Direccin Xeral de Formacin Profesional e

Ensinanzas Especiais

Material para a preparacin

de probas de acceso a
distancia
Grao
Proba
Parte da proba
Unidade didctica
Actividade

Medio
Sociocultural
Lingua galega
10. Alteracins da norma
Os castelanismos, os vulgarismos, os
hiperenxebrismos e os arcasmos.
Grupo de traballo de elaboracin de m
para a preparacin da proba de acces
UD10_A01_Alteracins.RTF

Autora
Nome do arquivo

Pxina 1 de 12

ndice
1. Ficha tcnica....................................................................................................................3
1.1

Ttulo e descricin............................................................................................................ 3

1.2

Obxectivos........................................................................................................................ 3
Obxectivos didcticos...............................................................................................3

1.3

Contidos........................................................................................................................... 3
Conceptuais............................................................................................................. 3
Procedementais....................................................................................................... 3
Actitudinais............................................................................................................... 3

1.4

Aspectos metodolxicos...................................................................................................4

1.5

Descricin do que se vai aprender...................................................................................4

2. Descricin da actividade..................................................................................................5
2.1

Introducin........................................................................................................................ 5
Os castelanismos..................................................................................................... 5
Os vulgarismos......................................................................................................... 5
Os hiperenxebrismos...............................................................................................5
Os arcasmos........................................................................................................... 6

2.2

Tarefas............................................................................................................................. 6
2.2.1

Tarefa 1. Os castelanismos................................................................................................ 6
Exercicio 1................................................................................................................ 6
Exercicio 2................................................................................................................ 7
Exercicio 3................................................................................................................ 7
Autoavaliacin..............................................................................................................8

Exercicio 4................................................................................................................ 8
2.2.2

Tarefa 2. Os vulgarismos.................................................................................................... 8
Exercicio 1................................................................................................................ 8
Exercicio 2................................................................................................................ 9

2.2.3

Tarefa 3. Os hiperenxebrismos...........................................................................................9
Exercicio 1................................................................................................................ 9

2.2.4

Tarefa 4. Os arcasmos.................................................................................................... 10
Exercicio 1.............................................................................................................. 10
Exercicio 2.............................................................................................................. 10
Autoavaliacin............................................................................................................10

2.2.5

Tarefa 5. Recapitulacin de alteracins da norma............................................................11

Exercicio 1.............................................................................................................. 11

Pxina 2 de 12

Ficha tcnica

1.

1.1 Ttulo e descricin

Ttulo: Alteracins da norma.

Descricin: esta actividade dedcase s desviacins da norma estndar debidas utilizacin de
castelanismos, vulgarismos, hiperenxebrismos e arcasmos
Nome do arquivo da actividade: UD10_A01_Alteracins.RTF.

1.2 Obxectivos

Reflexionar sobre os mecanismos da lingua e os seus elementos formais para comprender os

textos alleos e mellorar as propias producins.
Localizar e identificar os fenmenos de contacto da lingua galega con outras linguas.
Integrar os vnculos que se establecen entre a persoa, o territorio, a cultura e a lingua.
Obxectivos didcticos

Recoecer e corrixir todo tipo de castelanismos, vulgarismos, hiperenxebrismos e arcasmos

na lingua falada e escrita.
Usar o dicionario tradicional e o electrnico para procurar as formas galegas correctas.
Coecer a historia da lingua galega no referente aos castelanismos, vulgarismos,
hiperenxebrismos e arcasmos.

1.3 Contidos
Conceptuais

A lingua galega na actualidade.

Fenmenos diverxentes da norma acadmica.
Interferencias lingsticas procedentes da lingua castel.
Vulgarismos, dialectalismos e hiperenxebrismos na lingua falada e na escrita.
Procedementais

Usar o dicionario tradicional e o electrnico para procurar formas galegas correctas.

Revisin de textos, identificacin de todo tipo de castelanismos, vulgarismos,
hiperenxebrismos e arcasmos, e substitucin polas formas normativas equivalentes.
Actitudinais

Actitude crtica ante o fenmeno do contacto lingstico.

Actitude crtica ante castelanismos, vulgarismos, hiperenxebrismos e arcasmos.
Valoracin dos procesos de normativizacin lingstica.

1.4 Aspectos metodolxicos

Pxina 3 de 12

Esta actividade componse de tarefas destinadas ao traballo individual do alumno. Pdese

realizar de xeito presencial ou a distancia, a travs da internet.
Temporalizacin: cinco horas.
Recursos:

Materiais:
Libro de texto de Lingua galega de 3 de ESO, Proxecto Configura, Anaya, 2004. Autoras:
Celia Daz Nez e Mercedes Seixo Pastor. ISBN: 84-667-3364-7
Espazos: o centro educativo de referencia.
Contorno de comunicacin necesario para a actividade: internet e prcticas presenciais, na
compaa dun profesor.

1.5 Descricin do que se vai aprender

Nesta actividade imos traballar a correccin de castelanismos, vulgarismos,
hiperenxebrismos e arcasmos. Se partimos da lingua falada, achamos moitas palabras que
non se din habitualmente utilizando a forma galega correspondente, senn usando unha
palabra castel que se introduciu no galego.
As, por exemplo, se dicimos A Diego delle a rodilla ou Lus pediu unha cuchara no
restaurante estamos a utilizar formas castels correspondentes s palabras galegas
xeonllo e culler respectivamente. Respecto dos vulgarismos, se tomamos como
exemplo a oracin Non podemos afirmar iso nas circunstancias atuais, a palabra atuais
pertence ao rexistro vulgar, dado que a forma correcta actuais. Noutros exemplos, como
Vai viaxar a Lisboa na primaveira atopamos outro fenmeno denominado
hiperenxebrismo, que consiste en colocar unha terminacin incorrecta a unha palabra
galega como primavera por confusin con outras como neveira ou primeira.
Finalmente, os arcasmos aparecen en exemplos como O equipo conqueriu o ttulo da
liga, porque a forma utilizada antiga e a palabra galega moderna conseguiu.

Pxina 4 de 12

2.

Descricin da actividade

2.1 Introducin
Os castelanismos

Son interferencias da lingua castel debidas ao contacto entre ambas linguas ao longo dos
sculos. Habitualmente son formas que estn integradas na lingua galega ata tal punto que
substituron por completo as formas galegas orixinarias. Algns exemplos son os seguintes
(indcase con asterisco o castelanismo):
CASTELANISMOS LXICOS

Convivencia de das formas: tixola / *sartn

Intento de adaptacin ao galego: cella / *cexa
Formas plenamente introducidas: cadeira / *silla
Formas aceptadas en diversas linguas: *guerrilla, *tortilla

CASTELANISMOS GRAMATICAIS
FONTICOS
Pronuncia incorrecta: laxe (pronunciado lakse), unha
(pronunciado una)
LXICOS
Confusin no uso de sono e soo
SINTCTICOS
Colocacin errnea do pronome: *Me ds o libro?
Ausencia do posesivo ante artigo: *Meu can est fra.
Uso da preposicin nas perfrases: *Vou a xogar.

Tarefa 1: Os castelanismos.
Os vulgarismos

Son unha diverxencia respecto da norma acadmica que se producen na lingua oral debido
pronuncia pouco coidada que s veces conduce simplificacin ou adicin de fonemas.
Na tboa seguinte sinlanse con asterisco algns exemplos de vulgarismo:
VULGARISMOS VOCLICOS
Vacilacin: terreo / *tarreo
Adicin: rodeo / *arrodeo, comer / *comere
Supresin:

VULGARISMOS CONSONNTICOS
Confusin: almacn / *armacn
Substitucin de r por s: esnaquizar / *ernaquizar
Vocalizacin de grupos cultos: aspecto / *aspeuto, prximo /
*proisimo

estaba / *taba,
esperanza / *espranza,
bondade / *bond

Tarefa 2: Os vulgarismos.
Os hiperenxebrismos

Denomnanse tamn hipergaleguismos e consisten na alteracin dunha forma galega

correcta por similitude con outras ata caer na incorreccin. Sucede isto en formas
incorrectas como oficia, que non debe adoptar a terminacin ia como sucede noutras
palabras galegas. A forma correcta oficina. Outro exemplo o caso de primaveira, que
tampouco pode incorporar a terminacin eira como sucede en palabras como neveira. A
forma correcta primavera. Estes fenmenos de hipercorreccin que conducen
incorreccin dbense a un intento de afastamento respecto do casteln.

Pxina 5 de 12

 Tarefa 3: Os hiperenxebrismos.
Os arcasmos

medida que se foi producindo a descuberta e a edicin de textos galego-portugueses

medievais apareceu unha tendencia a rescatar formas galegas da Idade Media para
diferenciar o galego do casteln. Sucedeu isto cando se pretendeu substitur formas galegas
modernas coincidentes coas castels resucitando vocbulos achados nos textos medievais.
Algns dos exemplos mis frecuentes son os seguintes (sinlanse con asterisco os
arcasmos):
FONTICOS
Mantemento de grupos consonnticos: falecer /
*falescer
Mantemento de hiatos: cor / *coor, dor / *door

ARCASMOS
LXICOS
Formas desaparecidas da lingua
moderna: captulo / *capduo, ttulo /
*tduo, vez / *vegada

SINTCTICOS
Anteposicin do pronome tono: Xa
non se ve nada / *Xa se non ve nada

Tarefa 4: Os arcasmos.

2.2 Tarefas

Tarefa 1: Os castelanismos.
Tarefa 2: Os vulgarismos.
Tarefa 3: Os hiperenxebrismos.
Tarefa 4: Os arcasmos.
Tarefa 5: Recapitulacin de alteracins da norma.

2.2.1

Tarefa 1. Os castelanismos

Os castelanismos son a consecuencia de sculos de presin que exerceu a lingua castel

sobre a galega. Son o tipo de interferencias mis importantes debido fundamentalmente ao
seu elevado nmero e, ao mesmo tempo, son a ameaza mis seria da nosa lingua, pois
presentan unha enorme dificultade hora de os eliminar. Son castelanismos: *sa por xa
(pronuncia dun x como se fose un s ), *parexa por parella, *abuelo por av, *mo dixo el por
dxomo el, *laveime a cara por lavei a cara, etc.
Exercicio 1

Substite os seguintes castelanismos pola forma galega correcta:

Conexo: coello.
Naranxa: laranxa.
Mircoles: mrcores.
Hoy: hoxe.
Abuela: avoa.
Ochenta: oitenta.
Cuchara: culler.
Escoba: vasoira.
Tenedor: garfo.

Pxina 6 de 12

 Paal: cueiro.
Rodilla: xeonllo.
Tobillo: nocello.
Planchar: pasar o ferro.
Saltamontes: saltn.
Casarse: casar.
Beca: bolsa.
Turno: quenda.
Exercicio 2

Diga cal a palabra correcta das seguintes parellas:

Rexurxir/rexurdir: rexurdir.
Estoxo/estuche: estoxo.
Veleta/cataventos: cataventos.
Peldao/chanzo: chanzo.
Dentada/mordisco: dentada.
Pcima/beberaxe: beberaxe.
Poxa/subasta: poxa.
Calaveira/caveira: caveira.
Descurrir/descorrer: descorres.
Gobelete/cubilete: gobelete.
Prognstico/pronstico: prognstico.
Exercicio 3

Nas seguintes frases hai castelanismos; localceos e substitaos pola palabra correcta:

Colle esa olla que est vaca e ponlle os calamares que hai derriba da mesa.
A carne cmese con cuchillo e tenedor, o postre con culleria. Non olvides a servilleta.
Est loco de envidia; non pensa nada mis que en casarse con ela.
Qutalle a grasa carne e as plumas ao polo.
Ten o xardn cheo de babosas e no estanque non lle cabe outro renacuaxo.
Fltalle un tornillo e a rosca para acabar de montar a estantera.
Alcnzame o cascanoces; din que as noces son boas para o cutis.
Na guerra de Iraq estase a producir unha masacre.
Regaleille ao nenio de Pura un sonaxeiro e unha peonza.
Teo que solicitar unha beca para ir Universidade.
Xorxe non barras a ta habitacin que anda est moi limpia.

Pxina 7 de 12

 Hoxe vin un libro que tia: golondrinas, codornices, mariposas, loros, ruiseores e unha
ballena que pareca un monstruo.
Autoavaliacin

Colle esa ola que est baleira e ponlle as luras que hai derriba da mesa.
A carne cmese con coitelo e garfo, a sobremesa con culleria. Non esquezas o pano.
Est tolo de envexa; non pensa nada mis que en casar con ela.
Qutalle a graxa carne e as plumas ao polo.
Ten o xardn cheo de lesmas e no estanque non lle cabe outro cgado.
Fltalle un parafuso e a porca para acabar de montar os andeis.
Achgame o crebanoces; din que as noces son boas para a cute.
Na guerra de Iraq estase a producir un masacre.
Regaleille ao nenio de Pura un axuxere e unha buxaina.
Teo que solicitar unha bolsa de estudos para ir Universidade.
Xorxe non varras o teu cuarto que anda est moi limpo.
Hoxe vin un libro que tia: andorias, paspalls, bolboretas, loros, reiseores e unha balea que
pareca un monstro.
Exercicio 4

Cite algn outro caso de castelanismos que coeza.

2.2.2

Tarefa 2. Os vulgarismos

Fxese nas seguintes palabras: arradio, mullere, a-i-alma, tar, espritu, verd. A todas elas se
lles engadiu ou suprimiu unha vogal. Tamn pode haber alteracins voclicas: aducado,
Curua, nemo, menistro, talfano, nmaro, etc.
Suprimir, engadir ou cambiar as vogais xera vulgarismos.
Tamn o cambio de consoantes xera vulgarismos: pulgatorio, almario, bulra, fdago, aluno,
etc.
Exercicio 1

Escriba ao lado dos seguintes vulgarismos a palabra correcta:

Pidir: pedir.
Anduria: andoria.
Lovar: levar.
Somana: semana.
Amoto: moto.
Espranza: esperanza.
Virt: virtude.
Perfecto: perfecto.
Inorante: ignorante.

Pxina 8 de 12

 Ademirar: admirar.
Mullere: muller.
Vran: vern.
Facere: facer.
Probe: pobre.
Calros: Carlos.
Exercicio 2

Corrixa os vulgarismos que haxa nos seguintes enunciados:

O vran pasado tiven tempo de escoltar moita mseca. Vern, msica.

O neco que sobra aqu es ti, que non fas nada mis que ouservas se estamos perfeitos e imos
coas tendencias mis atuais. nico, observas, perfectos, actuais.
O condanado do Xos xa non lle queda mamoria para sacar o carn de conducir. Condenado,
memoria.
Fixo unha crteca boa, inda que me custe ademitilo. Crtica, admitilo

2.2.3

Tarefa 3. Os hiperenxebrismos

Os hiperenxebrismos ou hipergaleguismos responden vontade de afastar as formas galegas

das correspondentes castels.
Fxese nas seguintes formas:
Casteln: primavera

Casteln: nevera

Galego: primavera

Galego: neveira

O sufixo ero/era do casteln non se corresponde sempre co galego eiro/eira. Por iso o termo
primaveira un hipergaleguismo.
Exercicio 1

Corrixa os seguintes hipergaleguismos:

Orgasmo: organismo.
Imposibre: imposible ou imposbel.
Persoalidade: personalidade.
Persoaxe: personaxe.
Mileiros: milleiros.
prisoeiro: prisioneiro.
Conscente: consciente.
Invencibre: invencible ou invencbel.
Incrinado: inclinado.
Hourizonte: horizonte.
Orgulo: orgullo.
Brilante: brillante.

Pxina 9 de 12

 Montana: montaa.
Estrano: estrao.
Amabre: amable ou ambel.
Prumaxe: plumaxe.
Gasolia: gasolina.
Humn: humano.
Sinceiro: sincero.
Freconte: frecuente.
Cencia: ciencia.

Tarefa 4. Os arcasmos

2.2.4

Os arcasmos son formas galegas propias da Idade Media que se utilizaron, en textos dos
primeiros anos do sculo XX, para diferenciar o galego do casteln. Teen un afn
diferencialista, como os hipergaleguismos. Os arcasmos estn en desuso na actualidade.
Exercicio 1

Substita os seguintes arcasmos polas formas correctas:

Vegada: vez.
Conquerir: conseguir.
Falescer: falecer.
Favorescer: favorecer.
Capiduo: captulo.
Door: dor.
Tiduo: ttulo.
Outo: alto.
Maor: maior.
Nascer: nacer.
Exercicio 2

As seguintes palabras son vulgarismos, hiperenxebrismos, castelanismos e arcasmos.

Clasifqueos e poa a forma correcta: mortaxa, difrente, ren, orgulo, asasio, pledo, lexos,
capiduo, mor, intrs, colabourar, parexa, merescer, arbres, lechuga, gabardia.
Autoavaliacin

Clasificacin:
Hiperenxebrismos
Asasio
Orgulo
Colabourar
Gabardia

Arcasmos
Capduo
Ren
Mor
Merescer

Pxina 10 de 12

Vulgarismos
Pledo
Difrente
Intrs
Arbres

Castelanismos
Lexos
Mortaxa
Parexa
Lechuga

Pxina 11 de 12

Formas correctas correspondentes:

Hiperenxebrismos
Asasino
Orgullo
Colaborar
Gabardina

2.2.5

Arcasmos
Captulo
nada
Maior
Merecer

Vulgarismos
Plido
Diferente
Interese
rbores

Castelanismos
Lonxe
Mortalla
Parella
Leituga

Tarefa 5. Recapitulacin de alteracins da norma

Exercicio 1

Lea o texto e conteste as preguntas que veen deseguido:

Vamos comentou don Felisindo pensatibre- xa cayo. Vde. est deprendedo a nadar en
seco.
Hai que principiar por ah! repricou don Feliciano botando lume- eu deprendo a nadar
por un mtodo centfeco, rigorosamente centfeco, non empreco, e se non o cree vaino ver.
E colleu un libro e pxollo diante do nariz.
[...]
Pois mire, mire a bibiografa respondeu o outro.
Abondou que vise o nmaro de obras doutrinais en alemn que citaba o autor.
Non colla dbida; ningn home culto tia dereito a iorar unha cencia xa constituda e
sistematizada coma natacin.
[...]
Ben direille- respondeu don Felisindo conquerido de todo u na y-auga non me meto
por mor do reuma; mais fra dela non est demais o deprender a nadar, inda que non sexa
mis que por precaucin, pra un caso dapuro.
V. RISCO. Os europeos en Abrantes

Cre que o texto anterior reflicte a fala normal?

Sinale as desviacins da norma do texto e clasifqueas en vulgarismos, castelanismos e
hiperenxebrismos.
Poa estas desviacins en galego normativo.

Pxina 12 de 12