Kostandin Kristoforidhi (1827 - 1895)

Lexues dhe studiues i shquar i gjuhs shqipe, veprimtar i Rilindjes

Kombtare, i arsimit dhe i kulturs. Lindi n Elbasan, ndoqi nga
viti 1847 gjimnazin Zosimea t Janins, ku ndihmoi J. G. Hanin pr
t studiuar shqipen e pr t hartuar nj fjalor shqip-gjermanisht.
Shkoi n Stamboll m 1857 dhe pr t treguar nevojn e nj pune
t re me prkthimet shqipe hartoi nj Memorandum pr gjuhn
shqipe. Qndroi n Malt deri m 1860 n nj seminar
protestant, ku ndrkoh prfundoi prkthimin e Dhjats s
re toskrisht e gegrisht. Paraqiti disa nga idet e rilindsve pr
njsin e Shqipris autonome, pr lashtsin e virtytet e
shqiptarve, si edhe gjendjen e arsimit e t dialekteve t shqipes
n punimin Shnime mbi Shqiprin, gjuha dhe prkthimi i
shkrimeve t shenjta (1860). U vendos msues n Tunis deri m
1865, kur hyri n marrdhnie me prfaqsuesin e Shoqris
Biblike t Londrs n Stamboll. Botoi m 1866 prtkhimin e par
gegrisht Katr Ungjijt dhe punt e Apostujve dhe vijoi pr
shum vjet prkthimet: Psallmet (1868 toskrisht, 1869
gegrisht), Dhjata e re (gegrisht 1869, toskrisht 1879), T brt
dhe t dalt (toskrisht 1880), Nomi i dyt (toskrisht 1882)Fjalt
e urta t Solomonit dhe Vivla e Isais (toskrisht 1884). Ka ln
dorshkrim Krijesa dhe t dalt gegrisht, si edhe disa shkrime t
tjera q nuk jan gjetur. Udhtoi disa her npr Shqipri q nga
viti 1870 pr t mbledhur fjal e shprehje nga goja e popullit, pr
t prhapur librat e vet dhe pr t'u msuar bashkatdhetarve
shqipen letrare. Shoqria Biblike i ndrpreu marrdhniet me t
m 1874 pa paralajmrim, sepse u vrtetua q ai nuk besonte n
frymzimin hyjnor t Bibls. U detyrua t shiste dru e qymyr e t
hapte nj pijetore n Tiran, por jepte fshehurazi msime t
shqipes. U vendos prfundimisht m 1884 n Elbasan, ku vijoi t
jepte shqipen fshehurazi derisa vdiq.
Veprimtaria e tij themelore ishte n dy fusha t lidhura ngusht:
pr gjuhn dhe pr shkolln shqipe. Botoi m
1867 Abetarengegrisht, m 1868 toskrisht dhe libra t vegjl
pr nxnsit. Bashk me atdhetar t tjer mori pjes
n Komisionin pr alfabetin e pr arsimin m 1867 n
Stamboll dhe i vazhdoi m pas prpjekjet e prbashkta pr

alfabetin. U prpoq me Hasan Tahsinin e t tjer t ngrinte

shkolln shqipe. Idet m t rendsishme i ka shprehur n nj
letr drejtuar Nikolla Naos m 1888.
Vepra themelore e Kostandin Kristoforidhit, pr t ciln punoi
gjith jetn, sht Fjalori i gjuhs shqipe. M 1882
botoi Gramatikn e gjuhs shqipe sipas dialektit tosk; ka ln
edhe disa dorshkrime me shnime gjuhsore. Prkrahte teorin
pr prejardhjen pellazge t shqipes. Nxori n drit vlera t shumta
t visareve t gjuhs s popullit, dha ndihmes t veant pr
pastrtin e gjuhs dhe dshmoi se dialektet e shqipes nuk kishin
dallime t mdha. Me lvrimin q i bri gjuhs shqipe n
prkthimet e n veprat e tjera ndihmoi pr themelimin e gjuhs
letrare kombtare. Provoi prozn me tregimin e shkurtr Gjahu i
malsorve.Hieja e Tomorit (botuar m 1902). Punoi pr nj
sistem arsimor kombtar, t mbshtetur n nj pedagogji e
didaktik prparimtare demokratike.
N pikpamjet politiko-shoqrore Kostandin Kristoforidhi ishte
iluminist demokrat. Si rrug kryesore shihte zgjimin kombtar
nprmjet shkolls e kulturs dhe gjuhn amtare e shihte si
mjetin m t rndsishm pr prparimin kombtar. Ishte ndr
prfaqsuesit e par q u bn shprehsit ideor t lvizjes
kombtare dhe bri prpjekje pr ta vn n jet programin e
rilindsve n fushn e kulturs e t arsimit. Ai vdiq n vitin 1895.