epig. 38. lib. v.

2 Quod curto\Corycvi] Recte Gruterm, quod curvo: etsicetiam Pircheime-

7 Sed longe, fyc] Gdora enim per

aerem diffusa gratiora sunt propius
autem admota obstruunt sensorium.

Sed male explicant de referente nescio quos curvos arcus, dnm cadi t in tlieatro. Immo 'curvo' est marrianus.

cescente et ultimas emittente vires.

Ovidius: Marcida demittant subito
caput ilia gravatum.' Gronov. Corycio,
&ic] Epig. 65. lib. m. et Epig. 39. lib.
'

ix.

optimo codice,
Recte. Videtur eniin

Gruterus

quod curvo.

ex

8 Sicanias,
ficia

fyc.~]

Siculas apes, melli-

Hyblaea.

9 Cosmi redolent, t.] Myropolae,

Epig. 88. lib. i. Alabastra'] Pyxides
unguentariae ex alabastro. Focique

Deorum] Thure ardentes.

10 Divitibus, fyc] Proinde nardoet
unguento delibutis.

KP1GRAMMATUM
Scire cupis
Jurasti
Rooy.

13

LIB. XI.

nomen I nil praeter basia dicam

nimium scire, Sabine, cupis.

Si propter

cod. Pulinann. et ed. Barb.

habet Ms. Pulinann.

b. d.

vett. et Fartoab. Jurusti

809

14

Juro

tibi

edd.

HOT IE
13 Nil prater basia dicam] Alii, Si
propter basia dicam.
scilicet.

modo

Jurasti

nimium

Sensusest: Si nomen solumbasiorum causa,

scire cupis

dicam: id ipsuin
mento; o Sabine,

confinnas
altius

jura-

aliquid ju-

ramentum istud premit scilicet, hoc

est, amore ejus deperis; itaque absit
dicam nomen.
14 Nimium scire, Sfc] Aliquid ultra
:

basia cupis, qui de pueri nomine quaeris.

IX.
DE STATUA MEMOR1S.
Clarus fronde Jovis, Romani fama cothurni,
Spirat Apellea redditus arte Memor.
Memor,

insignis fronde Jovis, et decus

Romani

cothurni, expressus arte Apellea

spirat.

De

pictura

M.

ed. Barb.

Apollinea

Ms. Pulmann. Vide Not. Var.

NOTjE
De statud] Melius De

pictura,

cum

Apelles pictor fuit nobilissimus, non

vero statuarius, Epig. 84. lib. vn.

1 Clarus fronde Jovis] Hoc est, ornatus querna corona. Vide Epig. 54.
lib. iv.

Cothurni]

Epig. 20. lib. m.

2 Spirat Apellea] Alii Apollinea,

fuit,

lit

statuam Memoris, inquit Raderus, in

Apollinis temple inter aliorum poetarum imagines collocatam intelligas.
Videat lector.

Qui tragicorum proprius

X.
DE TURNO.
Contulit ad

Satyras ingentia pectora Turnus.

Gur non ad Memoris carmina ?

frater erat.

Turnus applicuit ingentia pectora ad Satyras, cur non ad versus Memoris

Fra-

ter erat.

2 Cui Ms. Beverl. Carminafrater eas Ms. Pulmann.

NOTjE
1

Turnus]

Cnjus meminit Epig.

97. lib. vn. non scripsit tragoedias,

ne

fratris

tur.

Memoris aemulus videre-

810

VAL. MARTIAL1S

If.

XI.

AD PUERUM SUUM.
Tolle,

puer, calices, tepidique toreumata

Et mihi secura pocula trade manu,
Trita patrum labris, et tonso pura ministro
Antiquus mensis restituatur honor.

Te

potare decet

gemma,

qui

Nili,

Mentora frangis

In scaphum moechae, Sardanapale,

tuae.

Serve, aufer calices, et toreumata tepidi Nili, et manu tuta mihi porrige pocula
Sarpatrum, et pura tonso ministro ; priscum decus rtddatur mensis.
danapale, mereris bibere in poculo gemmato, qui frangis Mentoraad couticienduni
scap hium tuae adullera.

trita labris

Ad pocillatorem s. ed. Barb. 5. In scaphium edd. vett. et Maitt. Farnab.

et Barb. Verte te ad Not. Varr.
Sardunupulle Aid. Junt. Colin.

NOTjE
1

IV.

Toreumata']

Poeta

Vide Epig.

intelligit

quae ex /Egypto

39. lib.

vasa crystallina,

Romam arferebantur.

2 Secura manu] Hoc est, pocula

quae e nianibuslapsa non frangautur;
vel quorum fractorum parva sit jactura.

Trita patrum]

Quibus

usi

sunt

majores.

Et
mato

tonso pura] Ministrata

non a co-

et delicato, sed a nidi atque

simplici puero.
5 Qui Mentora] Hoc est
Tu, o
Sardanapale, (forte alluditad Sarda:

napalum ilium regem effceminatum,de

quo Diodorus Siculus lib. vm.) qui
frangis Pocula Mentorea nobilitata
'

manu,' ut dixit lib. ix. Epig. 60. ut

nempe matula conficiatur tuae moecha?, dignus es, qui bibas impuro illo
poculo gemmis ornato. Alii sic legunt,
Te potare decet gemma, qui
Mentora frangis? In scaphio machae,
Sardanapale, tua.

Hoc

est

Magis

tibi

convenit matula tuae moechae, in qua

bibas, quam pocula gemmata qua;
frangis.

XII.
IN

ZOILUM.

Jus tibi natorum vel septem, Zoile, detur:

Dura matrem nemo det tibi, nemo patrem.
Zoile, obtineusjus vel septem lil>erorum,

modo

nullus tibi det genitorem, nullus

genitricem.

hotje
Jus tibi] Non petebatur jus nisi
trium liberorum, lib. ii. Epig. 91. At,

liberorum jus obtineat Zoilus, semper tamen obscurus erit, et terrac

inquit Poeta, vel septem, vel plurium

filins.

BPIGRAMMATUM

811

LIB. XI.

XIII.

EPITAPHIUM PARIDIS PANTOMIMI.

Quisquis Flaminiam

teris, viator,

Noli nobile praeterire marmor.

Urbis deliciae, salesque Nili,

Ars et gratia, lusus et voluptas,

Romani decus, et dolor theatri,
Atque omnes Veneres, Cupidinesque,
Hoc sunt condita, quo Paris, sepulcro.

viator, quisquis ambulas per

Flaminiam, ne pratereas

illustre

marmor.

Nili, ars et gratia, jocus et voluptas, honor et moeror

theatri, atque omnes Veneres et Cupidines, sepulta sunt hoc tumulo,

liciai urbis, et sales

mani

DeRoquo

Paris.

Epi. [sic] Paridis Aid. Junt. Colin.

et Farnab.

Pantomimi omittunt et edd. Par. 1617.

NOTvE
1 Quisquis Flaminiam]

Epig. 28. huic simile, et

Vide
lib.

lib. vi.

ix. Epig.

29.

simile est.

Suetonius in Domitiano
Deinde uxorem suam Domitiam, ex qua in secundo suo consulatu
lilium tulerat, Paridis bistrionis amore
deperditam repudiavit.' Paridem ve7

Paris']

cap. 3.

2 Marmor] Id
moreum.
3 Salesque

sepulcrum mar-

est,

Nili]

jEgyptii

nempe

lepido atque acuto ingenio valent.

5 Romani decus] Piauti epitapbium

apud Gellium

cap.

lib. i.

24.

buic

'

ro interfici jussitDomitianus, ut constat

ex Dione in Domitiano.

Hujus

Paridis raeminit Juvenalis.

XIV.
DE COLONO.
HiEREDES,

Nam
O

nolite

terra est

harcdcs, nolite

brevem sepelire colonum

quantulacumque gravis.

illi

human

brevem colonum.

Nam quantulacumque terra

est

gra-

vis illi.

De

colono ad haredes

Tbnan. cod.

NOT^
colonum] Qui, cum sit
brevis stature, vel levissimav terrae
1

Sepelire

ferendae non erit par: Poetaantcra

hac formula, ' sit tibi terra

de qua lib. i. Epig. 89.

ludit in
levis,'

MARTI A LIS

M. VAL.

812

XV.
DE LIBRO SUO.

Sunt

chartae mihi, quas Catonis uxor,

Et quas horribiles legant Sabinae.

Hie totus volo rideat libellus,
Et sit nequior omnibus libellis
Qui vino madeat, nee erubescat

Pingui sordidus 'esse Cosmiano.

Ludat cum

Nee

pueris,

amet puellas

per circuitus loquatur illam,

Ex qua nascimur, omnium parentem,

Quam sanctus Numa mentulam vocabat.

10

Versus hos tamen esse tu memento

Saturnalicios, Apollinaris.

Mores non habet

hie

meos

libellus.

Habeo libros, quos uxor Catonis, et quos evolvant inculta Sabince. Placet ut
hie integer libellus rideat, et sit lascivior omnibus libellis : qui madeat vino, nee erubescat sordtre pingui Cosmiano.
Jocetur cum pueris, diligat puellas: nee per ctrcuitus dicat illam parentem omnium, ex qua gignimur, quam sanctus Numa appel* *.
labat
Nihilominus, o Apollinaris, recordare hac carmina esse Saturna'

licia

tneus hie liber caret moribus.

Ad ApolUnarem,
DousaeetGrutero

de

I.

s.

ed. Barb.

13

Meus edd.

vett. et

Farnab.

Meos

arrisit.

NOTE
1 Sunt mihi]

Alii

mei

libri

pos-

Cosmi, de quo

Cosmiano]

Epig. 88.

turnalibus permissa, Epig. 2. supra.

rais Sabinis.

lib. i.

12 Saturnalicios] Usos licentia Sa-

sunt legi vel a gravissimis et castissi-

Hoc

est,

ungnento

XVI.
AD LECTORES.
Qui gravis es nimium, potes hinc jam, lector,
Quo libet: urbanae scripsimus ista togae.
O

Lector qui nimis severus es, potes

jam

abire

hinc abire quo placet: scripsimus ista

NOTE
2 Urbana toga]P\cb\,tt levioribus personis.

EPIGRAMMATUM

LIB. XI.

813

Nam raea

Lampsacio lascivit pagina versu,

Et Tartessiaca concrepat aera manu.

quoties rigida pulsabis pallia vena,

Sis gravior Curio, Fabricioque licet

Tu quoque nequitias nostri lususque libelii

Uda puella leges, sis Patavina licet.
Erubuit, posuitque meum Lucretia librum

Sed coram Bruto

Brute, recede, leget.

toga urbana: mea enim pagina

Hispana * *. Lucretia erubuit,

lascivit

]0

carmine Lampsacio, et pulsat aera manu

meum librum ; at coram Bruto : o

at que abjecit

Brute, recede, evolvet.

3 Lassato Ms. Beverl. et vs. 4. Tarpesiaco, et vs. 6. fecit pro
vina bibas vel bibes.

licet,

et vs. 8.

si statu

NOT/E
Lampsacus

28.

urbs est Mysiae, ubi Priapus colebatur.

Ortelius ab aliquibusfuissecol-

71.

3 Lampsacio] Priapcio

locatam dicit inter Parintn et Priapum ad Hellespontum. Ovidius :

1
Et te ruricola, Latnpsace, tuta tuo.'
4 Tartessiaca] Vide

lib.

vn. Epig.

Concrepat cera manu] Lib. vi. Epig.

Edere

'

lascivos ad Baetica crtis-

inata gestus,'

&c.

10 Sed coram Bruto] Ipsa Lucretia,

absentc Bruto viro gravissimo, leget

meos

libros.

XVII.
AD SABINTJM.

Non

omnis

Invenies

nostri

et

nocturna est pagina

quod mane, Sabine,

Lasciva non est omnis pagina nostri

libri

libri:

legas.

Sabine, reperies, et quod legas

mane.

NOTjE
1 Nocturna] Petulans, atque

impu-

etiam sobrius possis legere salva vesecuudia.

dica.

2 Invenies]

Versus

scilicet,

quos

XVIII.
IN LUPUM.
Donasti, Lupe, rus sub urbe nobis
Sed rus est mihi majus in fenestra.
OTLupe, mihi

dedisti

pradium suburbanum, sed habeo majus prcedium infencs-

814

MARTIALIS

M. VAL.

Rus hoc dicere, rus potes vocare?

In quo ruta facitnemus Dianae,
Argutae tegit ala quod cicadae,

Quod formica

die comedit uno,

Clausae cui folium rosae corona est

In quo non magis invenitur herba,

Quam costi folium, piperve crudum

In quo nee cucumis jacere rectus,
Nee serpens habitare tota possit.

10

Erucam male pascit hortus unam

Consumto moritur culex salicto
Et talpa

Non

est

mihi fossor,

at que arator.

boletus hiare, non mariscae

15

Ridere, aut violae patere possunt.

Fines mus populatur, et colono

Tanquam sus Calydonius timetur,
Et sublata volantis nngue Procnes
In nido seges est hirundinino

Et cum

Non

stet sine falce,

20

mentulaque,

est dimidio locus Priapo.

Potesae hoc dicere pradium, potesne appellare pradium? in quo ruta efficit
tra.
nemus Diana, quod tegitur ala canorce cicada;, quod comeditur a formica uno die,
cui corona est folium rosa clausa : in quo non magis herba reperitur quam folium
; in quo nee cucumis possit jacere rectus, nee serpens se air
Hortus male pascit unam erucam, culex perit consumto salicto, atque
Nee boletus hiare, nee marisca ridere,
habeo talpam fossorem, atque aralorem.

costi,

aut piper ci-udum

habitare.

nee viola possunt explicari. Mus vastat fines, et colonus metttit ilium veluti aprum
Calydonium, et seges sublata ungue volantis Procnes ponitur in nido hirundinis.
Et locus deest dimidio Priapo, quamvis stet sine falce * *. Messis absoluta vix

Ad

L. edd. Schrevel. Maitt. et Farnab. 9 Cosmi Tkuan.

cod. 10

Latere

NOT7E
i

2 Majus in fenestra] Sic praedium

sibi a Lupo datum per varias comparationes valde extenuat Poeta.
4 Ruta] Heibae genus, Gallice de
la rue: nemora vero Dianae sacra fuisse sa?pius

9 Quam

dictum.

costi

est, acre, vel

lib.

xn.

crudum dixit, hoc

nondnm maturum.

Piper

'

Ficus sunt insipid'* :

marisca ulceris genus est.
18 Sus Calydonius] De quo lib.
Spect. Epig. 15.
19 Procnes] Quae fuit in hirundinem mutata, cujus bistoria satis nota
lioc est, tota seges mei pradii vix
:

folium] Radix est pe-

regrina eximio odore, Plinius

rap. 12.

15 Marisca]

alias

'

sufficit

nido.

conficiendo

uni

hirundinis

KFIGKAMMATUM

LIB. XI.

815

Vix implct cochleam peracta messis,

Et mustum nuce condimus picata.
Errasti, Lupe, litera sed una
Nam quo tempore prasdium dedisti,
Mallem tu mihi prandium dedisses.

2-"

Lupe, errasti, sed una litera.

implct cochleam, et condimus mustum nuce picata.
Quo enim tempore donasti prccdiurn, mallem tu mihi donasses prandium.

Vat. 12 Urticam Ms. Beverl. 23

Uteris duabus,

Coclear

id.

25

Pulmann. cod.

legit

sed vitiose.' Marg. ed. Paris. 1617.

NOTjE
24 Nuce picata'] Resina nempe et
pice oblinehantur vasa, qnibus vinum
condebatur, ne spiritus vini subtili-

27 Mallem tu] Hoc est, litera una

mutata mallem prandium quam praedium.

ores evauescerent.

XIX.
IN

QUiERis cur nolim

GALLAM.

te ducere,

Galla

Saepe solcecismum mentula nostra

1 Dis. est

diserta es.

facit.

edd. vett.

NOTjE
Petehujus Epigrammatis ingeninm
et expositioneni

448. et 457.
lib. ii.

Ad

cap. 46.

Juven. Sat. \i.

Lncilii item Epig.

Anthologiae,

rj?

Martialis, inquit Brodae-

<ro\oini'ti.

us, Lanuvii
dicit,

'

ad portas non arrigens

Saepe soloecismum,' &c.

x/>l

XX.
AD LECTOREM GRAVEM.
Cesaris Augusti
Sex

lascivos, livide, versus

verba Latina legis.

Glaphyren Antonius, hanc mihi poenam
Fulvia constituit, se quoque uti futuam.

Quod

Ad

lege, qui tristis

futuit

lectores ed.

Barb.

Ego

fut. cod.

Pulmann.

NOTiE
1 Ctesaris, 8fc] Duo primi versus
sunt Martialis, ut et duo ultimi hexastichon intermedium Augusti erat:
:

quod

citat

minis
3

Poeta ad excusandam car-

sui lasciviam.

Quod

futuit, fyc]

Fulvia

uxor

;;

MARTIALIS

M. VAL.

816

? quid si me Manius oret,

Paedicem? faciam ? non puto, si sapiara.
A.ut futue, aut pugnemus, ait
quid, quod mihi vita
Carior est ipsa mentula ? signa canant.
Absolvis lepidos nirairum, Auguste, libellos,

Fulviara ego ut futuam

Qui

scis

Romana

10

simplieitate loqui.

NOTiE
me Manius

Marci Antonii (inquit Octavins) incitante Manio, quo ulciscatur mariti

petulantiam

sui

in

Glaphyra, sese

corrumpendam, imo petit:

nego, horreoque non minus quam si

offert mihi

oret ut,&c. Interminata

deinde mihi bellum civile ni faciam,
postliabeo ipsam vitam pudicitiae.
9 Absolvis, fyc] Apostrophe Poetae
ad Augustum, supra.

XXI.
IN LYD1AM.

Lydia tam laxa

est, equitis

quam

cuius aeni;

Quam celer arguto qui sonat aere trochus

Quam rota transmisso toties intacta petauro,
Quam vetus a crassa calceus udus aqua
Quam quae rara vagos expectant retia turdos,
Quam Pompeiano vela negata Noto
Quam quae de phthisico lapsa est armilla cinaedo,

Culcita Leuconico

quam

viduata suo

1 Lassa Vat. 7 Delphitico edd. vett. Vicl. Not. Var. 8 Culcitra Aid.
Junt. Colin. Leuconio ed. Schrevel. ' Pulmann. cod. legit Culcita quam pluma
qua v. sua est. Probatur mihi nostra scriptura magis.' Marg. ed. Paris.
1617.

NOT;E
1 Equitis, fyc]

Equitis pro equi po-

sitnm censet cum aliis Brodaeus Miscell. lit), x. cap. 33.

2 Trochus] Lib. xiv. Epig. 168.
3 Rota petauro] Turnebiis

rum

'

petau-

putat esse lignum per rotam a

petaurista trajectum, lib. vm. cap.

4.

'

Cornelius Vitellius contra Geor-

gium Mernlam cap. 13. contendit petaurum ipsum esse petauristam qui
se transmittit per rotam quasi in aere
volantem, unde nomen. Vide Mercur.
8.

lib.

m.

de arte gymnastica cap.

4 Crassa"] Ccenosa.

Quam Pompeiano,

theatri

la

Sfc]

Quam

Pompeiani (vide

lib.

veix.

pig. 39.) quae jacent laxa, ubi non

tument sublata ventis.
7 Phthisico [Delphitico] Quas Dclmittunt, inquit Domitius.
P.

phi

rcponit de phthisico, &c.

tabe diutina ac phtlusi consumtis ar-

Scriverius

mill ae laxae excidunt.

8 Leuconico,
culcitrae

legit, Culcita,

sua

est.

fyc.')

Lana> genere, quo

farciebantnr.

Vide

quam pluma
lib.

Pulmannus
qua: viduata

xiv. Epig. 159.

EP1GRAMMATUM

Quam

LIB. XI.

817

veteres brachae Britonis pauperis, et quara

Turpe Ravennatis guttur

I

10

onoorotali.

Jane in piscina dicor futuisse marina.

Nescio

piscinam

me

futuisse puto.

NOT/E
9 BrachcPy fyc] Femoraliaqua? Britaimis Gallis in usu. De quibns vide

qua- /Lliano

quae Jos. Scalig. ad

ibidem onocrotalum esse autuinat,

dictum a ruditu asiui, ex 6vos et Kp6-

lib. iv.

Propertii,

et Is. Casaub. ad Sueton. August.

10 Ratennatis guttur] In Ravenna;

paludibus degentis. Onocrotali] Avis

lib.

cap. 4. Cela

xvi. hist. Animalium

esse

videtur.

Gillius

ra\ov, et Plinius lib. x. cap. 47.

XXII.
IN PjEDICONEM

Mo l li a

masturbantem.

quod nivei duro tens ore Galesi

Basia, quod nudo

cum Ganymede jaces

Quis negat hoc nimium? sed sit satis: inguina saltern

Parce fututrici solicitare manu.
Levibus in pueris plus haec, quam mentula, peccat
Et faciunt digiti, praecipitantque virum.
Inde tragus, celeresque pili, mirandaque matri
Barba, nee in clara balnea luce placent.
Divisit natura mares pars una puellis,
:

Una

10

viris genita est: utere parte tua.

NOTjE
1

Duro tens ore] Barbato.

Galesi]

Pueri.

6 Preecipitantque virum] Ante tenipus accelerant aetatem, faciem, et

opus virile.
7 Tragus, fyc]

Hircus, foetor ala-

Virus autem hirci redolent illi

qui rem agunt venereain, quique ea

rum.

Delph. et Var. Clas.

aatate sunt qua? Veneri sufficit, spiritu

non coquente humorem,ut in pueris.

Arist. Problem, et ab eadem causa
Lud.
pili, maxime in locis hnmidis.
Caelius lib. x. cap. 54.

8 Nee

in, Ifc]

Ne

appareant

losi.

Martial.

pi-

M. VAL.

818

MARTI ALIS

XXIII.
IN SILAM.

Nubkrk

non lege parata est

Sed Silam nulla ducere lege volo.

Cum

Sila mihi nulla

taraen instaret, decies mihi dotis in auro

Sponsa dabis, dixi quid minus esse potest ?

Nee futuam quamvis prima te nocte maritus
Communis tecum nee mihi lectus erit.
Complectarque meam, nee tu prohibebis, amicam
:

Ancillam mittes

Te

et

mihi jussa tuam.

spectante dabit nobis lasciva minister

Basia, sive meus, sive

Ad

coenam venies

Ut non tangantur

10

erit ille tuus.

sed sic divisa recumbes,

pallia nostra tuis.

Oscula rara dabis nobis, sed non dabis ultro

Nee quasi nupta dabis, sed quasi mater anus.
:

Si potes ista pati,

si nil

perferre Tecusas

Invenies qui te ducere, Sila,

In Syllam Aid. Junt. Colin.

Malit

15

velit.

Et hoc more scribunt

in

Epigrammate.

16

De Rooy velim.

NOTiE
1 Nulla non]

Hoc est, qualibet con-

3 Decies]

tium, Epig. 105.

res quibus

ditione.

Centena

millia

Infra describit mo-

uxorem praeditam

velit.

sesler-

XXIV.
AD LABULLUM.

Dum

te

prosequor, et

Aurem dum

domum

reduco,

tibi praesto garrienti,

Et quicquid loqueris, facisque, laudo,

Quot versus

poterant, Labulle, nasci?

O Labulle, dum te comitor et reduco domum, dum accommodo aurem tibi garrienti,
et

laudo omnia tua dicta et facta, quot carmina poterant componi ?

Ad

Fabullum Palat. 6 Quid cod. Pulmann. et ed. Farnab.

Tu non existimas

EPIGRAMMATUM

Hoc damnum
Si quod

Non

tibi

Roma

LIB. XI.

819

Don videtur esse,

legit, requirit

hospes,

deridet eques, tenet senator,

Laudat causidicus, poeta

Propter te perit

Hoc quisquam

carpit,

verum
tuorum

hoc, Labulle,

ferat, ut tibi

est ?

10

numerus togatulorum,
Librorum mihi sit minor meorum ?
Triginta prope jam diebus una est
Nobis pagina vix peracta sic fit,
Cum ccenare domi poeta non vult.
Sit major

15

hoc esse damnum, si propter te perit, quod legit Roma, requirit hospes, non dtridet eques, tenet senator, probat causidicus, arguit poeta.
Labulle, home aquum
tst ? Quisquamne patiatur hoc, ut habeas majorem numerum tuorum togatulorum,
ego vero habeam minorem meorum librorum ? Jam certe triginta diebus vix absolci
unam paginam : sicfit, cum poeta non vult ccenare domi.

NOTjE
8 Poeta carpif] Poetae enim invidet poeta.
9 Hoc verum est] An aequum est ?
' An
qnodcumqne faSic Horatius
:

Maecenas, te quoque verum est

Tanto dissimilem,' &c.

cit

14 Sic fit
dia,

[est}

dum tecum

Ut negligantur

stii-

crenare cupio.

XXV.
IN LINUM.

Illa salax nimium, nee paucis nota

Stare Lino desit mentula

puellis,

lingua cave.

NOT/E
2 Lingua cave} Epig. 78.

lib. i.

et 62. infra.

XXVI.
AD TELESPHORUM PUERUM.

mihi grata quies, o blanda, Telesphore, cura,

Qualis in amplexu non fuit ante meo ;
Thelesph. edd. Junt. et Farnab.

Puerum omittunt edd.

vett. et

Faruab.

:;

M. VAL.

820

MARTIALIS

Basia da nobis vetulo, puer, uda Falerno,

Pocula da labris facta minora tuis.
Addideris super haec Veneris si gaudia vera,
Esse negem melius cum Ganymede J ovi.
De Rooy

conj. Jorem.

Sed vulg. defendit amicus hnjus V. C. dam ad eum

scribit.

notm:
1

Blanda curd] Amor,

4 Facta minora]

delicise.

Trita, degustata

< Et qua tu biberis, hac

labris tuis.
ego parte bibam.' Ovid. lib. i. Eleg. 4.

XXVII.
AD FLACCUM.
Ferreus

Cum

mentula, Flacce,

es, si stare potest tibi

sex cyathos orat arnica gari

Vel duo frusta rogat cybii, tenuemve lacertum,
Nee dignam toto se botryone putat
Cui portat gaudens ancilla paropside rubra
Alecem, sed quam protinus ilia voret:
Aut cum perfricuit frontem, posuitque pudorem,
Succida palliolo vellera quinque petit.
At mea me libram foliati poscat arnica,
Aut virides gemmas, sardonychasve pares
Nee nisi prima velit de Tusco Serica vico,
Aut centum aureolos, sic velut aera, roget.
te

10

2 Vid. Not. inf. Dali cod. Pulmann. 5 Gruter. legit paraps. et sic dat
Ms. 12 Ms. Bodleian. Num tu. Donare pro dare dona cod. Palat. et ed.
Barb.

id.

HOTJE
1 Stare potest,

$&] In

parvo pretio

licet,

vini cyathos,

&c.

arnica, quae

ut qua; poscat sex

fiducia

fyc.~]

velit

Quod si majore
magnum quiddam

rogare, poscit illotam lauam in pal-

2 Orat arnica gari [dare]

Gruterus

ex Palat. legit arnica gari, quod et

commentaria Calderini agnoscunt:
' Garum
est liquamen ex pisce.
3 Cybii] Piscis e pelamidum genere. Vide lib. v. Epig. 79.
'

4 Botryone putat]

7 Ant cum,

cum

Ovis sepiarum,

non racento, ut vult Domitius.

5 Paropside rubra] Lance fictili.

lium.

9 Foliati poscat
foliis

nardi

arnica]

aliisque

Unguenti ex

rbliis

odoratis.

Vide Plinium et Pancirolum.

10 Pares] Geminas.
Tusco serica
11 Prima] Optima.
vico] Textura sericarum et bombycinarum vestium exercebatur in Tusco
vico Romae.

El'IGltAMMATUM

Nunc

tu velle putas hsec

Nolo

me

821

LIB. XI.

dare dona puellae

sed, his ut sit digna puella, volo.

XXVIII.

DE NEPHRITICO, SED PHRENET1CO.

Invasit medicum sica nephriticus, Aucte,
Et praecidit Hylan hie, puto, sanus erat.
:

De n. seu p. ed. Farnab. De phr. medico edd. vett. Dephr. ed. Maitt. De
Nasica ed. Barb. Ad Auclum cod. Pnlmann. 1. 2 Medkus s.phreneticus Eucli
edd. vett. Medicum Nasica phr. Aucti cod. Pnlmann. Medici Nasica phr.
Auctied. Barb. Medicum s. phr. Aucte ed. Maitt. Percidit ed. Barb. Vid. Not.

Var.

NOTiE
1

Interpretare mentnlam.

Sicd]

verbo

Jocatur in

'

praecidit,'

significat

'

vulnerare,'et

paedicare.'

quod

XXIX.
AD PHYLL1DEM.

Lang u da cum
i

vetula tractare virilia dextra

Coepisti, jugulor pollice, Phylli, tuo.

Nam cum me
Horis

me

murem, cum me tua lumina

dicis

vix puto posse decern.

refici

dabo, die, tibi millia centum,

Et dabo Setini jugera culta soli
Accipe vina, domum, pueros, chrysendeta, mensas.
Nil opus est digitis sic mihi, Phylli, frica.
Blanditias nescis

4
Murem in
3 Vitam pro murem edd. vett. et Farnab.
Politianus defendit : nam, quod in Pulmann. cod. est,
videtur et suppositum pro murem.' Marg. ed. Par. 1617.
' Conjeci dederitne f. Poeta {Nil o. e.d.) die mihi, Phylli
;

Miscellan. etiani
fratrem, mutatnni

Vide Not.
fricas.'

inf.

De

Rooy.

NOTjE
2 Jugulor

pollice,

fyc.)

'

Mcntula

mensqne cadit,' lib. vn. Epig. 17.

3 Murem, [Vitam,'] *rc]Lib. x.Epig.
68.

Murem

legit

Angelus Politianus

cap. 96. Miscel. quasi dicat salacissi-

mum:

ita

enim esse mures scribit

lib. xn. de Ani-

probatque /Elianus

malibus.
nescis, c] Quae mihi
neque enim excitor palpantis vetuliv blauditiis
sed pretio,

5 Blanditias

placeant:

sed muneribus.
7 Chrysendeta, mensas] Lib. n. Epig.
43.

'

M. VAL.

822

;:

MART1ALIS

XXX.
IN ZOILUM.

Os male
Sed

causidicis et dicis olere poetis

fellatori, Zoilc,

pejus olet.

NOT/E
1

An

Osmale] Propter maledicta

lieec?

studio diutino impedita concoc-

tione

2 Fellatori] Tibi nempe.

lib. in. Epig.
2.

De

Zotlo

vide

Lib. iv. Epig. 4.

'.

XXXI.
IN CjECILIUM.

Atreus

Caecilius cucurbitarum

Sic

quasi

illas,

filios

Thyestae,

In partes lacerat, secatque mille.

Gustu protinus has edes in ipso,

Has prima feret, alterave coena,

Has coena tibi tertia reponet.

Hinc seras epidipnidas parabit

Hinc pistor fatuas facit placentas
Hinc et multiplices struit tabellas,
Et notas caryotidas theatris

10

Cacilius Atreus cucurbitarum sic dilaniat, et secat illas in mille partes, quasi
Thyestce: statim comedes has in ipso gustu, prima aut secunda coma feret has,
tertia cccna tibi reponet illas.
Ex his instruet seras epidipnidas, ex his pistor coninsulsas
Jicit
placentas, ex his parat multiplices tabellas, et caryotidas notas theafilios

In Cacilianum edd.Schrevel. et Maitt. quod nee admittunt in Epigranima,

4 Edens Ms. in marg. ed. Par. 1617. 7 Epidinnicas cod. Be-

nee possunt.

NOTJE
1 Atreus]

Hoc

est, qui dissecat cu-

carbitas, veluti Atreus filios fratris

ui

Thyestae. Seneca in Thyest.

4 Gustu protinus in ipso] Hoc

in coena? exordio, lib. x.

Epidipnidas]

verbo

iinhuirviw, id est,

Epig. 31. in

Bellaria intellige,

quae in secundis mensis apponeban.

placenta,

tit

secun-

perago.

9 Tabellas]
est,

secunda pariter et tertia mensa apponebantur cucurbits.

7

tur, a

dam coenam

Hoc

est,

quadras de

dixit lib. in. Epig. 76.

' Nee te liba juvant, nee

sects quadra placentae.'
10 Caryotidas] Quae sunt baccae
palmarum,lib. vm. Epig. 33.

KPIGRAMMATUM

LIB. XI.

823

Hinc exit varium coco minutal,

Ut lentem positam fabamque credas:
Boletos imitatur, et botellos,

Et caudam

cybii,

brevesque maenas

Hinc cellarius experitur artes,

Ut condat vario vafer sapore

15

In rutas folium Capellianae.

Sic implet gabatas, paropsidasque,

Et leves scutulas, cavasque lances.

Hoc lautum putat, hoc putat venustum,
Unum ponere ferculis tot assem.

20

tris ; ex his coats conficit minutal varium, ut putes lentem positam, etfabam ; imi m
tatur boletos et botellos, et caudam cybii, et breves mcenas : ex his promus experitur artes, ut callidus vario sapore condat in folium rutce capelliance.
Sic implet
gabatas, et paropsidas, et leves scutulas, et cavas lances. Hoc appellat lautum,
hoc credit venustum, impendere unum assem in totfercula.

verl.
16 Grnterus ex Palat. legit Utcredat. 17 Ruta Capelliana ed. Barb.
Rute Capelliana Aid. Junt. Colin. Rutce Capelliana ed. Par. 1617. Vult De
Rooy Ut condiat v. v. 5. In rutce folio Capellianus. 18 Palat. parapsidesque.
20 11. I. vocat edd. vett. et Farnab. Legit Grnterus putat : ex quo

ceteri.

SOTJE
11 Minutal]

Cibus erat ex variis

17 In ruta folium] Id est, instar

capelliamr, sic denominate
vel a capillorum multitudine, vel a

rebus mimitim concisis factus,

12 Ut lentem] Hoc est, ut pultera
existimes confectam ex lente et faba.
13 Botellos] Genus nempe farcimims, de quo lib. v. Epig. 78. ubi et de

pelliana,

cybio pisce dictum.

14 Mamas] Pisciculos de quibus

sunt varii generis.

Plinius

lib.

xxxiii. cap.

folii rutae

capris sylvestribus quae illam depascunt.

Legunt

alii,

In ruta folium ca-

male.

18 Gabatas, paropsidasque] Lances

7.

XXXII.
IN

Nec

toga,

Nee

tibi

nec focus

NESTOREM.

nee tritus cimice lectus,

de bibula sarta palude teges
est,

Nec habes togam, necfocum, nec

cubile

tritum cimice, nec tegetem confectam

Codex Tbuan. pro In plerumque habet Ad. 5 Noster Ms. Bevert.

NOT/E
2 Teges] Gallice natte.

M. VAL.

824

MARTIALIS

Nec puer, aut senior, nulla est ancilla, nee infans,

Nee sera, nec clavis, nec canis, atque calix.

Tu tamen
Mentiris,

Non

atque videri
populo quaeris habere locum.

affectas, Nestor, dici

Pauper, et

in

vanoque

tibi blandiris

honore.

est paupertas, Nestor, habere nihil.

paludis.
Nec habes puerum aut senwrem, nec ancillam, nec in/annec serain, nec clavem, nec canem, vec poculum.
Nihilominus, o Nestur,
tu affectas dici et videri pauper, et queeris habere locum in populo.
Mentiris, et
tibi blandiris vano honore :
Nestor, non est paupertas habere nihil.

ex herba udce
tern,

NOTvE
Sensus est Nec liabes
servuni atriensem, nec canem, qui

pauper.'

januam enstodiat.
5 Tu tamen] Lib. vm. Epig.
Pauper videri vult Cinna, et

dicitas

4 Nec

sera]

19.

paupertas] Sed raera menpauperes enim nou sunt qui

nihil omuino habent, sed mendici a -

est

pellandi.

Non

est

XXXIII.
DE PRASINO.
SiEPius ad palmam Prasinus post fata Neronis
Pervenit, et victor praemia plura refert.
I nunc, Livor edax, die te cessisse Neroni
Vicit nimirum, non Nero, sed Prasinus.
Post mortem Neronis Prasinus scepe refert palmam, et victor reportat plura
vicit nimirum, non Nero,
: I nunc, Invidia edax, die te cessisse Neroni :

pramia

sed Prasinus.

Tu edd. Vett.

NOTjE
4 Prasinus] De aurigarum factionibus dictum lib. vi. Epig. 46. Nero
favebat Prasinar, cujus victoriam saepius reportatam favori tribuebant in-

at cuin viuceret etiam mortu

Nerone, Prasinum, scu factionem
Prasinam, merito vicisse concludit
Poeta.
vidi

XXXIV.
DE APRO.
JIdes emit Aper, sed quas necnoctua
Esse suas

vellet

adeo nigra, vetusque casa

Aper emit domum, sed quoin nec

esse

suam

vellet

bubo

est.
;

adeo atrum et vetus tu-

KPIGRAMMATUM
Vicinos

Maro

nitidus

illi

LIB. XI.

825

possidet hortos.

Coenabit belle, non habitabit Aper.

gurium

Maro

est.

nitidus possidet hortos vicinos

illi.

Aper comabit

belle,

non

habitabit belle.

In Aprum ed. Barb.

Illic

Ms. Beverl.

NOTjE
Optimo qnidem con-

1 JEdes emit]
silio,

ut

oempe

saepius ad

ccenam

in-

vitaretur a nitido et lanto M.irone suo

vicino.

XXXV.
AD FABULLUM.
Ignotos mihi cum voces trecentos,
Quare non veniam vocatus a

te,

Miraris, quererisque, litigasque.

Solus cceno, Fabulle, non libenter.

Cum invites trecentos ignotos mihi, miraris, et quereris, et litigas, cur non earn
inritatus a te.
Fabulle, non lubentm' cceno solus.

NOlVffi
4 Solus cceno]

Cum

ignotis

enim

videbatur coenare solus.

sibi

XXXVI.
DE CAIO PROCULO.
Caius hanc lucem gemma mihi

Julius alba

Signat, io votis redditus, ecce, meis.

Desperassejuvat, veluti jam rupta sororum

Fila minus gaudent, qui timuere nihil.
:

Hypne

quid expectas piger ? immortale Falernum

Funde

senem poscunt

talia vota

cadum.

Io en Caius Julius reslitutus meis votis not at mihi hutfc diem gemma Candida.
est desperasse, tanquam jam rupta fuissent fila Parcarum: minus Icesegnis Hypne, quid moraris ? funde immortale
tantur, qui nihil meluerunt.
Falernum, cadus vetus debetur hujusmodi votis. Potemus quincunces, et sex cya-

Jucundum

NOT7E
1

Gemma

albai]

Dehac formula die-

Hujus vero
Proculi mentiouem fecit Poeta lib.

turn lib. viii. Epig. 45.

i.

Epig. 71.
3 Desperasse] Vitam Proculi.

M. VAL. MART1ALIS

826

Quincunces, et sex cyathos, bessemque bibamus,

Caius ut

fiat Julius, et

thos, et bessem, ut fiat

Proculus.

Caius Julius, et Proculus.

NOTjE
7 Quincunces~\

dictum

lib. I.

De hoc

Epig. 72.

bibendi more
'

cyathis,

septem Justina bibatur.'

Nacvia sex

XXXVII.
IN ZOILUM.

Zoile, quid tota geramam praecingere libra

Te juvat, et miserum perdere sardonycha 1
Annulus iste tuis fuerat modo cruribus aptus
Non eadem digitis pondera conveniunt.

Zoile, quid te juvat circumdare gemmam integra libra anri, et perdere miserum
sardonycha ? paulo ante iste annulus convenerat tuis cruribus : non eadem pondera
apta sunt digitis.

3 Tuus Ms. Bevei

1.

NOTjE
Quid

1
I.

tota gemmam] JuvenalisSat.

sic invehitur in

tilet

Crispinnm:

'

3 Annulus

Ven-

29.

aestivum digitis sudantibus an-

'

Vide

iste]

lib.

m.

Epig.

Has cum gemina compede

de-

catenas, Saturne, tibi Zoilus,

dicat

rum, Nee suft'erre queat majoris pondera gemma?.'

2 Et miserum] Hoc est, occultare

magis quam

nimio auro.

nuli

annulos priores.'

Nam

ex servo

fac-

tus erat eques Zoilus, cujns cruribus

digitis

conveniebant an-

sive anuli,nt scribebant veteres.

XXXVIII.
Mulio

viginti

DE MULIONE SURDO.
venit modo millibus, Aule.

Miraris pretium tam grave

Paulo ante mulio venditus
ingentem ? erat surdus.

Aucie ed. Barb, et sic

surdus

est viginti millibus,

alii

erat.

Aule : an miraris mercedem tam

legnnt, notante Farnab.

NOT\E
2 Surdus erat] Atque ita delator
esse nequibat,

si

dominus
nee de crimi-

forte ejus

liberius quid dixisset

nibus sui domini a

gandus

erat.

quoquam

intcrro-

EPIGRAMMATUM

;:

827

LIB. XI.

XXXIX.
IN

Cunarum

CHARIDEMUM.

mearum,
Et pueri custos, assiduusque comes.
fueras motor, Charideme,

Jam mihi nigrescunt

tonsa sudaria barba,

Et queritur labris puncta puella meis.

Sed tibi non crevi te noster villicus horret
Te dispensator, te domus ipsa pavet.
Ludere nee nobis, nee tu permittis amare

Nil mihi

vis, et vis

cuncta licere

tibi.

Corripis, observas, quereris, suspiria ducis

Et vix a

ferulis abstinet ira

manum.

Si Tyrios sumsi cultus, unxive capillos

10
;

Exclamas, Nunquam fecerat ista pater.

Et numeras nostros astricta fronte trientes,
Tanquam de cella sit cadus ille tua.
Desine non possum libertum ferre Catonem.
Esse virum jam me dicet arnica tibi.

15

Charideme, fueras motor mearum cunarum,

et custos pueri, atque assiduus

sudaria nigrejiunt tonsa mea barba, et puella puncta meis labris queritur: at non adolevi tuojudicio : noster villicus horret te, dispensator, domus ipsa
Nee tu permittis nobis jocari, nee amare : nihil vis mihi, et vis omnia
timet te.
Reprehendis, observas, quereris, suspiras, et iracundia tua vix cohibet
licere tibi.
manum a ferulis. Si sumsi Tyrios cultus, out un.ri comas ; exclamas, Nunquam
fecerat
ista, et contractu fronte numeras nostros trientes, veluti ille cadus sit
genitor
de tua cella. Cessa : nequeo pati libertum Catonem. * *

comes.

Jam

1 Motor. Vid. Var. Not.

4 Juncta Ms. Beverl. 7 Nedum pro nee tu malit
de Rooy. 10 Temperat ira tua id. 15 Liber turn Thuan. cod. 16 Decet
Beverl. Ms.

NOT.E
1 Motor] Hoc est, mihi infanti caAlii, monitor, minus
nas movisti.
'
bene.
Lintea quae barbam
3 Sudaria]
tonsam excipiunt.
5 Sed tibi non crevi] Sed nondum
adolevisse

me

existiinas, et

puberem redarguis.

me

ut

ira-

1 1

Si Tyrios] Vestes purpureas in-

tellige.

13 Et numeras] Sensus est

Nnmeras quot hauriam cyathos.
15 Catonem] Hoc est, Libertum tolerare nequeo, qui Catonem, seu censorem se gerat.
:

828

::

MARTIALIS

M. VAL.

XL.
DE LUPERCO.

Form os am
Et solus

Glyceren amat Lupercus,

tenet,

imperatque solus

Quam toto sibi mense

Cum tristis quereretur
Causam

non fututam
;

et roganti

reddere vellet ^Eliano

Respondit, Glycerse dolere dentes.

NOTjE
Cum

Cum

cansatus est
dolorem dcntinm in causa fui.sse, cur
tristis]

Indulget

pecori

non potiretur arnica, aperte fatebatur

se capiti Glycera? illtidere.

XLI.
DE AMYNTA.
niraium dum pastor Amyntas,

Et gaudet fama, luxuriaque gregis

Cedentes oneri ramos, sylvamque fluentem
Vicit, concussas ipse secutus opes.

nemus dirae vetuit superesse rapinae,

Damnavitque rogis noxia ligna pater.
Pingues, Lygde, sues habeat vicinus Tolas
Te satis est nobis annumerare pecus.

Triste

Dutn pastor Amyntas nimis curat pecus, et Icetatur fama, et pinauedine gregis ;
superavit ramos impares oneri, atque arliorem fatiwentem ipse secutus opes exPater prohibuit nemus triste superesse crudeli casui, et damnatit noxia
Amyntas.
Lygde, vicinus Iotas habeat pingues sues: nobis sufficit
numerari pecus.

cussus.

ligna rogis

a te

4 Decussas vuit de Rooy.

NOT7E
2 Et gaudet fama] Hoc est, inqnit
Farnabius, dum laudem quaerit ex

cutns periit.

pinguibus factis suibus.

rogo arborem patulam nempe excisam comburi jussit.

O Lygde,
7 Pingues] Sensus est
ne invideas alieno pecori, nee nostrum nimis cures, sed cave tibiasimili casu; sufficit enim te nullum ex

significat

pinguedinem.
Sensus est

3 Cedentes]

Luxuria hie

Amyntas

conscendit quercum glandibus onustam,et incurvatam, cujus ramis fatiscentilnis, et cedentibus oneri,

men

fractis, cecidit

Amyntas

nee taatque

excussas opes, hoc est, glandes, se-

5 Dirce
sui

filii,

rapince]

Amyntae

in cu jus

suibus nostris amittere.

scilicet

EPIGRAMMATUM

LIU. XI.

829

XLII.
IN CiECILIANUM.

Vivida cum poscas epigraramata, mortua ponis

Lbmmata qui fieri, Caeciliane, potest ?
:

Mella jubes Hyblaea tibi, vel Hymettia nasci

Et thyma Cecropiae Corsica ponis api ?
Caciliane, cum requiras vegeta epigrammuta, -praties mortua argumenta, quid
potest fieri ? Visne tibi nasci mella Hyblaa, aut Hymettia, cum apponis thyma

Corsica api Attica ?

2 Quid edd. vett.

Quisflere

Ms. Beverl.

NOTyE
1

Vivida]

Hoc

est, nobilia et prae-

clara.

Mortua] Vilia atque abjecta.

3 Hyblcea] Vide Epig. 46.

Epig. 88.

lib.

lib.

n. et

4 Et thyma Corsica'] Amara scilicet,

ex qnibus vel apes Atticae mel dulce
conficere neqneant. Sic se api, argnuientnm vero flori comparat Poeta.

vn.

XLIII.
IN

Deprensum

in

puero

UXOREM.

tetricis

me vocibus,

uxor,

quoque habere refers.

Corripis, et
Juno Tonanti ?
lascivo
Dixit idem quoties
Ganymede
jacet.
cum
Ille tamen gracili
culum

te

Hylam posito Tirynthius arcu

Tu Megaram credis non habuisse nates ?
Torquebat Phoebum Daphne fugitiva sed illas
Incurvabat

(Ebalius flammas jussit abire puer.

ux. ed. Barb.4 Grandi Ms. in marg. ed. Par. 1617. et ed. Barb, et sic
legunt, notante editore Delph.

Ad
alii

NOTVE
Ad

ix. 26. et Sat. x. 224. Tirynthius arcu]

6 Megaram, fyc] Uxorem Herculis.

8 (Ebalius, Sfc] Hyacintbux, ex
Amyclis Laconiae civitate. Vide lib.

Hercules, a Tiryntho oppido, ubi nn-

xiv. Epig. 173.

5 Incurvabat, c]
terinni,

qnod Juven.

tritus estcultusque.

turpe minis-

'inclinabat,' Sat.

'

830

VAL. MARTI A LIS

M.

Bryseis mult um quamvis aversa jaceret,

JEacidae propior levis amicus erat.

Parce

tuis igitur dare

10

mascula nomina rebus

Teque puta cunnos, uxor, habere

duos.

NOTyE
9 Bryseis multum, *rc] Brysei filia
Hippodamia, Achillis arnica.
10 Levis amicus erat] Patroclus

illara

imberbis.

97.

11 Parce tuis igitur, tyc] Nepnte*

partem in fa-minis aeque gratam

esseatqne

maribus

in

lib.

xn.Epig.

XLIV.
AD SENEM ORBUM.
Orbus

es, et locuples, et

Bruto consule natus:

Esse tibi veras credis amicitias

Sunt verae sed quas juvenis, quas pauper habebas.

Qui novus est, mortem diligit ille tuam.
:

Orbus es, et dives, et natus Bruto consule : an putas te habere veros amicos ?
Sunt veri,sedquos habebas juvenis atque inops: qui recens est amicus, ille amat

tuum

interitum.

Ad

f. o.

de amicis cod. Thuan.

HOTJE
1 Bruto consule]
tus es

Hoc

4 Mortem] Atque itainsidiatur tu

est, decrepi-

Brntus exactis regibus pri-

haereditati.

inus consul fuit.

XLV.
IN

CANTHARUM.

Intrasti quoties inscriptae limina cellae,

Seu puer arrisit, sive puella tibi
1 Lintea. Vid.

Burmann. ad Petron.

5 Suspeciio cod. in marg. ed. Par. 1617.

NOTvE
lnscripta liminu]

sas

Titulum

profc.s-

et habentis nonien inscriptum hi-

pae,

qua; ibi merebatur.

vi. 124.

Cellce] Gloss.

'celiac'
<puiAeo\

saepe
eralpwv.

cnbilia

meretricuni,

Erant vero

'

cellae

Juven. Sat.

non ipsa lupanaria, sed receptacula

Cella, oltaifxa.

in Iupanaribus, in quibus erant plures

tanquam cubicula, ubi scorta

Servulorum proprie receptacula, et

cellae,

partes sedium abstmsiores, ubi servi

habitant, * Cellae' dicuntur.
Sed

prostabant.

bant

titulos.

Quae et praefixos babeubi nomina meretricuni.

KPIGRAMMATUM

831

LIB. XI.

Contentus non es foribus, veloque, seraque,

iSecretumque jubes grandius esse tibi.
Oblinitur minimae si qua est suspicio rimae,

Punctaque lasciva quae terebrantur acu.

Nemo est tam teneri, tam solicitique pudoris,
;

Qui

vel paedicat, Canthare, vel futuit.

ct editio Matt, et sic legend, plane, notat Flosculus.

NOTjE
quae ibi mcrebantur, inscripta erant
ita ut

qua quaeque

inscriptione

nosse posses.

vi.

Sat.vm.

i.

168.

4 Secretumque, fyc] Grandius scesecretum pos-

de Messalina ' Et nigrum

rlavo crinem,' &c.
Ceterum nudae

Sat.

Veloque, seraque] Epig. 35. lib.

ver*. 5. et Juven.

ex
Juven.

cella staret,

lus cogitas, grandius

tulas.

stabant meretrices, ut eas inspicere

6 Lasciva acu] Calamistro.

possent amatores,ne qua occulta labe

lasciviore

fallerentur.

tullianus

comam

sibi inserunt.'

'

Acu
Ter-

de virgine velanda cap. 12.

XLVI.
IN MjEVIUM.

Jam,

nisi per

somnum, non

arrigis, et tibi,

Maevi,

Incipit in medios meiere verpa pedes

Truditur et digitis pannucea mentula lassis,

Nee

levat extinctum solicitata caput.

Quid miseros

Summa

frustra cunnos, culosque lacessis ?

petas

illic

mentula

vivit anus.

1 Et tibi nervus cod. in Ms. marg. ed. Par. 1617.

2 Et medios Aid. Junt.
Colin. Farnab.
Et medicos ed. Par. 1617. In medios melius esse notat
Schrevel. et post eum editor Del ph. 5 Q. frustra c. c. I. inept e cod. in marg.
ed. Par. 1617.

NOTjE
3 Pannucea, $c] Debilis, laxa, ru-

gosa

quod et de pomis

dicitnr. Pli-

nius lib. xv. cap. 15. et

lib.

ui. cap. 19.

Macrobius

6 Summa petas] Os. Illic mentula

Epig. 50. lib. iv. Anus] Vide
Epig. 40. et Epig. 106. lib. i.

vivit]

832

MARTIAL1S

M. VAL.

XLVII.
BLATTARAM.

IN

Omnia

fcemineis quare dilecta catervis

Balnea devitat Blattara

ne futuat.

Cur nee Pompeia lentus spatiatur

in

umbra,

Inaehidos limina ? ne futuat.

Cur Lacedaemonio luteum ceromate corpus
Perfundit gelida Virgine 1 ne futuat.
INTec petit

Cum

sic fceminei generis contagia vitet,

Cur

lingit

In Lattaram
id.

cunnum

id.

cod.

Blattara

Qnam

ne futuat.

rationem servat

in

Epigrammate.

3 Pompeium

Ms.

hotm
3 Pompeia, $c.] Porticu Pompeii,
Epig. 14. lib. ii.

4 Inaehidos limina, fyc] Isidis porticum sen templum,ubi ronventns et

colloquia de adulteriis.
Multos ilia
facit, quod fnit ipsa Jovi.' Ovidius ii.
de Arte. 'Isiacje sacrarialenac.' Ju'

ven. Sat. vi. 490.

5 Lacedcemonio luteum] Palaestram

inveniebant exercebantque Lacedaemonii.

Ceromate corpus] Epig. 58.

Virgine,

fyc]

lib. ill.

Aqua, Epig.

20.

lib. v.

XLVIII.
IN S1LIUM ITALICUM.

Silius haec magni celebrat monumenta Maronis,

Jugera facundi qui Ciceronis habet.
Haeredem dominumque sui tumulive Larisve
Non alium mallet, nee Maro, nee Cicero.
Silius qui possidet villam eloquentia Ciceronis, colit
ronis.

Nee Maro

hac monumenta magni Madominum sui sepulcri et

nee Cicero optaret alium hceredem et

domus.
Italicum omittnnt edd. Par. 1617. et Farnab. De Silio Aid. Jnnt. Colin.
1 Hie Ms. in inarg. ed. Paris. 1617. 3 Sic
Silio Italico po'ela ed. Barb.
cod. Beverl. Tumulique edd. vett. et Maitt. et Farnab.

De

NOTjE
De quo

Epig. 63. lib. vn.

Virgilii sepulcrum in agro Neapolitano assidue coluit Silius, et Cicero1 Silius]

nis villain emit, teste Plinio lib.

xxxi.

cap. 1.

Non

poeta.

alium] Fnit enim orator, et

EHIGRAMMATUM

833

LIB. XI.

XLIX.
D E SIL

Jam prope
Nomina

O.

desertos cineres, etsancta Maronis

qui coleret pauper, et unus erat.

Silius optatee succurrere censuit umbrae,

Silius et vatem,

non minor

ipse, tulit.

Jam pauper, et solus erat, qui veneraretur cineres fere derelktos, et sancta nomina
Maronis. Tandem Silius subvenit agello Arpino, at que ager ilk non minus servit
po'eta.

De eodem ed. Barb. Hoc et sequens Epig. inter se commiitant edd. vett.
et Famab. et Delph.
1 Sicca Ms. Beverl.
3 Sci. id. Ms. S. Arpino tandem
succurrere agello edd. vett. Vide Not. Var.
2 Minus edd. vett. Sunt consu-

lendae Not. Var.

' Ita vss. contaminatissimos censeo

scribendos, ex codd.
vetustorum vestigiis S. Andince succurrere censuit umbra : S. en vatem, non
minor ipse, colit.' Heins. ad Ep. n. Sabini.
:

NOTjE
Jam prope desertos] Idem argumentum ac Epig. 49. supra. De Vir-

gilius, quem emerat Silius, ut ejus

memoriam illic celebraret. Legunt

apud Arpinates a Sinon fuit tumulus Virgilii

Arpini, sed duobus millibus passuum
ab urbe Neapoli, ut Servius, et ex
Servio Leander docet, in Campania,
ubi fatetur nesciri hodie certum tugiiiano prapdio

cmto

lio

ut

memoriam

mens

cus,

est Martialis,

cum

Alii,

censuit

Silius

Mantuani

territorii.

Judicet

lector.

Virgilii in terpretare,

Non minor [minus] Ille non minus

domino vati,nempeSilio,quam

serviit

autea Virgilio. Lipsius lib.

5. legit, Et vatem non minor

subjungit

Ita Raderus.

nomina Maronis.'

Silius optata succurrere

Andino tandem
Andes vero Maronis
succurrit agello.
patria, Lombardiae transpadauae vi-

Cineres ergo

muli Virgiliani locum.

hie

alii,

umbra.

3 Silius optata [Arpino] Prope Arpiuum possederat hunc agellum Vir-

i.

Epist.

ipse colit-

Quae lectio videtur melior.

L.
IN

Nulla

est

hora

Despolies

Nunc

tibi

PHYLLIDA.

qua non me, Phylli, furentem

tanta calliditate rapis.

plorat speculo fallax ancilla relicto

Gemma

vel a digito, vel cadit aure lapis.

O Phylli, nullum prateris horam, qua

collide rapis.

Nunc frauduknta

non

spolies

me perditum amore tni tarn

gemma decidii a
;

ancilla flet speculo attrito, vel

NOTiE
3 Speculo
vel attrito

relicto]

res

Hoc

est, araisso,

enim relict*, ut

Delph. et Var. Clat.

Domitius, consumtae dicuntur.

4 Vel

ait

Martial.

lapis] Pretiostis

nempe.
3

MART1ALIS

M. VAL.

834

Nunc

fieri bombycina possunt

Cosmi nunc mini siccus onyx.
Amphora nunc petitur nigri cariosa Falerni,
Expiet ut somnos garrula saga tuos.
Nunc ut emam grandemve lupum, mullumve

furtiva lucri

Profertur

bilibrem,

Indixit ccenam dives arnica tibi.

Sit pudor, et

Nil

tibi,

tandem

10

veri respectus, et aequi.

Phylli, nego

nil mihi, Phylli, nega.

bombycina furtiva possunt lucro cedere. Nunc

Nunc poscitur amphora mucida nigri Falerni,
ut saga loquax procuret tuos somnos. Nunc ut emam aut grandem lupum, aut
mullum bilibrem, dives arnica invitavit se ad tuam canam. Tandem habeas
verecundiam, et rationem veri, et cequi : o Phylli, nihil tibi recuso * *.
digito, vel lapis ah aure.
Nunc
siccus onyx Cosmi ostenditur mihi.

NOTJE
5 Nunc furtiva] Sericae vestes furtivae, ait ancilla,

tam

vili

possunt, ut lucrifieri videantur.

6 Siccus onyx] Pyxidem intellige,

quam Cosmi unguentis impleri postulat Phyllis.

De Cosmo

88. lib.

pretio emi

egimus, Epig.

i.

et Epig. 81. lib. hi.

Vinnm veins petitur.

7 Cariosa]

8 Expiet] Vide Epig. 54. lib. vil.

prior ad faecem sed ethaec vindemia venit, Exorat noctes, dum uiiui

'Jam

saga

tuas.'

LI.

TITI O.

DE

Tanta

est quae Titio

columna pendet,

Quantam Lampsaciae colunt puellas.

Hie nullo comitantc, nee molesto,
Thermis grandibus, et suis lavatur:
Anguste Titius tamen lavatur.

NOTjE
Columna pendet] Priapus,

alSolov.

2 Lampsacue, Src] Epig. 17.

et lib. in. Epig. 68.

lib. xt.

5 Anguste Titius,
et avSpocrJjdns

$c] Ipse ingens

an quia sub aquis

inas-

turb.

LII.

CtENABis

AD JULIUM CBREALEM.
apud me

belle, Juli Cerealis,

Conditio est melior

si tibi nulla, veni.

Juli Cerealis, bene canabis apud

me

si

nullum habes conditionem meliorem

EPIGRAMMATUM
Octavam
Prima

poteris servare

quam

Scis,

tibi

LIB. XI.

835

lavabimur una

sint Stephani balnea juncta mihi.

dabitur ventri lactuca

movendo

Utilis, et porris fila resecta suis

Mox

vetus, et tenui major cordylla lacerto

Sed quam cum rutae frondibus ova tegant.

Altera non deerunt tenui versata favilla
Et Velabrensi massa recocta foco
Et quae Picenum senserunt frigus olivae
Hasc satis in gustu cetera nosse cupis ?
Mentiar, ut venias pisces, concbylia, sumen,
Et cortis saturas, atque paludis aves
Quae nee Stella solet rara nisi ponere ccena.
;

10

Plus ego polliceor

accede.
sint

15

nil recitabo tibi.

horam octavam ; lavabimur simul : novisti, quam vicinu

Prima tibi apponeiur lactuca idonea solvendo ventri,
ex suis porris ; mox vetus cordyla, et major tenui lacerto ; sed quam

Poteris observare

mihi balnea Stephani.

et fila resecta
operiunt ova cumfoliis rutat.
Altera ova non deficient versata tenui favilla ; et
massa recocta foco Velabrensi. Et oliva qua expertee sunt frigus Picenum. Has
sufficient in gustu. Visae scire cetera ? ut venias mentiar pisces, conchylia, sumen,
et pingues aves cortis, et paludis: qua nee apponere solet Stella nisi rara ccena.

2 Est omit tun t Aid. Jnnt. Colin. Alios legere C. m. si t. n. venit notat
Farnab. 9 Alea Vat. 10 MassUa wih Ms. Beverl.
Coacta G niter, ex
15 Mensa pro ccena Ms. Beverl. 17
Palat. 13 Id. vult ex eod. colyphia.

NOTjE
1 Juli Cerealis]

Qui

fuit

poeta

il-

de quo Plinius junior lib. n.

Epist. 19. Vide Epig. 8. lib. iv.
4 Stephani] Cujus mentionem fecit
Suetonius in Domit. nescio an sit

lustris,

idem,
5 Lactuca]
Epig. 47.

lib.

7 Cordylla]

De

lactucis et porris

in.

De hoc

genere piscis

Epig.2. lib. in. et Epig. l.lib.xui.

8 Sed quam] Epig. 8. lib. x. ' Secta
coronabunt rutatos ova lacertos.'

9 Tenui
tellige. Sic

versata]

Ovid.

ova inMetam. ' Ova-

labrnm vero regio erat nrbis Romae.

11 Et qua Picenum] Epig. 44.
lib. I.

12 Hcec satis in gustu] Hoc est, in

exordio csnae, Epig. 32. supra. Sensus est, inquit Raderus, caput coenae
In lautiorilantins apponam verbis.
bus conviviis locum praecipuum habebant pisces, ut fuse explicat Heral-

autem
lib.

que non acri leviter versata favilla.'

10 Et Velabrensi] Caseum Velabrensem interpretare foco et fumo
induratum, Epig. 32. lib. xm. Ve-

papilla suis effcetae

xm.
Qua

15

Sorbilia

vm.

Conchylia sunt ostrea,

dus.

nee Stella]

Pe

Sumen

Epig. 44.

quo Epig.

8. lib. i.

16 Nilreeitabo] Vide Epig. 79. lib.

Horat. * Indoctum doctumque fugat reeitatoracerbus.'
v.

MARTIALIS

M. VAL.

836

Ipse tuos nobis relegas licet usque Gigantas,

Rura

proxima

vel aeterno

Virgilio.

Plus ego promitto, nihil recitabo tibi. Licet vero ut ipse semper relegas tuos Gigantas, et rura proxima vel immortali Virgilio.

Giganto cod. in marg. ed. Par. 1617. Vide Heins. ad Ov. Met. 1. 152. 18
et Lugdunensis, et edd. Aid. Junt. Colin. Vid. Var. Not.

Rara Ms. Beverl.

NOT/E
Hoc

17 Gigantas]

est,

poema de

iuferius Georgicis Virgilii.

Gigantibus, et de agricultura, non

LIII.

DE CLAUDIA RUFINA.
Claudia cceruleis cum sit Rufina Britannis
Edita,

quam

Latiae pectora plebis habet

Quale decus formae

Romaaam

credere matres

Italides possunt, Atthides esse

suam.

Di bene, quod sancto peperit foecunda marito,

Quod sperat generos, quodque puella nurus.

Sic placeat superis, ut conjuge gaudeat uno,

Et semper natis gaudeat

Cum

ilia tribus.

sit nata a caruleis Britannis, qua ratione habet mores genquale ornamentum forma ! matres Romance et Attica possunt sibi
vendicare illam,
factum bene, quod fcecunda peperit sancto marito. Quot generos expectat, et quot nurus ilia mater ! Sic placeat Diis, ut Imtetur uno marito,
et ilia semper habeat jus trium liberorum.

Claudia Rufina

Romance

tis

2 Cur edd. vett. et Farnab.

Ruffina Aid. Junt. Colin, et sic in primo vs.
Vid. Not. Var. 3 Matrem Ms. Beverl. 4 Achides id. 6 Quot . . quot que edd.

vett.

NOTjE
1

Claudia]

Epig. 13.

Eadem

forte

de qua

Quod

se glasto

lib. iv.

Cceruleis Britannis']

colorabant, vel quod ccurulei dicnntur

insulares, ut ait Domitius.

U9.

lib.

Vide Epig.

xiv.

4 Italides] Vel propter linguam

Latinam et Graecain, quam callebat,
ut Domitius ; vel propter form<s ele-

gantiam, ut censet Raderus.

Atthis

qua Atthides dicuntur, fuit

una Cranai regis Atlieniensium (ilia,
a qua regio Attica denominata est.
6 Quod[Quot] Ilia scilicet juvenis
vero, a

uxor speratura est plures generos suis

filiabus, et plures nurus suis filiis.
S Gaudeat ilia tribus] De jure
trium liberorum dictum Epig. 92.
lib. it.

i:pigrammatum

lib. xi.

837

LIV.
IN ZOILUM.

Unguenta,

et casias, et

olentem funera myrrham,

Thuraque de medio semicremata rogo,

Et quae de Stygio rapuisti cinnama lecto,
Improbe de turpi, Zoile, redde sinu.

pedibus didicere manus peccare protervae.

miror furem, qui fugitivus erat.

Non

Zoile ncquam, restitue de,turpi sinu unguenta, et casias, et myrrham olentem

funera, et thura semicremata ex media pyra, et cinnama qua abstulisti ex lecto
Stygio. Manus petulantes peccare didicerunt a pedibus: non miror Zoilum furem,
qui erat fugitivus.

De promto

cod.

Be verl. 6

Praefert eras de Rooy.

NOT\
Unguenta,

et

castas]

Munera

nempe, quae rogis imponi solebant,

Epig. 97. lib. x. Stygius vero lectus
feretrum est, quod violasse sinnmum
scelus habitum est.

5 A pedibus] Servus enim fugitivus

fuerat Zoilus, atquc ita f'ugiens a domino, jam se ipsum illi surripuerat

pedum
manus.

ergo exemplum secutae sunt

De Zoilo saepius dictum.

LV.
DE LUPO, AD URBICUM.

Hortatur fieri quod te Lupus, Urbice, patrem,

Ne credas nihil est, quod minus ille velit.
:

Ars est captandi, quod nolis velle videri

Ne

facias optat,

quod rogat ut

facias.

Dicat praegnantem tua se Cosconia tantum

Pallidior fiet jam pariente Lupus.

Urbice, ne credas quod Lupus impellit te fieri genitorem : nihil est quod ille
Ars est captandi velle videri quod nolis : cupit ite agas, quod orat ut
gas.
Cosconia tua duntaxat prcedicet se pragnantem : Lupus fiet pallidior jam pa-

minus cupiat.

Ad

U. de L. ed. Barb.

De

L. oraittunt edd. vett. et Delpb.

NOTvE
1 Fieri patrem]
ilium, vel potius

Nempe adoptando

generando, cui

relin-

quas tua bona.

5 Taa Cosconia] Uxor tua.

M. VAL.

838

At

MARTIAL1S

tu consilio videaris ut usus araici,

Sic morere, ut factum te putet esse patrem.

rienie.

At

ut tu videaris secutus consilium amid, sic occumbe, ut

Me

credat te

factum genitorem.

NOTjE
8 Vt factum] Hoc est, morere facto
testamento, in quo captatori nihil

relinqnas.

LVI.
IN

CH2EREMONEM.

Quod nimium

laudas, Chaeremon Stoice, mortem,

Vis aniinum mirer suspiciamque tuum.
Hanc tibi virtutem fracta facit urceus ansa,
Et tristis nullo qui tepet igne focus.
Et teges, et cimex, et nudi sponda grabati,
Et brevis, atque eadem nocte dieque toga.

O quam

magnus homo es, qui faece rubentis aceti,

pane carere potes
Leuconicis agedum tumeat tibi culcita lanis,
Et

stipula, et nigro

Constringatque tuos purpura texta toros

10

O Cheratmon Stoice, quod nimium commendas mortem, vis nt mirer animum

tuum, et venerer.
Urceus fracta ansa tibi conciliat hanc virtutem, et focus ma-stus
qui nullo igne tepet, et teges, et cimex, et sponda nudi grabati, et brevis toga, atque eadem die ac nocte. O quam magnus es homo, qui vales privare teface rubentis
aceti, et stipula, et nigro pane! Agedum habeas culciiram tumentem lanis Lingonicis, et purpura texta arctet tuos lectos. * *
O quam tu optes ter agere annos Nes5 Atque cim. Aid. Junt. Colin, et sic cod. in marg. ed. Par. 1617. Quod
annotator in ejusd. marg. damnat. 9 Sic Ms. in ejusd. marg. Lingonicis
edd. vett. Leucocinicis cod. Beverl. Vid. not. inf. 10 Malit de Rooy Conslernatque. Pexa Mss. Beverl. et in marg. ed. Par. 1617. et edd. Schrevel.

NOT/E
5 Et teges, tfc] Epig. 33. supra,
toga, nee focus est, nee tritus

mentum Lingonicnm.'

'Nee

vm. cap.

cimice lectus.'

enim Leuconica
Leuconico loco.

Et nudi sponda] Epig. 93. lib. i.

7 O quam] Per ironiam.
9 Leuconicis [Lingonicis] Vide Epig.
159. lib. xiv. cujus

lemma

est

'

To-

4. legit

Turnebns

lib.

Leuconicis : tomenta

sic

existimat dicta a

Alii existimant la-

nas sic dictas a candoris prxstantia.

Vide ctiam Epig. 64.

lib. I.

:!

BP1GRAMMATUM

LIB. XI.

839

Dormiat et tecum, qui, cum modo Caecuba miscet,

Convlvas roseo torserat ore, puer

O quam

tu cupies ter vivere Nestoris annos,

ex ulla perdere luce voles

contemnere vitam.
Fortiter ille facit, qui miser esse potest.

Et

nihil

Rebus

in angustis facile est

toris, et nihil

15

amittere voles ex ullo die t Facile est spernere vitam in rebus angusmiseriam.

file agit fortiter, qui potest pati

tis.

Maitt. ct Barb. 11 ' Ratio sermonis Latini requirit modo qui, dum C. miscet,
Pocula miscens cod. Beverl. Miscens et Ms. in marg. ed. Par.
tfc- Gronov.
1617. 13 O quantum cuperes id. Ms.

NOTJE
IS Ter vivere]

De

1G Qui miser esse potest]

Nestore saepius

jamdiximus.

non aegre

fert

Hoc

est, qui

paupertatem.

LVII.

AD SEVERUM.
Miraris, docto quod carmina mitto Severo,
Ad ccenam quod te, docte Severe, vocem ?
Jupiter ambrosia satur est, et nectare vivit:

Nos tamen exta Jovi cruda merumque damus.

Omnia cum tibi sint dono concessa Deorum

Si

quod habes, non

vis

erudite Severe, miraris quod

ergo quid accipies

mittam versus erudito Severo, et quod

te

invitem

ad canam. Jupiter satur est ambrosia, et vivit nectare. Nihilominus nos offerimus
Jovi exta, thura, et vinum. Cum Dii tibi concesserint omnia, si recusas quod habes,
ergo quid accipies ?

Cum

pro quod Ms. in marg. ed. Par. 1617. ed edd. Schrevel. Maitt. Barb.
Scriverius vivo : idem.' Farnab. Schrevel. Vino Ms. Beverl. 4 Thura
pro cruda edd. vett. et Farnab. et Maitt. Console Not. Var.

'

NOT/E
1 Miraris, docto']

Vide Epig. 27.

lib.

3 Jupiter ambrosia]
nostra non respnit.

6 Si quod habes] Si ea daremus tanturn qnibus indiges, tibi

ix.

Dona tamen

rum copia abundanti

dare possemus.

omnium

nihil

re-

quicquam

M. VAL.

840

MARTIALIS

LVIII.
IN

Cum me velle

Magna rogas
Et

nisi

TELESFHORUM.

vides, tentumque, Telesphore, sentis;

puta

me

velle negare nihil.

juratus dixi, dabo, subtrahis

Permittunt in

me

illas,

quae tibi multa, nates.

Quid si me tonsor, cum stricta novacula supra

Tunc libertatem, divitiasque roget ?

est,

nee enim rogat illo tempore tonsor,

Latro rogat : res est imperiosa timor.
Sed fuerit curva cum tuta novacula theca,

Promittam

Frangam tonsori crura manusque simul.

At tibi nil faciam sed lota mentula laeva

Ae%aZ,eiv cupidae dicet avaritiae.

1 Tecumquc edd. vett.

Tentum reposuit Tnrnebns vm. 4. CertumMs. in
marg. ed. Par. 1617. et sic alios legere notat Farnab. 2 Puto ed. Maitt.
licet ? edd. vett. et Delph.
Puta
Nihil babet Ms. in marg. ed. Par. 1617.
Legit Rutgers. Magna rogas: puto me vellenegarc: licet? 4 Sibi cod. in marg.
ed. Par. 1617. 9 Vnlt Heins. curta. Vide eum ad nostram Ovidii Editionem,
11 Lana pro Iceva edd. vett. Vid. Var. Not.
12 Intervallum pro
p. 3787.
Actx- ponit ed. Colin, quae babet decet pro dicet. Graeca vox miserabiliter
distorta est et luxata in ed. Junt.
Ceterum consulas necesse Var. Not.
.

NOTjE
Tentumque [Tecumque] Alii tentumque. Epig. 74. infra.
4 Permittunt] Nam sunt in causa,
cur a me multa imperiosus petas.
I

II Sed lota mentula lava [lana] Id

est, cum peracto opere abstersa fuerit

mentula.

Domitius

'

Sed

lota

tula laeva Aldtu> cupidae dicet avari-

Hoc est, sed lota sinistra mas.

turbabor, etjubebo te avarum plotiae.'

rare.

Sic Douzasecutus conjectnram

Vide Epig.

Scaligeri.

42. lib. ix. et

74. infra.

men*

LIX.
DE CHARINO.
Sen os Charinus omnibus digitis
Nee nocte ponit, annulos
Omnibus digitis Charinus gettat senos
dactylothecam.

annulos.

gerit.

An

rogatis

causam? Non kabet

KP1GRAMMATUM
Nec cum

lavatur causa quae

Dactyliothecam nori habet.
:

841

LIB. XI.
sit,

quosritis ?

4 Dactyloth. edd. vett. Nostram lect. habet cod. in marg. ed. Par. 1617.
ubi earn rectam esse pronuntiatur, et tibi suadetur ut videas Turnebum

vui.

4.

NOTjE
Repositorium

Dactyliothecam]

nempe in quo reponuntnr et servantur

annuli, quos ad certos tantum

dies

conducebat Charinus.

LX.
DE CHIONE ET PHLOGIDE.
Sit Phlogis, an Chione Veneri magis apta, requiris?
Pulchrior est Chione sed Phlogis ulcus habet.
Ulcus habet, Priami quod tendere possit alutam,
Quodque senem Pylium non sinat esse senem.
Ulcus habet, quod habere suam vult quisque puellam,
Quod sanare Criton, non quod Hygea potest.
At Chione non sentit opus, nec vocibus ullis
Adjuvat absentem, marmoreamve putes.
Exorare, Dei, si vos tarn magna liceret,
;

Et bona

velletis

tam

10

pretiosa dare

Hoc quod habet Chione corpus, faceretis haberet

Ut Phlogis et Chione, quod Phlogis ulcus habet.
;

10 Possetis Palat. quod rectum

4 Peliam id. cod. et ed. Barb, cum aliis.
censent Schrevel. et editor Delph. et edidit Barbouius.

NOTjE
'

3 Ulcus habet] Veneris sensum, nr-

ticas,

Priami

pruriginem, lasciviam.

quod, tve]

'

Quo

incendi

jam

frigidus

dicus non medica

filia/Eseulapii.

aevo Laomedontiadeset Nestorisher-

et Pliniuslib.

nia possit.' Juven. Sat. vi.326.

'

tarn]

Nervum languentem

Alu-

et laxmii

instar alutae.

opem

Sic infra Epig. 72.

ferre potest,

Hygeia auteni

Pausaniasin Atticis,
cap. 2. hoc est,

xxxv.

sanitas.'

7 Non sentit opus] ' Fatua

de Laufella dixit Epig. 72.

4 Quodque senem] Quo Pyliiis juvenescere posset, Tithonusque annis

&c. Ovidius in. de Arte.

fortior esse snis.' Ovid. Eleg. 6. lib.

cihus ullis]

'

in.

Amor.

'

Infelix cui torpet hebes locus

'

ille,'

Nec

Kai av urfnil awKus,

ut
in.

zo-

ox/titr

%xtls Antholog. lib. vii. Epig.

Philodemi, et infra Epig. 105.

ipSsvToz

6 Quod sanare, Sec] Nam fwmina

simplex,' Juven. Sat. vi. 328. cui me-

est,'
lib.

>

842

M. VAL<

MARTI A LIS

LXT.
DE MANNEIO.

Lingua

raaritus, moechus ore Manneius,

Summocnianis inquinatior buccis
Quern cum fenestra vidit a Suburana
Obsccena nudum lena, fornicem cludit,
Mediumque mavult basiare, quam summum
Modo qui per omnes viscerum tubos ibat,
Et voce certa, consciaque dicebat,
Puer, an puella matris esset in ventre
(Gaudete cunni ; vestra namque res acta est)
Arrigere linguam non potest fututricem.
Nam, dum tumenti mersus hseret in vulva,
Et vagientes intus audit infantes,
Partem gulosam solvit indecens morbus
Nee purus esse nunc potest, nee impurus.

10

De Maneio Aid. Junt. Colin. De Nanneio ed. Barb. Hae edd. has rationes
servant in versu primo. De Manneio seu Nanneio Schrevel. sed Manneius exhibet in cod. vs. Manneius scribit Turneb. vm. 4. 4 Lceda ed. Barb, et cod.
' Alii Lceda: recte, ut Ep. 4. lib. iv. vs. 9.' Schrevel.
in marg. ed. Par. 1617.
et editor Delph.
Clausit edd. vett. et Delph. et Farnab. Claudit Ms. in marg.
ed. Par. 1617
11 Errat id. Ms.

NOTjE
1 Machus,

c.] Atlxvv, (poiviK^uv,

2 Summeenianis, fyc.] Ipsis prostiSuburanis, Epig. 35. lib. I.

bulis
'

Quorum

Linguam

13 Partem gulosam, fyc]

reddidit paralyticam, sideravit, ut in-

Ovuv.

ai tificis

valet halitus oris/

fra Epig. 86. Morbus] Paralysisne avb

ifinnvi&v,

quorum

humore marcescunt

segetes,

rrjs aupeSpov ko\

malefico

tuv

apes immoriuntnr, &c. Plinius cap.

lib. vn. an sideratio < ut Epig.

&c. Juven. Sat. x. 238.

4 Nudum] In lupanaribus nudae
prostabant meretrices.
Petronius,
Juvenalis vi. Xipb. inHeliogab.
5 Mediumque, Ifc.] Trjv eSpav pJahXov

86. infra.

too o~r6p.aTos.

prius moechus.

15.

14 Nee purus, $c.]

taminatus.

Morbo

Nee impurus]

illo

con-

Lingua ut

BPIQRAMMATUM

Lesbia

LX1I.
DE LESBIA.
nunquam esse

se jurat gratis

Verum

est

cum

futui vult,

843

LIB. XI.

fututara.

numerare

solet.

NOTjE
1

Gratis nunquam, If

Voluit

ilia

.]

significare

Sine pretio.

Poeta

telligit

dato.'

accepto,' in-

LXIII.

PHILOMUSUM.

IN

Spectas nos, Philomuse, cum lavamur

Et quare mihi tarn mutoniati

Sint leves pueri, subinde quaeris.

Dicam

simpliciter tibi roganti

Paedicant, Philomuse, curiosos.

1 Despectas vult

Ramires de Prado ad Epig.

i.

117.

NOTjE
5 Curiosos, Sfc] Similes tni cinaedos,
qui curiosis oculis et devorantibus

Vide Epig.

niatos.

97. lib.

i.

et lib.

ix. Epig. 60.

tpectas quxrisque per balnea nnito-

LXIV.
IN

Nescio tam

Hoc

multis quid scribas, Fauste, puellis

quod

scio,

FAUSTUM.
:

scribit nulla puella tibi.

NOTjE
2 Hoc

scio,

quod scribit] Interpre-

sis,

propter quod nulla

tibi rescribit,

Non haec mens

Haud scio rem

Scio

quia pueros amas.

nullam puellam tibi scribere et ejus

sensus causas divinant. At ego eredo Fr. Sanctio, Scio quod,' bene Latine non dici, quicquid contra molia-

Martialis, sed ista

quam tu scribis tam multis puellis

unam rem scio quam pra? pudore

tur Scioppius, cui alio tempore re-

nempe

Nee tamen optimus

cum explicat
Tu multa scribis puellis, cum sis pa?-

rumatorem,aut lingonem. Gronovius.

tantur, quasi

velit

Martialis

spondebimus.

Sanctius bic feliciter,

dico, ut videlicet te ostendas puella-

rum amatorem

sed ego scio quid

nulla

tibi

audet

Nulla puella

An

scribere

puella:

te esse aut fellatorem, ant ir-

tibi]

An

itaque pueri

liino voluit se vidcri in gratia

esse

apud puellas? Epig. 63. lib. m. quarum tamen nulla illi rescripsit.

::

MARTIALIS

M. VAL.

844

LXV.
IN JUSTINUM.

Sexcenti

coenant a te, Justine, vocati

Lucis ad officium, quae tibi prima fuit
Inter quos, memini, non ultimus esse solebam

Nee

locus hie nobis invidiosus erat.

Postera sed testae reddes solennia mensae

Sexcentis hodie, eras mini natus eris.

O Justine, sexcenti coenant a te invitati ad solennitatem

quos memini, solebam non esse ultimus
reddis solennes reliquias

mensa festcc

diei, quo natus es : inter

nee locus hie nobis pariebat invidiam. Sed
hodie natus eris sexcentis, eras vero mihi.

5 ('ana cod. in marg. ed. Par. 1617.

NOTiE
2 Lucis ad officium] Hoc est, ad natalitium timm convivinm. ' Officium'

6 Sexcentis hodie] Sic explicant inA te invitati hodie ad te

mittant munera natalitia, ego vero
eras mittam : hoc est, nunquani mittarn.
Sed lnbentius ego cum Grutero simpliciter interpreter, quod Poeta malit se postero die ad reliquias
terpretes,

verbum est hie omnino proprinm,

quod tamen interpretatus sum intelligentiae causa. Juvenalis Sat. ii. 134.

Quae causa officii ?' &c.

4 Nee locus hie] Quia non primarius quidem, sed nee erat ultimus.

'

convivii invitari,

Hoc est, convivii

scilicet me invitas.

die, propter

5 Postera solennia]
reliquias,

ad quas

quam

ipso natali

nimiam con vi varum

tui

bam.

LXVI.
IN

Et

Et fraudator

Et

VAOERRAM.

delator es, et calumniator

es, et negotiator

fellator es, et lanista

miror

Quare non habeas, Vacerra, nummos.

Et delator es, et calumniator : et fraudator,
o Vacerra, quare non habeas nummos.

NOT^E
3 Lanista]

De quo

Epig, 82.

lib.

vi.

et

mercator

* m et lanista

miror,

EPIGRAMMATUM

IN

Nil

mihi das vivus

845

LIB. XI.

LXVII.
MARONEM.

dicis, post fata

daturum.

Si non es stultus, scis, Maro, quid cupiam.

Vitus nihil mild donas, dicis te donaturum post mortem:
tenes quid expelam.

si

non es demens, o

Maro,

HOT IE
2 Quid cupiam]

Nempe tuam mortem, ut

consequar quod mihi vivas promittis.

LXVIII.
AD MATHONEM.

Parva

rogas magnos: sed non dant hsec quoque magni.

Ut pudeat

levius

te,

Matho, magna roga.

Petis res exiguas a magnis ; sed nee has etiam impetras a magnis.

Matho,

ut minus pudeat te, pete magnos.

NOT^E
2 Ut pudeat

igaominia

levius]

erit, si

Minor quippe

magna

rei,

quam

si

parvae repulsam patiaris.

LXIX.
EPITAPHIUM CAMS
Amphitheatrales

De Ma-

thone causidico saepius dictum.

LYDIjE.

inter nutrita magistros

Venatrix, sylvis aspera, blanda domi,

Lydia dicebar, domino fidissima Dextro,
Qui non Erigones mallet habere canem

Nutriia inter amphitheatrales magistros venatrix, acerba sylvis, mitia domi

Lydia appellabar dextra fidissima hero, qui non magis optaret habere canem Eri-

VextraeM.

vett. et

Farnab. Dextro cod. Thuan. Vid. Not. Var.

Hie

NOT7E
I Amphitheatrales']

In amphithea-

tro venationes szepe exhibits?.

Vide

hero meo, quam dextra propria. Alii

leguut Dextro, ut sit nomen proprium

Spect. Magistro8~] Qui venationibus praeerant.

3 Lydia dicebar] Canis ipsa Ioquens

heri sui.

inducitur.

Atticam peragrans interfectus est a

Erigone autem, cane
pastoribus.

lib.

Fidissima Dextro [dextra] Tarn fida

4 Erigones] Fuit

filia

Icarii, qui

canem Meram secum duxerat cum

846

M. VAL.

Nec

qui, Dictsea

MAKTIALIS

Cephalum de gente

secutus,

Luciferae pariter venit ad astra Deae.

Non me

longa dies, nec inutilis abstulit aetas,

Qualia Dulichio fata fuere cani.
Fulraineo spumantis apri sum dente peremta,

Quantus

Nec

erat

Calydon, aut, Erymanthe, tuus.

queror, infernas quamvis cito rapta sub

Non potui

10

umbras

fato nobiliore mori.

gones : nec eum qui de gente Cretensi secutus Cephalum, similiter translatus est
ad sidera Dea lucifera. Longa dies, nec tetas decrepita me rapuit, quulis mors
contigit cani Dulichio: sum interfecta fulmineo dente spumantis apri, quantus
erat [tuus, o Calydon, aut tuus, o Erymanthe.
Nec conqueror licet immature
rapta sub infernas umbras : non potui perire morte prastantiore.

extat quoque iu Inscript.

1617.

vs.

Gruteri.

11

Undas cod.

in niarg. ed.

Par.

NOT/E
Mera

duce,

repent cadaver Icarii

mortui,quo viso se suspendit puella,

et Mera cams, seu Neaera, ut volunt
alii,

desiderio

dominorum contabuit,

et in ccelum translata canis cnelestis

'Erigone' vero Virgo, et AsRaderus ex Hygino.

5 Nec qui, Dictaa] In Creta canes
egregii hoc est, nec canis Livlaps,
quem marito suo Cephalo dederat
Procris, quorum historia satis nota,
domino carior fuit nunc in crelum
dicitur

traea.

Dulichium insula Ulyssi quonItliaco monte. Sic

Raderus ex Mela et aliis. Dulicbii
insulae meminit Strabo lib. x. quam
eandem cum Cephallenia quidam affirmarunt, sed male, ut refert idem

xvn.

dam subjecta cum

Strabo ex Homero, cujus testimonio

ostendit neque Dulichium esse Ce-

phalleniam, neqne ad Cephalleniam

pertinere, quod

Andro

scripsit

cum

Dulichium Epei obtinuerint, totam

hiqne
Cephalleniam Cephallenes
:

translatus, Sinus ardor, et Canicula

Ulyssi paruerint, illiMegeti. Judicet

dicitur,stellarum fulgentissima, atque

lector.

humanis corporibus. Sic idem

Raderus ex eodem Hygino.

infesta

6 Lucifera- ] Dianam seu

tellige, quae venationi

Lunam

in-

dedita gaudet

Dulichio']

Calydon]

De

apro Calydonio

interfecit Hercules.

canibus.

10

Epig. 15. lib. Spect.

Erymanthe] Mons est Arcadia?, ubi
erat Aper dictus Erymanthius, quera

Argus canis Ulyssis

Jebratur carmine

Homeri Odyss.

celib.

12 Fato
ta a fera

nobiliore]

tam

Nempe

pracstanti.

interfec-

EPIGRAMMATUM

847

LIB. XI.

LXX.
IN TUCCAM.

Vend ere,

Tucca, potes centenis millions emtos?

Plorantes dominos vendere, Tucca, potes ?
Nee te blanditiae, nee verba, rudesque querela?,

Nee

Ah

te

dente tuo saucia colla movent ?

tunica patet inguen utrimque levata

facinus

Inspiciturque tua mentula facta

manu.

Si te delectat numerata pecunia, vende

Argentum, mensas, myrrhina, rura, domum.

Vende senes

Ne

servos, agros et vende paternos

pueros vendas, omnia vende miser.

10

Luxuria est emere hos, (quis enim dubitatve, negatve

Sed multo major vendere luxuria est.
1

Terdenis id. cod. et Aspiciturque vs.

?)

6.

SOTJE
4 Dente tun

1 Potes] Sustines.

2 Plorantes dominos, fyc] Pueros

amasios, ut arnica; dictae sunt domi'

Vel pueros plorantes orantesque te ne veneant dominis aliis.

S Rudesque querela] Pueriles, non
nae.'

fictae.

fnrens

Dum amorc
eornm cervicibus

saucia, fyc]

impressisti

memorem

dente notam.
8 Myrrhina, Sfc] Epig. 113.
xiv.
12 Sed multo, fyc] Sic Epig. 63.
ii. 'Haec mage luxuria est/

LXX

lib.

lib.

I.

DE LEDA.

Hystericam

vetulo se dixerat esse marito,

Et queritur futui Leda necesse sibi

Sed flens atque gemens tanti negat esse salutem,
Seque refert potius proposuisse mori.
1

Hictericam edd. vett.

NOTiE
Hystericam [Hictericam] Vide
Epig. 8. supra, ubi scripsimus ' ictericam
sine aspiratione. Alii Hys-

cussationeni.

tericam,

mans

'

tyc.

uteri straugulationc lal)o-

rantem, cui morbo praescribuot reme-

dium medici validam congressus suc3 Sed flens, fyc] Sed tamen lacrydissimulat mori se nialle quam

hujusmodi convalescere remedio.

848

M. VAL.

MARTIALIS

Vir rogat, ut vivat, virides nee deserat annos

quod jam non facit ipse, sinit.

Protinus accedunt medic i, medicaeque recedunt,
Et

fieri,

Tollunturque pedes : o medicina gravis

NOTvE
5 Virides,

#c] Nee

aetatis flore ve-

mori.

lit

8 Tollunturque, tfc] In Venerem,

lib. x. Gravis] Scoptice.

Epig. 81.

7 Medici, fyc] Supra Epig. 61.

LXXII.
DE NATA.

Drauci Nata
Collatus

cu'i

sui vocat

pipinnam,

Gallus est Priapus.

1 Voratne penem Scriver. ( In Ms. expresse legitur bipinnam, quam vocem

ut exponat, adiTurnebum, Advers. vm. 4.' Marg. ed. Par. 1617. Pipinnam

placet Calderino.

Vid. Not.

inf.

NOTiE
Pipinnam] Turnebus lib. vm.
Janus Parcap. 4. legit bipennam.
rhasius in var. Annot.et Caelius Rhod.
lib. iv. cap. 6. legunt vepenem, expo1

: Nata vastumsubactoris sui

diminutivo nomine appellat

nnntque
virile,

vepenem,
cui tamen

id est,
si

parvulum penem,

(Epig. 36.

lib.

i.

vers. 8.) videatur

hoc Gallus e viratus. Pisinnam

legit Janus Rutgersius, utLabeoapud
veterem Scholiasten Persii, ' Crudum
manduces Priamum, Priamique pisinnos,' id est, pueros, filios.
Vide
Gasp. Barthii advers. lib. i. cap. 6.
prae

conferas Priapum ipsum

LXXIII.
IN

Venturum juras semper

LYGDUM.
mihi, Lygde, roganti

Constituisque horam, constituisque locum.

Cum

frustra jacui longa prurigine tentus,

Succurrit pro te saepe sinistra mihi.

5 Sic cod. in marg. ed. Par. 1617. Precor edd. vett.

NOTvE
4

Sinistra]

Epig. 42. lib. ix. et Epig. 59. tnpra.

EPIGRAM MATUM
Quid precer, o

Umbellam

LIB. XI.

849

moribus istis ?
Lygde, feras dominas.

fallax, meritis et

luscae,

not#:
6 I'mbcllam] l)c qua

lib.

doming* quoniam nou vis amari a

domino. Aliter explicat Domitins.

xiv. Epig.

28.

Luscce

domino-] Inservias deformi

LXXIV.
DE BACCARA.

Curandum

pcnera commisit Baccara Graecus

Rivali medico

Baccara Gallus

erit.

NOTdE
Curandum medico] Qui ejusdem
puellae vel pueri amore captus erat.

castratum Cybelei tacerdo1cm, et Grseco.

significat

2 Gallus] Jocus est in Gallo, qui

LXXV.
IN C/ELIAM.

Theca

tectus aenea lavatur

Tecum,

Caelia, servus

Non
Non

cum

sit

ut quid, oro,

citharcedus, aut choraules?

vis, ut puto, meutulam videre.

Quare cum populo lavaris ergo ?
Omoes an tibi nos sumus spadones ?

Ergo, ne videaris invidere,

Servo, Caelia, fibulam remitte.

NOT7E
Theca tectus] Fibula aere circumligata.
Vide Epig. 35.et82. lib. vii.
1

6 Omnesan
tii.

An

tibi]

sola est,'

Delph.

et

Sic Epig. 35.

lib.

Ne

videaris invidere']

Ne

videa-

ejus conspectum nobis invidere,

tibi reservare, refibula serviim tunm.
ris

&c.

Var. Clai.

Martial.

M. VAL. MARTIALIS

850

LXXVI.
AD PiETUM.
Solvere,

Paete, decern tibi

me

sestertia cogis:

quoniam Bucco ducenta tibi.

noceant, oro, mihi non mea crimina tu, qui

Perdiderit

Ne

Bis centena potes perdere, perde decern.

Pate, cogis me solvere tibi decern sestertia : quoniam Bucco te fraudaverat
Qua; so, ne aliena ddicta obsint mihi: tu qui potes amittere ducenta,
ducentis.
amitte decern.

2 Perdiderat edd.
i.

vett. et

Delph. et Farnab.

Gruterus e Mas. Perdiderit

e. conturbarit.' Schrevel.

NOTvE
1 Pcete\ Qui nempe iratus qnod a
Bticcone fraudatus fuisset, reliquos
suos debitores aspere iuvasit, inter

quos fnitMartialis; qui festive a Paeto petit, ut ducentis amissis, perdat

adhuc ducenta quae ipse debebat.

LXXVII.
IN

YACERRAM.

In omnibus Vacerra quod conclavibus

Consumit horas,

et die tota sedet

Coenaturit Vacerra, non cacaturit.

Quod Vacerra consumit horas
cupit camare,

in omnibus conclavibus, et sedet tota die

Vacerra

non cacare.

NOTjE
De

Vacerra jam supra Epig. 67. Compescendae autem

alvi gratia sedere et remanere se fin1 In omnibus}

gebat, ut invitaretur

cum

ccena esset

instructa.

LXXVIII.
AD VICTOREM SPONSUM.

Utere

foemineis complexibus, utere, Victor,

Ignotumque
Ad

sibi

V. sponsum ed.

mentula discat opus.

Barb. 3 Texantur Ms.

in

marg. ed. Par. 1617. Paratur

EPJGRAMMATUM

LIB. XI.

851

Flamtuea texuntur sponsae, jam virgo paratur,

Tondebit pueros jam nova nupta tuos.
Psedicare semel cupido dabit ilia marito,
Dum metuit teli vulnera prima novi.
Saepius hoc fieri nutrix, materque vetabunt,
Et dicent, Uxor, non puer, ista tibi est.
Heu quant os aestus, quantos patiere labores.
Si fuerit cunnus res peregrina tibi
Ergo Suburanae tironem trade magistral.
Ilia virum faciet non bene virgo docet.

10

Grnturus e Mss.

Parata

est

edd. vett. et Delpli. et Farnab.

7 Negabunt cod.

in marg. ed. Par. 1617.

NOTJE
Flammea texuntur, Sfc] Flamineuiii erat velamentum liiteiun seu
rubeum, quo nova nupta tegebatur
3

pudoris gratia, vel in subjectionis

symbolnm.
4 Tondebit jmeros, fyc]

Tondebit

exoletos, postquam

Epig. 18.

lib.

uxorem duxeris

xn.

11 Ergo Suburance, fyc] Trade te

instituendum meretrici cuipiam Suburanae, quae melius docebit te offi-

cium

viri,

qnam nova nupta et

rudis.

oatamitos tuos tanquam emeritos et

LXXIX.
AD PjETUM.

Ad

primum decima lapidem quod venimus

Arguimur

Non

hora,

lentae crimine pigritiae.

est ista viae,

non est mea, sed tua culpa,

Misisti mulas qui mihi, Paete, tuas.

Me accusas de

Pate,

ista

crimine tarda inertia, quod hora decima veni ad primum lapidem.

quidem non est mea, sed tua culpa, qui misisti ad me tuas mulas.

Ms

Qui

Ad primum

id.

3 Quidem pro

vice

edd. vett.

hotje
tuam

lapidem]

Hoc

villain mille passibns

ab urbe veni hora decima,

est,

ad

distantem
id est, dua-

bus horis ante noctem.

4 Mulas tuas] Tardissimas nempe.

852

VAL MARTI A LIS

M.

LXXX.
DE
Littus

BAIIS.

aureum Baias,
blanda
Baias superbas
dona Naturae,

Ut

beatae Veneris

mille laudem, Flacce, versibus Baias

Laudabo digne non satis tamen Baias.

Sed Martialera malo, Flacce, quam Baias.
Optare utrumque pariter, improbum votum
Quod si Deorum munere hoc tibi detur:
Quid gaudiorum est Martialis et Baiae

5
est.

O Flacce, quamvis mille carminibus celebrem Baias littus aureum beat a Veneris,
Baias delicata munera natural magnifies : nihilominus non satis pro dignitate celebrabo Baias. O Flacce, sed Martialis mihi carior est Baiis.
Votum est improbi
expetere utrumque simul: quod si hoc tibi concedatur dono Deorum, quanta est
laititia Martialis et Baia simul
6 Improbi edd. vett. et Maitt. et Farnab.

'

Alii improbum. Palat.' Schrevel.

NOTjE
Baias] Amcenissimas

Epig. 63.

lib. i.

Hoc

5 Sed Martialemi]

meae

gloria?

quam

in sinu

est

Malo

consulas.

8 Quid gaudiorum] Hoc est, inquit

Raderns, Quid nobis erit beatius,

valetudini servire,

quibus contingat et Martialis simul

Baiano deliciiset vo-

et Baiae: boc est, ut sim Martialis

et

luptatibus indulgere.

auctor, et clams scriptis meis, et

6 Optare ufrMmgue] Deliciasnempe,

et gloriam ant valetudinem.
7 Hoc tibi detur] Ut simul et sapien-

mul

voluptatibus operam des, vel ut

simul deliciis indulgeas et valetudini

tiae et

LXXXI.
DE SPADONE ET SENE.

Cum

sene coramunem vexat spado

Et jacet
3

'

Lege

in

medio sicca puella

Dindymus

toro

hie inutttis.' Farnab. Schrevel. et editor Delph.

NOT/E
2

Sicca puella]

Ovidium

'

Unde

illud

apud

Dedecus boc sumta dissi-

si-

Baiano beatus ; vel, ut simul

bene valeam, et Baianis voluptatibus
fruar ; nt tu, o Flacce, et bene vales,
et Baianis voluptatibus una frueris.
otio

mulavit aqua.'

JEglen,

KP1GRAMMATUM
Viribus hie operi non

858

LIB. XI.

est, hie utilis annis.

Ergo sine effectu prurit uterque labor.

Supplex ilia rogat pro se, miserisque duobus,
Hunc juvenem facias, hunc, Cytherea, virum.

NOTiE
3 Hie operi non est] Ennuchns
39.

lib. vi.

Juven. Sat.

Epig.

t>

Cytherea] Venus, tlialanti pisses.

vi. 367.

LXXXII.
DB PHILOSTRATO.

Sinuessanis conviva Philostratus undis

Conductum repetens nocte jubente larem,

Paene imitatus obit saevis Elpenora fatis,

Praeceps per longos dum ruit usque gradus.

Non

esset,

Nymphae,

Si potius vestras

taui

ille

magna

pericula passus,

bibisset aquas.

Philoslratus nocte cogente conviva rediens ab aquis Sinuessanis domain conductam, crudeli morte prope extinctus est imitatus Elpenora, dum praceps ruit per
longos gradus ad imum.
Nympha, non subiisset tanta pericula, si potius ille
pot asset vestras undas.

NOT/E
1 Sinuessanis] l)e

Epig. 42.

lib. vi.

Sinnessa dictum

ubi erant balnea sa-

luberriraa, uncle ebrius

iste

redibat

conductam et altam, quibus

verbis Poeta significat ilium fnisse
ilonium

pauperetn.
3 Elpenora] Ulyssis socium,quiebrius

per

scalarum

Homer. Odyss.

gradus lapsus

periit,

K.

LXXXIII.
AD SOSIBIANUM.

Nemo habitat gratis, nisi dives et orbus, apud

Nemo domum pluris, Sosibiane, locat
Nullus nisi locuples

et

orbus hubet domicilium gratis apud

te.

te.

Sosibiane,

nullus pluris locat cedes.

In S. ed. Barb.

OWE

If
1

Nemo] Hac enim nova arte divitum atque orborum haereditates captabat.

854

M.

VAL. MARTlAXlS

LXXXIV.
DE ANTIOCHO TONSORE.

Qui nondum

Stygias descendere quasrit ad undas,

Tonsorem fugiat, si sapit, Antiochum.
Alba minus saevis lacerantur brachia cultris,

Cum furit ad

Phrygios enthea turba modos.

Mitior implicitas Alcon secat enterocelas,

Fractaque

fabrili

dedolat ossa manu.

Tondeat hie inopes Cynicos, et Stoica menta,

Collaque pulverea nudet equina juba.
Hie miserum Scythica sub rupe Promethea radat
Carnificem nudo pectore poscet avem.
Ad matrem fugiet Pentheus, ad Maenadas Orpheus

10

Antiochi tantum barbara tela sonent.

Qui nondum cupit adire undas infernas, ev'itet tonsorem Antiochum, si sapit.
Candida brachia dilaniantur cultris minus crudelibus, cum turba furiosa scevit ad
modos Phrygios. Alcon blandior secat enterocelas intricatas, et fabrili manu exscindit rupta ossa.
Hie radat egenos Cynicos, et menta Stoicorum, et tondeat
pulvereamjubam equinorum collorum. Hie radat infelicem Prometheum sub rupe
Scythica: nudo pectore alat avem carnificem.
Barbara tela Antiochi crepitent
duntuxat, Pentheus fugiet ad genitricem, Orpheus ad Mcenadas. Hcec queecumque

Ad

Antiochum tonsorem edd. vett. et Delph. 3 Orba Vat. et cod. in marg.

1617. 6 Dum dolat Vat.9 Stygia id 10 Duro Ms. Beverl.

ed. Par.

NOT;E
4 Enthea]

Hoc

est,

Deo plena tur-

ba sacerdotum, nempe

Isidis, ut et

Cybeles, qui illarnm sacra celebrabant, et di vino furore perciti bumeros

sibi

et brachia vulnerabant.

Ad

Phrygios modos]

strepitum tympanorum

Hoc

7 Et Stoica]

Stoici et Cynici bar-

bati erant.

8 Juba] Crines snnt ex equorum

atque aliarum bestiarum collo pendentes.

est,

ad

priniam vero in Phrygia Cybeles sacra a Corybantibus celebrata sunt.

5 Alcon] Chirurgus quidam ivrepoK(\n hernia- genus est : lib. x. Epig.
Enterocelarnm
fertur Podali56.
rius Hermes.'
;

9 Promethea] Ab aquiladilaniatum,
Epig. 46.

lib. ix.

11 Pentheus] Echionis, regis Thebarum, atqne Agaves films, qui Macchi sacra contemnens, a matre, ceterisque Maenadibus discerptus est.

Ad

Mcenadas Orpheus]

dilaniatus est.

quibus

EPIGRAMMATUM

LIB. XI.

855

qu^ecumque meo numeratis stigmata mento,

In vetuli pyctae qualia fronte sedent,
Non iracundis fecit gravis unguibus uxor
1

;(

Antiochi ferrum

Unus de

est, et scelerata

15

manus.

cunctis animalibus hircus habet cor:

Barbatus

vivit,

ne ferat Antiochum.

stigmata numerasti in meo mento, qualia harent in picta/ronte senis, non impressa
sunt ab iracundis unguibus molested uxoris ; sed aferro, et scelerata manu Antiochi: ex omnibus animalibus unus hircus sap it : barbatus vivit ne experiatur Anti-

ochum.

Pascat edd. Par. 1617. Maitt. Barb. 13 Sic Vat. Nmneratis edd. Vett. et
Maitt. 14 Vituli pyctce cod. Thuan. Legit Scbrevel. pictce, edd. vett. et
Maitt. picta, Barb. Pyctce. Videantur Not. Var.

NOT7E
13 Stigmata'] Notas impressas atque incisiones intellige, qualeshabent
servi stigmatise, de quibus lib. n.
Epig. 29.

11 In vetuli pyc. [picta] Alii scribunt

in vetuli Pyctce, et

nomen

esse volunt

pugilis cicatricibus deforniis.

LXXXV.
IN ZOILUM.

Sid ere percussa

est subito tibi, Zoile, lingua,

Dum lingis certe,

Zoile,

nunc

futues.

NOT#:
1 Sidere percussa]

Lib.

vn. Epig.

92. et supra Epig. 26. et 31.

LXXXVI.
IN

Leniat

PARTHENOPiEUM.

ut fauces medicus, quas aspera vexat

Assidue tussis, Parthenopaee, tibi

Mella dari, nucleosque jubet, dulcesque placentas,
Et quicquid pueros non sinit esse truces.

Parthenopcee, ut medicus mitiget tuas fauces, quce perpetuo crucianlur acerba

tussi ; jubet tibi dari mella, et nucleus, et dulces placentas, et quicquid facit pueros

NOTiE
4 Et quicquid pueros]

omnia

Hoc

est,

ea

bellaria, quibus pueri lugentes

placantur, aut truces milescunt.

856

At

VAL. MARTIALIS

M.

non cessas

tu

Non

Sed

blandos.

totis tussire diebus.

est haec tussis, Parthenopaee

gula

tu non desinis tussire totis diebus.

est.

Parthenopae, non

esl

hate

tussis, helluatio est.

6 Quid

si

legas hoc tussis ? quaei

it

de Rooy.

NOTjE
6 Gula

Tussis

est}

ut

eiiini

dentur bollai

tibi

ia.

LXXXVII.
Dives
Et

eras

tibi

Nunc

AD CHARIDEMUM.
quondam sed tunc paedico
:

nulla diu foemina nota

sectaris

anus

Ilia fututorem te,

fuisti,

t'uit.

o quantum cogit egestas

Charideme, facit.

Caridem. scribuut Aid. Junt. Colin.

NOI7E
3 Sectaris anus]

Ut hide rem

facias.

Vide Juven. Sat.

l.

38.

LXXXVIII.
DE CHARISIANO.

Multis jam, Lupe,

posse se diebus

Paedicare negat Charisianus.

Causam cum modo

Ventrem

quaererent sodales,

dixit habere se solutum.

Carts. Aid. Junt. Colin. Malts, ed.

Barb. Alios id legere notavit Farnab.

NOT/E
4 Ventrem

dixit]

Qua imprudenti

excusatione usus fatebatur

se pati

solitum,

non agere.

KPIGRAJVIMATUM

857

LIB. XI.

LXXXIX.
AD POLLAM.
Intactas quare

mittis mihi, Polla, coronas?

A te vexatas malo tenere rosas.

O

Polla, cur mittis ad

me

intactas coronas?

Malo

tenere rosas attrectatas a te.

NOTjE
2

Et tuas man us

te vexatas]

tactis

mihi giatiores mint.

atque in-

rosae recentibus

dolentes

re-

xc.
CHRESTILLUM.

IN

Carmina

nulla probas, molli quae limite currunt,

Sed quae per salebras, altaque saxa cadunt.

Et tibi Maeonio res carmine major habetur,
Luceilei columella heic situ' Metrophan' est.

Attonitusque

legis, terrai frugiferai

Accius et quicquid Pacuviusque vomunt.

Vis imiter veteres, Chrestille, tuosque poetas 1
Dispeream, si scis, mentula quid sapiat.
Nulli versus placent tibi, qui fluunt via blanda, sed qui cadunt per salebras, et
rupes excelsas.
Et tu existimas quid majus versu Homerico, [lie j ace t Metrophitnes columella Lucilii ; atque stupens legis, terrai frugiferai, et quicquid vomunt
'
Pacuvius atque Accius.
Chrestille, visne ut imiter antiquos tuos poetas ?

3 Sic Gruter. ex Mss.

Quod majus pro res major edd. vett. et Maitt. et
4 Lucilius cod. Beverl. Habet Maitt. Colum. Habet Barbouius
Metrophanes' st. Ceterum Lucili Colum. hie situs Metrophanes edd. vett. et
Farnab. Columella nomen propr. esse censet Calderinus, negat Georgius.
8 Ni cod. in marg. ed. Par. 1617. Consnle Var. Not.

Famab.

NOTiE
2 Sed qua per

Non amas

salebras]

Hoc

est,

versus teneros et molles,

sed duros atque asperos.

4 Luceilei

[Lucili]

Legunt

Lu-

alii
7

cilei

columella heic situ' Metrophan est.

De

Lucilio Horatius Sat. 4.

'

Durus componere versus:

fuit

hoc

istimat

lib.

Lucilii fuisse

sed Georgius

censet columellam non esse nomen

proprium, at apud veteres majoris
domus servos dictos fuisse columelJudicet lector.
las, quasi columina.
5 Terrai]

i.

Nam

&c. Domitius exColumellam Metrophanem

vitiosus,'

servum

in

Pro

'

terras,'

dipbthongo

duas vocales resoluta.

6 Accius et Pacuvius] Antiqui fue-

runt poetae lutnlenti et duri.

MARTIALIS

M. VAL.

858

NOTjE
hoc sensu
Tu qui laudas durum carmen, nihilominus molliter vivis. Vel sic inter8 Si

scis]

Alii, ni scis,

pretare vulgatam

bardus

ut

es,

lectionem

acumen versus

Tarn
teneri

non scntias.

XCI.
EPITAPHIUM CANACES.
^Eolidon Canace jacethoc tumulata

sepulcro,

Ultima cui parvae septima venit hyems.

Ah scelus, ah facinus properas quid flere, viator
!

Non

licet hie vitae

de brevitate queri.

Tristius est leto leti genus

horrida vultus

Abstulit, et tenero sedit in ore lues

Ipsaquc crudeles ederunt oscula morbi

Si

Nee

data sunt nigris tota labella rogis.

tam

praecipiti fuerant ventura volatu,

Debuerant

Ne

10

alia fata venire via.

Sed mors vocis

iter

properavit cludere blandae,

posset duras flectere lingua Deas.

Canace ex Molidis, cui porta septima hyems fuit ultima, jacet humata hoc tumulo.
Ah scelus, ah facinus, o viator, quid festinas lacrymari? Non fas est hie
conqueri de brevitate vita. Genus mortis gravius est morte : horrida lues corrupit
faciem, atque hcesit tenero ori : scer,i morbi corroserunt ipsa basia, nee labra integra
data sunt atrapyrce. Si fata ventura erant tampracipiti volatu, debuerant venire
Sed mors festinavit obstruere iter tenerce voci, ne lingua posset exorare
alia via.
immites Deas.

Par. 1617. in cujus marg. unus codex notatur qui

Molis heu. Vid. Not. inf. 7 Carulei Iceserunt cod.
in marg. ejusd. ed. Lceserunt et Ms. Beverl.
11 Claudere Ms. in marg. ed.
Par. 1617.
1 Molidos edd. Barb, et
sic legit, et alter qui dat

NOTjE
1 Molidon] Alludit Poeta, ut aiunt

interpretes, ad Canacen reis JEoW

meminit Ovidins in suis

Dicitur ' iEolidon Canace '

filiam, cujus
epistolis.

pro

'

nace:

iEolidarum :' a\ii, Molidos Caalii, Molis heu Canace: molis

vero dicitur, quod forte in TEolia nkta

esset.

De

brevitate]

Sed

licet

conqueri

de mortis genere; misere enim periit

Canace cancro corrosa.
12 Deas] Parcas scilicet, quae voce
tam blanda flecti potuissent.

EPIGRAMMATUM

LIB. XI.

859

XCII.
IN

Mentitur,

Non
O

ZOILUM.

qui te vitiosum, Zoile, dixit.

vitiosus

homo

sed vitium.

cs, Zoile,

Zoile, qui nominavit te vitiosum, mentitur:

non

es

homo

vitiosus, sed

vitium

ipsum.
1 Dicit id.

Ms. et ed. Barb.

NOTvE
1

Excusans Zoihim magis accusat.

Mentitur, qui]

XCIII.
DE THEODORO.
Theodori flamma Penates
hoc Musis, hoc tibi, Phoebe, placet?
scelus, o magnum facinus, crimenque Deorum,

Pierios

vatis

Abstulit

Non

quod domus,

arsit pariter

et

dominus

Igne absumtce sunt cedes Pierice Theodori po'etce : o Phoebe, an hoc arridet
Musis ? O scelus, o magnum facinus, et crimen Deorum, quod csdes, et dominus simul non sunt incensi.

tibi, et

In Theodorum ed. Barb.

Et

tibi coii

Bevcrl.

NOTiE
1

Pierios]

poeta.

Vide

Quia Theodorus erat

lib. I.

pcssi-

XCIV.
VERPUM iEMULUM.

IN

Quod nimium

4 Et dominus] Utpote poeta

mus.

Epig. 77.

ubique libellis
verpe poeta, sapis.

lives, nostris et

Detrahis, ignosco

In v. po'etam ed. Barb. 4 Corripias edd. vett. et Delph. et Famab.

ConCompilas Pulmanni codex, et alius notatus in marg. ed. Par. 1617.

NOTvE
2 Verpe

poeta']

Jiida-um intellige,

nempe cireumcisuiu.

M. VAL.

8G0

Hoc quoque non

Compilas

Mud me

euro,

et sic,

cruciat,

MARTI A LIS

quod cum mea carmina carpas,

verpe poeta, sapis.

Solymis quod natus in

Paedicas puerum, verpe poeta,

ipsis,

meum.

Eccenegas, jurasque mihi per templa Tonantis.

Non credo jura, verpe, per Anchialum.
:

Van 8

De Rooy

verpe poeta, Chiel, s. Choi- El, quod fuit

Instituta est collatio ab Is. Vossio ad ed. Gryph.
A. 1535. e codice, lit videtnr, Thuani, laudato ad vi. 10. 12. et xi. 8. 14.
praesertim ad P. Melara, i. p. 63. ubiita: 'Optimus cod. Thuani, jam ante
octingentos annos (Sasc. vm.) exaratus, qui excerpta continet Martialis
Epigrammata, legit hoc loco anchalium.' Locus est xi. 95. [94.] nbi pro
Anchialum ascribitur Th. Anchalium. Servatur haec in Biblioth. L. Bat.'
Epistola quam, ad se scriptam, prcefigii sua ed. de Rooy. Ceterum consule

sulantur Not.

jui

amentum

Viilt

in usu Judaeis.

'

Var. Not.

NOTjE
8 Per Anchialum] Sensus est Non
tibi credam, nisi juraveris per Deura
vi ventem quern colis, &c.
Hie locus
:

minim

in

modum

doctis Seldeno,
aliis,

quos vide

si

vexatus est a

Vossio,

viris

Petito,

et

lubet.

xcv.
AD FLACCUM.
Incideris quoties

basia fellatorum,

in

In solio puto te mergere, Flacce, caput.

1 Solium cod. in

marg. ed. Par. 1617. Solium puta Grnter.

legit

ex Palat.

NOTiE
2

Solio] Lib.

ii.

Epig. 42.

XCVI.
AD GERMAN UM.
Marti a, non Rbenus,
Et puerum prohibes
Martin salit

hie,

salit hie,

divitis

Germane: quid obstas,

imbre lacus ?

non Rhenus, o Germane, quid impedis,

et arces

puerum ab

aqua,

NOTiE
De

aqua Martia dictum

lib. vi. Epig. 42.
Sensus totins Epigrammatis est, Romanos victores a
1

Martid]

Germanis devictis non esse arcendos

ab aqua Martia.

KPIGRAMMATUM
Barbare, non debet,

summoto

LIB. XI.

8(51

cive, ministro

Captivara victrix unda levare sitim.

largi lacus ?

barbare, repulso cive ministro non debet unda victrix lenire sitim

captivi.

In G. Aid. Jnnt. Colin.

'

Lego

ministri, h. e. captivi et famuli, qualis

tu es.' Gronov.

XCVII.
IN

Una

THELESILLAM.

nocte quater possum

sed quatuor annis

Si possum, peream, te Thelesilla semel.

In Thelesinam Aid. Junt. Colin, et Thelesina vs. 2.

NOTJE
1

Quatuor annis]

Oppositis dictio-

nibus acumen est, semel, et quater;

quatuor annis, et una nocte.

Douii-

tius.

xcvin.
AD BASSUM.

Effugerk non est,

Basse, basiatores.

Instant, morantur, persequuntur, occurrunt,

Et

hinc, et Mine,

usquequaque, quaeumque.

Non ulcus acre, pustulaeve lucentes,

Nee triste mentum, sordidique lichenes,
Nee labra pingui delibuta ceroto,

Urgent, morantur, persequuntur, obviam

Basse, basiatores vitari nequeunt.
fiunt, et hinc et illinc, usquequaque, quaeumque. Non ulcus acre, autpustuke ignece,
nee squalidum mentum, et sordidi lichenes, nee labra oblita pingui ceroto, nee gutta

Ad B. de basiatoribus ed. Barb. 4 Alios legere pusula; notat Schrevel.

Cerato alios legere idem monet. Sic legit cod. in marg. ed. Par. 1617. nbi

NOT2E
1 Basiatores]

De

quibus jam die-

4
bi

Non

ulcus]

Hoc

est,

nullum mor-

labra]

Delibuta unguento e

cera, aut cerussa, ad

cera. Farnabius.

genus delerrebit eos.

5 Sordidique lichenes]

tres, gratelle.

6 Nee

turn lib. vii. Epig. 95.

Gallice, dar-

fissuras et ul-

;: : :

:
:

M. VAL. PARTIALIS

862

Nec

congelati gutta proderit nasi.

Et aestuantem basiant, et algentem,

Et nuptiale basium reservantem.

Non

te cucullis asseret

10

caput tectum,

Lectica nec te tuta pelle veloque,

Nec vindicabit sella saepius clusa.

Rimas per omnes basiator intrabit.

Non

consulatus ipse, non tribunatus,

Soevique fasces, nec superba clamosi

15

lactoris abiget virga basiatorem.

Sedeas in alto tu licet tribunali,

Et e curuli jura gentibus reddas
Ascendet ilia basiator, atque ilia

20

Febricitantem basiabit et flentem

Dabit oscitanti basium, natantique

Dabit et cacanti remedium mali solum
Facias amicum, basiare quern nolis.
:

est,

nasi congelati proficiet.

Osculantur et sudantem, et frigentem, et reservantem
osculum nuptiale. Caput tectum cucullis non tuebitur te, nec lectica tuta velo
et pelle, nec sapius clausa sella liberabit te.
Basiator ingredietur per omnes
rimas. Basiator non amovebitur nec ab ipso consulatu, nec tribunatu, nec savis
fascibus, nec superba virga clamosi lictoris.
Quamvis tu sedeas in excelso tribunali, atque e curuli sella dicas jus populis; basiator ascendet ilia, atque ilia:
osculabitur febricitantem et flentem.
Idbabit osculum oscitanti, et natanti
libabit et cacanti.
Unicum est remedium mali, ineas amicitiam cum eo quern osculari nolis.

notatur : Grace tatnen dicitur /c^>toj>.' 10 Auferet cod. Beverl. 12

Vend. edd. vett. et Delpb. et Farnab. In marg. ed. Par. 1617. notatur
' Fort, vind.'
15 Senique dat Schrevel. et ait : ' Palat. legit senive, [hoc dat
ed. Barb.] nec dubito intelligi praturam.'

NOT.K
9 Et nuptiale'] Hoc

est,

atque

eum

basiant, qui pura sua oscula servat

uxori, vel sponsae.

18 Curuli] Sella nempe eburnea,

in qua sedentes magistratus jus di-

ceban t.
23 Facias amicum]
sit

Ut

basiis nihil

opus, quibus tuam sibi amicitiam

conciliet basiator.

KPIGRAMMATUM

8^

LIB. XI.

XCIX.
IN

De cathedra

LESBIAM.

quoties surgis, jam saepe notavi,

Paedicant niiseram, Lesbia, te tunicas.

Quas cum conata es dextra, conata sinistra

Vellere, cum lacrymis eximis, et gemitu.
Sic constringuntur gemina Symplegade culi,

Et Minyas intrant, Cyaneasque nates.

Emendare cupis vitium deforme ? docebo
Lesbia, nee surgas censeo, nee sedeas.
5 Sic cod. in marg. ed. Par. 1617.
Si constringuntur ed. Barb.

Si constringantur edd. vett. et Delph.

NOTjE
2 Padicant] Adheerent tuis natibus.
5 Gemina Symplegade] Symplegarles scopuli sunt, de quibus lib. vu.
Epig. 18. Dicnntur Cyaneae, et Minyae ob cursnm quern iliac Minyae, id
est, Argonauts, tenuerunt. Domitius.

Valerius Flaccus lib. v. Argon. ' JEquore Cyaneas Minyae tiuiuere relictas.'

8 Nee sedeas]

Sed jaceas natibus

supinis.

c.

AD

Habere amicam

FLACCTJM.

nolo, Flacce, subtilem,

Cujus lacertos annuli mei cingant,

Quae clune nudo radat, et genu pungat
Cui serra lumbis, cuspis eminet culo.
Sed idem amicam nolo mille librarum.
Carnarius sum, pinguiarius non sum.
Ad

F. qualem velit amicam ed. Barb.

NOTjE
1 Subtilem] Gracilem, exilem, jnn-

ceam.
3 Qua

clune]

Quae depygis, maci-

lenta, et quasi nudis ossibus.

4 Cui serra lumbis] Cujus dorsi spi-

na scrram prae

se ferat.

Cuspis emi-

Uropygium lib. in. Epig. 93.

6 Carnarius sum, pinguiarius non sum]

net culo]

Puellam volo corporis solidi et carnosam, non pinguedine tumidaui graveraque.

MART1ALIS

M. VAL.

864

CI.

AD FLACCUM.

Thai da tam tenuem

Tu
O
tueri

puto,

quod non

potuisti, Flacce, videre?

est, Flacce, videre potes.

Flacce, potuistine inlueri

quod non

Ad eundem

Thmda tamexilem

Flacce, opinor,tu potet in-

est.

ed. ead.

NOTJE
2 Tuputo] Sensus est:

Ocnli

tui,

o Flacce, perspicacissimi sunt, qui

Thaida

tain

exilem deprebendere po-

tuerint.

CIL
IN LYDIAM.

Non

est mentitus, qui te mihi dixit habere

Forinosam carnem, Lydia, non faciem.
Est ita, si taceas, et si tam muta recumbas,

Quam

silet in

cera vultus, et in tabula.

Sed quoties loqueris, carnem quoque, Lydia, perdis

Et sua plus nulli, quam tibi, lingua nocet.

Audiat aedilis ne te, videatque, caveto

Portentum est, quoties ccepit imago loqui.

Lydia, non est mentitus, qui dixit mihi te habere pulchram carnem, non faciem.
Ita est, si sileas, et si recumbas tam muta, quam tacet vultus in cera atque in tabula.
At quoties loqueris, o Lydia, amittis etiam carnem ; nee ulli magis obest sua lingua,
quam tibi. Caveto, ne adilis audiat te, aut videat. Prodigium est, quoties imago
ccepit loqui.

NOTjE
5 Carnem

quoque']

Nam

injuenndis

atque insulsis tuis sermonibus corporis pulchritudinem deturpas : ant simpliciter intellige defornutatem oris
Lydia',

dum loqueretur.

/Edili$~]

Expiabat porlenta

ginem vero loqui portentum erat:

autem Lydiam vocat imaginem, quod formosa quidem esset, sed
idcirco

immobilis, atque illccebris

De
:

inia-

Adilis muneribus

lib. v.

careret.

Epig. 84.

EPIGRAMMATUM

LIB. Al.

8G5

cm.
AD SOPHRONIUM.

Tanta

tibi

Ut mirer

estanimi probitas orisque, Sophroni,

potuisse patrem.

fieri te

Sophroni, habest tantam animi et vullus probitatem, ut mirer

genitorem.

Ad

te potuisse fieri

Sophonium et Sophoni ed. Schrevel.

NOT/E
2 Ut mirer] Te duxisse uxorcm, atque ex ea suscepisse liberot.

IN

CIV.
UXOREM.

Uxor, vade foras, aut movibus utere nostris:

Non ego sum Curius, non Numa, non Tatius.

Me jucunda juvant tractae per

pocula noctes

Tu properas pota surgere tristis aqua.

Tu tenebris gaudes me ludere teste lucerna,

Et juvat admissa rumpere luce latus.

Fascia te, tnnicaeque, obscuraque pallia celant
At mihi nulla satis nuda puella jacet.
Basia me capiunt blandas imitata columbas
:

Tu

mihi das, aviae qualia

mane

10

soles.

2 Non sum ego C. nee N. nee T. edd. vett. et Delph. et Farnab. 7 Sic
Gruter. e Mss. cui consentit Bodleian. Sic et cod. in marg. ed. Par. 1017.
Tunicceque tegunt obscuraque palla edJ. vett. et Delpli. et Farnab.
8 Sic Ms.
in marg. ed. Par. 1617. nbi notatnr : Patet, antitheton celandi, probatur

NOT/E
Quasi divorlii
causa sit inxqualitas raornm, vel in
uxore magis probatorum qnam in viro.
2 Non ego,$c] Non sum continens,
1

Aut moribus, tfc]

castns, pudicus, quales Curius,

ma, et Tatins.
6 Rumpere lotus] 'Ev r$ rod
Xpvvov

Nu-

culi salaces.
iroXt/-

Delph.etVar.Clas.

10 Avice qualia mane

jacet.

Sed paid

aur^i^ovrts

Martial.

k<x)

Casta,
avyyt vt 1%

soles]

qualia sibi invicem lihant

'A.(ppoS(rvs *py<p.

8 Jacet [patet] A\ii

celandi probatur magis.

Quasi dirat, nunquam tain nuda est,
qnin magis nndam esse optem.
9 Imitata columbas'] Lasciva, qualia
sibi ingeminant columbae et passer-

antitbeton

ol

<pi\owrts.

3 1

M. VAL.

866

MART1ALIS

Nee motu dignaris opus, nee voce juvare,

Nee digitis tanquam thura merumque pares.
:

Masturbabantur Phrygii post ostia servi,

Hectoreo quoties sederat uxor equo.
Et quanivis Ithaco stertente, pudica solebat
Illic Penelope semper habere manum.
Paedicare negas dabat hoc Cornelia Graccho,
Julia Pompeio, Porcia, Brute, tibi.
Dulcia Dardanio nondum miscente roinistro
Pocula, Juno fuit pro Ganymede Jovi.

15

20

Si te delectat gravitas, Lucretia toto

Sis licet usque die

magis.'

22

Laida nocte volo.

Thaida edd. vett. et Maitt.

NOT7E
11 Necmotu,fyc.] Supra Epig. 61.

12 Tanquam thura, ifc] Tanquam

pura, et rem divinam thure mero-

que factura.
Protinus

nt

'

Sic surgit

mane

puella,

sanctos

possit

adire

Deos.' Ovid.

miente,
erat

castas

ilia

faniae

Penelope

Aeer/8i&s rptfiovaa.

17 Dabat, fyc] Verecundissimae

matronae Romans; non negabant ilhid mantis suis viris gravissimis: lib.
ix. Epig. 68.

14 Hectoreo, fyc] Quoties Andro-

mache et ipsa pudica per lascivum

ludum Hectori insedit. Hisp. cavalgava a Hect. vel allusum ad versum
Ovid. in. de Arte ' Tbebais Hectoreo nupta resedit equo.'
:

15 Et quamvis, Sec] Et Ulysse dor-

19 Dardanio ministro] Ganymede,

20 Juno] Et ipsa castissima conjugii praeses

tamen

21 Lucretia] Gravis et casta, ut

Lucretia.
22 Laida [Thaida] nocte volo] Alii
Laida. Facilem et lascivam ut Laida.

cv.

AD GARRICUM.
Mittkbas libram

quadrantem, Garrice, mittis.

Saltern semissem, Garrice, solve mihi.

Mittebas libram, o Garrice, mittis quadrantem.

Garrice, saltern solve mihi

seinissem.

NOTiE
2 Saltern semissem]

sem

Nam per

semis-

seu selibram descendere debebas

ad quadrantem.
71.

Vide

lib.

vm.

Epig.

KP1GRAMMATUM

L1H. XI.

867

CVI.

AD ALBIUM MAXIMUM.
Albi Maxime,

vacabit hora,

si

Hoc

tantum lege nam que et occupatus,

Et non es niraium laboriosus.
Transis hos quoque quatuor 1 sapisti.
:

Albi Maxime, si per tempus licebit, hoc tantum lege:

nee nimis laboriosus.
Omittis hos etiam quatuor versus.

namque

et es occupatus,

Sapisti.

1 Vacas habere ed. Barb. ' Vacas avere Salinas.

Vacas ab are J. Vossius,
qui rem acu tetigit: nam iste Albius Maximus prapfectus erat aerarii.' Becer-

Gonsule Var. Not.

land.

NOTjE
Hos

4 Sapisti]

eniin

si

legeres,

notatam tuani inertiam animadverteres.

CVII.

AD SEPTICIANUM.
Explicitum

nobis usque ad sua cornua librum,

Et quasi perlectum, Septiciane, refers.
Omnia legisti credo, scio, gaudeo, verum est.
:

Perlegi libros sic ego quinque tuos.

me

Septiciane, ad

lutum.

An

legisti

reportas librum explicitum usque ad cornua, et quasi absoEgo etiam sic kgi tuos
scio, lator, verum est.

omnia ? puto,

libros.

2 Perfect, edd. vett.

NOT.E
1

nua,' hoc est,

ba

Apertum ad
ad ex tie ma usque

Explicitum]

'

de cornibus quibus

rentur, vide

lib. i.

libri

Epig. 67.

corver-

orna-

2 Perlectum [perfectuni] Alii, perledum. Minns bene,

4 Sic ego] Explicui nempe tuos libros, et rursus involvi.

CVIII.

AD LECTOREM.
Quamvis
Lector

longo possis satur esse

adhuc a me disticha pauca

tarn

lector, licet possis satur esse tarn longo libro,

libello,

petis.

adhuc me rogas pauca disticha.

KPIGRAMMATUM

808

LIB. XI.

Sed Lupus usuram,puerique diaria poscunt.

Lector, solve
Sed Lupus

taces, dissimulasque

petit famus, et xervi petunt diaria.

lector,

vale.
soke:

riles, tt

dissimvlas.

Vale.

Jam

ed. Barb, et alios sic legere notavit

Famabius.

NOT/E
S Diaria]

Hoc

est,

victum petunt servi.

quotidianum

4 Vale] Cum fingas te non

gere quid rogem.

intelli-

M. VAL. MARTIAL1S

EPIGRAM MATUM
LIBER

M. VAL.

XII.

MARTIAHS PRISCO SUO SALUTEM.

Scio ,a me patrocinium debere contumacissimae

triennii

non esset inter Mas quoque

occupationes urbicas, quibus facilius consequimur, ut
molesti potius quam officiosi esse videamur: nedum in
hac provinciali solitudine, ubi nisi* etiam intemperanter
desidiae: quae* absolvenda

studemus, et sine solatio, et sine excusatione secessimus.

Accipe ergo rationem; in qua hoc maximum et primum
est,

quod

civitatis aures, b

quibus assueveram, quaero, et

triennii : qua nee excusanda

etiam officia urbana, quibus facilius assequimur, ut potius importuni
esse appareamus, quam obsequiosi : non modo in hoc provinciali secessu, ubi nisi
etiam immoderate studeamus, et sine consolatione, et sine causa semigravimus.
Disce igitur causam, in qua hoc maximum et pracipuum est, quod requiro aures

Novi me debere defendere valde obfirmatam inertiam

esset inter ilia

Spero in Beverlandi Ms. qui etiam

2 pro qua habet quo 3 pro

nisi,

non

NOTjE
s Scio]

Per

tres annos, a quibus se-

cesserat in patriam, nihil scripserat

Martialis

diutnrni vero silentti can-

Proculo advenienti ab
Hispaniaiu ; et petenti
Epigrammata obsecutus est. Itaque
librum hitnc duodecimum paucissimis
sas explicat

urbe

Roma in

diebus composnit, et Prisco suo amico obtulit.

b Civitatis awes] Nempe politos auditoresdesidero, quibus placeant mea

carmina: enimvero excitat auditor

studium.

M. VAL. MARTIAL1S

870

Si quid est enira in

videor mihi in alieno foro litigare.

Illain judilibellis meis, quod placeat, dictavit auditor.

biblioingenium,
materiarum
illud
subtilitatem,
ciorum

thecas, theatra, conventus, in quibus studere se voluptatibus 4C

non

sentiunt:

delicati reliquimus,

ad

summam omnium

ea,

quae 5

Accedit

quasi destituti desideramus.

his 7 municipalium rubigo dentium, et judicii loco livor, et

unus aut

alter

8
mali, in pusillo loco multi, ad versus quos

bonum stomachum. Ne mireris

ab indignante, quae a gestiente fieri solebant.
Ne quid tamen et advenienti tibi ab urbe, et exigenti
negarem, (cui non refero gratiam, 6 si tantum ea praesto,?
difficile est

habere quotidie

igitur abjecta

quae possim,) imperavi Iof mihi,

veram,

IZ

quod indulgere 11 consue-

et studui paucissimis diebus, ut familiarissimas

Requirimus
urbis, quibus assueteram, et videor mihi litigare in alieno foro.
subtilitatem judiciorum, illud ingenium materiarum, bibliothecas, theatra,conventus, in quibus, qui adsunt, non intelligunt sefavere delectationibus poetarum:
postremum veluti derelicti requirimus ea, qua molliter reliquimus. Additur his
malevolentia municipum meoruni, at que invidia loco judicii, et unus aut duo mali,
iUam

Ergo ne
pntienter ferre quotidie difficile est.
indignatione, quce solebant fieri cum voluptate.
Ne quid tamen et advenienti tibi ab urbe f et petenti recusarem, erga quern non sum
gratus, si tantum eapreesto, qua possim, imperabo mihi, cui obsequi solitus eram,
et decrevi paucissimis diebus, ut exciperem advtntoria sua aures tuas mihifamilia-

quidem in exiguo loco, quos

mirum sit esse abjecta cum

multi
tibi

nisi, et

4 convinctus omnibus studere se voluntates. 5 Illud quod in marg. ed.

Langii, Par. 1617. 6 Delinquimus Beuerland. 7 His aut an idem. 8 Quod
Pulmanni cod. 9 Prastabo Beverlandi Ms. 10 Edd. vett. imperabo : alii
impetravi.
12
11 Cui indulgere in Aid. Junt. et plerisque edd. antiquis.

NOTiE
c

Studere se toluptatibus~\

Hoc

est,

auditores non sentiunt se argumenturn praebere versibns, quos poetae

cum

voluptate et delectatione com-

ponunt.
gestiente

Unde

infra

dicit

quae a

Vel intellige ipsos poetas etiam non cogitantes,

cum

fieri

solebant.'

dum

spectaculis adsunt, studere

animi delectatione, quod nempe

domum faciant versus de iis,

quae aut viderint, aut audierint.
d Unus
aut alter] Quamvis pauci

reversi

sint, forte duo, qui

carpant inea Epi-

grammata, ratione tamen

loci

exigu

plures videntur.
e Cui non
refero gratiam] Eleganter
banc sententiam expressit Cicero lib.
Reliquum
est
omni re eum praebeam praestemque, ut ad omnia qnae
tui velint ita sim praesto, ut me non
solum omnia debere tna causa, sed
ea quoque, etiam quae non possim,

iv. Epist.

octava.

igitur, ut tibi

me

in

pntem.'
f

Imperavi [Imperabo]

Id est, Vel

nolens te jubente scribam versus.

'

EPIGRAMMATUM

LIB. XII.

871

mihi aures tuas exciperem adventoria sua. 5 Tu velim ista,

quaetantum apudte non periclitantur, diligenter aestimare
1 *

non graveris; et, quod tibi difficillimum est,

de nugis nostris judices nitore seposito/ ne Romam, si
ita decreveris, 4 non Hispaniensem librum mittamus, sed
et excutere

'

Hispanum.
Te rogo ut accurate ista perpcndas, et patienter exigas, qua solum apud
quod tibi difficillimum est, judices de nugis nostris benignitate remota, ne, si ita censueris, Romam mittamus librum non Hispaniensem, sed Hisrissimas.

te tuta sunt, et

panum.
Consueram,
idem.

et

statui

in

iisdem.

13

Existimare Beverland.

14

Decreveram

NOTjE
Adventoria sua] Turneb. lib. xxx.
cap. 26. sic explicat hnnc locum. De

carmina Martialis afferre solebat.

autem ut de adventoria coena'

loquitur, qua excipere solemus ami-

turn in Hispania, sed prorsus Hispa-

libro

Non Hispaniensem] Id

'

est, scrip-

num., seu inelegantem et rudem.

Hispaniensis autem est ille qui iucolit Hispaniam, licet aliunde oriundus
Hispanus vero est ille qui natus
sit

cos peregre redeuntes, ant longo intervallo ad uos venientes.

h
Nitore seposito] Raderus recte nitorem referre videtur ad elegantiam
et humanitatem, quam Priscus ad

est in Hispania, quern hie suurit pro

barbaro et inculto.

I.

AD EUNDEM.
Retia dum

cessant, latratoresque Molossi,

Et non invento sylva quiescit apro

Otia, Prisce, brevi poteris donare libello.

Hora nee

aestiva est, nee tibi tota perit.

Dum retia conquiescunt,

non reperto apro :

hora astiva, nee perdis illam

et Molossi latratores, et sylva silet

Prisce, poteris dare operam brevi libro.

Nee

est

totam.

In edd. vett.

Retia dum]

Ad Priscum.A

Dum non est

Cartha pro tota Beverland.

NOTvE
meum

venandi

tempus.
Molossi]

Canes acerrimi,

sic dicti

a Molossis Epiri populis, ubi erant

optimi.

4 Nee astivaest] Hoc est, non opus

hora longissima ad legendum

est

librum.

Diem

aestivum, ut et

hybernum, in duodecim partes dividebant veteres ; unde necessario horae

aestivaeliybernismultolongioreserant.
Vide lib. iv. Epig. 8. Hinc constat

bunc librum Prisco oblatum fuisse

vel extremo autumno, aut brumae

MART1ALIS

M. VAL.

872

NOTiE
tempore, quod aptissimnm sit venationi aprorum. Alii aliter explicant:
nempe non est hora aestiva, quia scilicet aestatis tempore prae nimio ca-

lore facile defatigatur lector,

Nee tibitota peril] Etenim

liber

non

est tain mains, quin ex eo fructnm

aliquein percipias.

II.

AD SUA CARMINA.
Qvje raodo

littoreos ibatis

versus, qui
pulverulent urn.

carmina Pyrgos,

jam non pulverulenta

Ite Sacra,

modo

via est.

pelebatit Pyrgos maritimos, ite via Sacra,

jam

iter

non

est

NOTjE
1

Qua modo]

libros

Ex urbe quondam

meos misi Pyrgos, nt inde

alias orbis partes mitterentur

in

jam

veroex Hispaniaillosmittoin urbem.

Pyrgi oppidum fuit Hetruria; mari-

timum.
2 He 5acra] Hinc colligereest huuc
librum missnm esse vel vere vel autumno, quia tunc bumidnm est cceJum. Vide Epigramma praecedens.

III.

AD LIBRUM SUUM.

Ad

populos

Ibis io

raitti

Romam

qui nuper ab urbe solebas,

nunc peregrine

liber,

Auriferi de gente Tagi, tetrictque Salonis,

Dat

patrios

Manes quae mihi

liber peregrine, qui

terra potens.

nuper solebas ab urbe mitti ad populos, tu nunc petes

Tagi, et Salonis ruslici, qua terra potens mihi prabet

Romam ex provincia auriferi

2 Ibis lu Romam vulgg. Nunc Romam sed Beverlandi Ms. ' Io vox frequenter est corrupta, inprimis apud Martialem ; apud quern pro Ibis to Romam tu
peregrine liber, Ibis nunc reposuerant homines insciti.' Ileitis. 2. Oc. p. 172.

Quod Beverland. Pro

potens

alii

parens.

In quibusdam domus una.

NOT7E
Ad

Hoc Epigramma
ejusdem argument! est cum superiore.
3 Salonis] De quo lib. i. Epig. 50.
1

populos]

quern tetricum vocat propter agrestes sen tetricos ejus accolas.

4 Dat patrios Manes]

In qna

scili-

cet terra conditi sunt cineres meo-

rum parentum,
est.

et quae

patria roea

kPlGKAMMATUM

Non tamen hospes

eris,

873

LIB. XII.

nee jam potes advena

dici,

Cujus habet fratres tot domus alta Remi.

Jure tuo veneranda novi pete limina templi,
Reddita Pierio sunt ubi templa choro.
Vel si malueris, prima gradiere Subura
Atria sunt

illic

10

consulis alta mei.

Laurigeros habitat facundus Stella Penates,

Clarus Hyanteae Stella

Fons

sititor

aquae.

ibi Castalius vitreo torrente superbit,

Unde uovem dominas

saepe bibisse ferunt.

Hie dabit populo, patribusque, equitique legendum,

Nee nimium

15

siccis perleget ipse genis.

Quid titulum poscis? versus duo tresve legantur,

Clamabunt omnes te, liber, esse meum.
Manes

patrios.
Nihilominus non eris externus, nee jam did potes advena, cujus
sunt fratres in superbis adibus Remi. Jure tuo adi colenda limina non templi,
ubi templa sunt rest it ut a choro Pierio.
Vel si libuerit, ibis prima Subura : ibi est
superba domus mei consulis. Stella disertus habitat tedes laurigeros, insignis Stella
sititor aqua Want eat, ubi Castalius fons superbit vitreis aquis, unde satpe bibisse
dicuntur novem dominee.
J lie dabit te legendum populo, et patribus, et equitibus,
et ipse perleget genis non nimium siccis.
Quid pel is titulum ? Legantur duo aut
tres versus: o liber, clamabunt omnes te esse meum.
tot

7 ' Corrigo limina tecti: quia templa jam dedit vs. proximo. Mavis to tamen
retinere limina templi, per me licebit ; modo vs. sq. pro templa, legas tecta.'
De Rooy. 12 'Toties totiesque monui, ut scribatur Ianthece, 'IdvOtos, inquit
Scriverius : at ille fallitur. Hyantece scripsit Martialis.' Gronov. Edd. vett.
petitor.
13 Superbus Beverland. 14 Ferant idem. 16 Iste in marg. ed.
Langii Par. 1617. ista Beverland.

NOTjE
Cujus habet fratres] Romae quippe,

qnam Remi domum

vocat, praceden-

8.

Dc

ton te Ian tliidos vide

Epig. 50. et 14. et

lib. vi.

lib. vn.
Epig. 47.

Romae autem

Gronovius contendit scribendum esse

triginta et quatuor annis manserat,

Hyantece, ut scribitur etiam in anti-

tes libros scripserat

x. Epig. 104.
8 -Reddita Pierio] In palatio Masarum atque Apollinis templum excitaverat Augustus, ubi probata poetarnm scripta reponebantur, quod
Nerva deinde restituit in gratiam
lib,

cbori Pierii seu

Musarum,

et ipsorum

etiam poetarnm.
9 Prima Subura] In cujus aditu
habitabat Stella, de quo lib. i. Epig.

quis codicibus
quit, est

inula

Hyantea aqua,
Castalis.

In-

Ausonius,

Hyantea Aganippe.' Statio, ' Hy&c.

14 Novem dominas'] Musas intellige.
16 Nee nimium siccis] Prae desiderio mei flebit.
'

antea? sorores,'

17 Quid titulum]
auctoris.

Hoc

est,

nomen

874

MARTIALIS

M. VAL.

IV.

AD PR1SCUM.

Quod

Flacco, Varioque fuit, sumraoque Maroni,

Maecenas atavis regibus ortus eques,
Gentibus et populis hoc te nrihi, Prisce Terenti,

Fama fuisse loquax, chartaque dicet anus.

Tu facis ingenium tu, si quid posse videmur:
Tu das ingenuee jus mini pigritiae.

Qualis Macenas eques natus ab atavis regibus fuit Horatio, et Vario, et summo
Maroni, o Prisce Terenti, talem te mihi fuisse fama loquax, et charta vetus narrabit gentibus et populis.
Ingenium ineum pendet a te, et si quid posse videmur,
tu muneribus donas ingenuam inertiam.

1 Varro Beverlandi Ms.

Par. 1617. Delph. Farnab.
Maitt. Vid. Not. iuf.

Vario']

Cujus meminit

Ingenuee munera pigritia Aid. Junt. Colin.

Nostram

lib.

lect.

NOTjE
vm.
6
rum

Epig. 18.

exhibent edd. Schrev. Barbou,

Ingenuee pigritia]

Otium

litera-

homine ingenuo digSex nltimos versus Epigram

intellige,

2 Mcecenas] Alludit ad illnm Hoversnm lib. I. Ode 1. Maecenas

atavis edite regibus,' &c.
4 Chartaque] Hoc est, te meis in

num.
mat is sexti huic conjungendos censet
Turnebus lib. xxx. cap. 26. Sed tain

versibus donabo immortalitate.

videntur.

ratii

'

Nervae

quam

Prisco convenire posse

V.

AD CjESAREM.
Longior undecimi
Arctatus labor

nobis, decimique libelli

est, et

breve rasit opus.

Contraxi longior em laborem undecimi

2 Aldus legit

vasit,

De Rooy

et

decimi

libelli, et

opus breve factum

ut supra Lib. ix. Ep. 27. tentat

est.

lusit opus.

MOTiE
Editum jam decimum
atque undecimnm librum revocavit
tt contraxi t
ad nos tamen integros

sunt enim aeqne longi ac priores.

2 Breve rasit] Hoc est, castigando

pervenisse merito existimat Raderus

hoc

1 Longior]

etemendando multa
est, evasit.

erasit.

Alii casit,

KP1GRAMMATUM

875

LIB. XII.

Plura legant vacui, quibus otia tuta dedisti

Haec lege tu, Caesar forsan et ilia leges.
:

Otiosi legant plura quibus concessisti securam quieten.

forsan et leges

Casar, tu lege

lute,

ilia.

NOT:
4 Haec

lege]

Hoc

est,

hos libros

vero longiores

contractos

gendos

relinque, quibus tu, o Cae-

iis

alios

le-

sar,

otium tutum concessisti, quo ca-

rebant regnante Domitiano.

VI.

COMMENDATIONEM NERViE.

IN

Contigit Ausoniae procerum mitissimus aulae

Nerva licet toto nunc Helicone frui.
Recta Fides, hilaris dementia, cauta Potestas
:

Jam redeunt longi terga dedere Metus.

Hoc populi, gentesque tuae, pia Roma, precantur
Dux tibi sit semper talis, et iste diu.
:

Macte animi, quern rarus habet, morumque tuorum,

Quos Numa, quos

hilaris posset

habere Cato.

Largiri, praestare, breves extendere census,

Et dare, quae

Nunc

licet, et

10

faciles vix tribuere Dei,

fas est

sed tu sub principe duro,

Temporibusque malis, ausus es esse bonus.

Nerva lenissimus procerum datus est Imperio Romano : nunc fas est frui toto
Helicone.
Recta fides, hilaris dementia, provida potestas jam revertuntur: longi
teirores evanuerunt.
pia Roma, populi, et gentes tuce rogant hoc, ut semper
habeas lalem Imperatorem, et istum diu.
Nerva macte animi, qui contigit
paucis, et macte tuorum morum, quos habere posset Numa, et Cato hilariter.
Nunc fas est donare, prcestare, augere breves census, et dare, quae vix concessere
Dii faciles. At tu sub Imperatore inhumano, et ausus es esse bonus temporibus
malis.

7 Dividendum hoc Epigranima in duo ad hunc

vs. vult Jan.

Rutgers.

NOTjE
2 Nerva'] De Trajano hoc Epigramma et praecedens intelligi potest;
Trajanus enim a Nerva adoptatus
d ictus est Nerva Trajanus.
Helicone frui]
sis

Hoc

est, libere

Mu-

vacare.

4 Longi Metus] Quibus percellcbantur Romani regnante Domitiano.

6 Talis] Qualis est Nerva.

7 Macte animi] Sensus est : Beatus

sis illo animo, atque illis moribus quibus ornarisecrederet Numa,
et laetaretar Cato, quantum vis moroet felix

sus, et Stoicae frontis.

9 Largiri] Id est

Nunc liberalita-

tern exercerc potes, tu qui etiam sub

principe crudeli bonus esse ausus e6.

MARTIALIS

M. VAL.

876

VII.

DB LIGE1A.

Toto

vertice quot gerit capillos,

Annos

si tot

Si Ligia habet

habet Ligeia, trima

est.

tot annos, quot crines gestat toto vertice, triennis ett.

VIII.
IN

COMMENDATIONEM TRAJANI.

Terrarum Dea

gentiumque Roma,
Cui par est nihil, et nihil secundum,
Trajani modo laeta cum futuros

Tot per saecula computaret annos,

Et fortem, juvenemque, Martiumque

In tanto duce militem videret

Dixit praeside gloriosa

tali

Parthorum proceres, ducesque Serum,

Thraces, Sauromatae, Getae, Britanni,

Possum

ostendere Caesarem

venite.

Roma Dea

terrarum et nationum, cui nihil est par et nihil secundum, cum modo
computaret annos futuros Trajani per tot sacula, et spectaret militem et
et
juvenem,
fortem,
et Mar than in tanto Imperatore ; dixit superba tali duce :
proceres Parthorum, duces Serum, Thraces, Sauromata, Getcc, Britanni, accedite, possum vobis monstrare Casarem.
hilaris

8 Syrorum Bcvcrlandi

Ms.

not*:
8 Parthorum] Quos bello supera*
Trajanus.
Ducesque Serum]

verat

Cluverius

lib. v. suae

Introductiouis

cap. 2. Sericam Scythiam hodie Cataiae

regnum

esse dicit.

tibus populis saepius

De

sequcn-

actum supra.

10

Venite']

Pacem

scilicet oratnri

habeo enim Trajanum, qui vos a

deficientes castigare poterit.

De

me
vir-

tutibus Trajani fuse Plinius junior in

suo Panegy rico.

EPIGRAMMATUM

877

LIB. XII.

IX.

AD C&SAREM.

Palm A

regit nostros, mitissime Caesar, Iberos,

Et placido fruitur pax peregrina jugo.

Ergo agimus lasti tanto pro munere grates
Misisti mores in loca nostra tuos.

Palma gubernat nostros Hispanos, et pax peregrina

Ergo hilares agimus gratias pro tanto dono: misisti mores

clement i.tsimc Casar,

fruitur jugo tranquillo.
tuos in nostras regiones.

NOT7E
Palmd] Cuju8PrsefectiSyriae,et
Trajano gratissimi, mentionem facit
Dio in Trajano itenun nieminit in
Adriano a quo interfectus est Palma.
Alii hoc loco Palmam summit pro
1

symbolo victoria;.
2 Pax peregrina']

Nempe

in

His-

pania.

4 Misisti]

Palmam

praefectum, et

tnorum mortim aemulum.

X.
DE AFRICANO.

Ha bet Africanus millies, tamen captat.

Fortuna multis dat nimis, satis nulli.
Africanus habet millies,
vero nemini.

et

Fortuna nimium largitur

nihilominus aucupatur.

multis, satis

NOTvE
Millies]

Centena

scilicet sester-

8lj Trdnrore'

Twv fi.iv yap &Wa>v earl

Tamen captat] Hoc est,

rem facere quaerit.

servilibus

officii*

Hoc

itav-

Neque quenquam hominem tui unquam (supple,

o Piute) cepit satietas nam alianmi

raw -nXnapjovh.

tium mill ia.

est

'

2 Satis nulli] Argute Aristophanes

in Pluto i'CIo't' ovtif fj.fo~r6s ffovyeyov' oi>-

rerum

satietas est

omnium.'

XI.
LIBRUM
MITTIT
AD PARTHENIUM.

Parthenio

Nam

Musa, tuo nostroque salutem

Aonio largius amne bibit?

die,

quis ab

Musa, salvia nostrum Parthenium,

et

tuum : quis enim

largius point ab

amne

NOTdE
Vide lib. v. Epig.
Domit. cap. 16.

1 Parthenio]

Suetonius

Nam

in

quis]

Hoc est,

6.

quis est poe-

ta nobilior?
it.

Epig. 4.

De

antro Pimplaeo

lil.

M. VAL.

878

MARTIAL1S

Cujus Pimplaeo lyra clarior exit ab antro

Quem

plus Pierio de grege Phoebus amat?

Et si forte, sed hoc vix est sperare, vacabit,

Tradat ut ipse duci carmina nostra, roga
Quatuor et tantum timidumque brevemque libellum

Commendet

verbis

Hunc

tua

Roma

legit.

ab antro Pimplaeo, quis de grege Pierio magis

forte feriabitur, sed vix hoc sperandum est, oraut ipse
offerat versus nostros Imperatori, et commendet meticulosum et brevem librum quatuor tantum verbis : Tua Roma legit hunc.

Aonio

? cujus lyra nobilior exit

Phcebo?

diligitur a

et,

si

NOT/E
Hoc

4 Pierio de grege]
tis, lib. i, Epig. 77.

6 Tradat

ut]

Idem

est, e

poe-

ninm

lib. v. Epig. 6.
Duci] Nervae, ant potins Trajano,
ut opinor. Vide lib. II. Epig. 1.

rogavit Parthe-

XII.

POSTHUMUM.
Omnia promittis, cum tota nocte bibisti
Mane nihil praestas. Posthume, mane
IN

Polliceris cuncta,

cum potasti

tota nocte

mane

nihil preestas

bibe.
o Posthume, pota

mane.

Ad

Pollionem inscribitur iu cod. Thuan.

Pollio lie vcrlandi

Ms.

NOTjE
Mane bibe] Ut
eodem die memor
2

promittas, atqne
praestes

dornii-

enti enim
memoria.

tibi

promissa excidnnt ex

XIII.

AD AUCTUM.
Genus, Aucte, lucri divites habent iram,
Odisse, quam donare, vilius constat.
Aucte, locuplctes percipiunt genus lucri ex ira.
donare.

Vilius constat odisse,

NOT/E
Nimirum divites

fin*

gebant iram, ne aliquid donarent,

lib.

Genus

lucri]

III.

Epig. 37.

quam

EPIGRAMMATUM

879

LIB. XII.

XIV.
AD PRISCUM.
Parcius

utaris,

moneo, rapiente veredo,

Prisce, nee in lepores

tam violentus

eas.

SaBpe satisfecit praedae venator, et acri

Decidit excussus, nee rediturus, equo.
Insidias et

Nee

Non

campus habet

sint

saxa

nee fossa, nee agger,

plana solent.

licet, fallere

deerunt qui tanta tibi spectacula praestent,

Invidia

fati

sed leviore cadant.

Si te delectant animosa pericula, Tuscis

(Tutior est virtus) insidiemur apris.

Quid

10

juvant temeraria? saepius illis,

Prisce, datura est equitem rumpere, quam leporem.
te fraena

Prisce, hortor moderatius utaris celeri veredo, nee tanto impetu insequaris
Seepe venator dedit pamas prcedce ; atque acri equo excussus cecidit, nee
reversurus. Et agri habent insidias, et quamvis non sint saxa, nee fossa, nee
Non deerunt qui exhibeant tibi tanta spectacula,
agger, plana solent circumvenire.
Si pericula animosa tibi placent, insidiemur apris
sed cudunt minore invidia fati.
lepores.

Tuscis

virtus est cautior.

tigit scepius illis frangere

Quid

equitem,

cursus prcecipites ?
leporem.

te delectant

quam

7 Deerit Beverlandi Ms. qui etiam prastet.

Cadat idem.

Prisce, eon-

9 Legunt

alii

tu sets.

HOTJE
1

Rapiente veredo]

xviii. cap.

1.

redumeqimm

Opinio

Turneb.

est, inquit, ve-

esse, qui vehat

sed ego veredum

equum

deerunt] Alii scilicet, quite

comitabuntur.
8 Sed leviore]

rum

Sed minor

est alio-

jactura, et levior inde invidia in

Deos. Vide

lib. i.

Epig. 13.

In quibus

opus

est

fortitudine.

Tuscis']

Ingentibus

et

ferocibns,

quales habet Tuscia: lib.vn.Epig. 27.

Tuscae glandis aper populator.' Legunt alii, tu scis, hoc est, tu novisti

'

rem

coureur.

Non

magna

rhedam

puto, qui

neqne rhedam, neque cisium trahat,

&c. Gallice possis interpretari un
7

9 Animosa]

lib.

ita se

habere. Eligat lector.

10 Tutior est virtus] Nam ab

magis sibi caveant venatores.

insidiis

12 Equitem rumpere] In hac lepo-

rum veuatione saepius venator

tus periit, quam lepus.

incau-

880

If.

MARTIALIS

VAI-.

XV.
ADULATORIUM.
Quicquid Parrhasia nitebat
Donatum est oculis, Deisque

aula,
nostris.

Miratur Scythicas virentis auri

Flammas

Jupiter, et stupet superbi

Regis delicias, gravesque luxus.

Haec sunt pocula, quae decent Tonantem

Haec

sunt, quae

Phrygium decent mini strum.

Omnes cum Jove nunc sumus

beati

At nuper (pudet, ah pudet fateri)

Omnes cum Jove pauperes eramus.

10

Quicquid fulgebat in aula Palatina, datum est oculis, et numinibus nostris.

Jupiter miratur Scythicas flammas auri virentis, et superbus stupet delectamenta
Hac sunt pocula, qua: conveniunt Tonanti: hac sunt qua
conveniunt ministro Phrygio.
Omnes nunc sumus felices cum Jove. Sed nuper,
pudet, ah pudet fateri, omnes eramus inopes cum Jove.
regis, et grazes lusus.

4 Superbus in edd. vett. superbas Farnab.

piget in marg. ed. Langii, Par. 1617.

Gravesque lusus

alii.

At

NOT/E
1
II.

Parrhasia'] Id est, Palatina, lib.

Epig. 56.

2 Donatum

Templis consecraturn est ab omni popnlo spectandum.

3 Miratur Scythicas] Vide lib. iv.
Epig. 28. hoc est, smaragdos virides
est]

nam cum

poculis aureis inseruntur,

communicant suum colorem.

5 Regis]

um

vituperat Poeta.

Gravesque luxus [lusus]

Ut

ornaret

templa, spectacula ederet, et suis voInptatibus indulgeret,

liabat Domitianus,

dem nempe

Romanos

spo-

unde ejus lusus

Ganyme-

pocula Domitiani Jovi

consecravit Trajanus.

10 Cum Jove] Quem donis ingentibus exornavit Trajanus.

Omnes cum Jove pauperes] Attamen
lib. ix.

quem vivnm
extulit, jam mortu-

Domitiani,

summis laudibus

graves erant popnlo.

7 Phrygium ministrum]

Epig. 4. dixit Poeta

non fore solvendo

Jovem

ab eo Domitianus repetiisset impensas, qua* in temMelius auplis Capitolinis fecerat.

si

tern, ut opinor, aliter explicabis,

cum

Jove, hoc est, cum Domitiano, qui

alterum Jovem haberi se volebat.

Vide

lib. ix.

Epig. 37.

EP1GRAMMATUM

881

LIB. XII.

XVI.
IN LABIENUM.

Addixti, Labiene,

tres agellos

Emisti, Labiene, tres cinaedos

Paedicas, Labiene, tres agellos.

NOTiE
1

Addixti]

Eodem

fere sensn,

x. Epig. 31. invehitur in

emu qui

lib.

vum

vendiderat, ut laute ccenaret.

ser-

XVII.
IN

Quare tam

multis a

te,

LENT1NUM.
Lentine, diebus

Non

abeat febris, quaeris, et usque gemis.

Gestatur tecum pariter, pariterque lavatur
:

Ccenat boletos, ostrea, sumen, aprum.

Ebria Setino fit saepe, et saepe Falerno

Nee

per niveam Caecuba potat aquam.

Circumfusa rosis, et nigra recumbit amomo
nisi

Dormit

et in

pluma, purpureoque toro.

Cum sit ei pulchre, cum tam bene vivat apud

Ad Damam potius vis tua febris eat?

te,

10

Lentine, semper conquereris, et rogas, cur tam multis diebus febris non diste.
Tecum gestatur in sella, et simul lavatur, ccenat boletos, ostrea, sumen,
aprum; sape fit temulenta Setino, et seepe Falerno: nee bibit Ceecuba nisi post
aquam niveam; circumdata rosis, et nigra amomo recumbit, et dormit in pluma
et cubili purpureo, cum febris tua tam eleganter et tam belle vivat apud te, visne ut
potius corripiat Dammam ?
cedat a

Latine
Ms. 2 Scriver. legit Non abeat que %A tegestatur V Beverlandi
9 Recubet pro
Beverlandi Ms. Sic tam
pulchre, tam
vulgg. 10 In edd. vett. Dammam.
Lcctinum Thtian.

reris febris.

at.

sit ei

belle

NOTjE
1 Quare tam]

vino generoso et

non abstinebat
Lentinus, unde merito ilium Poeta
irridet conquerenteui, quod semper

febri Iaboraret.

delicatis dapibus se

Delph. et Var. Clas.

10

quo

Martial.

Ad Damam]

scilicet

Nomen

servi,

pessime exciperetur.

M. VAL.

82

MARTI A LIS

XVIII.
AD JU\ ENALEM.

Dum

tu forsitan inquietus erras

Clamosa, Juvenalis, in Subura,

Aut collem dominae teris Dianae

Dum

per limina

te

potentiorum

Sudatrix toga ventilat, vagumque

Major

Me

Coelius, et

minor fatigant

multos repetita post Decembres

Accepit mea, rusticumque

fecit,

Auro Bilbilis et superba ferro.

Hie pigri colimus labore dulci
Boterdum, Plateamque Celtiberis
Haec sunt nomina crassiora terns.
Ingenti fruor, improboque somno,

10

Quem nee tertia saepe rumpit hora,

Et totum mihi nunc repono, quicquid
Ter denos vigilaveram per annos.
O

Juvenalis,

domina Diana

15

dum tu forte solicitus vagaris in clamosa Subura, aut teris collem

dum sudatrix toga ventilat te per limina potentiorum, et major

Calius, et minor delassant te errant em ; mea Bilbilis superba auro et ferro repetita
post multos annos excepit me, et fecit rusticum.
Hie otiosi suavi labore colimus
Bothrodum, et Plateam : terra Celtibera habent hac nomina rudiora. Fruor alto

utque ingenti somno, qui sape nee rumpitur hora tertia, et nunc mihi rependo totum,

7 Per Ms. Beverl. 11 Botrodum Aid. Junt. Colin. Bothrod. edd. Par.
Nostram lect. dat cod. Beverl. 13 Ingenti non placebat
Grutero ; neque mihi arridet. An repetend. h. 1. to Hie, et legend. Hie

1617. et Maitt.

NOTjE
2 Juvenalis] Poeta satiricus satis
notus.
Clamosa Subura] Ubi nenipe
frequens clamor, quod

rum rerum
3

num

il

venaliutn, lib.

Collem Diana]
intellige, in

Dianae sacrum,

lie

esset fo-

vn. Ep.

Montem

31.

Aventi-

quo erat templum

Epig. 64.
Clientes toga

lib. vi.

5 Sudatrix toga]

in-

duti adibant suos patronos.

6 Major Calius,

et

turn scribit Tacitus.

Vibenna

Hetruscae

gentis

duce; minor Coeliolus, ant Coelicolus

dictus. Vide Marlianum lib. iv. cap.
18.

7 Multos post Decembres] Post an-

nos

nempe

34. lib. x. Epig. 104.

De

Bothrodo aut Botrodo lib. I. Epig. 50.

De Platea vero egimus lib. iv. Epig.
55.

minor] Montes.

Majorem olim Qnerquetnlanum

a Code

die-

Coelium postea

14 Tertia hora]
solis.

Vide

lib. iv.

Nimirum ab
Epig.

8.

ortu

EPIGRAMMATUM
Ignota est toga

Rupta proxima

LIB. XII.

883

sed datur petenti

vestis e cathedra.

Surgentem focus excipit superba

Vicini strue cultus

20

iliceti,

Multa villica quem coronat olla.

Venator sequitur ; sed ille, quem tu
Secreta cupias habere sylva.
Dispensat pueris, rogatque longos
Levis ponere villicus capillos.
Sic

me

25

vivere, sic juvat perire.

Toga ignota est : sed mihi poscenti traquicquid vigilaveram per triginta annos.
ditur proxima vestis suspensa ex cathedra rupta.
surgentem excipit focus
instructus alta strue vicini iliceti, quem multis ollis cingit villica.
Venator sequitur * *. Villicus tonsus mandat officia servis, atque orat ut deponantur longee
eorum coma. Placet mihi sic vicere, et sic mori.

Me

pinguifr' De Rooy. Urgenti Grut. Ingentis cod. Palat 18 Rapla et a cuth.

Ms. Beverl. 19 Accipit Ms. in marg. ed. Par. 1617. 20 Fultus cod. Beverl.
23 Dispensant pueri ed. Barb, et sic alios lcgere notavit Farnab.

NOTjE
17 Ignota est toga] Sensus est Officia togatorum hie nulla sunt.
18 Rupta proximo] Morem ostendit
hominis rusticantis, qui solutus curis
dum it dormitum, vestem conjicit in

Epig. 50.

cathedram. Sic Domitius.

19 Surgentem focus] * Vicina in ipsum sylva descendet focum,' lib. I.

tondere servos,

24 Dispensat]

An

officia,

aut ciba-

ria?

Rogatque] Villicus scilicet ad cutern rasus rogat heruin, ut sibi liceat

quo aptiores

riant

operi rustico.

XIX.
DE

/EMILIO.

In thermis sumit lactucas, ova, lacertum,

Et ccenare foris se negat iEmilius.
JEmilius in thermis comedit lactucas, ova, lacertum, et negat ccenare se foris.

NOTjE
1 In thermis] Divitesiis

quibuscum

enam ccenam,

lavabant cibos in ipsis thermis distribnebant hos /Emilins vorabat, ita

ut non indigeret ccenare foris inte-

Apro

rim prxdicabat se non captare

ire

ali-

quasi perinde non es-

set in alienis thermis, aut in alienis

aedibus ccenare. Epig. 70. infra, de

:

'

Sobrius a thermis nescit ab-

doinum.'

M. VAL.

884

MARTIALIS

XX.
AD FABULLUM.

Quare

non habeat, Fabulle, quaeris

Uxorem Themison?
O

habet sororem.

Fabulle, rogas cur Themison non habeat

uxorem

habet sororem.

NOTjE
2 Habet sororem]

Vide

Hoc est, amicam.

lib.

n. Epig. 4.

XXL
AD MARCELLAM.
Municipem

rigidi quis te,

Marcella, Salonis,

Et genitam nostris quis putet esse locis?

Tara rarum, tam dulce sapis Pallatia dicent,
:

Audierint

semel, esse suara

si te vel

Nulla nee in media certabit nata Subura,

Nee Capitolini collis alumna tibi.

Nee

cito ridebit peregrini gloria partus,

Romanam

deceat

quam magis

esse nurum.

Marcella, quis credat te esse popularem rigidi Salonis, et genitam esse in

nostra regione ? tam rarum, tam suave est tuum ingenium : Pallatia vendicabunt
Nulla nee genita vel in media Subura, nee
te sibi, si audierint te vel semel.
alumna collis Capitolini contendtt tecum. Nee gloria peregrini partus cito ridebit,

2 Qui Ms. Beverl. 5 * Ulla lego.' Marg. ed. Par. 1617. Certarit: vid.
Var. Not. 7 'Legend, ex vet. libro Te cito r.p.g.p. R. d.q.m.e.n. Hi
'Nihil hie mutand.
vero vss. miris modis olim vexati sunt.' Flosculus.
existimo. Sent entia est, aut fall or
Nee temere ullus alius partus peregrin us
erit, quem Romanum existimari magis deeeat. Nam pro ducat probo deceat,
quod in vett. libb.' Heraldus. Vid. Not. Var. Sicori debet Ms. Beverlandi,
qui, ' I. e. debetur,' ait. ' Non Sicori, inquit, debetur gloria peregrini partus,
ipse siquidem Sicoris non infieiabitur te, ingenio et moribus Roman, s praeditam, Romanam potius quam Hispanam esse dicendam. J. Vossius. Irriro
itaque conatu frivolaro suam emend, astruit Scaliger in Catull. lxii. Dicet
te 3. Voss. et ita Ms.' Ducat edd. vett. et Farnab.
Dicet cum, ni fallor, cod.
in marg. ed. Par. 1617.

NOTjE
1 Marcella] Poetae uxor,

de qua E-

pig. 31. infra.

Rigidi Salonis']
1

Armorum

Lib. iv. Epig. 55.

Salo temperator.'

5 Certabit]

Alii certarit,

nee ulla niulier vel media

hoc
in

est,

urbe

nata tecum contendet dc elegantia et

comitate morum, &c.
7 Nee cito]

cat Raderus,
partus.'

Hunc versum sic expli' Nee gloria

peregrini

Id est, nee ulla puella extra

urbem nascetur, et nataarridebit pa-

EPIGRAMMATUM

Tu

desiderium dominas

Essejubes:
cui

magis conveniat

Romam
esse nurui

desiderium urbis domince

raihi

LIB. XII.

885

mitius urbis

tu niihi sola facis.

Romance.

tu una mihi

Tu in causa
Romam.

es

10
cur minus cegre feram

efficis

nota:
tri,

quam magis deceat exRomanam vel ab ipsis Roma-

aut

niatii,

istimari
nis,

ac

te,

o Marcella.

log. rv. Incipe, parve puer,

cognoscere matrem.'

risu

VirgiliusEc-

XXII.
DR PHILiENIDE.

Quam

sit

lusca Philaenis indecenter,

Vis dicam breviter tibi, Fabulle ?

Esset caeca decentior Philaenis.

Fabulle, placet definiam paucis verbis,

Philcenis cceca esset venustior.

quam

indecore lusca

sit

Philtenis

?.

NOT.E
3 Decentior] Capta enim utroque
oculo minus deformis videretur, lib.

n. Epig. 33.

XXIII.
IN L;LIAM.
Dentibus, atque comis, nee te pudet, uteris
Quid facies oculo, Laelia? non emitur.

emtis.

Lcelia, uteris dentibus et capillis emtis, nee erubescis, quid facies oculo ?

non

emitur.

2 Q. facies? oculus,

Lcelia,

non

Pulmanni cod. Console Var. Not.

e.

NOTiE
2 Quid facies ocuki] Qua arte oculi
deformitatem teges P oculi, ut capilli

et dentes,

non emuntur.

XXIV.
AD JUVENCUM, DE COV1NO CURRU.

jucunda, co vine,

solitudo,

Carruca magis, essedoque gratum

O cotine, anuena solitudo, donutn diserti

Heliani mihi jucundius carruca, atque

M. VAL.

886

MARTIALIS

Facundi mihi munus iEliani

Hie mecum licet, hie, Juvence, quicqnid
In buccam tibi venerit, loquaris.

Non

rector Libyci niger caballi,

Succinctus neque cursor antecedit.

Nusquam est mulio mannuli tacebunt.
O si conscius esset hie Avitus,
:

10

Aurem non ego tertiam timerera.

Totus quam bene sic dies abiret

hie mecum, hie fas est dicas quicquid tibi venerit in buccam.
; o Juvence,
Nusquam est mulio
vector niger equi Libyci, nee cursor expeditus anteit.
mannuli silebunt.
si Avitus socius hie adesset, ego non metuerem tertiam aurem.
Quam festive sic laberetur totus dies !

essedo

Non

1 Coccine cod. Beverl. 3 Heliani edd. Colin. Paris. 1617. et Farnab.

Neliani Jmt. per errorem. Alios Hadriani legere notat Farnab. et sic legit
cod. in ed. Par. 1617. Adiani Vat. nisi errat Beverlandus. 6 Vector edd.
vett. et Farnab. Caballo Ms. Beverl.
8 Mamulli id. 9 Hinc amicus id.

NOTjE
1

est,

Covine]

Vehiculi falcati genus

quo Galli

in praeliis utebantur.

Jucunda

solitudo]

Nempe

propter

6 Non rector] Maurum intellige

insidentem equo Massyleo, lib. ix.
Epig. 23.

Raderus: sed melius, meo judicio,

Farnabius covinum solitudinera dici
a Poeta censet, quod regeretur sine

8 MannuU] Parvi equi qui sermones nostros non deferent, a quibus

scilicet trabebatur covinus.
9 Avitus] De quo Epistola libri ix.

mnlione.

et Epig. 1.

umbram

coviui tecti et velati, ut ait

2 Carruca, essedoque]

Sunt etiam

curruum genera.

10 Aurem non] Aviti scilicet qui

verba nostra insidiose non exciperet.

XXV.
IN

Cum

rogo

Idem,

te

si

THELESINUM.

nummos sine pignore, Non habeo,

me spondet agellus, habes.

inquis.

pro

Quod mihi non

credis veteri, Thelesine, sodali,

Credis colliculis, arboribusque meis.

Cum

peto a te

nummos

lus spondet pro me.

4 Caulic. Ms.

in

sine pignore,

Thelesine,

Non

habeo,

alt.

Tu idem

quod non credis mihi antiquo

habes, si agel-

socio, credis colli-

marg. ed. Par. 1617. Codic. cod. Beverl. 5 R. casus

id.

EPIGRAMMATUM
Ecce

Cams

reura

Exilii

te detulit

comitem quaeris

codex. 6

exilii ?

Exilio

Ms.

887

adsit agellus.

agellus eat.

En Cams accusavit

cutis atquc arboribus meis.

rone comitem

LIB. XII.

te

ream

agellus ferat opem.

Qua-

Agellus eat.

in

marg. ed. Par. 1617.

NOTjE
Cams] Delator nequissimus.
6 Agellus eat] Cui nempe, non mi-

hi, credis

pecuniam.

XXVI.
AVARUM AMICUM.
cum limina mane senator,
IN

Sexaginta
Esse

tibi

teras

videor desidiosus eques,

Quod non a prima discurram

luce per urbem,

Et referam lassus basia mille domum.
Sed tu purpureis ut des nova nomina fastis,
Aut Numidum gentes, Cappadocumve petas
At mihi, quem cogis medios abrumpere somnos,
Et matutinum ferre, patique lutum,

Cum tu senator mane teras sexaginta limina, ego videor tibi esse eques otiosus
quod a primo diluculo non discurram per urbem, et defatigatus reportem mille oscula in cedes meas. Sed tu disc urns utinscribas nova nomina purpureis fastis, aut
adeas nationes Numidarum, aut Cappadocum : sed ego, quem cogis abrumpere medios somnos, et aspergi atque infici luto malvtino, quid peto'l cum pes solutus

Ad

Barb, et sic scribit

Arte Grammatical Schretel.

Lcetorium ed.

Vide Voss.

in

Omnino Sexagena.
Scriver.
4 Alios Nee legere notat Schre1

'

NOTvE
1 Sexaginta]

Hoc

est,

cum

tu se-

nator discurras, ego vero diguitate

inferior, eques scilicet, et quidem
sine censn, tibi videor desidiosus, qui

summomane

potentioribus non nun-

tiem salutem.
4 Et referam] De his salutantium
basiis diximus, lib. vn. Epig. 95.
5 Sed tu purpureis] Hoc est, ut

consulum enim nomina

in fastos purpura illitos referebantur.
6 Aut Numidum] Numides vocan-

consul

fias

tur

auctore Stephano populi circa

; Cappadoces vero Aminoris sunt populi, de quibus

Nilum fluvium
siae

supra. Sensus est Tu colis potentiores,utobtineasprovinciam cum

jam

imperio.
7 At mihi quid petitur] Hoc est,
cum rupta est aluta pellisr

.quid spero

nempe ex qua

conficiebantur calcei.

8 Et matutinum] Vide
36.

lib.

m. Ep.

MARTIALIS

M. VAL.

888

petitur? nipt a cum pes vagus exit aluta,

Et subitus crassae decidit imber aquae
Nee venit ablatis claraatus verna lacernis
Accedit gelidam servus ad auriculam,
Et, Rogat ut ccenes secum Lastorius, inquit.
Viginti nummis non ego malo famem ?

Quid

Quod

sit

ccena mihi,

15

provincia merces,

tibi sit

Et faciamus idem, nee mereamur idem.

exit, pelle rupta, et repentinus imber crassce aquce decidit : nee verna nomenclator accedit ablatis lacernis ; sed servus accedit ad frigidam auriculam, et dicit,
Lcetorius orat ut ccenes secum: an non gratior est canacula enita viginti num-

mis? cum habeam ccenam pro mercede, tu vero provinciam,

mereamur idem.

et

faciamus idem, nee

5 'Malo Ceu tu, posita vs. 4. post domum minori distinctionc, ut vs.
DeRooy. 11 Jac. Bongarsius conj. adlatis. 14 Famem; ed. Maitt. Viginti nummis. non ego. malo famem; ed. Schrevel.
Viginti nummis? non ego:
vel.

'

'

8.'

malo famem, ed. Barb.

ego Cur sit.' Far nab.

15

Quam

sit

edd. Schrevel. Barb.

'

Alii leg.

Cum sit

NOTjE
10 Et subitus] Et pin via repentina
perfusus

domum

redeo.

Aquam

crassam' sudorem interpretatur Domi tins. Judicet lector.

11 Nee venit] Hoc est, nee detritis
meis lacernis ant humidis servus
adest, qui novas afferat, detritas tollat, sed duntaxat a divite quodam
Laetorio venit servus, qui

me

gatum invitet ad ccenam.

legendum adlatis.

defatiAblatis,

forte

14 Viginti nummis} Hoc est, nonne

domi mihi gratior esset frugalis ccena? Legunt alii, Et rogat, ut ccenes
Viginti numsecum Lcetorius, inquit.
Non ego. Malo famem. Quam
mis.
Non ego, forte lesit coma mihi, fyc.

gendum Non

eo.

coma mihi] Hoc est,

summo mane per urbem non discurio, quod similia mea et tua officia
15 Quod

sit

ideo

simili

mercede non remunerentur.

XXVII.
IN SENIAM.

latronibus

Dicis, Senia

esse te fututam

sed negant latrones.

NOT/E
Te fututam] Negant te impulsam
ab iis. Vel negant hoc, aiuntque te in1

honestius quippiam passam esse, ut

Callist.

Epig. 35. infra.

EPIGRAMMATUM

889

LIB. XII.

XXVIII.
CINNAM.

IN

Poto

ego sextantes tu potas, Cinna, deunces

Et quereris quod non, Cinna, bibamus idem.

Ego

bibo sextantes ; tu, o Cinna, bibis deunces, atque, o Cinna, quereris, quod

nonpotemus idem vinum.

NOTjE
Hoc

duos cyathos
bibo, tu vero undeciin, nude immcriSextantes]

est,

non apponi opti*

nimium enim bibis.

to conquereris tibi

mum

vinnm

XXIX.
DE HERMOGENE FURE.

Hermogenes tantus mapparum, Pontice, fur

Quantus nummorum vix, puto, Massa fuit.
Tu

licet

est,

observes dextram, teneasque sinistrara,

Inveniet,

mappam qua

ratione trahat.

Cervinus gelidum sorbet sic halitus anguem:

Casuras

alte sic rapit Iris

aquas.

Nuper cum Myrino peteretur missio laeso,

Subduxit mappas quatuor Hermogenes.

Pontice, Hermogenes tarn surripit mappas, quam, opinor, vix Massa surriQuamvis tu caceas a dextra, et aslringas Iwvam, excogitabit qua
puit nummos.
arte subducat mappam. Halitus eervi sic attrahit frigidum anguem: sic Iris evehit
Nuper cum peteretur missio Myrino vulnerato, Hermogeiindas casuras desuper.
Cum praetor vellet facer e candidam mappam, Hernes surripuit quatuor mappas.

10 Surripit edd. vett. et Delpb. Schrevel. Maitt. et Farnab. Vid.Var. Not.

NOTJE
1 Hermogenes]

Hoc

est,

sen Mercurio genitus, qui

ab

Herme

nempe

est

furumDeus: Poeta ergo aptissimum

t'uri hoc nomen linxit.
2 Massa] Plinius Junior Epist. ult.
Dederat me senatus cum
lib. vn.
Herennio Senecione advocatum'provinciiE Baeticae contra Baebium Massam damnatoque Massa ceusuerat
*

lit

bona

ejus publico custodirentur.'

5 Cervinus gelidum] Cervus absorpto angue vitam producit.

6 Iris] Arcus scilicet coelestis. Ari-

stoteles

lib.

m.

Meteor.

2t fifv oZv

avdicXao-is rjlpis rrjs (tyews irpbsrbv

<pavep6v.

Quod ergo Iris

sit

^\wv

refractio

aspectus ad solcm, manifestum est,'

&c. Plinius lib. n. cap. 59.
7 Cum Myrino] De quo Epig. 20.
lib. Spect. hoc est, cum Myrino gladiatori missio peteretur a populo,
vel ab ipso Myrino laeso peteretur :
laesi enim gladiatores arma summittebant, et vitam aliquando impetrabant ab Imperatore, aut a populo,

dum

staret respublica.

890

M. VAL.

MARTIAL1S

cum vellet mittere mappam

mappam surpuit Hermogenes.
Attulerat mappam nemo, dum furta timentur
Cretatam praetor

10

Praetori

Mantile e mensa surpuit Hermogenes.

Hoc quoque

si deerit,

medios discingere

lectos,

Mensarumque pedes non timet Hermogenes.

Quamvis non modico caleant spectacula Sole,

15

Vela reducuntur, cum venit Hermogenes.

Festinant trepidi substringere carbasa nautae,

Ad portum

quoties paruit Hermogenes.

Linigeri fugiunt calvi, sistrataque turba,

cum stetit Hermogenes.

ccenam Hermogenes mappam non attulit unquam
A coena semper retulit Hermogenes.

20

Inter adorantes

Ad

mogenes subducit mappam

prcetori.

Nullus attulerat mappam,

dum

furta metuun*

tur : Hermogenes subduxit mantile e mensa.

Si hoc etiam defecerit, non dubitat
radere lectos, et pedes mensarum. Licet spectacula caleant vehementi sole, vela
colliguntur cum Hermogenes accedit. Nautce meticulosi festinanter contrahunt carbasa, quoties Hermogenes visus est ad portum.
Calvi linigeri fugiunt, et sislrata
turba fugit, cum Hermogenes stetit inter adorantes.
Nunquam Hermogenes ap~
portavit mappam ad ccenam ; Hermogenes semper a ccena reportavit.

13

Distringere edd. vett. et Delph. Diffring. Ms. in marg. ed. Par. 1617.
Consule Var. Not. ' Discing, edidit Scriverius : recte. Tamen damnat
Cuper. Obs. iv. 5. reponere tentans desiring.
Nullam causam video
cur discing', displiceat adeo
Vides discing, moved non debuisse.' De
Rooy.

nota:
9 Cretatam]

Signum nempe quod

mittendis qnadrigis dabatur in ludis

Circensibus. Raderns ex Cedreno

hanc fuisse occasionem mappae in circum mittendae, quod magistratus, ante missionem, super fornices carcerum eo loco unde spectabant,conviviumcurarent,mappamque
in tempore mappario mittendam trarefert,

derent.

11 Attulerat mappam]
singuli atfcrebant suas

Ad

convivia

mappas man:

inquit Kaderus, linteum

scilicet tergendis manibus aptum, a
tile

vero,

convivatore parabatur.
13 Discingere [Distringere]

vel forte melius,

bant, surripere
laminas aureas vel argenteas lectis
:

deradere.

14 Mensarumque

pedes']

Ebnrneos

nirairum, ant potius intellige ab Her-

mogene argenteas bracteas mensarum pedibus derasas fuisse, Epig. 33.

lib.

vm.

16 Vela reducuntur] Epig. 39.

ix. Vela autem colligebantur

lib.

ne
ab Hermogene surriperentur.
19 Linigeri] Isidis sacerdotes interpretare, quorum vestes ex lino
confectae candidissimae erant

illos

sistratam turbam vocat, quod sistra

Hoc est,

stragula lectorum, quibus accuinbc-

seu crepitacula quaterent sacra sua

celebrantes.

;;;

EP1GRAMMATUM

891

LIB. XII.

XXX.
AD APRUM.
Siccus, sobrius est Aper: quid ad me?
sic ego laudo, non amicum.

Servum
Aper

siccus et sobrius est

quid ad

me

pertinet

Talis mihi placet servus, non

amicus.

In Ap. ed. Barb.

NOTjE
2

Non amicum] Quern genio suo indulgere

volo.

XXXI.
DE HORTIS MARCELLA UXORIS.

Hoc

nemus, hi fontes, haec textilis umbra supini

Palmitis, hoc riguae ductile flumen aquas
Prataque, nee bifero cessura rosaria Paesto
Quodque viret Jani mense, nee alget olus
Quaeque natat clusis anguilla domestica lymphis,
Quaeque gerit similes Candida turris aves ;
Munera sunt dominae post septima lustra reverso
Has Marcella domos, parvaque regna dedit.
Hoc nemus, hi fontes,
aqua; rigua?

textilis haec

et prata, et rosaria

umbra proni

palmitis, et hie ductilis fiuvius

non inferiora Pasto bifero ; atque olus quod

virescit

mense Januario, nee friget ; etfamiliaris anguilla qua natat aquis clausis,atque alba
turris in qua sunt volucres ; sunt dona domino : Marcella donavit mihi reverso post
septem lustra has cedes, atque exigua regna. Si Nausica'e mihi daret paternos

Uxoris omittit ed. ead. 5 Clausis Ms. iu tnarg. ed. Par. 1617. Palat.
nymphis. 6 Veneris id. pro similes. 7 Domino edd. vett. et Delph. Reverse Ms. Beverl. 8 Dapes pro domos id.

NOTjE
1

umbra] Propter palmites

atque arborum ramis con-

Textilis

cum" foliis

5 Clusis lymphis]

Hoc est, in

piscina.

6 Candida turris] Candidas coluni-

textos.

bas continebat.

2 Ductile flumen] Rivulum intellige

ab aliquo vicino fonte due turn in

annis Poeta manserat Roniae,et anno

hortos Marcella?, vel

forte

aquze-

ductum.
3 Bifero

anno

Pcesto]

tlorenti.

4 Nee alget]

Hoc

est, bis

Vide Epig.

in

37. lib. v.

Nee frigidura

est.

7 Post septima] Triginta et quatuor

trigesimoqnarto rediit in Hispaniara.

Vide Epig. 103. lib. x.

Munera sunt domino; [domino]
domina, nempe

me a? uxoris.

Alii

802

M. VAL.

MARTIAL1S

Nausicae patrios concederet hortos,

Alcinoo possera dicere, Malo meos.

Si mihi

10

hortos, liceret dicere Alcinoo, Plus placent mei.

KOTJE
9 Nausicae]

Filia scilicet Alcinoi,

de cujus amunissiniis hortis Epig. G4.

1.

iv.

XXXII.
IN

VACERRAM.

Julia rum dedecus Kalendarum,

Vidi, Vacerra, sarcinas tuas

Quas non

vidi

retentas pensione pro

bima

Portabat uxor rufa crinibus septem,

Et cum sorore cana mater ingenti.
Furias putavi nocte Ditis emersas.

Has tu priores frigore et fame siccus,

Et non recenti pallidus magis buxo,
Irus tuorum temporum, sequebaris.
Migrare clivum crederes Aricinum.

10

infamia Juliarum Kalendarum, o Vacerra, vidi tuam supcllectilem, spectati

quam non retentam pro mercede biennii ferebat vxor rufa septem capillis, et cana
genitrix cum ingenti sorore. Existimari Furias emersas ex tenebris In/erorum. Tu
aridus frigore et esurie, et pallid-tor buxo veteri, Irus ttii sceculi, sequebaris has
praeuntes. Futures meudicos omnes clici Aricini ire alio. Lectulus tripes in-

in

3 Proxima, non pro bima, Ms. Beverl. 4 Rapta pro rufa id. 5 Casta cod.
marg. ed. Par. 1017. ubi cana magis ad rem facere monet Annotator.

NOTvE

Quo nempe

tua calva.

tempore novas aedes conducere solebant

Romani. Suetonius in Tiberio cap.
35. 4 Senatori latum clavum ademit,
cum cognovisset sub Kalendas Julii

5 Sorore ingenti] ^tate scilicet,

secundum Raderum adulta autem et
carente viro, secundum Domitium.
Ingenti' forte melius referas tantum

detnigrasse in hortos, quo vilius post

ad

Juliarum]

diem aedes in urbe conduceret.'

3 Quas non retentas] Hoc est, quas
conductarum a te aedium dominus
pro pensione biennii, utpote viliores,
pignoris loco retinere noluit.

4 Crinibus septem]

Hoc

est,

uxor

'

immanem
8

Non

corporis proceritatem.

recenti]

Hoc

est, arido

buxo

pallidior.

9 Irus] Omnium mortalium paupcrrimus, de quo Epig. 39. lib. v.

10 Clivum Aricinum] Ubi ei ant
multi mendici. Vide Epig. 19. lib. Ii.

KPIGRAMMATUM

893

LIB. XII.

Ibat tripes grabatus, et bipes mensa,

Et cum lucerna, corneoque cratere

Matella curto rupta latere raeiebat.
Focum ferentis suberat amphorae cervix
Fuisse gerres, aut inutiles msenas

Odor impudicus
Qualem marinae

Nee quadra
Quadrima

15

urcei fatebatur,

misit aura piscinae.

deerat casei Tholosatis.

nigri

nee corona pulei,

Calvaeque restes allioque, cepisque,

Nee plena

20

turpi matris olla resina,

Summoenianae qua pilantur uxores.

Quid quaeris aedes, villicosque dorides,
Habitare gratis, o Vacerra, cum possis ?
Haec sarcinarum pompa convenit ponti.
mensa

25

cum

lucerna, et corneo cratere matella fracta brevi

latere meiebat.
Cervix portantis focum subjecta erat amphorce. Fcetidus odor
urcei, qualis emissa est ab aura piscina marines, testificabatur in eo fuisse gerres,
eedebat, et

bipes, et

manas inutiles. Nee quadra casei Tolosatis deficiebat, nee corona quadrima
nigri pulei, et calva? restes et allio, et cepis, nee olla matris tuae plena fcetida resina,
aut

qua

Summomiana

villicos,

cum

nxores glabrantur.

Vacerra, quid quaris domum, et illudis

Hac pompa sarcinarum apta est

possis habere domicilium gratis ?

ponti.

9 Ad rtwMs. Beverl.

3797.
Beverl.

dii, p.

14 Foco virenti ed. Barb. Vid. Not. Var. 15 Tulisse

Grues cod. Beverl. 16 Hircii: vid. nostrum ed. Ovi17 Vixit id. Visit legend, jubet Beverlandus. 21 Maris cod.

de Rooy.

vult

NOTjE
11 Tripes grabatus] Vilis nimirum
lectus, cni ut et mensae deerat unus

pes mensae enim ntplurimum tribus

pedibus fulciebantnr.
13 Meiebat] Hoc est, ex qua rupta
:

14 Focum ferentis]

An

impositam

Vacerrae an servi capiti amphoram

cui focus inerat ? Videat lector. Le-

gendus Juvenalis Sat.

giiut

alii,

m.

251.

Le-

Foco virenti suberat amphorce

Quam lectionem non

intelligo.

Genus nempe locustarum, Epig. 77. lib. m. Manas] Pis15 Gerres]

ciculos de quibus

diendis inserviebat.

20 Calva

restes]

Sensns est

Allia

ct cepae ex funibus sen restibus pen-

effluebat urina.

cervix.

19 Quadrima] Hoc est, pulegium a

qnatuor annis servatum, eoque deterius,nempe cibariis rusticorum con-

dentes, quas calvas vocat, quod cepae

sint glabrae.

22 Summaniana;] Hoc est, mereVide lib. in. Epig. 81.

23 Quid qu&ris] Hoc est, inquit

trices.

Farnabius, Quid quaeris villam ruri,

more per aestatem

quasi lautiorum
rusticatnrus

xi.Epig. 31.
18 Casei Tolosatis] Mali scilicet
saporis.
Tolosa urbs Gallia* satis

non

nota.

mendici.

lib.

sis

Cum

solvendo

Ubi nempe

habitant

Villicoique derides]
sis.

25

Ponti]

::

MARTI ALIS

M. VAL.

94

XXXIII.
DE LAB1ENO.

Ut

pueros emeret Labienus, vendidit hortos

Nil nisi ficetum nunc Labienus habet.
HiOTJE

2 Nil

nisi ficetum, fyc]

Vide Epig.

Joeus est in ambiguitate

rovficus : cum dicat, Labieno ex hortis superesse ficis consitum agrum.
16. supra.

ex nequitia ficoso,
Epig. 52. etlib. vn. Epig.

Intelligit pueros

ut

lib. iv.

70. etlib.

I.

Epig. 66.

XXXIV.
AD JULIUM MARTIALEM.
Triginta mihi, quatuorque messes
Tecum, si memini, fuere, Juli
Quarum dulcia mixta sunt amaris
Sed jucunda tamen fuere
Et si calculus omnis hue

plura.
et illuc

Diversus bicolorque digeratur

Vincet Candida turba nigriorem.
Si vitare velis acerba quaedam,

Et

tristes

animi cavere morsus,

Nulli te facias nimis sodalem.

Gaudebis minus,

10

minus dolebis.

et

Juli , si memini, vixi tecum triginta et quatuor atinis ; quorum suavitas non
Et si calculus omnis diverfuit sine amaritie, at nihilominus plures fuere dukes.
Si cusus, et bicolor distribuatur hue et illuc, albus numerus superabit nigriorem.
pias declinare quasdam molestias, et vitare acerbos morsus animi, cum nulla ineas
Lcetaberis minus, et marebis minus.

nimiam amicitiam.

Martialem oniittunt edd. vett.

Menses cod. Beverl. 7 Nigricantem

id.

NOTjE
AdJ.M.
tialem.

Vide

[AdJ.] Addunt
lib. ix.

1 Triginta]
juae

lib.

Et

alii

Mar-

Epig. 99.

Quibus manserat Ro-

x. Epig. 104.
si calculus]

Lapidibus albis

fausti dies, nigris vero infausti nota-

bantur

lib.

vm.

Epig. 45.

7 Vincet Candida] Plures numeiabuntur dies felices, quam moesti.

9 Animi morsus] Hoc est, moerorem, a quo conficitur animus.
11 Gaudebis minus] Amicorum enim
prospera atque adversa fort una nimis

nos

afficit.

1LP1GRAMMATUM

895

LIE. XII.

XXXV.
AD CALLISTRATUM.

Tanquam

simpliciter

mecum,

Callistrate, vivas,

Dicere percisum te mihi saepe soles.

Non es tam simplex, quam vis, Callistrate, credi
Nam quisquis narrat talia, plura tacet.
2 Pracis. edd. vett. et Maitt. et Farnab. Vid. Not.

inf.

NOTiE
1

Tanquam] Vis videri ingenue me-

cum communicare

secreta tua, pro-

sed hoc non

;
ingenue: namque minus de te
fateris, ut majns taceas.
I Percisum [Pracisum] Palat. legit

percisum. Vide

Epig. 72.
In vocibus * nartacet,' latet majus illud quod
lib. ir.

4 Narrat, tacet]

inde fateri etiam vitia

rat' et

facis

Callistratus
lib.

'

m.

non fatetur

vitiutn.

Vide

Epig- 83. et Epig. 95.

XXXVI.
IN

LABULLUM.

Libras quatuor, aut duas amico,

Algentemque togam, brevemque laenam,
Interdum aureolos maim crepantes,
Possint ducere qui duas Kalendas,
Quod nemo, nisi tu, Labulle, donas,
Non es, crede mihi, bonus quid ergo
Ut verum loquar, optimus malorum.
:

Pisones, Senecasque,

5
?

Memmiosque,

Labulle, quod tu solus largiris amico libras quatuor, aut duas argenti, frigi'
et Iccnam curiam, aliquando aureolos sonanles in manu ; quibus sustenamicus duobus mensiltus ; credi mihi, non es bonus. Quid igitur?
optimus malorum, ut dicam veritatem.
Mihi restitue Pisones, et Senecas, et

dam togam,
tari possit

NOTjE
1 Libras]

Vide

2 Algentem]

lib.

Hoc

n. Epig. 44.

est,

ita

tritam,

ut frigns facile admittat. Laena vero

erat vestis quae

hyeme

pallio super-

induebatur, teste Baviio.

S Aureolos] Lib. v. Epig. 19. 'Qui
crepet aureolos forsitan unus wit/

7 Optimus malorum]

Hoc

est,

Tu

es

inter avaros munificentissimus.

8 Pisones] Quibus de arte poetica

librum dedicavit Horatius. De Crispo et Seneca supra dictum. Memmio vero suura poenia dedicavit
Lucretius.

M. VAL.

MARTIALIS

Et Crispos mihi redde, sed priores

Fies protinus ultimus bonorum.
Vis cursu pedibusque gloriari ?
Tigrim vince, levemque Passerinum.
Nulla est gloria praeterire asellos.
.

Memmios,

et Crispos,

10

sed antiquos: repente evades ultimus bonorum.

gloriari cursu et pedibus

Supera Tigrim,

et

levem Passerinum.

Nullus

Placetne.
est

honor

prcecurrere asinos.

HOTJE
10 Ultimus bonorum]
nificis his viris

Hoc

est,

Mu-

longe inferior eris.

velocissimos fnisse,
firm ant

lib.

alii

vn. Kpig.

cnrsores af6.

12 Tigrim, Passerinum'] Alii equos

XXXVII.
IN

Nasutus nimium
Nasutum

NASUTUM.
cupis videri.

volo, nolo polyposum.

Vis haberi nimis nasutus

placet nasutus, displket polyposus.

HOTJE
suti, lib.

sum

dicuntur na-

Nasutus] Irrisores

i.

Epig. 4.

'

Et pueri na-

rhinocerotishabent.' Sensus est:

Volo urbanum et acutnm, non putidum etineptum derisorera. Polypus

vero est nasi morbus, de qno Celsus

lib. vi. cap. 8. qui eo morbo laborant polyposi dicuntur, quos hoc
loco sumit Poeta pro putidis et rancidulis scurris.

XXXVIII.
AD CANDIDUM.
IJunc

qui foeniineis noctesque diesque cathedris

Incedit tota notus in urbe nimis,

Crine nitens, niger unguento, perlucidus ostro,

Ore

tener, latus pectore, crure glaber,

est quod meluas hunc, qui nimium notus in tota urbe, adit
cathedras fceminarum, nitens coma, niger unguento, micans ostro,

Candide, non

node

et

die

NOT^E
1 Cathedris]
iii.

Epig. 62.

De

quibus dictum lib.

Incedit, forte melius

legendum esset insedit. Nempe mollem et cimcdum intelligit.

JiPlGltAMMATUM LIB. XII.

807

Uxori qui ssepe tuae comes improbus haeret

K on est quod timeas, Candide non futuit.

ore delicatus, lotus pectore, levis crure, qui crebro improbus comes haret tu<e conjugi * *.

XXXIX.
SABELLUM.

IN

Odi
Res

te,

quia bellus es, Sabelle.

est

putida bellus,

et Sabellus,

Bellum denique malo, quam Sabellum.

Tabescas utinam, Sabelle, belle
Sabelle, odi te, quoniam
malo bellum, quam Sabellum.

bellus es.

Res estfwtida bellus et Sabellus, tandem

utinam marcescas belle !

Sabelle,

NOTME
1

Odi

te]

Htinc Sabellum jam carp-

Poeta lib. vn. Epig. 85. Bellus,

hoc est, ineptus. Vide lib. ii. Epig. 7.
3 Bellum denique] Bellus enim homo vitiosus est tantum, Sabellus vero
est ipsiim vitium, inquit Raderus.

sit

Sed magis placet bellum hoc loco

snmi pro ipsa

belli

4 Tabescas]

Ut

contentione.
res putida.

potest esse quiutus

casus,

Belle

vel

ad-

verbium.

XL.
IN

Mentiris?

PONTILIANUM.

credo: recitas mala carmina

laudo

Cantas? canto: bibis, Pontiliane? bibo.

Pedis? dissimulo: gemma vis ludere ? vincor.
Res una est, sine me quam facis, et taceo.
Pontiliane, mentiris, adhibeo tamen fidem : recitas versus ineptos, probo :
cantas, canto : potas, poto : pedis, dissimulo : placet ludere gemma, superor. Unica

In PompUianum et vs. 2. Pompiliane ed. Barb.

NOTjE
1

Credo]

Officii

causa fingo

me

2 Cantas] Similis est adulatoris

figies a pud

Juvenalem Sat.

Gemma
Delph.

et

ludere]

Hoc

Var. Ckts.

nibus ludere,

Vide

credere, licet sciam te mentiri.

ef-

m.
est, latro-

ut

aiunt

interpretes.

Epig. 72. et lib. xiv.

Insidiosorum siludisbella

lib. vii.

Epig. 20.
latromim, Geuuneus iste

tibi miles,

et hostis erit.'

Mlarlial.

MARTIALIS

M. VAL.

898

Nil tamen omnino praestas mihi

Accipiam bene
res est,

quam

te

nil

agi* sine me, et

functus, ais, bene excipiam

volo

mortuus, inquis,

sed morere.

Nihilominus nUiil prorsus donas mihi

Nihil peto ; at pereas.

sileo.

te.

Dt-

NOT7E
6 Sed morere] Ut oenipe promissam mihi tuam haeieditatem accipiam.

XLT.
IN

TUCCAM.

Non

est, Tucca, satis, quod es gulosus

Et dici cupis, et cupis videri.
Tucca, non

sufficit

quod es helluo

et vis haberi, et vis

tiden.

XLII.
DE CALLISTRATO ET AFRO.

Barbatus rigido nupsit Callistratus Afro,

Hac qua lege viro nubere virgo solet.
Praeluxere faces, velarunt flammea vultus
Nee tua defuerunt verba, Thalasse, tibi.

Dos etiam

Hoc

dicta est

satis

nondum

tibi,

Roma,

vidclur

expectas numquid ut et pariat

NOTvE
1

Barbatus]

Huic

Epigrammati

ingeninm et lux a Sat. n. Juvenal,

vs. 134. Vide et Taciturn xv, Annal.
quo modo Nero Pythagoras nupsit.
Rigido Afro] Mntoniato.
3 Faces] Nuptiales, qua? quinqne
pro numero partus naturali : vel in
Jovis
honorem quinque Deorum
adulti, Junonis adults, Veneris, Sua;

delae, Lucina? praeferebantur

a pueris

patrimis et niatriniis apud

Romanos

a sponsa* matre apud Graccos.

Vide

qua? Farnabius ad Seneca; Thebaida

Flammed] Flammevelamentum Inteum ceu rubeum, quo nova nnpta tegebatur puvs. 263. et 507.

um

erat

doris gratia

bolum

4 Thalasse,
lib. I.

vel in snbjectionis sym-

lib. xi.

Epig. 78.

tibi]

Nuptiarum Deus,

Epig. 36.

XLIII.
IN

SABKLLUM.

Facundos
Legisti

mihi de libidinosis
nimium, Sabelle, versus

Quales nee Didyrai sciunt

3

puellae,

Dindymi vulgg. Dydimi vult Scaliger ad

CaMlltim.

5 Scriv.

legit

: ;:

EP1GRAMMATUM
Nec

molles Elephantidos

890

LIB. XII.

libelli.

Sunt illic Veneris novae figurae

Quales perditus audeat fututor
Praestent, et taceant quid exoleti

Quo symplegmate quinque copulentur

Qua plures teneantur a catena
Extinc tarn liceat quid ad lucernara

10

Tanti non erat esse te disertum.

8 'Scriveni ed. Symplegade: haud

marg. ed. Langii Qua Symplegade.

novem.

scio,

quo auctore.' Schrev. In

NOT*!
3 Didymi sciunt

puellai]

nescio cujus, monstrosi.

tni

legi

7 Taceant quid

Spintriae

Pro Dindy-

Dydimi vult Jos. Scaliger ad

pndore
tice.

Catullum.

An

exoleti']

An

tacent, uti

lib.

Qua

8 Symplegmate,

tacent

Empham.Epig. 96.

inhibiti ipsi exoleti

plures,

fyc]

4 Elephantidos libelli] Poetriae, quae

libris suis expressit iroiicl\a rrjs 'tupoo-

Sellarias istas ac series turpiter con-

cujusmodi figuris et schematis cubicula sua

Taceo
instruxit Tiberius Caesar.

cap. 43.

Jittjs

Kol axo\ourlas axfinara,

Aretini

nefarias

tabellas.

Vide

si

nexorum, nimis aperte

rrj

iit\

Tiberii

refert

'A<ppoSli~riv

o-vfir\oit Sedefievrpt

Clemens Alexandrinus.
ad Graecos.

Sii"t.

rairi)v

execratur

nporpenrutf

editio, Symquo auctore.

Scriverii

Haud

placet quae Casaubonus ad cap. 43.

Sueton. Tiberii, ex Propertio, Cle-

plegade.

mente Alexandr. &c.

haec digna tanto ingenio.

scio,

11 Tanti non erat, ^rc]

Non

erant

XLIV.
AD

M.

UNICUM.

Unice, cognato junctum mihi sanguine nomen:

Quique geris studiis corda propinqua meis
Carmina cum facias soli cedentia fratri,
Pectore non minor es, sed pietate prior.

O
mea

Unice, qui hales nomen mihi junctum cognato sanguine, et cor accedens ad
; cum componas versus cedentes soli fratri, non inferior es pectore, sed

studio

NOTvE
2 Corda propinqua] Hoc
iiadem studiis deditns

est,

qui

es.

3 Carmina] Unicus habebat fratrem

componebat, a
quibns se abstinebat, ne fama? fratris
qui versus heroicos

noceret.
et

Idem

Memore lib.

dixit

Poeta de Turno

xi. Epig. 10.

4 Sed pietate prior] Quia das

priraas.

ipsi

M. VAL.

900
Lesbia

cum

MARTIALIS
5

tenero te posset araare Catullo,

Te post Nasonem blanda Corinna sequi.

Nee deerant Zephyri, si te dare vela juvaret:
Sed tu

littus ainas

hoc quoque

fratris babes.

superior pietate.
Lesbia posset diligere te cum tenero Catullo, et blanda Corinna
harere tibi post Nasonem. Nee Zephyri deficiebant, si tibi placei'et dare vela
at littus tibigralum est: et hoc etiam te probat fratrem.

cum

5 Palat. legit

lepido.

Non

deerunt ...juvabit in margine ed. Langii,

Par. 1617.

NOTjE
5 Lesbia, et Corinna'] Arnica?
Catnlli, et Ovidii,

licet

Non

deerat tibi grande ingenium,

carmina heroica condere voluisses.

sci-

teneris ho-

rum poetarum elegiis assuetae, tuas

tamen amare possent.
7 Nee deerant Zephyri] Hoc est,

Hoc

fratris]

Cum

fratris

si

causa

grande tuum ingenium coerceas.

XLV.
AD PH03BUM.
HiEDiNA

tibi pelle

contegenti

Nudae tempora verticemque

Festive

calvae,

Phoebe, dixit ille,

Qui dixit caput esse calceatum.

O Pluebe,

ille

tibi,

lepide dixit tibi hadina pelle tegenti tempora, et verticem

nuda

calva>, qui dixit caput esse calciatum.

1 (Edina Junt. Aid.

idem cod. crudum.

Colin. 3 Duxit Beverlandi

Omnes

Ms. 4 Pro

Qui dixit

edd. vett. calciatum.

NOTjE
1

Hadina

pelle]

Hoc

est,

galeri-

culo ex baedi pelle facto, quo nte-

batur Phoebus
tinm.

Vide

lib.

ad tegendum calvixiv. Epig. 50.

4 Calceatum] Alii, calciidum: fiunt

vero calcei ex pellibus, quibus cum
Phoebus tegeret caput, merito cal-

ceatum

dici poterat.

XLVJ.
AD CLASSICUM.

Vendunt

carmina Gallus,

et Lupercus,

Sanos, Classice, nunc nega poetas.

Gallus

et

Lupercus vendunt versus.

Classice,

nunc nega poetas sapere.

EP1GRAMMATUM

LIB. XII.

901

NOTjE
1

Callus

et

poetae, qui

carmina venderent, non

emtores iusaniebant.

Lupercus] Mali scilicet

cum

tauten

ipsi,

sed

XLVir.
HABENTEM VARIOS MORES.

IN

Difficilis,

inepta sua

facilis,

jucundus, acerbus es idem

vivere, nee sine te.

Nee tecum possum

Tu idem

es asper, comis, suavis, acerbus

nee

licet

vivere tecum, nee sine

te.

NOTjE
Nee

2 Nee tecum] Propter acerbos tuos

mores.

sinete]

Propter comitatem.

XLVIII.

LAUTUM INVITATOREM.

IN

Boletos

aprum

si tanquam vilia ponis,

Et non esse putas haec mea vota volo.

et

Si fortunatum

fieri

me

credis, et bseres

Vis scribi, propter quinque Lucrina vale.

Lauta tamen coena est fateor lautissima sed eras
:

erit,

Quod

immo

Nil

hodie, protinus

immo

nihil,

sciat infelix damnatae spongia virgae,

Vel quicumque canis, junctaque

aprum tanquam

testa viae

appeti a me:
quinque ostrea
Nihilominus sumtuosa est coma, fateor, sumtuosissima : at
nihil supererit eras, immo hodie, immo repente nihil, quod sciat infelix spongia virgce
damnatcc, aut quicumque canis, aut amphora propinqua vice. Hie est finis midloSi apponis boletos et

Si existimas
ex Lucrino: vale.
volo.

Pro

Boletos]

si

me fieri felicem,

abject a, et credis

hac non

et cupis lueres institui propter

tanquam Beverlandi Ms. tanquam mihi.

Damnata

s.

virga in

NOTjE
Quos

si

mihi apposueris

tanquOin cibos delicatissimos, ut sc.

captes meant haereditatem, nolo sin
;

ininus lubens coenabo

hoc

est,

tanquam

apud

te.

Vilia,

res viles.

4 Quinque Lucrina] Vide

lib.

vi.

Epig. 11.

6 Immo hodie]

Nam

statim a ccena

nulla superest gulae voluptas.

7

Quod

sciat infelix]

Spongia,

quit Farnabius, ligno adhaerens damnata in vile ininisterium, ad eniundanda scilicet obscoena, ut de bestiario quodani refert Seneca Epist.
' Nuper
70.
in ludo bestiariorum
units e Germanis, cum ad matutina
spectacula paiaretut-, secessit ad ex-

onerandum corpus.

in-

Nullum aliud

dabatur sine custode secretnm.

Ibi lignum illud, quod ad emundanda
illi

M. VAL.

D02

Mullorum, leporumque,

et

MARTI A. LIS
suminis exitus hie

est,

10

Sulfureusque color, camificesque pedes.

]Non Albana mihi

comissatio tanti

sit

Nee Capitolinae, pontiticumque dapes.

Imputet ipse Deus nectar mihi, fiet acetum,
Et Vaticani perfida vappa cadi.
Convivas alios ccenarum quaere magister,
Quos capiant mensee regna superba tuae.
Me meus ad subitas invitet amicus ofellas
Haec mihi, quam possum reddere, ccena placet.
rum,

et

leporum, et suminis, color

tanti facere comissationem

Deus

uempe

15

pallidas, et pedes podagrosi.

Albanam, nee epulas Capitolii

et

Notim

pontificum:

ipse

mecum de

nectare dato, fiet acetum, et peifida vappa cadi Vaticani.

moderator ccenarum, queere alios convivas, qui delectentur lautissimis
cibis tua mensee : meus amicus me vocet ad ofellas repentinas : amo canam, quam
possum reddere.
ratiocinetur

inarg. ed. Langii.

15

Mugistros Thuau. et Vat. codd.

NOTiE
obscoena adharente spongia positnm
est,

totmn

in

gulam

farsit, et vi prae-

clusis faucibus spiritual elisit.'

8 Vel quicutnque canis] Qui nimirum

12 Nee Capitolinte] Hoc est, epulum Jovis in Capitolio instructum,

cujus memiuit Valer. Maximus lib.
a. cap.

ad vomitum acenrrat.
Junctaque testa via] Urnae scilicet
in

triviis

erant collocate?,

in

quas

Albana]

Faruabius.

satione dictum

lib. iv.

Lautissiuix

13. lib. in.

14 Et Vaticani] Vini vilisslmi faex,

Lautissiniuin

scilicet

epulum quale exhibuit in Albano

monte in Quinquatriis Minervae suae
Domitianus.

dapes]

quas describit Macrobius cap.

soil,

meierent praetereuntes.
11

1.

Pontifieumque

De

Epig.

lib.

I.

Epig. 19.

17 Subitas]

Hoc

est, sine

apparatu

conditas.

comes.

Ofellas]

Genus

farciminis.

5.

XLIX.
AD L1NUM PyfcDAGOGUM.
CrinitjE Line paedagoge

Rerum

quern

turbae,

dominum vocat suarum,

Et credit cui Postumilla dives

Line padagoge turbce capillata, quern Postumilla locuples nominal moderator em rerum suarum, et cui commit tit ge minus, aurea, vina, concubinot: patrona

NOTJfc
1

Crinita] Pueri

nempe comas

alebant,

tit

formosiores viderentur.

::

F.FIOKAMMATUM

Gemmas,
Sic

te,

903

LIB. XII.

aurea, vina, concubinos

perpetua

tide

probatum,

Nulli non tua praeferat patrona

Succurras misero, precor, furori,

tua

Et serves aliquando negligenter

Ulos qui male cor meum perurunt
Quos et noctibus et diebus opto
In nostro cupidus sinu videre,
Formosos, niveos, pares, gemellos,
Grandes, non pueros, sed uniones.

sic tt

10

comprobatum perpttua fide anteponat omnibus

: oro subtenias misero fumale perurunt pectus meum

node : pulchros, niveos, pares, ge-

rori, atque aliquando custodias indiligenter illos, qui

quos spa tare in nostro sinu avidus expeto die et

mellos, non adultos pueros sentio, sed uniones.

4 Alii concubinos.

13

Juniores Beverlandi Ms.

NOTjE
4 Concubinos] A!iiconc!</nHas,nempe
gemroas quibuscum cubabat. In eo
est

acumen Epigrammatis, quod

sus-

pensum habeat lectorem, quasi

esset

cum appetat

solos

petiturus pueros,
uniones.

L.

IN

HABENTEM AMCENAS

jEDES.

Da ph Nonas, platanonas, et aerias cyparissos,

Et non unius balnea solus habes
Et tibi centenis stat porticus alta columnis,
Calcatusque tuo sub pede lucet onyx;
Pulvereumque fugax hippodromon ungula plaudit,
Et pereuntis aquae fluctus ubique sonat.
;

Solus possides laureta, platanos, atque excelsas cyparissos, et balnea non unius,
atque excelsa tua porticus erecta est centum columnis, atque onyx pressus sub tuo
pede splendet, et celeres equi dant plausum hippodrvmo pulverulento, et fluctus aqua

Aereas phyonas Beverlandi Ms. Ipse tamen legere vult pilyonas.

Et

tua edd. vett.

NOTjE
2 Et non unius]

Tam

enim anipla

sunt, ut vel publica dici possint

tani etlauri

pla-

umbrae gratia serebantur.

4 Onyx] Lapis nobilis, quo strata

erat domus.
5 Hippodromon]

quae

significat

equorum

est Graeca,

in

quo de

6 Et pereuntis aqua] Fontium artiin ilia domo fuisse amoenissima

flcia

intellige.

Vox

spatium

celeritate certabatur.

MART1ALIS

M. VAL.

JX)4

Atria longa patent

Nee somno locus

sed nee ccenantibus usquam,

est

quam bene non

habitas

yereuntis resonat ubique.

Atria sunt ampla: sed nusquam locus est cananlibus,
nee somno.
Quam incommoda est tua habitalio I

NOTiE
8 Quam bene] Imperitus quippe
omiserat, quod maxime necessariura,

nenipe triclinium.

LI.

DE FABULLO.

Tam

saepe nostrum decipi Fabullinum,

Miraris,

Aule

semper bonus homo

tiro est.

Aule, quid miraris tam frequenter circumreniri nostrum Fabullum? virprobus

semper
1

tiro est.

Fabullum edd. vett.

2 Scriverins

legit

homo bonus; quod

in

textum rece-

pit Barbouius.

hotm
2 Tiro est] Hoc est, vir probus et
simplex semper decipitur, utpote qui

aliis

non

diffidat.

LIT.

AD SEMPRONIA M.

Tempora

Pieria solitus redimire corona,

Nee minus
Hie

attonitis

vox celebrata

situs est, hie ille tuus,

Cujus

et ipse tui flagrat

reis,

Sempronia, Rufus

amore

cinis.

Dulcis in Elysio narraris fabula campo,

Et stupet ad raptus Tyndaris ipsa tuos.

Sempronia, hie ille tuus Rufus solitus cingere caput corona Pieria, et vox
non minus commendata reisstupentibus, hicjacet, cujus et ipsi cineres ardent amore
erga te. Grata fabula narratur de te in campo Elysio, atque ipsa Helena stupet ad

Pro

tuus Beverlandi cod. facet.6 Sinthesis

idem. 7

Fuisti

id. 8 De-

NOTjE
1 Tempora Pieria] Rufus poeta fuit,
atque orator Celebris, qui nempe reos

lena Tyndari

defenderet.

intelligunt Riif'um non

maritum, sed raptorem
propter ha;c verba ' vestra rapina.'

5 In

Elysio

campo] Vide

lib.

i.

Epig. 94.

C El stupet ad raptus] Id

est,

He-

filia stupet te raptam

sponte rediisse ad maritum tuum Ru-

fum.

Alii

fuisse

ejus

KI'IGRAMMATUM

Tu

:;

905

LIB. XII.

melior, quae deserto raptore redisti

Tlla virura voluit

nee repctita sequi.

Ridet, et Iliacos audit Menelaus amores

Absolvit Phrygium vestra rapina Parim.

Accipient olim cum te loca laeta piorum,

10

Non erit in Stygia notior umbra domo.

Non aliena videt, sed amat Proserpina raptas
Iste tibi

dominam

conciliabit amor.

qua reversa es derelicto raptore : Ilia nee repetUa sitstiMenelaus ridet, at que audit Trojanos amores ; vestra rapina
excusat Phrygium Parim.
Cum aliquando amcena loca piorum e.rcipient te, non
erit umbra notior in adibns Stygiis.
Proserpina non acersa, sed arnica videt raptas : iste amor devinxit tibi dominam.

rnptus tuos.

Tu

probior,

nuii sequi maritum.

relicta idem.
Alii hunc vs. Iegunt Noluit ilia virum
Juga longa Vat. ex Virg. JEn. vn. 14 Conciliavit edd.

vel repetita sequi.

11

vett.

NOTjE
8
ilia

Ilia

virum

virum] Legitnt
vel repetita sequi.

alii,

Noluit

Menelaum

qui laettis audit idem maSemproniaR contigisse, quod et

Hoc

11 Accipient olim]

mortua migrabis

cum

est,

campos Elysios,

in

nota et Celebris,

intellige,

eris

rlto

13 Proserpina] Propitia raptis,

et ipsa a Plutone rapta fuerit.

ipse passus erat.

Amores vero Run*

erga Semproniam ' Iliacos' vocat,

quia Semproniam rapuit Rufus, ut
Helena rapta est a Paride, qui tamen hoc exemplo excusatur.

14

Conciliabit

rum amor

[Conciliavit]

raptoris

cum

Nimi-

erga te jam tibi

conciliavit Proserpinam.

LIII.
IN

Nummi cum
Quantas

tibi sint,

AVARUM.
opesque

tantae,

civis habet, paterve, rarus

Largiris nihil, incubasque gazas,

Ut magnus
O

draco, quern canunt poetae

Paterne, cum habeas nummos et tantas divitias, quanta possidentur vix a nullo
ingens draco, a quo custoditum fuisse

cive, nihil donas, atque incubus thesauro, ut

In Paternum inscriptio est in edd. vett.

2 Alii

paterne.

NOTiE
4 Ut magnus draco] A
aureiun custodiebatur in luco Colchi-

quo vellus

dis in Scythia.

5 Libyci in qui-

MARTIALIS

M. VAL.

J)06

Custodem Scythici fuisse luci.

Sed causa, ut memoras, et ipse jacta.s,
Dirae

filius est

rapacitatis.

Et quid tu fatuos rudesque

quaeris,

Illudas quibus, auferasque

mentem ?

Huic semper

10

vitio pater fuisti.

lucum Scythicum narrant po'ela. Sed filius dirce rapacitatis causa est, ut narras
Et quid tu quceris dement es atque imperitos, quibus imponas
atque ipse pr&dicas.
atque auferas mentem? Semper pater fuisti huic vitio.

busdam. Nidi pro luci in marg. ed. Langii. 6 Malit De Rooy Sed causa, ut
memorant, nonnulla tamen dubitatione, cujus ita mentionem facit Anonymus
in Ep. Critica libro ejusdem De Rooy praetixa
Haesisti in hoc loco, V. C. in
Conject. p. 77. neque minim : corrupta illic omnia, neque interpretum quisquam facem praetulit ; at destituti etiam Cod. Tliuani fuernnt, qui sanitatem
solus prastabit, mutatione unius literulae legit enim Dirce filius es rapacitatis: uge vero et belle! lux e tenebris
Facile nunc priora restitues. Extulerat Poeta avaritiam hominis ; mmc addit : Hac causa, ut memorant, et ipse
jactas, Dirce filius es rapacitatis.'
8 Utquid, Scriverius in Ed. anni 1650. At,
quid conjicit De Rooy. Editor Delpli. legendum censet Ecquid, ut lib. xi.
Epig. 1.
:

'

sotje
8 Et quid] Alii ut quid: hoc est:
An putas nos esse dementes, quos
facile hac excusatione usus decipias,
praetexens
tern

nempe

tui

filii

rapacita-

nia necessaria avare recusans causa

fuisti

rapacitatis.

tantur:

Tu semper

vitii, avaritiae

Alii sic interprefuisti

nimirum

pater hujus

et rapacitatis.

Judicet lector.

10 Huic semper] Huic tuo

filio

om-

LIV.
IN ZOILUM.

Crine

ruber, niger ore, brevis pede, lumine kesus,

Rem magnam
Ruber
probus

capillis,

praestas, Zoile, si

bonus

es.

niger ore, brevis pede, captusoculo, o Zoile,facis rem

es.

Fronte quidam Ms. ap. Beverland. Luscus vulgg. pro lasus.

NOT/E
2 Zoile]
pra.

Dequo

saepius dictum sn-

LineameDta vero corporis sunt

animi argumenta.

magnam,

si

KPIGRAMMATUM

907

LIB. XII.

LV.
AD PUELLAS.
Gratis qui dare vos jubet, puellae,
Insulsissimus improbissimusque

est.

Gratis ne date, basiate gratis.

Hoc

JEgle negat, hoc avara vendit.

Sed vendat bene, basiare quantum est ?

Hoc vendit quoque nee levi rapina

Aut libram petit ilia Cosmiani,

Aut binos quater a nova moneta:

Ne

sint basia

muta, nee maligna,

Nee clusis aditum neget labellis.

Humane facithoc tamen: sed unum

10
est:

Gratis quae dare basium recusat,

Gratis lingere nee recusat iEgle.

1 I'uellas in marg. ed. Langii Par. 1617.

5 ' Phaleucinm istum cum sequenti non est videre in Palat. et nescio sane quid sibi velit : quartus servat
Sed vendat quoque nee levi rapina omissis intermediis.' Schrev. 9 Alii multa.
10 Alii Ne clusis.

no
1

Dare

vos, fyc]

Vestri copiam fa-

dem bene
7

cere.

4 Hoc JEgle, lfc.~] Etiam basiare.

5 Sed vendat bene] Quid hie versus
sibi velit, nescire ait Gruterus.
At
scivit

Martialis,

qui posnit.

JEg\e

negat se basiare gratis : vendit hoc

quoque. Minim ; nam utcumque vendat hoc bene vel parvo pretio, an cuiqtiam est basiare tanti, ut id vel bene
eniere velit

At

ilia

tantillum qui-

vendit, &c.

Libram

Cosmo

petit,

Gronov.

c] Unguenti

Epig. 88.

li-

confecti, lib.

i.

brain petit JEgXe, quo oris impuri

fcetorem emendet.

8 Binos quater, $*.] Octo Flavios

monetae novae et asperse,
11

Humane

facit, fyc]

An

quia osse

ebore dentata ? lib. i. Epig. 73.

An quia ore impura, utpote nv^ovpis?
lib. I. Epig. 95. et lib. it. Epig. 15.

et

LVI.
IN

POLYCARMUM.

JEgrotas uno decies, aut saepius, anno

Nee tibi, sed nobis hoc, Polycarme, nocet.
;

Polycarme, eegrotas uno anno decies, aut frequentius, nee hoc

officii

tibi,

sed

M. VAL. MARTIALIS

1)08

Nam quoties
Sit

surgis, soteria poscis amicos.

pudor: aegrota jam, Polycarme, semel.

nobis.

Nam quoties convalescis,

carme,

jam

pet is soteria ab amicis

sit

verecundia

Poly-

cegrota semel.

4 Mgrotat da Beverlandi Ms.

NOTjE
3 Soteria poscis] Hoc est, munera
quae dabantur amicis a morbo recrea-

rere, atque

tis, unde morbus rictus Polycarmo

non nocebat, sed ejus amicis a quibus

ligit

petebat soteria.

Polycarmus

Hoc

4 Mgrotajam semel]

vi

tain

nno morbo absolve tuara

quidem hoc intel-

et argute

Poeta, cum videatur sentire,

semel tnntum in anno aegrotet

ut

lib.v.

Epig. 40. vers. 5.

mo-

est,

LVIL
AD SPARSUM.

Cur

saepe sicci parva rura Nomenti,

Laremque villae sordidum petam, quaeris?

Nee cogitandi, Sparse, nee quiescendi
In urbe locus est pauperi negant vitam
Ludimagistri mane, nocte pistores,
iErariorum marculi die toto.
:

Hinc

otiosus sordidam quatit mensam

Neroniana nummularius massa

Rogas, cur saepe invisam exignumfundum aridi Nomenti,

et tenuem larem villa ?

Sparse, nee est inopi locus cogitandi, nee quiescendi in urbe. Ludimagistri mane,
pistores nocte, mallei cerariorum die toto non si mutt vivere.
Hinc otiosus nummularius agilal mensam sordidam massa Neroniana: illinc malleator fuste nitenti per-

omn. edd. vett. 9 Tiirneb. lib. xxx. cap. 20. legendum conidem censet Salmasius. Vide Not. Var. Barbouius ex Turnebo

3 Spatium in
jicit balucis:

.NOTjE
1

106.

Nomenti]

De quo

lib.

Epigrammati

Similis est huic

Ju ven. Sat. in.

Epig.

i.

Vide

lib.

x. Epig.

74.

3
alii,

C /Erariorum] Fabrorum scilicet.

Neroniana massa] Suetonius in
Neronc cap. 44. ' Exegitque ingenti
8

fastidio et acerbitate

Nee

cogitandi,

Legunt

Sparse]

nee cogitandi spatium.

At

prior

lectio videtur melior.

6 Ludimagistri]

Epig. 70.

De

ad obrusam.'
Gallice

quibus

lib.

ix.

nummum aspe-

rum, argentum pustulatum, aiirum

les

Hoc

est: Nummiilarii,

Banquiers, auriim et ar-

gentum Nerouis versant

sis,

et strepitum edunt.

in suis

men-

KPIGRAMMATUM
Illinc paludis malleator

Tritum

Nee
Nee

l)(>9

Hispanae

nitenti ftiste verberat

saxum.

10

turba cessat entheata Bellonse,

fasciato naufragus loquax trunco,

A matre
Nee

LIB. XII.

doctus nee rogare Judaeus,

sulfuratae lippus institor mercis.

Numeraire pigri damna qui potest somni,

Dicet quot aera verberent manus urbis,
Cum secta Colcho Luna vapulat rhombo.
Tu, Sparse, nescis ista, nee potes scire,

15

Petilianis delicatus in regnis,

saxum paludis Hispance : nee turba BeUoncc correpta furore quiescit,
necgarrulus naufragus tabula suspensa de fascia, nee Judceus eruditus a matre menQui valet enumerare impedimenta
dicare, nee lippus negotiator merely sulfurates .
cutit tritum

somni inertis, dicet t/uot ara pulsenlur manibus civitatis, cum Luna ccesa verberatur
rhombo Colcho. O Spaise, tu delicatus in regnis Petilianis ignorus ista, nee potes

lONon vecte Beverlandi Ms. 15 Quis idem.

citat balteis, et ex Salmas. balneis.
17 Iolco legend, arbitrator Heins. Ovid. n. p. 163. Lana Beverlandi Ms.
BomlM) in marg. ed. Par. 1617. 19 Pecunianis Beverlandi Ms. 23 Alii latus

NOTZE
9

Illinc paludis']

Turnebus

cap. 26. legit balucis.

quit, massas

quasdam

xxx.

Sic enim, inauri vocari in

Hispania solere. Plinius

lib.

Alii legnnt paludis,

cap. 4.

lib.

xxxiii.

quod vo-

cabulum, inquit ibidem, a vocis propinquitate facile deflecti potuit. Mihi

quidem non satis accommodatum hie
esse videtur

paludis

nomen,

licet

Tagi ramenta aurea interpretentur.

aurum rude
ex Hispania Romam afferebatur, ubi
inbracteas tennissimasextendebatnr.

Sic Turnebus. Illud ergo

Saxum

vero tritum dicit, propter fre-

quentem malleatoris percussionem.

Farnabius retinet paludis, et sic explicat, hoc est, lini et setabi, quod in
paludosis

Hispania;

Quod enim,

inquit,

locis

seritur.

Turnebus

legit

Lucanus, 'Quos sectis Bellona

&c. Bellona
autera est belli Dea, et soror Martis
nnncupatur.
12 Nee fasciato'] Juvenalis Sat. xiv.
tur.

lacertis Saeva movet,'

'

Naufragus assemDumrogat,et picta

se tempestate tuetur.'

Hoc e3t, non cesVide 1. i. Epig. 42. et

Lippus vero dicitur,
lib. x. Epig. 3.
nenipe a sulfure, quod semper mani14 Nee sulfuratce]

sat proclamare.

bus terit.
16 Quot ara] Cum Luna a coelo deducitur magicis incantationibus, lib.
ix. Epig. 30. ' Qua?, nunc Thessalico
Lnnam deducere rhombo.' Colclw
dicitur, id est magico, propter Medeam quae erat Colcha. Sensus est

Tot sunt manus qua; pulsant aera

quibus dedncitur Luna, ut numerari
nequeant: ita nee somni impedimenta

convenit anreae
Videat lector.
11 Nee turba] Sacerdotes intellige,
qui sanguine suo Bellonae nnmen

numerari possunt.
19 Petilianis] Petilianaregna vocat

placabant, et furentes vaticinaban-

domum

balucis,

operae

nullatenus

cum

fuste.

et

agrnm L.

Petilii scriba?

910

VAL. MARTIALIS

M.

Cui plana summos despicit domus montes,

Et rus in urbe est, vinitorque Romanus.
Nee in Falerno colle major autumnus,
Intraque limen clausus essedo cursus,
Et in profundo somnus, et quies nullis
Offensa linguis nee dies, nisi admissus.

20

25

Nos

transeuntis risus excitat turbae,

Et ad cubile est
Dormire quoties

Roma

libuit,

taedio fessis

imus ad villam.

excelsos, et rus in urbe est, et vinitor Roin Falerno monte, et cursus essedo limitatus intra
limen, et somnus arctissimus, et quies non turbata ullis linguis, nee lux nisi admissa.
Nos vero excitamur risu transeuntis multitudinis, et Roma stat ante cubile
discere, cui plana

domus contemnit mantes

Nee major autumnus

manus.

quoties placuit nobis tanlio defatigatis dormire, petimus villam.

Essedo curris Beverlandi Ms.

essedo.

26 Stroma idem.

NOTjE
Numa,

sub Janiculo, nbi rex

Livio,

Vide

fuit

lib. iv.

teste

Ita Raderus.

sepnltus.

Epig. 64.

ubi vites sunt anicenissimae.

Autum-

'

dixit pro ipsa vindemia.

23 Intraque limen]

tationi

Hoc

essedo cursus:

genus est vehiculi.

25 Nisi admissus]

Cum

aperis tuas

fenestras.

27 Et
est

est, intra

Legunt
essedum vero

et cursui sufficiens.

alii, latus

21 Vinitorque Romanus] Quia scilicet vinea est in ipsa urbe.

22 Falerno colle] Campania? nempe,

num'

aedium tuarum septa spatiura est ges-

ad

Roma

illic

Tantus

cubile]

ad meas fores

scilicet

strepitus, ut tota

stare mihi videatur:

LVIII.

AD ALAUDAM.
Ancillariolum
Lecticariola est
Conjux tua

te

tua te vocatuxor, et ipsa

:

estis,

Alauda, pares.

appellut ancillariolum, et ipsa lecticariola est

o Alauda,

estis

aquales.

NOTiE
Ancillariolum]

larum captus
tur

et

'

Qui amore

ancil-

est, et in eis libidina-

lecticariola,' quae

se pro-

stituit servis lecticam succollantibus

quae sordidissima libido est. Turnebus

lib.

xxx. cap.

26.

EPIGRAMMATUM

UH

LIB. XII.

LIX.
DE IMPORTUNIS BASIATORIBUS.
dat tibi Roma basiorum
Post annos modo quindecim reverso,
Quantum Lesbia non dedit Catullo.

Tantum

Te

vicinia tota, te pilosus

Hircoso premit osculo colonus.

Hinc instat tibi textor, inde fullo,

Hinc sutor modo pelle basiata,
Hinc menti dominus pediculosi,
Hinc defioculusque, et inde lippus,
Fellatorque, recensque cunnilingus.

Jam

non

tanti tibi

10

fuit redire.

Roma modo tibi reverso post quindecim unnos libat tot oscvla, quot Lesbia non
Hinc
Vicinia tota, pilosus colonus te constringit fatido osculo.
textor te urget,illinc fullo, hinc sutor pelle basiata paulo ante, hinc dominus menti
pediculosi, ex hac parte luscus, ex ilia lippus * *.
Jam non debuisti tanti facere
libavit Catullo.

redilum tuum.

8 Brodarns lib. x. Miscel. cap. 34. legit pericuhsi. 9 Desiolculus hinc BeverMs. Dubito, inqnit Schrevelius, an Salmasius correxerit Hinc cacis
oculis, sed requircndum.
laodi

NOTE
3 Quantum Lesbia] Arnica scilicet

11

Jam

tanti]

Siqnidem reversus

hapc eras passnrus. Vide

Catulli.

9 Defioculus] Cui

defit,

scu deest

lib. xi.

Epig.

99.

ocalus.

LX.
AD SUUM NATALEM.

Martis alumne
Magnaque

dies,

roseam quo lampada primum,

vidimus ora Dei

Si te rure coli, viridesque pigebit ad aras,
Qui fueras Latia cultus in urbe mihi
dies

Dei

siderei

alumne Martis, quo primum aspeximus roseum lumen, atque ora ingentia
; si te twdebit coli rure, et ad alt aria viridaniia, quern colueram Roma

siderei

3 Pudebit Beverlandi

Ms.

NOTjE
1

dap
lib.

3M.

Martis alumne]

Hoc

KalenMartiae, quibns natus erat Poeta:

ix. Epig. 53. et lib. X. Epig.
est, o

2 Lampada

siderei

Dei]

Hoc

est,

soleni.

3 Virides ad arts] Factas nerope ex

cespite.

:;;

912

Da

JVI.

VAL. MART1ALIS

veniam, servire tuis quod nolo Kalendis,

Et qua sum genitus, vivere luce volo.

Natali pallere suo, ne calda Sabello
Desit et, ut liquidura potet Alauda merum,
Turbida solicito transmittere Caecuba sacco
Atque inter mensas ire, redire suas
Excipere hos, illos, et tota surgere coena,
Marmora calcantem frigidiora gelu
Quae ratio est, haec sponte tua perferre patique,
Qubs te si jubeat rex dominusque, neges ?
;

10

ignosce quod nolo sercire tuis Kalendis, et placet vivere genialiter die, quo
Anxium esse suo natali, ne aqita calida deficiat Sabellum, atque ut
Alauda bibat merum liquidum, et sacco solicito defcecare Ctecuba turbitla, atque ire
et redire inter suas mensas ; excipere kos, illos, et tola ccena surgere, calcantem

in urbe

vntus sum.

marmora frigidiora gelu : qua causa est cur hccc per/eras, et patiuris sponte tua,
qua: nolisfacere, si rex et dominus imperet tibi ?

NOTyE
hoc
est, quod tuis Kalendis nolo in urbe
occupariofficiis praestandis; sed malo
rure genialiter vivere ; quod in urbe
fieri nequibat, ut docent sequentes
versus, quos novum Epigramma consed ne ordo
stituere negant inulti
5 Tuis Kalendis'] In sexto casu

indicis confundatur, nihil mntavi.

7 [1] Natali pallere] In veteri codice

distinguitur hoc Epigramma a

sic

tan t tun de nimia natalis celebrandi

cura, quo die uni genio indulgendum

docet Martialis, atque ita est praecedentis Epigranimatis continuatio.

Ne caldu~] De qua lib. i. Epig. 12.
9 Cacuba] De quibus lib. 11. Epig.
40. hoc est, magna praecipitatione
colare.
Vide lib. xiv. Epig. 104.
12 Marmora] Nudis pedibus mensse
accumbebant veteres ; advehientem
vero convivam excepturi prae nimia

prxcedenti, et lemma scribitur de

Sed melior videtur inscriptio quam subjecimus ex Kadero [De

festiuatione soleas petere nequibant,

A-

marmora, quibus strata erant ccena-

Sabello.

itulta

natalis

celebrandi

cura.]

quovis obvio conviva

Hie ergo agitur
nominavit Poeta.

laudam pro

atque

ita

nudis pedibus calcabant

cilia,

LXI.
DE LIGURRA.

Versus,
In

te

et breve vividumque carmen,

ne faciam times, Ligurra

Ligurra, metuis ne scribam in te versus,

et

vividum

et

breve carmen, atque

HOTJE
1

Vividumque carmen] Vide lib. vi.

Sic et lib. xi. Epig. 43.

Epig. 61.

'

Vivida

mortua

cum
ponis,'

poscas Epigrammata,

&c.

HPIGRAMMATUM

;:

913

LIB. XII.

Et dignus cupis hoc metu videri

Sed frustra raetuis, cupisque frustra.
In tauros Libyci fremunt leones
Non sunt papilionibus molesti.
Quaeras, censeo,

si legi

laboras,

Nigri fornicis ebrium poetam

Qui carbone

rudi, putrique creta

10

Scribit carmina, quae legunt cacantes.

Frons haec stigmate non meo notanda

est.

optas videri dignus hoc timore: at nequicquam times, etoptas nequicquam.

Libyci
leones ruunt in tauros, non vexant papiliones. Si euros legi, moneo ut quceras ebrium
poetam nigri fornicis, qui rudi carbone et creta putrida scribit versus quos evolvunt
cacantes: luec tua frons non est signanda meo stigmate.

Ut cod. Beverl. et

vett. et

Famab.

lividum.

5 Hoc melius censet

Senium pro ebrium

Ruunt edd.

Scbrevel.

cod. Thuan.

NOTjE
5 In tauros Libyci]

Hoc

9 Qui carbone rudi] Carbonis aut

est, in feras

minores non saeviunt leones, et qui-

cretae nota cito evanescit

dem

poetae carmina cito pereunt.

generosiores. Sic

Poeta se leoni,

Lignram papilioni comparat.

11 Frons

7 Si legi laboras] Si cupis esse cog-

hcec]

Id est

8 Nigri fornicis]
loci et vilis nota;

Hoc

est, obscuri

sic obscuri

Servilis tua

imprimam
Vide lib. vi.

frons non est digna cui ego

victuri carminis notas.

nitus.

Epig. 64.

poetam quadras.

lxii.

AD SATURNUM PRO FRISCO TERENTIO.

Antiqui rex magne poli, mundique prioris,
Sub quo pigra quies, nee labor ullus erat,
Nee regale nimis fulmen, nee fulmine digna,
Scissa nee ad Manes, sed sita dives humus

summe dominator prisci caU, et prioris saculi, sub quo otium inert, nee ullus
labor erat, nee fulmen nimis imperiosum, nee terra digna fulmine, neceffossaad
2 Somno pro Sub

q.

cod. Beverl.

3 Digni Palat. 11

Quanti pro

Quam

non

NOTiE
2

Pigra quies]

Aureum quippe

Saturni saeculum fuissecanunt

potita'.

3 Nee fulmine digna] Sceleracnim

tunc non perpetrabautur digna ful-

Delph.

et

Var. CUts.

mine

necdum

erant opes reperta?,

sed in visceribus terra; aurum atque

argentum erant rerondita.

Marliul.

914

M. VAL.

MARTIALIS

Laetus ad haec facilisque veni solennia Prisci

Gaudia cum sacris te decet esse tuis.

Tu reducem patriae sexta, pater optime, bruma
Paeifici Latia reddis ab urbe Numae.
Cernis at Ausonio similis tibi pompa macello
;

Pendeat, et quantus luxurietur honos ?

Quani non parca maims, largaeque nomismata mensae,

10

tibi pernumerentur opes ?

pretium meritis, et gratia major,

Quae, Saturue,

Utque

sit his

Et pater, et

At

frugi sic tua sacra colit.

semper amere Decembri:

jubeas saepe redire dies.

15

tu sancte tuo sic

Hos

illi

ad hanc solenntm
Tu, o pater optime, restituis
patrite reversum sexto anno ab urbe Latia pacali Num<e.
Vides ut pompa tibi pendeat similis macello Romano, et quanta ornamenta affluant ? quani liberalis manus,
et nummi mensw muniflcce, qua ditritice tibi pernumerentur, o Saturne? Ut pretium bis, et gratia major referatur meritis, et pater Prisci et qnidem frugalis sic
celebrat tua sacra.
At tu, o sancte, sic semper diligaris tuo Decembri: imperes
scepe ilium frui his die bus.
inferos usque, sed

latitiam Prisci,

locuples jacebat

cum par

hilar is et facilis accede

est te adesse tuis sacris.

13 Sic Ms. inmarg. ed. Par. 1617. Ut sit bis edd. vett. 15 Tuos
Decembres cod. Beverl. In lemmate huj. Ep. pro Prisco Terentio omit tun t edd.
vett. et Delph. et pro eo dat in reditu Prisci Terentii ed. Barb.

Ms. Beverl.

NOTjE
7

Tu reducem

patria]

Nempe

post

sexennium niense Decembri ab urbe

Roma in Hispaniam re versus est Pris-

CM.
9 Pompa]

Hoc

est, apparatus carHispania ad cele*

branda Saturnalia, quantus Roinae.

nis tantus est

in

11 Largceque nomismata]

quam

nuilta pecunia

Hoc

est,

impendatur

in

tiium honorem.
s. his [Ut sit bis] Legunt
Utque sit his pretium. Sensus est
O Saturne, ut tibi gratior sit haec
celebritas, ipse
pater Prisci, vir

13 Utque

alii,

tamen parens, Iaute

colit tua

Satur-

nalia.

10 Hos
patri,

illi]

Nempe

Prisco, aut ejus

concede vitam longaevam.

LXIIL
AD CORUUBAM.

Uncto Corduba

laetior

Venafro,

Histra nee minus absoluta testa,

Corduba amcenior uncto Venafro, nee cedens

testes olei Histri,

qua

vincis opes

EPIGRAMMATUM

915

LIB. XII.

Albi quae superas oves Galesi,

Nullo murice, nee cruore mendax,

Sed tinctis gregibus colore vivo

Die vestro, rogo, sit pudor poetae,

Ne

gratis recitet

meos

libellos

Ferrem, si faceret bonus poeta,

Cui possem dare mutuos honores

Corrumpit sine talione ccelebs.

Caecus perdere non potest, quod
Nil est deterius latrone nudo
Nil securius est malo poeta.

10
aufert.

candidi Galesi, nullo murice nee sanguine fallax, sed gregibus tinctis colore natico
die, quceso, vestro po'ette, ipsum pudeat, ne impune recitet meos libros.
Paterer, si
bonus poeta recitaret, cui tribuere possem par decus. Ccelebs corrumpit sine talione.
Ccecus nequit amittere quod adimit, nihil est pejus latrone nudo, nihil tutius
est inepto poeta.

De malo poeta Ms. in marg. ed. Par. 1617. 2 Lustra cod. Beverl.
pro oves id. 6 Si pro sit aliter legitur. 7 Nee Palat.

3 Soles

NOTyE
Corduba] Urbs Hispaniae ad Baetim, ferax olearum, quam laudat,

nativo colore erat tincta

civem ejus vituperaturus

unctum
autcm appellat Venafrnm ab oleis
quaa in Venafrano Campania: agro

9 Cui possem] Ejus quippe versus

pro meis recitans, parem ipsi gratiam
refcrrem.

nascuntur optima?.

10 Ccelebs] Qui si alienam uxorem

corrumpar, cum uxore ipse careat,
talionis poenam, qua par pari refer-

2 Histra] Histria est Italia? termi-

nns Illyrico ad ortum confinis, oleis

abundans. Vide Plinium lib. xv. cap.

11 Quod aufert] Si

ad
Tarentum, ubi oves lauam babebant
candidissimam lib. II. Epig. 43.
4 Nullo murice] Baeticarum enim
ovium lana nullo fuco imbuta, sed
Galesi]

Italia?

fluvius

Epig, 100.

tur, subire nequit.

2.

infra.

nempe

alteri ef-

fodiat oculum.

est

12

Latrone nudo] Cui nihil eripi

potest.

13

Nil securius

est]

Nam

poetae carmina quis furetur

inepti

LXIV.
DE C

Vincentem

roseos facieque

Cinna cocum

fecit.

N N A.

comaque ministros

Cinna gulosus homo

Cinna constituit cocum superantim servos roseos,

homo

est helluo.

est.

et vultu et capillis.

Cinna

M. VAL.

91G

MARTIALIS

NOTjE
2 Cinna gulosus] Qui ut gulae suae
satisfaceret, snstinuit tan tarn

ut

jam

dixit

de Thcopompo

lib.

x.

Epig. 66.

pueri

pulchritudinem violare nigra culina,

LXV.
DE PHYLLIDE.

Formosa

Phyllis nocte

cum

mihi tota

Se praestitisset omnibus modis largam,

Et cogitarem mane quod darem munus,
Utrumne Cosmi, Nicerotis an libram,
An Baeticarum pondus acre lanarum,
An de moneta Caesaris decern flavos
Amplexa collum, basioque tam longo
Blandita, quam sunt nuptiae columbarum,
Rogare coepit Phyllis amphoram vini.
:

5. 6 Sic Ms. in marg. ed. Par. 1617.

JEre edd. vett. et Oelph. Octo ed.
Farnab. Vid. Not. inf. Decern Flavos ed. Farnab.

NOTiE
2 Omnibus, fyc] Nil neganteni,

lib.

iv. Epig. 12.

4 Cosmi, Sec] Libram unguenti a

sen Nicerote myropolis con-

Et videtur eleganter dici posse pro

acerexacto, cui nihil desit : ut et
bum ' accipere solent. Itaque hue

Cosmo

inclino.

fecti.

dici pro Flaviis contra

5 Bceticarum pondus] Lib. xiv. Epig.

133.

Acre

[octo] lanarum] Sic Scriverius.

Alii cere. Pondus octo lanarum] Si toleramus lanam, accipiendum est pro certi ponderis glomere
lana
ut cum Seneca dicit multa
Alii acre.

millia

frnmenti,'

modiorum.

ubi

num

ut Anglic, et Palat. Gruteri acre

alluduntque eodem, in quibus est are.

est.

'

'

Flavos'

morem Roma

Flavi' sine dubio dicun-

tur aurei ob colorem. Gronovius.

6 Flavos, See] Flavios ex moneta

Domitiani.

Scriverius legit flavos.

7 Basioque tam longo] Sic lib. xi.

Epig. 105. ' Basia blandas imitata
columbas.'

intelligimus,

Sed Pircbeimeri codex,

Sequenti versu

9 Rogare coepit, ^-c] Vinosa mulier.

est conenbitus quoslibet ilia

Digna

pati,' inquit Ovidius.

KPICRAMMATUM

LIB. XII.

917

LXVI.
AD AMlENUM.
Bis quinquagenis domus est tibi millibus emta,
Vendere quam summa vel breviore cupis.
Arte sed emtorem vafra corrumpis, Amoene,
Et casa divitiis ambitiosa latet.
Gemmantes prima fulgent testudine lecti,
Et Maurusiaci pondera rara citri.
Argentum atque aurum non simplex Delphica portat
Stant pueri, dominos quos precer esse meos.
Deinde ducenta sonas, et ais, non esse minoris.
Instructam vili vendis, Amoene, domum.

10

Centum millibus emisti domum, quam cupis vendere pretio vel minore. Sed, o
Amoene, arte callida circumvenis emtorem, et casa delitescit fucata divitiis. Tori
gemmei splendent prima testudine, et pondera rara citri Maurusiaci. Delphica
niensa tegitur auro atque argento non simplici : stant pueri, quibus servire cupiam.
Postea petis ducenta, et dicis non esse minoris.
Amame, vili vendis cedes or-

natas.

4 Licet cod. Beverl.

NOT/E
2

Centum

Vel breviore]

millibus

6 Et Maurusiaci] Et mensae

citreae

sestertium male materiatas aedes erne-

pretiosissimae ex Mauritania, de qui-

rat Amcenns, quas vel minori pretio

bus lib. n. Epig. 43.

7 cWon simplex Delphica] Hoc est,
ornata laminis auri vel argenti. Dei
phicae mensae, inquit Heraldus, niarraoreae erant, ut colligere est ex Cicerone lib. vi. in Verrem. Cujacius

libens vendidisset
tis divitiis

attamen eas mul-

ornatas ducentis millibus

aestimabat.
5 Gemmantes prima] Primam testudinem intelligit Raderus, atrium,
et vestibulum aedium, ubi ponebantur

Horatius ' Lectus genialis in aula est.'

Forte melius intelliges
lectos
ornatos testudine
prima, hoc est, omnium pretiosissigemmantes vero dixit, quod
nta
geminis essent locupletati illi tori, vel
quod essent pavonini. Vide lib. xiv.
Epig. 85. etlib. m. Epig. 58. 'Gemlecti geniales.

meique pavones.'

lib.

x.

Observationum cap.

13.

de

Delpbicis agens probat fuisse abacos

ex quibus vina ministrarentur.

10 Instructam vili] Sensus est
Equidem, o Amoene, domum sic instructam vili pretio vendere videris ;
sed cum omnem supellectilem atque
ornatum sublaturus sis, nimis cara est
tua domus.

918

MARTIALIS

M. VAL.

LXVII.
IN

Maim

NATALEM MARONIS.

Mercurium

creastis Idus.

Augustis redit Idibus Diana.

Octobres Maro consecravit Idus.
Idus saepe colas et has, et Mas,
Qui magui celebras Maronis Idus.

Maice Tdus, genuistis Mercurium. Diana colitur Idibus Augustis.

consecravit Idus Octobres. Scepe celebres has et illas Idus, qui cotis Idus

Maro
magni

Maronis.

De idibus M.

edd. vett. et Delph.

In

n. Virg'dii ed.

Barb.

NOTiE
1

Maice] Ausonius Idyllio de feriis

Romanis

:'

Et medias IdusMaii, Au-

4 Idus

scepe colas]

Hoc

est,

gustique recursu QuassibiMercurius,

curii et Diana?, qui Virgilii

quasque Diana

colis.

dicat.'

Din

vas, et sic possis colere Idus

vi-

Mer-

natalem

LXVIII.
AD CLIENTES.

Matutine

cliens, urbis

mihi causa

relictaB,

Atria, si sapias, ambitiosa colas.

Non sum
Sed
Otia

ego causidicus, nee amaris

piger, et senior,

me somnusque juvant,

Roma mihi

quae

magna

negavit

ft

causa cur secesserim ab urbe, si sapias, colas litnina potencausidicus, nee idoneus amaris litibus, sed iners, et senior t
Quies et somnus mihi placent, qua mihi recusavit magna Ro-

Ego non sum

comes Musarum.

et

ma

aptus

redeo, si vigilatur et hie.

O cliens malutine,
tiorum.

litibus

Pieridumque comes.

revertor, si hie quoque vigilatur.

5 Negabas cod. Beverl.

Negabit cod. in marg. ed. Par. 1617.

NOTvE
6 Si vigilatur
quit,

sum

et

hit\]

rediturus,

si

Romam,

nee

Bilbili

in-

per

clientes importunos mihi liceat dor-

mire.

EP1GRAMMATUM

LIB. XII.

919

LXIX.
AD PAULLUM.
Sic tanquam tabulas, scyphosque, Paulle,

Omnes archetypos habes amicos.

Paulle, omnes amici tibi sunt archetypi, veluli tabula, et scyphi.

NOTE
1 Sic tanquam]

Sensus est Nihil

das veteribus amicis, quos babes veliiti poculaarchetypa. Vide lib. vm.
Epig. 33. Panllns quidem avarus ornabatur ab amicis, a quo illi nihil ac:

cipiebant, sed quibus veluti archetypis poculis uteretur, quae nullas

no

impensas,

multuin vero

domilaudis

affernnt.

LXX.
D E A PR

Lintea

ferret

Apro

vatius

cum

O.

vernula nuper,

Et supra togulam lusca sederet anus

Atque olei stillam daret enterocelicus unctor
Udorura tetricus censor et asper erat.
Frangendos calices, effundendumque Falernum
Clamabat, biberet qui modo lotus eques.
;

Cum nuper jejunus vernula portaret lintea ad Aprum, et lusca anus sederet
super togulam ; et Opelicus unctor daret stillam olei ; acerbus, et severus erat
censor nudorum.
Vociferabatur frangenda pocula, atque effundendum Falernum,
Vacuus edd. vett. et Delph. et Maitt.
Vanus Ms. in marg. ed. Par. 1617.
Donaret Opelicus edd. vett. Tereret Emporicus Ms. in marg. ejusd. ed.
Par. quod forte ab Emporiis oppido Tarraconensis Hispaniae exortum,
notante ibi viro docto. 4 Nudorum edd. vett. et Barb. 6 Biberes Ms. in
marg. ed. Par. 1617. Tyberi quod Ms. Florent. Consule Not. Var. 7 Nummi
1

NOT.E
1

Lintea']

Quibus Aper lotus abs-

tergeTetur.

2 Et supra togulam]
tur,

nee

enim

Ne subducere-

habebat

servos qui

In balneis ungebantur
veteres, sed tarn pauper erat Aper,
lit nee satis olei ad bene ungendum
corpus emere posset.
olei]

Enterocelicus]

Hoc

mm.
5 Frangendos] Clamabat

illam custodirent.

3 Atque

4 Ud. {Nudorum] Toto quippe corpore nudi lavabant antiqui. Legunt

udorum vino scilicet madidoalii,

est,

berniosus.

Aper

tol-

lendas potationes, et frangendos calices illius equitis, qui modo lotus

biberet.

Legunt

Si tu eques, qui

biberes.

alii, biberes,

modo exibas e

hoc

est,

balneis,

920

; !

VAL. MARTIALIS

If.

A sene sed

postquara patruo venere trecenta

Sobrius a thermis nescit abire domum.

quantum diatreta

quinque comati
uon sitiebat Aper.

valent, et

Tunc, cum pauper

erat,

10

illius qui modo lotus eques potaret. Sed postquam accepit trecentos nummos a sene
a thermis siccus nequit redire domum. O quantum possunt diatheca, et quinque
pneri comati ! tunc Aper non sitiebat, cum erat egenus.

edd. vett. Hie quoqne legantur Not. Var. 9 Sic Ms. Beverl. cum
tamen possumus errare, dnm Manuscripto Beverlandi varietates tribnimus
nam * neque adeo certum babeo,' ait Wensdorfius, eaene varietates, quibus
inillam codicis notam addidit Beverlandus, soli ipsius ingeuio an cuidam Ms.
debeantur.' Et sic babe, Lector, de reltquis locis, ubi cum Ms. notavimus.
Sic legit et Ms. in marg. ed. Par. 1617. quam ed. Langii aliquando vocamus. Diatheta ed. Barb. Diatheca edd. vett. Rursus cape, Lector, in manus
v. trecenti

'

Not. Var.

NOT/E
7

sene]

Cum

trecentos

nummos

cujusdam senis testamento accepisset. Legunt alii melius,

relictos

sibi

ut opinor

sene sed postquam patruo

venere trecenta. Millia

tium.quae

Aiadnieii

bona

nempe

summa longe

sester-

major.

quantum diatreta [diatheca]

testamentum est
intellige
:

relicta testamento.

Turnebus

lib.

xxvu. cap.

vatos, [quibus

gemmae:

31. legit diatreta, et

calices interpretatur cla-

diatretos

alii

nimirum inserts

sint

intelligunt calices co

haec in felicibus,

eadem

si

potuerint

facturi.'

LXXI.

AD LYGDUM.
Ni l non, Lygde, mihi negas roganti
At quondam mihi, Lygdc, nil negabas.
NOT/E
1

Negas rogunti] Lib.

xi. Epig. 74.

2 Nil negabas] Lib. iv. Epig. 12.

LXXII.
AD PANNICUM.
Jug era mercatus prope busta latentis
Et male compactae culmina fulta

agelli,

casae,

Pannice, emtis jugeribus juxta busta latentis agelli, et fultis cuhninibus casa

2 Composite cod. Beverl. et cod. in marg. ed. Par. 1617. 5 Tisinamque

cod. Beverl.
i

Videat lector.
10 Tunc, cum pauper] Seneca lib. i.
de beneficiis cap. 9. ' Detestantur

latos et tornatiles.

EPIGRAMMATUM

921

LIB. XII.

Deseris urbanas, tua praedia, Pannice,

lites,

Parvaque sed tritas praemia certa togae.

Frumentum, milium, ptisanamque, f abamque solebas
Vendere pragmaticus nunc emis agricola.

male materiutce, derelinquis urbanas

lites,

tuos fundos, et exiguam, sed certam

mercedent tritce toga. Pragmaticus solebas vendere triticum, milium, etptisanam,

etfabam : nunc agricultor mercaris baec.

NOT/E

presso seu latente loco fuerant se-

5 Frumentum] Munera intellige,

quibusdonabaturPannicus: ptisanam
interpretare liordeum ex quo sappius

pulti a Camillo deleti, vel pestilentia

fit.

1 Prope busta] Oallica intelligunt

interpretes

ubi

nempe

Galli in de-

interemti in obsidione Romae. Livias

prima? decadis.

lib. v.

6 Pragmaticus'] Est is qui recte jiiformulas novit, atque oratoribus

leges et consuetudines suggerit. Juris

3 Deseris] Forum scilicet, ex quo

majores et certiores fructus, quam ex
fundo em to, percipiebas.

ven. Sat. vn. 123.

LXXIII.
AD CATULLUM.
H^eredem tibi me, Catulle, dicis.
Non credam, nisi legero, Catulle.
Catulle, pradicas

me

esse

tuum haredem.

Non credam,

nisi legero.

NOTiE
Hoc

est, nisi morenim testamentanon aperiebantur nisi mortuo

2 Nisi

legero]

tn us fueris
riae

tabulae

testatore. Vel intellige,

tua

scil.

mortem

ossa

sic

tacite

Catuilo

optat, quo citius ejus

bona

possideat.

nisi legero,'

LXXIV.
AD FLACCUM.
Cum

Niliacus portet crystalla cataplus,

tibi

Accipe de circo pocula Flaminio.

Cum puer
1 Sic

JEgyptius tibi afferat crystalla, sume calices de circo Flaminio.

Vat. et

sic

yidetnr legisse Calderinus.

Catastus edd. vett.

An

N017E
1

26.

Cataplus [Catastus] Turneb. xxx.

cataplus,

sic

legend, est ut

sit

/Egyptiomm nam ex jEgypto et annona et merces plurimae

navigatio

H. VAL.

922

Hi magis

MARTIALIS

audaces, an sunt qui talia mittunt

Munera? sed geminus vilibus usus inest.

Nullum solicitant haec, Flacce, toreumata furem,
Et nimium calidis non vitianturaquis.

Quid, quod securo potat conviva ministro,

Etcasum

tremulae

Hoc quoque non

Frangendus

non timuere manus ?

quod propinabis

nihil est,

in istis,

10

faerit si tibi, Flacce, calix.

an qui mittunt ejusmodi dona ? sed licet riles insertiunt duFlacce, nullum furem invitant luec ioreumata, nee franguntur aquis
nimis calidis.
Quid, quod conviva bibit tuto servo, nee tremulce manus metuerunt
casum? at hoc etiam est alicujus momenti, quod tu, o Flacce, propinabis in istis,
hi sunt audaciores,

plici usui.

cum fracturus fueris poculum.

Gemmis pro geminus edd. vett. Vid. Not. Var.

Par. 1617.

10

Fuerat Ms. in marg. cd.

NOIVE
Romam

advehebantur. Sed Vitruvius

viii.

lib.

cap.

4.

sic

ait,

'

Ideoque

em ere form oItaque catasti sunt pneri

formosi, ut constat etiam ex Plinio
lib. xxxv. cap. 18.
De his noster
Poeta videtur agere lib. iv. Epig. 42.
transmarinos catastos

&c.

80s,'

Niliacis

primum puer

hie nascatur

qnod nee furem

jectio est Flacci

lia,

Ubi vendebantur ficti-

sisse

Hi
ad

at

magis] Videtur Poeta alia'

gemmae magno

nis.

Plinius

lib.

xxxvu.

cap. 2. Jn-

dicet lector,

At vero cum

crystallina pocula porrigerent servi,

ne manibus exciderent valde metue-

ant vitrea vasa.

usui sunt in pellendis morbis et vene-

7 Securo ministro]

Flaminio']

nee aqua

Toreumata vocat,
quod torno forraarentur. Leguntalii,
Sed gemmis utilis usus inest. Ob-

in oris.'

alliciant,

calida rumpantnr.

calices audaces,'

bant.

de quibus

10 Frangendus fuerit] Cum nempe

vitreo hujnsmodi poculo aliqnis

xiv. Epig. 94. audaces vero vocabantur, quod specie quadam crystal-

in

lina pocula imitari auderent.

vero crystallinum non sine

4 Sed geminus vilibus'] Haec nempe

duo commoda vilibus pocnlis insunt,

jactura frangitur.

lib.

ore impnro et male olenti biberit

at

magna

LXXV.
DE PUER1S.
Festinat Polytimus ad puellas:
Invitus puerum fatetur Hymnus
De

p.formosis ed.

cd. Par. 1617.

Barb. 2 Hypnus, de quo

antea, conjicit V.

D.

in

marg,

EPIGRAMMATUM

LIB. XII.

923

Pastas glande nates habet Secundus

est, sed esse non vult
:

Mollis Dindymus

Amphion

Horum

potuit puella nasci.

saperbiamque,
Et fastus querulos, amice, malo,

Quam

delicias,

dotis mihi quinquies ducena.

NOTiE
1

Festinat, 6fc]

Polytimus grandior

2 Invituspuerum,fyc] Recusat, ne-

ganssibi esse voluptati.

Hie autem

glans, sen fiaKou/ov,

Ubi

est rb rod kclvKov &koov.

guitudo pueri significatur

'

enini sensus est in

qua

glande/

scoena

sed pa-

A-

dictione

significatur pars ob-

virorum.

genitalium

tanqnam subactione

ilia prae-

postera concubini, veluti cibo, nates

Beroaldus.

4 Mollis Dindymus, Sfc] Lascivus

est

et

nequam

sed dissimulat et

rogari vult.

5 Potuit puella nasci]

lion pin-

tbici effoeminatique impudicitia.

cumen

earn habere nates glande

dicit,

pascerentur.

3 Pastas glande, 4rc] BaXavofiSpovs.

quod dixit Diogenes de, cinaedo quo-

dam.

ergo

pastas

est et exoletus.

adeo ambiguac, et ipse

Formaj est

facilis.

8 Quam dotis, Sfc] Quam uxorem

rum maxima; dotis modo, decies
scilicet

centenis millibus sestertium.

Salse

LXXVI.
DE AGRICOLA.
Amphora

vigessis,

modius datur

aere quaterno.

Ebrius et crudus nil habet agricola.

Amphora venditur

viginti assibus,

modius quatuor : agricola ebrius

et salur nihil

habet.

'

De caritate vini edd. vett. et Delph. Vid. Not. inf.

titulus male conceptus : non de vilitate annonae agit,

'

Certe,' ait Flosculus,

quod Cic. in Verr. m.

eventum incertus quotannis

diserte explicat : ' Ad incertum casum et

labor et certus sumtus impenditur.' Annona porro pretinm nisi in calamitat e non habet.'
Vigessi edd. Farnab.
1 Vicenis Thuan. cod.
Vigetiis Vat.
Barb. Vid. Not. Var.

NOTiE
1

Datur are quaterno]

quit Farnabius, tarn

Hoc

vili

est, in-

pretio ven-

ditur annona, ut malit agricola ingur-

frumenti.

Alii

De

2 Ebrius

et

crudus]

Hoc est,Agricola

gitare se ad crapulam usque et ebrie-

coenam potentiorum captat

quam tantulo pretio vinum et

frumentum vendere. Gronovius vero

ita in

tatem,

intelligit
las,

beatos qnidem esse agrico-

cum abundent

vino et framento

at infelices, quia ex frumento et vino

vendito nihil
possunt

in

pauper

et satur est.

sit,
*

'

reficere

agricolam sen agricultorem,

vilitate.

semel potet vel

egestatem redigi.

vilitate vini et

atque

tamen semper ebrius

Crudus dicitnr, qui
nimios, qnos comedit, cibos coqnere
nequit. Vel intellige, inquit Raderus,
licet

annona;

Quarc inscribunt, De

magna vini etfrnmenti caritate,

nummorum

tanta

Eligat

agricola.

lector.

cce.net

si

lautius,

vel

ad

M. VAL.

924

MARTI ALIS

LXXVII.
DE jETHONTE.
Multis dum precibus Jovem salutat,
Stans summos resupinus usque in ungueis,
uiEthon in Capitolio, pepedit.

Riserunt comites

sed ipse

Divum
5

Offensus genitor trinoctiali

A.ffecit domiccenio clientem.
Post hoc flagitium misellus iEthon,
Cum vult in Capitolium venire,

Sellas ante petit Patroclianas,

10

Et pedit deciesque, viciesque.

Sed quamvis sibi caverit crepando,
Compressis natibus Jovem salutat.
Dum

JEthon adhibet Jovi multas preces, stans resupinus usque in summos ungues,
Socii riserunt : sed ipse pater Deorum Icesus mulctavit cliencrepuit in Capitolio.
tem trinoctiali domiccenio. Post hoc flagitium cum misellus JEthon vult petere
Capitolium, prius adit sellas Patroclianas, et crepat decies et tides : sed licet pe-

dendo

sibi

provident, compressis natibus salutat Jovem.

Ad Cethonem Tluian. cod. 4 'Alii homines: recte.' Schrevel. Sic cod.

Beverl. et ed. Barb. 9 Quatridianas cod. Beverl.
10 Vigetiesque pro que

viciesque id.

no
Mos

2 Stans summos]
tiiim,

lit

erat precan-

summis pedum

digitis insistercnt.

Do-

mitius.

latrinas interpretarc.

coelum respicientes resupini

Patroclianas']

Pnblicas quasdam

12

Compressis']

pedendi

vitio sic

/Etlion

parasitu*

laborabat, ut, licet

sibi cavisset, crepitnm semper comprimere cogeretur.

LXXVIII.
D E

E O D E M.

Ante Jo vis
J

up iter

statuam crepuit satur histrio

indixit, vivere de proprio.

pcenam

Histrio satiatus pepedit ante simulacrum Jotis: Jupiter mulctavit hac poena,
vivere de proprio.

Hoc Epigramma

hie saltern nesciunt edd. Aid. Jnnt. Colin.

NOT^E
2 Vivere de proprio] Cum vero panper esset iste /Ethon, doiui jejuuare

rogebatur.

Barb.

: :

PIGRAMMATUM

LIB. XII.

925

LXXIX.
AD BITHYNICUM.
Nil

in te scripsi, Bithynice

Et jurare jubes

O Bithynice,

malo

non

credere

vis,

satisfacere.

nihil scripsi in te:

non

facere.

vis credere,

etimperas jurare: malo

satis-

SOTJE
2 Malo satisfacere] Hoc dicit Poeta
ex more fori: cui enim jusjurandum

Sensus est:

Malo scribere

quam jurare me

in

te,

nihil scripsisse.

defertur, nisi juret, tenetur solvere.

i

LXXX.
AD ATTICILLAM.
Donavi
Donavi

Non

tibi

multa, quae rogasti

tibi plura,

quam

rogasti

cessas tamen usque

Quisquis

me

nil negat, Atticilla

rogare.
:

fellat.

4 Fallet Ms. in raarg. ed. Par. 1617.

NOTM2
4 Quisquis nit] Lepide jocatur in

Atticillam semper aliquid petentem ;

adeo turpe est, inquit, nihil negare,

ut idem etiam fellare significet. Vide

lib. iv.

Epig. 12.

LXXXI.
DE CALLISTRATO.

Ne

laudet dignos, laudat Callistratus omnes.

Cui malus est nemo, quis bonus esse potest ?

Callistratus commendat omnes, ne commendet dignos.
malum, quern existimat bonum ?

Qui neminem existimat

HOTJE
1

Ne

judicii

laudet

dignos]

intirmitate,

Callistratus

Invidia, ant

omnes laudabat

boni veto taiitum lau-

dandi, atque
sunt.

mails distinguendi

M. VAL.

i)2ii

MARTIALIS

LXXXII.
U M B R

D E

BruMjE

diebus, feriisque Saturni,

Umber aliculam

Mittebat

Nunc

misit alicam

Umber pauper
mittit alicam

O.

mihi pauper

factus est enim dives.

mittebat mild aliculam diebus brumce, et feriis Saturni.: nunc

nam

evasit dives.

3 Mittit edd. vett. et Farnab. Misit Palat. Ergo pro enim cod. Beverl.

NOTE
1
'

Brumee diebus] Lib. x. Epig. 14.

Quando brevis

gelidas missa est toga

Invenio, inquit Tur-

nebus lib. xvm. cap. 23. et in antiquo Vocabulario ' aliculam' genus
vestis esse. Lex 23. . 2. ff. de auro,
' Puerilia
[vestiargento, mundo.
meiita nempe] sunt, qua; ad nullum

nisi

puerilem,

velnti toga?, praetextae, aliciilae, chla-

mydes,

tempore brumae.'
2 Aliculam]

alium usuni pertinent,

pallia, quae

filiis

nostris

com-

Aliculam, inquit Gothoparamus.'

fredus, sunt togae breves.
De alica
lib. xm. Epig. 6. qua? potus est
in
eo jocus est, quod alicula' videatur
:

'

diminutivum ab

'

alica.'

LXXXIII.

DE MENOGENE.
Effugere

in thermis et circa balnea

non

est

Menogenen, omni tu licet arte velis.

Captabit tepidum dextra laevaque trigonem,
Imputet exceptas ut tibi saepe pilas.
Impossibile est evitare

omni

industria.

Dextra

Menogenen
et

in thermis et circa balnea,

lava prehendet tepidum trigonem, ut

quamvis tu cupias
tibi

imputet pilas

1 Sic Ms. in marg. ed. Par. 1617. E th. ead. ed. cum Aid. Junt. et Farnab.
Ed. Colin, operarum incuria, ut videtur, Eff. th. Vid. Var. Not. 3 Trionem

tiOTJE
3 Captabit tepidum]
pila,

et

Epig. 72.

de

folic

De

dictum

trigonali
lib.

vii.

4 Imputet]
pila et

tibi

Hoc

est,

ut

excepta

oblata aliquam apud te

ineat gratiam.

EPIGRAMMATUM

laxum de pulvere follem,

Colliget, et referet

Et

si

Lintea

jam
si

lotus,

927

LIB. XII.

jam

soleatuserit.

sumes, nive candidiora loquetur,

Sint licet infantis sordidiora sinu.

Exiguos secto comentem dente

capillos,

Dicet Achilleas disposuisse comas.

Fumosas

10

de fsece lagena?,
Frontis et humorem colliget usque tuae.
Omnia laudabit, mirabitur omnia, donee
Perpessus dicas taedia mille, Veni.
feret ipse tropin

Colliget de pulvere lapsum follem, et referet, eisi jam lotus erit,

Si accipias lintea, dicet esse candidiora nive, quatnvis sint sordidiora sinu infantis. Prcedicabit comas Achilleas dispositas esse a te comente capillos
scepe exceptas.

jam

soleatus.

Ipse subministrabit tropin de face fumosa lagence, atque assidue

Commendabit cuncta, obstupescet cuncta, donee tu,
perpessus milie fastidia, dicas, Veni.
raros secto dente.

colliget

sudorem

Ms. Beverl.

tui vultns.

Acceptas Palat. cod. et ed. Barb. 5 Sic cod. in raarg. ed.

vett. et Maitt. Farnab. et Schrevel. qui, ' Palat.'
recte.'
:
6 Ero cod. Beverl. et cod. in marg. ed.
Par. 1617. 7 Sic id. codex. Sumas edd. vett. et Farnab. 8 Situ Palat.
10 Compos, al. sed vid. Heins. ad Ov. Amor. xiv. 35. 11 Propin Ms.
Beverl. Vid. Not. Var. 12 Ipse pro usque ed. Barb, quod alios legere notavit Farnab. Sua pro tuae cod. Beverl.

Par. 1617.

ait,

'

Lapsum edd.

et Brit. leg. laxum

NOTjE
6 Jam soleatus] Post lotionem soleas ponebaut, quas ccenaturi deponebant. Sensus est
Menogenes e
balneis exiturus remanebit sua tibi
:

otficiaprarstiturus.
7 Lintea] Ad corpus abstergendum.
9 Secto dente] Hoc est, pectine.

10 Achilleas comas]

Hoc

est,

tuas

lis

comas laudat Homerus.

11 Tropin] Quae

est infinia navis

pars, et hie sumitur pro vino vapido

quod est in lagenae fundo. Hujusmodi vino utebantur veteres, vel ad

corpora abluenda in balneis, vel ad

vomitum ante coenam ciendum,

in*

quit Raderus.

14 Veni]

esseflavas, et pulchras, quales Achil-

LXXXIV.
DE FABIAN

Ad

coenam.

O.

Derisor Fabianus herniarum,

Omnes quern modo colei timebant
Dicentem tumidas

in hydrocelas,

Fabianus derisor scrotorum, quern paulo ante carpentem turgidas hydrocelas me-

NOTjE
3 Hydrocelas] Morbus erat ex ge-

nere enterocelarum,

nempe cum

in-

testina dilabuntur in scrotum; Gallice descaitede boyaux.

M. VAL.

928

Quantum nee duo

MARTI ALIS

dicerent Catulli,

In thermis subito Neronianis

Vidit se miser, et tacere coepit.

tuebant omnes testiculi, quantum nee carperent duo Catulli, in/elix derepente spectavit se in thermis Neronianis, et co-pit silere.

NOT7E
4 Quantum
hasce

res

nee duo]

venereas

Catullus in

hyperbolic?

Tacere

Factus

capit]

et

ipse

herniosus.

dicit.

LXXXV.
AD POLYTIMUM.

Nolueram,

Polytime, tuos violare capillos

Sed juvat hoc precibus me

Talis eras

modo

tribuisse tuis.

tonse Pelops, positisque nitebas

Crinibus, ut to turn sponsa videret ebur.

Poly time, nolueram violare tuas comas : sed placet hoc a me concessum tuis
Pelops tonse modo talis eras, et fulgebas capillis tonsis, ut sponsa
spectaret totum ebur.

precibus.

NOTyE
2 Sed juvat] Tonsis enim capillis
lactea tua colla videntur, quae comis

stitutus est,

tegebantur.

terat

3 Pelops] Cui

humerus a Cerere

IN
si,

historia satis nota.

dicis.

sicut ais, Fabulle,

Quid tu credis

quem totum videre poHippodamia, ejus uxor. Qua:

LXXXVT.
FAHULLUM.

Pjediconibus os olere

Hoc

decerptus, alter ebnrneus a Diis re-

vemm

est,

olere cunnilingis ?

not*:
3 Quidtu] Notat Fabullum turpi vitio.

Vide

lib.

n. Epig. 31.

EPIGRAMMATUM

920

LIB. XII.

LXXXVII.
IN

Triginta

Una

est,

tibi

NON ARRIGENTEM.

sunt pueri, totidemque puellae

nee surgit mentula

quid facies

NOTjE
2 Quid facies] Quasi dicat

Linges. Lib. xi. Epig. 26.

LXXXVIII.
DE COTTA.
Bis Cotta soleas perdidisse se questus,
Dura negligentem ducit ad pedes vernam,
Qui solus iuopi praestat, et facit turbam
Excogitavit

Ne

homo

sagax, et astutus,

facere posset tale saspius

Excalceatus

damnum

ad coenam.

ire ccepit

Cotta questus se bis amisisse soleas, dum ducit ad pedes vernam socordem, quern
habet sibi astantem in toto sua comitatu ; homo solers et versutus commentus
est, ne sapius facer et talem jacturam : capit ire ad coniam sine calceis.

vnum

NOTiE
2 Ducit ad pedes] Servus a pedibus
is dicebatur, qui ad
pedes doniini
acenmbentis stabat, et soleas, qnas

dominus exuerat, custodiebat.

6 Excalceatus]

Summam

Cottae in-

opiaui facete sic deridet Poeta.

LXXXIX.
DE TONGILIANO.
scio, non nego: sed jam
nasum, Tongilianus habet.

Tongilianus habet nasum

Nil, praeter

Tongilianus habet nasum

novi,

non nego

at Tongilianus nihil

jam

habet, ex-

cepto ndso.

Ego edd. Par. 1617.

et Farnab.

NOTiE
1 Habet nasum]

Hoc primo

versu

nasus sumitur pro acumine judicii;

sed in

secundo

su.nitur

Delph. et Var. Clas.

proprie

hoc est

Tongilianus est tarn pauper,

nt nihil habeat praeter nasum. Vide

lib. i.

Martial.

Epig.

4.

930

MARTIALIS

M. VAL.

xc.
AD CHAR1NUM.

Quod
Non
O

lana caput alligas, Charine,

aures

sed dolent

tibi,

capilli.

Charine, quod lana tegis caput, non aures, sed

coma

tibi dolent.

NOTiE
2 Sed dolent capilli] Quibus cares :
hoc est Te calvitii pudet, quod ideo

tegis lana.

Pro

sene, sed clare,

Cui gravis

XCI.
DE MARONE.
votum Maro fecit

amico,

et fervens hemitritasus erat,

Si Stygias aeger non iret missus ad undas,

Ut caderet magno victima grata Jovi.

Coeperunt certam medici spondere salutem.
Ne votum solvat, nunc Maro vota facit.
Maro

votum pro sene, sed amico caro, qui laborabat gravi et ferventi
non esset missus ad undas Stygias, ut victima immolaretur
Medici cosperunt promittere certam salutem. Nunc Maro
grata Jovi magno.
suscepit

hemitritceo, si cegrotus

suscipit vota, ne solvat votum.

1 Caro edd. vett. et Maitt. pro

edd. vett. Umbras cod. Beverl.

clare,

quod habet cod. Beverl.

Non

esset

NOTjE
1 Clare]

Ut nempe senex

6 Ne

apger au-

diret,cujushaereditatemcaptabatiste

votum

Vota facit]

Maro.
2 Hemitritceus] Febris est
tertiana; lib. n. Epig. 41.

semi-

Communis

Cum

tibi

cum

MAGULLAM.
viro,

sit lectulus, et sit

Magul^

exoletus,

Quare, die raihi, non sit et minister?

Suspiras ratio est, times lagenam.
:

NOT:
S Quare]

Cur non

et

communi

Propter quod

Ut moriatur

bsreditatem ejus amittat.

XCII.
IN

solvat]

haeres institntus fuerat a sene.

uteris pocillatore

'

senex, ne

!:

EPIGRAMMATUM

931

LIB. XII.

NOT/E
Times nempe
venenatum poculum. Vide lib. iv.
4 Times

lagenani]

Epig. 43. et

lib. iv.

Epig. 09.

XCIII.

AD PRISCUM.
S.EPE rogare soles qualis sim, Prisce, futurus,
Si fiam locuples, simque repente potens.
Quenquam posse putas mores narrare futuros ?

Die mihi,

si fias tu leo,

qualis eris ?

Prisce, tui maris est crebro percontari, qualis sim futurus, si dives evadam,
sim potens. Credisne quenquam posse dicere mores futuros ? Die mihi, si
tu evadas leo, qualis eris?
et subito

NOTjE
4 Si fias tu leo] Sensns est Leo
futurus leonis naturam habiturus est,
atque ita dives futurus divitis mori:

bus usurus est, nempe snperbis ; seu

tenues et debiliores est oppressurus,
et

tanquam leo devoratnrus.

XCIV.
DE FABULLA.

Qua moechum

ratione basiaret

Coram conjuge reperit Fabulla.

Parvum basiat usque morionem
Hunc multis rapit osculis madentem
Moechus

protinus, et suis repletum

Ridenti dominae statim remittit.

Quanto morio major

est maritus

Fabulla excogitavit qua ratione oscularetur adulterum coram tnarito. Semper

parvum sannionem : repente adulter hunc rapit udum multis basiis, et
suis repletum remittit statim dominae ridenti : quanto major est sannio maritus !

osculatur

5 Proximus Palat.

Marito Ms. in marg. ed. Par. 1617.

NOTjE
7 Quanto

morio']

Hoc

est:

stolidior est maritus, qui

Quanto

boc

arti-

ficium non animadvertat, vel

madvertens patiatur !

ani-

932

M. VAL.

MARTIALIS

xcv.
IN

Scribebamus epos

TUCOAM.

coepisti scribere

cessi,

JEmula ne starent carmina nostra tuis.

Transtulit ad tragicos se nostra Thalia cothurnos

Aptasti longurn tu quoque syrma

Fila lyrae

tibi.

movi Calabris exculta Camoenis

Plectra rapis nobis ambitione nova.

Audemus satiras Lucilius esse laboras.

Ludo leves elegos tu quoque ludis idem.
:

Quid minus esse potest ? epigrammata fingere coepi

Hinc etiam petitur jam mea fama tibi.
Elige, quid nolis
quis enim pudor, omnia velle ?

10

Et

si

quid non

vis,

Tucca, relinque mini.

Faciebamus carmen heroicum: coepisti facere : destili, ne mei versus essent

amuli tuorum. Noslra Thalia traduxit se ad tragicos cothurnos : tu etiam accommodasti tibi longurn syrma. Motifila lyrce exculta doctis Camamis: nobis eripis
plectra ambitione nova.
Aggredimur satiras : conaris esse Lucilius. Scribo teres
elegos: tu etiam scribis idem. Quid potest esse minus? Ccepi facere epigrammata
hinc etiam tibi comparas meam famam.
Elige quid recuses : nam qua verecundia
est aggredi omnia?
Et, si quid faslidis, o Tucca, relinque mihi.

Scribebam versus id. Ms. 5 Doctis pro Cat. edd. vett. et Maitt. Famab.
Adi Not. Var. 6 Ambitiose Palat. et cod. in marg. ed. Par. 1617.
Novem Ms. Beverl. 9 Pingere possisVat. 12 Palma cod. Beveil.
1

et Barb.

NOTiE
3 Cothurnos]

Hoc

est

Vide lib. III. Epig.

tragicoium vestis est,

goedias.

ma

Scripsi tra20. Syrlib.

iv.

5 Fila lyra]

ratins.

La-

8 Elegos]

Quales Tibullus, ProLudere dicuntur

pertius, Ovidius.

Epig. 49.
ricos composui,

7 Lucilius] Qui primus inter

tinos poetas satiras scripsit.

Hoc est Versus lyquorum princeps Ho:

poetae,

cum

versus leviores scribunt.

9 Quid minus]

grammata.

Quam

scribere epi-

EPIGRAMMATUM

LIB. XII.

1)33

XCVI.
ADR UFUM.
MuSjEI pathicissimos libellos,
Qui certant Sybariticis libellis,
Et tinctas sale pruriente chartas
Instanti lege, Rufe sed puella
Sit tecum tua, ne Thalassionem
Indicas manibus libidinosis,
Et fias sine foemina maritus.
:

Ad

Instantium R. ed. Barb. Ad Ruffum Aid. Junt. Colin, et Ruffe in medio

Inducas ed. Barb, quod rectum censet Sehrevel.

Ep.

NOTjE
Pathicissimos

mos

libellos]

Mollissi-

et nefandi argnmenti, enjusmodi

fuere Elepliantidos, Epig. 43. supra,

vers. 4.

2 Sybariticis

libellis]

Libris abomi-

nandae nequitiae, quos scripsit Hemitheon Sybarita, ut testatur Lucianus, vpbs airalSevrov.

Horum me-

minit et Ovidius

Trist. Epist.

lib. II.

ad Augustum': ' Nee qui composnit

nuper Sybaritida fiigit.'
4 Instanti lege, Rufe] Ad hunc enndem lib. vn. Epig. 68. et lib. rut,
Epig. 51.
5

Thalassionem]

Conjugate illud.
i. Epig. 36.

T)e Thalassione vide lib.

7 Etftas,

SfC.]

Ut

lib.

ix. Epig. 42.

XCVII.
IN

Cum

tibi

nota tui

Nee premat
Quid quasi

sit vita

ZELOTYPAM.
fidesque mariti,

ulla tuos, solicitetve toros

pellicibus torqueris inepta ministris.

Venus ?

In quibus et brevis est, et fugitiva

Plus" tibi

quam domino pueros

praestare

probabo

Hi faciunt, ut sis foemina sola viro.

Hi dant, quod non vis uxor dare. Do tamen,

Ne

vagus a thalamis conjugis

erret

inquis,

amor.

NOTjE
7

3 Ministris] Pueris.

6 Sola viro]
foemina

quam

Ut non

te.

utatur

alia

Do

tamen, inquis] Vide

Epig. 43.

lib.

xi.

934

M. VAL. MARTIALIS

Non eadem res est Chi am

Ne dubites quae sit Chia,
:

volo, nolo mariscam.

marisca tua

10

est.

Scire suos fines matrona, et fceraina debet

Cede suam pueris

utere parte tua.

Sua edd.

12 Sic Ms. in marg. ed. Par. 1617.

vett. et

Delph.

NOTjE
9 Non eadem
Epig. 43.

De

Dicto lib. xi.

Chia et marisca die-

turn lib. vii. Epig. 25.

mariscam vero fatuam de

dicit,

res est]

foe-

minis.

Hie autem

12 Utere parte tua]

Qua fceraina es.

Chiam, quae novit pungere, de pueris

XCVIII.
IN BASSUM.

Uxor cum

tibi sit puella,

qualem

Votis vix petat improbis maritus,

Dives, nobilis, erudita, casta

Rumpis, Basse,

latus, sed in comatis,

Uxoris tibi dote quos parasti.
Et sic ad dominam reversa languet
Multis mentula millibus redemta
Sed nee vocibus excitata blandis,
Molli pollice nee rogata surgit.
Sit tandem pudor, aut eamus in jus.

Non
2

'

est haec tua,

Improbis melius legas.'

Basse

10

vendidisti.

Marg. ed. Par. 1617. Improbus edd.

vett.

NOT:
2 Improbis [Improbus] Maritus qui
suis votis non ponat modum.
4 Rumpis latus]
opere.

Venereo

scilicet

Comatis] Pueris

lib.

n. Epig. 57.

et lib. in. Epig. 58.

11

Vendidisti]

Uxori nomine

dotis.

EPIGRAMMATUM

935

LIB. XII.

XCIX.
AD BjETIM.
Bjetis olivifera crinem redimite corona,
Aurea qui nitidis vellera tingis aquis ;
Quern Bromius, quern Pallas amat ; cui rector aquarum
Albula navigerum per freta pandit iter

Ominibus
Intret

vestras Instantius oras

laetis

annus eat.
succedere Macro.

et hie populis, ut prior,

Non

ignorat, onus quod sit,

Qui sua metitur pondera,

ferre potest.

Batis, redimite comas corona olivifera, qui tingis aurea vellera undis peUuciquern Bacchus, quern Pallas diligit ; cui dominator aquarum aperit iter navigerum per cana freta ; Instantius ingrediatur nostras regiones auspiciis faustis, et
hi populi habeant hunc annum similem priori.
Instantius non ignorat quod onus
sit succedere Macro.
Qui metitur sua pondera, portare valet.
dis

5 Vat. instantibus.

1 Batis oliciferd]

Amnis cod. Beverl.

Vide

lib.

NOTjE
vm. mosuin

Epig. 28. Ad Baetim fluvium Hispanne sunt multae oleae.

3 Quern Bromius] Illic

na est et

illud

nempe mag-

canum qnippe,

De

quo

lib.

vm.

paniae successurus erat Macro, viro

vini atque olei copia.

Instantius]

Epig. 73. qui in admiuistratione His-

Rector aquarum] Neptunus. Albula

freta dicit

est mare, maxime ubi se in

exoneraut fluvii.

integerrimo, de quo

lib.

x. Epig. 78.

sen spu-

c.

IN EFFRONTEM.

Os

nasum, duo lumina patris,

Et matris gestus dicis habere tuae.
Cum referas priscos, nullamque in corpore partem
Mentiris frontem, die mihi, cujus habes ?
atavi, patris

Prddicas
tua;.

Cum

te habere os atavi, nasum patris, duos oculos genitoris, et gestus matris

exprimas majores, nee ullam partem mentiris in corpore, die mihi cujus

habes frontem 2

Hoc et duo seqq. Epigg. absunt a veteri codice, nee immerito, notante et
judicante Flosculo. Absunt ab Aid. Junt. Colin. Barb. 3 Ab aliis legi
Priscos monet Farnab.

hotm
Os atari] Tria hsec ultima Epigrammata per se loquuntur; quae
1

Martialis esse negant multi.

936

RPIGRAMMATUM

Qui

AD MATTUM.
domi se, tunc cum limina

LIB. XII.

CI.

negat esse

Quid
Qui

dicat, nescis ?

dicit se

non

Dormio, Matte,

esse domi, tunc,

Matte, inquit, dormio

cum

pulsas,

tibi.

pulsas fores, an ignoras quid dicat

tibi.

CIL
AD MILONEM.
Thura,

piper, vestes, argentum, pallia, gemmas,

Vendere, Milo, soles, cum quibus emtor abit.
Conjugis utilior merx est, quae, vendita saepe,

Vendentem nunquam

deserit, aut minuit.

Milo, tui maris est vendere thura, piper, vestes, argentum, pallia, gemmas,
est, qua, saepe vendita, nun-

qua secum aufert emtor. At merx uxoris fructuosior

quam derelinquit tenditorem, nee minuit.

M. VAL. MARTIALIS

EPIGRAMMATTTM
LIBER

XIII.

GUI XENIA* INDITUM NOMEN.

I.

AD LECTOREM.

Ne toga cordylis, ne paenula desit olivis,

Aut inopem metuat sordida

famem,

blatta

Muace, consumite Niliacas papyros meas jac turns, ne cordyke car cant toga,

Lemma deest in edd. vett. et Farnab. nee editor Delph. id antiquitatis

ejusd. atqne reliqua esse censnit.
1 Et pro we edd. vett. Pice nulla Thuan.

NOT:
* Xenia'] Quae sic explicat Vitruvins lib. vi. cap. 1Q. ' Nam, cum
fuerunt Grzeci delicatiores, et ab

evois,

fortuna opulentiores, bospitibus advenientibus exstruebant triclinia, cu-

autem pauper

bicula

cum penu,

cellas;

primoque

die ad ccenam invitabant, postremo

mittebant pullos, ova, olera, poma,

reliquasque res agrestes.

Ideo pic-

tores ea, quae mittebantur bospitibus,

imitantes

picturis

xenia appellave-

Xenia dicta sunt, quod

runt.'

hoc

est, bospitibus

tois

niaxime,

necnon et amicis mitterentur. Cum

esset poeta, xeniorum

loco mittebat disticha.

1

Ne

toga cordylis] Deest

editione Junii.

huic simile.
tas,

Vide

lib.

lemma in

in. Epig. 2.

Blatta, quae rodit char-

genus est vermis.

M. VAL. MARTIALIS

938

Perdite Niliacas, Musae,

mea damna papyros

bruma sales.

Postulat, ecce, novos ebria

Non mea magnanimo

Senio nee nostrum

depugnat tessera

talo,

cum cane quassat

ebur.

Haec mihi charta nuccs, haec est mihi charta

Alea nee damnum, nee facit ista lucrum.

f ritillus

et olivee pcenula, autfeeda blatta timeat egenam esuriem: en Saturnalia temulenla

petunt novo8Joco8.
Mea tessera non decertat cum generoso talo, nee senio cum cane
qua tit nostrum ebur. Hcec charta mihi est loco nudum etfritilli: nee accipio detrimentum nee quastum ex ista alea.

cod.

Telo cod. Beverl.

Nocet pro nuces

id.

Non

id.

NOTvE
3 Niliacas papyros] Quia in /Egypto

nascantur papyri, quas per appositionem vocat sua damna: mali enim
versus perdunt bonas chartas. Juvenalis Sat. i. versu 15. * Stulta est
dementia, cum tot ubique Vatibus
occurras, periturae parcere chartae.'
4 Ebria bruma] Saturnalia intellige, quibus genio indulgebant Komani. De his supra.
5 Non mea magnanimo] Vide quae
jam de talis et tesseris dicta sunt, lib.
iv. Epig. 14.
Calcagninus de Tesseris sic

ait

Duabus, tribusve

tes-

quatuor autem ad minimum

talis contendebatur in acie lusoria.
Unde talis pares non sunt tesserae,
serts,

ed

inferiores; lib.

xiv. Epig.

'

Non sim talorum numero par tesdum sit Major, quam talis, alea

sera,

Haec ratio ad explicanmihi quidem

videtur, sed meliorem non

saepe mihi.'

dum

to 'magnanimo'

levior
reperi.

Judicet lector,

Senici] Dicitur,

in jactis ta-

senarius

quo

scilicet

fiebant tesserae, ut et

quos hoc loco intelligi censet

idem Calcagninus de Tesseris.
7 Hcec mihi] Sensus est Ego, inquit Poeta, Saturnalium tempore,
nee tesseris, nee nucibus, nee talis
tali,

ludo, sed

Musis vaco.

copiose dictum est

15.

cum

apparet; canis antem,

cum unicum senario oppositum punc Ebur
nostrum,' ex
turn apparet.
lis

lib. iv.

De

fritillo

Epig. 14.

II.

IN

Nasutus

sis

Quantum
Quantumvis

Ad ewndem

usque

licet, sis

denique nasus,

noluerit ferre rogatus Atlas,

sis nasutus, et

ed.

DETRACTOREM.

Barb. 2

9. conditus, et vs. 10. venit

tandem

sis

nasus, quantum portare recusaverit jussut

Noluerat Ms. Beverl. et vs.

5. sed

pro quam, et

vs.

EPIGRAMMATUM

LIB. XIII.

939

Et possis ipsum tu deridere Latinum,

Non potes in nugas dicere plura meas,
Ipse ego quam dixi quid dentem dente juvabit
Rodere? carne opus est, si satur esse velis.

Ne

perdas operam qui se mirantur, in illos

Virus habe nos hsec novimus esse nihil.
Nee tamen hoc nimium nihil est, si candidus aure,
Nee matutina si mihi fronte venis.
:

10

Atlas, et tu possis illudere ipsum Latinum, nequis proferre plura in meas ineptias,
quam ego ipse protuli : quid proderit rodere dentem dente ] Opus est carne, si cupias expleri.
Ne profundus laborem : evome virus in illos qui sibi placent : nos scimus hcec esse nihil. Nihilominus hoc non est omnino nihil, si sincerus auditor, nee
matutina fronte accedis ad me.

NOTjE
1

risor

Nasutus] Licet
;

Vide

sis

maximus de-

nasus enitn irrisionis sedes est.

lib. i.

Epig. 4.

derisoremque Latinum.'

'

5 Ipse ego quam] Passim pro nihilo

babendos esse suos versus dicit Mar-

est]

Quid dentem] Sensus est : Quid carme, qui laedi nequeam ?

pis

est

Si ve-

poegrandia promittunt, et se in
illos

monte Parnasso somniasse dicunt.

9 Nee tamen] Hoc est Tamen hi
versus non sunt plane abjiciendi, sed
:

placebnnt lectoribns candidis, atqne

Matutina
qui genio indulgent.

iis

fronte]

Hoc

est,

mane enim non

tialis.

Hoc

explere invidiam, carpe

tas, qui

2 Atlas'] Qui tamen cerium luimeris gestat.

3 Latinum] Mimuin nempe ; lib. i.
Epig. 5.

6 Carne opus
lis

tristi

supercilio:

pransi homines sunt

severi.

III.

AD LECTOREM.
Omnis

in

hoc

gracili

Xeniorum turba

Constabit minimis quatuor emta

libello

tibi.

Quatuor est nimium poterit constare duobus,

Et faciet lucrum bibliopola Tryphon.
:

Tu

ernes

nimium est :

omnem turbam xeniorum

in hoc tenui libro quatuor nummis. Quatuor

poteris emere duobus, et bibliopola Tryphon consequetur adhuc qua-s-

Ad eundem

ed.

Barb. 7

Cadit pro Add.

Ms. Beverl. Quod probare videtur

NOT/E
4 Tryphon]

De quo jam dictum

lib. iv.

Epig. 72.

940

M.

Haec

licet hospitibus

Si tibi

tam

Addita per

mihi,

nummus

erit.

sua nomina rebus habebis

titulos
si

pro munere disticha mittas,

quam

rarus,

Praetereas,

VAL. MARTIALIS

quid non facit ad stomachum.

turn.
Fas est mittere hospitibus hcec disticha pro dnno, si hnbueris tam paucos
nummos, quam ego. Tibi erunt nomina sua adjuncta rebus per titulos : omittas, si

quid non placet stomacho.

ob causam omnibus obviam nos recte tribuere varietates codici Beverl. Vide
quae diximus ad xii. 70. 9. et consule alias hnj. Ms. varietates, ut nostram
sententiam aut damnes aut confirmed Ceterum ex hoc Epigrammate aequaliter diviso duo conflat ed. Barb, et ha?e duo facit ut eund. titulum prae se
ferant. Obliti eramus notare sic scribere De Rooy ad vs. 3.
Longe venustius
[sc. quam Quatuor estnimium: p.] Scriverius Q. est nimiuml p. Malim tamen
Quatuor? est nimium. P.' Ethane emend, tanti aestimat amicus rov De Rooy
in Epistola ad eum scripta, ut dicat, quamvis emendationem ipse eruerit,
tamen se fateri restitutione ejus adeo effascinatum ut flocci propriam prae
'

ilia

pendat.

NOTiE
5

mus

Disticha mittas']
initio

hnjus

libri

Vide qua? dixixenia quippe

:

hospitibnsmittisolebant.

6 Si

tibi

tam]

Malum

scilicet

om-

nibus fere poetis familiare.

7 Per titulos]

Lemmata

menta intellige.
8 Non facit ad] Hoc de

suis versi-

bus dicit Poeta; sed all ml it ad esculentaxeniorum, quae hoc libro describuntur.

sen argu-

IV.

THUS.
Serus

ut aetherere Germanicus imperet aulae,

Utque diu

terris,

da pia thura Jovi.

Offer pia thura Jovi, ut Germanicus regnet diu in terris, tarde in calo.

1 Sertis

Nostram

Ms. Beverl.
dat cod. Thuan.

eetherii

lect.

Aula Aid. Junt. Colin. Maitt.

Aura Vat.

NOT7E
1

Germanicus] Domitianum intel-

ligunt interpretes;

unde

colligunt,

non extremis Martialis annis, sed

vivo adhuc Domitiano, scripta esse

haec disticha. Vide

1.

vin. Epig. 39.

2 Pia thura] Religioni nempe et

Superis destinata sunt. Plinius lib.
xii. cap. 4. agit de thure.

EPIGRAMMATLM

LIB. XIII.

941

V.

PIPER.

Cerea

Cum
Cum

quae patulo lucet ficedula lumbo,

adde piper.

tibi forte datur, si sapis,

forte

donatur pinguis ficedula, qua splendet

tibi

lata

lumbo,

si sapis,

ad-

junge piper.
2 Sorte ed. Farnab. Vid. Var. Not.

NOTjE
Hoc

Cerea]

Epig. 57.

'

est,

pinguis

Inde cereus

lib.

in.

Lucet] Praj pingnedine.

De

turtur.'

ficedula intra Epig. 49.

2 Adde piper] Insipida quippe est

ficedula.

VI.

A L IC

Nos

alicam,

mulsum

A.

poterit tibi mittere dives.

Si tibi noluerit mittere dives, eme.

Nos mittimus

alicam, locuples poterit mittere mulsum.

Si locuples recusaverit

mittere, mercare.

Non Ms.

Beverl.

Emas

id.

NOTjE
Alicam]

Videndum

Epig.
37. Alica dicitur, inqnit Festus, quod
1

lib. ii.

Genus est piaestantissimi

unde fiebat potio, quae dice-

alit corpus.
tritici,

Videtur
ab ea potione,
quam Gallice vocamus de la Here.
batur alica.

Ita Raderus.

non mnltum

differre

VII.

CONCHIS FABA.
Si spumet rubra conchis tibi pallida testa,

Lautorum coenis saepe negare potes.

Si

habeas pallidum conchem spumantem testa rubra, potes sccpe carere ccenis po-

tentum^
1 Quod si vera est lect. quam Ciofan.'e Vat. producit ap. Ov. V. v. 510.
hoc Nostri loco similiter legerim rubro testu. Pro spumet itidem maluerim
fumet: id quod jam et Heinsio in mentem veneral. Vid. ad Fast. v. 509.

Nee

fere dubito quin veriss. sit ilia scripture.'

De

Rooy.

NOTVE
1

Si spumet] Scilicet,

tur: conchis vero

qme

faba

dum

coqui-

est viridis,

oleo unctaoptimi est saporis, et

pallescit.
Vide lib. vii. Epig.
Juven.Sat. xiv. vers. 31. et Sat.
in. vers. 293. ' Cujus conche tumes.'

elixa
78.

M. VAL. MARTIALIS

942

NOT^E
'

Rubra

testa,'

hoc

vase

est,

conditam coraedens domi laute

fictili

rnbro.

coe-

nabis.

2 Lautorum camis]

Nam

fabam bene

VIII.

FAR.
Imbue plebeias Clusinis pultibus ollas,
Ut satur in vacuis dulcia rausta bibas.
Imple
haus tis.

Hoc

ollas plebeias Clusinis pultibus, ut expletus potes suatia

et seqnens Epigr.

musta in

ollis

ex-

permutat ed. Barb.

not.e
1 Imbue plebeias]

Hoc

commendeturqne. Turnebus lib.xx v.

cap. 28. Clnsium vero niaritimum
Tuscia? oppidum est, hodie Chiusi.

disticho prae-

cipit Martialis, ut in ollas, quae Clusini farris

pulte imbutae fuerint, mus-

turn mittatur,

De farre vide Pliniuin

diatur, et

8.

quod eo tanquam conad bonitatem proficiat,

lib.

xvm.

cap.

IX.

LENS.
Accipe Niliacam, Pelusia munera, lentem

Vilior est alica, carior ilia faba.

Accipe lentem Niliacam, dona Pelusia

ilia inferior est alica, pretiesior

autera

faba.

NOTiE
In ^gypto nempe circa
oppidum Pelusium nascitur lens optima.
Virgilius i. Georgic.
Nee
1 Niliacam]

Pelusiacae
tis

:'

curam aspernabere

et Plinius lib.

De alica

et faba

xvm.

len-

cap. 12.

supra dictum.

X.
SI MI LA EX TRITICO.

Nec

poteris similae dotes numerare, nee usus,

Pistori toties
Nec

cum

sit et

apta coco.

ralebis referre dotes simila, nec usus,

cum tot modis

pistor et cocus utantur

ilia.

NOTJE
Simila] Quae est flos farinae.
Dotes] Hoc est, varios usus.
1

2 Pistori

toties]

Cum

variis et pla-

centarum

et cibariorura generibus

condiendis inserviat.

EPIGRAMMATUM

HO
Mulio, quod non des

Sume quod non

non

943

XI.
R D EU M.

tacituris, accipe, mulis.

Haec ego cauponi, non

ni,

LIB. Mil.

tibi,

dona

dedi.

donet mulio mulis tacituris ; ego largitus

sum

heec

munera caupo-

tibi.

Beverl. 2 Coponi Aid. Junt.

1 Det edd. vett. et Farnab. Taciturnus cod.

Colin, et sic legit Calderimis.

NOTtf:
1 Mulio]

Hoc

distichum sic explicat

xxv. cap. 28. Hordeurn accipe, quo quadrupedes saepe

defraudat mulio
quanquam, cum
hordeum pecudum pabulo potius serviat quam hominura, dedi quod tu
potius cauponi vendes, quam come-

Tnrnebus

lib.

des

nam canponibus

jumentorum
Quod non
Plinius

lib.

eo est opus ad

pastus.

De

des~]

xvm.

hordeo

fuse

cap. 7. et alibi pas-

sim.
Tacituris']

Hoc

quod defraudati

est,

non

dicturis,

sint bordeo.

XII.

FRUMENTUM TRITICEUM.
Tercentum

Libyci modios de messe coloni

Sume, suburbanus ne moriatur ager.

Accipe trecentos modios ex messe coloni Libyci, ne ager suburbanus

sterilescat.

NOTjE
1 Tereentum Libyci]
mittit

Cuidam amico

frumentum Libycum, ne

fre-

ager ejus
tritici

sterilis fiat.

lege Pliniumlib.

De generibus
xvm. cap. 7.

quenti satione seu rontinua cultura

XIII.
B

ET

M.

Ut sapiant fatuse fabrorum prandia betae,

O quam saepe petet vina piperque cocus
quam

scepe cocus poscet vina, et piper, ut

beta insipidce prandia fabrorum sa-

piant.

HOTJE
Ut sapiant] Insipidae quippe sunt
betae, nisi bene condiantur.
1

Fabrorum prandia] Hoc

hominura pie beiorum.

est,

cibu

944

M. VAL. MARTIAI-IS

XIV.

LACTUCA.
Claudere

quae coenas lactuca solebat avorum,

Die mihi, cur nostras inchoat

Die mihi, cur lactuca
atorum.

sit

ilia

dapes ?

inilium nostrarum epularum,

qua

solebat esse finis

coma

NOTjE
2

Die mihi] Causam

lib. xi.

Epig. 53.

'

Prima

attulit
tibi

ipse

dabitur

ventri lactuca movendo.' In fine vero

coenae lactucam

apponebant Veteres,

quonianiinsitafrigiditate ebrietatem
retundit.

XV.
LIGNA ACAPNA.
Si vicina tibi

Ad

Nomento

rura coluntur,

villam moneo, rustice, ligna feras.

rustice, si colas

agrosjuxta Nomentum, moneo ul fortes ligna ad villam.

Pro acapna Thuan.

cod. actua.

Mane

bis

ad

v.

Ms. Beverl.

NOT/E
Ligna acapna"] Hoc est, qua; incensa
non fumant. Nomentum antem oppiduni erat Latinorum, ad decimnm
ab Urbe lapidem situm, ubi mult*
palndes
unde illic ligna non erant

proindeque
excitando idonea

i;on igni,

sicca,

illuc ligna

atque

sed fumo

ita

ferenda

acapnamonet Poeta, quae

scilicet fiinium

non exbalent.

XVI.
RA
HiEC

tibi

Quae damus,
Romulus

P A.

brumali gaudentia frigore rapa

in ccelo

Romulus

in ccelo solet comedere htec rapa,

esse solet.

qua

tibi

donamus gaudentia hyemali

frigore.

NOTE
xvm.
2 In

Quo nempe

ccelo

Deos pasci, verum etiam vilibns

quibnsdam cibis, ut Romiilum rapis.
Credo de paupertate illius saeculi, quo
Romulus vixerat, proinde quasi in

cap. 13.

ccelo iisdem cibis virtitet, qnibus in

Gaudentia frigore]
dnlciora fiunt et majora.
1

Plininslib.

cap. 13.

Romulus] Turnebns lib.

Credidisse videntur
Prisci non tantum nectare et ambro-

xvm.

sia

terra alebatur.

EPIGRAMMATUM

LIK. XIII.

945

XVII.
COLIOULI.

Ne tibi

pallentes

moveant

fastidia caules,

Nifrata viridis brassica fiat aqua.

Ne caules pallidi
Fasciculi

cod.

tibi afferant

Thuan.

nauseam, brassica viridis

Vitiata

efficialur

aqua nitrata.

pro Nitrata, et flatus pro

fiat

Ms.

Beverl.

NOTjE
2 Nitrata']

De

nitro fuse tractat Pliniuslib. xxxi. cap. 10.

XVIII.
PORRI SECTIVI.

Fila

Tarentini graviter redolentia porri

Edisti quo tics, oscula clausa dato.

Quoties manducasti fila porri Tarentini graviter redolentia, osculare oreclauso.

2 Clusa ed. Par. 1617.

Sic alios legere notavit Schrevel.

NOTiE
1 Fila]

Porrum

sectivuni intellige,

qui optimusTarentinascitnr, et crescit in multa stamina, veluti fila; eo

autemcomesomaleoletos; unde dicit

Poeta, non esse aperiendum ad danda

oscula. Vide Plinium lib. xix. cap.
6.

XIX.
PORRI CAPITATI.

Mittit

praecipuos nemoralis A^ricia porros

In niveo virides

stipite

ceme comas.

Nemoralis Aricia producit porros prastantes

stipite.

vide comas virides in candido

MUtis Ms.

in

marg. ed. Par. 1617.

NOTVE
1 Aricia] Latii rivitas, in

qua por-

optimns, ut Tarenti
Dicitur ' nesectivus nascebatur.
rns capitatus
nioralis* a

Delph.

nemore
et

vicino.

Var. Clas.

2 Virides comas] Caput porri viride

intellige, cujus

inaturuit.

stipes albns est, ubi

Vide Coluinellam

de Re Rustica cap.
Martial.

lib. xi.

8.

SO

MARTIALIS

M. VAL.

946

XX.
NAPI.

Nos Amiteraus

ager felicibus educat hortis:

Nursinas poteris parcius esse pilas.

Ager Amiternus

alii

hos faecundis hortis ; licebit parcius comedere pilas Nursi-

nas.

Hos Aid. Junt.

Colin.

N017E
Napi] Qui parnm differunt a rapis.
Colnm. lib. n. cap. 10. Amiternum
est Italia? civitas.

2 Nursinas
terpretare

pilas] Rapa rotunda inNursia vero civitas est

Sabinorum, hodie Nona.

Parcius esse] Vel quod Nursinae illae
pila' napis Amiternis cariores sint,
vel injucundiores.

XXI.
ASPARAG1.

Mollis

Non

in eequorea quae crevit spina

Ravenna,

asparagis.

erit incultis gratior

Mollis 'spina, qute nata est in maritima Ravenna, non erit jucundior asparagis
sylvestribus.

NOTjE
1 Mollis spina] Plinius lib. xxi. cap.
15.

'

In tot urn spina est asparagus/

Sensus est Epigrammatis : Asparagt

sylvestres et inculti non cedunt Ravennatibus asparagis cultis et satis
de quibus Plinius lib. xix. cap. 4. et

cap. 8. ' Nullum gratius his solum,

quam Ravennatium hortorum.' 'Trium
librarum asparagum Ravenna ali-

quando produxit'
Ravenna] De qua Epig. 55.

lib.

m.

xxn.
UVA DURACINA.

Non

habilis cyathis, et imitilis uva Lyaeo

Sed non potanti me,

Sum

uva non idonea poculis,

tibi

et

nectar ero.

inutilis

Baccho

sed nectar ero

tibi

non bibenti

me.

NOT/E
Uva duracina] Plinius 1. xvi. cap. 1.
'Uva non alicubi gratior callo, ut
inde

possit

cini.'

Legunt

lib.

invenisse
alii

m.de Re

nomen dura-

duracina. Columella

Rustica cap.

at uvas duri acini

acinus

1.

appel-

autem

vel

acinum
1

est

granum.

Non habilis] Quia ex ea vinum

ex-

primi nequit.
2

Non potanti] Sed comedenti nec-

tar ero.

EPIGRAMMATUM

947

LIB. XIII.

XXIII.
CHIA FICUS.

Chia

seni similis

Ipsa
Chia

Baccho, quern Setia

merum secum

similis vino veteri,

misit,

portat, et ipsa salcm.

quam produxit

Setia, ipsa secum fert

merum et

salem.

NOT/E
1

Chios est

Chia]

insula

vix crediderim.

7Ega?i

2 Ipsa merum]

maris, unde translata ficus produxit

rum

fructus Seti;c, in oppido Campania?,

hodie Sezza.
Cretae, ex

Fuit alia Setia, urbs

et salem.

Hoc
Vide

est

Sapit me-

lib.

vn. Epig.

25.

qua allatam hanc ficum

XXIV.
CYDON1A.
Si tibi Cecropio saturata Cydonia melle

Ponentur, dicas haec melimela,

Si cotonea imbuta melle Attico apponentur

licet.

tibi,

potes ha>c appellor e melimela.

2 'Licet. Placent Thuan. cod. Firmatur ealect. exlsidoro xvu. 7. Origin.'

Beverland.

NOTyE
1 Saturata]

Hoc

est,

xv. cap. 17.

Dicta sunt 'Cydonia' a Cydone, urbe
ut docet Plinius

2 Melimela] Quasi

melle incocta,

lib.

fie\i ko2

pomum,
mellitum pomum.
lioc est,

mel

et

ut

si

firjXov,

dicas

Cretae.

XXV.
NUCES

PINEjE.

Poma sumus Cybeles procul hinc discede,

Ne cadat in miserum nostra ruina caput.
:

Poma sumus

sacra Cybele

o viator, lunge hinc

abi,

viator,

ne nostra ruina labatur in

caput infelix.
1 Absiste

Gruter. ex Palat. et

sic ed.

Barb.

Nee Ms.

in marg. ed. Par.

1617.

NOTjE
1 Cybeles] Cni

nempe sacra erant

lib. xv. cap. 10.

2 Ne cadat] Hoc est

Plinius

propter Atyn ab ea adaraatnm, et in

pinum conversum. De nucibus

pineis

in

tuum caput.

Ne cadamus

MARTIALIS

M. VAL.

948

XXVI.
SORBA.

Sorba sumus,

molles nimiura durantia ventres

Aptius haec puero, quam

tibi,

Sumus sorba astrvngentia alvumnimis

quam tibi.

poma

lubricam

dabis.

donabis hcec

poma

convenientius

puero,

Damns

Palat.

NOTjE
profluvio laborant pueri.

1 Sorba] Gallice des cormes.

2 Aptius

hcec puero]

Saepe enim alvi

XXVII.
SPATHALION CARYOTARUM.

Aurea

porrigitur Jani caryota Kalendis

Sed tamen hoc munus pauperis esse

solet.

Aurea caryota donutur Kalendis Januariis : nihilominus hoc

solet esse

donum

inopis.

Petavirium cyriotarum cod. Beverl.

Vid. Not. Var.

N01\E
1 Spathalion]

27ra07j

prater

suas signiticationes significat

et

ramum palms.

nntivum

alias

palmam

Spathalion dimi-

est, ex

quo pendent caryota-,

sen fructus palmarum
Gallice des

dattes

quaies aurea

crusta illitas

divitibns mittebant pauperes Kalendis Januariis.

cap. 4. et

lib.

Lege

vm.

Plin.

lib.

xni.

Epig. 33.

XXVIII.
COCTANA.
II jec tibi quae tortavenerunt condita meta,

Si majora tbrent coctana, ficus erant.

Hcec coctana, qua ad

te missa suntposita in

meta

torta, si

grandiora essent,Jicus

erat.

fas Cotanorum cod. Beverl. Vas coctan. ed. Barb. Vid. Turneb.
pro forra, et alii menta pro meta.

1 Cocta Palat.

xxv.

28.

EPIGRAMMATUM

LIB. XIII.

NOT7E
1 Htec tibi] Plinius lib.

xm.

cap.

In ficorum genere aulem carycas,

et niinores ejus generis, quse cottana
vocant. Scribnnt alii, cottana, lib. iv.

3.

Epig. 89.
Torta metd]

Epig. 18. dixit acutam

Leguntalii,
torta mentha, hoc est, inquit Domitius,
coctana coronata mentha torta ut reqtiam

lib. v.

Ita Famabius.

testani.

Videat lector.
Aliud lemma ponit Scriverius, nempe
centia servarentur.

Hoc

est, e tortis jimcis

texta sporta, vel testa turbinata in

metae formam, ut

lib.

i.

vas coctanorum.

Epig. 44.

XXIX.
PRUNA DAMASCENA.

Pruna

peregrinas carie rugosa senectas

Sume

solent duri solvere ventris onus.

Accipe pruna rugosa carie peregrina senectce

solent laxare

Vas Damascenorum ed. Barb, et cod. Beverl.

onus alvi astrieta.

Al. Vas Damascenarum.

NOTjE
1 Peregrine] Nempe pruna allata
ex Syria, cujus Damascus est civitas.

Vide

lib. v.

Epig. 18.

XXX.
CASEUS LUNENSIS.

Caseus

Etruscas signatus imagine Lunae

Prajstabit pueris prandia mille tuis.

Caseus notatus imagine

Luna Etrusca suppeditabit

mille prandia tuis pueris.

2 Multa cod. Beverl.

hotm
1 Imagine"]

Etruriam inter et Li-

guriam Luna; partus, hodie Porto Venere.

Oppidum maritimum erat, unde

Romam mittebantur

casei tanti pon-

dcris, ut unns multis prandiis sufficeret.

Vide Plinium

lib. xi.

cap. 42.

XXXI.
CASEUS VESTINUS.
Si sine

Haec

came voles jentacula sumere

tibi

frugi,

Vestino de grege massa venit.

St cupies jentare frugaliter sine carne, hac massa ad

tino.

te mittitur

de grege Ves-

MARTIALIS

M. VAL.

950

Projinlacido caseus V. Ms. Beverl.

1 Geniales

fruges projent.fr.

id. et vs.

2. missn.

NOTJE
2 Hcecmassa] Hoc est, hie caseus,
neinpe e lacte in massam coagulato,
de quo Plinius lib. xi. cap. 42. Vestini vero Italia; sunt populi ad mare

Matrinum fluvium.
Campania ad inferum

superum, circa
Alii sunt in

mare.

'

XXXII.
CASEUS VELABRENSIS.

Non quemcumque

focum, nee

Sed Velabrensem qui

fumum

caseus omnem,

bibit, ille sapit.

1 lie caseus sapit non qui hausit quemcumque focum, nee

brensem.

omnem fumum,

sed Vela-

Fumosus pro Vel. cod. Beverl. et sic alios legere notavit editor Delph.
2 Ipse edd. vett. et Delph. et Farnab. Sic codd. Beverl. et Palat.

NOT7E
2 Sed Velabrensem] Velabrum locus
erat Romae ubi caseos infumabant

Romani
Plinius

cunctis praeferendos, ut ait

lib. xi.

cap. 42.

XXXIII.
CASEI TREBULANI.

Trebula

nos genuit; commendat gratia duplex,

Sive levi flamraa, sive domamur aqua.

Pressi sumus Trebulis

laudamur ob duplicem usum, site paramur leviftamma,

sive aqua.

NOTiE

De qua lib. v. Epig. 71.

Romam aiferebantur qui

1 Trebula']

unde casei

grati erant saporis sive tosti sive

aqua

macerati.

XXXIV.
BULBI.

Cum

sit

anus conjux, et

Nil aliud bulbis

Cum habeas uxorem

quam

tetulam

et

sint tibi

mortua membra,

satur esse potes.

membra

languida, non debes saturari nisi bul-

bis.

2 'Fatuis fabrorum betis iusipida magis

aleam a Poe'tae manu fuit N. a. bulbi quam

lect.

Extra

omnem dubitationis
De Rooy.

salureia potest.'

EPIGRAMMATUM

951

LIB. XIII.

NOTiE
2 Bulbis] Romani bulbum vocant
allium agreste,

marinura.

alii

Genus

est cepa?

non absimile ascaloniae. Ve-

nerem inaxime

excitat.

XXXV.
LUOANICA.
Filia Picenae venio Lucanica porcae

Pultibus hinc niveis grata corona datur.

Lucanica mittor nata porca Picence

Lucanica edd. vett. et Barb.

niarg. ed. Par. 1617.

hinc datur grata corona pultibus niveit.

Cibat pro datur cod. Beverl. et cod. in

NOTiE
1 Lucanica] Facta scilicet

ex car-

nibus concisis porcae natae in agro

Picentino, lib. iv. Epig. 46.

2 Pultibus'] Hoc est, ora patina*

coronatur pultibus niveis de quibus
lib. v.

Epig. 78.

XXXVI.
OLIVjE.

Hjec, quae Picenis venit subducta trapetis,

Inchoat, atque eadem finit oliva dapes.
Hcbc oliva qua affertur subtracta prelis Picenis,

incipit, atque

eadem terminat

epulas.

Cistella olivarum

Ms. Beverl.

et ed. Barb.

NOT!
1 Subducta]

Hoc

est, oliva integra,

ex qua scilicet oleum non est expressum. Lib. I. Epig. 44. 'NecdePi-

Ut

2 Inchoat]

cibi

appetentiam

in.

citet.

Finit]

Ut

fastidiuni aiceat.

cenis venit oliva cadis.'

XXXVII.
MA.LA CITREA.

Aut

Corcyraei sunt haec de frondibus horti,

Aut
Aut

hasc Massyli

haec

poma

poma

draconis erant.

sunt ex frondibus horti Corcyreei, aut hcec erant Mastyli dra-

conis.

NOTiE
Haec poma, inqnit,
sunt decerpta aut ex Alcinot aut ex
1

Aut

Corcyreei]

Hesperidum
Epig. 94. et

horto.
lib.

Vide

iv. Epig. 64.

lib.

x.

M. VAL.

962

MARTIALIS

XXXVIII.

COLOSTRUM.
Surripuit pastor quae nondum stantibus hosdis,
De primo matrum lacte colostra damus.
Donamus

colostra,

qua subduxit

pastor ex primo lacte matrum,

nondum

lactenti-

bus hcedis.

Nondum gustantibus pro q. n.

s.

cod. Beverl.

Colostra id.

norm
Colostrum]

1 Nondum stantibus'] Hoc est, antequam caprae uberibus ora admovis-

Vocatur prima a partu

spongiosadensitaslactis,quaemaxime
prodest stomacho.

sent haedi.

XXXIX.
H/ED1.

Lascivum

pecus, et viridi non utile Baccho,

Det pcenas
Lascivum pecus,
chum.

et

nocuit jam tener

non

utile viti virenti

2 Deponas pro Det p. cod. Beverl.

pro jam tener Ms. Beverl.

ille

Deo.

pendit pcenas

Dat edd.

ille

vett. et

tener jam

Delph.

Itesit

Bac-

Sed tamen

NOTiE
I

2 Det p. [Dat pcenas] Alii Det, hoc

mactetur.

Lascivum pecus] Haadus, qui vie-

tinia est

Baccho

sacra,

quod soleat

est,

corrodere vites.

XL.
OVA.

Candida

si

croceos circumfluit unda

vitellos,

Hesperius scombri temperet ova liquor.

Si aqua alba circumfluit

vitellos flavos,

Hesperius liquor scombri temperet ova.

NOT/E
1 Candida]

Ova

recentia

undani

albam, sen liquorem lacteum habent,

quem cum scombrorum garo commiscendum esse docet Pocta. Dicitur

'

Hesperius

liquor,'

hoc

nus, quia ex Hispania

est,

Hispa-

Romae mitte-

bantur scombri, de qnibus supra.

garo infra Epig. 10

Dc

KI'IGRAMMATUM

LIB. XIII.

f>53

XLI.
PORCELLUS LACTENS.
Lacte mero pastum pigrae mihi matris alumnum
Ponat,

et ./Etolo

de sue dives edat.

Dives apponat mihi alumnum pigrcc matris nutritum solo lacte,

de sue /Etolo.

et

ipse munducet

2 Mtholio cod. Beverl.

NOTiE
Hoc est, porcelluslactens
sap it quam aper. De apro

/Etolo Epig. 15.

1 Lacte]

plus mihi

lib.

Spect.

XLII.
APYRINA ET TUBERES.

Non

tibi

de Libycis tuberes, et apyrina ramis,

sed damus arboribus.

De Nomentanis

Tibi donamus tuberes et apyrina non de ramis Libya, sed ex arboribus 2Vomtnti.

1 Tibures et aprina cod. Beverl.

NOT.E
Tuberes]

Poma

quae in Africa nas-

est,

cuntur optima, Plinius lib. xv. cap.

Tnbera vero sunt genus fungo14.
rum. De Apyrinis, quae sic dicuntur

sine nucleo, Plinius

cap. 19.

Punica mala

xin-

sua Nomentana egit Poeta

Epig. 106.

villa
i.

lib.

intellige.

De
lib.

ab a privativo, et inpivn nucleus, id

XLIII.
IDEM.

Lecta suburbanis
Et vernae tuberes

mittuntur apyrina ramis,

:

quid

tibi

Apyrina decerpta ex ramis suburbanis,

cum

et

Libycis

venue tuberes mittuntur : quid quaris

Libycos
1 Arpinia cod. Beverl.

NOTiE
2 Vernce tuberes] Hoc est, nati donii, qui cum sint optimi, quid petis

peregrinos tuberes ? Quorum meminit Suetonius in Domitiano cap. 16.

954

M. VAL.

MARTI A LIS

XLIV.

SUMEN.
Esse putes nondum sumen:

sic

ubere largo

vivo lacte papilla tumet.

Effluit, et

Credos nondum esse sumen :

sic papilla effiuit ubere copioso, et turget vivo lacte.

marg. ed. Par. 1617. et sic ed. Barb. Vid. Not.

marg. ejusd. ed. Niveo quoque Ms. Beverl.

1 Poles cod. in

Van

Effluet ut niveo cod. in

NOTiE
Sumen] Fai cimen nempe quod
fiebat ex mammis suillis post primum
partum resectis, antequam illis os
1

admovisset foetus

tis copia redundabant papillae in isto

sumine, ut sui adhaerere adbuc vide-

rentur.

tanta autem lac-

XLV.
PULLI GALLINACEI.
Si Libycas nobis volucres, et Phasides essent,

Acciperes : at nunc accipe cortis aves.

Si haberem Numidicas gallinas,

et

phasianos, mitterem

at nunc accipe aves do-

mesticas.

NOTJE
1 St Libyca]

Vide lib.

III.

Epig. 57.

XLVI.
PERSICA, NUCIPERSICA.

Vilia maternis fueramus praecoqua

Nunc

in adoptivis

Vilia pracocia

rarais:

Persica cara sumus.

fueramus in ramis maternis, nunc sumus cara Persica in adop-

tivis.

Ms. Beverl. ' Persica, Nucipersica. Hoc lemma Aldina edihabent. Nescio qua de causa in Junii editione mutatum
sit.
Alii Persica, oinisso Nuc. legiuit.' Marg. ed. Par. 1617. Adi Not. Var.
1 Persica pro prcec. cod. Beverl. et ed. Barb. Alios sic legere notat Schrevel.
2 Rara cod. Beverl.
Persica percocta

tio et Junii liber

NOT/E
Persica]

Nempe

ex Perside

allata,

Gallice peches: 'nucipersica' vero

dicuntur, quod a nuclco difficulter
nolvantur.
1

Vilia]

An

quia in nativa stirpe

vilia, pruno insita sunt nobilia ? an

quia in sua Perside noxia et venenosa, sed translata fiunt dulcia ? ex
Columella; opinione. Ita Farnabius.

EPIGRAMMATUM

955

LIB. XIII.

XLVII.
PANES PICENTINI.
Picentina Ceres niveo sic nectare crescit,
Ut levis accepta spongia turget aqua.
Picentina Ceres sic turget nectare, ut levis spongia tumescit aqua accepta.

1 Sine nectare arescit cod. in inarg. ed. Par. 1617.

NOTiE
1 Ceres]

Hoc

est,

panem

Picenti-

mini aridum ex alicae materia factum

intellige,

quem non

nisi lacte

factum comedi posse dicit Plinius

xvm. cap.

lib.

11.

made-

XLVIII.
B O L E T

Argentum
Mittere

atque aurum, facile

boletos mittere

I.

laenamquc togamque

est,

difficile est.

Facile est mittere argentum atque aurum, et lanum, et

togam:

difficile est

mit-

tere boletos.

Nam

mihi pro mittere cod. Beverl.

SOTJE
Leenamque togamque]
Epig. 36.

2 Boletos] Genus fungi delicatissi-

Lib. xir.

mi

intellige.

XLIX.
F

Cum me

ficus alat,

ED U L

cum pascar

A.

dulcibus uvis;

Cur potius noracn non dedit uva mihi?

Cum ficus

nutriat me,

cum

pascar dulcibus uvis

cur non potius desumo nomen ab

uva ?

XOTIE
2 Cur potius]

Non

dicor uvedula

quam

ficedula

MARTIALIS

M. VAL.

956*

L.

TUBERA.

Rum pi m us

altricem tenero quae vertice terram

Tubera, boletis
Nos

poma secunda sumus.

tubera frangimus terram nutricem tenero vertice: sumus

poma secunda a

boletis.

1 Sic

Gruter. e Mss. Vid.

inf.

Ep. 102. De

vert.

edd. Aid. Junt. Colin.

Farnab.

NOTjE
1

Rumpimus

coride,

'

Teste Dios-

altricem]

Tubera rotundaj radices sunt

sine caule, sine foliis flavescentes;

vere effodiuntur, crudaetcocta cduntur/ Et Plin.

lib.

xix. cap.

'

2.

Nee

utique extuberante loco, in quo gig-

nuntur, ant rimas urgente, nee ipsa

terrae cohaerent.'

Tenero quce vertice] Foris quippe

prodeunt tubera, ubi terra mollior est.
Vocat poma improprie. Juven. Sat.
v. 116. ait tubera fieri tonitribus.

LI.

TURDORUM CORONA.
Text A

rosis fortasse tibi, vel divite nardo,

At mihi de
Texta ex

turdis facta corona placet.

rosis, et pretioso

nardo forte

tibi, at

mihi grata

est

corona composita ex

turdis.

Pe

titulo vid.

Not. Var. Decuria pro corona babet Ms. Beverl.

NOTjE
Turdorum corona] Decuria legitur in
veteribus codicibus, ut ait Turnebus
lib. xxv. cap. 28.
Intellige coronam
tcxtam turdis, nenipc e vimine undique pendentibus.

1 Texta rosis]

Qua coronabantur

veteres in lautis conviviis.

xxi. cap. 3.
Corona] De qua

lib.

Plin. lib.

in. Epig. 47.

LII.

ANAS,
Tota quidem

ponatur anas : sed pectore tantum,

Et cervice sapit cetera redde coco.
:

Tota quidem anas apponatur

sed sapit tantum pectore et cervice

reliqua.

HOTJE
1 Ned pectore]

Pectus enim et cervix gratioris sunt saporis.

restituecoco

EPIGRAMMATUM

957

LIB. XIII.

LIU.
TURTUR.

Dum

pinguis mihi turtur

Et cochleas
Dum habebo

tibi

habe

erit,

lactuca valcbis,

perdere nolo famera

pinguem turturem, o lactuca

valebis, et tu serva cochleas: nolo amit-

tere esuriem.

Adi Var. Not. 2 Prodere cod. Beverl.

NOTjE
2 Et

Hoc

cochleas]

leas, quae

est,

Nolo coch-

sunt species conchy lioruni

dum habebo cibos delicatime abstinebo.

Perdere nolo famem] Hoc est, Nolo

hoc

est,

ores, a vilioribus

consumere famem

in

comedendis

lac-

tucis et cochleis, quae ad irritandam

gulam dabantur, cum turturem ha

beam.

LIV.
P

CjEREtana mihi

De Menapis

net, vel

lauti

ERN A.
missa

licebit

de petasone vorent.

Faciam mas&am ex Cerretanis,

vel etiam ex

Menapis :

delicaliores edant de pe-

tasone.

Massa edd.

vett. et Maitt. et

Videantur Not. Var.

Farnab.

NOTiE
1 Cceretana [Cerretana]

Poeta perna

allata

Dicitur a

ex Cerretanis His-

paniae populis ad

montes Pyrenaeos.
Athcnacus lib. xiv. ' Convalles montium,' inquit, tenentCerretani maxiraa Hispanorum natio, apud quos ex'

cellentes pernae conficiuntur, quas vel

pernam

vocari.

Vel Athenaeo auctore,

cujus haec verba sunt

8e irerauruvos

fiepos

vepvav koXowh.
tana, a Caere

lib.

kni/Try

Scribunt

xiv.

'Eirtl

nefrai,

oppido Hetruriae

%v

Ccere-

alii
:

quod

minus placet.
2

De

Menapis] Qui

cum

Cantabricis de principatu contendunt.' Turnebus lib. xvi. cap. 18.

incolebant.

de hoc Epigrammate et sequenti

Ego putem, inqnit, petasonis partem

turn etiam

Mosam

fluvium

Hodie vocantur Gel-

drenses, Juliacenses, ubi pernae mul-

nunc laudantur.

'

MART1ALIS

M. VAL.

958

LV.

PETASO.
Musteus

est

propera, caros nee differ amicus

Nam mihi cum

Recens

est

vetulo

sit

petasone

festina, ne moreris caros amicos

nihil.

nam siccus

petaso mihi non appo-

natur.

Vult de Rooy cams nee

d. in annos.

NOTVE
Recens est et plenus
gucci; nam, inquit Poeta, non amo
1

Musteus]

vetulum et durum petasonem.

LVI.

VULVA.
Te

fortasse magis capiet de virgine porca:

Me

materna gravi de sue vulva capit.

Forte tu magis delectaris vulva virginis porca

ego detector materna suis gra-

vida.

1 Capiat Ms.
Ms. Beverl.

in marg. ed. Par. 1617. et sic ed. Barb.

Magis pro gravi

NOTjE
2

Vulva"]

Vide Plinium

lib. II.

cap. 37. et supra Epig. 44.

LVII.
COLOCASIA.

Niliacum

ridebis olus, lanasque sequaccs,

Improba cum morsu

fila

manuque

fila

trahes.

Deridebis caulem JEgyptium, et lanas sequaces,

mala.

cum morsu

et

manu

duces

NOTdE
1 Niliacum] Plinius lib. xxi. cap.
15.

'

In /Egypto nobilissiina est co-

locasia,

Hanc a

qnam

cy anion vocant aliqui.

Nilo metont, caule, cum coc-

tus est, araneoso in mandeodo,' &c.

2 Fila trains]
'

Lenta minus

casia

filo.'

Lib.

vm.

Epig. S3.

gracili cresennt colo-

Hinc constat

'

colocasia

esse fceminini generis et oeutrius.

EP1GRAMMATUM

959

LIB. XIII.

LVIII.

JECUR ANSERIS.
Aspice, quam tumeat magno jecur ansere majus
Miratus dices, Hoc, rogo, crevit ubi ?
Vide
quaso.

quam

turgeat jecur majus

magno ansere :

attonitus dices,

Hoc, ubi

crevit ?

N01\E
1 Jecur

Fartum

majus']

raulso, lacte, ticu, ct caiica.

seris albi.'

scilicet

Horatius Serm. u. Sat. 8.

Pinguibus et ficis pastum jecur an-

nabius.
'

Juven. Sat.

v.

'

Anseris

ante ipsum inagui, jecur anseribus

Sic Far-

par.'

LIX.
GL

R E S.

Tota

mihi dormitur hyems, et pinguior illo

Tempore sum, quo me nil nisi somnus alit.

Dormio

tota hyeme, et pinguior

Vide Heins. ad Ov. Ep.

Glires]

De quibus

sum

ilfo

tempore, quo nutrior solo somno.

xii. 170.

HOTJE
vm. cap.

fuse Plinius lib.

52. et lib.

xxix. cap. ultimo.

LX.
CUNICULUS.

Gaudet

in effossis habitare cuniculus antris:

Monstravit tacitas hostibus

ille

vias.

Cuniculus amut habitare in speluncis effossis : ilk ostendit hostibus taciturn

1 G~. inoffensis

Ms. Beverl.

2 Monstravit]

'

iter.

NOTJE
Aliud genus

op-

leporibus, qui cavernas sub terris fo-

pugnationis est subterraneum atque

diunt, ibique

secretum, quod cuniculum vocant

lib. iv.

conduntur.'

cap. 24.

Vegetius

%0

M.

VAL. MARTIALIS

LXI.
ATTAGENjE.

Inter sapores

fertur alitum primus

Ionicarum gustus attagenarum.

Gustus Ionicarum Atagenarum dicitur primas tenere inter sapores avium.

Ategana ed. Par. 1617.

Atag. edd. Aid. Junt. Colin. Farnab.

NOT:
Attagena] Aves nempe sunt
gratissimae.

Ionicae dicuntur,

gusttii

maxime

in

quod

Plinium

lib.

Ionia

nascantur.

Vide

X. cap. 49.

LXI1.
GALLINA ALTIL1S.

Pascitur

et dulci facilis gallina farina,

Pascitur et tenebris

ingeniosa gula est.

Gallina facilis alitur et dulci farina, alitur et obscuritate: gula est ingeniosa.

NOT7E
Gallina

altilis]

Ea

dicitur quae do-

mi saginatur farina quidem et tenebris, 'quod motus earura et lux pinVarro lib. m.
guedini iniraica.'

cap. 9.

2 Ingeniosa gula
cap. 50.

'

est]

Plinius

lib. x.

Invenit mille artes viasque

deliciarum luxus, et gula.'

LXIII.
CAPO.

Ne

nirais

exhausto macresceret inguine gallus,

Amisit testes : nunc mihi Gallus

Ne

erit.

gallus tnacer fieret enercatus coitu, castratus fuit

nunc ilium exislimabo

Galium.

fiOTJE
1

Ne nimis]

cilius

est.

Gallus gallinaceus fa-

2 Gallus

saginatur, postquatn castratus

erit, instar

erit]

Hoc

est,

castratus

sacerdotum Cybeles, qui

Galli dicebantur exsectis virilibus.

EP1GRAMMATUM

961

LIB. XIII.

LXIV.
IDEM.

Succumbit sterili frustra gallina raarito

Hanc matris Cybeles esse decebat avem.
Incassum gallina subjacet marito

sterili

conveniebat

Mam

esse volucrem matris

Cybeles.

NOTdS
2 Avem]

Cum

maritum haberet Galium seu castratum.

LXV.
PERDIX.

Ponitur Ausoniis avis haec rarissima mensis:

Hanc in lautorum mandere saepe soles.
Hac avis rarissima apponitur mensis Italis
edere in mensis divitum.
2 Mandare Aid. Junt. Colin.

frequenter consuevisti hanc com-

Piscina pro hut. ed. Barb.

Vid. Not. Var.

HOTM
1 Rarissima']

Hoc est

pretiosissima.

magni

est pretii.

2 Hanc in lautorum] Perdix enim

LXVI.
COLUMBINI.

Ne

violes teneras perjuro dente

Tradita

si

Ne violes columbas teneras praduro

1

columbas,

Cnidiae sunt tibi sacra Deae.

dente,

si

tu doctus es sacra

Deae Cnidia.

Praduro antiquitus erat tectum. Vid. Nott. Varr.

NOTjE
Quae nempe sacra
Cnidos
sunt Veneri Cnidiae Deae
1 Columbas]

Delph.

et

Var. Clas.

enim insula non longe a Caria maxime

coluit Venerem.

Martial.

M. VAL.

962

MARTIALIS

LXVII.
PALDMBUS TORQUATUS.
Inguina

Non

torquati tardant hebetantque palumbi

edat hanc volucrem, qui cupit esse salax.

Palumbi torquati morantur,

manducet hanc avem.

et

retundunt Venerem

qui vult esse libidinosus, non

Palumbi torquati ed. Barb.

NOT.E
Sic dicti a signo torquis,

1 Torquati]

quod

collo gestant.

LXVIII.
6ALBULA.

Galbula

decipitur calamis et retibus ales,

Turget adhuc

cum

viridi

rudis uva mero.

Galbula avis circumvenitur calamis, et laqueis, cum uva rudis adhuc tumet tiridi mero.

Galbula ed. Barb.

Galbina cod. Beverl. Videsis Not. Var.

NOTjE
1 Galbula]

cat Plinius

Quani

lib.

alio

xxx. cap.

nomine vo11.

'

Avis

icterus vocatur a colore,' flavo scilicet,

'

quae

si

lum tradunt,

spectetur, sanari id
et

avem mori.

ma-

Hanc

puto Latine vocari Galgulum.'

tamen affirmant sanari eos qui cornedunt hanc avem, non qui vident.
Calamis] Viscatis nimirum.
2 Viridi mero] Hoc est ? cum uvae
sunt adhuc immature,

Alii

LXIX.
CATTiE.
nobis nunquam dedit Umbria cattas:
Mavult baec domino mittere dona Pudens.

Pannonicas

Nunquam Umbria

nobis donavit Pannonicas cattas

Pudens mavult mittere do-

mino hac munera.

Catta edd. Schrevel. Farnab.

Domints duo Palat. et Arond.

NOTiE
Catta]

Avis quoddam genus est,

Alii mustelas

ut putant interpretes.

sylvestres esse opinantur.

Cattas e

Pannonia missas Pudenti habitanti

in Umbria, ut diximus Epig. 97. lib.

vn. Romam misit domino, quern alii
Domitianum, alii divitem quendam

patron urn intelligunt.

EPIGRAMMATUM

LIB. XIII.

963

LXX.
PAVO.

Miraris

quoties geramantes explicat alas,

Et potes hunc saevo

tradere, dure, coco ?

Stupes quoties apeiit gemmantes alas,

et potes,

o inhumane, tradere hunc coco

crudeli ?

2 Chine pro dure Ms. Beverl.

HOTS.
2 Et potes] Sensus est Cum tarn
pulckra spectacula edat pavo explicatis alis, coco saevo tradi uon deberet
:

laniandus
sed gula nee elegantias
nee venustati parcit.
:

LXXI.
PHOENICOPTKRUS.

Dat

mihi penna rubens noraen

Nostra sapit
Nomen
si

quid

si

sed lingua gulosis

garrula lingua foret ?

mihi imponitur a penna rubra

sed nostra lingua sapit helluonibus: quid

lingua esset loquax ?

Ptoricottori

Ms.

fleverl.

NOT/E
1

Dat mihi] De Phoenicoptero

mus Epig.

57. lib.

m.

egi-

cnjus lingua

optiini est saporis.

2 Quid

si

garrula]

Cum

tacita tarn

sit.
Forte alludit Poeta ad patinam Clodii jEsopi tragiei bistrionis
refertam Unguis avium canorarum.

grata

Plinius

lib.

x. cap. 51.

LXXII.
PHASIANUS.

Argiva primum sum

Ante mihi notum
Primum sum

transportata carina

translata nave

Argiva

Phasis, erat.

nil, nisi

antea nihil cognoscebam nisi Phasim.

*****+
1

Argoa cod. Thuan.

NOT;E
1 Argiva carina]

Qua nempe

sunt Argonauta?, de quibus

turn.

vecti

jam

die-

2 Pliasis] Colchorum fluvins, unde

et allati sunt phasiani. Vide

dicti

Epig. 57.

lib.

in.

M. VAL. MARTIAL1S

964

LXXHI.
NUMIDICiE.

An sere Romano
Ipse suas

quamvis satur Hannibal

nunquam barbarus

Licet Hannibal esset expletus ansere

suas aves.

esset,

edit aves.

Romano, nunquam

ipse barbarus comedit

HOTJE
Satur Hannibal] Dum bellum
gessit in Italia pastus est anseribns,
et abstinuit se

Nnmidicis,

tellige
nibali.

nondum mensis apponebantur,

dic-

Vel potias inNumidicas displicuisse Han-

turn Epig. 57. lib. lit.

quia tunc ills

gallinis

licet delicatioribus,

De Nnmidicis

aiunt interpretes.

ut

LXXIV.
ANSER.

H/EC servavit avis Tarpeii templa Tonantis.

Miraris ?

Hac avis

nondum

fecerat ilia Dens.

custodivit cedes Jovis Tarpeii

mirarisne

nondum exstructa fuerant a

Numine.

Tarpeia Ms. Beverl.

Templa] Quae a Gallis obsidenti-

llle

Deos

id.

NOT:
2

Nondum

fecerat

bus expugnata fuissent, nisi anseris

clangoribus excitati fuissent vigiles.

qui incensum

Livius

tiani

Ma] Domitianus

Capitolium restituit,
quod jam alio custode quani Domi

lib. v.

numine non

indiget.

LXXV.
GRUES.

Turbabis

Unam

versus, nee literatota volabit,

perdideris si Palamedis avem.

Turbabis or dines, nee litera integra volabit,

1 Turbabit

pro Turb. et sonabit pro

vol.

si

amiseris

unam avem Palamedis.

Ms. Beverl.

NOT^E
1

T,

Nee

alii

litera

vero

Ma]

Alii intelligunt

quae sententia videtur

melior. Cicero n. de natura

Deorum

' Iliad
vero ab Aristotele
animadversum, a quo pleraque, quis
potest non mirari ? Grues, cum loca

sic ait

EPIGRAMMATUM

LIB. XIII.

905

NOT^
calidiora petentes

transmit-

raaria

formam. Ejus
autem sunimo angulo aer ab iis ad verstis pellitur deinde sensim ab utroqne
latere, tanquam remis, ita pennis curBasis autem trisus avium levatur.
tant, trianguli efficere

anguli,

quam

quam

ea tan-

efficiunt grues,

His verbis A Graecum plane exprimitur. Grues jvero Palamedis aves

esse dicuntur : ex earum enim volatu

quasdam

literas didicerat,

atque

illas

homines docuerat Palamedes. Lege

Plinium lib. vn. cap. 56. Vide e tiam
Epig. 14.

lib.

x.

a puppi ventis adjuvatur,' &c.

LXXVI.
RUST1CULA.

Rustica

Carior est perdix: sic sapit

Sum perdix
ilia

magis

Sum

Oxon.

idem est

sim, an perdix, quid refert, si sapor

rustica

magis.

ilia

quid interest, si est idem sapor ? Perdix carior est

idcirco

sapit.

ed. Farnab.

R. sum

Rusticula, an perdix.'

ad

in Epistola

De

Rooy,

p.

edd. vett.

Yerior mini videtur

De

Rooy. * Hassisti in his, V.

neque extricasti tamen : f. vera

lect. Msti
Vir Doctus
latet in Thuan.

ait

cod. scriptnra, Rustica si mansi perdix, quid refert si s. i. e. Bene baec, sed vs.
est heptameter : lego quid sis. i. e. et res in vado erit. Similiter in vs. 2. vaHi ita fere, Carior est perdix: sic
riat cod. noster, et ab editis deflectit.
sapit ilia magis.
Longe aliter Ms. C. e. p. si s. ista m. Quod nescio quid habet prae altera elegantiae.' Monet Beverlandus si esse in suo Ms. et Rusticula

an

in

Vat.

NOT^E
1

Rustica sim]

Rusticam autem

dictam putem ad contentionera alterius perdicis, quae elegantior est.

Ra-

derus.

2 Sic sapit

ilia

magis]

Hoc

mis sapiunt quae pluris emuntur. Sic

' Quicqnid
quaeritis optimum videtur :' et Horatius Sat. 2.
Sic, alii nee.
lib. n.
Petronins,

est, ni-

LXXVII.
CYCNUS.

Dulcia

defecta modulatur carmina lingua

Cantator eyenus funeris ipse sui.

Cycnus ipse cantator sua mortis canit suaves versus lingua moriente.

Ms. Beverl.

Defceta

Defecta lingua]

NOTjE
Hoc est,

fere de-

motu.
2 Cantator] Affirmant multi eyenum morti vicimun canere quod

stituta vitali

negat Plinins lib. x. cap. 22. ' Olorum morte narratur ilebilis cantus
falso, ut arbitror, aliquot experimentis,'

966

M. VAL.

MABTIALIS

LXXVIII.
PORPHYRIONES.

Nomen

habet magni volucris tarn parva gigantis?

Et nomen Prasini Porphyrionis habet.

Tarn exigua avis habet nomen magni gigantis, et habet nomen Prasini Porphyrionis.

1 Magna Ms. Beverl. et cicada pro gig.

Par. 1617. Vid. Not. inf.

2 Purpurionis

Ms.

marg. ed.

in

NOTjE
Porphyriones]

Aves

scilicet

quibns

rostra et praelonga crura rnbent, Pli-

niuscap. 46.

Magni

lib.

x.

gigantis]

Qui dictus

Porphyrion. Horatius
'

lib.

est

m. Ode 4.

Sed quidTyphoeuset validus Mimas

Aut quid minaci Porphyrion

statu

?'

&c.

2 Prasini Porphyrionis] Alii purpnquod idem est, qui nempe ftiit

auriga Neronis factionis Prasinae sen

reonis,

viridis.

Vide Epig.

48. lib.

x.Sensns

Hanc avem, licet exiguam, habere nomen commune cum magno gigante, et, licet rubram, habere nomen
est

aurigae factionis viridis.

LXXIX.
Spirat

in advecto, sed

Languescit

MULLUS.
jam piger, aequore mullus

vivum da mare,

fortis erit.

Mullus spirat in unda importata, sed jam iners flaccescit

da mare vivum,

erit

fortis.

Scriveriani et Arondelianus Mulli vivi.

1 Avecto Palat. Adriaco cod.
Beverl. Advectos Ms. in marg. ed. Par. 1617. qui habet et tarn pro jam.

NOTvE
1

Spirat in advecto]

De

miillo sae-

cit, licet in

aqua inarina

feratur.

phis jaiu dictum, qui captns langues-

LXXX.
MURjENA.

Quje

natat in Siculo grandis muraena profundo,

Non

valet exustam mergere Sole cutem.

Murcena grandis, qua natat in mari Siculo, nequit mergere cutem exustam Sole.

NOTjE
2 Non

valet]

Summa cnim

aqua

in-

natans sole exuritur,nec amplius po-

test

curvare se nee immergere.

::

EPIGRAMMATUM

907

LIB. XIII.

LXXXI.
Quamvis
Rhombus

RHOMBUS.
gerat patella rhombum

lata

tamen

latior est

Licet patella lata gestet

patella.

rhombum, nihilominus rhombus

latior est patella.

NOTJE
Rhomlms] Piscis scilicet de quo
fuse agit Juven. Sat. iv.
Ravenuae

optimum

inveniri dicit Plinius cap.

54. lib. ix.

LXXXII.
OSTREA.

Ebria Baiano

veni

modo concha Lucrino

Nobile nunc

sitio

luxuriosa garum.

Paulo ante concha ebria veni ex Lucrino Baiano : nunc luxuriosa

garum

sitio

nobile.

SiUce Aid. Junt. Colin, in

Beverl. Alit pro amat vult

lemmate

et in vs. 2.

De Rooy. 2

Scyllce

Tibris et Mariscte cod.

Vat.

NOTjE
1

Ebria']

Hoc

est, saturata et

pasta

prope Baias. Macro*

bius lib. ii. cap. 11. ' Sergius Orata
primus optimum saporem ostreis

in lacu Lucrino

Lucrinis adjudicavit.'

2 Nobile garum] Quo nempe liquaminecapta conditur ostrea. Degaro

infra Epig. 102.

LXXXIII.
SQUILLiE.

CffiRULEUS nos Liris amat, quem sylva Maricae

Protegit hinc squillae maxima turba sumus.
:

Diligimur a Liri

coeruleo, qui defenditur sylva

Maricce : hinc squilla sumus max-

ima turba.

NOTjE
1 Cceruleus Litis]

Fluvins scilicet

Campania? qui Minturnas

rn tins lib.

i.

Liris quieta

annus.'

Ad

Ode

31.

'

alluit.

Non

Mordet aqua,

Ho-

rura quae
tacitnrnus

ilium lliivium est sylva

sacra Maricae nymphae,

accolae, quae regi

Fauno

illius

nupsit.

Horatium

lib.

in.

2 Hinc squilla]
culi nimirura

unde

'

Ode 17.
Ex Liri fluvio pisci-

qui gregatim natant,

maxima turba

Plinium

lib. ix.

'squilla,'

fluvii

sive

Vide

praedita.

'

dicitur.

Vide

cap. 42. Alias 'scilla,'

herba bulbo

insigni

MARTIALIS

M. VAL.

968

LXXXIV.
SCARUS.

Hie

Scarus, ajquoreis qui venit obesus ab undis,

Visceribus bonus est : cetera vile sapit.

Hie scants qui pinguis

allatus est ab aquis maritimis habet intestina sapida, ce-

tera vero insipida.

Adesus Palat.

2 Bile cod. Beverl.

nota:

In piscinis servatus

Mquoreis]

lib. IX.

'

Nunc

nare.'

2 Cetera] Subaudi Kara, Graecorum

Plinius cap. 17.

ingrati est saporis.

scaro datur princi-

more,

patus, qui solus piscium dicitur rami-

LXXXV.
CORACINUS.

Princeps

Niliaci raperis, Coracine, macelli:

Pellaeas prior est gloria nulla gulae.

Coracine princeps Niliaci macelli raperis: nullus honos potior estgula Pellaa.

1 Sic cod. Tbuan. et cod. in marg. ed. Par. 1617. Niliacis maceUis Aid. Junt.
Colin.
2 Es cod. Beverl. et cod. in marg. ejusd. ed. Par.

NOTjE
1 Niliaci macelli] Alii Niliacis macellis

Hoc

est, nullus piscis delicatior

habetur Alexandria;, quae est urbs

#Igypti, Pellaaa dicta ab Alexandro
conditore, qui ipse Pellaeus nominatur
a Pella urbe Macedonian ubi natus
est.

Plinius lib.

xxxn.

'

pisces Nilo quidem pecnliares sunt

sed nos haec omnibus terris demon-

stramus.'

Gloria nulla]

piscis laus

Hoc

est,

nullius

tanta est nt gratior

sit

Alexandrinis.

Coracini

LXXXVI.
ECHINUS.

Iste

licet digitos testudine

pungat acuta,

Cortice deposito mollis echinus

Quamvis

iste echinus

pungat digitos acuta

erit.

testa, mollis erit deposito cortice.

notje
2 Cortice deposito]
spinosa deposita.

Hoc

est,

teata

Mollis]

Hoc

est, cibus erit gratus.

KPIGRAMMATUM

969

LIB. XIII.

LXXXVII.
MURICES.

Sanguine de

nostro tinctas, ingrate, lacernas

Induis, et non est

hoc

satis,

esca sumus.

immemor, induis lacernas imbutas nostro sanguine,

et

hoc non

sufficit,

nos com-

edis.

Bis

nost. vult

Heins. ad Ov. F. n. 107.

NOTvE
1 Sanguine de nostro]

De murice
Non nisi vel

dictum Epig. 23. lib. v. '

cocco madida vel murice tincta Veste

nitet.'

2 Esca sumus] Hoc est, Inter alia

conchylia mensae apponimur.

LXXXVIII.
GOBIUS.-

In Venetis sint lauta licet convivia terris,

Principium coenae gobius esse solet.
Quamvis

sint convivia opipara in terris Venetis,

mos

est

incipere ccenam a go-

bio.

In varus Vat. Pauca pro lauta Palat.

NOTtf:
In Venetis] Veneti sunt populi ad
mare Adriaticum : in Britannia minore alii sunt populi dicti Veneti, ho-

2 Gobius] Pisciculns, qui in Venetorum lacunis frequens est, ori gratissimus, de quo Galenus lib. m. de ali-

die Vennes.

mentorum facultatibus.

LXXXIX.
LUPUS.

Laneus

Euganei lupus excipit ora Timavi,

iEquoreo dulces cum sale pastus aquas.

Laneus lupus excipit ora Timavi Euganei nutritus aquis dulcibus cum cequoreo
sale.

Launius Euganius cod. Beverl.

SOTM
1 Lupus] Piscis scilicet, de quo sic
Plinius

lib.

ix. cap. 17.

'

Luporum

laudatissimi, qui appellantur lanati. a

candore mollitiaque

carnis.'

MARTIALIS

M. VAL.

970

NOTjE
Euganei Timavi] Fontis ncmpe, cle
quo dictum Epig. 25. lib. iv. qui in

Macrobius

mare Adriaticum

aqua

illabitur,

ostia sunt lupi pisces.

ad cujus
quibus

De

lib.

in. cap. 1G.

2 JEquored] Salsa enim et dulci

nutriti lupi erant gratissimi sa-

poris.

xc.
AU

RAT A.

Non

omnis laudem pretiumque aurata meretur,

Sed cui solus erit concha Lucrina cibus.

Non

qualibet aurata digna est laude et pretio, sed qua; pascetur sola concha Lu-

crina.

not#:
Aurata]
15.

Macrobius lib. hi. cap.

' Sergius Orata cognominatus est,

quod

ei pisces, qui aurata;

vocantur,

carissimi fuerint.' Plinius cap. 5. lib.

xxxii. Venenatum mel diximns ubi

nasceretur auxilio est piscis aurata
'

in

cibo.'

Conchas Lncrinas optimi

esse saporis diximns Epig. 82. supra,

quibus pastas auratas suavissimas affirmat Poeta. Dicitur aurata Grace

xp("?o<ppvs, quod auri colorem referat
ejus caput.

XCI.
ACIPENSIS.

Ad

Pallatinas acipensem mittite raensas

Ambrosias ornent munera rara dapes.

Mittite acipensem ad mensas Palatii, dona infrequentia instruant epulas didnas.

Aldum in titnlo
dam Annotator in

legere Acipenser et in medio Epigr. acipensera notat quiimpresso marg. ed. Par. 1617. Nostra Aldina habet
Accipensis et accipensem ; Colinaea habet Accipensis et, nt servet metrum,
acipensem.

HOVM
1

Ad

Pallatinas]

Hoc

est,

ad Caesa-

rum mensas.
Acipensem]
in. cap. 16.

De

quo Macrobins

lib.

'Nee acipenser, quern

raaria prodigis nutriunt, illius saeculi

delicias evasit,'

&c. Dicitur acipen-

ser, et acipensis, quern aliqui

eundem

esse cum helope, quod his verbis negat

Plinius

lib.

pem quoque

eundem acipenserem

qui

existima-

verunt,' &c.

xxxii. cap. 11.

'

Helo-

dicit esse nostris incog-

nitum undis: ex quo apparet

falli

eos

2 Ambrosias] Hoc est, divinas dapes

Caesarum, quasi Deorum.

Munera

rara] Plinius lib.

ix. cap.

Apud antiquos

piscium nobilissiinns habitus acipenser, unus omnium

squamis ad os versis, contra aquam
nando meat: nullo nunc in honore
17.

'

est

quod quidem miror, cum

rusinventu.'

sit ra-

EP1GRAMMATUM

LIB. XIII.

971

XCII.

Inter aves

turdus,

LEPUS.
me judice

quis

si

certet,

Inter quadrupedes mattea prima lepus.

Turdus inter tolucres tenet principatum, lepus vero inter quadrupedes,
contendat

me

si

quis

arbitro.

1 Si quod certum est Palat.

Si quid certum est ed. Par. 1617. et Barb.
Certum est esse in suo Ms. notat Beverlandus. 2 ' Lud. Ca?lius olim, post
Gruterus e Mss. recti us Mattea. Bodleian. Ms. bestia.' Schrevel. ' In Ms.
legebatur athica, vocis vicinia cum Mattya conspirante. Mattya pro deliciis
accipi videtnr.' Marg. ed. Par. 1617. ' Mutea Thuan. cod. bestia Vat.' Beverl.
Mattya ed. Maitt. Gloria edd. vett. et Farnab. et Barb.

hotje
2 Mattea [gloria'] Alii mattya, quae
vox significat cupedia Epig. 59. lib.
x. ' Sed te mattya sola juvat.' Ue tur-

dis

jam

vero

dictum: de lepore

saepius

lib. v.

Epig. 29.

XCIII.

AP
Qui Diomedaeis metuendus
iEtola cecidit cuspide,

E R.

setiger agris

talis erat.

Similis erat, qui setiger timendus agris Diomedcsis inter/ectus est telo

Meleagri

JEtoli.

2 JEtolia cod. Beverl.

NOTjE
1 Diomedais]

Hoc

est, JEtoliae ar-

quorum incola fuit Diomedes, de

quo Homerus Iliad. Z.

vis,

2 JEtola cuspide] Meleagri, de quo

Epig. 15. lib. Spect.

XCIV.
DAMil.

Dente

timentur apri

defendunt cornua cervos

Imbelles damae quid, nisi praeda, sumus

Aper metuitur propter dent em, cornua tuentur certum:
mus prater prcedam ?

Dammce Aid. Junt. Colin. 1 Cervum edd.

Taurum alios legere monet editor Delph.

ignavce

vett. et Delpli.

dama, quid

su-

Tauros ed. Barb.

NOTvE
2 Imbelles

dama] Quae

sola

pedum

velocitate se a canibus defendere possunt.

M. VAL.

1)72

MARTIAL1S

xcv.

ORYX.
Matutinarum non

ultima praeda ferarura

Saevus oryx, constat quot mihi morte

canum?

Canum morte emo ferum orygem, non ultimam prcedam ferarum matutinarum.
2 Erix cod. Beverl. Quod cod. in marg. ed. Par. 1617. et
Qui ead. ed. Par.

sic Aid. Junt.

Colin.

NOTjE
Matutinarum]

lib. I.

'

Mane

Seneca Epist.

cum sternoerit.' Cap. 46.

Unicorne bisulcuin oryx.'
Vide /Elian, lib. vn.cap. 8.
ut adorare

7.

leonibus et ursis liomi-

lib. xi.

nes, meridie spectatoribus suis obji-

Diximusjam Epig.

ciebantur.'
lib. x.

fyc.

Haec

sus est

Sci'vus

oryx] Plinius

lib.

'

Constat quot [qui] Alii constat quot,

25.

homines mane pugnavisse cum

feris.

lectio

non

displicet. Sen-

In venatione matutina, quae

nempe dabatur

n. cap.

Orygem appellat /Egyptus feram, quam in exortu ejus (caniculae)

40.

in amphitheatro,

oryx

captus vel interfectus multos canes

'

prius interfecit.

contra stare,etcontueri tradit,ac vel-

Hie

erat

ille

An magis
O

XCVI.
ER V U S.

tuo domitus, Cyparisse, capistro

iste tuus, Silvia,

Cyparisse, hie erat

ille

cervus erat

domitus tuo frano

an potius, o Silvia,

iste cervui

erat tuus?

2 Selvia certus Ms. Beverl.

NOTiE
2 Cervus] Similis illi quern domuerat Cyparissus, de quo Ovidius lib. x.
Met. ' Sed tamen ante alios Coeae
pulcherrime gentis Gratus erat, Cyparisse, tibi
tu pabtila cervum Ad

nova, tu liquidi ducebas font is ad nndas,'

sam

&c.

Vel similior

illi

quem

cau-

belli fuisse dicit Virgilius yEneid.

vri.

XCVII.
LA L

O.

Cum

tener est onager, solaque lalisio matre

Pascitur: hoc infans, sed breve nomen babet.

Cum onager tener est, et lalisio nutritur solo lacte matris, sic infans vocatur,
sed brevi tempore.

EPJGRAMMATUM
1

Dum

breve,

Ms. Beverl. 2 Hie

nomen habet.

id.

LIB. XIH.

Distinguere

ita vult

973

de Rooy, hoc in/am, sed

NOT7E
1 Onager] Sylvestris asinus

vm. cap.

de quo

pore Africa gloriatur, quos lalisiones

Onagro et
asina genitus omnes antecellit. Ona-

appellant.'

Phrygia et Lycaonia prapcipui.

l'ullis eoruni ceu praestantibus sa-

lalisio

Plinius

lib.

44.

'

gri in

2 Sed breve nomen] Statim atque

a lacte depellitnr, vocatur

onager.

XCVIIT.

DORCAS.
Delicium parvo donabis dorcada nato
Jactatis solet banc mittere turba togis.
Dabis dorcada delectamentum parvofilio : populus consuevit hanc mittere jactatis
togis.

Dulichium Vat.

Curga rogis Ms. Beverl.

NOT7E
1 Delictum]

A pueris

enim

tractari

se patinntur dorcades.

2 Jactatis] Tnrnebus lib. xxv.

cap. 28. sic explicat : Suspicor hujus distichi sententiara esse, dorcada
in

arenam

niitti,

signo vestis jactatae sinu, ut et ab

Ovidio lib. in. Amorum Elegia 2.
scribitur

'Favimus ignavo: sed enm

revocate Quirites Et date jactatis

undique signa togis.'
:

dato a Quiritibus

XCIX.
C A P R E A.

Pendentem summa capream

Casuram
Spectabis

de rupe videbis:

speres, despicit ilia canes.

capream suspensam ex cacumine saxi :

speres casuram, ilia faUit

canes.

2 <-Grnterus e Mss. desp. melius.' Schrevel. Sic cod. Beverl.

vett. et Farnab. et Barb.

NOTjE
2 Desp. [Decipit

ilia canes']

Qui illam casuram sperant.

At

decipit

edd.

M. VAL. MARTIALIS

974

C.

ONAGER.

Pulcher

adest onager: mitti venatio debet

Dentis Erythraei

jam removete

Formosus onager adest : relinquenda

sinus.

est venatio elephanti Erythrcei

jam

au-

ferte retia.

2 Vid. Not.

inf.

XOTJE
1 Onager]

De quo

phantorum, qui sunt ad mare Erythrauim sen Rubrum. Legunt alii Gen-

supra Epig. 97.

Quia scilicet pulchrius est

onagrorum pugnantium quara eiephantorum spectaculum. Alii sic intelligunt immittendos in arenam eleMitti]

Erythrcece

lis

sum

quod

in

eundem

sen-

recidit.

Removete sinus'] Hoc est, retia, quibus non erat opus ad venationem onagrorum.

phantos cum onagris pugnaturos. Yideat lector.

2 Dentis Erythrcei] Hoc est, ele-

CI.

OLEUM VENAFRANUM.

Hoc

tibi Campani sudavit bacca Venafri

Unguentum, quoties sumis, et istud olet.

Hoc

tibi

expressum

est

ex bacca Venafri Campani : quoties

accipis, et istud fra-

grat unguentum.

Hoc

Epigr. post Ep. 97. ponitur in edd. vett. et Delpb. et Barb.

NOTM
1

Hoc

tibi]

De

Venafro Campania3

h. oliva.

agro, ubi praestantissimae sunt oliva;,

egimus jam Epig. 64.

lib. xi.

2 Sumis]

Ad ungendum

corpus,

Bacca,

CII.

GARUM SOCIORUM.
Expirantis adhuc scombri de sanguine primo,
Accipe fastosum munera cara garum.
Accipe fcecosum garum dona pretiosa ex primo sanguine scombri palpitantis
adhuc.

G. tcombrorum ed. Par. 1617. et Farnab. et Barb. Consulantur Not. Var.

Nostra lect. est in Ms. Beverl. 1 Prono Ms. Beverl. 2 Sic codd. Thnan.
Facosum Aid. Junt. Colin. Farnab.
et Vat. et Ms. in marg. ed. Par. 1617.
Adi Not. Var.

EPIGRAMMATUM MB.

975

Xfll.

hotje
Garum

[scombrorum]

soci.

xxxi. cap.

lib.

num

liquoris exquisiti genus,

garon

vocavere,

gios paene binos,

Plinius

intestinis

Hoc

sanies.

sit ilia

quod

piscium,

putrescentium

olim conficiebatur ex

garon vocabant.
scombro pisce laudatissi-

cet

mum

in Carthaginis spartariae ceta-

sociorum id appellator. Singulis

millibus minimum permutantibus con-

riis:

nova enim Carthago est

pania Tarraconensi
40.

Ga-

in His-

et supra Epig.

Hesperius scombri temperet ova

liquor.'

pisce, quern Grasci

Nunc

Alii legunt

sociorum, et forte melius secundum Plinii verba, Hispanorum scili-

ceterisque quae abjicienda essent sale

maceratis, ut

&c.

rum

Aliud etiam-

7. et 8.

2 Fasto. [Fcecosum] Legunt

tosum, quia scilicet

quidem

munus

alii

fas-

erat, ,et

divitibus (lignum. Videat lec-

tor.

cm.
Antipolitani,

Essem

si

fateor,

M U RI A.
sum filia thynni

scombri, non

tibi

Fateor, sum filia thynni Antipolitani

missa forem.
si

essem scombri, ad te non mitterer.

Amphora muria Cujac. et Scriv. et Arond. et sic ed. Barb, quae amat suas
partes sola sustinere, et ab aliis edd. discrepare.

NOT7E
Muria] Liquaminis genus quod ex
thynnis piscibus conficiebatur.
tipolis,

An-

hodie Antibe, urbs est Galliae

Narbonensis, unde thynni offereban-

tur.

2 Essem si] Hoc est, Si essem garum, de quo supra, non ad te pauperem, sed ad divitem mitterer.

CIV.
MEL ATTICUM.

Hoc

Thesei populatrix misit Hymetti

Pallados a sylvis nobile nectar apis.
tibi

Apis populatrix Hymetti Thesei ad te mittit hoc prastans nectar ex

sylvis Pal-

lados,

NOTjE
Hymetti] Montis in Attica,
dicti a Theseo Atheniensi.

1 Thesei
sic

2 Pallados a

sylois]

Attics enim

praesidet Pallas.

Nobile nectar]

cum omnium

Hoc

est,

mel

praestantissimum.

Atti-

970

MART1ALIS

M. VAL.

cv.
FAVI S1CULI.

Cum

dederis Siculos mediis de collibus Hyblae,

Cecropios dicas tu
Cum

licet

esse favos.

dunaveris favos Siculos e mediis collibus

1 Siculis

media cod.

in

HybUe,

licet

cognominare Alticos.

marg. ed. Par. 1617. et cod. Beverl.

NOTJE
1 Hyblee]

Montis in

Sicilia,

cujus

dat secundas, immo et aeque noac mel Atticum, dicit Poeta.

nielli

bile

2 Cecropios'] Atticos : Cecrops enim

Athenis regnavit.

CVI.

PASSU M.
Gnossia Minoae genuit vindemia Cretae
Hoc tibi, quod mulsum pauperis esse solet.
Cnossia vindemia Cretce Minoce produxit hoc

tibi,

quod

solet esse

mulsum

inopis.

KOTJE
Passum] Plinius

'

xiv. cap. 9.
Passum a Cretico Cilicium probatur
lib.

sole uvis adnstis, aut fervente oleo,'

&c.

et Africum, et in Italia provinciisque

certum est ex uva,

quam Graeci Sticam vocant, nos Apianam. Item scirpnla, diutius in vite

finitiniis.

Fieri

Gnossia]

Hoc

est,

Gnossus vel Cnossus urbs

De mulso infra Epig. 108.

Crctensis
est Cretae.

CVII.
PICATUM VINUM.

HiEC de

Ne

vitifera venisse

dubites

misit

picata Vienna

Romulus

ipse mini.

A'e ambigas here picata allata esse Vienna vitifera

Romulus

ipse misit mihi.

NOT;E
que et Helvico generibus non pridem

Picatum vinum] Plinius lib. xiv.

cap. 1. 'Jam inventa vitis per se in

illustrata.

vino picein resipiens, Viennensem a-

aetate incognita, a cujus obitu nona-

grum

ginta aguntur anni.'

nobilitans, Arverno,

Sequano-

Atquc

haec Virgilii vatis

KPIGRAMMATUM

977

LIB. XIII.

NOTJE
1

Vienna] Urbs est in Delphinatu

ad Rhodanum, bodie Vienne.

2 Misit Romulus] Si Vienna Allobrogum ex Narbonensi provincia
sunt allata haec picata, ut ex Plinio
doctum, quomodo Romulus ipse misit? An idem in Italia postea natum,
satum vel illatum ? Nam Romulus pro

baud dubie. Raderus.

Picatum boc vinum in ipsa urbe Roma factum arte ex picis fluxu ita picis gratiam olet, ut dubites an nativum sit picatum a Vienna Allobrogum. Farnabius. Forte melius intelliges mercatorem Viennensem dictum Uo in ul urn et quidem celebrem.
Italico ponitur

CVIIL

MULSUH.
Attica nectareum

turbatis mella

Misceri decet hoc a

Falernum

Ganymede merum.

mella Attica, turbatis Falernum nectareum : par est hoc

merum porrigi

a Ga-

nymede.

NOTjE
Hoc

Vinum generosissilib. xxn. cap. 24.

Semper mulsum ex vetere vino utilis8imum,
facillimeque cum melle

brosjubet,' &c. Vide etiam

concorporatur, quod in dulci nun-

Epig. 6.

Falernum]
mum. Plinius
1

'

quam

2 Misceri]

est, subministrari,

Jovi nempe. Lib. vi. Epig. 78. ' Misceri sibi protinus deunces, Sed crelib.

vm.

evenit.'

CIX.
ALBANUM.

Hoc

de Caesareis mitis vindemia cellis

Misit, Iuleo quae sibi monte placet.

Dulcis vindemia misit hoc ex Ccesareis

1 Mitlis cod. Beverl.

2 Iuleto cod.

hoc cod.

cellis,

qua

gloriatur monte Iuleo.

Indubie hinc sequitur esse vera quae olim diximus de

Thuan.

not#:
Albanian] Plinius

xiv. cap. 6.
urbi vicina praedullib.

De

Ccesareis cellis]

Hoc

est,

de

monte Albano,

in

cia ac rara in austero.'

quern secedere solebat Capsar Domitianus, ut jam sae-

xni. 210.

pius dictum.

Dicitur 'I ulcus' ab

'

Albana,' vina,
'

'

Juven. Sat.
Albani veteris pretiosa

senectus Displicet,' &c.

Delph. et Var. Clas.

Iulo ULnc-oi

Martial.

filio,

Albae conditore.

978

M. VAL.

MART1ALIS

ex.
SURRENTINUM.

Surrbntina bibis ? nee rayrrhina picta, nee aurum

Sume dabunt calices haec tibi vina suos.
:

Potas Surrentina, nee accipe murrhina picta, nee aurum : fuec vina suppeditabunt
sua pocula.

tibi

NOTvE
Surrentina] Plinius lib. xiv. cap.

1
6.

Item Surrentina

'

in vineis

nascentia, convalescentibus

cessit

tantnm

maxime

probata, propter tenuitatem salubritatemque.

Tiberius Caesar dicebat
consensisse medicos, ut nobilitatem
Surrentino darent alioquin esse generosum acetum. C. Caesar, qui suc:

Nee

illi,

nobilem vappam.'

myrrhina']

Hoc est, pocula Sur-

nempe, idonea sunt

ad bibendum vinum Surrentinum, nee
rentina,

flotilla

opus est myrrhinis nee aureis calicibus, de quibus lib. xiv. Epig. 113.
Surrentum vero urbs est Picentinorum, non longe ab urbe Neapoli.

CXI.
FALERNUM.

De

Sinuessanis venerunt Massica praelis:

Condita quo quaeris consule 1 nullus erat.

Massica attata sunt ex prwlis Sinuessanis.

Nullus erat.

De

Sinuessanis] Plinius lib.

Oppidum Sinuessa extremura in adjecto Latio, quam qnidam

Sinopen dixere vocitatam.' Idem Pli-

cap. 5.

'

nius lib. xiv. cap. 6.

a ponte

Campano

Rogas quo consule fuerint condita?

NOT/E
m. tes

Falernus ager
petentibus

laeva

urbanam coloniam Syllanam nuper

Capuae contributam incipit.' Idem
Plinius lib. in. cap. 5. Massicos mon-

a Falernis distinguit ' His junguntur Falerni, Caleni. Dein consurgunt Massici, Gaurani, SurrentiniPoeta tamen vinum
que montes.'
Falernum a Massico non distinguit,
quod sane esset aeque generosum.
2 Nullus erat] Sic hyperboluws in:

nuit Poeta vetustissima esse

na Massica.

haec vi-

CXII.
S

Pendula Pomptinos

ETIN U

M.

quae spectat Setia campos,

Exigua vetulos misit ab urbe cados.

Pendula Setia, qua aspicit agros Pontinos, misit ab urbe porta cados
ores.

sent-

BPIGRAMMATUM
1

nab.

970

LIB. XIII.

Sic cod. in marg. ed. Par. 1617. Pontinos edd. vett.

Pompilios Ms. Beverl.
Vinea pro Setia id. codex.

Pomtinoa ed. Far-

NOTjE
Pendula Setia] Lib. x. Epig. 74.
Nee qua? paludesdelicata Pomptinas
1

'

Ex

arce

spectat uva Setini.'

clivi

lib. xiv. cap. 6. ' Divus Angustus Setiniim pratulit cunctis nas-

Plinius

citur supra

forum Appii.'

CXI1I.

FUNDANUM.
H/iic

Fundana

tulit felix

mustum

Expressit

autumnus Opimf

consul, et ipse bibit.

Beatus autumnus Opimii produxit hcec Fundana: consul expressit mulsum,

et

ipse hausit.

2 Sic Ms. Beverl.

Mulsum edd.

vett.

NOTjE
Fundana] Vina scilicet a Fundis
oppido Campania? sic dicta. Plinius
1

xiv. cap. 6. 'In vineis arbustis-

lib.

que nascuntur Fundana.'

Felix autumnus] Plinius

cap. 14.

'

A po thee as

lib.

xiv.

fuisse et diffundi

anno 633. urbis apparet,

indubitato Opimiani vini arguraento,
solita vina

jam
Vide

intelligente
lib. i.

suum bonum

Epig. 27.

Italia.'

qui felix siccatur Opimi.'

2 Expressit mustum [mulsum]

Hoc

tam dulce, ut mulso non

Legunt alii mustum,
esset inferius.
hoc est, vinum decoctum et diffusuiu,
est, vinura

vel v in inn recens intellige.

Ipse bibit] Laus vini est, quod eo anno quo expressnm, esset jam mulsum
hoc est, mulsum videretur. Domitius.

Testa sed auti-

CXIV.
TR1FOLINUM.

Non sum

de primo, fateor, Trifolina Lyaeo,

Inter vina tamen septima vitis ero.

Ego

trifolina

non exprimo vinum prastantius: nihilominus ero

vitis

septima in-

ter vina.

2 Monet Schrevelius Palatinum legere

lautis ero.

THOTJE
1 Trifolina] Plinius lib. xiv. cap. 6.
1

Campania nuper

excitavit novis no-

minibus auctoritatem, sive cura, sive

casu, ad quartum a Neapoli lapidem
Trebellicis, jnxta Capuam Caulinis,
et in suo agroTrebulanis, alioqui sem-

per plebeia, et Trifolinis gloriata.'

Lyao] Lyaeus est Bacchus qui pro
vino sumitur.

2 Septima] Supra sex vini species

enumeravit Poeta jam Trifolino dat
septimum locum.
:

980

M. VAL.

MARTI A US

cxv.
CiECU BUM.
CjECUBA Fundanis generosa coquuntur Amyclis
Vitis et in media nata palude viret.

Ccecuba prastantia coquuntur Fundanis Amyclis, et vitis nata in media palude

virescit.

1 Coluntur

Ms. Beverl. Vid.Var.Not.

VOTJE
Quorum mentionem faHoratius lib. i. Ode 37. lib. n.

1 Cacuba]
cit

Ode

14. et pluribus aliis locis.

nius lib. xiv. cap. 6.

'

Terracinam inter et Caietam. Alias

sunt Amyclaj in Laconia, de quibus
lib. ix. Epig. 74. De Amyclis Italiie

Pli-

Antea Caecnbo

Plinius lib.

tribus populetis, sinu

vm.

cap. 29. In Italia

Amyclae a serpentibus

erat generositas celeberrima in paius-

deletae.

Amyclano,' &c.

CXVI.
SIGN IN UM.
Potabis liquidum Signina morantia ventrem
Ne nimium sistant, sit tibi parca sitis.
Bibes Signina sistentia alvum soluiam
deratam.

2 Ne

tanti cod. in

ne nimium morentur, habeas sitim mo-

marg. ed. Par. 1617.

N.n.sitias: adi Var. Not.

NOT^E
1 Signina] Plinius lib. xiv. cap. 6.
'

Nam

quod

tate nimia

Signiae nascitur, austeri-

commends

ntile alvo, in-

medicamina numeratur.' Signia

autem urbs Latii hodie Segna, seu
ter

Segni.

CXVII.
MAMERTINUM.

Amphora

Nestorea

Si detur, quodvis
Si

tibi

Mamertina senecta

nomen habere

amphora Mamertina Nestorea senectute

quodlibet.

Manestinu cod. Beverl. et vs.

2. potes.

potest.

tibi

donetur, potest habere nomen

EPIGRAMMATUM

981

LIB. XIII.

NOTjE
Mamertinum] Plinius

lib.

xiv. cap.

Quartum curriculum publicis epulis obtinuere a Divo Julio (is enim

6.

'

primus auctoritatem his tribuit, ut in

epistolis ejus apparet) Maraertina,
circa

Messanam

in Sicilia genita.'

Hoc

1 Nestorea senecta]

mertina vctustissima.
2 Quodvis nomeri] Hoc est, vel Falernum, vel Setinum, vel Caecubmm
&c. nominari potest, his enim vim
speciebus aequiparari potest.
lib. i.

Vide

Epig. 106.

Ma-

est,

CXVIII.
TARRACONENSE.
Tarraco, Campano tantum cessura Lyaeo,
Haec genuit Tuscis semula vina

cadis.

Tarraco produxit haoc vina amulavino Tusco, prima* datura duntaxat vino Cant'
pano.

Solum pro tantum cod. Beverl.

NOTjE
Hispanic nobilis, hodie Tarragona, ubi vinum erat
tarn egregium, ut praeter Campaniaa
Tarraco"] Ci vitas

de quibus supra, cum aliis I tacomparari posset. Vide

Plinium lib. xiv. cap. 6.
vina,

vinis

liae

CXIX.
NOMENTANUM.

Nomentana meum

tibi

dat vindemia

Bacchum:

Si te Quintus amat, commodiora bibes.

Nomentana vindemia

offert tibi

meum vinum :

Si es amicus Quincti, potabis me-

liora.

NOTjE
1

Nomentana]

De

vitibus

Nomen-

tanis agit Plinius lib. xiv. cap. 2.

De

agro suo Nomentano egit Poeta lib. i.

Epig. 106. lib. vn. Epig. 93. Ex quo

constat, juxta

Nomentanum M artialis

agrnm Quintum villam babuisse,

ubi vinum praestantius erat, qnod diligentius agrum coleret Quintus.

cxx.
SPOLETINUM.

De

Spoletinis quae sunt cariosa lagenis

Malueris,

quam

si

musta Falerna bibas.

Rugosce lagena vini Spoletini plug

lerna.

tibi placuerint,

quam

si

potes musta

Fa-

M. VAL.

982

MARTI A LIS

2 Legend, ex vet. codice misla not at Floscalus.

NOTiE
Spoletinum] In

Umbria populi sunt

'

nuum spatium tale

bus

coctum.

Plinins

lib.

xiv.

Decoquitur [mustum] ut dulcescat

portione virimn, nee durare ultra an-

unde vinurn
allatum a vetustate commendat Poeta
nee minus esse dulce ait quam
Falernum recens expressum vel deSpoletini, hodie Spoleto,

in locis

proditnr. AliquU
decoquunt ad sapas inns

ta, infusisque his

ferociam frangunt.'

cap. 19.

CXXI.
P

ELI

GNU M.

Marsica Peligni mittunt turbata coloni:

Non tu, libertus sed bibat ilia tuus.
Non

Peligni coloni mittunt Marsica turbata.

tu, sed libertus tuuspotel ilia.

1 Sic legi jubet Flosculus, et sic dat cod. in marg. ed. Par. 1617. At
Massica edd. vett. Mittat orbataMs. Beverl. Vides, Lector, quantis rationibus
evincatur lectt. quas Manuscripto Beverl. tribuimns, ab illo fonte, nee a
Beverlandi ipsius ingenio, re vera prolluere.

NOTJE
1 Marsica]
cini

Marsi Pelignis sunt

partem faciunt regionis

quae dicitur Abruzze uUerieure.

gunt

alii

vi-

illius

Pelignis distant Massici montes. Vide

Epig. 111. supra.

2 Non tu] Nimis cnim austera sunt

Le-

Massica, male; longe enim a

vina Marsica.

CXXII.
A C E T U

Amphora
Esset

Niliaci

non

com vinnm,

M.

sit tibi vilis aceti:

vilior ilia fuit.

Ne contemnas amphoram aceti Niliaci :

vinum.

ilia

fuit magis contemnenda,

cum

esset

2 Vini cod. in marg. ed. Par. 1617. et sic alios legere monet Schrevel.

NOTiE
Amphora Niliaci] Ace turn ex vino
yEgyptio confectum carius est quam
1

vinum ex quo fit. Juvenal is

'

Sat.

Pbarioque madentis aceto.'

xm.

EPIGRAMMATUM

983

LIB. XIII.

CXXIII.

MASS1LIANUM.
Cum

tua centenos expugnet sportula cives,

Furaea Massiliae ponere vina potes.

Cum tua sportula

tibi conciliet

centum

cives, potes

apponere vina infumata Mas-

silice.

Massilitan. cod. Tluian. edd. Farnab. Schrevel.

NOTjE
Cum

tua]

Hoc

est,

cam

sis tarn

ita explicare

num

num ingratum

vile et

infumatum

clientes,

Vide lib. x.

Epig. 36. Sic interpretantnr qui

Sed potes
habeas centum

gnnt cum interrogatione.

dives ut centum clientes alere possis,

cur convivis apponis vinum Massilia-

Cum

quos

alls,

appone

vi-

ipsis

vilis pretii.

le-

CXXIV.
CjE

retamum.

CyERETANA Nepos ponat, Setiua

Non

pouit turbae,

cum

putabis.

tribus ilia bibit.

Nepos apponai Cceretana, existimabis Setina

non apponit

ilia

turba, potat

cum

tribus amicis.

HOTJE
Caretanum] Caere urbs est Tusciae
de qua Epig. 54. supra, cnjus vinum
laudat, et cum Setino comparat, de
quo Epig. 112. supra. Nepotis sui
amici

jam mentionem fecit Poeta

lib.

x. Epig. 48. Care, hodie Cervetere, in

regione patrimonii

D.

Petri.

Vide

Epist. 54. supra,

2 Non ponit turbts] Sed nobile illud

vinum bibit cum intimis suis amicis.

cxxv.
TARENTINUM.
Nobilis etlanis, et felix vitibus Aulon,
Det pretiosa tibi vellera, vina mihi.
Aulon

et Celebris lanis, et bealus vitibus,

T. vinum edd. vett.

donet tibi pretiosa vellera, mihi vina.

EPIGRAMMATUM

984

LIB. XIII.

NOTjE
Tarentinum] Plinius

Verum

lib.

xiv. cap. 6.

et longinquiora Italiae ab

Au-

Macedonia?, teste Ferrario

tali

rente bunc versnm Martialis.

Autamen sen Caulon ' ab eodem

dicitur oppidum Magnae Graeciae, ho-

nou carent gloria, Tarentina, et Servitiana,' &c.

Et eodem
lib. cap. 3.
Necnon Tarentinum ge-

Ion

nns aliqni fecere, praedulci uva.' Lib.

vero viii. cap. 48. agit de lanis Ta-

riori,

sonio raari

'

rentinis.

Urbs

1 Aulon]

ref'e-

'

'

'

die Castelvetere, in ora Calabria; ulte-

juxta

thum.
Poeta.

De

promontorium Cocynhoc oppido loqui videtur

est in ora occiden-

CXXVI.

UNGUEN TUM.
Unguentum

haeredi

nunquam, nee vina

Hie habeat nummos

Nunquam
consume heec

Lemma

relinquas.

haec tibi tota dato.

relinquas haredi unguentum, nee vina.

Ille

consequatur nummos, tu

tota.

deficit in ed.

Barb.

Ms. Beverl.

Vel pro nee

NOTyE
1

Nee vina

lib. vi.

relinquas]

Idem

Epig. 27. Vide etiam

dixit

lib.

Epig. 77.

vm.

CXXVII.
Dat

festinatas,

Quondam
Casar, bruma

CORONA ROSEA.
Caesar, tibi bruma coronas

veris erat,
tibi

nunc tua facta rosa

producit coronas preematuras.

est.

Olim rosanascebaturtere, nunc

nascitur tuojussu.

2 Erant edd. vett. et Delph. et Farnab.

'

Palat. recte erat, ut ad rosam

referatur.' Schrevel.

NOTiE
I Bruma] Solstitinm
tellige.

rosis

Vide

lib. vi.

hybernum

in-

Epig. 80. nbi de

hybernis quas in gratiam Dorai-

tiani

hyeme

Poeta.

nasci assentatorie dicit

M. VAL. MARTIALIS

EPIGRAMMATUM
LIBER XTV.
CUI APOPHORETA* INDITUM NOMEN.

I.

AD LECTOREM.

Synth esi bus dum gaudet eques, dominusque

Dumque decent nostrum pilea sumta Jovem
Dum syntheses placent
Aphoreta habet

equiti, et

domino senatui,

et

dum

Ms. Beverl. Ad Lectorem addit

senatus,

nosier Jupiter deeore

ed. Barb.

Dominis.

NOTiE
* Apophoreta]

Quae

sic

explicat

Turnebus cap. 23. lib. ix. Ego, inquit, eo nomine existinio significari
munera, quae convivis dantur, ut ea
domum referant, unde et noinen
adepta sunt, scilicet ab ano<pepw.
Epig% 1. Poeta videtur sic accipere
' Praemia convivae det
apophoreta
sua quisque sno.' Suetonius in Ves:

pasiano cap. 10.

bus dabat viris

Kal. Mart.' &c.
1

'

Sicut Saturnali-

apophoreta, ita et

gaudet requiescere luces, Hos poErat

teris cultus sumere jure tuo.'
vestis coenatoria; lib. n.
Epig. 46. et lib. v. Epig. 70. * Undecies una surrexti, Zoile, ccena;

synthesis

Et

ran tata tibi est synthesis undecies.'

Si fuisset vilior vestis, ut ait Bay-

quid illam ostentasset Zoilus?

synthesi utebantur Equites et Senatores,
quod tunc continua convivia agerent.
fius,

Verum Saturnaliorum tempore

Synthesibus] Bayfius

tiaria cap. 10.

reponebant, et synthesibus utebanInfra

Epig. 14. ' Dum toga per quinas
tur, et erant viliores vestes.

de

Re

Ves-

Saturnalibus, inquit,

per quinque dies S. P. Q. R. togas

Alii, dominisque

Senatus, servis sci-

M. VAL. MARTIALIS

Nec

timet aedilem

Cum videat

moto spectare fritillo,

jam prope verna lacus

gelidos

Divitis alternas, et pauperis accipe sortes

Praemia convivae det sua quisque suo.

Sunt apinae, tricaeque, et si quid vilius istis.

Quis nescit ? vel quis tam manifesta negat ?

Sed quid agam potius madidis, Saturne, diebus,

Quos tibi pro coelo filius ipse dedit ?

Vis scribam Thebas, Trojamque, malasque Mycenas?
Lude, inquis, nucibus perdere nolo nuces.
Quo vis cumque loco, potes hunc finire libellum

10

Versibus explicitum est omne duobus opus.

gestat pileum, nec verna metuit aspicere ccdilem agitato fritillo, cum jam prope
spectet frigidos lacus : disce sortes alternas locupletis atque egeni : quisque lurgiatur suo conviva sua tnunera. Sunt nuga, et ineptia, et si quid vilius istis.
Quis ignorat, vel quis inficiatur rem tam evidentem ? At, o Saturne, quid melius
faciam temulentis diebus, quos tibi concessit filius ipse pro calo? Placetne scribam
casus Thebarum, et Troja, et improbarum Mycenarum 1 Lude nucibus, ais : nolo
amittere nuces.
Quocumque loco potes absolvere hunc librum, omne hoc opus abso-

lutum est duobus carminibus.

Vid. Var. Not.4 Tam Ms. Beverl. edd. Farnab. Scbrevel. Maitt.
13 Quiscumque foco put et Ms. Beverl.

Barb.

NOTjE
quibus tunc serviebant Senatores, et alii domini.
licet,

2 Dumque decent nostrum]

Hoc

est,

perum

et divitum

quit, plura

Domitianum, quem saepius Jovem

appellavit. Vide lib. xm. Epig. 4.

tinuentur

Saturnalibus vero pileati incedebant

Komani; lib. xi. Epig. 6. 'Permittis, puto, pileata Roma.'

perum

3 Nec timet adUeni] Vide

lib.

v.

Epig. 84. Prateritis enim Saturnalibusab aedilibus castigabantur aleatores.

De

fritillo

dictum

lib.

iv.

est,

cum

Cum

videat gelidos]

sentiat adesse frigus,

Hoc

quo lacus gelo

constringuntur.

5 Divitis alternas]

Hunc versum

explicatTurnebuslib. ix. cap. 23.

Quod nempe in hoc libto missa pausic

sa,

vicissim

interdiim, in-

si

lemmata unius sortis contamen diver-

subjiciuntur

alternanturque divitum et pausortes.

7 Sunt apina] Sic respondet lector,

De

apinis vero lib.

8 Quis nescit]

i.

Hoc

Epig. 114.
lectori subjicit

Poeta.
10 Pro ccelo] E coelo nempe Saturmis a Jove filio eject us fuit. Haec

fabula satis nota.

Epig. 14.

munera

contineantur, quod

1 1 Vis scribam Thebas] Bellum Thebanum, Trojanum, aut raptam Helenam, expeditionemque Agaraemno-

nis,

qui rex

Mycenarum

fuit;

vocat malas propter scelera

Pelopidis commissa.

quas

iliic

EPIGRAMMATUM

987

LIB. XIV.

II.

AP0PH0RETA.

Lemmata
Ut,

si

si

quaeris cur sint ascripta, docebo:

malueris,

lemmata

sola legas.

Si rogas cur tituli sint ascripti, dicam: ut legas solos titulos, si libuerit.

Duos postremos versus primi Epigr. transfert ed. Barb, ad hoc secundum,
cuidat titulum Adeundem.

NOTjE
Hoc

Apophoreta] Vide supra. Hinc constat xiii. et xiv. saltern libri lemmata
seu argumenta esse ipsius Martialis.

distichum aliqui non separant a

primo Epig.

III.

PUGILLARES C1TREI.

Secta

nisi in

tenues essemus ligna tabellas,

Essemus Libyci nobile dentis onus.

Nisi essemus ligna divisa in tenues laminas, essemus onus prcestans dentis
eburnei.

NOT;E
Pugillates] Gallice tablettcsaecrire,

Vide

lib.

vn. Epig. 53.

2 Essemus]

Hoc

est

Mensas

citreae

essemus fultae eburneis pedibus; lib.

n. Epig. 43. ' Tu Libycos Indis suspendis dentibus orbes.'

IV.

QU1NCUPLICES.

CiEDE juvencorum domini

Quincuplici cera

cum

calet area felix,

datur auctus honor.

Beata altaria domini calent tauris immolatis, cum summus honor defertur quincuplici cera,

TMOTiE
1 Domini] Domitiani scilicet, ut
'Edictum domini,
lib. v. Epig. 8.

Epig. 4.

Deique nostri,' in cujus bonorem immolabautur hostiae, cum ant consulatus aut triumphus illi esset decreVide lib. vm. Epig. 15. et
tus.

nuntiatur honor hoc genere pugillarium : quincuplices vero dicuntur

2 Quincuplici cera]

a quinque

foliis.

Id

est:

De-

MARTIALIS

M. VAL.

V.

PUGILLARES EBOREI.

Languid a ne
Nigra

tristes

niveum

tibi

Ne cercE mcestee

obscurent lumina

cerae,

pingat ebur.

litera

officiant oculis debilitatis,

ebur cundidum pingatur litera atra.

P. eburnei edd. vett et Delph. et Maitt.

.

NOTjE
2 Nigra

tibi]

Literae quippe nigrae in albo inscriptae facilius leguntur.

VI.
TRIPLICES.

Tunc triplices nostros non vilia dona putabis,

Cum se venturam scribet arnica tibi.
Cum

arnica ad te scribit se affuturam, tunc

non existimabis

triplices nostros

munera contemnenda.
2 Venturam cum

se scribit,

dum

citat Heins.

ad Ov. A. A. n. 11.

NOT:
1 Triplices]
dicti,

Qui, a tribus

foliis sic

rebus amatoriis et levioribus

scribendis inserviebant

pauperum

dona vero

erant.

VII.

Esse puta

PUGILLARES MEMBRANEI.
membrana vocetur

ceras, licet haec

Delebis, quoties scripta novare voles.

Crede esse ceras, quamvis hcec membrana appeUetur:

obliterabis, quoties placebit

scribere res novas.

Putes cod. in marg. ed. Par. 1617. et sic ed. Barb.

NOTjE
1 Esse puta]

Membranas vero Per-

ex Yarrone refert Plinius cap. 11. lib. xin. Litegarni repertas fuisse

rae

autein in pugillarlbns

membra-

neis scripts ut in cereis facile dele-

bantur.

EPICRAMMATUM

989

LIB. XIV.

VIII.

VITELLIANI.

Nondum

hos licet puella,

cupiant
Vitelliani.
quid
Novit
Quamvis

puella

legerit

nondum

legerit hos, scit quid velint Vitelliani.

1 Puailla ed. Schrevel. qui tamcn jubet legend, puella.

Beveii. et sic alios legere notavit Farnab.

Cupiant cod*

NOTvE
2 Vitelliani]

De qui bus lib. n.

Epig,

amatoriae

Pugillares nempe, in quibus res

6.

scribebantur,

atque

ad

puellam mittebantur.

IX.
1IDEM.

Quod

minimos

Falleris, et

Quod nummos
petit

nos credis amicae

cernis, mitti

nummos

ista tabella rogat.

ad amicam :

rides, putas nos mitti

hallucinaris, et hcec tabella

nummos.

Idem edd. Schrevel. Maitt. Barb. Ibidem ed. Farnab. Iidem

I Nummos edd. vett. et Maitt. et Barb.

vett. et Delph.

Vitelliani

edd.

NOTjE
1

Quod

mini, [nummos']

Alii

quod

loculos ex corio confectos, qnos sic

Cum

loquuntur Vitelliani,
nempe non mitti se ad amicam ad

explico

noctem petendam,

credere potnisset aliquis ; at mutuo

erant accepti et forte ab ipsa arnica,
Alii sic interpretantur : Nummos,
quorum mentio in his pugillaribns,

minimos.

Sic

vel

rogandum

sent

ali-

quid ejusmodi : sed mitti se ad aliquern fceneratorem aut divitem ad

petendam pecuniam. Videat leetor.
Yulgatam lectionem retinet
Domitius, et dicit Vitellianos fuisse

in

illis

Vitellianis es-

nummi, ad amicam

non mitto

arnica;,

sed posco ab

X.

CHARTS MAJORES.

Non est, munera quod putes, pusilla,

Cum donat vacuas poeta chartas.
Non

sunt dona

qua

credis,

illos

o puella, cum votes donat inanes chartaa.

mitti

ilia.

990

VAL. MARTIALIS

M.

1 N. sunt m. qua putas edd. Par. 1*117. et Farnab. Hoc et puella Aid. Junt.
Colin. Petis cod. in marg. ed. Par. 1617. Pusilla Ms. Beverl. Adi Not. Var.

NOTiE
Quod [qua]

cum

in

iis

p. [putas] Alii petis:

nee sunt minimi nee car-

mina.

Cum

jores sunt loculi chartei, grandiores,

mittuntur inanes, ut
pra sunt Vitelliani. Domitius.

qir<e puella;

su-

donat vacuas] Charta: ma-

XI.

CHARTS EPISTOLARES.
S eu

leviter noto, seu caro raissa sodali,

Oranes ista solet charta vocare suos.

Ista charta seu missa ad homincm mediocriter cognitum, seu ad socium dilectum,
amsuevit omnes appellare suos.

NOT7E
Seu

noto]

leviter

Nam

seu ad

hominem parum notum, seu ad ami-

cum

scriberent

Antiqui,

epistolae

semper haec prarfgehatur

Suo' vel ' Suis
Attico suo, &c.

:'

v. g.

M.

inscriptio,

T. Cicero

XII.

LOCULI EBOREI.

Hos nisi de flava loculos implere moneta

Non decet, argentum vilia ligna ferant.
Non

convenit implere hos loculos nisi moneta flava.

Ligna contemnenda gestent

argentum.

L. eburnei edd. vett. et Maitt. 1 Non pro Hos Ms. Beverl. Flava Ms.
Tliuau. et cod. in marg. ed. Par. 1617. Fulva edd. vett. Fulva ed. Delph.
in textu, sed flava in lnterp. Videantur Not. Var.
2 N. licet cod. Beverl.

NOTjE
Capsulam ex ebore inquam auro tantum implendam

1 Loculos]
tcllige,

dicit

2 Vilia ligna]

Hoc

est, loculi

lig-

nei vilcs.

Poeta.

XIII.

LOCULI L1GNEI.
Si quid adhuc superest in nostri faece locelli,

Munus

erit

St quid adhuc
crumenam.

nihil est, ipse locellus erit.

reliqui est in

face nostri

locelli,

donabo

nihil est, donabo

ipsam

EPIGRAMMATUM

LIB. XIV.

991

NOTVE
Hoc

Si quid]

est: Si quid aeris

meae

fundo

supererit in

capsulae,

donabo

dabo

sin minus,

ipsain cru-

menam.

XI V.
TALI EHOREI.

Cum

steterit nullus

vultu tibi talus eodem,

Munera me dices magna dedisse

Cum

tibi.

nullus talus tibi steterit eademfigura, inquies te a

me

affectum fuisse mag-

nis donis.

NOTjE
Cum

mus

lib.

Epig.

steterit]

De

talis

iv. Epig. 14. et

dixi-

eventibus qui

lib.

xm.

acciderant, denominabantur.

Calcagninus de Talis

2.

sunt,' inquit,

'

tali latera, etsi

'

Sex
qua-

tnor tantum in usu ludentium sint

nam duo

sunt ita

incurva, ut

talus vix possit consistere.

cum

jam

Senio

autem a Venere nuncupatim separatur apud Suetonium cap. 71. in Epistola Augusti ad Tiberium ' Lusimus,
mi Tiberi, yepomiKus heri et hodie.
:

illis

Has

laude aut probro

*ce-

Talis jactatis, ut quisque

cauem aut

toteles appellasse.

senionem miserat, in singulos talos

singulos denarios conferebat, quos

est in talo

tollebat universos qui

palas, id est,

antennas, videtur Aris-

Proinde scitura
Binarium et Quinarium,
qui duo numeri sunt in tesseris op-

Ex

positi, desiderari.

reliquis qua-

rat.'

Venerem jeceIdem Calcagninus ' Sed quo:

ties tali

ita excidebant,

ut diversa

partibus una supina, altera

prona dicitur : quae duae ternarii et

esset omnibus facies, qui jactus inter

quaternarii vices obeunt.

tbius

tuor

tali

Unitas autem et senio duabus reliquis partibus

tribuuntur: senionem vero Couni,unitatem Chium vocabant.' Et paulo
infra : ' Sed omnes casus talorum ex
consuetiuline ludentium annumerati
erant quinque et triginta ; quorum
quidam a Diis, alii ah heroibus, alii
a Claris bominibus aut a meretricibus

nomen accipiebant

eos, quos quinque et triginta Eustadixit,

ultimtis

numerabatur;

turn felix ille casus, qui Veneris no-

mine

censebatur,

nempe unus

talus

afiulgebat;

canem,

cum

alter ter-

narium, tertius quaternarium, quartus senionem. . .' Hinc clara est hu.

us distichi sententia.

2 Munera] Vincebat enim, qui Ve-

nerem jecerat.

nonnulli vero ab

XV.
TESSERA.

Non

sim talorum numero par tessera,

Major, quam talis, alea sacpe mihi.

Ego
talis.

tessera vincar

dum

numero talorum, dum sape mihi

sit

sit

major fortuna, quam

992

MARTIAL1S

M. VAL.

NOTiE
Tessera] Vitruvius lib.

-v.

'

Cubtis

titudine planitierum quadratum.

cum

est jactus,

dum

cnbuit,

quam

in

partem

est intactus,

Non sim numero

enim tribusve

est corpus ex sex lateribus aequali la-

par]

Duabus

quatuor autern ad minimum talis, contendebatur in acie lusoria.

Calcagninus de
Tesseris. Vide lib. xm. Epig. 1.
2 Major aled] Hoc est, dum major
pecunia meo ludo, quam talis com-

Is
in-

immotam

babet stationem: uti sunt etiam tessera?, quas in alveo ludentes jaciunt.'
acrobins lib. n. cap. 2. * Tessera
Graeco nomine ici&os appellatur.'

tesseris,

mittantur.

XVI.
TURRICULA.

Qvm

scit

Si per
Manus

compositos manus improba mittere ta

misit, nil nisi vota facit.

los,

me

me

dolosa quarit jacere talos compositos: si per

jecit, nihil facit nisi

vota.

1 Sic cod. Beverl. et ed.

Barb. Consule Not. Var.

Feret Ms. Beverl.

hotje
Quae nempe inventa est
ad vitandas in ludo talorum fraudes
veteratorum. Vide lib. iv. Epig. 14.
1 Compositos'] Aleatores enim ita
in manu talos componunt, tit optata

puncta appareant.
2 Si per me~\ Si per me, turriculam
nempe, ex qua seu pyrgo cum emit-

Turriculai]

tuntur

tali,

nullus dolo sed fortimae

tautum locus

est.

XVII.
TABULA LUSORIA.
Hie mini

bis seno numerator tessera puncto:

Calculus hie gemino discolor hoste perit.

Hie numero tesseram duodecim punctis

hie discolor calculus vincitur a

gemino

hoste.

Primum ab initio legendum

Hie mild] In tabula

scilicet In-

soria, quae tesserarum et

calculorum

e Ms.

Hac

mild inquit Oronov.

NOTjE

ludo serviebat.
Bis seno] Duabus tesseris saepe

In-

debatur ; et cum

al-

in altera

tera i'oicnt sex puncta,

atque

punctorum

duodecim

suinma

reddebatnr.

Sic

Calcagninus de Tesseris.
2 Calculus] Qui a duobus aliis discoloribus circumdatus peribat. Vide
lib. vn. Epig. 72. et Epig. 20. infra,

KlMGIiAMMATUM

LIB. XIV.

XVIIL
N U C ES.

Alea

parva nuces, et non damnosa videntur

Saepe tamen pueris abstulit

ilia nates.

Alea levis nee damnosa videtur in nuciOus: nikilominus seepe

puerorum.

ilia

nudatit natet

2 Oblulit Beverlandi Ms. * Est qui legat abscidit, ex illo versiculo, Mavis
Rufe coquum scindere quam leporem.' Flosculi Annotat. Me in marg. ed.
Langii.

NOT/E
Nuces]
84.

De qnibus jam

Epig.
Hie ludus ultra Saturnalia non

permittebatur pueris

lib. v.

unde,

si

prae-

teritis Saturnalibus luderent nucibus,

caedebantur virgis, licet ille ludus

parumqusestuosusautdamnosusesset.

XIX.
THECA CALAMARIA.
Sortitus thecam, calamis armare memento:
Cetera nos dedimus, tu leviora para.
Nactus thecam recordare ornare illam calamis

nos donavimus reliqua, tu inslrue

leviora.

Theca libraria Beverlandi Ms.

NOTjE
2 Ceteranos dedimus'] Thecam nempe calamis reponendis idoneam.

Tu

leviora para]

styluni,

Calamos

scilicet,

&c.

XX.
CALCULI.

Insidiosorum

Gemmeus
Si ludis

si

ludis bella latronum,

iste tibi miles, et hostis erit.

pugnam latronum fraudulentorum,

tu habebis islum

gemmeum

militem

et hostem.

HOTJE
1 Insidiosorum]

De

calculis

<>gimus lib. vn. Epig. 72.

Hinc

alveo erant grassatores, illinc

diatores diversicolores.
Delph. et Var. Clas.

fuse
in

insi-

vocat Poeta utriusque partis calcuhim, quod vitreus uterque essct, inquit Raderus.

Gemmeum
Martial.

MARTIALIS

M. VAL.

994

XXI.
GRAPHIARIUM.
HjEC

tibi erunt arraata

suo graphiaria ferro

Si puero dones, non leve

munus

habebis graphiaria munita suo ferro

Tu

si

erit.

des puero, non eritparvum donum.

NOT,E
Theca est graphiographium autem stylus est

Graphiarium]

rum

Armata suo

ferro]

Hoc

est, suo

stylo ferreo.

scriptorius, seu librarius stylus.

XXII.
DENTISCALPIUM.

Lentiscum melius

sed

si tibi

frondea cuspis

Defuerit, dentes pcnna levare potest.

Lentiscum melius expurgat

at, si careas frondea cuspide,

penna potest expur -

gare denies.

2 Desierit cod. Beverland.

hotje
Dentiscalpiuni] Vile

quidem munus,

quo nempe circumpurgabantur dentes.

Vide lib. vi. Epig. 74. ' Foditque tonsis ora laxa lcntiscis.' Plinius

lib.

xiv.

mamque
quam

'

picem

Optimam

tenuissi-

funduut

lentisci,

et masticen vocant.' Lentiscus

arbor est ex qua fiebat lentiscum

strumentum, ut ait Domitius.
1

Frondea

cuspis']

Lentisci scilicet,

2 Penna] Alii pinna. Vide

Epig.

82.

Pinnas

'

in-

Suggeritque

lib.

m.

ructanti

rubentes, cuspidesque len-

tisci.'

XXIII.
AURISCALP1UM.
Si

morosa prurigine verminat auris,

Arma damus tantis apta libidinibus.
tibi

Si auris tua vexatur molesto pruritu, porrigimus arma convenientia tantis

titil-

lationibus.

1 Porrigine

Ms. Beverlandi.

NOTjE
1

Verminat]

vermibus

Hoc

est,

torquetur

quo sensu non sumitur hie,

sed pro, titillatur: alio quippe re:

medio quam auriscalpio opus esset

ad eu rand tun hunc morbum.

KPIGRAMMATUM

LIB. XIV.

995

XXIV.
ACUS AUREA.

Tenuia ne madidi

violent

bombycina crines:

Figat acus tortas, sustineatque comas.

He tccnia

serica conturbet capillos madidos, acus figat, etfulciat capillos tortos.

1 Ttenia legit Aldus et Turneb. lib. ix. cap. 23. quod etiani edd. Langii,
Delph. Schrev. ^Alii legunt Splendida ne madidos. Tenia Junt. Colin. Madidos
violet Delpb.
2 Pro tortas Gruterus conjecit sparsas.

NOTyE
[Tamia violet] Sic Turnebus
legendum docet lib. ix. cap. 23. Di-

fundat capillos compositos, et nnguento delibutos, acu snstinere illos

oportet. Juvenalis Sat. vi. de ca* Tot
pillis mulieris compositis
premit ordinibus, tot adhuc compagibus
altum yEdificat caput.' Forte a con-

1 Violent

citur

enim

vil. yEneid.

taenia, taenia.'
'

Virgilins

Fit longae taenia vittae.'

Male ergo legunt

alii

Alii,

violent.

Splendida ne madidos. Alii Tenuia

cum

bombycina' nomen
esset substantivum pluralis numeri.
Turnebi lectio mihi yidetur melior.
Hoc est Ne velum seu taenia consynalephe, et rb

trario

tialis,

hunc versum
ut sit sensus

intelligit

Acu

Mar-

figendi sunt

capilli, ne madidi bombycinam seu

Sericam taeniam inquinent.

XXV.
PECTEN AD CALVAM.

Quid

faciet nullos hie inventura capillos,

Multifido buxus quae tibi dente datur

Quid aget buxus multifido dente, qua

Pecten ad Calvum in edd. vett.

tibi

donatur nullos hie repertura crines ?

Invenit ira Beverlandi

Ms.

NOTiE
Quid faciei] Pectine buxeo
vum quendam donat, quo non
1

calipsi

opus erat, atqne

Poeta.

ita

ilium irridet

XXVI.
S

Caustica Teutonicos

APO.
spuma

accendit

capillos:

Captivis poteris cultior esse comis.

Capilli

Germanorum ru/antur ignea spuma :

coram Germanorum.

poteris esse elegantior eomis capti-

M. VAL. MARTIALIS

990

Crine&sapo inscriptio est in Aid. Junt. Colin. Langii. 1 'Cattica: cum

sic habeat, atque sic quoque in Ms. suo legerit Raderus,
demirari satis nequeo, quod probam iectionem non retinnerit. Cattica spuma
est Batava: lib. vm. 33.' Beverland.

codex Mediolanensis

NOT*
Sapo] Plinius lib. xxvm. cap. 12.
1
Prodest et sapo : Gallorum hoc inventum rutilandis capillis, ex sevo
etcinere. Optimtis fagino etcaprino,
duobus modis, spissus ac liquidus:

uterque apud Gernianos raajore

in

usu

viris

quam

fceminis.'

2 Captivis comis]

Germanorum

sci-

quos subegerat Doraitianns

hoc est: Si sapone utaris, Germanorum elegantiam in rufandis comis
superare poteris.
licet,

XXVII.
MATTIACE TILM.
Si mutare paras longaevos cana capillos

Accipe Mattiacas (quo

tibi

calva ?) piias.

Si tu vetula intendis tingere comas seniles, accipe Mattiacas piias, cui bono, o
calva?

2 Quid

tibi in

marg. ed. Par. 1617.

not*:
2 Accipe Mattiacas] Tnrncbus lib.
Mattiacas piias' interix. cap. 23.
pretatnr saponis qnoddam vile genus,

quo

tincti

capilli

Mattiacae a Mattiaco oppido Germa-

Baden. Sic Farnabius. OrteHus vero congruere ait cum Marpurg.

niae,

cani nigrescunt.

XXVIII.
U
Accipe quae

MBEL L A.

niraios vincant

umbracula

soles,

Sit licet et ventus, te tua vela tegent.

Accipe umbracula qua retundant soles vehementiores

quamvis

et ventus flet, tua

vela tegent te.

2 Alii Si

licet.

NOTZE
Umbella] Gallice parasol.

2 Te tua vela tegent] Vela, quibus

circumdabatur theatrum, dum exhiberentur spectacula, aliquando vento

vehementiori agitata Solem

admit-

tebant, ad quod arcendum incommodum umbella erat utilissima. ' Te

tua vela,' hoc est, tua umbella.

EPIGRAMMATUM

LIB. XIV.

1)97

XXIX.
CAUSIA.
In Pompeiano

tectus spectabo theatro

Nam ventus populo

vela negare solet.

Tectus spectabo in theatro Pompeiano

nam

ventus solet removere vela a populo.

In quibusdam edd. inscribitnr Causapa. 1 ' Pro tectus Gruterus e Mss.

observat pro eo quod haberaus, Nam ventus, in opt. codice esse
Mandatus : ex quo Salmasius, Mantatus : posse tamen et Mandatus retineri.'
Schrev. Tecum et Mantatus recepit Barbou.
'

legit tecum]: et

NOTjE
Causia [Gausapa] Alii Causia.

Lip-

Usi et gausapis, an

aliquis fecerit.

Nam

de amphitheatro sic
explicat: Duplex iis etiara tegmen,

causia loco illius pi lei

haec in Martiale lectio

sive pilei, sive umbella?.

disticbum) significat diserte, usurura

sins

dem

cap.

18.

Pilei qui-

Dione
enndem cum Petaso

Thessalici, ut supra ex

retuli,

quern

varia

(et citat

hoc

se tegmine causiae contra Solera,

ventus invidisset vela.

si

XXX.
VENABULA.
Excipient

apros, expectabuntque leones

Intrabunt ursos,
Haec sustinebunt
manus sit vegela.

sit

raodo firma manus.

apros, et expectabunt leones

vulnerabunt ursos,

2 Illud firma a Glossatorc aliquo juofectum credit

reponendum

De

dummodo

Rooy, et

certa

putat.

HOTJE
1 Excipient"]

Venabula scilicet quae

sunt venaticae bastae, tela, vel spicula.

declinarent ursi et leones, et vena-

torem ipsum invaderent.

2 Sit modo firma] Secus enim ictura

XXXI.
CULTER VENATORIUS.
Si dejecta gemes longo venabula rostro

Hie

brevis in

grandem cominus

ibit

aprum.

Si dolebis depulsa esse venabula longo rostro apri, hie brevis culter propius petet

ingentem aprum.

998

MARTIAL1S

M. VAL.

1 Alii geres,

quod etiam defendit Flosculus.

Pro

brevis Scriv. legit leiis.

NOTiE
2 Hie brevis] Cum venabuli ictum
eluserat aper, opus erat cultro ad

ilium conficienduni

aliter vitae peri-

culuni subiisset venator.

XXXII.
Militia decus

Anna

hoc,

PARAZONIUM.
et grati nomen honoris,

tribunicium cingere digna latus.

Hoc ornamentum

militice, et

nomen

decoris jucundi,

arma sunt qua

merentttr

cingere latus Tribuni.

1 Gratique erit

omen

honoris Palat. et

Arond. et Ms. Beverl. ' Militice decus

ex vestigiis veterrimorum

gestamen honoris legend, esse videtur

codicum.' Heins. Ov. p. 3800. nostra? Ed.

en, grati

NOTjE
cingulum
cum ense. Alii dicunt gladii genus
esse, quod ad zonam accingebatur.
Honoris causa ab Imperatoribus tribuni donabantur hoc gladio. Sic TraParazonium]

Tlapa^uvtov

janus Surae gladium, quo accingendus

erat, porrexit Tb |ty>os, o itapa^uvvvo-:

Bat

avrbv txpv v &pefrv,

Trajani.

Dio

in Vita

Parazonii quoque mentio-

neni fecit Athenseus

lib. iv.

XXX11I.
PUGIO.

Pug io,

quern curvis signat brevis orbita venis,

Stridentem gelidis hunc Salo tinxit aquis.

Pugio, in quo venee curves imprimuntur brevi orbita, crepitans tinctus est aquis
frigidis Salonis.

1 Cingit pro signat cod. in marg. ed. Par. 1617. et sic alios legere notat
Schrevel. Curva vena ed. Barb, et sic alii, monente eod. Schrevel. ' Inquinatum esse hunc 1. nullus dubito. Quid si legas curtis cingit b. orbis habenis?
Conj. nostram quodammodo juvare videtur id quod Palat. cod. servare monet
Gruterus, curva signat brevi sorbit harena.' De Rooy.

NOTJE
1 Brevis orbita] Circulos

venarum

enrvarum appellat orbitam: venae

autem apparent in ferro polito et
temperato. Sic Raderus.
2 Stridentem] Dum enim ferrum

candens aqua temperatur, strepitum

edit.

Salo] De quo lib. I. Epig. 50. 'Quibus remissum corpus astringas brevi
Salone, qui ferrum gelat.'

EPIGRAMMATUM

LIU. XIV.

999

XXXIV.
FALX EX ENSE.

Pax me

certa ducis placidos curvavit in usus.

Agricolae nunc sum, militis ante

Rata pax Imperatons curvavit me in usus

fui.

tranquillos : nunc

sum

agricultoris,

antea fui militis.

Dotnus dociles cod. in marg. ed. Par. 1617.

1 Creta cod. Beverl.
legere notat editor Delph. Proprios pro placidos cod. Beverl.

Sic alios

NOTjE
Domitiani scilicet.
Nulla ducum
Videlib. ix. Epig. 71.

2 Militis]

1 Certa ducis]

feritas, nulla est insania ferri

Nempe, cum essem

te-

Virgilius i. Georg.
lum militare.
' Et curvse rigidum falces
conflantur

'

Pace

frui certa hxtitiaque licet.'

in enseni.'

XXXV.
SECURICULA.

Cum

fieret tristis

solvendis auctio nuinmis,

Haec quadringentis millibus emta

Cum auctio

fuit.

mcesta fieret ad solvendos nummus, hacfuit comparata quadringentis

millibus.

HOTIE
Securicula]
1

Est paiva

Cum fieret] Cum

quod tunc ferrum rebus aliis omnibus

cum omnes ad armacon-

securis.

belloru.u civi-

carius esset,

lium tempore civium proscriptorum

bona sub basta venderentur, haec se
curicula

summo

currerent.
artificis

An

opere

forte pretiosa fuit ab

Videat lector,

pretio venditafuit;

XXXVI.
FERRAMENTA TONSORIA.
Tondendis

haec arma tibi sunt apta capillis

Unguibus haec longis utilis ilia genis.

Hac arma tibi

inservient tondendis comis: heec idonea unguibus longis resecan-

dis, iUa genis radendis.

NOTiE
2 Unguibushcec] Forfex,cnjus etiam
aliud

genus

capillis

tondendis in-

serviebat.
Ilia]

Novacula

scilicet.

1000

Al.

VAL. MARTIALLS

XXX VII.
SCRINil'M.
Constrictos nisi das mihi
Admittam tineas, trucesque

libellos:

blattas.

Nisi prabeas colligatos libros, locus erit tineis atque atrocibus

blattis.

I Constructos cod. in marg. ed. Par. 1617. nisi quidem erremus, cum sic
'
: nam tali more fere semper indigitantur varietates in eo marg.
v.
2 Quid
construct.' Ita legere alios nionet Sclirevel. Selectos cod. Thuan.
si legamus Admittent, sc. libelli ?' Schrevel.

notamus

NOTjE
1 Constrictos] Alii Constructos.

lectio videtur melior

pe coarctandi sunt

Prior

in arcula <juip-

libri,

ne

corrumpantur vermibus.
'

blatta'

parum

'

Tinea' et

differunt.

soluti

XXXVIII.
FASCES CALAMORUM.

Dat

calamos Memphitica
Texantur reliqua tecta palude tibi.
chartis habiles

Terra Memphitica producit calamos accommodatos

calamis aliarum putudum.

tellus

Tu

cliartis.

operias tecta

2 Texa Ms. Beverl.

NOTiE
1

Dat

clmrtis

habiles']

/Egypti urbs nobilissima.

Memphis
Vide

lib.

Spect. Epig. 1. Plinius lib. xvi. cap.

Chartisque serviunt calami
36.
'

TEgyptii

maxime cognatione quadam

papyri.

Probatiores tamen Gnidii,

lacnm
^gyptios tamen calamos pr% aliis omnibus laudat Poeta,
et alios lectis muniendis inservire deet qui in Asia circa Anaiticum

nascuntur.'

bere censet.

XXXIX.
LUCERNA CUBICULARIA.
Dulcis

conscia lectuli lucerna,

Quicquid
Ego

vis facias licet, tacebo.

lucerna testis jucundi lectuli, fas est agas qukquid placet

silebo.

El'ICRAMMATUM

1001

LIB. XIV.

XL.
CANDELA.

An ci ll am
Tutas quae
Casus

tibi

donavit

tibi

sors dedit lucernae,

vigil exigit tenebras.

candelam ancillam lucerna, qua ardent

expellit tenebras in-

noxias.

1 Cicindela Vat. Vid. Serv. ap. Salinas,

1 Lucerna cod. in
p. 375.' Beverl.
marg. ed. Par. 1617. Lucernam Ms. Beverl. 2 Totas Gruter. e Ms. et sic
habet ed. Barb, et alios ita legere monet editor Delph.

not#:
1 AnciUani]

Lucerna utebantnr

2 Tutas]

di-

candela vero pauperes, quani

ancillam lucernae vocat instar pauperiorum foeminarum, qua; ditioribus

Hoc

est

Licet lucerrw

tamen idem tibi

lucente enim can-

ancilla sit candela,

vites,

ofncium praestat

dela nihil offendes.

ancillantur.

XLI.
LUCERNA POLYMYXOS.
Illustrem cum

tota raeis convivia flammis,

Totque geram myxas, una lucerna vocor.

Cum meis flammis

illuminem totas epulas, et habeam tot ellychnia, appellor una

lucerna.

NOTiE
1 Tota convivia] Triclinium intellige, ubi

nares : unde lucerna

celebrantur convivia.

/u>os

2 Totque geram myxas] M<5|a humor

est ex naribns profluens

8fyiuos,

et vokii-

ab ellychniorum numero dicta

est.

item pvcu

XL1I.
CEREUS.
tibi noctumos praestabit cereus ignes
Subducta est puero namque lucerna tuo.

Hie

Hie

cereus tibi exhibebit nocturnas

flammas: etenim lucerna surreptaest tuo

servo.

NOT:
Cereus] Satnrnalibus cereos donari
solitosjara diximus lib. v. Epig. 18.

2 Subducta] Vide

lib.

vm.

Epig.

59.

Nee dormitantem vernam

frau-

dare lucerna Erubuit fallax, ardeat

ilia licet.'

1002

|t.

VAL. MARTIALIS

XLIII.

CANDELABRUM CORINTHIUM.

Nomina candelas nobis antiqua dederunt.

Non norat parcos uncta lucerna patres.
Candelee nobis imposueruni nomina Vetera

uncta lucerna non erat nota fruga-

lihus majoribus.

NOT,E
Nomina candela] Candelabra Cosummoerantin pretio,

rintbia ex aere

de quibus Plinius cap. 3. lib. xxxiv.

' Ex
et cap. 2. ejusdem libri
ilia
autem antiqua gloria Corintbium
maxime laudatur hoc casus misouit,
:

cum

Corintho,

caperetur,

incensa:

mireque circa id multorum affectatio

fuit,' &c.
A candelis vero quae imponebantur candelabris, et quibus
utebantur Veteres nondum inventa
lucerna, dicta sunt candelabra. Can-

delabrum Corintbium divitis erat

munus, ligneum autem pauperis.

XLIV.
CANDELABRUM LIGNEUM.
Esse

De

vides lignum

candelabro

Cemis

esse

lignum

serves nisi lamina, net

magna

lucerna

nisi custodies

lumina,

tibi.

magna

lucerna tibi efficietur ex can-

delabro.

HOTJE
I

Serves

nisi

Incendent nempe candelabrum ligneum.

lumina]

XLV.
PILA PAGANICA.

HjEC

qua;

difficilis

turget paganica pluma,

Folle minus laxa

Hac

est, et

minus arcta

pila.

operosa paganica qua-farta est pluma, laxior est folle, remissior vero pila.

Plumba Ms. Beverl.

NOTjE
Pila paganica] Sic dicta a pagis, ubi

primum inventa ad voluptatem

corum.

Difficilem vocat,

rusti-

quod forte

hoc genus pilae aliis pilarum generibus dimcilius esset. Vide lib. iv. Epig. 19. et lib. vn. Epig. 32.

EPIGRAM MATUM

1003

LIB. XIV.

XLVI.
PILA TRIGONALIS.
Si

me nobilibus scis expulsare sinistris,

Sum tua si nescis, rustice, redde pilam.
:

Si manibus industriis novisti expellere me,

sum

tua

non

si

novisti,

rustice,

rest Hue pilam.

1 Mobil, ed. Barb. Vid. Not. Var.

NOT^E
me

1 Si

quippe

nobilibus] Industria

opus erat ad hunc ludum. Vide lib.

l v. Epig. 19. et lib. vn. Epig. 32. et 72.
1
Sic palmam tibi de trigone nudo
Unctae det favor arbiter corona;, Nee

laudet Polybi magis sinistras.'

Scriverius bic legit aliter

Si

Uncle

me

scis

Polybi levis expulsare sinistris. Judicet

lector.

Vel forte legendum

mobilibus,

Si

me

fyc.

XLVII.
F

Ite procul, juvenes

OL

L IS.

mitis mihi convenit aetas

Folle decet pueros ludere, folle senes.

adolescentes, longe recedite

imbellis cetas mihi convenit

decet pueros et senes

ludere folle.

NOTVE
Etenim non opus est magunde robustiores adolescentes

1 Mitis]

na

vi,

alio ludi

genere exercere se debent.

2 Folle] Pila scilicet vento inflata,

qua pueri et senes se exercebant.

Vide lib. iv. Epig. 19.

XLVIII.
HARPASTA.
HiEC

rapit Antaei velox in pulvere draucus,

Grandia qui vano colla labore facit.

Draucus

celer Antcei, qui inutili labore extendit collum, rapit

licec

harpasta tn

pulvere.

Pro A.

v.

habet antitufiox cod. Beverl.

NOT7E
Harpasta] Pila; neinpe erant ex corio facta;; lib. IV.

Epig. 19.

'Sive

harpasta
1

manu

pulverulenta rapis.'

Antai draucus] Id

est, palaestra;

M. VAL.

1004

MARTIALIS

NOT/E
studiosus, et quasi Antaei discipulus,

De

inquit Raderns.
Jib.

Antseo diximus

ix. Epig. 104.

2 Grandia qui] Palaestritae enim ut

fortiores essent, colluni producere
solebant. Jtiven. Sat. in.

Et longum
Her-

culis Antaeinn procul a tellure tenentis.'

Vano labore] Quo nempe otiosi homines exercentur. Hoc distichum

aliter explicat Turnebus lib. ix. cap.
23.

invalid! collum cervicibus aequat

XLIX.
HALTERES.

Quid

pereunt stulto fortes haltere lacerti?

Exercet melius vinea fossa viros.

Quidrobusta brachia defatigantur vano haltere? Viri melius exercentur

vite

effossa.

Quo cod.

in

marg. ed. Par. 1617.

NOTjE
Halteres] Dicti sunt ab \a.o/xom, sa-

Erant autein massa? lapideae, vel

metallic^, ansa vel manubrio addito,
quo commode levari possent ab athletis. De halteribus agit Galenas lib. i.
lio.

de Sanitate Tuenda. Juven. Sat. vi.

Et lassata manu ceciderunt brachia
massa :' quod de halteribus accipiendum.
'

GALERJCULUM.

Ne

lutet

Hac
Ne

immundum

poteris

nitidos ceroma capillos,

madidas condere pelle comas.

turpe ceroma contaminet comas nitidas, poteris hac pelle tegere crines unctos.

NOT:
De

quo vide lib. iv. Epig. 4. Galericulum inser viebat et ad

tcgendam calvitiem, ut supra lib. xn.
Epig. 45. et defendendos capillos a
1

Ceromai]

ceromate, quo inungebantur palaestritae.

2 Hac

pelle"]

Ex qua

erat parvus galerus.

scilicet factus

EP1GRAMMATUM

LIU. XIV.

1005

LI.

STR1GILES.

Pergamus has misit:

Non tam saepe teret
Ha allata

sunt

curvo destringere ferro

lintea fullo tibi.

Pergamo ; rade corpus ferro curvo

fullo

non tam crebro

eluet

tua lintea.

X Pergamon Gruter. e Ms. Destr. cod. in marg. ed. Par. 1617.

Delph. et Farnab.

Distr. edd.

vett. et

NOTiE
Urbs Asiae Minoris,
qua fabricabantur strigiles, instrumenta scilicet quibus, antequam balnea ingrederentur, Antiqui cutem

passivae.

radebant.

te

1 Pergamus]

Persius Sat. v.

et strigiles Crispini

'

I puer,

ad balnea defer.'

Destringere] Imperativus est vocis

Hoc

2 Non tam]

in

strigilibus

bene

est

Si corpus

distrinxeris, in bal-

neo minus inquinabis

lintea, quibus
atque ita non tain
saepe fullonis opera indigebis, qui pur-

absterges

get vestes containinatas.

LII.

GUTTUS CORNEUS.
Gestavit modo fronte me juvencus.
Verum rhinocerota me putabis.
Paulo ante taurus me portavit fronte : existimabis me verum rhinocerota.

2 Putabas Ms. in marg. ed. Par. 1617.

NOTiE
Guttus]

Vas

scilicet

ex cornu tauri

factum, in quo oleum praesertim servabatur. Vide Gellium lib. xvh. cap.
8. Eo etiam Antiqui utebantur in
sacrinciis.

Plinius lib. xvi. cap. 33.

Marcus Curius juravit se ex praeda

nihil attigisse praeter guttum faginum

quo sacrificaret.'
2 Verum] Alii adverbialiter sumunt. Hoc est Tantus est giittns,
ut ex rhinocerotis cornu factus vide:

De rhinocerote
vm. cap. 20.

atnr.
lib.

agit

Plinius

LIII.

RHINOCEROS.

Nuper
Hie

in

Ausonia domini spectatus arena

erit ille tibi,

cui pila taurus erat.

Tu habebis hunc nuper visum in arena Romana domini, qui

taurum ut pilam.

in alium jaciebat

MARTIALIS

M. VAL.

1006
2 Erit

ilia dies

Ms. Beverl.

NOT.E
Rhinoceros]

Hoc

est,

guttus ex cor-

rote lavari.'

nurhinocerotis: quo sensu rhinoceros

sumiturapud Jnven. Sat.vii. 'Exitus
hie est Tongilli

magno cum

Domini] ImperatorisDomitiani.

2 Cui pila] Idem dixit de rhinocerote lib. Spect. Epig. 9. et 19.

rhinoce-

LIV.
CREPITACILLUM.
Si quis plorator collo

tibi

vernula pendet,

Hasc quatiat tenera garrula

Si quis vernula flens suspensus

sistra

ex tuo

est

collo,

manu.
manu

tenera pulset canora

hac

sistra.

Crepitaculum edd. vett. et Delpb.

NOTjE
Vernuht] Infans

nempe

servulus

domi natus.
2 Sistra] Instrumenta canora ex

lib. xn. Epig. 29. Percusso

autem crepilaculo, lacrymas tenent

Isidis

pueri.

metallo, quae quatiebantur in sacris

LV.
FLAGELLUM.
Proficies

nihil,

hoc caedas

licet

usque

flagello,

Si tibi purpureo de grege currit equus.

Nihil tibi proderit, quamvis semper verberes his virgis,
ex purpureo grege.

si

kabes currentem equum

NOT/E
2 Si

tibi purpureo']

Hoc

est: Equi

factionis purpurea? tarn segues sunt,

nt, illos licet assiiiue

verberes, velo-

tamen non currant. Hoc dixit

de factione Veneta lib. vi. Epig. 46.

cius

'Vapulat assiduo Veneti quadriga flagello, Nee currit ; magnam rem, Catiane, facis.'

De

rum egimus

supra,

factionibus auriga-

EPIORAMMATUM

LIB. XIV.

1007

LVI.
DENTIFRICIUM.

Quid mecum

puella suraat.

polire dentes.

Quid lubes agendum mecum? Puella

D. ad edentulam

me

est tibi?

Emtos non soleo

accipiat

me ; non

soleo polire dentes emtos.

ed. Barb.

NOTE
Quid mecum] Dentifricium alioquitur annm aliquam, qua: habebat
dentes emtitios, quibns poliendis non
inservire se, sed puellarum dentibus
usui esse dicit : ex caninorum vero
1

dentium cinere cnra melle fit dentifricium ; Plinius lib. xxx. cap. 3.
Capite autem 20. lib. xxxvi. ' Arabus
lapis,

ebori similis, dentifriciis

ac-

commodatur crematus.'

LVII.

MYROBALANUM.

Quod

nee Virgilius, nee carmine dixit Homerus,

unguento constat, et ex balano.

Hoc ex
Quod nee

Virgilius, nee

Homerus

expressit versu, hoc componitur ex unguento

et balano.

NOTjE
Myrobalanum] Hnjus vocis plures
syllabae breves carmini non conveniunt, nnde nee ab Homero nee a Vir-

mime

est,

nascens unguento, ut ipso

teste Plinio lib. xii. cap. 21. 'Troglo-

nomine apparet. Quo item indicatur

et glandem esse arboris, heliotropio,
quam dicemus inter herbas, simili
folio: fructus magnitudine avcllaaa-

dytis et Thebaidi et Arabia?, quae Ju-

nucis.'

gilio

fnit usurpata.

Myrobalanum,

dream ab jEgypto disterminat, com-

LVIII.

APHRONITRUM.
Rusticus es?

Spuma
Indoctus

vocor

es,

nescis quid Graeco nomine dicar,

nitri.

Graecus es? afpmrpov.

ignoras quid vocer Grceco nomine

spuma

nitri nominor, et aphro-

nitrum appellor.

2 Dicor et edd. vett. pro Grcecus es, pro quo Greeds in Ms. Beverl. 'Aphronitrum] Ita cod. antiquus babet, ntdicat: Graecus es interrogantis : i. si
scis Graecas literas.' Calderinus.
Latine, non Graece, impressam liabent
ultimam vocem in hoc vs. et edd. vett. et Delpli.

1008

M.

VAL. MARTI A LIS

SOTJE
Aphronilruni] 'A(j>pbs,spuma; virpov,
nitrum.
'

Plinius

Proxima

aetas

lib.

xxxi. cap. 10.

triim tradit in Asia colligi, in speluncis

molibus

distiilans.'

medicorum aphroni-

LIX.
OPOBALSAMA.

Balsama me
Delicias

capiunt, haec sunt unguenta virorum

Cosmi vos redolete nuras.

Balsama continent me,

hcec

unguenta conveniunt viris: o nurus, vos spirate vo-

luptates Hini.

1 Te cod. Beverl. 2 Pro Cosmi, quod legit Gruter. Nini habent edd. Par.
1617. et Farnab. Hini Aid. Junt. Colin. ' Hincvos] Quos milvos Thuan. cod.'
Beverl. Pro his vocibus nimio sed habet cod. in marg. ed. Par. 1617. si sane
recte intelligimus rb ' v.' quod in eo marg. extat plerumqne. Vid. nos ad
Ep. 37. Ceteram consulendae sunt Not. Var. et N6t. Delph. At, cum Not.
Delph. ad calcem paginae ponantur, nee possint quin videantur, Lectoris
oculos ad eas advertere fere negleximus.

NOTiE
1

Balsama me capiunt] Balsamum

est arbor

opobalsamum vero succus

est defluens ex balsamo, cujus suavi-

tatem commendat Plinius

lib.

xn.

cap. 25.

Hacsunt unguenta] Juvenalis tamen

Sat. ii. affirmat mollibus tantum hominibus haec convenire ' Sed tamen
unde Haec emis, hirsuto spirant opo:

balsama collo Quae tibi?'

2 Delicias Cosmi [Hini] Raderus

: hoc est, inquit:

Vos, freminx, Assyrios quaerite liquores, amomum, nardum, aliaque id genus pigmenta, ut ungnenta delicata. Ninus

legit Nini

rex fuit Assyriorum. De Assyrio unguento vide lib. vm. Epig. 17. 'Si
sapis, Assyrio semper tibi crinis amo-

mo

Splendeat.'

tarii scilicet,

Alii Cosmi, ungtien-

de quo jam saepius su-

pra.

LX.
LOMENTUM.

Gratum munus

erit,

scisso nee inutile ventri,

Si clara Stephani balnea luce petes.

Donum

erit

jucundum, nee inutile alvo rugosce,

si clara luce adibis balnea Sle-

phani.

2 Petus cod. in marg. ed. Par.

Sic alios legere notat editor Delph.

NOTjE
Lomentum) Quod nempe rugis uteri
condendis inserviebat. Vide lib. in.
Epig. 42. ' Lomento rugas uteri quid

condere tentas, Polla,' &c. De bal

jam dictum est lib. xi.
Epig. 53.

neis Stephani

EP1GRAMMATUM

LIB. XIV.

1009

LXL
LATERNA CORNEA.

Dux

laterna viae clausis feror aurea flammis,

Et tuta est gremio parva lucerna meo.

Aurea laterna dux via portor flammis

clausis, et

exigua lucerna secura est meo

gremio.

Lux Ms.

Clausis flammis'] In laterna quip-

Beverl.

NOTjE
pe lumen occultatur, quae cum esset
cornea, dum pellucebat, aurea vide-

batur.

2 Lucerna] Sumitur procandelaet

ipso lumine.

LXII.

Cornea

si

LATERNA EX VESICA.
non sum, numquid sum fuscior ?

aut

me

Vesicam, contra qui venit, esse putat?

Si non sum cornea, an sum minus lucida? aut
viumflt ?

me

credit vesicam, qui mini ob-

2 Putet cod. in marg. ed. Par. 1617.

SOTJE
1
.<]

Cornea

si

non sum] Tamcn, inquit,

ur pellucida videor, nee

occurrens

me

dit>ccruat a cornea.

quisquam

LXIII.

FISTULA.
Quid me compactam

ceris et arundine rides?

Quae primum structa

Cur ego compact a

est fistula, talis erat.

ceris et arundine tibi

sum

ludibrio ?

Prima fistula, qua facta

est, erat talis.

NOTjE
1 Quid me compactam] Pan primus
compegit fistulam. Ovidius i. Met.

'Pan primus calamos cera conjun-

com paInter sejunctis nomen te-

Est mihi disparibus scptem compacta cicutis Fistula.' Vide Theocr. Idyl.

'

Atque itadisparibus

gine cerae

imissc pucllae

Delph.

et

:'

calaniis

etVirgiliusEcIog.il.

Var. Clas,

gere plureslnstituit

:'

et paulo infra:

viii.

Martial.

3S

1010

MARTI A LIS

M. VAL.

LXTV.
TIBIM.
Ebria nos madidis rumpit

tibicina buccis

Saepe duas pariter, saepe monaulon habet.

Temulenta tibicina buccis

ebriis infiat nos

scepe habet duas pares,

sape mon~

aulon.

Non

cod. Beverl.

Sepon aulon cod. Thuan.

NOTjE
Tibia]

De

variis tibiarum generi-

quae tibia canens

dios dulciter consonant.'

hoc est siraplicem.

'

Mulier nempe,

Ebria tibicina]

bus scribit Solinus cap. 11. Forma,

non materia, differunt a fistulis. De
his etiam fuse agit Beroaldus ad base
Apuleii verba Asini Aurei lib. x.
'
Jam tibiae multiforabiles cantus Ly-

Rumpit,' id est,

convivio

inflat,

aderat.

ut mihi vide-

tur.

2 Sape duas] Hoc est Saepe habet

tibiam geminam, et saepe monaulon,
:

LXV.
SOLE^E LANATjE.

Defuerit
Sumere

si

forte puer, soleasque libebit

pro puero pes

erit

ipse sibi.

Si forte carueris servo, et placebit accipere soleas

2 Proderit pro pes erit edd. vett.

'

Pes

erit:

ipse tibi puer eris.

sc. iro?s.

Martialis aetate wcus

et'pes' eod. sonabat modo : at ut e pronuntiabatur. Sic ap. jEoles et

Spartanos nop et puerum et pedem significat.' Beverl. Adi Var. Not.

NOTjE
1 Soleas] Gellius lib.
'

Omnia enim ferme

xm.

cap. 20.

id genus, quibus

2 Pes,fyc. [Proderis ipse

pes erit ipse

tibi.

Hoc

est

tibi]
:

Tu

Alii,
eris

plautarum calces tantum infime toguntur, cetera prope nuda, et teretibus habenis juncta sunt, soleas dixerunt nonounquam voce Graeca ere-

Veteres codices habent, proderit ipse tibi. Salmasius legit, pes erit ipse sibi: hoc est:

pidulas.'

plebit.

tibi

Pes

servus a pedibus.

in soleis lanatis

vicem pueri snp-

EPIGRAMMATUM

LIB. XIV.

1011

LXVI.
MAMILLARE.

Taurino

Nam

poteras pectus constringere tergo:

pellis

mammas non

capit ista tuas.

Poteras devincire pectus tergo taurino;

ista

enim

non continet tuas

pellis

mammas.

M. ad mammosam

ed. Barb.

NOTjE
Mamillare~]

Scilicet

quod mammis

tegendis inserviebat.

Non

ingentes

capit] Sic notat et deridet

mammas cujusdam

ninlieris.

LXVII.
MUSCARIA PAVONINA.

Lambere

quas turpes prohibet tua prandia muscas,

Alitis eximiae
Sumus cauda superba

cauda superba
egregite avis,

qua

fuit.

velat muscas lingere tua prandia.

M.paconum cod. Beverl. Muscarium pavoninum

ed.

Barb.

NOT/E
Lambere] Muscarium flabellum
erat muscis abigendis idoueum.
1

2 Alitis eocimia] Pavonis

scilicet,

LXVIII.
COPTA RHODIA.
Peccantis famuli pugno ne percute dentes
Clara Rhodos coptam quam tibi misit, edat.
:

Ne' pugno cade dentes servi errantis: ille manducet coptam,

Rlwdo

qua

tibi allata est

nobili.

NOTjE
2 Clara Rhodos] Turnebus

lib. x.

cap. 10. sic explicat coptam: Hoc,

inqnit, genus

videtur, cui

panificii

durissima afferebatur Rhodo,

Martialis joco intelleximus

vero

fit

a kStttu,

quaedam, quae tonderentur, ut ipsum

manducans servus

vocabulum confitetur,miscerentur,ut
nuclei pinei, amygdalae sed omnino

tes.

irtcido, pulso,

tit

copta

quam

effringet suos den-

MARTI A LIS

M. VAL.

1012

LXIX.
PRIAPUS SILIGINEUS.
Si vis esse satur, nostrum potes esse

Ipse

licet

rodas inguina, purus

Si cupis saturari, licet comedere nostrum

castus eris.

Priapum

eris.

Priapum: quamvis tu corrodas inguina,

NOTiE
2 Purus]

Os

noil fcedabis,

cum Priapus sit

siligineus.

LXX.
PO RC U

Iste

S.

bona Saturnalia porcus,

tibi faciet

Inter spumantes ilice pastus apros.

Celebrabis bona Saturnalia isto porco saginato glandibus inter apros spumantes.

Fecit cod. Beverl.

Bona

NOTvE
Epig.

Vide

Saturnalia]

lib. xi.

Ilice"]

Arborem

dicit pro fructi-

bus.

2.

LXXI.
MUSCARIUM BUBULUM.
Sordida
Colligat

si flavo fuerit tibi

pulvere vestis,

hunc tenui verbere cauda levis.

Si habueris vestem inquinatam flavo pulvere, cauda levis excutiat hunc levi putsatione.

Muscarum b. Ms. Beverl. ' Cauda ad tergendas vestes, Aldus.' Marg. ed. Par.
Nunc id. Confirmatur centies nostra sententia de hoc Ms. toties

1617. 2
repetita.

Bovis pro

levis alios

legere nolat Farnab.

NOT^E
1

Colligat]

Hoc

est

Cauda

bovis excute hunc pulverem.

EPIGRAMMATUM

LIB. XIV.

1013

LXXII.

BOTULUS.
Qui

venit botulus

medio

tempore brumae,

tibi

Satumi septem venerat ante

dies.

Botulus, qui mittitur ad te medio tempore brumes,

tern dies

ad

me

missus fuerat ante sep*

Satumi.

NOTjE
1 Botulus]
lib. v.

Genus farciminis de quo

Epig. 78.

Medio

tibi]

Hoc

est,

mediis Satur-

nalibus.

2 Satumi septem]
Saturnalia ad

que tantum erant

ni,

me

Hoc

est

Ante

missus erat. Quin-

ut diximus

bus duo

legitimi dies Satur-

lib. iv.

Epig. 89. qui-

non festi adjungebantur.

Macrobius lib. i. cap. 11' Apud Veteres
opinio fuit, septem
laetitiae

diebus peragi Saturnalia.'

LXXIII.

PSITTACUS.
Psittacus a vobis aliorum nomina discam

Hoc

didici per

me

dicere

Caesar, ave.
me

Psittacus docebor a vobis nomina aliorum : a

ductus fui hoc dicere

Casar, ave.

Disco cod. Beverl.

NOTjE
1 Psittacus]

Avis

2 Per me]

satis nota.

Hoc

est, sine magistro.

LXXIV.
CO R VU

S.

Corve

salutator, quare fellator haberis?

In caput intra vit mentula nulla tuum.
corve salutator, cur existimaris fellator ? Caput

tuum

nulla mentula fuit

pracisum.

NOTjE
1

Fellator]

'

Corvos ore coire et

concipere credit vulgus, foeminae ros.

tro maris inserto,' Plinius lib. x. cap.

Sed Aristoteles negat etderidet

hoc ab Anaxagora proditum lib. de
12.

Animal.

Quod ore

coirent corvi, per-

vulgatum boc probat bic versiculus.

Nee enim simplicem merumque

culi

coitnm

ital

os-

pfgv rwv frvyxfrv in cor-

vis, ut in colurabis, fieri existimabant

sed semen etiam ex coitu per os immitti in foemiuam, qHO gravidaretur.
Inde fellator corvus vulgo babitus.

Salmasius.

M. VAL.

1014

MARTI AL1*

LXXV.
LUSCIN1A.
Flet Philomela
Muta puella

nefas incesti Tereos

fuit,

Philomela deplorat scelus incesti Tereos,

quax

et quae

garrula fertur avis.

qua

et puella,

fuit muta, volucris

lo-

dicitur.

SOTJE
Cujus mentioncm
jam fecimus lib. iv. Epig. 49. Satis
nota est Philomela? fabula, quae compressa a Tereo, marito sororis suae
Incesti Tereos]

Procnes, in lusciniam mntata fuit.

2 Muta puella] Cni scilicet linguam
abscideratTereus, neincestum palam

Vide Ovid.

faceret.

vi.

Met.

LXXVI.
PICA.
Pica loquax certa dominura te voce saluto
Si me non videas, esse negabis avem.
Pica garrula

te

dominum

saluto voce non dubia

si

non aspicias me, dices

me

non

esse volucrem.

NOTTE
1 Pica loquax]
55.

'

ix. Epig.

2 Esse negabis] Pica enim tarn ar-

pica? respondet

ticulatim loquitur, ut vox ejus pro

Vide

Inde salutatus

lib.

humana voce sumi

arator.'

possit.

Lxxyn.
CAVEA EBOREA.
Si

tibi talis erit,

qualem dilecta Catullo

Lesbia plorabat, hie habitare potest.

Si habebis talem passerem, qualem deflebat Lesbia amata a Catullo, hie potest
liabere domicilium.

Eborea omittunt edd. vett. et Delph.

Poles edd. vett. et Maitt. et

Farnab.

NOTjE
Cavea] Elegans sane, in qua potuerit habitare passer tain formosus.

De

Lesbia

lib. ix.

passere dictum

Epig. 73.

lib. i.

De

Epig. 8.

ejus

EP1GRAMMATUM

LIB. XIV.

1015

LXXVIII.

NARTHECIUM.
Artis ebur medicae

narthecia cernis habere

Munera, quae cuperet Pactius esse sua.

Vides te habere narlhecia eburnea, dona artis inedicce, quibus
Pactius.

affici

vellet

I Narcithica cod. Beverl.

Habebis cod. in marg. ed. Par. 1617. Consule
Not. Var. 2 Paccius ed. Barb. Aceius Ms. Beverl. ' Pacchius forte. Meminit Pacchii Antiochi medici et chirurgi Scribonius Largus.' Marg. ed.

Par. 1617.

NOT7E
Erant capsular, in quibus medicamenta recondebant medici, nnde dicit Poeta ilia esse artis
medicae propria.
I Narthecia']

2 Pactius] Dives forte medicus

cujusdam Pactii orbi meminit Juvenalis Satira xn.

LXXIX.
F LAG

Ludite

lascivi,

R A.

sed tantum ludite, servi:

Haec signata mihi quinque diebus

servi petulantes, ludite, sed

erunt.
hcec flagra quinque

tantum ludite : ego includam

diebus.

NOTjE
1

Sed tantum

ludite]

Monet servos

ut tantum ludant, nee aliud tentent;

alioquin praeteritis quinque Saturna-

lioruin diebus, quibus

serviebant, flagris

illos

domini

ipsis

excipiendos

intelligit.

LXXX.

FERULA
Invis^e nimium pueris, grataeque magistris,
Clara Prometheo munere ligna suraus.
Nimis

odiosce pueris, et jucundce praceptoribus,

sumus ligna

nobilia Promethei

gratia.

Ferula edd. Delph. Schrevel. Maitt.

NOT^
1 Invisa pueris]

Quibus nempe

illi

rsednntur et coercentur a magistris.

2 Clara Prometheo] Prometheus e-

nim ferula ad ciirrum Solis admota

ignem Superis subduxit, et in terras

:
ex hoc vero Promethei furto
nobilitatem acceperunt ferulae. Vide

detulit

lib.

ix. Epig. 46.

rupes,'

&c.

'

Ecce Prometheae

1016

M. VAL.

MARTIAL1S

LXXXI.
P E R A.

Ne

mendica ferat barbati prandia nudi,

Dormiat et tetrico cum cane, pera rogat.

Pera

orat, ne portet rogata

Tristi ed.

Ne

Barb.

prandia barbati nudi, nee dormiat cum fado cane.

Sic alios legere notat Scbrevel.

iiOTJE
mendica']

Ad

opsonia recon-

denda pera utebantur philosophi cynici,

canes vocat Poeta. Vide

lib. iv.

Epig.

53.

qnos barbatos, uudos, et tetricos

LXXXII.
SC OP M.
In pretio scopas testatur palma fuisse:
Otia sed scopis nunc analecta dabunt.
Palma manifest at scopas fuisse astimatas :

at nunc scopa astimubuntur propter

analecta.

2 Sic Ms. Beverl. Sed pretium edd. vett. et Farnab. ' Sed pr. codd.
Alii habent Otia: sed mendosa scriptura
Codd. ferme onines
Sedpr. habent, non Otia: et ita est legend.' Caklerinus, qui codd. script uram
vehementissime defendit. Oculos adverte ad Not. Var.
antiqui.

not#:
1 In pretio]

palma enim factae

scopas, quibus pavimentnm verrebacarae erant.

tur,

Horatius:

'Ten'

lapides varios lutulenta radere pal-

ma?'
2 Nunc

analecta]

Hoc

est, reliquiae

Hoc

sensu

otia,

cum

Analecta dabunt scopis

ea, iu pavimento e parvis

testulis efficta, talia forent, ut scopis

everri nullomodo valeant, et ideo otia
scopis dare necesse sit. Ita Alexan-

der ab Alexandra

lib. iv.

Genialium

ccenae; lib. vn. Epig. 20. 'Colligere

Dierum cap.

longa tnrpe necputatdextra Analecquicquid et canes reliquerunt.'

a Graecis dicitur aadpanov, quod sco-

Hoc

et aaipu verro.

ta,

est:

Scoparum pretium augebi-

pis verri

21.

Hoc pavimenti genus

non debeat, ab a privativo,

Plinius lib. xxxvi.
Sosus purgamenta coenae in

tur, utpote quibus colligentur analec-

cap. 25.

Petronius in Convivio Trimalcionis

Insecutus est lecticarius, ar-

pavimento, quaeque everri solent, veluti relicta recerat parvis

gentumque

tinctisque in varios colores.'

ta.

'

inter reliqua

purgamenta
Legunt alii:

scopis coepit verrere.'

Otia sed scopis nunc analecta dabunt.

'

sensum et hanc lectionem

testulis

Hnnc

sic refutat

Calderinus: Si scopas jam cessant,

KPIGRAMMATUM

LIB. XIV.

1017

NOTiE
quidam analectae dicti sunt, qui remensa cadentes colligebant,
pavimenta spongiis mnndabant.

nee ulluni praestant iisum, cur mittuntur ab amico ? Prior itaque lectio
melior videtur.
Legit Scriverius,

et

Otia sed scopis nunc analecta dabit. Ser-

Judicet lector.

vi

liquias e

LXXXIII.
SCALPTORIUM.

Defendet manus
Pulice, vel

haec scapulas mordente molesto

quid pulice sordidius.

si

Hcec manus tuebitur scapulas mordente importuno pulice,

vel si quid est turpius

pulice.

NOT2E
Scalptorium] Uthinc colligitur, erat

instrumentum manus

quo pin-

instar,

rientes scapulae scalpebantur, et ar-

cebautur pulices et pediculi.

LXXXIV.
MANUALS.
Ne

toga barbatos faciat vel pasnula libros,

Haec abies cbartis tempora longa dabit.

Ne

toga aut peenula

efficiat libros villosos,

hac

abies diu servabit chart an.

NOTiE
Manuale]
lis,

Hoc

est,

ex

abietis tabu-

quibus tegebatur liber, ne mani-

reret duro mento, ut dixit

I.

Poeta

lib.

Epig. 67.

bus aut sinu gestatus tritusque inhor-

LXXXV.
LECTUS pavoninus.

Nomina dat spondae pictis pulcherrima pennis

Nunc Junonis avis sed prius Argus erat.
:

Spondee denominantur a formosissima nunc ave Junonis : sed antea Argus

erat.

NOTjE
1

Nomina

dat spond<c] Lecti quippe

pavonini dicuntur, non quod, ut inquit Raderus, tegerentur pennis ant

pavonum, sed citreis tabulis

quae plumas gemmasque pavonum ae>
oculis

mularentur.

Plinius

lib.

xm.

cap.

13.de mensis citreis 'Sunt et undatim crisps;, niajorc gratia, si pa:

vonum caudae

oculos imitentur.'

2 Sed prius Argus] Qui nerape in

pavonem Junoni sacrum fuit conversus.

Hujus fabula

vel pueris nota.

M. VAL.

1018

MARTIAL1S

LXXXVI.
E P H

Stragula

P P

U M.

succincti, venator, sumeveredi:

Nam solet a nudo

surgere ficus equo.

venator, accipe stragula veredi succincti:

nam ficus

solet

effici

ab equo nudo.

2 Pectus pro ficus Aldus.

NOT;E
sternatur eqnus laedit equi-

Forte intelligit eqno

succinctoseuephippiatoimponendnm

tern, cui nascitur ficus, ulceris genus,

esse stragulum, Gallice une housse.

de quo lib. i. Epig.66. De veredo sen

eqno velocissimo dictum lib. xu.
Epig. 14. ' Parcius utaris moneo ra-

Sed cum dicat

Stragula]

quo

nisi

Intellige

ephippium,

piente veredo.'

'

nudo equo,'

stra-

gula simpliciter interpreter ephippi-

um.

LXXXVIL
STIBADIA.

Accipe

lunata scriptum testudine sigma

Octo capit

veniat, quisquis amicus

erit.

Accipe sigma pictum testudine lunata: octo continet:

accedat quisquis

erit

amicus.
1

Signum edd.

vett.

NOTiE
Sigma] Lectum intellige Lunar,
et sigma literae majusculae instar facturn, cui octo convivae accumbere poterant. Septem dixit lib. x. Epig. 48.
1

'Septem sigma capit; sex sumus

adde Lupum :' laxe nempe et cornmode,

LXXXVI1I.

GUSTATORIUM.
Fcemineam nobis cherson
Deciperis

si

credis inesse,

pelagi mascula praeda sumus.

Siputas nobis inesse cherson fcemineam, falleris

sumus prada mascula maris.

EPIGRAMMATUM

1019

LIB. XIV.

NOTiE
Guslatorium]

Genus

est

mens a? quae

ait

Pollio

litis

'

Cum subito

signum symphonia

rapiuntur.'
1 Fcemineam cherson] Hoc est, testudinem fcemineam terrestrem, quae
masculis et marinis inferior habeba-

prodigi et saga-

instittiit,

datur, et gustatoria pariter a choro

testudioumputaminibusexornabatur.
Plinius lib. ix. cap. 11. 'Testudinum
putamina secare in laminas, lectosque et repositaria his vestire Corbiad luxnriae instrumenta ingenii.'
Alii censent gustatorium esse idem
quod repositorium, de quo Petronius

tur.

cis

Sic loquuntur gustatoria

intelligunt

omnes

sic

interpretes.

LXXXIX.
MENSA CITREA.
Accipe felices, Atlantica munera, sylvas
Aurea qui dederit dona, minora dabit.

Accipe pretiosa ligna dona Atlantica: qui affecerit muneribus aureis,

nfficiet

minoribus.

NOT7E
Mensam

I Accipe felices]

citream

tronius Sat.

interpretare ex Atlante, Mauritania

monte.

Vide

lib.

'

Ecce Afris eruta

terris

Citrea mensa.'

n. Epig. 43. Pe-

xc.
MENSA ACERNA.

Non sum

crispa quidem, nee sylvae

Sed norunt lautas

mea

et

filia

Maurae

ligna dapes.

Equidem non sum crispata, nee nata in sylva

cognitce sunt meis lignis.

Maura :

sed et epula prcestantes

NOTjE
1

Non sum

crispa]

non sim citrea nee

Hoc

est

Licet

crispis venis pre-

tiosa,

attamen ex acere arbore con-

fecta proxime accedo ad citream.

XCI.
DENTES EBOREI.

Grandia taurorum

An

portant qui corpora, quaeris,

Libycas possint sustinuisse trabes

Rogasan valeani fulcire

trabes Libycas, qui/erunt ingentia corpora taurorum ?

M. VAL.

1020

MARTI ALIS

NO'IVE
Grandia tauroruni] Rlcphas enim
in arena exhibitus tamos dentibus

cient.

jactabat, atque ita elephantum dentes

19. lib. Spect.

eburnei facile

Vide

mcnsam citream

ful-

n. Epig. 43. et Epig.

lib.

XCII.
QUINCUPEDAL.

Puncta

notis ilex, et acuta cuspide clausa,

Saepe redemtoris prodere furta solet.

Ilex distincta signis, et munita cuspide acuta, scepe consuevit manifestare latrocinia conductoris.

' Al. Quincupeda, nt ' Decempeda."

Marg. ed. Par. 1617.
a mensura 5. pedum.' Schrevel.

'

Alii Quincupeda,

NOT/E
Quincupedal]Ceu quincupeda, pertica scil. quinque pedum, qua moris
erat metiri sedincia, quae exstruenda
conducebantredemtores, ne scil. do-

loseagerent.
1 Ilex]

Hoc

est, pertica

ex

ilice

distincta pedibus et digitis.

XCIII.
POCULA ARCHKTYPA.

Non

est ista recens, nee nostri gloria coeli

Primus in
/stud decus non
ravit

dum

his Mentor,
est

novum, nee nostri

facit ilia, bibit.

cali.

Mentor primus

potavit,

dum

elabo-

ilia.

1 Non sunt vult de Rooy. Doricce pro gloria cod. in marg. ed. Par. 1617.
2 Merito pro Mentor id. Ms.

NOT/E
Quod

instrumentum
coelatorum
Hjpc pocula
boc est
non sunt nostra; aetatis. De Mentore
1

Cceli]

est

nobilissimo ccelatore diximus

lib.

m.

Epig. 41.

XCIV.
CALICES.

Non sumus

audacis plebeia toreumata

Nostra nee ardenti gemma

Nos

plebeia toreumata conficimur

aqua ferventi.

feritur

vitri

aqua.

ex vitro audaci: nee nostra

gemma frangitur

EPIGRAMMATUM
Addunt alii audacea. Vid. Turneb. xxx.
Barb. Adi Not. Var. et Delph.

LIB. Xiy.
26.

1021

Nos edd. Schrevel. Maitt.

NOTjE
Non [Nos] sumus] Calices ex quo-

dam
tiir,

vitrigenere

quod

se

cum

Raderus existimat non agi de

audacibus calicibus, sed fictilibus ex
argilla, et ligno, quales erant fraxinei
buxeive.
2 Nostra nee ardenti] Lib. xn. Epig.

hie.

audaces' appellancrystallinis conferre

'

audeant : Plinius lib. xxxvi. cap. 26.

vel quod facile non frangerentur.
Junius legit, Non sumus audacis plebeia
toreumata vini.

Non sumus ex
calices fiunt.

Hoc

Alii vilri.

74.

'

Nullum

solicitant liaec, Flacce,

toreumata furem, Et nimium calidis

est:

eo vitro, nnde audaces

Vide notam Salmasii

non vitiantur

aquis.'

xcv.
PHIALA AUREA CCELATA.
Qua.mvis Callaico rubeam generosa metallo,
Glorior arte magis

nam Myos

iste labor.

Licet nobilis rubeam metallo Callaico, plus ostento

opus Myos.

'

Antea inepte legebatur meus i.

I.'

Schrevel.

me ab

arte

istud enim est

Sic edd. vett. et Maitt.

NOTiE
Quamvis] Licet enim, inquit phiala, sim confecta ex auro Callaico,
de quo lib. x. Epig. 16. tamen prae1

stantior

sum propter artificium Myos,

nobilissimi artificis

de quo

lib.

vm.

Epig. 51.

xevr.
CALICES VATINII.
Vilia. sutoris calicem

Accipe

monumenta Vatini

sed nasus longior

ille fuit.

Accipe calicem, opera futilia Vatinii sutoris: sed

Vatini edd. vett.

Calices: vid. Var. Not.

ille

nasus longior fuit.

Ipse

vultde Rooy.

NOTjE
1 Calicem] Alii calices, qui habebant quatuor ansas sen nasos. Juven.
Sat. v. ' Tu Beneventani sutoris nomen babentemSiccabis calicem nasorum quatuor,' &c. De his dictum lib.
x. Epig. 3. ' Vatiniorum proxineta

fractorum.' Tacitus
inter

foedissima

lib.

ejus

'

Vatinius

aulae

[supple

xv.

Neronis] fuit sutrinae tabernae alumnus, corpore detorto, facetiis scurrili-

&c. Calices Vatinii dicti sunt,

quod nasuti essent, tit ille Vatinius.
bus,'

2 Sed nasus] Vatinii scilicet, quern

ut acrem et sagacem calumniatorem
forte notat, vel deridet tantum,

1022

VAL MARTI ALIS

M.

XCVII.
LANCES CHRYSKNDETjE.

Grandia

ne viola parvo chrysendeta mullo:

libras debet habere duas.

Ut minimum,
Ne

exiguo mullo contamines ingentia chrysendeta

saltern sit bilibris.

1 Mulso edd. vett. ' Forte mullo,' impressum liabet marg. ed. Par. 1617.
2 Dicat cod. in marg. ed. ejusd.

NOT/E
chrysendeta

Lances erant aureis

crnstis exornatae, de quibus lib. n.
Epig. 43. ' Immodici tibi flava tegunt
1 Chrysendeta]

niulli.'

Iu pretiosis lan-

cibus non nisi ingentes pisces repo-

nendi sunt.

XCVIII.
VASA ARETINA.
Aretina nimisne spernas vasa, monemus:
Lautus erat Tuscis Porsena

fictilibus.

Hortamur ne nimium contemnas vasa Aretina : Porsena splendidus

erat fictilibus

Tuscis.

not;e

Aretina'] Fictilia scilicet.

lib. i.

Epig. 54.

Vide

Sic Aretina; violant

Arctium, alii Arrhetium, bodie Arezzo, lirbs Tuscia?,

crystallina testa?.'

ubi conficiebantur haec vasa, quibus

utebatur Porsena, qui in ilia regione
regnavit.

XCIX.
BASC AU D A.
Barbara depictis veni bascauda Britannis:
Sed me jam mavult dicere Roma suam.
Bascauda peregrina veni ex Britannis

pictis

sed

jam

placet

Roma

nominare

me suam.

NOTJE
1 Bascauda']

qnod

Vas quoddam escarinm

in Britannia conficiebatur. Ju-

venalisSat. 12. '

et mille escaria.'

Adde

De

et bascaudas,

Britannis pictis

jam

dixiraus lib. xi. Epig. 54.

2 Sed

me jam] Romae enim tunc

fiebant bascauda?.

EPIGRAVIMATUM

LIB. XIV.

1023

c.

PANACA.
Si non igriota est docti

tibi terra Catulli,

Potasti testa Rheetica vina mea.

Si non ignoras terram eruditi Catulli, bibisti Rheetica vina mea testa.

NOTiE
Panaca] Panacos populos Rhaetise
affirmat Raderus, de quibus nihil reperi

unde Panaca

testa.

1 Terra Catulli] Veronam nsque,

patriam Catulli, pertinebat Rhaetia,
hodie Its Grisons, ubi vinum genero-

sum.

Suetonius in Augusto cap. 77.

<Etmaxime

delectatus est Rhaitico,'

supple vino. Et Virgilius n. Georg.

< Et quo te carmine
dicam, Rhaetica ?
nee cellis ideo contende Falernis.'

CI.

BOLETAR1A.

Cum

mihi boleti dederint tarn nobile noraen,

Prototomis, pudet heu, servio coliculis.

Cum
primo

boleti

mihi imposuerint nomen tarn prastans, eheu erubesco, servio

coliculis

succisis.

2 Cauliculis in marg. ed. Langii.

NOT^E
Cum mihi] Nempe

a boletis dicitur boletarium, patina scilicet in

qua boleti ponebantnr. De boletis
vide lib. xm. Epig. 48.
2 Prototomis] Hoc est, caulibus
1

tencris,

et qui primi

succiduntur

Porro conqueritur
boletarium, quod etiam inserviat ad
lib. x.

Epig. 48.

ferendos coliculos, boletis longe inferiores.

CII.

CALICES SURRENTINI.

Accipe non

vili

calices de pulvere natos:

Sed Surrentinae leve toreuma

Accipe pocula non facta ex

vili

rotae.

pulvere, sed politum toreuma rota Surrentina.

NOTjE
1 Sed Surrentina] Surrentum, alii

Surentum, Picentinorum urbsjuxta

Tyrrhenum Mare, hodie Surrento, ubi

terra est poculis conficiendis optima.

De
39.

toreumate dictum

lib.

iv. Epig.

1024

M. VAL. MARTIAL1S

cm.
COLUM NIVARIUM.
Setinos, moneo, nostra nive frange trientes
Pauperiore mero tingere lina potes.
Moneo

debilites trientes Setinos nostra nive:

licet

transmillere vinum vilius

per lina.

NOTtf:
Cohtm nivarium] Vas erat,
injiciebantur nives, deindc

in

quod
vinum

mate diximus.

infondebatur, cujus vis sic

frange-

saccis linteis,

batur.

2 Pauperiore mero] Id est, lino, seu

duni.

1 Setinos

Hoc est, vinum

xm. suo lem-

trientes]

Setinum, de quo

non colo, refrigeranEst vinum vilius Setino. Vide

Epigramma sequens.

lib.

CIV.

SACCUS NIVARIUS.

Attenuare

nives norunt et lintea nostra

Frigidior colo
Possunt

non

salit

unda

et nostra lintea eliquare nives ;

tuo.

aqua non exit frigidior ex tuo

colo.

HOTJE
1

minus
Vide lib.

Attenuare] Saccus linteus infe-

aqua

sacco transmissa non

colo nivario, quod vas erat

quam

colo refrigerabatur.

rior erat

vino refrigerando idoneum: attamen

xii.

Epig. GO. et

lib. It.

Epig. 40.

cv.
URCEOLI MINISTRATORII.

Frigida non desit, non deerit calda

Sed tu morosa ludere parce siti.
Frigida non

deficiat, calida

non

deficiet

petenti:

rogantem

at tu cessajocari siti

diffi-

cili.

fiOTM
Vrceoli]

Bayfius de Vasculis sic

118.

Urceus, cujus diminutivum urceoli, vas aquarium, ut tamen urceus

esset vas ad frigidam, urceoli ad cal-

2 Sed tu morosa] Hoc est, Tu ne

nimis delicatus et difncilis sis in com
mixtione aquae frigida; et calidx

dam

cum

ait

inde urceoli ministratorii apud

Martialem.

Vide Epig. 116.

117.

et

vino.

EPIGRAMMATUM

LIB. XIV.

1025

CVI.

URCEUS

Hie

FICTILIS.

donatur panda ruber urceus ansa

tibi

Stoicus hoc gelidam Fronto petebat aquam.

Hie urceus ruber
aquam frigidam.

tibi

dutur ansa incurva : Stoicus Fronto hoc urceo poscebat

2 Alii bibebat.

NOTJE
Ruber]

terrascilicet vel igne.

2 Stoicus Fronto]

Forte

tile

est,

cujus meminit Poeta lib. i. Epig. 56.

Plures enim Frontones fuere.

CVII.

CALATHI.
Nos

Bacchus amat, nos ebria

Perfusos domini lambere docta pedes.
Satyri, nos

tigris,

Nos Satyrus, nos Bacchus, nos temulenta tigris diligit, instituta lambere madidts
pedes domini.

HOTJE
Nos Satyri] Calathorum usus
fuit in sacris Bacchi et Satyrorum.
Vide Eclog. v. Yirgilii.
2 Perfusos domini] Vino enim ci
1

curata tigris magistri pedes Iambi t

Epig. 18. Spect. ' Lambere securi
dextram consneta magistri, Tigris ab

Hyrcano gloria rarajugo.'

CVIII.
CALICES SAGUNTINI.

QujE non

solicitus teneat servetque minister,

Sume Saguntino pocula

ficta Into.

Accipe calices fictos ex terra Saguntina, quos non gestet et custodiat tervu*
anxiusi

UOTJE
1

Qua

non]

Sagnntum nrbs

est in

Hispania Tarraconensi, hodie Morvedre.

De

pocnlis fictilibns, quae

Delph,

et

Var. Clas.

illic

fierent, jam diximuslib. it. Epig. 46.

Erant
ilia

Martial.

vilioris pretii,

atqne ita servut

frangere non metnit.

M. VAL.

1026

MARTIALIS

CIX.
CALIGES GEMMATI.

Gemmatum
Aspice

Scythicis ut luceat ignibus aurum,

quot digitos exuit iste calix

Ut aurum gemmatum

splendeat Scythicis flammis, vide quot digitos spoliavit hoc

poculum,

NOT*
Hoc

smaragdis. Sic locutus est Poeta, lib. xh.

1 Scythicis ignibus']

est,

"Vide lib. iv. Epig. 28.

Epig. 15.
Indos sardonychas, Scythas smarag-

2 Quot exuit] Digitis enim gemma

detrahebantur, ut poculis insererentur.
Juven. Sat. v. 'Nam vitro, ut

gemmas ad pocula

'

iuulti,

dos.'

digitis/

transfert

ex.
AMPULLA POTORIA.

Hac

licet in

gemma, quae

Luxuriose, bibas,
intemperans,
Cosmi.

servat

nomina Cosmi,

si foliata sitis.

si sitis foliata,

potts potare in hac

gemma, qua

Gemmatis fruatque Beverlandi Ms. pro gemma, qua

Qute servat] Nimirtim Cosraiana

habet

nomen

servat.

NOT*
dicta

Cosmo unguentario.

'

Et

At bercule jam quidem etiam

'

potu addunt.'

Cosmianis ipse fusus ampullis :' et

lib. xi. Epig. 50. Profertur Cosmi

otica.

nunc mihi siccus onyx.' Ampulla vas

erat unguentarium sed luxus eo devenerat, ut ad bibendum ilia titerentur Romani. Plinius lib. in. cap. 3.

nius lib. xin.

in

Supple, unguentaex-

2 Si foliata] Quae sic explicat Plisi

cap.

1.

'

Nardinum

ve foliatum constat omphacio, bala-

nino, junco, costo,

nardo, ameino,

myrrba, balsamo.'
.

CXI.
CRYSTALL1NA.

Franc ere dum

metuis, frangis crystallina: peccant

Securae nimium solicitaeque manus.

Dum
peccant.

times frangere crystallina, frangis

manus nimis secura

et

nimis anxia

EPIGRAMMATUM
1 Alii legunt

LIB. XIV.

peccat Secura nimium, solicitaque manu.

1027
Peccas in marg. ed.

Langii.

NOTiE
Crystallus

Crystallina]

gla-

tempore et denso

cies gelata longo

frigore

est

de qua fuse Plinius

xxxvii. cap.

lib.

Peccant Securai]

nimium

solicit!,

excidunt crystallina,

manibus servi

et

negligentis

qme

valde fra-

sic

giliasunt.

2.

CXII.
NIMBUS VITREUS.

Ab

Jove qui venict, miscenda ad pocula largas

Fundet nimbus aquas hie tibi vina dabit.
:

Nimbus, qui mittetur a Jove, fundet aquas copiosas ad temperandos

calices

hit

porriget tibi vina.

2 Pro

tibi

in

marg. ed. Par. 1617. legitur quoque.

NOTjE
2 Fundet nimbus]

Hoc

est,

imber e

Hie] Nimbus,

vitreum sic dictum, vino servando

idoneum.

ccelo decidens.

qui erat poculum

CXIII.

YRRHIN A.

Si calidum potas, ardenti myrrha Falerno

Convenit, et melior

fit

sapor inde mero.

Si bibis calidum, myrrha congruit Falerno ardenti, atque

illinc

merum

trahit sa-

porem gratiorem.
Murrina inscribitur in nonnnllis, qnod defendit Salmas. Vid. Var. Not2 Fit marg. ed. Langii.

NOTJE
1 Si calidum potas]

Vide

xm.

lib.

ix.

Epig. 10. et Plixxxvu. cap. 2. ' Oriens

murrhina mittit : inveniuntur enim
ibi in pluribus locis, nee insignibus,
maxime Parthiciregni pracipue tamen in Carmania. Humorem putant
Epig. 74.
nius lib.

lib.

sub terra calore densari.' Fuse explicat Raderus, quid sint mnrrhina.

Grace

/xoifyivu

et

nifflwa

Graeci

enim szepe u Latinnm diphthongo ov,

vel vocalio,vel v, efferunt, atAomovX\os,

Tl6ir\ios,

T6\\os.

myrrhina propter

v.

Alii

legunt

MART1AL1S

M. VAL.

1028
.

CXIV.
PATELLA CUMANA.

Hang

Cumano rubicundam pulvere

tibi

Municipem misit
Pudica Sibylla ad

casta Sibylla suam.

te misit

1 Heec Beverlandi

idem

testam,

hanc testam suam municipem rubram Cumano pulvere.

Ms. Cumance rubkunda idem.

Testce

id. 2 Pro

casta

charta.

NOT:
Hanc tibi Cumano] Plinins lib.
Nobilitantur iis,'
xxxv. cap. 12.
oppida quoque, ut
fictilibus nempe,
Rhegium et Cuma?.'

Hoc

2 Municipem]

Cuma:

mis, hodie

qua diximus

est,

factam Cu-

nbi erat Sibylla, de

lib. ix.

Epig.30.

cxv.
CALICES VITREI.
Aspicis ingenium Nili

Dum

quibus addere plura

opus

cupit, ah, quoties perdidit auctor

Mgypliorum, quibus adjungere plura dum

Vides solertiam
/regit opus I

vult artifex, ah, quoties

2 Faciens pro quoties cod. Beverl.

HOTJE
In iEgypto
fiebant miro ar-

1 Aspicis ingenium Nili]

enim calices

vitrei

tificio.

Vide Turnebum

lib. X.

cap.

23.

CXVI.
LAGENA NIVARIA.
Spoletina

Quo

tibi

bibis, vel

Marsis condita

cellis:

decoctae nobile frigus aquae I

Potas Spoletina vina

vel reposita in cellis

Marsis ; quorsum pretiosum frigus

aqua decocta ?
Inscriptio in cod. Thuan. est Lacona nivata.

SOTJE
1 Spoletina]

ico

De

vino dictum

Spoletino et Mar-

lib.

xm. Epig.

120.

etl21
2 Quo

rata pretiosa babebatur, et prsstantissimo tantum vino conveniebat ?

Viliora

In qnem iisnm erit tibi

aqua decocta, et quae deinde refrigetibi]

Marsica.

autem erant Spoletina

et

EPIGRAMMATUM

LIB. XIV.

1029

CXVII.
NIVES.

Non
De

potare nivem, sed

nivc,

commenta

Sit is industria excogitavit

Aqua

aquam potare rigentem

est ingeniosa

sitis.

non bibere nivem, sed rigentem aquam ex nine.

amans et aliarum edd. societatem

nivea ed. Barb, tarn fere solitiulinis

exosa.

thotje
1

Non potare nivem] Sed aquam de-

coctam ex nivibus, et refrigeratam.

Plinius xxxi. cap. 3. ' Neronis prin-

cipis inventum est,decoquere aquam,

vitroque demissam in nives refrigerare.'

CXVIII.
IDEM.

Massili^ fumos miscere

Parce, puer, constet ne

nivalibus undis
tibi pluris

serve, noli infundere aquas nivales vino

aqua.

fumoso

Massilice, ne pluris etnas

aquam.

Fumum

in niarg. ed. Langii.

NOT.E
1 Massilice fumos']

De

vino Massi-

fumoso diximus lib. x. Epig. 36.

et lib. xiii. Epig. 123.
lire

2 Constet ne] Aqua enim decocta

erat carior hujusmodi vino,

CXIX.
MATELLA
DuArposcor

FICTILIS.

crepitu digitorum, et verna moratur:

mea

quoties pellex culcita facta

Dum petor crepitu digitorum, et

est

servus cunetatur, o quoties culcita perfusa est.

NOTiE
1 Poscor crepitu] Lib. in. Epig. 82.
'

Digiti

nucbus.'

crepantis

signa

novit

eu-

2
tellse

Pellex culcita]

Quia loco ma-

urina perfundebatur ipsa cul-

cita.
-

1030

M. VAL.

MARTIAWS

cxx.
L1GULA ARGENTEA.

Qua

me

vis

ligulam dicant equitesque patresque,

Dicor ab indoctis lingula grammaticis.

Licet ligula denominer ab equitibus et patribus, appellor lingula ab imperitis

grammaticis.

NOT\E
Ligula]

lingua deducitur

usus iuvaluerat
diceretur,
25.

'

tamen

ligula,

non

lingula,

Gellius

lib.

x. cap.

tit

quam

definit

grammaticos, qui, usu neglecto, nominis etymologize pertinaciter adhaerent.

Ligula est etiam mensurae

gladiolum in speciem

linguae factum.'

Sic Poeta

Tide

genus.

lib. v.

Epig. 19.

carpit

CXXI.
COCHLEARIA.
Sum

cochleis habilis, sed nee

Numquid
Sum

minus

utilis

o vi s

potius cur cochleare vocer

scis,

idonea cochleis, sed

riec

minus

utilis ovis

norisiine cur potius dicar coch-

leare ?

Cochleare cod. Beverl.

NOTiE
Cochlearia] Supple

Farnabius.
'

habilis' et

Ad quid
'

utilis

?'

ligula/ inquit

'

enim referretur
Mihi vero vi-

detur Poeta o-o\oife' aut mendum

est in lemmate.
2 Cur cochleare'] Gallice cuiller,
:

sorbendis ovis non minus

quam

coch-

Sed quia, inqiiit Radead usum cochlearum primulum

inventum reor, nomen inde retinuit
potius, quam ab ovis accepit. Aut,
ut ait Domitius, cochlearia * appellata
sunt a specie' cochlearum, non ab
leis inservit.

rus,

alicujus cibi usu.

CXXII.

AN M
Ante

frequens, sed nunc

U L

I.

rams nos donat amicus:

Felix cui comes est non alienus eques.

Antea multi, at nunc pauci amid nos dant
non alienum.

beatus qui habet comitem equitem

Anuli edd. antiquae. Antiqui, teste Festo, scribebant Anulus. 1 Mitlit Par.
1617. in marg. 2 Comis cod. Beverl.

EPIGRAM MATUM

LIB. XIV.

1031

NOTjE
1

Ante frequens] Hoc

explicat Turnebus

disticliuin sic

lib. ix.

cap. 24.

qui coniitem
alicnum,'

Ante dicit solitos esse divites multis

censum equestrem supplere,annulos-

liberalitate

que aureos dare, qui equitum erant

gestauiina, quod state sua rarum
queritur verumtauien felicem dicit

19.

equitem
*

habet

equitem

nou

sed suum, quern ipse sua

equeatri

dooato

cen.su

Vide

fecerit.

lib. v.

Epig.

Autqueni prosequitur non

nus eques

alie-

?'

CXXIII.
DACTYLIOTHECA.
SiEPK gravis

Tuta mea

digitis elabitur
fiet

sed tua

Sape annulus ponderosus

mea

annulus unctis:

gemma fide.

excidit digitis unctis

at tua gemma tuto committetur

custodial.

NOIVE
1 Sape gravis] Juv. Sat. i. in Crispinum
Cum verna Canopi Ventilet
aestivum digitis sudantibus anrum,
Nee sufferre queat majoris pondera
:

'

gemma;.'
'

De

'

dactylotheca

dactyliotheca' diximus

lib. xi.

seu
Epig.
'

59.

CXXIV.
TOGA.

Romanos

rerum dominos, gentemque togatam

Ille tacit,
Ille constituit

num

magno qui

dedit astra patri.

Romanos dominos rerum, et gentem togatam, qui

ccclu

donavit mag-

gi nit or em.

NOTyE
1

Romanos]

/Eneid.

'

Versus est

Virgilii

i.

Gentemque togatam.' Po-

templum

condidit,

pulum Romanum intellige, qui toga

utebatur, de qua sappius supra.
2 Qui dedii] Domitianum intellige,

rum

qui Vespasianosuo patri mortuo divi-

interpretari.

nos honores tribuit, et Flaviae genti

de quo

lib. ix.

Epig.2. Alii intelligunt Augustura,

qui Julium Caesarem patrem suum

adoptivum publice in numerum Deoretulit. Sed malim Domitianum

M. VAL.

1032

MARTIAL1S

cxxv.
IDEM.
Si matutinos facile est tibi

rumpere somnos,

Attrita veniet sportula saepe toga.

Si poles libenter vigilare mane, scepe accipies sportulam toga attrita.

trita Salinas.

Pro

scepe, in

marg. ed. Langii multa.

NOTjE
1 Si matutinos']

Hoc

est, si saluta-

tiones matutinas obire potneris, ac-

quidem sportulam, sed togam

Vide lib. xiv. Epig. 26.

cipies

atteres.

CXXVI.
ENDROM1S.
Pauperis est munus, sed non est pauperis usus
Hanc tibi pro laena mittimus endromida.
Est donum egeni, sed non

est

usus egeni

ad

te

mittimus hanc endromida pro

togula.

2 Togula in edd. vett. Grnteros ex Bong, et Palat. lama, et subscribit

Arond. Coma cod. Beverl.

NOTjE
Endromide enim in
gymnasiis utebantur divites. Vide
1 Sed non

est~\

lib.

iv.

Epig. 19.

Erat

vestis vil-

losa.

CXXVII.
CANUSIN/E FUSCjE.

Hjec

tibi turbato Canusina simillima mulso

Mtmus erit gaude non cito flet anus.
:

Heec Canusina simillima mulso turbtdo donttm

tibi dabitur: let tare,

diu durabit.

NOTyE
Canusina] Lanae mulsi turbidi co-

Canusium vero
Apulorum Danniorum oppidum, bodie Canola, nude lanae Canusinae.
lorem referebant.

2
tis

Non cito

ex

liac

teretur.

fiet anus]

Hoc

est, ves-

lana confecta non cito de-

EP1GRAMMATUM

LIB. XIV.

1033

CXXVIII.
BARDOCUCULLUS.

Gallia Santonico

vestit te bardocucullo

Cercopithecorum pasnula nuper

erat.

Gallia te induit bardocucullo Santonico, nuper erat pwnula Cercopithecorum.

Santigo cod. Thuan.

NOTjE
1 Gallia

Santonicd] Bardocucullus

vestis erat vilior, de-

54.

qua

lib. i.

Epig.

Fiebat apnd Santones, Gallia;

Aquitanicae populos, hodie Saintonge.

2 Cercopithecorum] Qui simiae sunt

: Epig. 202. infra.
Paennla

utebantur Romani cum plueret. Erat

autem bardocucullus vestis brevior :
lib. i. Epig. 93. ' Dimidiasque nates
Gallica palla tegit.' Unde confert
ilium tunica;, qua amicinntur simiae.

caudatae

CXXIX.
CANUSINjE RUFjE.

Roma

magis fuscis vestitur, Gallia rufis

Et placet hie pueris militibusque color.

Roma magis induitur fuscis vestibus,

Gallia rufis: etpueri

et milites

amant hunt

colorem.

NOTiE
Canusince~\ Viri

Romani utuntur ves-

tibus fusci coloris

Galli rufis e lana

Canusina; et tamen pueri nostri gaudent rufo hoc colore, ut et milites ex

instituto Laconum, quibus hie color

in bello placebat, ne per vulnera effluens sanguis in vestibus alterius coloris incuteret suis terrorem, hostibui

adderet aniraum, &c. Farnabius.

exxx.
PjENULA scortea.
Ingrediare viam ccelo licet usque sereno;
Ad subitas nunquam scortea desit aquas.
Quamvis semper

suscipias iter each sereno, nullo in loco scortea desit ad imbres

repentinos.

2 Alii nusijuam.

NOTjE
Pamuld] Vestis scilicet ad arcendam pluviam scortea dicitur hoc
:

est, facta

ex pelle

Omnia namque

ex pellibus facta scortea appellantur.'

Festns.

::

MARTIALIS

M. VAL.

1034

CXXXI.
LACKRNjE COCCI NEiE.
Sj Veneto, Prasinove faves, quid coccina sumis?

Ne

fias ista

transfuga sorte, vide.

Si studes factionibus Veneti, aut Prasini, cur induis coccina?

Cavene transfuga

fias ista optione.

Coccina: malit Conradus Gesnerus, qnod etiam in Ms. Beverl.

1 Pro vulg.
qui c. sumis cod. Beverl. quid c. sumes.
2 Fiant in marg. ed. Par. 1617.

NOTiE

De his factionibus die-

Si Veneto']

turn lib. x. Epig. 48. Color Prasinus

est viridis, Venetus vero coerulens

qui ergo vestem coccineam induebat,

neutri factioni favere videbatnr: sic

una vincente, alteri acclamare atque

adeo transfuga fieri poterat.
2 Ista sorte] Hoc est, electa hac
lacerna coccinea, qua utebantur veteres ad arcendum friguset pluviam.

CXXXII.
PILEUS.
Si possem, totas cuperem misisse lacernas

Nunc tantum

capiti

munera mitto

tuo.

Si possem, optarem mittere totas lacernas: nunc mitto duntaxat dona tuo capiti.

TeUlevm cod. Thuan.

NOTjE
Paupertatem excusat
egenus qnod non mittat lacernas, quibus totum corpus tegi posset.
1

2 Capiti munera] Pileum nempe,de

lib. xi. Epig. 7.

Si possem]

qno diximus

CXXXIII.
LACERNjE B^TICiE.

Non

est lana mihi

mendax, nee mutor aeno

me mea

Si placeant Tyriae,

Non habeo lanamfucosam,

sum a mea

tinxit ovis.

nee tingor aeno

hoc tnodo grata sint Tyria, colorata

one.

2 Sic p. in edd. antiquis.

NOTjE
1

Non

lib. I.

est

lana]

Epig. 97. et

De
lib.

lana

vm.

Bxtica

Epig. 28.

quae nativo suo colore erat nobilis.

2 Si [Sic] placeant] Hoc

est, esto

placeat lana Tyria infecta purpura,

EPIGRAMMATUM

LIB. XIV.

1035

CXXXIV.
FASCIA PECTORALIS.

Fascia crescentes dominae compesce papillas,

Ut sit quod capiat nostra, tegatque manus.
fascia cohibe
abscondat.

mammas

extuberantes, ut sit quod continent nostra manus, atque

1 Luctantes Heins. ad Ovid. Rem. Amor. vs. 338. al. surgentes.

Pervig. V. turgentes. 2 Faciat pro capiat in marg. ed. Langii.

Scriv. ad

NOTE
2 Ut sit quod'] Intra niodum extumescentes papillae gratiores cunt
nee

enim mammosae

puellae placent.

exxxv.
CG3NATORIA.
Nec

fora sunt nobis, nee sunt vadimonia nota:

Hie opus

est pictis aceubuisse toris.

Nec cognoscimus fora,

2 Legunt

alii

Hoc

nec vadimonia

ut

lib.

x.

munus

est hie

accumbere

lectis pictis.

opus.

NOTE

Canatoria] Neutro genere ponnntur,

Epig. 87.

'

Coena-

tendi se jndicio ad diem praestitutarn,

2 Hie opus

toria mittat advocato.'

Sec fora sunt] Veste enim coenatoria domi tantum utebantur Romani.
Vadimonium est sponsio quaedam sis1

est]

Hoc

mus tantnm con vivis,

est, Inservi-

qui lectis pictis

accumbunt.

CXXXVI.
L1NA.
Tempore

brumali non multum

Calfaciunt
Glabra

levia prosunt:

villi pallia vestra mei.,

non ralde

utilia sunt

hyberno tempore: pallia vestra calefiunt meis

pilis.

Lena

in edd. vett.

Par. 1C17.

Pro mei

Tania cod. Beverl.

in cod. Beverl. semet.

alii

linea.

Nostra in marg. ed.

1036

PARTIALIS

M. VAL.

NOTiE
Lama] Vestis nempe, quae palliis
superinduebatur hyeme, de qua lib.
xu. Epig. 36. Algentemque togam,
brevemque lac nam.'
1 Levia]
Qualia sunt serica, bom

'

bycina, linea.' Farnabius.

2 Calfaciunt villi] Hoc est, calorem

Bayfius Nee hoc loco omi-

fovent.

serim

G alios olim solitos

sagis villosis

quas laenas appellabant.

uti,

CXXXVII.
LACERNiE ALBJS.

Amphitheatrales nos commendamur ad

Cum

usus,

tegit algentes nostra lacerna togas.

Nos laudamur ad

usus spectacuhrum,

cum toga

frigidce operiuntur

nostra

lacerna.

L. albeticcE cod. Thuan. 1 Amphitheatrali Beverlandi Ms. Ab usu idem.

2 Alba lacerna ed. Barbou. Schrev. et Maitt. Alba lucerna comas cod. Beverl.

NOTME
1 Amphitheatrales] Vide lib.iv. Epig.

Spectabat inodo solus inter omnes Nigris munus Horatius lacernis,'

2.

'

&c. Togis vero superinduebantur

cernae ad arcenda frigora.

la-

CXXXVIII.
GAUSAPA VILLOSA, VEL MANTILE.
Nobilius

villosa tegant tibi lintea citrura

Orbibus in nostris circulus esse potest.

Lintea villosa tibi operiant citrum prcestantius

potest esse circulus in mensis

nostris.

Matele cod. Thuan. Gausapa

marg. ed. Langii.

villosa, vel

mantele ed. Scbrev.

Tegunt in

NOT.E
I

Hoc

Nobilius]

plicat

Turnebus

Mantilibus,

distichum sic exlib.

inquit,

gausapa opus

est,

ix.

tibi

ut

cap. 24.

villosis

nobilis

et

tua

citrea mensa vindicetur ab inquinamento maculae mea vilis mensa, quae

maculam non reformidat, et in qua
:

potest esse circulus, rotundaque la-

bos,

quam

repositoria et paropsides

sa?pe faciunt, nihil indiget vindice

mantili.

Alii dicunt,

sapis,' neutrius

sapi

;'

alii,

deat lector.

'

'

'

gausape, gau-

alii,'gausapuni,gan-

gausapa, gausapae.' ViGausape ' magis placet,

Vide lemma Epig.

152. infra,

EP1GRAMMATUM

LIB. XIV.

1037

CXXXIX.
CUCULLI LIBURNICI.

Jung ere

nescisti nobis, o stulte, lacernas

Indueras albas, exue callainas.

O demens, non novisti

exue

nobis jungere lacernas convenientes

indueras Candidas,

callaicas.

Fiburnici cod. Tliuan.

gemma, Sapphiri aemula

Callaicas vulgg. Scriverius legit Callainas a Callai

quod etiam rectum censet doctus Annotator in

raarg. ed. Langii.

NOTiE
Cuculli Liburnici] Libnrnia. Illyri-

dis rcgio. Lazius Crabaten et Krayn,

Pinetus Contado di Zara indigitat.

Huic snffragatur Vegetius qui dicit
Liburniam Dalmatiae partem esse,
Ortelius. Porro ex lana Liburniae
pallia cucullata fiebant rufa,

Poeta

dicit lacernas albas

unde

male jungi

cucullisLiburnicis,utpote quae

colore rnlb inlieiantur.

[callaicas']

Hoc est,

nempe auro

callaico,

2 Exue callainas
rufas.

Similes

de quo dictum Epig. 05. supra. Alii

legeadum putant callainas ex veteri
codice, id

est, cceruleas,

qui color

Venetus dicebatur, a Calai

quae sapphirum imitatur.

gemma

eorum

CXL.
UDONES

CILICII.

Non

hos lana dedit, sed olentis barba mariti

Cinyphio poterit planta latere sinu.

Hi non facti sunt ex lana,

sed ex barba olidi mariti: pes poterit abscondi Ciny-

phio sinu.

2 Poterant in marg. ed. Langii.

NOTjE
Udones] Genusest calceamenti quo

nempe ntebantur
1

Cilices.

Olentis mariti]

Virgilius

'

2 Cinyphio sinu]
cinis.

Hoc

est, hirci.

Vir gregis ipse caper.'

Nam hirci

Hoc

est, pilis bir*

Cinyphii sunt dicti

a Cinypho Africa? fluvio, ad quem

sunt magna copia. Domilius. Vide
Epig. 95. lib. tii. Tonsor Cinyphio Cilix marito.' Ubi egiiuui de
fluvio.

illo

1038

M. VAL.

MARTIALIS

CXLI.
SYNTHESIS.

Dum

toga per quinas gaudet requiescere luces,

Hos

poteris cultus sumere jure tuo.

Dam toga gaudet

requiescere per quinque dies, poteris jure tuo accipere

momenta.

hae

or-

norm
Vide Epig.

Synthesis] Vestis qualicebat uti pier

1.

supra,

quinque legitimes Satumaliorum dies.

CXLII.
F O C

AL

E.

Si recitaturus dedero tibi forte libellum,

Hoc

focale tuas asserat auriculas.

Si ego recitaturus

tibi forte

donavero libellum, hoc focale vendicet tuas auriculas.

Asseris id.

2 Focelle cod. Beverl.

Tuis afferet auriculis Thuan.

HOTJE
2 Hoc focale tuas] Fascia nempe ex
lana qua obstrueret aures, ne mala

carmina audiret.

Vide Epig.

41. lib.

iv.

CXLIII.
TUNICjE PATAVIN.E.

Vellera cum sumant

Patavinae raulta

trilices,

Et pingues tunicas serra secare potest

Cum trilices

Patavinae sint contexts? ex multa lana, et crassa tunica possunt se-

cari serra.
1

Consumunt cod. Beverl.

Patavince]

NOTjE
Ex

triplici

nempe licio

contextae tunica; tarn densae, ut non

forfice, sed serra veluti asseres seca-

rentur.

EP1GRAMMATUM

1039

LIB. XIV.

CXLIV.

SPON GI A.
HiEC

tibi sorte

Utilis,

datur tergendis spongia mensis

cum

expresso

levis

imbre tumet.

Hcec spongia sorte tibi donatur idonea emaculandis mensis,

expressa.
2 Umbra cod. Beverl.

cum

levis turget

aqua

NOTE

Per sortem datum

hoc muniis vide tur. Vide Epig.
170. infra. ' Haec illi sine sorte da1 Sorte datur]

fnisse

2 Cum levis] Vide Epig. 47. lib.

xin.' Ut levis accepta spongia turget aqua.'

ur.'

CXLV.
PjENULA GAUSAPINA.
Is mihi candor inest, villorum gratia tanta est,

Ut me

vel

media sumere messe

Habeo eum nitorem,

et

velis.

tantam pukhritudinem villorum, ut cupias me induere vel

media astate.
2 Veste cod. Beverl.

NOT/E
2 Ut me

vel

media]

utebantur gausapinis
ti.

'

Et

Hyeme Romani
Epig. 59.

lib.

dolet, et queritur, sibi

non

Baccara gausapinas.' At

liaec

paenula

gausapina tarn nitida erat, ut vel

aes-

tate potuerit esse usui,

contingere frigus Propter sexcentas

CXLVI.
CERVICAL.

Tinge caput nardi

folio, cervical olebit:

Perdidit unguentum
Imbue caput
pluma servat.

cum coma, plum a

folio nardi, pulvinus fragrabit

cum

tenet.

capilli

amiserunt unguentum,

Pinge Beverlandi Ms.

1 Tange malit De Rooy. Unge Thuan.
Gruterus legit Cosmi folio. CosmiJUo cod. Beverl.

Ex Ms.

1040

MARTIALIS

M. VAL.

NOTjE
Nardi folio] De hoc unguento
dictam Epig. 110. supra.
Legunt
alii, Cosmi folio, unguentarii cujus
I

mentionem saepius fecimus

unguento autem madidi capilli imbuunt
quoque pulvinum.
:

CXLVII.
CUBICULA.RIA GAUSAPINA.

Stragula

purpureis lucent villosa tapetis

Quid prodest,

si

te congelat

uxor anus

Stragula villosa splendent tapetis purpureis: quid

prqficit, si

conjux vetula glacie

astringit te ?

2 Contegat Scriver.

Contegit marg. ed. Langii.

NOTiE
Cubiculariagausapina] Villosa

nempe

possunt vincere frigus vetula; uxoris.

cubiculi stragula vel calidissitna non

CXLVIII.
LODICES.

Nudo

stragula ne toro paterent,

Junctae nos
Ne

tibi

venimus sorores.

stragula viderentur lecto non opei'to, nos sorores juncta ad te accedimus.

NOTiE
Nudo] Lodicibus totus lecti apparatus coutegebatur. Erant autem
1

gemmae in opcrtorium coeuntes.

Hunc usum ex se docent. Domitius.

CXLIX.
AMICTOR1UM.

Mammosas
Ut

raetuo: tenerae

me trade

possint niveo pectore lina

puellae,

frui.

Reformido mammosas: dona me puclla blandce, ut lina queant

potiri pectoris

nivei.

NOTVE
2 Lina]

Ex

quibus confectum erat amictorium, pectoris indumentum.

EPIGRAMMATUM

LIB. XIV.

1041

CL.
CUBICULARIA POLYMITA.

HiEC

Memphitis

tibi

Terra Memphitica

tellus dat

munera

jam Babylonis

Pectine Niliaco

tibi largitur hcec

dona

victa est

acus.
acus Babylonis superata

est

pectine

JEgyptio.

Cubicula polemata Thiian.

NOT;E
Cubicularia polymita]
lige

nmltis

Vestem

contextani

tills

intelfilros

enim filum significat. De urbe

phi dictum Epig. 1. lib. Spect.

Mem-

Victa

JEgy ptiis

est]

tanto

Hoc

est,

vestes ab

artificio

contexts

sunt, ut vestes Babylonias acu pictas

superent.

CLI.

ZONA.
Long A

nunc sum

satis

dulci sed pondere venter

Si tumeat, fiam tunc tibi zona brevis.

Nunc sum

satis longa

suavi pondere, tunc ero tibi zona

at si uterus turgeat

brevis.

NOTVE
1

Longa

datum

satis]

Cingulum

puel!se

sic loquitur.

telligas,

Dulci sed] Si gravida

zona brevior

fiet.

Si vero zonam virilem indulce pondus erit referenad gula? et ventrissarcinas. Pla-

est, fcetu.

fiat

puella,

Dulci pondere, hoc

dum

cet prior interpretatio.

CLII.

GAUSAPE QUADRATUM.

Lo dices mittet docti tibi terra Catulli

Nos Helicaonia de regione sumus.
Patria eruditi Catulli mittet ad

2 Lucaonia

in

te stragulas

nos sumus de regione Helicaonia.

marg. ed. Langii.

NOTyE
stragulum

1 Terra Catulli] Verona.

Nos Helicaonia] Hoc est Patavina.

Vide Epig. 93. lib. x. Gansape vero
Delph. et Var. Clas.

erat

militare

cTassioris

fili.

Martial.

1042

H.

VAL. MARTI A LIS

CLIII.

SEMICINCTIUM.

Det

tunicam dives

Essem

locuples,

si

ego

Pecuniosus donet tunicam : ego possum prcecingere

girer utrumque donum.

possum.

te praecingere

munus utrumque darem.

Locuples in marg. ed. Langii.

te.

Si essem opulentus, lar-

Dives in eodem.

NOTjE
Semicinctium] Gallice tablier.
2 Essem si locuples] Inquit Poeta,

Darem tunicam

Tu-

et semicinctium.

imior,

qnam,ut mihi videtur, tunicam

lineam, vel

imam

dicere

possumus.

Bayfius.

nicam accipe pro ea quae carni prox-

CLIV.
LANJE AMETHYSTINE.

Ebria

Non
Cum
na

Sidoniae

cum sim de sanguine

concha?,

video, quare sobria lana vocer.

sim temulenta de sanguine concha Sidonice, non mihi liquet cur appeller

la-

sobria.

De: vide Ovid.

Ebria Sidonice] Ludit in etymo-

p. 3774. nostra? ed.

NOT/E
logia amethystinae lanae: ofieflwrros so-

brius dicitur

est etiam

gemma

quae

purpureum colorem refert lanae autem purpura tinctac dicuntur ebriae

murice hoc est, Cum bibam sangui:

nemmuricis,cnr vocor sobria? Sidon

autem Palaestinae urbs maritima, hodie Said, ubi magna concharum copia, quarum sanguine color purpureus efficiebatur.

CLV.
LAN^E ALBiE.

Velleribus
Nobilis

primis Apulia,

Altinum

Apulia habetprimas lanas,

Parma secundis

tertia laudat ovis.

Parma

secundas: tertia otis commendat Altinum.

KP1GRAMMATUM

LIB. XIV.

1043

NOTjE
quam Villanovanus TorceUo dici ait,
nomen Altino retinere putarim. Or-

Lanas albae primas

tenet Apulia ; secundas Parma, urbs
nota ad Padum ; tertias Altinum,
quod est Venetiae mediterranea urbs,
1

Velkribus]

telius.

CLVT.
LANjE TYRIiE.

Nos

Lacedasmoniae pastor donavit arnicas

Deterior Ledae purpura matris erat.

Pastor nos dedit arnica Lacedeemonia : purpura Leda genitricis erat inferior.

NOTVE
1 Nos Lacedcemonice]

tor Paris

Hoc

est

2 Deterior Ledaf\ Quae nempe purpura Laconica erat induta, qua nobilior est Tyria Lcda autem fuit mater
Helena?, &c.

Pas-

Helena- dedit purpuram

Tyriam, qua; Lacedaemonia

pretio-

sior erat.

CLVII.
LANjE POLLENTINJE.

Non

tantum pullo lugentes

Sed

vellere lanas,

solet et calices haec dare terra suos.

Hac terra non

solet

tantum donare lanas

tristes nigro vellere, sed et

sua pocula.

Pollina cod. Thuan.

NOTvE
Lana

Pollentina

Pollentince.

[Polentina]

Liguriae

Alii,

apud Tanarum rluvium,

Polenzo.

Silius

Polentia

urbs Polentia

'

Vercellae,

fuscique

ferajc

villi.'

Et

CLVIII.

IDEM.

Lana quidem tristis,

sed tonsis apta ministris,

Quales non primo de grege mensa vocat.

Lana quidem mcesta,scd conveniens

mensa non de primo grege.
1 Pro apta in cod.
raavg. ed. Langii.

Thuan.

neca.

tonsis sercis, quales requiruntur

neta legend, censet

ad

officiura

Beverl. 2 Vetal

in

1044

If.

Hoc

Tristis]

VAL. MARTIALIS
NOT/E
mam

Vide

est, fusca.

Sed

Hoc

tonsis]

alentibns, qualis erat Cestus,de

quo Epig. 51.

Epigrammapraecedens.

lib.

vin.

'

Ceste decus

niensae.'

est, servis viliori-

bus, non vero pueris venustis et co-

CLIX.
TOMENTUM LEUCONICUM.
OppRESSiE nimium vicina

est fascia

plumae?

Vellera Leuconicis accipe rasa sagis.

An pluma

oppressa nimis accedit ad fasciam? Accipe lanam detonsam ex sagis

Lingonicis.

Tomentum Lingonicum in edd. vett. Lumentum Leuconicon cod. Thuan.

Tomentum Levonicum ed. Farnab. 2 Lingonicis alii: libri tamen Martialis,
inqitit Salmas. omnibus locis scriptnm habent Leuconicis, non Lingonicis.

Letonicis Farnab. Leuconiis Salmas. ad Solin. p. 398.

1 Oppressa]

NOT:
De fascia lecti diximus cipe tomentum quod lana
;

Epig. 62. lib. v. ad quam lana nimium

oppressa facile cedit, ita ut jacenti

incommodum ferat.
2 Vellera Leu. [Lingonicis] Alii LeucoEpig. 22. 1. xi. ' Leuconicis age-

nicis,

dum

tumeattibi culcita lanis.' Leuconium vero /Eolidis oppidum videtur

apud Tbucydidem. Sensus est Ac-

pannis vest i-

busque abrasa dicitur. Sed malim retinere Lingonicum, quam Leuconicum, quod Gallicanae vestes, ut supra
vidimus, in
Raderus.

urbem sunt

importata>.

* Urbica
Lingonicus Tyrianthina bardocucul-

Epig. 54.

lib. xi.

lus.'

CLX.
TOMENTUM CIRCENSU.
Tomentum

concisa palus Circense vocatur

Haec pro Leuconico stramina pauper emit.

Tomentum

Circense appellatur ex concisis arundinibus paludis: inops emit hac

stramina pro Lingonico.

2 Lingonico edd. vett. Leuconico stramine Beverlandi

Erit cod. Beverl.

Ms. Levonico Farnab.

NOTiE
Cmcisa pulus] Intelligit arundinis
paniculas, qnas pauperes pro tomento
ctilcitrarum emebant. Circense antern tomentum hoc vocabatur, quod

lis

fortasse initio circensibus spectacu-

nico.

sibi

snbsternere

quo Strabo

lib. v.

solerent.

Turnebus

lib.

De
ix.

cap. 24.

2 Pro Leu. [Lingonico]

Alii, Leuco-

Vide Epigramma prsecedens.

KPIGRAMMATUM

LIB. XIV.

1045

CLXI.
I'LUMA.
Lass us Aanyclaea
Interior cycni

poteris requiescere pluma,

quam

lana dedit.

tibi

quam

Defatigatus poteris requiescere pluma Amycl<ea,

tibi

suppeditavit interior

lana cycni.

NOTjE
Amyclaa] Hoc est, cycnea.
Amyclaei euim cycni dicti sunt, seu
Lacones, ob Ledam Laca?nam quam
sub cycni forma coinpressit Jupiter,

Amyclae Laconia; uibs.

1 Lassus

28. lib.

Vide Epig.

vm.

2 Interior lana] Teneram

plnmam

intellige.

CLXII.
FCE N U M.

Fraud ata tumeat fragilis tibi culcita mula:

Non venit ad duros pallida cura toros.
Impleas fceno culcita m facilem pluma exclusa : pallida anxietas non accedit ad
lectos duros.

1 Fragilis et mula cod. Beverl. Facilis pluma Aid. Junt. Colin. Farnab.
Maitt. Barb. Pluma ed. Par. 1617. Cukitra edd. Colin, et Par. 1617.
Cultira Junt. Vid. Salinas, ad Solin. p. 398. et D. Heins. ad Claudian. p. 1667.
nostras Ed. Vide quoque Not. Var. ad h. 1.
2 Conj. De Rooy Nonfacit.

NOTiE
1 Fragilis [facilis]

culcita] Dicitur

quae levi sumtu et nullo negotio im-

Non

venit ad duros]

Nam

sine cu-

ra secure dormiunt pauperes.

pleri potest fceno.

CLXIII.
TINTINNABULUM.

Redde pilam

sonat aes thermarum

Redde pilam

domum
2

'

lotus sola

campana balneorum pulsalur

aqua virgine.

Praefero per interrogationem,

ludere pergis

domum.

Virgine vis sola lotus abire

an continuas ludere ? Cupis redire

domum ?

'

De

Rooy.

NOTiE
1

Redde pilam] Post luduin lavare

solebant Romani.

Ludere pergis]
<! ansa*,

atque

ita

virgine lavare
42. lib. vi.'

Sic thermae erunt

aqua frigida seu aqua

uiergi.'

cogeris.

Cruda

Vide Epig.

virgine Martiaque

M. VAL.

1046

MARTIALIS

CLXIV.
D IS C U

Splendida cum

S.

pondera

volitent Spartani

semel

disci,

nocens.

Este procul, pueri:

sit

Cum/idgenlia pondera

Sparlani volitent, o pueri, longe recedite

disci

ille

: ille

noceat

semel.

KOT&
Discus enim ex aere
vel feno fiebat, quo max me se exercebant Lacedaemonii.

2 Sit semel

Splendida]

ille]

Discus nempe quo

a Phcebo occisus est puer Hyacinthus.

Vide infra Epig. 173.

CLXV.
CITHARA.
Reddidit Eurydicen

Dum
Hcec

sibi

non

restituit po'etce

vati: sed perdidit ipse,

credit,

nee patienter amat.

Eurydicen

sed ipse amisit,

dum

sibi diffidit, nee placide

amat.

Gronov.

legit prodidit.

NOTVE
1 Vati]

Orpheo nempe, qui cithara

ludens exoravera't Plutonem, et Enrydicen suam uxorem ab inferis redncebat, sed ea lege, ne illam respiceret nisi

cum

in apertas lucis auras

evasisset.

2 Nee patienter]
perdite amat.
et

protinus

'

ilia

Dum

Flexit

enim illam
amans oculos,

relapsa

est.'

Ovi-

dins.

CLXVI.
IDEM.

De Pompeiano

saepe est ejecta theatro,

Quae duxit sylvas, detinuitque

Crebro expulsa est ex theatro Pompeiano,

feras.

qua traxit

sylvas, et cohibvit feras.

Electa Aid. Junt. Colin.

NOTJE
Quae lectio melior videtur : namcitharcedi subindelapidibus
excipiebantur, si non placnissent.
Porro in theatro Pompeii exhibitus
1

Ejecta]

est

Orpheus, qui cithara ludens feras

Vide Epig. 21.

et sylvas trahebat.
lib.

Spect.

EPIGRAMMATUM

LIB. XIV.

1047

CLXVII.

PLECTRA.
Fervida ne

trito tibi pollice pusula surgat:

Exornent docilem garrula plectra lyram.

Ne

aniens pustula tibi eveniat attrito pollice, canora plectra adornent lyram do-

cilem.

1 Pusula Delpb. in text, sed pustula in Interp. Hoc habent edd. Par. 1617.
Scbrevel. Maitt. Barb. Pulsula Aid. Junt. Colin. * \. pustula, quae et pusula.
Vid. Jnnii Nomenclat. Pulsula legit Domitins.' Marg. ed. Par. 1617. Domitins
Calderinus notat alios codd. habere id pulsula. 2 Exorent ed. Barb, et sic
alios legere notat editor Delpb.
Exornet Ms. Beverl, qui babet Candida pi.

NOTf
Qui enim nudis
absque plectro citharam
pulsat, saepenumero digitum oblae1 Fervida ne trito]

digitis, et

pustula surgente, quae et

pusula dicitur, intumescit et dolet.

dit, qui et

Turnebus

lib.

ix. cap. 24.

CLXVIIf.

TEOGHUS.
Inducenda

das nobis utile munus.

Iste trochus pueris, at mihi canthus erit.
rota est

Impellenda est rota

ego vero cantu.

nobis largiris

Da Ms. Beverl. 2

donum

Pueri delectabuntur eo trocho,

utile.

Cantus edd. vett. Vid. Not. Var.

NOTiE
Turnebo explicatur
Erat autem gelib. xxvii. cap. 33.
mis ludi Graecanici, ut nomine ipso
rota enim erat ansam haindicatur
Trochus] Sic a

vel missus orbis, tinniebant et crepa-

bant.

Mittere autem scienter, artii

erat non vulgaris,

2 At mihi canthus [cantus]

bens, ut facilius mitteretur, axiculis

tinnitus ille trochi missi.

compacta transversis jaciebatnr

quorum claviculae et commissure

thus,

aduncae,

dum

vcrsabatur niissa rota,

Nempe

Alii,

can-

ferrum nempe quo circum rota

munitur.

1048

M. VAL.

MART* A LIS

CLXIX.
IDEM.

Garrulus

laxo cur annulus orbe vagatur,

Cedat ut argutis obvia turba trochis ?
in

Quare annulus tinniens vagalur

in orbe laxo, ut turba obvia recedat a trochis ca-

Carrus pro Garr. cod. Thuan.

Turma Vat.

NOTvE
2 Cedat ut argutis] Tinnitu

quo

locuti

sumus

in

eiiini,<l<>

superiore

F.pi-

grammate, monebantur transeuntes,

ut

si

caverent.

hi

CLXX.
SIGNUM VICTORIA.
KLec illi sine sorte datur, cui nomina Rhenus
Vera dedit decies adde Falerna, puer.
:

Hire

illi

donatur sine sorte, cui verum nomen impositum est a Rheno devicto:
Falernum.

serve, decies infunde

S. aureum cod. Thuan.

Hoc

alios legere notat Schrevel.

SQTM
Hac\ Victoria scilicet. Alii, hoc,
signum nempe victoriap, ut ex antiquis nummis intelligo, erat alatre foe*

qui totics vicisset liostem. Vide Epig.

niinae statua

dextra laurum tenentis,

palmam. Raderus.
Sine sorte] Etenim casu et sorte non
datur signum victoriae Domitiano,

bauriendi, quot

sinistra

literas,

1. uhi

de alternis munerura sortibus.

2 Decies adde] Tot enim cyatbi sunt

'

nimirum

Germanicus

more bihendi diximus Epig.

'

habet

De

decern.

illo

72. lib.

i.

CLXXI.
BpOOTOV

7Tj8lOV.

GiiORjA tam parvi non est obscura

Istius pueri Brutus amator erat.
Non

est ignobile decus

tam exigui

sigilli

sigilli

Brutus amabat hunc puerum.

' Beotoviculopedion
Thuan. cod. Lege Bpotrrou ko\okcuSLov. Sic Bruti pusionem
vocat. Vid. J. Voss. ad Catull. p. 229.' Beverly

KPIGRAMMATUM

LIB. XIV.

1041)

NOT/E
2 Iatiuspueri] Dequo jam diximus
Epig. 51. lib. ix. Plinius lib. xxxiv.
cap. 8.

Item

quem amando Brutus Philippensis cognomine suo illustravif.

ruin,

Apollodorus pue-

fecit

CLXXII.
SAUROCTONOS CORINTHIUS.

Ad

te reptanti,

puer insidiose, lacertae

Parce: cupit

digitis ilia perire tuis.

O puer insidiose, ignosce lacertce repenti ad

te

ilia

optat occidi tuis digitis.

Sauroclonos coriantius Tbuan. cod. Sauroclones C. ed. Schrevel.

NOTiE

Sauroctonos]

Krelvu

occido,

et

aavposlacerta: hoc est, lacertam occi-

Nimirum

dens.

intellige sigillum

aere Corinthio factum.

xxxiv. cap.

8.

'

Plinius

ex

lib.

et puberem subrepenti lacertae cominus sagitta insidiantem, quem Sau-

roctonon vocant.'
2 Cupit] Ut nobili fato pereat.

Fecit [Praxiteles]

CLXXIIT.
HYACINTHUS
Flectit ab

IN

TABULA PICTUS.

inviso inorientia luraina disco

CEbalius, Phoebi culpa dolorque, puer.

Piter CEbalius, crimen Phoebi et mceror, avertit oculos morientes a disco odioso.

1 Flectite cod.

Thuan.

NOTjE
1

Flectit ab]

Plinius

cinthus

quem

lib.

2 CEbalius] Amyclas fuit pater Hyconditor Amyclarum, quae

urbs fuit Laconiae ; ubi pueri tumu-

Hyacinthi meminit

xxxv. cap.

'Hya-

11.

acinthi,

[opus Niceae Atheniensis]

Caesar Augustus, delectatus eo,

secum deportavit Alexandria capta,

et ob id Tiberius Caesar in templo ejus dicavit banc tabulam.'
dius x. Met.

'

lus

Phoebus

Hyacinthus CEbalius.

Vide Pausan.

in Laconicis initio lib. ill.

ait, vi-

deoque tuum inea crimina vulnus.'

Ex Cynorta

regnavit Amyclis; a quo forte regio, aut urbs CEbalia dicta, unde et

Ovi-

Laberis, (Ebalide, pri-

ma fraudate ju venta,

sub Apollinis signo.

fratre Hyacinthi natus CEbalius, qui

MARTIALIS

M. VAL.

1050

CLXXIV.
HERMAPHRODITUS MARMOREUS.

Masculus
Pars

est

intravit fontes

una

patris

Mas ingressus est fontes

reliquas vero genitricis.

emersit utrumque.

cetera matris habet.

sexus: habet unam partem genitoris

exiit utriusque

NOTiE
1

Salmacidis nempe. Ovi-

Pontes']

dius Met.

v. fuse

banc fabulam de-

Mercurii nempe.

Patris']

tris, scilicet

Ma-

Veneris.

scribit.

CLXXV.
DANAE

Cur a

te

PICTA.

pretium Danae, regnator Olympi,

Accepit, gratis
Rex Deorum,

Leda

si tibi

quare

Danae

dedit ?

sumsit a te mercedem,

si

Leda

tibi obsecuta est

gratis.

1 Sertatce cod. in

marg. ed. Par. 1617.

Sed

id.

NOT/E
Cur a te] Jupiter in anrum conversus corrupit Danaen, Sec. Ledam

vero factus cycnus, &c.

CLXXVI.
PERSONA GERMANICA.

Sum

figuli lusus rufi persona Batavi.

Quae tu derides, haec timet ora puer.

Sumjocusjigtdi persona Kusi Batavi

puer metuit hcec ora qua tu dervles.

Russi cod. Beverlandi, qui sic notat

Germanorum

'

Josepbus xix. Antiq. de Batavis

Homines robnsti corporis, hostium

sed natura iracundi, quod plerumque, quid fiant,

flore et satclli tibus Caii.

impetus excipere soliti,

non intelligant. Per iram itaque sontes juxta atque insontes trucidarunt
interfectores Ceesaris. Silius: 'Jam puer auricomo performidate Batavo.'
Quia itaque erant homines quadrati et formidabiles, innocentes, vafritiei
Lucanus
expertes, ideo tales pro corporis satellitibus habuere Principes.
truces' vocat. Martial, vi. 82. dicit, omnes ejus laudare Epigrammata prae' aures Batavas,'
i. e. praeter bomines qnadratos, vafritiei expertes,
ct qui Epigrammatum linguam et acumen exprobrationis sentire vix possunt,
ob candorem et ingenuam rusticitatem. Feros et immanes nautas ' vastis
moribus." Habent Rusi edd. vett.

terquam

EI'IGRAMMATUM

1051

LIB. XIV.

NOTJE
1

Rufi] Batavi,

2 Htec timet ora puer] Larvati Ba-

ut supra Epig.

rufabant,

capilios

Germani,

alii

11 1

sunt pueris.

tavi terrori

26.

Alii, ora

pater.

CLXXVII.
HERCULES CORINTH1US.
Elidit geminos

Jam

infans, nee respicit angues.

poterat teneras hydra timere manus.

Infans conficit duos angues, nee respicit.

Jam

hydra poterat reformidare teneras

manus.

NOT/E
Hercules Corinthius]
culis statua

De

Hoc

'

Her-

cules

xxxv.

lib.

astantibus Diis

et

dracones

Amphitryone.'

Magnificus est Jupiter ejus

in throno

infans

stranguhuu,

Alcmena matre coram pavente

ex sere Corinthio facta.

Hercule picto Plinius

cap. 9.

est,

Vide

et

Theocrituni

xxv.

Idyll,

Her-

CLXXVIII.
HERCULES

Sum fragilis:
Non pudet
Sum fragilis :
meum nomen.

at

sed

tu,

Alciden

FICTILIS.

moneo, ne

s"perne sigillum.

nomen habere meum.

moneo, tu ne contemne signum

Alcides non erubescit habere

NOT7E
Hercules fictilis] Plinius
cap. 12.

nempe,

'

'

Ab hoc

lib.

eodem,'

xxxv.

Turiano

factum Herculero,' fictilem

' qui hodieque materia? nomen

urbe retinet.'
Dicebatur enim
Hercules fictilis.

supple,
in

CLXXIX.
MINERVA ARGENTEA.
Die mihi, virgo ferox, cum sit tibi cassis et
Quare non habeas aegida ? Caesar habet.
O

virgo sava, die mihi,

Casar

cum

liabeas'

galeam

et

hasta,

hast am, cur

non habeas eegida

habet.

NOTjE
2 Casar habet] Domitianus nempe.
Responsioest Minervae. Vide Epig.

1. lib.

vn.

'

Pectore cum sacro sede-

lit, regis erit.'

10*>2

VAL. MARTIAL1S

M.

CLXXX.
EUROPA

Mutari
Tunc

melius tauro, pater optime Divum,

cum tibi vacca fuit.

poteras, Io

genitor optime
vacca.

Auro cod.

PICTA.

in

Deorum, poteras melius tranfigurari

marg. ed. Par. 1G17. et

vs. 2. ludo

in taurum,

pro

cum

Io tibi fuit

Io.

NOTjE
Sub cujus forma Jupiter
Europam, cujus historia satis

Tauro]

rapuit

nota

2 Io cum

tibi]

De qua

transimitata Ovidins i. Met.

Sic
enim Argo non advertente illam comprimere potuisset Jupiter.

vaccam

in

CLXXXI.
LEANDER MARMOREUS.

Clamabat tumidis audax. Leander in undis

Mergite me fluctus, cum rediturus ero.
.

Audax Leander exclamabat

tit

in undis

commotis

O fluctus,

immergite me cum

re-

surus ero.

vet

Leandros cod. Beverl.

Audax Leander] Quippe

NOTyE
se mari

Ovid.

'

let ferre

lam quam deperibat.

Sesta Puella,

Vide Epist.

quam malcadat iia maris,

Mittit Abydenus,

coininoto commiserat, aditurus puel-

salutem,

Si

tibi.'

CLXXXII.
SIGILLUM GIBBERI FICTILE.

Ebrius

haec fecit terris puto monstra Prometheus

Saturnalicio lusit et ipse luto.

Opinor, temulentus Prometheus finxit hue portenta

tei-ris:

et ipse lusit luto

Sa-

turnalicio.

S. Giberiif. edd. Par. 1617. Delph. Farnab. Maitt. Quid si legas Sigeri?
rii. annotator in marg.
ed. Par. 1617.
1 Fortis pro terris cod. in marg.
annotator conj. formis.

ii.

jumI. ed. ubi

KPIGRAMMATUM

LIB. XIV.

1053

NOTjE
Prometheus] Qui hominem ex

to primus finxisse dicitur.

hi-

Horatius

lib, i. Ode 16. ' Fertur Prometheus

addere principi Limo coactus particulam undique Desectam.' Ebrius
autem hoc portentum sen hominem

gibbosum fecit, cujus sigillum erat

Saturnaliciis muneribus.

in

Ex Plinio lib. xxxiv. cap. 3. Clesippus fullo fuit Gibbere et alio foedus aspectu, cui nupsit Oegania muHer praedives: ille vero Clesippus
naturae portentum est erfigiatus, inquit Raderus, in qnam effigiem est
hoc Epigramma.

Alii aliter.

CLXXXIIT.
HOMERI BATRACHOMYOMACHIA.

Perlege Maeonio

cantatas carmine ranas,

Et frontem nugis solvere disce meis.

Evolve ranas cantatas versilms Homeri, et disce exhilarare frontem meis

Batrahomachia cod. Beverl.

Vid. Var. Not.

ineptiis.

Nodis pro nvgis cod. in marg. ed. Par. 1617.

NOT^E
Batrachomyomachia] Haec vox signirtcat pugoatn ranarum et murium,
Alii hoc opuscuhim ab Homero compositum affirmant, alii negant.

Maonio]

Hoc

est

Homerico.

Maeonia autem Asije regio,

natus esse

Epig. 10.

Homerus

in

dicitur.

qua
Vide

lib. v.

2 Et frontem] Sic exemplo Homeri

suas ineptias excusat Poeta.

CLXXXIV.
HOMERUS
I lias et

IN

MRMBRAN1S.

Priami regnis inimicus Ulysses

Multiplici pariter condita pelle latent.

I lias et

Ulysses adversarius regnis Priami condita multiplici pelle

si mid

occul-

tantur.

H-. in pugillaribus

m. cod. Beverl. qui cod.

in vs. 2.

habet Candida et patent.

NOT<E
1 Inimicus Ulysses]

Hoc

est,

Odys-

ea.

2 Multiplici

pelle]

Hoc

est, multis

membranis involvuntur. Condita] Refer ad Uiadem et Odysseam.

1054

M. VAL.

MARTI A LIS

CLXXXV.
VIRGILII CULEX.

Accipe facundi Culicem, studiose, Maronis:

Ne nugis positis arma virumque canas.
studiose, accipe

Culicem Maronis diserti

ne derelict is jocis legas arma virum-

que.

2 Nucibus legas Grnterus : et sic dat ed. Barb. Nucis ed. Par. 1617. Nucibus
cod. Beverl. Legas cod. in marg. ed. Par. 1617.

NOT/E
1

Culicem]

Hoc

quo culicis fatnm

2 Canas] Alii,

est, Virgilii pothna,

Hoc

legas.

Saturnaliorum tempore
studiis

deflet.

est,

ne

hoc

operam

des.

gravioribus

Arma

virumque,

est, /Eneida.

CLXXXVI.
VIRGILIUS IN MEMBRANA.

Quam

brevis

immensum

cepit

membrana Maronem!

Ipsius vultus prima tabella gerit.

in

Quam

brevis

prima

tabella.

membrana

includit

immensum Maronem

! Illius effigies

expressa est

Intonsum Ms. in marg. ed. Par. 1617.

NOTiE
Immensum Maronem] Virgilii opeimmensa qnidem turn
propter versuum numerum, turn prop1

sa, sed

sane hoc loco Poeta intelligit

membraneos pluiium fo-

ra intellige,

pngillares

argumenti dignitatem. Membrana erat instar pepli larga etexten-

erat imago Virgilii.

ter

liorum, in

quorum primo expressa

Vide Epig. 7.

supra.

CLXXXVII.
MEN AN DM THAIS.
Hjec primum juvenum lascivos

Nee

lusit

Glycere, vere Thais arnica

Hac primum

amores,

fuit.

decepit lascivos amores adolescentum, nee Glycere, sed Thais fuit

vere arnica.

1
id.

Hie Heins.
Mi.

Hac

cod. Beverl. Vid. Not.

Var. 2 Verum

et

pro vere

EPIGRAMMATl M

1055

LIB. XIV.

NOTiE
2

Turnebus

A'ec Glycere]

lib.

tamen ab eo sic

ix.

Graecis ad

rae

eum

in

comcediis introduc-

ta frequenter, et Celebris reddita est,

Glycere, inquit, erat Menandri poetae arnica, quod ex Glycecap. 24.

t ipsa videatur,

non Glycere, Me-

nandri arnica fuisse.

Epistolis, quae ho-

Alii aliter.

Thais

dieque extant, cognoscimus.

CLXXXVIII.
CICERO IN MEMBRANIS.
comes

Si

ista tibi fuerit

Carpere

te

longas

membrana, putato

cum Cicerone

Si comitem habueris hanc membrunam, crede

vias.
te suscipere

longum

iter

cum

Cice-

rone.

NOTiE
Qui
tecum cupis esse meos ubicumque liSi comes] Vide Epig. 2.

lib.

bellos,

i. '

bere

Et comites

longae quaeris ha-

viae.'

CLXXXIX.
PROPERTIUS.
Cynthia, facundi carmen juvenile

Properti,

Accepit famam, nee minus ipsa dedit.

Cynthia carmen juvenile diserli Propertii accepit famam, nee minus ipsa dedit.

Monobiblos cod. Beverl. Cynthia Propertii Monobibhs ed. Barb. Vid. inf.
titulo et de vs. 1. consule VV. LL. nostras ad pp. 77. 78. nostrae ed.
Propertianae, et pp. 751. 752. Not. Var. ad Propertium.

De

NOTiE
2 Nee minus ipsa dedit] His enini
carminibus claruit Propertius, qno-

Propertius] Alii, Cynthia Propertii.

Alii, Propertii monobiblos.
1 Cynthia] Puella, arnica Propertii,

quam multis ille versibus celebrat.

mm argumentum praebuerat Cynthia,

pulcherrima puella.

cxc.
LIVIUS IN MEMBRANIS.

Pellibus

exiguis arctatur Livius ingens,

Quern mea non totum bibliotheca

capit.

Pellibus exiguis continetur immensus Livius, quern non includit totum

theca.

mea

biblio-

1056

|f.

VAL. MARTIALIS

N01\E
Licius ingens] Et a styli majes-

tate, et

centum quadraginta librorom

mnltitudine,

quorum centum

et

am-

plius perierunt.

CXCI.
SALLUSTIUS.

Hie

erit,

ut perhibent doctorum corda virorum,

Primus Romana Crispus in

Hie Crispus

erit

historia.

primus in historia Romana, secundum judicium virorum erudi-

torum.

NOT^E
Corda virorum]

1
ii.

Quintiliani lib.

lib. v.

Senecae
in. Declam. et Controvers. 25.

lib.

OVIDII

Cornelii Taciti

lib.

in. Hist,

2 Crispus] Sallustius.

cap. 6. et lib. iv. cap. 2.

CXCII.
METAMORPHOSIS

IN MEMBRAN1S.

Hjec tibi, multiplici quae structa est massa tabella,

Carmina Nasonis quinque decemque gerit.
Hoc volumen quod
Nasonis.

tibi

compactum

est multis paginis, includit

quindecim libros

NOTiE
Massa]

Plurium

foliorum

pugillares intellige, in quibus erantin1

clusi

quindecim Metamorphoseon

bri

hoc enim loco carmina

signifi-

cant libros.

li-

CXCIII.

TIBULLUS.
Ussit amatorem Nemesis lasciva Tibullam,
In tota juvit
Nemerin lasciram

Quam cod.

quem
arsit

nihil esse

dome

amator Tibullus, cui gratumfuit

nihil esse in tota

domo.

Beverl.

NOTiE
Deliam tamen vocat
ipse Tibullus, cui idem tribnit lib. i.
Epig. 5. quod Nemesi tribuit Marti1 Nemesis]

alis

hoc loco:

'Ilia regat cunctos,

omnia

illi

sint

me

nihil esse

curae,

Etjuvet

in tota

domo.'
2 Juvit quem] Totum quippe domus imperium penes Deliam crat.

EPIGRAMMATUM

LIB. XIV.

1057

CXCIV.
LUC ANU

S.

Sunt quidam, qui me dicunt non esse poetam:

Sed, qui me vendit, bibliopola putat.
Sunt quidam qui negant

me

esse

poetam

sed existimat bibliopola qui

me vendit.

NOTiE
1 Sunt quidam]

De Lucano dictum

vn. Epig. 21. 22. et 23. quern

commendavit Poeta. Alii tamen historicum magis eum quam poetam exlib.

istimaruut.

2 Putat] Me esse poetam

meis versibus rem faciat.

cum ex

cxcv.
CATULLUS.
Tantum magna

suo debet Verona Catullo,

Quantum parva suo Mantua

Ampla Verona tantum

Virgilio.

obstringilur suo Catullo,

quantum exigua Mantua suo

Virgilio.

HOTJE
Tantum] Hoc est, claram suam
patriam non minus Catullus, quam
1

suam obscuram illustravit

Vide lib. I. Epig. G2.

Virgilius,

CXCVI.
CALDA ET FRIGIDA AQUA.

Hmc

tibi, quae fuerint caldarum nomina, dicunt

Ipsa suas melius charta natabit aquas.

Hie liber qui

refert tibi

qua fuerint nomina caldarum, ipse

melius immergetur in

suas aquas.

Calvi de aquae frigida itsw cod. Thuan. et edd. Maitt. et Barb.

1 'Sic
legend. Htec tibi qua fontes et aquarum nomina dicit, Ipsa suis melius c. netabit
Fontes ef aquarum nomina dicit
aquis : et quidem ex optimis codd.' Flosculus.
cod. Beverl. et ed. Barb. Fuerant ed. Maitt. 2 Notabis cod. in marg. ed.
Par. 1617. Vid. Var. Not. et Delph.

NOTiE
1 Hcec tibi] Mittit versus

de

variis

tuo.'

aqusecaldae nominibus. Dicunt nempe

ta.

haec carmina.

turn.

2 Ipsa suas] Vide

1

Vis puto

cum

Delph.

et

libro,

lib. i.

Epig. 6.

Sic suos versus extenuat Poe-

De aqua

calda sa>pius

jam

charta notabit aquas.

Marce, natare

Var. Clas.

Martial.

dic-

Natabit] Alii, Visa suis melius

MARTIALIS

M. VAL.

1058

CXCVII.

MVLM
His

tibi

PUMILiE.

de mulis non est metuenda ruina

Altius in terra paene sedere soles.

Non timere

debes decidere ex his mulis

Pomilue edd. Aid. Junt. Colin.

Paullce Scriverius, et sic ed. Barb.

soles sedere in terra fere altius.

Delph. Farnab. PomiUue ed. Par. 1617.

Pumillis pro de m. Florent.

NOTjE
2 Altius in terra]

Quam

sedeas in inula tarn brevis stature.

CXCVIII.
CATELLA GALLICANA.
Delicias parvoe

si vis

audire catellse,

Narranti brevis est pagina tota mihi.

Si placet audire festivitates exiguce

cutellce,

pagina tota non

sufficit

huic nar-

rationi.

2 Alii prima

est ;

et sic cod. in marg. ed. Par. 1617. ni fallimur.

NOTyE
prima est, nt indicet primum librum, quo Epig. 110.
2 Brevis

est]

Alii,

Issam catellam Publii descripsit.

CXCIX.
ASTURCO.
Hie

brevis, ad

Venit ab

numerum rapidos

auriferis gentibus,

Hie Astur equus

brevis, qui

qui colligit ungues,

Astur equus.

ad numerum glomerat celeres gressus, missus

est ab

auriferis gentibus.

NOTvE
1 Rapidos qui] Gallice qui va Vamble.

2 Ab auriferis gentibus] Hoc est,

ex Asturia Hispanix provincia, nbi

sunt aurifodins.
*

Lib. x. Epig. 16.

Accipe Callaicis quicquid fodit Ai-

tur in arvis.'

EPIGRAMMATUM

LIB. XIV.

105,9

cc.
CANIS VERTAGUS.

Non

sibi,

sed domino venatur vertagus acer,

Illaesum leporera qui tibi dente feret.

Vertagus acer non venatur sibi sed hero, qui dente portabit ad te leporem intactum.
C. Verturaeus cod. Beverl.

NOT7E
1

Vertagus']

Vox

trabens. Passeratius de Uteris. 'Ver-

peregrina vide-

de qua Turnebus lib. xvih. cap.

quasi Fertrahus, hoc est, feram

tur,

tagus' pro

1.

henda.

Vertrahus,' a fera tra-

'

CCI.
PALiESTRITA.

Non
Et

amo, qui
dicit

vincit,

melius t^v

sed qui succumbere novit,

avaxXivonaXriv.

Non mihi placet, qui superat, sed qui

fiexionem palaestrae.

scit

succumbere, et convenientius dicit re-

1 ' Arntzen. ad Vict. Caes. xi. ex scriptis reponere tentabat quod vincatsed
quod. Salmas. legebat Hunc amo.' De Rooy, qui dubitat an vulg. defendi
nequeat, et earn multis tuetur. Ad eum scripta Epistola Vir doctus ita
notat : Ms. quod vincat, sed quod. Sed video ipsum jam Arntzenium, pristinum collationum possessorem, lioc discrimen annotassc ad Aur. Vict,
Quod vincat cod.
p. 341. A. quod mihi tamen prae vulgata non placet.'
Beverl. Quod sue. idem. Non rult alii. 2 Conjici t Farnab. didicit. Legend inn

putat Beverl. hrumftfaaXw.

Vide

infra.

NOT^E
1

Non amo] Non probo luctatorem

novit succumbere

cumbendo

irirvd(uevos, vit

versarium

vivrtav.

dejicit.

Farnabius. Legit

vero et distinguit Salmasius

amo
vit,

Hunc

qui vincit, sed qui succumbere no-

Et

melius didicit

tV avcu(\wovd\-ip'-

hoc

est, qui suc-

inquit Pindarus, koX olov

Magis commendari innuit

palaestritam qui

qui viribus
ical

vincit, qui ireptyivtrai ava-

qui virions vincit, sed qui se reclinat, atque ex reilexione palaestrae ad-

qui

arte

vincit,

tow vnriaapovs

tow xM<" rpinovs,

quae Theocritus

nimirum
Turn avaK\ivowd\r] Martialis, pancratium dicebatur, quod iv r$ avaickiveadai ical fan-ide<x6cu plerumque exerceretur; ad

Contrario,inquit,sensu,et quetnPoe-

iraXalo-para ai/upopa Te'xi^,

mens non recipit, hodie legitur

Non amo qui vincit. Cur enim pahxstritam amare se diceret non vincentem? Dicit amare se quidem hunc

tu>v els

palaestritam qui vincit, sed qui etiam

distinctionem

tae

quam
novit,

yaiav vpoireff6vrwv.

rfjs opQlas iraAris,

quae a

martialis

m. val.

1060

no
stantibus et erectis pugnatur, in

qua

lucta, nisi anituum desponderet ac

victum se fateretur.
2 Avcu<Mvoird\ri'] Vox est ficta quae
tii

adversarium solo dejeSecus omnia in pancratio, in

vicisse erat
cisse.

quo et succubuisse erat artis : nam

et humi volutantes nexus suos expe-

non reperitur. Clinopale legitur

apud Suetonium in Domitiano cap.
22. Unde aliqui turpem sensum elialibi

diebant impediebantque, viribusque

superiores ad versarios saepenumero
Non aliter quippe
sic vincebant.
victus quispiam putabatur in pancra-

ciunt ex hoc disticho. 'AvaxXivu reclino, viXri palaestrae.

CCII.
S

Calliuus emissas
Si mihi cauda

S.

eludere simius hastas,

foret,

cercopithecus eram.

Simius doctus declinare hastas vibratos,

si

haberem caudam, eram cercopithecus.

NOTjE
2 Cercopithecus] Simiarura vel simiorum varia sunt genera, et cauda inter
se distingnuntur. Simiae sine cauda
dicuntur a Graecis

irtihiitoi

dam habent,
significat

KepKorldriicoi

caudam.

:'

Ktpnos enini

Vide Epig.

128.

supra,

quae can-

CCIII.

PUELLA GADITANA.

Tam

tremulum crissat, tarn blandum prurit, ut ipsum

Masturbatorem fecerit Hippolytum.

2 Alii legunt Mastupratorem.

Lib.

i.

Epig. 42.

Vide et Juven.

ret vel castissimi propositi virum, in-

Sat, xi. vers. 162. et Sat. vi. vers,

citaretque ad libidinem nefandam

326.

lib. ix.

Masturbatorem % Sfc]

Ut

incende-

Epig. 42. et

lib.

xn. Epig.

97.

EPIGRAMMATUM

LIB. XIV.

10(51

CCIV.
C

^Era

Y M B A L A.

Celaenaeos lugentia matris amores

Esuriens Gallus vendere saepe solet.

Gattux famelicus tape solet vendere (era deflentia amores Celaneeos matris.

Tundere conjicit

JErd]

De

Rooy.

not^:
Hoc

est,

cymbala seu

in-

strumenta sonora ex aere, quae pulsabant Galli Cybeles sacevdotes deflentes Atyn puerum ab ea red am a-

turn, cujus patria fuit Celaenas

Phrygiae

urbs

unde vocat Atyn Celaenaeos

amores.

ccv.
PUER CINjEDUS.
Sit nobis

aetate puer,

non pumice

levis,

Propter quern placeat nulla puella mihi.

NOT7E
1

Nnnpumice] Impubes, non pumice aut dropace levigatus. Lib. u. Epig. 29.

CCVI.
C E S TO

S.

Collo

necte puer meros amores,

Ceston de Veneris sinu calentem.
puer, collo injiee meros amores, ceston calentem de sinu Veneris.

NOT:
1

vi.

Ceston]

De

Epig. 13.

balteus,

quo fuse diximus

lib.

Veneris nempe fuit

quo qui percutiebatur, per-

amore incendebatur : idcirco

Poeta vocat ceston meros amores.

cussoris

M. VAL.

1062

MARTIALIS

CCVII.
i

d;e m.

Sume

Cytheriaco medicatum nectare ceston

Ussit amatorem balteus iste Jovem.

Accipe ceston imbutum nectare venereo : balteus

iste incendit

Jovem amatorem.

NOTiE
2 Ussit amatorem] Juno nempe hoc
balteo Jovem pvecutiens ad sui amorem allicit, et ab aliis amoribus cohi-

bet, teste

Homero. Vide

lib.

vi.Epig.

13.

CCVIII.

NOTARIUS.
Currant verba licet, manus est velocior illis:
Nondum lingua suum, dextra peregit opus.
Quamvis verba
perfecit

suum

Notarius]

velociter proferantur,
opus, dextra perfecit.

Qui nempe

manus

est celerior illis

lingua

nondum

NOT.E
Ad Notarium

dictantis ver-

ba excipiebat, et per notas ita expedite scribebat, nt linguam dicentis

anteverteret. Vide Auson. Epig. 146.

tem

'

Tu

velocissime excipiensensa nostri pectoris Vix

dicta jam ceris tenes,'&c.

CCIX.
C O N C HA.
Levis ab aequorea cortex Mareotica concha
Fiat : inoffensa curret arundo via.
Concha maritima

2 Fit

licet

leviget corticem

offensa currit

in

Mareoticam: calamus curret via expedita.

marg. ed. Langii.

Scilicet off.

Vat. Hirundo

cod. Boverl.

NOT:
1 Cortex Mareotica']

Hoc

est, char-

cap. 12. de generibus chartaram sic

papyraceae, in quibus scribebant

antiqni, leves fiant, ut scribendo ca-

ait

lamus non haereat.

pars est, ubi frequentes sunt papyri.

tae

Plinius

lib.

xm.

'

Scabritia levigatur dente, conMareotis vero jEgypti

chave,' &c.

EPIGRAMMATUM

1063

LIB. XIV.

ccx.
M

O R

O.

Non mendax

stupor est, nee fingitur arte dolosa

Quisquis plus justo non sapit, ille sapit.

Non
um,

est

mendax

stupiditas, nee fingitur artificio callido: quisquis

non sapit nimi-

ille sapit.

NOTjE
I

Non mendax] Id

fictus

est,

morio non

De

sed a natura fatuus est.

morione dictum lib. vi. Epig. 39.

vm. 13. lib. xn. 94.

lib.

CCXI.
CAPUT ARIETINUM.

Mo L li A
Hoc

Phryxei secuisti colla mariti.

meruit, tunicam qui tibi saepe dedit ?

Scidisti colla tenera mariti Phryxei.

An

hoc meritus

est,

qui scepe tibi donatit

tunicam ?

Vervecpium cod. Thuan.

Sceve pro scepe cod. Beverl.

NOTvE
1 Phryxei colla]
etis, qnalis ille

mare

trajecit.

Hoc

est,

caput

2 Tunicam qui] Nimirum ex vellere

ari-

quo vectus Pbryxus

Vide lib. x. Epig. 51.

tonso.

CCXII.

PUMILIO.
Si solum spectes hominis caput, Hectora credas:
Si stantem videas, A.styanacta putes.
Si tantum aspicias caput hominis, exist imes Hectora:

si

intuear is stantem, cre-

das Astyanacta.

Pnmillus cod. Tbuan.

NOTjE
Sedens nempe et capite tenus extans prope gigas ; stans
Hectoris et
vero puer videbatur.
1 Si solum]

Astyanactis ejus
nota.

filii

historia

satis

MARTIALIS

M. VAL.

1064

CCXIII.

PARMA.
Hmc,

quae saepe solet vinci, quae vincere raro,

Parma

tibi,

scutum pumilionis

Hacc, qua solet scepe superari,

qua

erit.

raro superare,

parma

tibi erit,

scutum vero

pumilionis.

2 Erat in edd. vett.

NOTvE
1 Heec]

Parma nempe,

qua; breve

erat scutum, quo qui armati erant in

arena, quod ejus brevitate non satis

essent tecti, saepe vincebantur. Sic

Turnebus

cap. 10. citans hoc

lib. v.

Epigrarama. Thraces autem parmam

gerebant, quorum factionem oderat

Domitianus
ta,

cum

unde

ipsi

adulatur Poe-

parmam saepe vinci.

Scutum] Quod totum corpus con-

dicat

Sensus est
Homo proceparma munitur, sed namis optime munitur. Tibi, procero
tegebat.

rus non bene

nempe.

CCXIV.
PUERI COMCEDI.

Non

erit in

Sed
Non

turba quisquam

/xjcroy/jtevo?

ista

poterit qui vis esse fo<reZuno$oc.

erit

quisquam odio dignus in hoc turba

sed quilibet poterit esse jucundis-

simus.

2
e

'

ASe^dnodos

Beverl. Intelligent] um est posteriorem

Sis i^atroLTtovJ

lect.

Ms. ejusdem Beverl. evenire.

NOTjE
Non

nebus

erit in]

Hoc

Tur-

est, inquit

cap. 24. tarn formosi et

amabiles sunt pueri isti comoedi, ut si
lib. ix.

luo-oipevos, id est,

visus sit,

agenda

persona ejus qui insit, ut usu evenire

non sit in turba

quisquam qui earn agere possit : sed
qui earn personam Sur^dirodov possit
hoc est, maxime optandi sen carissolet in comcediis,

simi.

ccxv.
FIBULA.
Die mihi

simpliciter, comoedis et citharoedis

Fibula quid pra3stat? carius ut futuant.

2 Si quid prastiterint Carius

in

marg. ed. Langii.

epigrammatum mb.

xiv.

1065

no
1

Conuedis] Lib. vn. Epig. 81.

vi. vers. 73.

Juven. Sat.

2 Fibula quid proestai)

mredi

'

Solvitur his

magno

co-

fibula.'

CCXVI.
A CC

Pr/Edo

fuit

IT ER.

volucrum, famulus nunc aucupis

idem

Decipit, et captas non sibi mceret aves.

Prcedofuit avium, nunc servus aucupis

idem

fallit, et

dolet

volucrcs non sibi

captas.

nota:
Hoc

1 Prcedofuit]

est,

prinsquam

aves,

mansuefieret accipiter, sibi capiebat

nunc aucupi capit.

sibi\ Sed aucupi suo domino.

Non

CCXVII.
OP SON ATO
Die quotus,

et quanti cupias ccenare

Addideris verbum
Profer quotus

R.

es,

nee

ccena parata tibi

quo pretio ccenare

velis,

unum

est.

nee subjeceris

unum verbum :

ccena

instructa est tibi.

Sic cod. Beverl. et cod. in marg. ed. Par. 1617.

Es edd.

vett.

NOTyE
Opsonator]
et opsoniis
1

Is

nempe

comparandis

Die quotus]

Nam pro

est qui cibis

vivarum, et

pro ratione

praeest.

splendidnm aut frngale

numero con-

apparabatur.

impensae,
conviviuin

CCXVIII.
CALAMI AUCUPATORII.

Non tantum calamis, sed cantu tallitur ales,

Pallida dum tacita crescit arundo manu.
Avis non tantum circumvenitur calamis, sed cantu ctiam,
tubjicitur

manu

tacita.

2 CaUida edd. Par. 1617. Barb. Maitt.

dum arundo

dolosa

10G6

MARTIALIS

M. VAL.

NOTiE
dinem sen virgam, dum paulatim ab

2 Pal. [Callida] dum tacita] Auceps

sub arbore latitans invitabat cantti
aves, quibus

jam

auctipe

arbori insidentibus,

tollitur,

in

digitos

pedum surgente

aviumque pedilms

subjicitui

infra paulatim assurgens viscatas vir-

ut crescere sensim videatnr.

gas subjiciebat, capiebatque

rus.

est,

et iioc

qnod Poeta dicit crescere arun-

Alii pallida, visco forte.

Vide

lector.

lib.

RadeVideat

ix. Epig. 55.

CCXIX.
COR BUBULUM.

Pauper

Tu
me

nummos

causidicus nullos referenda

Carmina cum scribas

causidicus inops

cum

accipe cor, quod babes.

facias versus

ex quibns nullum

accipis pecuniam, sa-

cor quod habes.

Aid. ed. 1517. Cor bubulumhabet, quod etiam Turneb. ix. 14. se reperisse
Lipsius vero i. Epist. 5. legit Corculum, et cor quod ubest.' Marg. ed.
Par. 1617. Corculum edd. vett. et Delpb.
Corbubulum jnngit ed. Barb.
Corbulum cod. Beverlandi, qui vult quod nos legimus. ' Legend, plane, ut
excusum ubique est, cor quod habes, cum titulo veteri corbubuV Flosculus.
2 Vid. Not. Var.
'

scribit.

NOTjE
2 Accipe

cor]

Hoc

est, bovis

Demens enim

cor

stupidnra et stolidum, quale tu ipse

batur

habes cum versus scribas, ex quibus

nullam prorsus utilitatem percipis.

ferentia.

sen non cordatus vide-

causidicus, qui relicto foro

carmina scriberet nullos nummos reVideat lector. Pro lem-

mate cum Turnebo

Vide lib. i. Epig. 77. Retinet pro

lemmate Lipsius Corculum; et in ultimo versu, Accipe cor quod

ille

aliis

melius

Am,

et scire

et

forte legas Cor bubulum.

abest.

ccxx.
c oc u

Non

coco servire palatum

cocus domini debet habere gulam.

satis est ars sola

Nolo

Sola ars coquinaria won

ejus

s.

sufficit

coco

cocus debet studere palato

gulam.

1 Palato

omnes edd. penes

nos. Vid. Not. Var.

Namque edd.

vett.

epigrammatum

1067

lib. xiv.

not#:
A on
r

Non

satis]

satis est ars sola

Atque cocus domtni debet habere gulam.

Sic interpunxit Turnebns lib. ix. cap. 24.
coco:

sertire palato

Hoc

est,

non

sufficit

ut coeus

sit ar-

sed debet scire quibus opsoniis oblectetur doniinus, cu-

tis suae

peritus

jus palato servire oportet.

CCXXI.
CRATICULA CUM VERU.
Pa.rva

tibi

Spumeus
Exigua

curva craticula sudet ofella:

in longa cuspide fumet aper.

ofella tibi sudet in

curva craticula

spumeus vero aper fumet in longo

vent.

Cracatula absque veru Turneb.

Ovid. p. 3803. nostra; ed.

lib.

ix. cap. 24.

Rara cod. Beverl. Vide

NOTjE
Ofellas iutellige carnes

1 Ofella]

conditas, et globi forma concisas, lib.

torreri jubet: atgrandiores feras veluti

apros veru assandos docet.

quas super craticulam

x. Epig. 48.

CCXXII.
P1STOR DULCIARIUS.

Mille

tibi

Exstruit
Ista

manus

dulces operum

manus

ista figuras

huic uni parca laborat apis.

tibi format mille dulces figuras

Melle in marg. ed. Langii.

operum: parca apis laborat huic uni.

Extruet in eodem.

NOTiE
1 Mille

tibi]

Qaales figure nunc

ex melle, saccaro, et farina.

2 Huic uni] Ars pistons dulciarii

riunt

adeo laudatur a Poeta, ut propter

bunc unum ab apibus mel

cat.

confici di-

EPIGRAMMATUM

1068

LIB. XIV.

CCXXIII.
J

ENTACU

L A.

Surgite, jam vendit pueris jentacula

pistor,

Cristataeque sonant undique lucis aves.

Surgite,

jam pistor

vendit jentacula pueris, et cristatce aves diei cantant undique.

Jentacula adipata Tin neb.

pinus. Lecticula cod. Be verl.

lib. ix.

cap. 24.

Adipata Thuan.

Pueri Cali-

NOT^
Jentacula]
24. sic ait

Turnebns lib. ix. cap.

Reperio in veteribus li-

bris adipata, quibus fortasse ut unctis

et ganeatis cibis utebantur olim in

jentaculo.

Plutarchus

pos. dicit in jentaculo

aliud

datum

fuisse

lib.

vm. Sym-

panem

et nihil

Apuleiiu

lib. i.

Met. panem cum caseo.

2 Cristataque'] Hoc est, galli aurorae praenuntii.
Quasi igitur noctem
Saturnalitiam egisset Poeta, evagatus per munera singulis disticliis monet diem adventare, impositurus nlti-

mam manum.

Sic Domitius.

EPIGRAMMATA QU^DAM

M. VAL.

MARTIALI

AFFICTA,
EXCERPTA PARTIM EX MSS. CODD. ET VET. GLOSS ARIIS,
PARTIM EI AB HADR. JUNIO ET ALUS ASSUTA.

I.

DE RUSTICATIONE.

Rure morans quid agam, respondeo pauca,

Luce Deos oro

rogatus

faraulos, post arva reviso,

Partibus atque meis justos indico labores.

Inde lego, Phoebumque cio, Musamque lacesso.

Hinc oleo corpusque frico, mollique palaestra
Stringo libens, animo gaudens, ac fcenore liber.
Prandeo, poto, cano, ludo, lavo, coeno, quiesco.
Dum parvus lychnus modicum consumat olivi.

Haec dat nocturnis nox lucubrata Camoenis.

II.

IN VARUM.

Ad

coenam nuper Varus me forte vocavit

Ornatus dives, parvula coena fuit.

1070

SUPPOSITITIA.

Auro, non dapibus, oneratur mensa ministri

Apponunt oculis plurima, pauca gulae.
Tunc ego, Non oculos, sed ventrem, pascere veni
Ant appone dapes, Vare, vel aufer opes.
:

III.

IN PONTICUM.

Pontice, per reges discurris, et omnia lustras

Magna quidem sequeris, Pontice magnus homo
Pontice, si qua facis, sine teste facis, sine turba
:

Non

adhibes multos, Pontice

cautus

homo

es.

Pontice, te celebrem forma natura creavit

Dignus eras Helena, Pontice

pulcher

es.

homo

es.

Pontice, voce tua posses adamanta movere

Vox

tua dulce sonat, Pontice

dulcis

homo

Pontice, sic alios, sic te quo que decipit error

Vis dicam verum, Pontice ? nullus homo

es.

es.

IV.

DE VETULA.

Tacta

places, audita places

Tota places: neutro,

si

non videare,

si videare,

places.

V.

DE MILONE.

Milo domi non

est

peregre Milone profecto

Arva vacant uxor non minus inde parit.

Cur sit ager sterilis, cur uxor fertilis, edam
Quo fodiatur ager non habet, uxor habet.
:

VI.

DE HISTRIONIS

Ante

PffiNA.

Jovis statuam crepuit satur histrio: pcenam

Jupiter indixit, vivere de proprio.

10

:!

SUPP0SIT1TIA.

1071

VII.
IN

EFFRONTEM.

Os

atavi, patris nasum, duo lumina patris,

Et matris gestus dicis habere tuae.
Cam referas priscos, nullamque in corpore partem

Mentiris; frontem, die mihi, cujus habes?

VIII.

AD MATTUM.
,

Qui

negat esse domi se, tunc

Quid

dicat, nescis ?

cum

limina pulsas,

Dormio, Matte,

tibi.

IX.

AD M1LONEM.
Thura,

piper, yestes, argentum, pallia, gemmas,

Vendere, Milo, soles ; cum quibus emtor abit.
Conjugis utilior merx est quas vendita saepe,
Vendentem nunquam deserit, aut minuit.
:

X.
volo me summis fortuna nee applicet
Sed medium vitae temperet ilia gradum.

Nec

imis,

Invidia excelsos, inopes injuria vexat

Quam

felix vivit, quisquis utroque caret

XI.

AD

SC./EV0LAM.

ScjEVOLA, tu ccenas apud omnes, nullus apud

Alterius siccas pocula,

Aut

nemo

tua.

tu redde vices, aut desine velle vocari

Dedecus

est

semper sumere, nilque dare.

te

1072

SUPPOSITITIA.

xir.

AD AUCTUM.
Exigis a nobis, quern

Quam nulli

nulli solvis,

amorem:

praestas, exigis, Aucte, fidem.

Exigis a nobis, quern non merearis, honorem

Minim

est,

quod non

das, id tibi velle dari.

XIII,

DE FILO.

Pallia

Filus habet, digitos circumligat auro:

Sed tamen est Filus paupere pauperior.

Sunt Tyriae chlamydes, mille instrumenta, clientes
Filo sed tamen est paupere pauperior.
:

Atria sunt Filo regali consita cultu

Sed tamen
Esuritatque

est Filus paupere pauperior.

sitit:

gemmis instructus

et auro,

Cyclade vestitus esurit atque sitit.

Pondus adesse famis, pallor maciesque loquuntur
Aurea bulla negat pondus adesse famis.
Ergo miser se servitio pro pane locabil
Sed ne sit servus aurea bulla facit.

quenquam pulsabit supplice

Ut non exoret, Serica vestis adest.

Si vero

voto,

Ergo ne pereat, flat de divite pauper

Pauper enim factus ditior esse potest.

15

XIV.
AD AULUM.

Non

sanguis, non oris honor, non gloria census,

Non

gravitas

morum

Pauper enim tu semper

proderit, Aule, tibi.

eris,

quia pauper es

Colligit ulterior ulteriore gradus.

10

et te

supposititia.

1073

XV
AD REGULUM.
PRjEdicat Hermagoras, non omnibus esse placendum.
Elige de multis, Regule, cui placeas.

XVI.
AD AULICUM.

Multa

raihi

donas, vereor ne multa requiras.

Nolo mihi dones, Aulice,

si

repctas.

XVII.

AD GERMANICUM.

Exaltas
Ut

in lite

tnam, Germanice, vocem,

vox furiosa sonet.

furias mentis

XVIII.
AD BASSUM.

Omnis amicus

amat, sed non qui amat omnis amicus:

Sed quem, Basse, tu ames, esto et amicus ei.

XIX.
IN

TURGIDUM.

In noctem prandes, in noctem, Turgide, ccenas,

Multimodoque mades nocte dieque mero.
Cumque cuti studeas, uxorem ducere non vis
:

Cum

nolis, dicis,

Turgide, mentiris

Vis dicam, quae

Vita pudica placet.

non

est haec vita pudica.

sit vita

pudica? modus.

XX.
CHLOEN.

IN

Lascivo Ganymede

cales

te quilibet intrat

Hippolytos etiam reddis amore graves.

Delph.

el

Var, Clas.

Martial.

SUPPOSIT1TIA.

1074

Plurimus interea tibi limen servat adulter

Exposita es cuivis quam populare sapis
Demophilem cuperem te dicere, te nisi mater
Esse Chloeu vellet non sapit atque sapit.
:

XXI.
IN LAI DEM.

Formosissima Lai

Dum

foeminaruin,

noctis pretium tibi requiro

Magnum

continuo petis talentum

Tanti non emo, Lai, pcenitere.

XXII.
IN

Defungi

MACR1NUM.

fungis homines, Macrine, negabas

Boleti leti causa fuere

tui.

NOT^ VARIORUM
IN

M. VAL. MARTIALIS EPIGRAMMATA.

EX EDITIONE

C.

SCHREVELII,

Lxjgd. Bat. 1670. 8vo.

NOTJE VARIORUM
IN

M. VAL. MARTIALIS EPIGRAMMATA.

DE SPECTACULIS LIBELLUS.
Epig.

Per inductionem

i.

collati-

vam Titianum Amphitheatrum omnibus orbis operibus praefert.

Barbara] Ad Graecorum distinc-

tionem,
dicti

quibus

imo ex

alii

omnes barbari
non 'EWdSa

suis, qui

incolebant, quive non

ore rotundo

moiliter et Attice loquebantur.

Ab

tanda propter artifkium opera, quae

septem numerantur, mini Babylonia;, Dianae Ephesiae templum, Jovis
Olympici simulacrum, Pyramides JEgyptiae, Mausoleum sepulchrum, Colossus Rhodius, Cyri regia. Quibus
et alii septena altera adnumerant;
quorum duo, Jovis Olympici templum, et Colossus Rhodius, quae jam
ad plenam enumerationem a Poeta

aspera enim et inculta pronuntiatione ' Barbaros' dictos censet Strabo

1. 14.
Dicitur postremo ' barbarum,'
quicqnid ab humanae vitae cult u, ratione, lingua abhorret; et quicquid
ferum, inurbanum, qua moribus, qua

phitheatrum qninqne
anteponere, propter,

lingua, judicatur. Farnab. Rader. I'y-

2. celeritatem, 3. statuas, 4. varieta-

ramidum] Moles basce altissimas in

sepulchrorum usuin, non sine pro-

inter caetera dici ait,

i'usaopumostei)tatione,re;es/Egyptii

extruxere, a quadrata basi decrescendo asccndcntes in formarn irvpbs,

sunt omissa.

I.

Scoppa censet

voluis-

se Martialem hoc epigrammate

tem, et 5. nobilitatem

am-

his structuris
1.

altitudinem,

et

'

assiduum'

quod non intermittitur: et labor Babylonis condendae nunquam, ut ex bistoricorum monumeutis

colligitur, intermissus est:

unde et nonien. post Herodotum, Me-

idcirco de bac celeritate, et non de

lam, Plinium c. 12. 1. 36. Solinum,

Marcellinum, Diod. Siculum, &c. qui
de his scripsere, etiam lege Belloilium, qui Pyramidcs, quae hodie vi-

pensilis horti irrigatione est intelli-

suntur, ipse dimensus est.

serv. c. 42, 43, et 44.

1.

2.

'

Sileat]

Qnem

29. Memphis]

civitas,

vide Collect.

1.

1.

Nobilissima /Egypti

hodie Cairo.

Ue

situ

Mem-

Ob-

phios, ac natura, ingenio, munitione

Sig-

vide Diodorum Siculum 1. 1.

2 Assiduus] Lego cum Alciato Assyrius, et tertio versu, pro honores,
cum Scaligero Iones; quarto versu, ex

Barbaros' et fapAvovs vel,

* sileat miracnla,' id est, non amplius
niirot ur, liabeatve pro miraculis. Minate ad

gendum.
c.

racula] Qeaixara, conspicua seu spec-

loci,

Thuana niembrana,

Dissimulet Delon.

NOT.E VARIORUM IN

1078

Haec enim est olKovoyda. Martialis, nominare rem, qua? admirationi est, et
locum vel gentem, ubi admirationi
est.
Sic ait, Memphis sileat Pyra-

ob triplicem ejus

midum

aovvrot, (pOivofievov.

miracula barbara
Passim Cicero

mania.

barbaros et

'

jactet

immanes'

immanitatem' barbaro-

Babylona

id est, Assyrii

:'

venditent tanqtiam
ris

'

Sic etiam, ' Assyrins labor non

rum.

'

id est, im-

:'

mannnm

non

et labo-

prodigium Babylona. Sed nee

laudentur Trivia? templo :'

Iones

etiam

Triviis

Referunt

alii

ad

decades mensis, hrafievov,

fte-

pra?esse
tres

in ca?lo, terris, et

potestatem.

inferis

fertur.

Molles laudentur

Propter molles Ionas, omnia

Iones]

Deam

neqnitia? inventores,

mammiam,

festi

multi-

summa cum pompa

et mollitie celebratam, sacerdotem

denique castratum. Vide Ang. Po-

Miscell. c. 61.

litian.

tendit Iona' Propert.

Mollis qua;

'

1.

1. e. 6.

Hac

non commemoretnr Diana Ephesia,

tanquam Ionibus, illis mollitie infamibus et illandatis, eximiam laudem
Et ista ara' innumeris de
ferens.

ratione motus Raderus,lectionem tow

cornibus structa cesset ostentare

'Delon,' nec habeatur in posteruin

et Flaccus, 'molles

justa causa, cur ob earn visatur ac

jicit,

'

praedicetur Delos.

Denique nec

glo-

Iones pra?fert rip Honores. Aliis prop-

vivum

effic-

Spirantia mollius

sera.'

ter signa aflfahre et ad

ta.

Virgil.

capillos.'

imitabitnr a?re

Petitus rescribendum con-

Ejus emendationem

herones.

asserere videtur Plin.

1.

36. c. 16. et

Cares suo Mausoleo.

Sic
Memphi jungit Pyramides, Assyriis
Babylona, Ionibus Diana? templum,
Caribus Mausoleum. Nihil hie loci

quare 'molles' dicantnr 'herones,' docebit, ubi agit de Diana? Templo

Ephesi: 'Operi pra?fuit Chersiphron
architectus. Summa miracula, epi-

cuicumque

stylia

rientur

sive
vel

assiduitati sive laborandi

laudandi ;
heronibus

honoribus
deo.
Grono-

nihil vel
;

nihil

tanta? molis

attolli potuisse.

Id consecutus est ille heronibus harena plenis, molli pnlvino super ca-

d. Neque homines assiduo laborent in laudanda Baby lone neque Cares immodici sint
in extollendo Mausoleo. 'Assiduus'

pita

ergo

quod Pet. Srriverins novam interpunctionem etlectionem excogitarit:

Nec Trivia templi moles laudentur : honores Dissimuletque, Sec. Verum non
egustn, numero, et calamo Martialis

Assiduus]

vius.

Q.

labor' laudandi intelligitur,

'

autem

a?dificandi.

non

Alii legunt Assy-

rius: ut Alciatus, Junius, et A. Scho-

tus

et

hortos

pensiles Babylonis,

non mnros Semiramidis intelligunt

illos autem fabricatos in gratiam pellicis

a rege Assyrio, satis constat.

'Assyrium' etiam 'laborem' appellant, quod Babylon caput Assyrionim. Vide et Politian. Miscell. 1. 2.
Turneb. 1. 17. Jactet, tec] Celebret
illam Orientis reginam, arcemque
Persarum ac regum domicilium, cnjus conditor Mosi ex Gen. laudatur
Nembrotus. Rod.
3 Trivia templo] Dianae Ephesia?,
qua? 'Trivia' dicitur a triplici enrsn

sub Zodiaco, secundum longitudinem,latitudinem,etaltitndinem vel

:

columnarum exaggerato,' &c.

Meminit qnoqne heronum ex ulva

palustri factorum Vitrnvius

tremo.

Non

I.

5.

ex-

dissimnlandunv etiam

dura nimis et illi insolens.

Non nsque
4 Dissimuletque, ice]
adeo efferat, non tanquam divinnm
opus jactet, cum ab Amphitheatro
mortali manu facto illam longe snAra frequens]
peratam videamns.
Non Jovis Haminonis apud Nasamonas, qua? nec opibus nec structnra
sed $unbs Kcparivbs,
erat insignis
Apollinis Delii, ab ipso quadrimo ex
cornibus Cynthiadnm caprearum a
sorore interfectarum compactus : de
quo diserte Ovid, in Ep. Cydippes
' Miror et innumeris
ad Acontium
;

MARTIALI8

M. VAL.

structam de cornibns aram.' Vide Plutarcli. lib. de aninialium solertia, et

Mis-

in vita Thesei, et Politian. e. 52.

hymno

drigam, cujus equi suspensis alis volare videbantnr. Turn suspensa' dicebantur, quae suftulta erant, sus'

'

pendis dentibus orbes,'

Quod non
'

I.

2.

epigr. 43.

habitetur.

pellatur et videtur. Manilius

per
inania caeli.' Mausolea, fyc] Mausoli
regis Cariae tumuluin, monumentum
i 11
ab uxore Artemisia extructum.
:

6 In astra, fyc] Eleganter respicit ad rb in a'ere pendentia.

7 Casareo, Sec.] A Vespasiano anspicato incoeptoque, a Tito F. perfecto et dedicato. Omnis, Sfc] Conclusio epigrammatic cum epiphonemate illustri, quo colligit, quod per
partes dixerat.

Labor]

Opus

specio-

In quo ederentur spectacula et venationes, absque

scena, sedibns per gradus undequa.
que clauso, in quibus loca 87000.
ad cujus summitatem
ovali forma

sum.

Amphitheatre']

humana pertingeret. Vide

Vitrnvium, Marlianum, Lips, de
Ampb. &c.
8 Opus] Ampliitheatrum Capsaiis.
Vespasiani atque Titi
Epic. ii.
Caess. (quibus pleraque libelli bujus
spectaculorum epigrammata assigspgre visio

nes) beneficentiam

vastum Neronis

celebrat, qui,

a dificinm

demo-

ejus publica

extruxere
vel reddidere opera, Colossum, Ampliitheatrum, tliermas, porticum.
loco

liti,

Hie

In quarta nrbis renam nrbs principio in tres

gione
tantum regiones, quas Varro* partes'
appellat, erat a Romulo conditore
divha. Servius dein Tullitis aucta
tube et populo, eandem in quatuor
1

Prima

altera

dicta erat ' Snburana,'

Exquilina,' tertia ' Collatina,'

diatus, radios spargens, instarsideris;

altitndinem 140.

nnimoque carumini iinpositam qua-

Vacuo]

quern qnaeque pars colebat, appellavit.

Poetis

Ad

sublata coluranisque innixa,

et Epicureis aer

1079

inanis' quoqtie ap-

Apollinia.

5 Aire, ice]

pedum

DE SPECTAC.

postrema ' Palatina.' Atque haec urbis divisio durabat usque ad sevum
Augusti Caesaris, qui urbem minim
in modum, qua tectis, qua popnlo
amplificatam, in 14. Regiones di visit. Iiader.
Sidereus]
Cni (dejecto
Neronis capite) Vespasianus Solis
vultum 12. radiis insignem reposuit
dicavitque Soli Sidereo Deo. Vide v.
2. in ep. 60. 1. 12. Vel ' sidereus,' ra-

cellan. bujus nieminit et Calliraachus

in

LIB.

ubi]

regiones distribuit

illasque a loco,

princeps autem siderum Sol, quern

Siderenm Deum' ap*
12. Ep. 60.
pellat.
Radii porro divinitatem sig'

1.

quam

sibi

Nero construxerat, altam pedes

cir-

nificant. Colossus]

Statua

Colossum ab artifice Lysippi discipulo cognomine dictum

contendunt multi. Malim irapa rb ko
Aovtiv ra bao-t, ab hebetando visu dictum, quod praestringantur oculi in
tanta altitudine spectanda ; quod
canit Statins ' Vix lumine fesso Explores, quam longus in hunc despecciter 120.

illo.' Raderus.
2 Crescunt pegmata] Extruonturvel
ex se surgunt erant enim macbinae
avTOKiinrrai, quae ex se iu sublime cres-

tus ab

cebant ant rursus decrescebant. Di4

citur autem pegma a viryvvfu, com:' co quod moles fuerit lignea,
pingo
varia et occulta arte compacta. Seneca epist. 88. Raderus. Media] Manifesta vel aperta: vel

media inter

Capitolium portamque triumphalem.

Celsa] In tertium aut quartum ta-

bnlatnm
ronis

elata. Via] Sacra,

domus ocenpaverat

quam Nenunc vero

ita lata et laxa est beneficio Caesaris,

nt

pegmata

excitari et ferri in ea

possint.
3 Invidiosaferi] Odiosa, invisa

quorum

iis

aedes interceperat inrendia-

Nero, nt in usiim suum converNeronis enim aurea domus

occupavit spatium Colossi et vias pnb-

rius

teret.

Jicas.

Sueton.c.31.

'Domuma palatio

1080

VARIORUM

NU'IMJ

Augemmisqne fulgebant. Atria] Do-

Esquilias usque, fecit.' Radiabant]

ro

mus

prius

'

mox

Transitoria,'

dio absumpta restitutaque,

'

incen-

A urea'

nominata. Suet. Nerone c. 31. ReTyranni Neronis no-

gis] Crudelis

men

semper Romanis

autein regis

invisum.

4 Unaque, tfc.] Notum hoc e carmine illo, Roma domus fiet, Veios
migrate Quirites, Si non et Veios
occupat ilia domus,' referente Suetonio Ner. c. 39. Neronis enim domus e Palatio ad Esquilias usque per-

antea et unius erat, qiiam Caesar publicis extructis operibus communem

Roma?

6 Erigitur] Erigi Amphitheatrum

altitudinem

declarans.

ejus

Venerabilis' antem ea

'

motes,' quo-

niara sacra Marti. Stagna,

num

maris

aedificiis

Hk,

instar,

ifc.]

Stag-

circumseptum

Romauique
Te preside,

ronis.

Ex omni

Epig. hi.

quam Rom.

(ad

orbis parte

populi

nomen

per-

venerat) conflnxisse gentes spectandi ludos, salutandiqne Caesaris

studio

generalique acclamatione

Patrem patria salutasse.

1 Qua tarn seposita est] Nullam ait
gentem adeo remotam ab nrbe, ex
qua non fuerint in urbe visi specta-

Sfc]

In tertia urbis regione.

8 AbsttUerat, fyc] Incendio enim

et minis patriae domumsibiextruxit,
ad eamque arva, stagna, sylvas, prospectus, &c. Tacit. 15. Anna). Superbus] An quia amplissimus et magnificentissimus ? an quiaprivatus, et Neroni siugularis, nee populo commualiis

Porticus]
Livia di versa.
Romae porticus additae sunt vel aedibus sacris, vel illustriura virorum do-

tainen a

publicU aliis aedificiis:

ob pluvias subitas declinandas, vel gratas per aestatem umbras et frigora captanda : vel ipsa
ornamenta fabricae. Rader. Umbras]
miciliis, vel

idqiie vel

subdiales in-

ambulationes umbrosis pergulis opacabat. Plinius

10 Ultima,

mus Aureae,

14. c. 1.

1.

tfc.]

id

Extrema pars do-

est,

juxta Esquilias

in quinta urbis regione.

Reddita

Roma

sibi]

tantus

amor

erat et

cupido

Ad

c. 39.

quae omnia spectacuta tantum

undiqtie confluxit hoininuui, ut pleriinter vicos ant inter

manerent,
exanimatique

vias tabernaculis

positis

ac saepe prae turba

elisi

sint plurimi, et in his

Rad. Barbara,

fyc.]

bari

di-

omnes Bardicti, imo ex snis qui non 'EAincolebant, quive non ore ro-

visione miindi, quibus

\tifia

duo senatores.'

Ex Graecorum
alii

tundo, molliter et Attice loqueban-

nis, ut

Cnm snas, turn vitis, quae

que ad venae ant

Celeriter extructa.

Thermae Titi ? Raderus.

9 Claudia, fyc] Quae et Livia,

tores

spectandi. Tranquill. in Caesare

1

ad urbis speciem.

Velocia, 8fc]

iirbi,

Rader.

ilium

i. v. r.

urbem

est,

reddidit.

Casar] Te Imperatore.
12 Delicia, fyc.] Postquam opera
et munera publica facta sunt, quae
nuper in privatis deliciis occuparat
Nero. Videtur alludere ad elogium
commune Titi, quern ' orbis delitias'
appellavere. Domini] Caesaris Ne-

5 Hie ubi, fyc.] Inter Coelium montem et Esquilias. Amphitheatri] Epigr.

hoc

fecit,

tinebat.

dixit

IN

Ab aspera enim et inculta pronunciatione Barbaros dictos censet

tur.

Strabo

1.

14. J. C. Scalig. a Bar,

vel, a te restituta

3 Orpheo

ut praeced. epigr.

Hamo] Ad montem Hae-

mura Orphei parentes habitarunt.

Cultor Rhodopeius] Thrax agricultural
studiosus. Rhodope enim mons Thraciae:

quasi dicat,

venere Boreales

incolae.

4 Sarmata,

Una domus

quod

Arabice * Desertum' sonat, more Hebraeo geminato ad intentionem. Exere. et in Theophrast. de plant.
2 Urbe tua, fyc.] Sede Imperiali,

loni,

fyc.]

lirwofiohyoi.

Tartari, Russi, Po-

Dionys.

Perieges.

:
;

MARTI A LIS

M. VAL.
tiritov Alfxari fdffyovres

Virgil.

Tidufft.

lac

G.

Xtvubv yd\a Soito

in theatro et

Gelonus, ' qui

sanguine potat
18. c. 10. Brod.

licia vero,

3.

concretnm cum

equino.' et Plin.

1.

1.5. c. 31.

Prima Iribit,

gyptii et Afri,

mum

Src]

'

meridie,' JE-

apud quos Nilus

deprehenditur

(lucre

pri-

neqtie

enim fons Nili turn repertus.

vis

Juba rex

QuaniMauritania; exquirere

originem Nili tentaverit.

5. c. 9.

'

Nilus,' inquit,

Plinius

1.

incertis or-

tus fontibus,

it per deserta, et immense) longitudinis spatio ambulans,

famaqne tantum inermi

qua?situ cog-

nitus, sine bellis, qua? caeteras

om-

nes terras invenere Originem (ut supra rex potuit exquirere) in monte
inferioris

LIB. UK 9PECTAC.

Mauritania?,

non

procul

1.

1081

Amphith. fiebant.

croco nobilis

Ci-

vide ep. 26.

Quas aspersiones Latini

5. v. 8.

odoratum imbrem, vel nndam croco

dilntam vocabant. Aqua enim diluturn crocum, vocat hie Poeta ' nimbum,' qui spectatores velut imber
Rad.
9 Crinibus, fyc. Sicambri] Gueldri,
Synecdoch. Germani, quorum iusigne,
obliquare crinem nodoque substringere. Tacit, de Germ, et Juven. 13.
' madido
torquentes corona cirro.'
irrorabat.

Crinibus in

crines

nodum

tortis

renere Si-

Non mos Germanorum

cambri]

fbit

calamistris inurere, aut alio

modo

oraare. Phrygum hoc fuit proprium et effa?minatarnm gentium,

quibus hoc probrum passim objectum, quod haberent comas, Vibratas caldo ferro, murrhaque madentes.'
Longe hoc a Germanis. Quid

Oceano habet, lacu protinus stagnante, quem vocant Nilidera.' Forte

hue respexit
artialis, quando dixit,
deprensi fiumina Nili.'
Sed Pli4

igitur

nius ipse loco adducto tradit incertos

quebant

fontes, ubi plurima de ejus origine.

dus, in

nodum

Vide Brodaeum 1. 4. Miscell. c. 24.

Itibit] Accolac enim Nili vinum non

scilicet

coma, quam

quan-unt, tanta est Nilidulcedo: et

vero non datur ex crine nodum in

capite facere, nisi torqueatur, ideo
' tortos in nodum crines' dixit Poeta,

Gyraldus docet aquam Nili JEgyp~

tiacis tanto in honore habitam, ut
cum hydria ad templum humeris ferretur, omnes procumberent, et sublatis manibus Diis gratias agerent
quoniam per tot spatia terrarum, totque invias regiones advebatur.
6 Et quem supremo:] * Ab Occidente,' qui ad Hesperium litus siti

quorum litora, ut et
ultima Thule, maris fluctibus ferinnTethyos, fyc]
tur.
Uxor Neptuni,
Aliis Britanni,

Metonym.

maris.

7 Festinavit Arabs]

'

Ab

Oriente,' e

Nabathaea, id est, Petrea ; et Seeest, deserta Arabia. Saberi]

E Felici Arabia. Sabaei a thuris fer-

niti, id

tilitate scriptoribus
gil.

les

G.

1.

'

celebrant ur. Vir-

India mittit ebur, mol-

sua thura Sabaei.'

8 Nimbis, Ifc]

Kpdicov

fiatvofifvov,

croct aqua diluti aspersionibus, quae

'

triebant,

in

aut

illi,

nodum

quomodo

crines tor-

qui simplicissimus fuit

nodum

satis

Quia

faciebant.

scilicet coactos, vel

substrictos.

mo-

ex ipsa
longam nu-

eos cogebant

nodo

Salmasius.

10 Aliter, fyc]

natura, vel Solis

cum Germani artificio cirrati

vel in nodum torquerent.

ardore,
sin t

11 Vox dicersa, fc]

ria, acclamatio vero et

Lingua va-

mens eadem.

Farn. Conclnsio elegans et

priscum acclamandi docens.

morem
Impe-

ratoribus enim acclamabatur vel in

consilio a senatu ; vel a militibus in
triumpho, vel a populo in theatris aut
tota urbe, si quid novi et fausti pro
Rad.
salute publica egissent.
Epic iv. Si ad Titum hoc epigramma(quodverisimilius)referas,
testes habes Tranquillum cap. 8.
Titi. et Xiphilin. in Tito.
Si ad
Domitianum, enndem habes Tranquil, cap. 9. Dotmtiani.

NOTJE VARIORUM IN

1082

1 Turba gravis, fyc.]

Delatores,
calumniatores fiscales, qui, sub Nerone divitum opibus insidiati, eos quo

jure, qua injuria accusationibus vexarant.

2 Miseras sollicitabat opes] Plin. in

Panegyr. de his delatoribus ' Vidimus delatorum indicium quasi grassatornm, quasi latronum. Non solitudinem illi, non iter, sed templum,
sed forum insederant.
Nulla jam
testamenta secura, nulins status tortus, non orbitas, non liberi proderant. Auxerat boc malum principum
:

avaritia.'

3 Tradita Getulis] Relegata est in

arenosa et deserta Africa? loca legunt alii Traducta est Gyaris, quia in
Gyarum insulam plerumque cives
Komani relegabantur : alii Cybiris.
:

Lipsius cap.
legit,

Traducta

11.
est

lib.

2.

Titulis

de
:

Cruce

pro more

noxiorum traducendi per forum sen

Amphit. appensis collo titulis et inseriptionibus criminum
et Sueton.

munera

data cditaque, dedit et

Vel
'annumeres' seu tribuas 'vitam'
tibi servatam, curis Caesaris, quas
vitam,

tibi

quum

perdidit delatores.

impendit saluti tua?, quum delatores

deprehendit et pnnivit. Raderus.
Epig. v. Inter alia spectacula exhibits sunt et prisca? fabula?, in
arena acta? : hie autem Pasipbaes
nefandus cum tauro concubitus,
* quale inter Pyrrhicarum argumenta repra?sentarat Nero, ut
multispectantium crederent. Vide
Suet. Neronem seu lib. 6. cap. 12.
et Apuleii Metamorph. 10.
* Quale inter,

fyc.]

Idem

fuisse cen-

set J. Rutgers. Var. Lect.

1.

5. c. 15.

proinde non Martialis esse hoc epigr.

1 Pasipha'e]

Filia Jovis

et

uxor

Minois regis Creta? tauri amore insaniit. Dictceo, credite, fyc.] Cretensi,

a Dictp, monte Creta?.

2 Accepit fidem] Vera credit nr.

fustibus et flagellis ca?sos, novissime

3 Nee se miretur,S(c.] Nee sibi tantnm applaud ant veteres, quod hnjusmodi fabulas ingeniose finxeriut nos
enim eas artificiose actas in Amphi-

traductos per Amphitbeatri arenam,

theatro vidimus.

partim subjici in servos aut vaenire,

partira in asperrimas insularum avehi
imperavit.' Traditi sunt delatores

ante.

c. 8. Titi

'

Delatores assidue

in foro

Pro Amphitheatro, ut

4 Arena]

Eric

vi.

Prisci

temporis venatio-

Getulis, magistris scilicet leonum, ut

nibus hasce Ca?saris anteponit, eo

eosipsi suis leonibuslaniandosobjice-

nomine, quod vel fcemina in Aminterfecerit,

phitheatro leonem
quoin laborem inter summas Her-

rent

quos tamen

quum arena non

caperet, pulsi sunt qnidam in exilinm. Scalig. et Scrie. Nee cepit, fyc.]

Tantus est delatorum nnmerus, ut

vix capiat eos Ampbith. imo vix insula?.
Plinius in Panegyrico Trajani.
Arena]
Pro ipso Amphitheatre.
Lege Lips, de Amphit. c. 3.
4 Habet,fyc.] E talionis poena, quae
vcteribus placuit.

5 Ausonia urbe]

cnlis

laudes decantarat ar.tiquitas.

In quibus ipsi viri

1 Invictis, Sec.]

non

victi,

sed victores sunt virorum

qnibuscum committuu-

et bestiarum
tiir.

Mars

tibi,

fyc.]

Virilis

sexus:

autem ad morem gladiatorum

venatorumque, habitu Dei alicujus
pugnantium nee non ad Amphith.
Marti dedicatum, ut et theatrum
alludit

Roma

nrbe, quae

caput Ausonia? sen Italia?, ab Ausone

Ulyssis et Calypsus filio.
6 Impensis, fyc.] Curis, beneficiis,
muneribus. Vitam] Vitam scilicet

tuam acceptam referas bcneficiis et

muneribus Cacsari?, qui prarter alia

Veneri.

2 Venus] Muliebris sexus: avrvriMarti bellicoso mollis et imbellis dea: infra vers. 6.
3 Proslratum Nemees, fyc.] Herculii
priinum opus ac labor, leo Nemca?us,

Berai

MARTIALIS

M. VAL.
quem
nas

in valle, quae est inter

et

Nemeam

unde dictus
et leo ipse

Mycae-

silvam, confecit

est Nemeaeus Hercules,

Nemeaens. Raderus. Et

vasta in valle]

Lego

sed vasta in

Id enim avriKflpxvov rov ' Vidimns.' Nam dubia fides est ejus, quod
in vastis desertisque locis factum jactatur, et, si factum est, non voluptatem spectantibus tiibuit.
Gron.
Leonem,fyc] Quem confecit Hercules
in silva Nemeaea, inter Cleonas et
valle.

DE SPECTAC.

LIB.

in Septentrionalibus

maximi

1083

enim plagis ursi

et saevissimi.

4 Non falsa, $<:.] Non ficto dramaquo quis ursi pelle tectus (uti
Nero apud Sueton. c. 29.) fictitium
te, in

Laureolum dilaniare videretur ; non

cruce, nti agebat Laureolum

in ficta

Phliuntem.
5 Pruca, fc] Emphatice, amplifi-

Lentulus (Juvenal. Sat. 8. jndice)dignus vera cruce sed vere totum corpus laceratns. Laureolvs, fyc] Damnatus iste, Laureoli latronis nrso expositi mimum vere agens.
6 Inque omni, jpc] Totus evisceratns, came nndatus, nil nisi vulnus

catrix veri vetustas, quae incerta in

axvn*

majus ferre

7 Denique supplidvtri] Faveo Scaligero contra Gruterum et Scriverium

solet, praecedeuti Epigr.

Munera, Ccesar,
c] Munera proprie ad gladiatorios
lndos spectant : sed et includunt
naumacbias et venationes quae vel
pugncc, ejusque bestiarum inter se
commissarum, aut bestiariorum, 611piop&x<*v, qui cum feris congrediebantur ; ant ubi vincti objectabantur
longaeva vetustas.'

'

feris capitis rei, malefici, et miselli

Cbristiani

vel direptionis missilium

per tesseras, vel sine tessera.

6 Fceminea, fyc] Namqueet in Romanam arenara descendere sustinuerunt foeminae : et quod olim Hercules, id jam foeminae faciunt.

in

Nerone

c. 11.

Xiphilin.

Sueton. Ner.
Tacit. Annal.15. Juvenal. Sat. 1.
et Tito.

Epig. vii. Damnati in Amphitheatrum producebantur, fabulae alicujus personam sustinentes, veluti
Hercnlis ardentis, Orphei discerp-

nm

6vfia>pov.

satisque certum habeo Panormita-

num istnm nescioquem tam

versus facere non

elegantes

Quid

potuisse.

nee ostendunt ill i, nee

ego video. Illud, Denique ,quod maxime offendit (nam hoc est, ob quod
rausatns Gruterns, se non videre,
quomodo hi versus connect! qneant

hie inepti sit,

cum

prsecedentibus, et suspicaturaut

excidisse aliquot versus medios, aut

hos esse adulterinos) sic positum est,

ut apud Florum

'denique bis
Sensus autem ille
adjicitur ad demendam invidiam crudelitati, quae spectaculi gratiam re1. 16.

floribus vernat.'

frigerare poterat. Gronovius.

9 Arcano,fyc.aurci] Ornatu.statuis,

vs. 22.

ti,

Phaetontis aut Icari decidentiinter feras,

&c.

Hie

capitis

vasis

templorum

aureis, ava&hnaai

vel etiam private) anro, templis custo-

causa deposito.
11 Vicerat antiques,

diae

c.~]

A dm

sane aliquot! crimen, Laureoli

so rat
illius

latrocinio gravius.

supra, ' Ac-

quidam reus ob parricidium, domini necem, sacrilegium, vel urbis

incendium, cruci affixus vere ab
nrso laniatus, Laureolnm mimum

cepit fabula prisca fidem :' et infra

epigr. 21. vs. 8. Quce fuerat fabula]

reprapsentat.

dum nova

1 Scythica rupe~\

Caucaso.

2 Assiduam nimio pectore pavit avem]

Aquilam, interdiu vescentem, noctu
in poenas

renascenti jecore.

3 Caledonio]

Scotia, Synecdoch.

12 In quo] Sic epigr.

Ludit

in

5.

conclusione per contraria,

antiquis, vera fictis com-

ponit.

Epig.

viit.

Damnato cuidam

in praecedentis epigr.
1

)a

ilali

et (ut

argumento)

fab. in supplicium agenti,

dum pegmate

excussus, quasi e

NOTJS VARIORUM IN

1084

'

Non

exuunt, sed tantum submittunt

feri-

Seneca vere, Epist.

Minois arce avolaturus in feras deinsultans, optat Dsdali

(nt est in fab.) pennas.
1 Dwdale, $c] Simile quid de Icaro juxtaNeronis ovpoj/ioKov decidente,

nes, ut

vide apnd Tranquill. Ner. c. 12.

2 Habuisse] Pro praesenti ponitur

Contemerare] Violare.

Sensus enim est,

quam velles nunc habuisse pennas
illas, quas turn habuisti, cum a Creta

ficientium.

cideret,

tvaKKayi)v.

far'

avolares

cum

Icaro.

Rhinoceros aegre lenteque

irritatus, prater spem tandem in
feras irruens, taurum jactabat non

Epig. ix.

secus ac taurus pilam.

1 Exhibitus] In spectaculnm datus.
2 Promisit, prcelid] Sic infra epig.

89.

tatem.'

2 Notas] Magistri coercentis, vel

forte irritantis: ut epigr. 22. infra.

4 Tela

tulii]

Venabula, jacula con-

5 Quos deeet, jf-c] A minoii.

6 Ingenium, tyc] Heinistichium ex
Ovidiano illo, eleg. 10. lib. 1. Am.
'Tnrpeerit ingenium mi tins esse feris.'
Epig. xi. Novum venationis genus
praedicat, ursum scilicet visco (quo

aves capiuntur) implicitum.

alias
1

Prcecepssanguinea,Sfc] Ursnsca-

Desperabantur promissi pralia

Martis :' a Caesare scilicet promissi

quod dedit 11 natura invalidissimum, praetentis anterioribus pedibns demissoque ad terram capite, se

vult Jos. Scalig. hie ergo legit pro-

in

22.

Quod mihi

durius

videtur
quam noster dare aut etiam ferre potuerit. Rhinoceros] Ingens bellua, cni
misti.

nomen
ical
1.

dedit to 4* weptf

4\Xo

9.

inrtp

avrb

quamvis et

cornibus non

ita

oil

rrj {>iv\

neoas,

Pausan.
relatio de 2.

fitya.

liaec

gravi fide constet.

Hinc ergo Rhinoceros dictus a cornu

illo
1.

majore e nare prorumpente. Plin.

3 Promts] Cornu submisso ad tollendum taurum, et fera alias etiam

prona.

Epigr. 53. 1. 14. et

Cut pita] Rhinoce-

pila]

epigr. 19. infra.

pro pila erat, tam leve 11

pondus taurus. Unde robur bestiae
discis, quod et admiratur Poeta, nee
prae magnitudine expromit, ut Lectori, quod solet, meditandum relinroti taurus

quat. Ruder us.

Epig. x. Caesarem a justitia Iaudat,

qui leonem quod magistrum laeserat occideratve, telis confossum in*

tu mens. Rotat] Kvfftixrq Graece,

orbem agit seu volvit.

2 ImplicUamtisco,8fc] Haesit visco

Sunt qui legant implici-

tus.

Nam Perottus, Scaliger, et

nius Marcellus c red nut

positnm pro

qnin

na\ avtipdai opnta iriaTa,

No-

viscum' hie

reti, a tenacitate.

aucupiis servit;

nihil dictuius,

cum

vum genus venationis

Rod. Marcil.
3 Splendida

quam nova

Sed

jam

tecto,

alio-

hoc, ut no-

admiretur.

8fc.~\

Post-

haec et acuta inventa est

ferarum viscatio, cessent corytis et

thecis recondita venabula, quibus
cominus, et lanceae, quibus eminus
feras conficimus. Venatores enim ferritin seu mucronem venabuliarte celabant, nt ferae facilius se ferro indue-

icntnon

viso,

a viso autem refugie-

bant. Splcndidum ergo per se venabuluin, coloribus

cum

tffri \4ovfft

'

credibile magis, hie pro glutine poni

1 Ingrato leo perfidus,fyc] In custo-

Foedera sunt homincm non fida interqne leonem.' Tigres enim et leo-

in

impeditus.

lerent

ovk
'

orbem volutare solet ad declinandam plagarum vim. Praceps] Impe-

terfici jussit.

dem, rectorem, mansuetarium, sed

debere, quod

8. c. 20.

4 Cut

piti,

quod

fucabant, ut feras falhie

non erat necesse,

splendentem
aciem visco haerentes non posNon repudio tamen alteram
sent.
explanationem: Cessent venabula venatorum et condantur vagina ; quanferri

declinare

etiam

M. VAL. MARTI A
do hie illis usus non
novo artiricio, avium

est,

cum

MS

ferae

ritu capiantur.

Raderua.

cum jaculum manu

torquetur, et

vibratur.

'

superest, nisi ut ferae etiam volitent,

easque capiat venator

dem

namque

arte capiuntnr, qua aves

ea-

Epig. xii. 1 Casarece Diana] Ainphitheatralis venationis, qua; Dianae

sacra.

'

2 Pariter vitam,

Diana,' pro venatu. Discrimina

Cruentam cum feris pugnam

notat ; qua vel a bestiario f era?, vel a

saru]

jaculatur,
rijy.

Ipsemet exponit extremo versu, ut fera sit experta

utramque Dianam, vulnere nempe,
quo perempta, venatricem ; onere
ventris, quo levata, obstetriccm.
Epig. xiv. 1 Jam, $c] Partui
proxima.
3 Cucurrit] Quasi periculum sensisset, quod fuga cuperet declinatum.
Supra dixit, ' Exiliit partus.'
4 O quantum est subitis, $.] * Casus
ubique valet.' Et ut Thucydides inquit, ' Stibita experiuntur ingenium
et obstetricis.

et indicant.'

Epig. xv.

tem.
3 Exiliit] Vulnere facta parens.
4 O Lucina ferox, fyc] O Diana,
Lucina, Ilythia, Dea parturientibus
praefecta, crudeliter sane obstetricio

defungeris

officio, si

per vulnus pari-

5 Pluribus

ilia,

fyc]

Et tamen

plu-

mori vulneribus, ut
per vulnera suculis pluribus nascendi
pateret iter. Ex hoc ergo versu patet unum tantum snculum prosiluisse,
capteros matris funere tumulatos.
6 Triste pateret, ifc] Vulneris et
voluisset

Amphitheatrales descendeutem, Meleagro et Herculi praefert

ut infra epigr. 27. Jasoni et Tlie-

X-a*

seo.
1

Vide

et epigr. 23.

Summa tua

gloria fama] Calydo-

Meleagro

(vel

ut

caesns. Meleagre]

runi regis filius,

alii

ab Atalanta)

Qui CEnei JEto\oimmissum ab irata

Diana, ob'neglecta sacra, ex CEta

monte in vEtoliae sata, et CEnei regis
cultissimam vineam aprum, cnm heroibus suis confecit.

2 Quantulu Carpopkori] Quota pars

funeris.

7 Saturn materno,

Semeles a
Jove fnlminatae utero extractum, Jovisqite femori insutuin, iterumque
natum ; unde Dithyrambus et bimater ; Jovis enim femur illi pro altera
matre erat.
8 Credite] A minori. Si fera nata
est per vulnus et funus maternum,
$<?.]

non posset eodem modo Dens

xiii.

praecedenti

Carpophorum prope adolescentem, Domitiano charum, virtutis gloriaeque studio in OvpiopM.-

nius aper neglectae Diana? vindex, a

sit.

Epig.

amisit,

$<:.]
Quae certo
errare nescit, (bo-roxorrd-

2 Fixisset, $fc] Cnm emissa manu

lancea fixisset t'erain suem fugien-

ribus

Suam

suculo dedit.

fera bestiarius conficiebatur.

endum

tfcJ]

1085

5 Utriusque Diana, #c.] Venatricis

Deprendat vacuo, c]

Argute
claudit epigr. antithetis, ex permutatione utriusque artiricii
deprehendere' enim proprie venatoris, ' captare' aucupis est: vel sic: Quid jam
5

DK SFECTAC.

4 Lucina credo,

4 Torta] Eminus nempe emissa, nt

fit

LIB.

'

Gravi, ifc] Epigr.

levi,' quia volatili: hie
1

gravi,' quia lethali.

est famae

Carpophori

quasi dicei et,

Minima.
3 Pracipiti]

explicat.

Impetum mentis

Vide vers.

1. in

ferae

ep. ll.su*

&c.
4 Primus in Arctoi, fyc] Maximus
in eis, qui sub plaga Arcto subjecta
aut vicina. Vide supra vers. 3. epigr.
7. Alii ad Helicon ursam coelestem
pra,

respicere poetam volunt.

Affaniae et

Arctoi ergo populi dienntur,

quotquot ad Septentrionem pertinent.
lirae.

NOT^E VARIORUM IN

1086
5 Jgnota mole]

Vasta et inusitata

magnitudine.

6 Herculeas,
illius,

fyc]

Instar Nemeaei

quern stravit Hercules.

7 Longo]

Erainus

laocea,

hasta

missa. Porrexit] Occidit, forte a

mo-

re extendendi et collocandi defnnctos

sumptum.

Nam Romani

oollocabant ad

defunctos

januam aedium eo

loco

pedes baberent extentos ad viam et publicum

aversos, quod ipsnm coilocari dicebatur : ita ad rogum quoqae extra urbem efferebantur, ut pedes et caput
et statu, ut faciem et

portam spectarent, quod Persius intellexit, cum scripsit

In portam
:

rigidos calces extendit.'

'

Causam hu-

Domitiani effigiem Herculis babitu,

quemipse affectavit, gentemqne Flaviam referri voluit ad Reatinos et

comitem Herculis. Vide Suet. Vespas. c. 12.
Taurus tulit, fyc] Tauro
huic ligneo Imperatorem inclusum
volunt nounulli, ut quadret schema
cum Jove sub specie tauri verum
;

nee placet, nee opus est

namque

a
Caesare exhibitus in spectaculo hie
:

taurus.

6 Par onus, fyc] Fac eos tulisse par

onus, quod tamen non fuit ille enim
puellam, hie beroa, &c. Allius, fyc]
Ludit in ambiguitate vocis alti, quod
:

aliquando pro
mari sumitur.

coelo,

quandoque pro

Jovis autem taurus

jus moris addit Plutarch, in Problem,

quod occasus ortui sit contrarius. In

Europam per mare, Cassaris taurus

Herculein per aera (quod mari altius)

caput nascimur, pedibus quasi egredimur. Rod. Parduni] Adeo enim contente currunt seseque extendunt, ut
ventre propemodum terrain radant,
et equuin pernicissimum ter et pluries cursu retrorsum iterato asse-

tulit

quantnr.

3 Non facit, fyc] Facit hoc non a

magistro jussus et edoctus, ut alibi
elepbantes. Nee tamen sine magistro, sed aliquo magistro docente

8 Adhuc poterat] Indefessus adbuc

et integris viribus, perinde ac recens
novapque pugnae potens.
Ediderat Domitianus
Epig. xvi.
speetaculum, quo Hercules tauro
vectus in ccelum portabatur: fiebatque hoc per macbinamenttim
aicpopariKbv sen idpas.

rum bunc

Poeta

tau-

Jovis tauro collatum an-

ditur Caesari

2 Tauro

tarn,

fyc]

Infra epigr.

19.

nempe numine

tuo, Caesar,

pro magistro est, et quod

Raderus.

quod

ille

i 1

Li

sentit.

Sic epigr. 15. et 109. lib. 1.

docile animal elt-phas et religiosnm,

Solem enim

Lunam

et

naturae in-

stinctu adorat.

lib.

sublime rapiebantur persons

e scena in aera, ut a Borea Orytbia,
ab Aurora Memnon, ab anguibus Me-

rito

in

1.

meri etiam ferae sentiant.

Ruptus abit media, fyc] Pegmate,

supra ep. 2. vers. 2. -yepavy macbina,
1

1.

Quod pius] Blanvelut Deo, enjus Hu-

Epig. xviii.

teponit.

qua

huic simile epigr. 7.

Epig. xvii.

Kwrry.

rum

ait,

2 Gloria] Oppianus

T igrim,

pulcherrimain fera-

utpavonem avium;

itautrae-

poeta noster, iilam, ' gloriam Hir-

caniae'appellarit. Rarojugo,fyc]

Non

dea, &c.

frequens hue adducta ex Hircaniis

sylvis
videturque respicere ad mo-

2 Non fnit, fyc] Non tarn machinamenti fait artificium, quam pii numi-

rem surripiendi catulosTigridis cum

enim foetus insidiis ereptos videt, in-

ita

nis aura, arti adspirans.

sequitur raptorem animal pernicissi-

3 Fraterna, fyc] Neptunia regna,

maria.
Neptunus enim frater Jo-

mum:

vis.

Alcideii]

Domitianum (credo)

vel

ille

unum

abjicit

e catulis,

quern mater ad eubile reportat, rursusque raptorem insequenti alterum

abjicit,

mox

tertium, &c.

ita

ille

MAR

M. VAL.
itniciim vix oactus

navim conscendit.

DE SPECTAC.

LIB.

A I.ls

1087

facere, pariter commisit utrumque,

Plin.l. 8. c. 10. Solin. c. 21.

qui volimt hie Konianoi inn crudelita-

utraque manu,' id est, pugnantem

sicis.
Oladiatores enim ant
cum parma et sica, aut binis sicis depngnabant, et tunc dicebantur Si/id-

tem

X<poj.

6 Postquam,

tfc]

Ad

'

nos

binis

relata

fortior et animosior facta est.

Sunt

taxari, inter quos et ferae liant

Cum

vero haec crudelis esset

parma pugnan-

ferociores.

dimicatio, quia sine

Epig. xix. 1 Flammis stimulate] Tanros irritare sole bant et ad

tes, non diu trahere certamen posunt, sed alterutriim statim necesse

pugnam

est occumbere, sustnlit hoc genus

pugnae Domitianus, rcvocans morem

pilis,

nam

igne,

incitare

stimulis,

et

quae fiebant ad effigiem humae pannis purpureis foeno stra-

mineve

quo

suffer tis,

raaxime efferantur.
Ira,

c.

colore

Seneca

antiquum arena?, ut parma et sica

Utraque manu]
Non omittendum Scriverii, utramque
manum. Sed non intelligo utramque
man urn Caesar is, sed utrumque gladiatorem.
Manns enim dicuntur

tauri
3.

instructi prodirent.

de

Plutarch. Connub. pre-

30.

cept.

S Cornuto ardore] TlcpuppaffTucws, pro

cornu vel dente elephantis. Et Metonymia est, ' coinutus ardor,' pro

Latinis,

irata bellua.

vius.

Eadem

Sic, Sfc]

facilitate

rem

gerunt.

c. 40.

Grono-

3 Litem finire jocosam]

Studium
populi alterins, alterum petentis
quae Ausonio, < cuneati laeta theatri

qua

pilas.

Epig. xx. 1 Dumpeteret] Dum auctarium vel supposititium alteri gladia-

Seditio.'

tori postularet

num

manu

qui

Vide Diatrib. ad Stat.

populi pars, alia Myri(dequoepig.29.lib.12.) aliaTri-

duke] Contraria jungit

tibus invictus

hos-

civibus facilis.

umphuin, duos e gladiatoribus, quos

Epig. xxi. Orphei fab. in Amphi-

viribus, arte, ornatu eximios alebat

theatro exhibita est.

Damnatus
vero quispiam (tit diet, supra in

proprios et

peculiares sibi Caesar.

Sueton. Domit. 4. et Lud. Caelius lib.

vi. c. 32. Dumpeteret] Principem ab
indulgentia laudat, quod ex sua fa-

toriis

cum

appellat,

gladiatoribus comparabantur.

Utrumque par

daturum utraqne exporrecta manu, salutationis et consignificavit se

translata.

castris

in

arenani

Vel manibus anuuit po-

' Ambabus'
pulo postulanti.
enim
manibus' fieri dicitur, quod summo
studio, niaximoque conatu fit
et si'

libera litatem

Scaliger sic

Dum

principis

notat.

nunc locum exponit

Caesar vult utrique parti satis-

quod

esset in Threiciis val-

Hocmum Rho-

dopenve, quae ad similitudinem veri

theatri refert poeta, ut Ovid. 11.
Metamor. ' Maenades Orphei titulnm
rapuere theatri.' Rhodope]
Mons
Tliraciac, hie pro Thracia ipsa accipitur ; aut pro feris et silvis ac scopulis, qui ad Rbodopen arrepsere,
cum in ea caneret Orpheus. Specialise] Orpheo canente animatas silvas,
arbores, saxa feras humauitatem induisse, &c.
3 Repserunt, tfc] Haec autem vel
per machinamenta vtvpoavatrriicd vel
ab hominibus in truncis arborum
:

mul

vere ab urso la-

libus seu planicie ad

Sueton. Domit. 4.

sensus nota,

Orpheus a Bacchis

1 Orpheo Rhodope, fyc] Orpheum

theatrum, a similitudine veri theatri

ordinariis et Quaes-

2 Promisit, fyc]

7.)

discerptus fertur.

munere Quaestorio, duos gladiatores dederit, Myrinum, nempe et

Triurnphum. Myrinum, Triumphum]
Nomina gladiatorum aulicorura Domilia

mitiani, qui

argnm. epigr.
niatus est, ut

NOTjE variorum in

1088

scopulisque latitantibus movebantur.

4 Nemus,

Sfc]

id est, citriis (tit

Horti aureis pomis,

refert e Jul)* com-

mentariis/Emilianus
lib. 3.

a pud

Athenaeum

cap. 6.) insignes, quos babue-

runt inextrenia /Ethiopia? parte

Hesperi

filiae

Leg. Plin.

fratris Atlantis.

1.19. c. 4. et 1.37. c. 2.

5 Pecudum, lfc.~\ Al. Pecori:

pecudum genus atque ferarum:

alii,

sed

acutiori sensu retineatur veins lectio

neque enim pecudes domesti-

sed

cae,

Orpbeum

ferae

quas, voce

insecutae,

blanda citharaeque
sono delinitas, crederes pecudes.
illius

6 Multa pependit
coercitae

avis] Filo vel reti

tenuissimo

ne

Sic Ovid.

aves multa?.

avolarent,

Tale nemus

'

vates attraxerat, inque ferarum Concilio

medius turba volucrumque

se-

7 Ingrato,

Male

-c.~\

cam compensanti
modos Orpbei non

vatis musi-

vel surdo, qui ad

attenderit, alioqui

8 Hac, fyc]
'
'

Supra epigr.

7. vers.

quam urso, quum quilibet tausit.

Nee vero est
aSwarov, urum a Rhinocerote tolli in
veniat

rus urso gravior

altum, cui pila taurus erat. Vel bubalum potuit nomine uri poeta intellexisse. Ruder. Politianus hunc lo-

cum Martialis

sic

exponit

ut ursum
illo

unico elatum ejectatumque sentiat,

gravem gemino cornu, hoc est, gravem tauro futurum, cui sunt cornua

non

dativi,

sit

ablativi casus.

6 Pilas] Supra epigr. 19. vers. 1.

Epig. xxiii. De Carpophoro] Vide
Epigr. 15. supra.

fuit.'

Epic
pugnam

xxii. 1 Sollicitant] Feras ad

solebant stimulis,

irritare

igne, flagellis,

pilis,

epigr. 19. vers. 1.

mappis,

Pavidi, fyc]

modo
Ve-

rentes ne in se bestiam moverent;

si

non moveretnr

in

pugnam,

1 Dorica, tfei\

Graeca, ab inven-

tore Gra-co. Plin. c. 36.

Vide Turnebi Adv.

versu.

illustris.

Ita ut to

is,

non

KhtovaariKais

dictum, sed signate et airoScucrucw?.

5 Gravetn, tfc]

G e mi no

cornu in-

festum urum.
Ita legendum divinabat J. Dousa, assensit Jos. Scalig.
exponit Pet. Scriv. non

ut

vulgo

Aliis

vel a Doride, in qua Pindus mons,

optima? materia? ad hastilia ferax.

et Norica, quae regio

2 Seque diu magna'] jEgre irritari

belluam etiam supra ostendit Mart.
Epigr. 9.
4 Sed laraen is rediit] Is furor, qui
ante Epigr. 9. cognitns describitur
' O quam terribilis exarsit pronus in

1.

Laconica. Lacoucs enim venatores

strenui, iidemDorici generis fuerunt;

populo displicerent, quilentasoderat

pugnas, ut ultimo sequentis epigr.

iiHs.'

Sic

Accepit fabula prisca fidcm ;'

In quo, quae fuerat fabula, poena

vel ne,

vers. 4.

9.

enim mirificum diceret poeta, si ursum Rhinoceros evertit. Nam non

probabile ursum cum Rhinocerote
commissum, plane impari commissione
turn turpe, indticere tale par
ferarum, cum urso non sit spes victoria?.
Praeterea gratem vocat Martialis, quod Epitheton uro magis con-

gemina; ut 'cornu'

Hectendns.
11.

Vide epigr.

Rhinoceros bicornis, suo cornu gemino, non secus ursum in aerem

est ejaculatus, atque taurus pilam.
Sed pro ursum, alii legunt urum. Quid

videlicet a Rhinocerote cornu

debat.'

et,

ursum.
exlulit]

1.

17. c. 2. legitur

armorum

fabrica

2 Fortis adhuc teneri] Admit ationN

ab adolescente tenero simulque

est,

forti, tantas feras confici

dem

a repugnantibus,

'

atiget lau-

fortis' et

'

te-

neri.'

3 IlleluHt, Sfc] Idem Carpophorus

cervicis deflexione, agilique

facili

corporis dcclinatione
tauros,

bumi

excepit duos

prebensis cornibus
Alii volunt hie specia-

eosque

afflixit.

tim robur Carpopliori ostendi, quod

'

facili cervice,' id

USUYEBSlTir

est, nullo labore,

Ill

II

AA

II

II

II

llll

000 054 896

li'illfllllj'

)***

Mm
4

>

yvyjjv^

Plii!

'*

aKyw^yv

W&&
m

&0tWW