EZOP

bajki ezopowe

Dominika Rycka, grupa VIII

Wiek VI przed nasz er to nie tylko rozkwit bajki epizodycznej, ale przede wszystkim czas, w
ktrym mia tworzy grecki bajkopisarz pochodzcy z Frygii w Azji Mniejszej Ezop. Wedug tradycji
niewolnik Jadmosa z Samos, pniej wyzwoleniec, y w czasach gbokich przemian ekonomicznych i
spoecznych. Urodzi si prawdopodobnie okoo 620 roku przed nasz er. Wtedy to zacz si rozwija w
Grecji przemys i handel co tumaczy duy napyw niewolnikw na jej tereny i pniejszy okres
ksztatowania sie ustroju niewoniczego oraz zacztki walk klasowych. Wspomnienia o legndarnym
bajkopisarzu i jego dziaalnoci s jak echo przytumione przez czasy i ludzi.
Istniej dwa nurty mylenia o postaci Ezopa. Pierwszy oficjalny, zawarty w wielkich dzieach
literatury greckiej w VI i V wieku przed nasz er, traktuje Ezopa jako posta oglnie znan. S to
wzmianki u : Herodota, Arystofanesa, Platona, Arystotelesa, a take Heraklidesa z Pontu, poetw : Fedra i
Babriosa, retorw : Teona, Plutarcha, cesarza Juliana oraz komentatorw : Arystofanesa i Suidasa. Nurt
drugi opiera sie na legendzie ludowej. Wedle teje legendy Ezop mia sobie zyska wielk popularno
dziki swej bystroci rozumu, citoci jzyka i mdrych bajek wygaszanych w rozmaitych yciowych
sytuacjach. Wyrazem jego popularnoci staa sie ksiga ludowa zachowana pod tytuem ywot Ezopa,
ktra powstaa w V wieku przed nasz er.
Legenda przedstawia nam wic bajkopisarza jako niewolnika rodem z Frygii. Mdrca, ktry
otrzyma wolno stajc si doradc Samijczykw, a pniej krla lidyjskiego Krezusa. Tryumfowa nad
mdrcami Wschodu przebywajc w Babilonie i Egipcie. Po wielu latach podry wrci do Grecji. Tam
jednak, w Delfach wda si w porachunki z kapanami Apollina. Zosta skazany na mier przez strcenie
ze skay. O katastrofie delfickiej Ezopa wspomina Arystofanes w swojej komedii po tytuem Osy.
Dowiadujemy si, e Ezopa Delfijczycy (...) oskarali o kradzie czary ze wityni. Komentarz odautorski
wzbogaca nasz wiedz. Obraeni szyderstwami jakich dopuci si ich zdaniem mdrzc, kapani delfijscy
podrzucili wita czar do tobow Ezopa, ktry po zaplanowanej przez spiskowcw rewizji, oskarony
zosta o witokractwo. Po tych wydarzeniach w stosunku do Ezopa wystpio wrogie nastawienie klasowe
zaznaczajce si przede wszystkim w tym, e pniejsza historia staraa si zatrzec pami o mdrcu
ludowym. Przykrym nastpstwem byo stworzenie z wizerunku wybitnego bajkopisarza

postaci

fantastycznej, czy bazna przedstawianego przez Plutarcha w Biesiadzie siedmiu mdrcw. Wrd
greckiego ludu istnieje przysowie (aisopeion naima) krew na Ezopie. Jest ono wyrazem tego, e w
wiadomoci niektrych wci istnieje pami o morderstwie dokonanym na niewinnym mdrcu. Legenda
ta bya bardzo popularna w redniowieczu w caej Europie. Spopularyzoway j liczne tumaczenia i
przerbki greckiego "ywota Ezopa" na rne jzyk. Na jzyk polski przeoy go Biernat z Lublina ju w
roku 1522, jako "ywot Ezopa Fryga, mdrca obyczajnego i z przypowieciami jego". W Bizancjum
Maximus Planudes, na pocztku XIV wieku, a we Francji M. Claude Gaspard Bachet de Mezeriac jako
"ycie Ezopa Anno Domini 1632".
Wspczesnym historykom literackim o Ezopie wiadomo stosunkowo niewiele. Zasadniczo
dziel si oni na takich, ktrzy bajkopisarza uwaaj za posta legendarn, tak jak F.G. Welcker
personifikacj bajki, lub na tych, ktrzy

doszli do przekonania, e by on postaci historyczn. Do

pierwszych z nich nale midzy innymi : M. Luter oraz najlepszy znawca zagadnie ezopowych A.
Hausrath. Stanowisko drugie reprezentuj : W.A. Grauert, O. Keller oraz E.Chambry. Rozwaajc fakty, lub

bezporednie wzmianki o Ezpie, najstarsz z nich znajdujemy w

"Dziejach" Herodota, dziele

pochadzcym z V wieku przed nasz er (okoo 430 rok przed nasz er).

***
Wanym terminem literackim w rozwaaniu historii i twrczoci Ezopa jest bajka. Krtki
utwr literacki wierszowany, lub pisany proz, jest jednym z podstawowych gatunkw literatury
dydaktycznej. Istotn cech jest jej alegoryczno. Bohaterowie zazwyczaj zwierzta, ale rwnie ludzie,
rzadziej przedmioty, czy roliny s nonikami, uosobieniem typw ludzkich i cech charakteru. Jest
rodzajem przypowieci

na temat uniwersalnych sytuacji moralno psychologicznych, charakterw i

postaw. Opowiadana w niej historia stanowi zawsze jedynie ilustracj jakiej prawdy oglnej dotyczcej
dowiadcze ludzkich powtarzalnych i powszechnych. Charakteryzuje si etyk pierwotn, bdc odbiciem
rzeczywistych stosunw panujcych w zaraniu kultury. Cel takiego zabiegu jest dydaktyczny i moralizujcy.
Poucza ona o szkodliwoci czy poytecznoci pewnych zachowa, przekazuje prawdy etyczne lub
wskazwki postpowania. Narzdziem do osignicia przez bajk takiego efektu jest kontrast w
przedstawieniu dwch rodzajw dziaa : skutecznego i nieskutecznego. Niekiedy, bajka ma take
charakter satyryczny. Jednak znaczenie kluczowe ma zawarcie w bajce morau : na pocztku, na kocu,
lub takiego, ktry wynikaby z treci. Bajka moe by duga narracyjna, bd krtka epigramatyczna.
Najbardziej rozpowszechniona jest forma bajki zwierzcej, w ktrej przedstawiane zwierzta
wystpuj jako maski okrelonych typw ludzkich, a relacje midzy nimi s odpowiednikiem spoecznych
stosunkw i instytucji. Nazwa zwierzcia jest konwencjonalnym znakiem zastpujacym rozbudowan
charakterystyk pewnych cech np. Lew sia, mstwo, lis- przebiego, mrwka- pracowito, baran
gupota, zajc pochliwo itp. Tre nie wymaga okrelenia czasu ani podmalowania ta. Jest ona
bowiem ponadczasowa, a tem jest wiat.. Mora najczciej bywa lokowany na kocu utworu tak zwany
epimythion po ktrkiej ekspozycji rozwija si szybka akcja, ktra zamyka wyrany epilog, cho moe
take wystpowa jako formua poczatkowa promythion. Epimythion to take okrelenie na
moralizujce uzupenienia bajek, ktrych twrcami pocztkowo byli wydawcy zbiorw, pniej retorowie i
ich oczniowie. By to wniosek wypywajcy z bajki i jej uoglnienie. Bajki ezopowe wczane do zbiorw
traciy bowiem czsto kontekst treciowy i staway si niezrozumiae.
W praktyce terminy bajka i ba bywaj stosowane wymiennie. Rnica polega jednak na
tym, e w bajkach zwierzta pozostaj nadal tylko zwierztami i nie przedstawiaj si nadprzyrodzonych.
Brak bajce mistyki i religijnoci, ktre obecne s w bani.
Wanie takie : krtkie, prozaiczne bajki, ktrych bohaterami byy w duej mierze zwierzta
tworzy frygijski mdrzec. Okrelenie bajki ezopowe nie dotyczy jednak tylko i wycznie bajek autorstwa
samego Ezopa. Mia on bowiem licznych naladowcw i kontynuatorw a do XVIII wieku. Mianem tym
okrelamy wic wszystkie utwory powstajce w obrbie tej tradycji. Bajka epizod staa sie
charakterystycznym dla Grekw sposobem dowodzenia. Prostoty bajek ezopowych

dowodzi Platon w

swoim opowiadaniu pod tytuem Fedon, gdzie przedstwia Sokratesa znajdujcego sie wizieniu i
skracajcego sobie czas przerabianiem prozaicznych bajek Ezopa na poetyczne. Za istotn cech

twrczoci bajkopisarza uznaje si wic zwizo, prostote budowy i brak ozdb retorycznych. Ezop
doczeka si swoich licznych naladowcw. W duej mierze z bajek Ezopa, zaczerpn tre swoich
utworw XVII-wieczny francuski bajkopisarz Jean de La Fontaine. Jeden z czoowych przedstawicieli
francuskiego baroku, autor blisko dwustu pidziesiciu bajek. Innym twrc bajek Ezopowych by Ignacy
Krasicki. Kruk i lis to bajka autorstwa polskiego poety, prozaika i publicysty, ktra jest typow bajk
ezopow, bowiem gwnymi postaciami s zwierzta. Krasicki podda w niej krytyce prno ludzk, ktra
bya cech wikszoci szlachty zakochanej w swym sarmackim pochodzeniu.
Bajkopisarstwo to bardzo ywotny gatunek literacki, ktry rozwija sie od przeszo 2500 lat. Z
dawnego ezopizmu zosta dzi jednak tylko pomys wprowadzenia zwierzt jako aktorw bajki. Pomys ten
pozwala na stwarzanie ywych symboli, na ilustrowanie rzeczywistoci. Sama forma pierwszych bajek
ezopowych na przestrzeni wiekw niezbyt odbiega od pocztkowej, a ich waciwoci stylistyczne nie
ulegy wielkim zmianom. Bajka odegraa przez swj dydaktyzm i charakter zabawowy w dziejach kultury
europejskiej wan rol. Jej wpyw nie ograniczy si jedynie do jednej epoki, jednego narodu czy jednej
klasy spoecznej. Tam gdzie docieraa kultura, docieray i bajki Ezopowe, ktre przez swoj form i
tematyk trafiay do kadego czowieka bez wzgldu na wiek i wyksztacenie.
Sam Ezop by postaci, do ktrej niejednokrotnie odwoywano si w licznych dzieach
literackich w tym poezji, rwnie w dzieach malarskich takich jak na przykad obraz Ezop Diego
Velazqueza powstay okoo roku 1639-1640.
Uwaam, e warto pozna twrczoc Ezopa choby w przekadzie, nie tylko dlatego, e jest
ona przyjemn i atw w odbiorze lektur, ale przede wszystkim dlatego, ze kada z tych bajek niesie pod
paszczem artu, prawdy aktualne i przydane nam wszystkim

Wzmianki o Ezopie w malarstwie:

Diego Velazquez, "Ezop", 1639-1640

Wzmianki o Ezopie w poezji:

1. Wacaw Potocki:

"Szpetny jak Ezop..." (Wety Parnaskie)

"Nie masz ci w Proszowicach naszych dzi Ezopa..." (Nowy jarmark w Proszowicach)

"wszak te to Ezopa nie szpeci, | Gdy bywszy filozofem, w rozmaitych bajach | wiczy w cnotach"
(Odjemek od herbw szlacheckich. Przedmowa)

"Jako szpetny by Ezop, Sokrates garbaty, | A wdy insze na wiecie przeszli personaty" (Nie zawsze
rozum z urod)
2. Adam Stanisaw Naruszewicz:

"niech , niech bajkami celuj Ezopy" (Comparatio)

4. Ignacy Krasicki:

"Udaje si wic do kunsztw, do nauk i kto wie, czy nie tej skrytej pobudce winien wiat Sokratesw,
Epiktetw, Ezopw" (Pan Podstoli)

"Ju przeszy te czasy, w ktrych by moe i to Ezopowi suyo ku wzgardzie, e by mdrym..."

(okie, warsztat i pug - pierwsze szlachetnoci instrumenta)
5. Franciszek Zabocki:

"Fiakry! Wy nasze Fedry, Pilpaje, Ezopy!" (Do fiakrw)

Ezop, bajki ezopowe notatka dla grupy

Ezop :

grecki bajkopisarz pochodzcy z Frygii w Azji Mniejszej, niewolnik Jadmosa z Samos, pniej wyzwoleniec
Urodzi si prawdopodobnie okoo 620 roku p.n.e.
dwa nurty myslenia o postaci Ezopa : pierwszy oficjalny, zawarty w wielkich dziaach literatury greckiej w VI i V wieku p.n.e., drugi opierajcy
si na legendzie ludowej

Wyrazem jego popularnoci staa sie ksiga ludowa zachowana pod tytuem ywot Ezopa, ktra powstaa w V wieku p.n.e.
Historycy literatury dziel si na tych, ktrzy uwaaj go za posta historyczna, i na takich ktrzy dowodz i jest on tylko legend.

Bajka, bajka ezopowa, zwierzca :

Krtki utwr literacki wierszowany, lub pisany proza, jest jednym z podstawowych gatunkw literatury dydaktycznej. Istotna cecha jest jej
alegoryczno. Bohaterowie zazwyczaj zwierzta, ale rwnie ludzie, rzadziej przedmioty, czy roliny s nonikami, uosobieniem typw ludzkich i
cech charakteru. Jest rodzajem przypowieci na temat uniwersalnych sytuacji moralno psychologicznych, charakterw i postaw. Opowiadana w
niej historia stanowi zawsze jedynie ilustracj jakiej prawdy oglnej dotyczcej dowiadcze ludzkich powtarzalnych i powszechnych.
Charakteryzuje si etyk pierwotn, bdc odbiciem rzeczywistych stosunw panujcych w zaraniu kultury. Cel takiego zabiegu jest dydaktyczny,
moralizujcy, poucza ona o szkodliwoci czy poytecznoci pewnych zachowa, przekazuje prawdy etyczne lub wskazwki postpowania.
Narzdziem do osignicia przez bajk takiego efektu jest kontrast w przedstawieniu dwch rodzajw dziaa : skutecznego i nieskutecznego.
Niekiedy bajka ma take charakter satyryczny. Jednak znaczenie kluczowe ma zawarcie w bajce morau : na pocztku, na kocu, lub takiego,

ktry wynikaby z treci. Bajka moe by duga narracyjna, bd krtka epigramatyczna.

Najbardziej rozpowszechniona jest forma bajki zwierzcej, w ktrej przedstawiane zwierzta wystpuj jako maski okrelonych typw ludzkich, a
relacje midzy nimi sa odpowiednikiem spoecznych stosunkw i instytucji. Nazwa zwierzcia jest konwencjonalnym znakiem zastpujacym
rozbudowan charakterystyk pewnych cech np. Lew sia, mstwo, lis- przebiego, mrwka- pracowito, baran gupota, zajc pochliwo
itp. Tre nie wymaga okrelenia czasu ani podmalowania ta. Jest ona bowiem ponadczasowa, a tem jest wiat.. Mora najczciej bywa
lokowany na kocu utworu tak zwany epimythion po ktrkiej ekspozycji rozwija si szybka akcja, ktra zamyka wyrany epilog, cho moe take
wystpowa jako formua poczatkowa promythion. Epimythion to take okrelenie na moralizujce uzupenienia bajek, ktrych twrcami
pocztkowo byli wydawcy zbiorw, pniej retorowie i ich oczniowie. By to wniosek wypywajcy z bajki i jej uoglnienie.

Naladowcy Ezopa :

W duej mierze z Ezopa zaczerpn tre swoich utworw XVII-wieczny francuski bajkopisarz Jean de La Fontaine. Jeden z czoowych
przedstawicieli francuskiego baroku, autor blisko dwustu pidziesiciu bajek.
Innym twrca bajek ezopowych by Ignacy Krasicki. Kruk i lis to bajka autorstwa polskiego poety, prozaika i publicysty, ktra jest typow bajk
ezopow, bowiem gwnymi postaciami s zwierzta. Krasicki podda w niej krytyce prno ludzk, ktra bya cech wikszoci szlachty
zakochanej w swym sarmackim pochodzeniu.

Notatki :
...........................................................................................................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................................................................................................

LIS I MAPA przykad bajki Ezopowej (zwierz i zwierz)

inne : Byk i dzikie kozy, Ciel i w.

Lis i mapa, idc t sam drog, spierali si, czyje pochodzenie jest lepsze. Gdy o tym rozprawiali, znaleli
si koo jakich grobowcw. Mapa, spojrzawszy na groby, westchna. Kiedy lis zapyta o przyczyn,
mapa, wskazujac grobowiec rzeka : Czy nie mam paka, gdy patrze na groby moich przodkw
wyzwolonych i niewolnych? A na to lis : Moesz klama, ile chcesz, bo i tak nikt z nich nie wstanie i nie
zaprzeczy twym sowom.
Epimition : Tak i wrd ludzi kamcy najbardziej tam si popisuj, gdzie nie ma takich, ktrzy by zaprzeczyli.

LIS I MASKA AKTORSKA przykad bajki Ezopowej (przedmiot i zwierz)

inne : Osio nioscy posg

Lis, wszedwszy do pracowni rzebiarza, oglda wszystko, co si tak znajdowao, a zobaczywszy mask
teatraln, podnis j i zawoa : Co za gowa bez mzgu !
Epimition : Bajka ta odnosi sie do czowieka okazaego, ale ograniczonego.

KOBIETA I KURA przykad bajki Ezopowej (czowiek i zwierz)

inne : Pasterz i owce, Pchai zapanik, Pies i kucharz

Pewna wdowa miaa kur, ktra jej codziennie znosia jedno jajo. Sadzia za, e jeli da kurze wicej
ziarna, ta zniesie jej dwa jaja. I tak te zrobia. Tymczasem zbytnio utuczona kura nawet jednego nie
zniosa.
Epimition : Ta bajka uczy, e wielu ludzi chcc wicej posiada, traci to, co ma.

BARTNIK przykad bajki Ezopowej (zawd)

inne : Rolnik, Pasterz, Ogrodnik

Kto wszed do pasieki podczas nieobecnoi bartnika i skrad mu mid i wosk. Kiedy ten nadszed i
oglda puste ule, wracajce z ki pszczoy, zobaczywszy go, pociy dotkliwie dami. A on do nich
zawoa: Niepoczciwe stworzenia ! Zodzieja wosku puciycie bezkarnie, a tniecie mnie, ktry sie o was
troszcz.
Epimition : Tak niektrzy ludzie przez gupot, nie wystrzegaj si wrogw, a z przyjacimi postpuj jak z wrogami.

DB I TRZCINA przykad bajki Ezopowej (rolina i rolina)

inne : Drzewa i Oliwka, Drzewa i Trzcina

Db i trzcina wiedli spr, kto silniejszy. Kiedy zad silny wicher, trzcina, chwiejc si i zginajc sie pod
jego naporem, unikna zagady, a db, ktry cay czas si opiera, pad wyrwany z korzeniami.
Epimition : Ta bajka uczy, e nie nalezy stawia oporu silniejszym.

BRZUCH I NOGI przykad bajki Ezopowej (czci ciaa)

inne : Ogon i czonki wa

Brzuch i nogi spieray si, kto z nich jest waniejszy. Nogi utrzymyway, e o tyle gruj si, i nawet
brzuch nosz. A ten powiedia : Ale jesli ja nie otrzymam poywienia, nie bdziecie miec siy mnie
nosi
Epimition : Tak i na wyprawach wojennych bez znaczenia s onierze, jeli wodzowie nie maj dowiadczenia.

Bibliografia:

1. M. Golias, Bajki ezopowe, Wrocaw 1961.

2. Wstp, [w:] Bajki ezopowe, M. Golias, Wrocaw 1961.
3. Termin : bajka, [w:] Sownik terminw literackich, J. Sawiski, Warszawa 1976.
4. T. Chwaliska, Sownik pisarzy, Bielsko-Biaa 2006.
5. A. Rzewska, Literatura, Bielsko-Biaa 2006.
6. Strona internetowa : http://www.gnosis.art.pl/iluminatornia/sztuka_o_inspiracji/diego_velazquez/
7. Mitencyklopedia : http://mitencyklopedia.w.interia.pl/