Agjencia Kombtare e Arsimit, Formimit Profesional dhe Kualifikimeve

MATERIAL MSIMOR
N mbshtetje t msuesve t drejtimit

TEKSTIL-KONFEKSIONE
Niveli III
NR. 1
Ky material msimor i referohet:
Lnds profesionale: Histori e kostumeve dhe e mods , kl.13 (L-10293-12).
Temave msimore:

Historia e veshjeve gjat epoks s Antikitetit

Historia e kostumeve dhe e mods n Mesjet
Historia e kostumeve dhe e mods gjat Rilindjes deri n Revolucionin Francez
Historia e kostumeve dhe e mods nga Revolucioni Francez deri n fund t
shekullit XIX
Moda gjat fillim shekullit t XX deri m vitet 30
Moda gjat viteve 30
Moda gjat viteve 40 -50
Moda gjat viteve 60
Moda gjat viteve 70
Moda gjat viteve 80 -90
Moda gjat fillim shekullit t XXI
Historia e kostumeve dhe e mods n Shqipri

Prgatiti:
Adriana Cibaj Zeko

Tiran, 2014
1

TEMA 1. HISTORIA E VESHJEVE GJAT EPOKS S ANTIKITET

Hyrje. Kuptimi dhe rndsia e mods
N do koh njerzit nuk kan qen indiferent ndaj paraqitjes s jashtme. Dhe kjo shihet
shum qart nga t gjitha dokumentat etnografike, materialet e shkruara (studime,letrsi
artistike) apo pikturat e trashguara ndr vite, pr t kuptuar se nj veshje sht pasqyra e
epoks s vet dhe e jets sociale t njeriut. N t gjitha periudhat qepja sht quajtur artizanat,
krijuesi i veshjeve rrobaqeps dhe ata me m shum pervoj quheshin *mjeshtr*. Vetem
shtresat e larta kishin privilegjin t mbanin rrobaqepsin e tyre, t cilin e vendosnin me banim
n oborr dhe ai shrbente pr t gjith dinastin. Veshjet nuk psonin ndryshime t
rndsishme nga shekulli n shekull dhe rrobaqepsit lviznin n krijimtarin e tyre brenda
kuadrateve t caktuara. Vetm n fillim t shek.19 ndodhi revolucini i veshjeve, si i atyre t
burrave, ashtu dhe pr veshjet e grave, m tepr te keto t fundit. N fillim t shek.19
rrobaqepsi nuk ishte m nj sherbetor i kodeve borgjeze, por nj krijues dhe kshillues i
mir i shtresave t larta dhe me kalimin e viteve roli i tij sa vinte e rritej. Ai nuk ishte m nj
artizan n shrbim t klientve, por bnte pjes n botn e tyre, duke br dhe rolin e
estetistit, duke ndikuar n mnyrn e veshjes, komportimit, edhe te ata pr t cilt nuk
krijonte n mnyr t drejtprdrejt.Krijuesi i mods arriti t imponohet si artist i luksit dhe
moda nuk shrbente m pr t ngritur vlerat e veshjes tradicionale, por pr t krijuar t ren
dhe modernen. Deri n at kohe do veshje bhej vetm n baz t provave mbi trupin e
klientit dhe pastaj prfundonte. N fund t shek.19 lindn veshjet e para t gatshme dhe
dyqanet e para. Moda nuk ishte m vetm pjes e industris s konsumit, industris s
veshjeve, por pamja m shklqyese e ksaj industrie. Fillimi i shek.20 u shoqrua me
emancipimin e trupit femeror, lindjen e veshjeve pr nj kategori t re t rinjtdhe rritjen e
industrializimit. Pas prfundimit t dy lufterave boterore ndryshuan situatat ekonomike dhe
politike, ndryshuan pozicionet e femrave dhe t meshkujve, duke ardhur dekad pas dekade,
duke u forcuar m tepr ky ndryshim, me lvizjet pr barazi dhe rolin q po merrte gruaja n
shoqeri. Prball prgjegjsive t reja gruaja dshiroi dhe mirpriti ndryshimet e nj stili t ri
jet.Kjo manifestohej dhe me ndryshimin e veshjes s saj duke pranuar veshjet e mjeshtrave
m me emr pr nj siluete djaloshare. Fustanet u shkurtuan, jakat u bn dekolte edhe n
shpin, linjat u bn m pak t theksuara . T makjuara, me veshje me pantallona, flok t
shkurta, kpuc me taka, stofra t shtrenjt, veshje sport, gruaja nuk ishte m nj ikon e
mbyllur, por ajo shkon n pun, nget makinen, del vetem, kalon nj pjes kohe n lokale, ben
nj jet aktive. Dhe sht logjike q veshjet e mbyllura, izoluese nuk bnin m, duheshin
veshje q ti jepnin trupit t saj liri, t sillnin veprim. Gruaja shihet si e barabart me burrin
dh do ta manifestoj kt dhe n veshje. Ajo nuk do te shihet m si objekt por si subjekt.
Vitet 60 jan treguesi m i qart i marrdhniet midis ndryshimeve q psonte shoqria e
sapo dale nga Lufta e II Botrore dhe ndryshimeve t veshjeve. Tronditjet q solli shpikja e
bikinit nuk e solli as shprthimi i bombs atomike, T-shirt-i, veshjet e lkurs dhe xhinset,
novacioni i ktyre viteve fillimisht e patn shum t vshtir hyrjen n tregun e shitjes,
mbeteshin npr dyqane pa u bler, por mjaftoi prdorimi i tyre n film nga aktor t shquar,
e gjith rinia ti krkonte dhe ti prdorte. Rinia filloi t vishej n kt mnyr, duke
permbysur prgjithmon rregullat e hershme t veshjes. Ather lind pyetja: Si u zhvillua
moda (e gatshme pr tu veshur), moda e industrializuar?. Veshjet u kthyen n prodhime
serie, lindn materialet e reja dhe kjo solli teknologji t re. U zhvillua industria e tekstileve
dhe u perfeksionua teknika e dizenjimit t plhurave. Ky evolucion solli dhe ndryshimin e
segmenteve t tjera t shoqrise. Grat e moshes s mesme e kthyen vshtrimin drejt veshjeve
pr t rinjt, pr tu dukur m t reja. Shprndarja n masivitet i pantallonave pr femra solli

ndryshimin e kostumit t burrave. Pjere Carde hodhi n treg prdorimin e xhakets me T-shirt
ose jak golf, duke par t pamundur mbajtjen e kravats. Bluzet dhe xhinset mbahen
masivisht jo vetm nga puntort, por nga t gjitha shtresat shoqrore. N vitet 60 veshja u
kthye n nj vektor tregues mbi prkatsin n shoqri dhe evolucioni i saj Ilustron
modifikimet e thella t nj shoqrie q trhiqej nga nj rini e etur pr ndryshime. Ran tabut,
ju la fush e lir nj mnyre jetese q shkonte n koherenc me veshje t reja, kmb t
zbukuara, kmisha trasparente, pantallona femrore. Pr her t par u prdor termi stilim
dhe krijuesit morn emrin stilist, nga rrobaqeps q quheshin me par. Kta krijues hodhn n
treg dhe markn e tyre. Disa stiliste i propozuan publikut veshje t przijera me teknologjin
dhe kjo erdhi n nj koh kur para mods shtrohej ideja jo m e ndjekjes, por e gjetjes s
ideve t reja dhe n funksion t do individi. E thn ndryshe nuk ka m as nj rregull n
lojn e mods. Ashtu si n art edhe moda filloi t degzohej. Nj vizon ishte kthimi tek
natyra, artizanati ose romantikja. duke sjell nj form t re bukuri dhe nj tjetr perceptim
estetik. N vite 90 pati nj przjerrje stilesh dhe riardhje t mods s shkuar me nj frym t
re, e cila gjendet gjithandej dhe n do krijim stilisti. Ka krijimtari nisur mbi at ka sht
krijuar m par, duke i shndruar stilimet n shfaqje artistike. Femra vjen femrore, duke
mbartur hije intelektuale dhe ka emancipim t trupit mashkullore. Mashkulli vjen playboy i
bukur, me gjurm nga motive kineze apo indiane. Moda, si t gjitha degt e tjera t artit, ka
pasur kthimet dhe revanshet e veta, por megjithat mbetet nj ndr fushat q sht n lvizje
t vazhdueshme dhe n ndryshim t prhershem, sepse moda reflekton zhvillimet e shoqris,
ligjet e ekonomis dhe ngjarjet politike. Ajo sht pasqyra e kohve dhe veshjet jan gjurmt
e historis. Si avancon koha zhvillohet dhe individi dhe megjith lvizjet nuk jemi n
gjendje t japim nj percaktim mbi at q do t ndodh m pas, sepse nuk japim dot nj
konkluzion pr t tashmen. Mund t thuhet q krijuesit kan nje ndikim m t pakt mbi
imazhin e shoqris n krahasim me t kaluarn, por thuhet se dhe firmat kan nj influenc
shum t madhe. Duke u nisur nga e kaluara dhe mbshtetur mbi t tashmen mund t thuhet
se thjeshtsia n forme dhe ngjyr do tju paraprij viteve q vijn.
shtja 1. Veshjet gjat periudhs s lashtsis deri n antikitet
Veshja sht nj nga arritjet m t mdha t njerzimit n rrugn e zhvillimit t tij. Njeriu
filloi ti prdor lkurat e kafshve pr t mbrojtur trupin e tij nga t ftohtt q n paleolitin e
mesem 100.000 - 40.000 vjet m par. N kt koh klima e Europs u ftoh shum pr shkak
t zbritjes s akullnajave deri n pjesn qendrore t Ballkanit. Kjo gj e detyroi njeriun t
jetoj npr shpella. N periudhn e neolitit 6.0000 - 2.000 vjet p.e.s. njeriu arriti t bj disa
shpikje t rndsishme q ndihmuan n prgatitjen e veshjeve. Prgatitja e veshjes sht e
lidhur ngusht me disa procese pune si prerja, qepja e m von zbukurimi ose qndisje. Pr
qepjet, mjeti m i hershm ishte biza, me ndihmn e t cils bheshin vrimat. Por rndsi t
madhe mori prdorimi i gjilprs me vrim, q njihet q n periudhn e neolitit. Gjilprat prej
kockash t gjata e t holla jan gjetur n shum shpella para historike. Kshtu veshja lindi
nga prshtatja e disa lndve t gatshme si p.sh lkura e kafshve, gjethet ose lkurat e
bimve. Njerzit filluan t endnin plhura me fije bimsh (liri, krpi, juta) dhe me zbutjen e
kafshve prdorn edhe fije leshi t dredhur. Egzistojn dshmi pr prodhimin e veshjeve t
lirit n Egjiptin e lasht n periudhn e Neolitit. Kultivimi i lirit t zbutur daton 6.000 vjet
p.e.s. Me copat e plhurave t endura mbulonin trupin, duke i hedhur mbi kok (kur binin
reshje dhe frynin erra), mbi supe dhe duke i ngjeshur pr mesi si nj lloj fundi. Pr ti
mbajtur pas trupit ata filluan ti lidhnin ose ti kapnin me kapse ose karfica n forme gjilpre
q mbrthehej e q m von u zhvilluan shum, duke marr forma t hijshme n rolin e nj
stolie. N vendin ton gjat zbulimeve arkeologjike jan gjetur shum fibula deKorative, q i
prkasin artit ilir t periudhs s hekurit.

Veshja sht jo vetm nj karakteristik e njeriut, por edhe nj tipar i shoqrive m njerzore.
Nuk dihet kur njerzit filluan t vishen me rroba. Antropologt besojn se lkurt e kafshve
dhe bimsis u adaptuan n mbulesa, si mbrojte nga t nxehtit, t ftohtit dhe shiu, sidomos
kur njerzit emigruan n vende me kushte klimaterike t ndryshme. Veshjet dhe tekstilet kan
qen t rndsishme n historin e njerzimit dhe reflektojn materialet n dispozicion t nj
qytetrimi, si dhe teknologjit q njerzimi ka zotruar. Rndesia shoqrore e produktit
prfundimtar pasqyron kulturn e tyre. Nga zbulimet arkeologjike rezulton se veshjet mund t
jen prdorur 650.000 vjet m par. Nj analiz gjenetike e br mbi nj trup t veshur me
rroba, i cili daton 107.000 vjet me pare, mbshtet dshmin se njerzit filluan t vishnin
rroba rreth ksaj peruidhe.
N zonn ekuadoriale me klim t nxeht, pjest me t hershme t veshjes kan qen brezat e
ndryshm me fije dhe gjethe, q vareshin rreth pjess s ngusht q qarkonte belin, si edhe
nj lloj prparse e lidhur te beli, q varej prapa dhe prpara. Me shpikjen e endjes, filluan t
prdoreshin shum brezat prej plhure, sepse mbronin muskujt e belit gjat procesit t puns
dhe lvizjeve t shumta. Krahas prmirsimit t tjerrjes, pr pergatitjen e fijeve sa m t
njtrajtshme, dhe prsosjes s endjes u shtuan llojet e plhurave dhe u prmirsua shum
cilsia e tyre. Punoheshin plhura me przierje fijesh liri e krpi pr baz, leshi pr ind,
plhura me trashsi te ndryshme q zbukuroheshin me fije me ngjyra dhe trashsi te
ndryshme, etj. Format e prerjes u pasuruan e u bn m t ndrlikuara dhe dalngadal morn
tipare t caktuara q i dallon nga njeri vend n tjetrin. Kshtu veshjet e qytetrimet e lashta
mesdhetare asiro-babilone dhe egjiptiane ndryshonin nga veshjet e qytetrimit greko-romak.
Edhe veshjet ilire ndryshonin nga veshjet e fqinjve bashkkohs t tyre n Ballkan,
megjithese kishin edhe pika t prbashketa. Kshtu gjate mijvjearit t par p.e.s. popujt
kishin krijuar veorit e tyre edhe n fushn e veshjeve. Krahas zhvillimit t veshjes, ka ecur
edhe zbukurimi i saj, sepse njeriu kurdoher, krahas s dobishmes ka krkuar edhe t
bukurn. Mnyrat e zbukurimit qen t ndryshme nga njri popull te tjetri.

shtja 2. Prerjet dhe zbukurimet n veshjet n antikitet

N Egjiptin e lasht liri ishte materiali m i zakonshm n prodhimin e tekstilit. Ajo ka
ndihmuar njerzit t jen me veshje t rehatshme n t nxehtin subtropikal. Ekzistojn dshmi
pr prodhimin e rrobave prej liri n Egjiptin e lasht n periudhn e Neolitit. Fibra t tjera q
jan prdorur jan prej palmed dhe papirusi, t cilat ose prdoreshin vetm ose prziheshin
me lirin pr t br litar dhe tekstile t tjera.Teknikat e tjerrjes prfshinin prdorimin e
gishtave q kalonte m pas i tjerrur n dor dhe mblidhej rreth kofshs. Nj vegje horizontale
toksore sht prdorur para Mbretris s Re, e cila shte gjetur n disa grmime
arkeologjike. Fibra e lirit sht me origjin bimore dhe merret nga bima e lirit. Tjerrja, endja
dhe qepja e fijeve prej liri ishin teknika shum t rndsishme pr t gjith shoqrin
egjiptiane. Zakonisht veshjet prej liri ishin me ngjyrn e vet natyrale. Leshi ishte i njohur,
por konsiderohej i papastr, pasi zakonish materialet e pasura me fibra shtazore ishin objekt i
tabuve. Ato jan prdorur n disa raste pr ceremoni, por ishin t ndaluara n tempuj dhe
xhami. Fshatart, puntort dhe personat e tjer, q ishin shtresa shum t varfra, shpesh nuk
vishnin asgj, por vetm shenti, nj kmish prej liri, q ishte materiali i tyre i prditshm.
Skllevrit shpesh punonin lakuriq. Veshjet mbretrore dhe kurora e faraonve ishte e prbr
nga lkura e leopardit, e cila hidhej n shpatulla e shoqruar me nj bisht luani. Rreth vitit

2130 p.e.s, gjat Mbretris sVjetr, veshjet ishin t thjeshta. Burrat rreth trupit t tyre
kishin funde t shkurtr, t njohur si shendyt, t cilat ishin vija vija n bel, nganjher me
pala ose t mbledhura n pjesn e prparme. Gjat Mbretris s Mesme t Egjiptit, n vitet
1600 p. e. s, fundet u shndrruan n pantallona t gjata dhe t gjera. Ndrsa rreth vitit 1420 p.
e. s veshjet ishin n formn e nj tunike t leht ose bluze me mng, si pr femra dhe pr
meshkuj. Gjat Mbretris s Vjetr, t Mesme dhe t Re, grat e Egjiptit t lasht shpesh
vishnin veshje t thjeshta. Veshja e grave ka qen m konservatore se veshja e burrave.
Fustanet u mbajtn nga nj ose dy shirita me gjatsi deri n kyin e kmbs dhe nganjher
m lart ose m posht gjoksit. Gjatsia e veshjeve prcaktonte klasn sociale. Fmijt deri n
moshn e pubertetit nuk vishnin asnje lloj veshje. Rreth moshes 6 vjec ata u lejuan t vishnin
veshje pr ti mbrojtur nga t nxehtit e that. Kur rriteshin ata vishnin veshje si prindrit e
tyre.
Veshjet n antikitetin klasik kan gjetur nj prdorim t gjer e, gjatsi t ndryshme t
veshjeve si dhe mbshtetur n rrethimin e trupit n mnyra t ndryshme (si t hedhura n sup
apo t futura n kok ose t lidhura me rrip lkure n bel). N Greqin e lasht veshjet
prbeheshin prej matreriali leshi ose liri. N prgjithsi forma e veshjes ishte drejtkndshe, e
zbukuruar n fundet e tyre, me fije q quheshin fibule dhe me vija vija ne mes. Veshjet tipike
ishin nj mantel i lirshm si pr grat dhe pr burrat, si dhe nj tunik e veshur mbi t.
Kmisha e burrave ishte e gjat deri n gju, ndrsa ajo e grave ishte e gjat deri te kmbt e
tyre. Ky mantel i gjat quhet himation. Veshjet n Romn e lasht ishin t bra prej leshi.
Veshja pr nj romak shpesh nnkuptonte statusin e njeriut q e vishte, autoritetin apo
hierarkin. Prdorimi i veshjeve n Romn antike ishte zakonisht nj uniform apo kostum,
q ishte pjes e trashgimis s Roms ndaj qytetrimit perndimor. Pjesa m e madhe e
veshjeve romake dallohej sipas shtresave shoqrore.

1234567

N figurn e msiprme n mund t nxjerrim nj prfundim se njeriu i par n t majt sht

nj qytetar romak (1), q ka veshur nj petk zyrtar, por nuk sht nj senator apo kalors
(pr shkak se ai nuk ka vija n tunikn e tij). Personi i dyt n rradh sht nj grua e martuar
(2), sepse ajo vesh dhe stoli. Personi i tret ka veshur nj tunik me vija t gjera dhe
identifikon njeriun e ardhshm si nj senator.(3). Njeriu i katrt me kuror dafine n kok, si
dhe veshjet e tija t veanta tregojn se sht nj perandor (4). Uniforma dhe manteli i njeriut
t pest identifikon poziten shoqerore t nj gjenerali (5). M e vshtir sht prcaktimi i
sakt i statusit shoqror t dy njerzve n t djatht por q prcaktojn dy klasat e ulta
sociale (njerz t lir dhe shrbyes) n Romn e lasht, t cilt nuk kan veanti n veshjet e
tyre, pr t treguar statusin e tyre. Kta njerz mund t jen t dy njerz t lir ose qytetar n
pun, por njeriu me tunik ngjyr kafe mund te jet nj njeri q mban mjete te ndryshme pune
dhe njeriu tjetr sht

ndriues rrugsh. Duke par kto t dy figura (6) dhe (7) nxjerrim prfundimin se njeriu me
tunik t bardh (7) mund t jet rob i njeriut tjeter (6).
N mnyr tipike, veshjet romake bheshin nga leshi. N
Republikn e hershme , grat iI qethnin vet bagtit dhe e tirrnin
vet fillin n shtpi, dhe pa dyshim grat e shtresave m pak t
pasura e vazhduan kt praktik gjat gjith historis s Roms.
Njerzit e pasur mund t blinin dhe veshje t tjera prej liri, pambuku
e mndafshi. Ka pasur shum biznese q lidhen me tekstilin, ku,
prve tjerrjes dhe thurrjes, jan prfshire dhe operacione t tilla si
ngjyrosja, prpunimi dhe pastrimi. Veshjet jan pastruar nga
pastrues q kan prdorur kimikate t ndryshme .

Fig. Grua me nj kuror dafine n

kok dhe me nje deg palme n dor.
Ngjyra e veshjes ishte e rndsishme, duke shnuar dallimet n mosh dhe statusin e tyre.
Veshjet ishin t kushtueshme, t reja dhe t shtrenjta. Karakteristik ishin dallimet n veshje,
sipas rasteve t ndryshme (si dasma, festa fetare, zije ose darka).

Tunik e thjeshte

Tunik kalorsiake

Tunik senatorial

Veshje senatori
Qytetrimi egjiptian sht konsideruar si nj ndr m antiket dhe m t evoluarit, fal kjo prej
relievit dhe terenit t virgjr si dhe prezencs s lumit Nil. Kan egzistuar 3 periudha t
mdha me dinasti t ndryshme, duke filluar q nga shekulli i 3-t p.e.s dhe deri n pushtimin
Persian t vitit 525 p.e.s. Gjat gjith ktij harku kohor vihen re dallimet n lasat shoqrore
dhe sociale q kan t bjn me mnyrat e ndryshme t t veshurit dhe t t prshtaturit. Por
nuk ka shume ndryshime t medha nga njera periudh tek tjetra. Veshjet baz ishin dy:
Perizoma dhe Tunika
Perizoma mbahej e palvizur n trup nga nj rip me shirita me ngjyra dhe me mbrojtje
metalike, ndrsa ajo e faraonve ishte dhe me dekorime. Tunika ishte tip kemishe e thjesht
dhe transparente.
Veshjet n Egjiptin e Lasht ishin me dy shirita mbi supe q mbanin fustanet. Nj variant
tjetr ishte nje fustan i shkurtr me mng t gjata, me nj hapje n qaf, mbledhur n bel pr
t zvendsuar shiritin. N Mbretrin e Re, shum burra dhe gra kan t veshur nj mantel
n forma t ndryshme. Kto veshje prbhen nga dy copa drejtkndshe, secila me gjatsi
katr metra, t cilat bashkohen bashk me fund t ngusht, duke ln hapsir bosh pr qafn.
Veshjet ishin praktike pr tu veshur nga burrat dhe grat, n varsi t situats q do t
prdorej. Shalli ose sari, ishte shum i prdorshm tek grat e shtress t larte n Mbretrin e
Re. Me nj gjersi 4 metra dhe gjatsi 13 ose 14 metra, shalli lidhej n njrin skaj t tij me nj
litar, q qarkonte belin e gruas, duke e fiksuar n t majt t belit. Shalli hidhet dhe n pjesn
e pasme t trupit, mbledhur n disa pjes dhe futet n form kordoni ne pjesen e perparme t
trupit. Pjesa q mbetet kalon prsri rreth pjess s pasme dhe para trupit ,duke kaluar nn
sqetull dhe mbeshtetur mbi supe me ane te nje kapse .Shalli shpesh prbhej prej materiali
t leht.

Shumica e veshjeve ne Egjipt ishin prej liri dhe m pak me prbrje leshi. Tjerrja, endja dhe
qepja e veshjeve ishte nje aktivitet i rndsishm pr t gjitha shtresat shoqrore. Ngjyrat e
veshjeve ishin nga m t larmishme, duke filluar q nga e bardha lisho dhe deri tek dizenjot
me kuadrata dhe vija si n figura. Ngjyrimi i materialeve prej liri bhej n kushte shtpie.
Ngjyra t ndryshme bimore ndonjher aplikoheshin para endjes s plhurave, pr t
prodhuar fije t kuqe, t verdha ose blu, por shumica e plhurave liheshin n ngjyrn e vet
natyrale. Pas endjes, plhurat prej liri liheshin n diell, pr tu zbardhur, duke formuar nj
material trheqs, t bardh, q ishte shum popullor dhe m i miri. Prve veshjeve, t
rndsishme ishin dhe aksesort, si ishin paruket apo artikujt kosmetik .
Nj ndr aksesort m t rndsishm ishte parukja zakonisht me floke me shklqim prej
fijesh t vrteta si dhe me fibra natyrore dhe bimore. Prkujdesja ndaj trupit ishte shum e
rndsishme, aq sa i depilonin dhe parfumosnin, ndrsa tualeti prbhej nga kremi i bardh
pr fytyrn, kajal i zi prreth syve, buzt dhe thonjt ishin lyer n ngjyr kafe n t kuqe.
Flokt artificial ishin nj mnyr e thjesht pr t ruajtur at q natyra ju kishte neglizhuar.
Paruket kishin nje funksion praktik. Flokt natyral t egjiptianeve ishin shum t dendur, t
trash, pr ti mbrojtur nga rrezet e forta t diellit n ver dhe t ftohtit n dimr. Por ata nuk
kishin nj edukat mbi pastrtin dhe higijenn personale.

N Mbretrin eVjetr paruket ishin me gjatsi t ndryshme. Stili i thjesht ishte me nj

gjatsi diku midis supeve dhe nn vesh. Ekzistonte dhe nj paruke treshe, e cila ndahej n tre
pjes. Dy shirita me flok shkonin prapa veshve dhe posht, n ant e fytyrs, duke dal n
pjesn e prparme t bustit, deri n afrsi t zemrs. Pjesa e tret e flokve t parukes, zbriste
mbrapa mbi supe. Parukja mund t vendosej mbi nj jastk t vogl, q fiksohej mbi kok?,
pr t lejuar ajrosjen ndrmjet parukes e koks.
Bizhuterit prdoreshin masivisht n Egjiptin e Lasht, pavarsisht shtress shoqrore q i
prkisje. Ato ishin shum t rnda dhe tepr voluminoze. Egjiptiant u bn shum t
famshm n prodhimin e bizhuterive me metale t muara si ari dhe argjend, si dhe rruaza t
vogla. Burrat dhe grat stoliseshin me vath t gjat, unaza e gjerdan rreth qafs, q ishin
me ngjyra t ndezura. Ata t cilt nuk prballonin bizhuterit e shtrenjta, i mbanin rruaza
qeramike me ngjyra t ndezura. Nj krijim q ishte specifik pr Egjiptin e Lasht ka qen
gorgerina, nj ansambl me disqe metalik, vendosur n gjoks e shpin, ose mbi lkurn e
zhveshur ose mbi nj kmish. Egjiptiant bnin dush disa her n dit. Pomadat dhe vajrat
jan aplikuar n lkur nga t dy gjinit. Nj przierje popullore realizohej nga ekstrakte
bimore t prziera me dhjamin e nj korkodili mace dhe hipo ( lloje kafshe). Tualeti (make
up) i syve prdorej rregullisht pr t siguruar mbrojtje nga shklqimi verbues i diellit dhe nga
insektet q sillnin smundje. Rimeli prftohej nga malakit (lloje pluhri) i grimcuar. Parfumet
ishin t shumt dhe shum t krkuar. N kok ata mbanin nj kon t parfumuar, q prbhej
prej dhjami demi, i cili duke shkrir lshonte nj parfum t kndshm. Thonjt dhe duart
pikturoheshin me kna. Egjiptiant e Lasht mbathnin sandale prej papirusi, q prdoreshin
pr t dy gjinit. Zakonisht ata rrinin zbathur, sandalet i vishnin n raste t veanta apo n
kohn kur kmbt e tyre mund t lndoheshin.
Elementi themelor i veshjes mashkullore n Romn e Lashte ishte tunika, e cila prodhohej
nga material leshi. Ajo bashkohej n t dy ant e saj dhe tek supet, ndrsa varej deri tek
gjunjt. me vija-vija te gjata. Burrat q prbnin shtresn e kalorsis n ushtri i kishin
tunikat e drejta dhe me vija t ngushta n ngjyr te purpur t thell, q shtrihej nga shpatullat
me buz ne pjeset anesore te veshjes. Kto lloj veshjesh ishin t vshtira pr tu veshur vet
dhe pr kt qllim romakt e pasur kishin skllevr, t cilt ishin trajnuar posarisht pr ti
ndihmuar n veshjen e tyre. Veshjet ishin shum t kushtueshme dhe sa m shum t
vjetroheshin, aq m shum vlera kishin.
Qytetart duhet t vishnin veshje pr t gjitha rastet publike (si psh: festa fetare, ceremonira
te ndryshme etj) Ngjyra e veshjes ishte e rndsishme, pasi bnte dallimet n mosh dhe
statusin q kishte qytetari n shoqri. Veshjet pr t rinj lyeshin me ngjyr t bardh, si dhe
stoliseshin me qndisma.
N vitet e hershme t Roms s Lasht, veshjet e grave ishin m t thjeshta,. Nga mesi i
epoks republikane kto veshje filluan t diferencoheshin sipas klasave shoqrore. Materiali
q prdorej pr prodhimin e tyre ishte lesh i tjerr holl. Bizhuterit ishin kryesisht unaza n
forma t vuls personale q n fillim ishin prej hekuri e m pas prej ari

10

TEMA 2. HISTORIA E KOSTUMEVE DHE E MODS N MESJET

shtja 1. Veorit e mods gjat periudhs s Mesjets
Periudha e mesjets u nda n dy periudha: Romake dhe barbare.
Epoka romake karakterizohej nga lindja e feudalizmit, fillimi i luftrave fetare dhe nga
influenca arabe n kostumet europiane.
Epoka barbare ndahej n dy momente: gotike dhe gotike e mvonshme, q t dyja
karakterizoheshin nga nj influec e mods franceze. N t dyja periudhat ishte tendenca drejt
linjave t gjata vertikale.
Veshjet n periudhn e mesjets jan gjetur, t ruajtura mir, n veriperndim t Europs. N
Danimark jan gjetur veshje t leshta, t endura, si tunika dhe funde. Kto ishin kryesisht
veshje n t gjith gjatsin e trupit dhe mbaheshin n mes me rripa lkure ose kapse
metalike.
Rrobat nuk ishin gjithmon t thjeshta, por t ndrthurura me dekorime me ngjyra t
kundrta, veanrisht n skajet dhe fundet e veshjes. Burrat vishnin pantallonat, mundsisht
t mbyllura n fundet e tyre pr mbrojte, edhe pse studiusi Boucher thot se pantallona t
gjata jan gjetur shum. Gjithashtu jan prdorur shaje leshi, si dhe kapele me lkur t
kafshve, pr ti mbajtur ngroht.
N kt koh ishin prhapur edhe veshjet bizantine. Bizantt prun veshje shum lluksoze
dhe me modele t ndryshme, t endura dhe t qepura per shtresat e larta t shoqris s
athershme. Ndrsa pr t shtypurit e klasat e ulta ofronin veshje te ngjyrosura me nj cilsie
m t ult. Me koh veshja romake ishte zvendesuar nga chiton t gjat (lloje kemishe) pr
t dy gjinit, mbi t cilat shtresat e larta mbanin veshje t ndryshme t tjera, si xhaketa tip
dalmat, t rnda dhe t shkurtra. T dyja kto veshje fiksoheshin n shpatulln e djatht.
Dollaket ( tip corapesh qe visheshin nga kyci i kembes deri tek kupa e gjurit) dhe corapet
vesheshin shpesh n at koh.
Veshjet europiane ndryshuan gradualisht n vitet 400 -1100. Burrat e popujve pushtues, n
prgjithsi vishnin tunika t shkurtra, me rripa dhe me pantallona t dukshme, corape ose
dollake. Popullatat e romanizuara dhe institucionet kishtare mbetn besnike ndaj tunikave t
gjata romake, q prfaqsonin kostumin zyrtar t tyre.
Elita e shoqris vishte rroba prej mndafshi, t importuara nga bota bizantine, dhe m von
nga bota myslymane, ndoshta me materiale prej pambuku. Ata mund t vishnin dhe veshje
prej liri t zbardhur apo leshi t lyer, me modele t thjeshta, t endura vet n Europ. Por
veshjet e dekoruara ishin shum t prhapura, edhe pse nuk mund t flitej n at periudh pr
art t ktyre veshjeve. Shtresat e ulta shoqrore vishnin veshje t zonave t tyre, prej leshi t
dredhur me dor, t shoqruar me ornamente t ndryshme t qndisura ose t endura me
ngjyra n struktura tezgjahu. Pambuku ishte fill, tekstil i endur dhe i ngjyrosur, q n lashtsi.
Me ket material jan veshur popujt e Indis s Lasht , Egjiptit dhe Kins.
Qindra vjet prpara, q n epokn kristiane, tekstilet e pambukut ishin t endura n Indi, me
veti t parakrahasueshme dhe m von perdorimi i tyre u prhap n vendet mesdhetare e
sjelle nga tregtart arab. Maurt prezantuan kultivimin e pambukut n Spanj. Nj material
tjetr q sht prdorur n kt periudh sht edhe mndafshi. Shkmbimi i tekstileve
luksoze ishte mbizotrues n Rugen e Mndafshit. Rruga tregtare sht iniciuar rreth 114
vjet p.e.s nga dinastia Han, edhe pse m hert tregtia n t gjith kontinentet ekzistonte
tashm. Tregtia n Silk Road ishte nj faktor i rndsishm n zhvillimin e qytetrimeve t
mdha t Kins, Egjiptit, .Mesopotamis e Persis (nga nnkontinenti Indian) dhe Roms, si
dhe ndihmoi pr t hedhur themelet pr botn moderne.
Veshjet n shekullin e XIII kishin karakteristika se ishin t gjata, tunika vija-vija me xhaketa

11

t gjata apo mantele n stile t ndryshme. Kostumi gjat ktij shekulli n Europ ishte shum
i thjesht pr t gjinit dhe mjaft uniform n t gjith kontinentin.Veshjet pr t dy gjinit
ishin relativisht t ngjashme dhe kan ndryshuar shume ngadal. Shumica e veshjeve, duke
prjashtuar ato t shtresave t pasura t shoqris,ndryshuan shum ngadal, deri tre apo
katr shekuj m par.Gjat ktij shekulli ka pasur zhvillim t madh t ngjyrimit t leshit. Pr
t pasur sa m shum larmi veshjesh, ngjyra ishte shum e rndsishme. Bluja u prezantua si
ngjyra m e krkuar dhe m n mod, duke u miratuar nga mbretrit e Francs si ngjyra e tyre
heraldike.
shtja 2. Ngjyrat, format, prerjet e veshjeve n mesjet
Veshjet n Europn e shekullit XII dhe XIII mbeten shum t thjeshta pr t dy gjinit, dhe
mjaft uniforme n t gjith nenkontinentin. Kombinimi tradicional i tuniks s shkurtr rme
geta pr burrat dhe tuniks s gjat, posht gjurit, pr grat e burrat e shtresave t pasura
mbeten normale. Shumica e veshjeve, sidomos jasht shtresave te pasura, ndryshoi pak apo
aspak. Shekulli i XIII pati nj prparim t madh n ngjyrosje. Liri u prdorur gjithnj e m
shum pr veshje, q ishin n kontakt t drejtprdrejt me lekurn. Ndryshe nga leshi, liri
mund t pastrohet dhe t zbardhet n diell. Pambuku i importuar, i paprpunuar nga Egjipti
apo dhe gjetk, sht prdorur pr mbushje ose lloje t ndryshme plhurash si beze e t tjera.
N pjesn veriore t Europs, mndafshi ishte nj luks i importuar dhe shum i shtrenjt.
Moda italiane e mndafshit e asaj periudhe paraqiti modele t prsritura t grshetimit t
mndafshit n Bursa (vend n Turqi) nga Kina q vinin nprmjet Rrugs s Mndafshit.
Historiant kulturor dhe kostumograf kan shpjeguar se mesi i shekullit t XIV-t shnon
shfaqjen e mods s njohur n Europ. Nga ky shekull e tutje ndryshimet perndimore t
mods patn nj ritm mjaft t lart, t panjohur n qytetrimet e tjera, qoft t lashta apo
bashkkohore. N shumicn e kulturave t tjera vetm ndryshimet e mdha politike, t tilla si
pushtimi myslyman i Indis, prodhuan ndryshime radikale n veshje.N Kin, Japoni dhe
Perandorin Osmane moda ndryshoi pak prgjat disa shekujve. N kt periudh veshjet e
drejta dhe t gjata u zvendsua nga veshje t lakuara, q prshtateshin m mir me format
trupore, duke prdorur kshtu gajtant dhe butonat. Moda q mbizotroi n kt periudh
ishte e till, veshje me dy ngjyra, nga dy plhura t kundrta, nj cop n do an. U realizua
pr burrat n mesin e shekullit dhe ishte veanrisht e populluar n gjykatn angleze.
Ndonjher vetm orapet kishin ngjyra t ndryshme n do kmb.

12

Fig. 1

Fig. 2

Fig. 3

Fig. 4

Veshjet ndaheshin n veshje pr pun dhe veshje pr shrbime t tjera. Burrat vishnin nj
tunik (esht kmish), xhaket e shkurtr ose xhaket t gjat mbi nj kmish prej liri.
Xhaketa e gjat ishte n form drejtkndshe, me nj vrim pr t futur kokn. Me kalimin
e kohs kto pjes u bashkuan dhe formuan nj tunik t gjat pa mng. M von tunika
mori nj individualitet t veant. Ajo kishte formn e xhakets me mng me kapak, si dhe
shoqrohej me kapu me ngjyr. Dhe me vone tunikat u paraqitn n formn e nj manteli,
q i ngjante deri diku nj manteli modern akademik. Pra manteli kishte thjesht nj pamje
formale. Burrat gjithashtu vishnin orape dhe kpuc.
Veshjet e familjeve mbreterore ishin t veanta, si nga prerjet , ashtu dhe nga materiali luksoz
i prdorur . Flokt dhe mjekra e moderuar ishin n gjatsi normale dhe n prgjithsi flokt e
tyre ishin t nj stili pageboy. Kpuct ishin t qepura enkas pr mbretrit dhe klerikt e
lart.
Veshjet e burrave pr pun prbheshin nga nj xhaket e shkurtr ose tunik me rrip. Ata
mbanin orape t gjata ose dollak n kmb, te cilat kishin gjatsi t ndryshme, shpesh t
dukshme. Shoqruese t ktyre veshjeve ishin: kapelja (me nj kapak t rrumbullak, me nje
buz t vog); bereta (ashtu si ato modernet franceze, e plotsuar me nj sked t vogl n
krye), kesula (kapuc i bardh me lidhse, q shtrngoheshin nn mjekr), kapele kashte (

13

shume e prhapur pr puntort e fermave), si dhe kapu, q ishte i lidhur me rrethin e qafs e
q binte mbi supe
Muzikantt vishnin dy tunika t gjata, njra mbi tjetrn (fig.1). Tunika sht e prbr nga dy
plhura me ngjyra t ndryshme. Kjo veshje sht e shekullit t XIII, n Spanj.
Grate vishnin nj fustan t lirshm, me mng t gjata, t ngushta dhe nj rrip t ngusht n
bel, q ishte uniform. Mbi kt veshje vishnin nj xhaket pa mng. Grat m t pasura
veshjet i kishin me shum qndisje, dhe mantelin e mbanin t hedhur nga pjesa e kurrizit ,
duke e lidhur para gjoksin, e prbr nga materiali i leshit. Grat vishnin orape e kpuc
lkure, ashtu si burrat. N kostumin e grave ishte dhe bereta, e cila mund t qndronte mbi
kok ose n form kapele me lidhse. Kjo kapele mund t ishte nje ksule gruaje, e cila m
shum i ngjante nj kapele pa streh, q mund t ishte e thjesht ose e komlikuar. Flokt,
shpesh, mblidheshin nga nj rrjet, q quhej Crespine, e dukshme vetm n pjesn e
prparme t fytyrs. M von, n shekullin e XIII, bereta dhe ksula u shndrruan n shirita
t ngusht rrobe, kshtu flokt mund t mbuloheshin me Crespine, e cila binte mbi vesh.
Ksula dhe bereta ishin t bardha, ndrsa Crespina mund t ishte me ngjyr ose ari. Mbulesa
me shami dhe perdja e shekullit t XII (shihet ende ne murgeshat sot) sht veshur kryesisht
nga grat e vjetra dhe t veja.

14

TEMA 3. HISTORI E KOSTUMEVE DHE E MODS GJATE RILINDJES DERI N

REVOLUCIONIN FRANCEZ
shtje 1. Veorit e materialeve dhe veshjeve q jan prdorur gjat ksaj periudhe.
Moda n periudhn 1500-1550 n Europn Perndimore sht shnuar me veshje voluminoze
veshur me nj bollk t shtresave (nj reagim ndaj temperaturave t ulta sidomos n pjesn
veriore t Evrops dhe t Ishujve Britanik). Varacionet rajonale t mods s veshjeve q kan
lindur n shekullin e XV-t u bn m t theksuara n shekullin e XVI-t. N veanti, veshjet
e vendeve t ulta, shtetet gjermane e ato skandinave morn drejtim t ndryshm nga ai i
Anglis, Francs, dhe Italis, edhe pse t gjith ishin t zhytur nn ndikimin kthelljues dhe
formal t veshjes spanjolle pas mesit te 1520. Prpunimi i veshjeve popullore n Gjermani
gjat ksaj periudhe ishte i ult. E zeza ishte veshur gjithnj pr raste formale .Tantella e
ngritur u prdor shum n mesin e shekullit t 16-t. Valzimet u rritn nga nj rudhosje e
thjesht n jak ose n forma t pafundme, si rrota e qerres. N shumicn e tyre,
ekstravagante, valzimet krkonin mbshtetje me tela, t cilat u bn m mir n veshjet
italiane. Dallime t mprehta vihen re n mes t modeleve t protestantve n Angli dhe n
Holland, t cilat kishin ende ndikim t rnd spanjoll ndaj atyre t gjykatave franceze dhe
italiane. Lulzim i madh i tantellave t qndisura ka ndodhur n kt periudh. Format
gjometrike q rrjedhin nga prerja e cops u prpunuan me tantella t qndisura. Gjat
periudhs s rilindjes ndryshoi struktura shoqrore dhe mnyra e jetess. Veshjet bumin e
zhvillimit e arritn gjat ksaj koh, ku shtresat e ndryshme sociale ekonomike krijuan
degzimet e tyre t mirfillta. Kjo u nxit edhe nga zhvillimi i arteve t bukura, duke
identifikuar edhe vet periudhn e rilindjes, ku ndryshimet historike solln transformim
rrnjsor n t gjitha aspektet e jets sociale, mnyrn e jetess, komunikimit, zhvillimit
ekonomik etj. Elementt q pasuronin veshjet e ksaj periudhe i kan rezistuar kohs n
shekuj dhe jan prdorur edhe n veshjet moderne. Rilindja lindi n Itali, por u zhvillua edhe
n t gjith Europn, duke ndryshuar modn n kt koh nga njri qytet n tjetrin. Leshi
mbeti plhura m popullore n t gjitha klasat, e ndjekur nga liri dhe krpi. Materialet e
prodhuara prej leshi kishin cilsi shum t mira. Ngjyrimi i ktyre materialeve ishte shum i
pastr dhe me ngjyra t forta. Materiale si mndafshi dhe kadifja jan par gjithnj dhe m
shum n veshjet italiane gjat ksaj kohe. Fustanet me lule dhe ngjyra t shumta u bn nj
dizajn dominues i ktyre veshjeve. Mndafshi i prodhuar n tezgjah filloi t realizohej n
kt periudh n vende si Firence, Genova, Venecia, Valencia dhe Sevillia. Si prosperitet
gjat ksaj kohe u rrit klasa e mesme urbane, duke prfshir edhe puntor t kualifikuar, t
cilt filluan t vishnin rroba m komplekse q pasuan, n nj distanc, modelet e prcaktuara
nga elitat. Variacionet kombtare n veshje u rritn shum gjat ktij shekulli. Moda gjat
ksaj periudhe sht shoqruar me veshje voluminoze. Plhurat ishin t qndisura dhe me
zbukurime n siprfaqe. Linjat e ngushta u zvndsuan me nj siluet t gjr, konike pr
grat, me gjrsi n hije dhe supe. Mngt ishin n qndr t vmndjes. Moda Europiane n
dekadat e hershme t shekullit XVI-t u dominua nga rivaliteti i madh mes Henry VIII t
Anglis dhe Francis I t Francs. Por fuqia n rritje e mods gjat ksaj periudhe ishte
Charles V, mbret i Spanjs, si trashgimtar i stilit dhe i mods s zhvilluar. Fluksi i ksaj
mode, t zhvilluar n Spanj, ndryshoi dinamikn e tregtis n t gjith Europn
Perndimore, duke sjell n rritje pasurimin e veshjeve t rmbyera nga shijet Spanjolle. Nj
element karakteristik i mods gjat ksaj periudhe t hershme sht moda Barok, e cila sht
par pr her t par ne Holland dhe n nj periudh t dyt n Franc. Nj element tjetr i
mods, q sht prdorur gjat ksaj kohe, ishte rokoko-ja, e cila sht e karakterizuar nga
mbretria e Lugjit t XV. N gjysmn e par t vitit 1700, ku Stili ROKOKO sundonte mbi
t gjitha mbretrit e asaj kohe dhe kjo erdhi si pasoj e zhvillimit t rryms s artit me t

15

njjtin emr n t gjith Evropn. N 1700-n veshja veneciane do t ndryshonte nga t tjerat,
n lidhje me veshjet, sepse mbretria e ksaj kohe me qender n Venecia do t niste
prdorimin e maskave q do t bheshin pjes e pandar e kostumit, dhe q prej asaj kohe
Venecia mbahet si kryeqyteti Europian i Karnavaleve. Romanticizmi esht nj tjetr etap e
ndryshimit t veshjeve, duke u njohur si nj ndr rrymat m realiste t kohrave. Veshjet
psuan nj lloj kthimi drejt reales dhe pa egzagjerime t tepruara. Gjysma e par e viteve
1800 ka nj ndryshim thelbsor me gjysmn e dyt, sepse n kt t fundit veshjet u kthyen
n koh dhe fryrja e poshtme, n form kmbane e tyre, filloi t predominonte.
shjte 2. Ngjyrat, format dhe prerjet e veshjeve gjat periudhs s rilindjes.
Moda europiane n dekadat e hershme t shek.t XVI-t sht dominuar nga rivaliteti i madh
mes Henry t VIII-t t Anglis dhe Francis I t Francs, por fuqia n rritje ishte Charls i V-t
mbret i Spanjs, Napolit dhe Sicilis nga 1516-a, trashgimtar i stilit. Fluksi prej ari dhe
argjendi nga Bota e Re n Spanj ndryshoj dinamikn e tregtis n t gjith Europn
Perndimore, gj q dominoi pasurimin dhe rritjen e veshjeve nga shijet spanjolle. Si tham
dhe n temn e msiprme veshjet filluan q t dallohen sipas vendeve ku prdoreshin.
Ndryshime psuan jaka, gjatsia e palltos, si dhe pantallonat. Zhvillim t madh mori tantella e
qndisur. Veshja e burrave prbhej nga nj kmish prej liri fillimisht pa jak, por m pas
me jak t lart dhe kjo ndodhi kryesisht nga mesi i shek XV-t. Jaka u mblodh n nj rreth t
ngusht n form rrudhash e m pas n form t vallzimit. Xhamadani sht me mng q
puthiten ose t prera, t cilat lejonin plhurn e kmishs pr tu dukur nga xhamadani.
Xhaketa zakonisht ishte e prer n pjesn posht belit, e cila bhej pr t zbuluar xhamadanin
posht saj dhe me funde t plota deri n gju. Veshjet e grave shpesh ishin me material leshi,
pr t ruajtur ngrohtsin dhe u bn me mng. Fillimisht kto veshje ishin t gjata deri te
kyci i kmbs e m pas u shkurtuan deri te gjuri.
N fustanet e grave mnga zakonisht shkonte deri n brryl, ajo mund t shkurtohej ose t
realizohej nj prerje e ndar n dy pjes, t cilat bashkoheshin s bashku. Palltot ishin t
gjata, por m von rreth viteve 1660 u b shum e shkurtr, vetm duke arritur n fund t
kafazit t brinjve, e cila m shum i ngjante nj xhakete bolero. Gjat vitit 1660 mngt
ndryshuan shum nga brryli e posht. Palltot ishin t hapura ose me butona n pjesn
prpara. Nj faktor i prbashkt ishin veshjet me shum sythe n formn e fjongove
rregulluar mbi supe dhe n pjest m t ulta t mngve palltot ishin t gjata dhe mjaft t
gjera, si dhe me mng mbi brryle. Rreth vitit 1670 sht prdorur jeleku, i cili vishej nn
pallto. Shpesh kjo u quajt dika lluksoze, e cila i jepte m shum paraqitje femrs. Xhepat n
t dy ant e veshjeve ishin vendosur horizontalisht apo vertikalisht. Jelekt me mng u
prdorn gjat periudhs s dimrit, pr t shtuar ngrohtsin n trup. Nj veshje tjetr ishte
kmisha me jak ose me shall. Kmishat me jak, me meng t gjata, me ngjyr t bardh,
mbeti e vetmja veshje konstante gjat gjith periudhs, edhe pse me ardhjen e jelekut sht
par m pak. Jaka zinte nj vend t vogl n veshjen e kmishs, m pas u rrit n madhsi,
duke arritur deri tek supet.Nga mesi i vitit 1660 jaka sht zhdukur dhe ka mbetur vetm
shalli, Iidhur ndonjher me nj hark t vogl t shiritit. E kuqja ishte ngjyra m e zakonshme
pr harkun, ve ksaj sht prdorur bluja dhe ngjyra t tjera. Harku dhe shiritat u rritn
shum n madhsi rreth vitit 1680. Nga mesi i 1690-s harku u b shum i madh dhe shiritat
u fshin. Shalli vishej gjithmon posht palltos dhe vazhdonte deri tek gjoksi. Pantallonat
ishin nj veshje tjetr, q psuan ndryshime. Nga mesi i vitit 1650 n Europn Perndimore
pantallonat ishin shum t lirshme, t cilat kishin m tepr karakter femror. Ato ishin
zbukuruar zakonisht me shum fjongo rreth belit dhe rreth gjunjve, kryesisht n pjesn e
jashtme t kmbs. N vitin 1660 popullariteti i tyre i kaloi t gjitha kufijet. Ato zakonisht
visheshin me nj kemish mbi to. Kmisha u dekorua rnd me fjongo n bel dhe n fund t

16

skajeve t saj. Gajtsia e pantallonave ishte zakonisht mbi gju, por mund t kalonin dhe
posht gjurit, nga ku dukeshin orapet. Me popullaritetin n rritje t palltove t gjata dhe t
jelekut pantallonat u braktisn, duke i dhn favor m shum kilotave t ngushta dhe t
rehatshme. Kto lloj pantallonash t ngushta ishin te gjata mbi gju ose posht gjurit, t cilat
jepnin nj arsye t mundshme t kmbve t gjata. Zakonish materiali i pantallonave ishte i
njjt si n prbrje dhe n ngjyr me at t palltove. Kpuct dhe aksesort kan marr
zhvillim popullor gjat ksaj periudhe, ndonse mbetn n prdorim izmet pr kalrim dhe
ndjekjet n natyr. Kpuct me qafa, q visheshin me orape t gjata me material prej liri dhe
me tantella, mbetn n mod edhe kur izmet humbn popullaritetin e tyre. Zakonisht
kpuct ishin me maj ose me maj katrore, t lidhura me fjongo dhe t zbukuruara me harqe.
Rreth vitit 1680 kto lloje kpucsh u bn m pak t prshtatshme, thembra u rrit n lartsi,
me tak t kuqe, q ishte mjaft popullore, e shoqruar me nj fjongo t vogl. Gjat ksaj
periudhe njerzit mbanin mbi flokt e tyre paruke t gjata dhe me kaurrela, t cilat binin mbi
supe. Parrukja u b shum e mods, zakonisht pr njerzit q punonin npr gjykata. Kto
lloje parukesh jepnin pamjen e flokut m t trash dhe m t plot se floku natyral. do
ngjyr natyrale e parukeve ishte e prdorshme. Gjat vitit 1680 parukja u nda n tri pjes:
E para: prfshinte pjesn e qendrs q binte posht para supeve.
E dyta: prapa koks q vazhdonte n t gjithe gjatsin e saj.
E treta: nj mas e kaurrelave q rrjedhin posht supeve dhe mbrapa.
N Franc, Angli dhe Vendet e Ulta, u prdorn kapelet e zeza me mbules n pjesn e
prapme. Ato ishin kapelet Gable, nj tel n formn e flokve, si pjes muri mbi kulm t
shtpis. N kto kapele kishte kinda t gjata, t qndisura, q binin n fytyr dhe nj vello t
lirshme, q binte pas, e m pas Gable do t jet e veshur n disa shtresa, q fshehin flokt
plotsisht dhe kinda me vellon do t mbshteten n mnyra t ndryshme. Gjat ksaj periudhe
n Itali kemi nj rikthim t propocioneve, n sensin q humbet vertikalja dhe ka avantazhe
horizontaliteti. Veshja e burrit ishte e ndrtuar nga farset, q kishte mng lehtsisht t
lvizshme, kmisha e bardh dhe manteli. N kto koh veshjet ishin t shkurtra, flokt ishin
t modeleve t ndryshme. Kurse gruaja vishte nj veshje t siprme si pelerin, gjithashtu
mbante mantel dhe kapu t shoqruara me bizhuteri, q i mbanin n duar. N kok mbahej
nj vello, e cila kapej me flokt. Grat zakonisht vishnin korse t ngushta dhe pallto, duke
br q beli i tyre t dukej m i holl. Fundi kishte nj form trekndore prpara, i shoqruar
me nj Topad, i cili ishte nj mantel komplet i thurrur rreth trupit. N Franc kostumi mori
nj form m t but sesa fundet e Spanjollve, q ishin cilindrik dhe me valzime. Burrat
vishnin t brndshme deri te gjuri, t cilat shoqroheshin edhe me orape q kishin ngjyra t
ndryshme, t mbajtura sipr gjurit me llastik. N periudhn e par t Barokos u vun re
ndryshimet n veshjet e meshkujve, pantallonat u bn m t gjata dhe m t ngushta, t
shoqruara me orape mndafshi. Si kpuc filluan t prdornin izmet me thumba, duke
br n nj far mnyre rritjen e imazhit t vetvetes. Prsa i prket veshjes s femrave
zhduken zhupont dhe kmishat bhen me jaka t thjeshta dhe me tantella, si dhe me mng
t gufuara, t shoqruara me xhaketa Bolero. N krah hidhnin dy lloj veshjesh: Manteun i
cili ishte nj fund q kishte nj bisht n pjesn e fundit dhe nj veshje tjetr q kishte mng
t gjata. N vnd t korses prdoreshin rrotza lkure, t thurura prreth pjess s barkut, t
cilat jepnin iden e nje trupi t gjat. Pr t dy sekset prdorej nj kapele e arnuar me pupla.
N gjysm periudhn e dyte t Barokos burri vishte pantallona shum t gjra, t ngushta n
bel dhe t dekoruara me kordele, me rrudha tek baza dhe me kpuc t bra prej mndafshi,
t cilat ishin me maj katrore ose me maj t rrumbullakt. Nj jelek ishte i preferuar si
xhaket, ndrsa gruaja vazhdonte me dekoltet e mdha. Tantellat ishin prsri shum t
prdorshme pr t dy sekset. U vu re prdorimi i parukeve dhe maskave. Nga kjo periudh
moda Franceze filloi t dominoj n t gjith Europn. Ndrsa veshjet rokoko kishin nj stil
tjetr. Burri vishte nj jelek me prerje, me nj linj t rrumbullakosur, me kopsa fallco dhe pa

17

mng. Rendingota sht veshur nga grat dhe u b dicka shum e re. Prdorimi i kmishave
personifikonte pasurin, t cilat ishin me pala dhe tantella. Gruaja vishte bustin dhe fustanin
me korse, me jak shum t ult dhe katrore, por me martesn e Luigjit t XV me vajzn e ish
mbretit t Polonis, moda e veshjeve ndryshoi sipas Hungarezve. Fundi ishte me krodona,
lule, fjongo me thurrje dhe valzime. Nj e re tjetr sht shalli me Chiffon, i cili mbulonte
nj pjes t dekoltes. Nga mezi i vitit 1700 fundet vinin deri tek kavilja, duke br t
mundur t dukeshin kpuct prej mndafshi.

Tema 4. HISTORIA E KOSTUMEVE DHE E MODS NGA REVOLUCIONI

FRANCEZ DERI N FUND T SHEKULLIT XIX
shtje 1. Veorit e veshjeve dhe materialeve t prdorura gjat ksaj periudhe.
N shekullin e XVIII Europa kishte br prparime t mdha, veanrisht n zhvillimin e
industris dhe tregtis. Ndryshimet e mdha n fushn ekonomike, politike e sociale, q
ndodhn gjat ksaj periudhe u quajtn revolucion industrial, i cili u zhvillua fillimisht n
Britani, n sektorin e tekstileve, ku filloi me prmirsimet teknologjike n industrin tekstile.
Dy proceset n kt industri (tjerrja dhe endja) nxitn njra tjetrn, duke sjell rritjen e
prodhimit, si n sasi ashtu dhe n cilsi. Prmirsimet teknologjike n tekstile filluan n vitin
1733 dhe vazdhuan deri n vitin 1784, kur n industrin tekstile filloi t prdorej gjersisht
makina me avull. N vitin 1779 makina Mul (mushk) prodhonte nj fill t holl, t fort,
uniform dhe t prshtatshm pr t gjitha tipet e tekstileve. Lufta pr emancipimin e gruas e
ka origjinn n transformimin e thell q psoi familja dhe n rolin q gruaja filloi t zinte n
shoqri. Gruaja fitoi nj liri m t madhe brenda familjes, duke mos iu nnshtruar autoritetit
t burrit, e percaktuar kjo jo vetm nga tradita, por edhe nga ligjet n fuqi. Gjat ksaj
perudhe kishte dallime ndrmjet veshjeve, si n gjykata, raste formale dhe prdorimit t
prditshm. Veshjet u shoqruan me fantazi dhe zbukurime t bollshme, sidomos n
aristokracin e Francs. Lulzimi i madh i jakve ka ndodhur n kt periudh. Figura
gjeometrike, q rrjedhin nga prerja e cops, u prpunuan me tantella dhe qndisje.
Romanticizmi sht nj tjetr etap e ndryshimit t veshjeve, duke u njohur si nj ndr rrymat
m realiste t kohve. Veshjet psuan nj lloj kthimi drejt reales dhe pa egzagjerime t

18

tepruara. N vitin 1774 ngjitet n fron Luigji i XVI dhe gruaja e tij Maria Antonieta do t
detajonte modn deri n fund t ksaj dekade. N veshjet e burrave kan ndodhur ndryshime
t dukshme nga influenca e mods Angleze, q krkon prakticitet, si rezultat i ndryshimit t
stilit t jetess me shum shtitje dhe sport. Kshtu q shfaqet nj stil shum aktual Francez.
Me vdekjen e Luigjit t XVI kemi influenc n mnyrn e t veshurit, duke u kthyer tek
thjeshtsia. T privilegjuarit vazhduan t tregonin elegancn e tyre, ndrsa popullsia e
thjesht vazhdoi t vishej me nj stil t ngjashm me at t Luigjit t XVI. Edhe grat kishin
nevoj t thjeshtsonin elementt e bustit dhe fundeve t siprm dhe n vend t tyre t
perdornin nj fustan t ngusht. Linja e belit arrin pak posht gjoksit, duke imituar stilin
Grek. Shum t prdorur jan shajet prej kashmiri, por m t pasurit prdornin xhaketa tip
spenseri, q arrin deri tek beli dhe sht me origjin Angleze. Pr meshkujt vazhdon stili
Anglez, me disa ndryshime t vogla. Fillojn t prdorin pantallona t gjata, duke luajtur me
ngjyrat. Mbahen kmisha me jaka t larta, me nj kollare q rrotullohet dy her rreth qafs, e
cila shoqrohet me frak ose xhaketa spenser. Veshja femrore ndjek shum kthimin tek
klasticizmi dhe grat veshin vetm nj tunik n form fustani, me pjes t hapur m shum
prpara sesa mbrapa. Kur mngt ishin t shkurtra dhe t fryra prdoreshin doreza t gjata
deri tek brryli Ky aksesor prdorej gjihnj dhe m shum. Fustanet shoqroheshin me vello
t gjat, e cila hidhesj mbrapa fustanit dhe q prdorej vetm pr evente. Nj periudh tjetr
q ka ln gjurm n modelet e veshjeve ka qn ajo e neorokokos, e cila prkon me lindjen e
nj klase t re n drejtim q quhet borgjezi. Pr sa i prket veshmbathjeve femrore ,element
m karakteristik sht krinolina (emri nga krifa e kalit), e cila kishte posht saj nj kafaz
metalik, fleksibl dhe t leht. Duke e krahasuar veshjen me periudhn para ardhse kemi
prsri prdorimin e fjongove. Pr pjesn e siprme t trupit prdoret busti me nj dekolte t
boshme dhe me mngt m t ridimensionuara. Mashkulli heq mbushjen tek mngt dhe
fillon t prdor kapele tuba ose bombeta. Por rinovimet e vrteta t ksaj periudhe jan
shpikja e makins qepse dhe hapja e shtpis s par t mods Alta

19

Nj element tjetr i rndsishm q kompletonte veshjet ishin dhe kapelet, t cilat ndryshonin
n mas t madhe gjat ksaj periudhe. Kapelet me kurrora shum t larta ishin t njohura
deri n fund t vitit 1750, t cilat zbukuroheshin me pupla. M pas kto kapele u zvogluan,
kurora u b me e ult dhe pati sasi t mdha t puplave. M von n vitin 1760 kurora e
kapeleve u modernizua dhe u b me buz shum t mdha, ndonjher njra an e buzs
kthehej lart. Kjo mod vazhdoi deri n vitin 1780.
Nga ky vit deri n 1800 stile t ndryshme dhe kombinime t buzve ishin n mod, duke
formuar dhe nj lloj kapele n form trekndore, t cilat kishin buzt n form t ktij
trekndshi. Zakonisht buzt q vendoseshin gjat ballit formonin nj knd 45 grad.

shtja 2. Prshkrimi i prerjeve t ndryshme, ngjyrave dhe format e prdorura

Me shpartallimin e Napoleonit hapet nj periudh e re e emruar Restaurim, e karakterizuar
nga vullneti i Aristokratve pr tu kthyer n gjendjen e mparshme t Napoleonit. Midis
viteve 1830-1831, n Franc, ndodh nj revulucion q on n shembjen nga froni t Karlit t
X dhe kororzimin e Luigj Filipit si mbret i ri, i cili do pasohet nga Napoleoni i III.
Njkohsisht lind n Gjermani rryma romantike, q shtrihet pastaj n t gjith Europn dhe

20

shndrrohet n vijim n nj stil jete, e bazuar mbi ndjenjat dhe jo mbi arsyen si Iluminizmi.
N mnyr t qart kto ndryshime shfaqen edhe n mnyrn e t veshurit dhe n fakt: tek
gruaja kthehet n pikn e duhur, n kt mnyr fillon prdorimi i bustit. Gjithnj e m i
ngusht dhe pr m tepr mbahet nj rrip pr t nnvizuar m tepr linjat. Ndrkoh fundi
fryhet fal dhe shum nnfustaneve dhe shkurtohet deri tek kyi i kmbs, kshtu q shihen
kpuct me maj katrore. N fundin e fundit vihen re qndisje si pizzi, balze etj, q japin
formn e kmbans. Duke i dhn nj linj klasike, gjithsesi qndisje gjenden tek mngt dhe
n trupin e veshjes. Prsa i prket pjess sipr t trupit, dekoltet ridimensionohen, q
gjithsesi fshihen nga cane-zoo, q do t thot nj mantel i vogl. Ndrkoh q pr mbrmje
veshjet kan dekolte domethnse dhe sht hera e par q fustani i mbrmjes dallohet nga
veshjet e dits. Gjithashtu prdoren doreza, paruke, shalle dhe adra dielli. Mashkulli
vazhdon t ndjek modn angleze, n veanti at t Lord Brumel dhe t Princit t Golles
Eduardo VII, i cili lanoi modn e pantallonave t kthyera (rastsisht kur nj her i ktheu n
mnyr q t mos sprkateshin me balt) dhe t cops me kuadrate. Pantallonat e shkurtra
jan vetm pr ceremonit, ndrkoh q zgjaten deri tek gjysma e kyit n rastet e tjera,
gjithashtu t gjera tek vithet dhe m t ngushta n fund dhe kan mbylljen prpara, pastaj n
disa raste mund t kishim nj shirit q kalonte n kmb. N pjesn e siprme veshin kmisha
me jak, kravat ose flutur (lloj shalli pr qafn) dhe mngt afr kyit t dors t qndisur.
Pjesa e barkut tashm sht e shkurtr. Pr tu mbrojtur nga t ftohtit prdoret palltoja dhe nj
mantel sipr.
Me humbjen e Sudamit nga ana e Prusis n 1870-n Napoleoni i III- ishte i detyruar t
braktiste pozicionin e tij, duke ia ln qeverin komuns. Mbas shum prpjekjesh brenda
n qytete shpallet Republika e III Franceze. Pr kt tani sht borgjezia n qendr t
pushtimit dhe si rrjedhoj e luksit. Ndrsa ne Europ fillon nj periudh qetsie. Tani nuk
sht m Franca t detajoj stilin n fushn e veshjeve, por do vend jep kontributin e vet pr
t krijuar nj przierje shijesh. Lind stili Liberty. Prsa i prket veshjeve femrore, me
zhdukjen e krinolins, fillon t prdoret sellino, d.m.th nj jastk i vogl i mbushur me flok
kali, q i l vendin me pas n fillim t viteve 1870 tournure-ve, q do t thot nj struktur q
krijon volume, gjithmon duke filluar nga fundi i kurrizit. Vazhdon prdorimi i bustit me
mng t ngushta dhe zakonisht kjo mod e re ka nj profil t grms S. N 1875-n me
zhdukjen e tournure-ve gjendet nj fund shum i ngusht me bisht, i quajtur t mbledhsh
pluhurin. Fillon t zhvillohet tailor-i, nj veshje tipike mashkullore. Pr gruan lind nj stil
jete m dinamik, q ka nevoj pr nj komfort m t madh. Me zhdukjen e tournure-ve gruaja
vesh funde t ngushta te vithet dhe tantella bhet demode pr veshjet femrore. Me vizitn e
Carit n Paris, fillon t ndihet ndikimi Rus, kshtu fillojn t shihen peliet pr grat. Kjo
sht periudha n t ciln edhe grat fillojn t prdorin pantallonat. Veshja e burrave fillon
t bhet m uniforme: lind smoking, xhaketa pr dark dhe vazhdon perdorimi i
tight.pantallona pr t;u mbrojtur nga i ftohti, doreza dhe shkopinjt. Pantallonat kan
formn e tubit, jan me vij dhe mbrapa t hekurosura shum mir,

21

TEMA 5. MODA GJAT FILLIM SHEKULLIT XX DERI N VITET 30

shtja 1. Karakteristikat e veshjeve dhe veorit e materialeve t prdorura n kt
periudh.
Moda gjat viteve 1900 e n vazhdim sht karakterizuar nga element ekzotik me kontraste
t rndsishme. Kjo mod u b shum e shkatht, fluide dhe shum e but. Dy nga dizenjuesit
me m ndikim t kohs ishin Jacques Doucet dhe Mariano Fortuny. Materialet q prdoreshin
ishin plhurat e stamposura me fruta dhe lule, q i prshtateshin figurs femrore. Kjo i dha
femrs nj imazh t ri n botn e mods. Silueta e re q u prezantua nga shtpit e Parisit n
fund t dekads sinjalizoi braktisjen e mods paraprake dhe afroi at t veshjeve me korse, si
nj pjes e domosdoshme e femrave n mod. Efekti i korses n kt periudh ishte ulja e
barkut dhe krijimi i nj siluete n formn e S-kurbe. Veshjet me bluza ishin plot me pala, q
formonin formn e krahve t pllumbit me bel t ngusht, e cila ishte e pjerrt nga mbrapa
dhe prpara theksohej me nj brez ose rrip. Jakat ishin shum t larta n pjesn e siprme t
tyre. Shtpit e mods s Parisit filluan t tregojn nj siluet t re, me nj bust dhe bel t
ngusht. Moda e fundeve, nga gjatsia n dysheme, kaloi n gjatsi deri te kyi i kmbs. Kjo
siluet tregoi fillimin e nj trendi t ri, q do t vazhdonte deri n Luftn e Par Botrore.
Kmishat me bel dhe me jak t lart u adoptuan pr veshje dite formale dhe u bn
uniform e grave q punojn. Kostumet prej leshi prbheshin nga funde me gjatsi deri te
kyi i kmbs dhe me xhaketa, t cilat kishin gzof dhelpre dhe kapele te medha. Dy stile t
reja t kapeleve, q u ben popullore n fillim t shekullit, ishin ato me form si mbulesa e
automobilave q visheshin pr kalrim dhe kapele marinar q visheshin pr ndeshjet e tenisit.
Kapelet me buz t gjer, por me masa te shkurtuara, ishin veshur n mes t dekads, t
zbukuruara me pupla ose me shirita dhe lule artificiale. Flokt me onde ishin n mod dhe
mblidheshin deri ne maj t koks ose mbuloheshin me kapele t mdha q visheshin n
mbremje. Shtpit e mods u rihapn pas Lufts s Par Botrore dhe n to mbizotruan
prodhimi i kostumeve dhe manteleve. Kostumet e qepur prbheshin nga xhaketa dhe
pantallona t gjera, q prbheshin nga i njjti material, t cilat u veshn n qytet dhe pr
udhtime. Xhaketa ndiqte linjat e tuniks kryesisht me bel dhe pjesn e mbrapme t ngritur
leht. Xhaketat shoqroheshin me shall material leshi. Mantelet ishin n formn e kimonos
me supe t gjera dhe mng t ngushta. Edhe materiali i manteleve ishte prej leshi. Nj lloj
veshje tjetr ishin xhaketat me bel dhe pantallonat.
Palltot e gjera si thes apo form kove vazhduan t ekzistonin. Elemente t tjer prbrs t
palltos ishin jeleku dhe pantalloni, t cilat prbheshin prej materialeve si m posht:
Materiali i palltos prputhej me jelekun, ndrsa me pantallona ishin material tjetr, ose
pantallonat dhe pallto ishin material i njjt dhe jeleku material tjeter. Pantallonat ishin t
gjata deri te kyi i kmbs.Xhaketat ishin me bel, me gjokse t ult dhe t kollarisura.
Xhaketa sportive kishte ngjyrn e blu marins apo dhe me shklqim, me shirita fanellat, me
xhepa me cop tjetr sipr dhe butona bronxi. Kmishat ishin me jaka formale. Jakat ishin t
kollarisura dhe me qoshe t rrumbullakosura. Kravata zakonisht ishte e ngusht 4 gisht dhe
lidhej me nj kops. Stilet e reja t paraqitura ishin fundet me bel t lart, t gjata deri te kyi
i kmbs, me xhaket si tunik dhe korse. Kapelet me buz t gjera ishin t prdorura deri n
mes t dekads.
Kpuct pr burra ishin kryesisht n formn e izmeve deri te kyi i kmbs. Ngjyrat e tyre
ishin t zeza, gri ose kafe, t zbukuruara me tantella. Pr raste formale suprina e izmeve
ishte e bardh dhe buton anash.
Moda e vajzave pr kt periudh kohore ishte imitim i veshjeve t grave t vjetra. Vajzat
vishnin rroba me gjatsi deri n gju, me stoli n buz, t tilla si tantella dhe qndisje t

22

ngjashme me veshjet e grave. Kpuct ishin t zeza dhe orapet t gjata leshi, q shkonin me
fustanin. Flokt ishin prgjithsisht t gjat, me kaurela dhe t dekoruara me fjongo.
Zakonish kur luanin vishnin kilota leshi tip xhersi. Lufta e II Botrore krijoj ndryshime
radikale n industrin e mods.
E veanta e ksaj periudhe ishte q veshjet filluan t ndaheshin n dy grupe: n veshje dite
dhe veshje mbrmje. Femrat gjat dits, n vitet 1900, ishin komplet t mbuluara, me veshje
me mng t gjata, t shoqruara me dorashka lkure dhe kapele kashte, si dhe adra pr tu
mbrojtur nga dielli. Ndrsa mbrmjeve ato visheshin me veshje q zbulonin pjest e gjoksit
dhe t krahve. Kto veshje shoqroheshin me kpuc me taka dhe maja t rrumbullakta.
Veshjet e meshkujve ishin kmisha me pantallona, t shoqruar me jelek dhe me pallto t
gjata. M von rreth vitit 1908-1910 veshjet e femrave ndryshuan komplet, duke sjell nj
shumllojshmri t formave dhe nj siluet m popullore t femrs. Tunikat ishin kthyer n
formn e kemishs t shoqruara me funde t ngusht n pjesn e poshtme t pjess s
kmbs. Xhaketat ishin t lirshme dhe t hapura n pjesn e kraharorit. Kto veshje
shoqroheshin me kapele dhe shaje prej leshi. Veshja e siprme ishte mantel n formn e
kimonos, i gjer n pjesn e supeve dhe e ngusht n kyet e duarve. Gjat Lufts s I
Botrore u vu re nj ndryshim i mods s veshjeve. Grat ishin t detyruara t punonin dhe
pr kto arsye ato krkonin veshje t prshtatshme pr aktivitetet e tyre. Veshjet ishin t
lirshme n trup, jo shum t gjata dhe me ngjyra t errta. Kpuct ndryshuan formn e tyre,
duke u kthyer n kpuc t sheshta dhe me maja t rrumbullakta. Me mbarimin e Lufts s I
botrore gjendja ekonomike ishte e varfr, kshtu q dhe moda po ecte me rritme shum t
ngadalta. Grat fituan t drejtn pr t votuar, e cia bri t mundur edhe emancipimin e
mtejshm t tyre.
Ne fillimin e viteve 1920 erdhi nj ndryshim i rndsishm n veshjet e grave, nj revolucion
i vrtet. Femrat filluan t vishnin fustane t shkurtra deri n gju, me linjat e belit, t cilat
vazhdonin deri tek vithet dhe q theksoheshin me shirita. Fustanet e mbrmjeve nuk kishin
psuar ndonj ndryshim t madh, por q shoqroheshin me aksesor si ishin perlat,
byrzylykt, vathet etj.
orapet ishin nj tjetr tendenc q u vu re n prdorimin e veshjeve nga kmbet. Ato
prbheshin nga mndafshi i cilsis m t mir dhe ishin m pak t pasura me celuloz.
Coco Chanel ishte firma q kishte fam me kostumin e qepur, q i jepte nj identitet m t
fuqishm femrave. Nj ngjarje e rndsishme e ksaj periudhe ishte dhe paraqitja e revistave
t mods. Prsa i prket veshjeve t burrave ato ishin t shoqruara nga palltot, xhaketat si
dhe me pantallonat kauboj. U vu re veshja sportive pr kohn e dits dhe veshjet trecopshe
t kostumit pr mbrmje, q ishin palltua, pantallonat, jeleku, t cilat prbheshin nga i njejti
material.
Gjat ksaj periudhe shum shtpi mode filluan t merrnin artist pr t skicuar apo pikturuar
dizenjime pr veshjet. Imazhet u tregoheshin klientve, gj q ishte mjaft m e lir sesa
prodhimi i nj veshjeje t vrtet q realizohej n dhomat e puns. Kshu tradita e stilistve
n skicimin e stileve t veshjeve u kthye n shtpi mode. Si tham edhe m par materiali q
u prdor m shum gjat ksaj periudhe ishte mndafshi i cili kishte ngjyra dhe figura nga m
t larmishmet (plhura t stamposura).
Nj element q u prdor n veshjet e grave ishin korset, pasi i jepnin form trupit t femrs,
n pozicionin profil ishe S. Modelet q filluan t qepeshin karakterizoheshin nga saktsia e
prerjes t stilit tip perandorake. U vu n prdorim pala dhe rrudha. Fustanet shoqroheshin
me thek dhe temina si dhe me rripa. Pr veshjet e burrave sht prdorur stofi ngjyr blu
marin apo me shklqim i shoqruar me shirita fanellate me xhepa me cop thesi dhe butona
bronxi (xhakta tip sportive). Element tjeter q u prdor ishte kravata n form harku, me
ngjyr t bardh, e vendosur n kmisha me jak t kollarisur, n formn e krahut t zogut.
Xhaketat e mbrmjes ishin n form smoking, t shoqruara me shalle medafshi ose sateni, t

23

kapura me nj buton. Mantelet ishin me material leshi, te cilat prdoreshin gjat periudhs s
dimrit. Kapelet ishin prej mndafshi, n forma t thjeshta, t ngjashme me kapelet republike.
Nj element tjetr q u vu re gjat ksaj periudhe ishin shallmat e zbukuruara me pupla dhe
stoli t muara. Moda e vajzave n kt periudh kohohre ishte imitimi i veshjeve t grave t
t njjts koh. Vajzat vishnin rroba me gjatsi deri n gju, me stoli n bluz, t tilla si
dantella dhe qndisje t ngjashme me veshjet e brendshme t femrave. Kto veshje
shoqroheshin me kpuc t zeza dhe orape leshi, q shkonin me fustanin. Flokt e tyre n
prgjithsi ishin t gjat dhe me kaurela, t dekoruara me kapse dhe fjongo. Nj prpjekje e
re gjat ksaj kohe ishte dizenjimi i veshjeve t vajzave me meng t shkurtra.
Djemte e rinj vishnin bluza t stilit Ruse. Nj e veant e mods n veshjet pr djemt ishin
kostumet Sailor, q prbheshin nga nj kmish me jak marinar dhe pantallona ose kilota
burrash.Si rezultat i garave me makina q bnin djemte ju dha prparsi veshjeve t
pantallonave tip kilotash, t shoqruara me kapel dhe syza.

shtja 2. Industrializimi i fushs s mods dhe tendencat e saj, si veori n shekullin

XX
Gjat gjith fillimit t shek XX, pothuajse e gjith moda e lart lindi n Paris dhe m pak n
Londr. Revistat e mods t vendeve t ndryshme publikonin rubrika mbi modn e Parisit.
Departamentet e shitjeve drgonin blers pr t bler veshje pr ti kopjuar dhe vjedhur hapur
linjn e modeleve dhe prvetsuar detajet e t tjerve. T dyja kto pr t br sallonet dhe
pr t veshur departamentet e tyre me karakteristikat e tendencs m t fundit t Parisit dhe

24

pr ti prshtatur ato me stilin e dyqaneve t tyre dhe mnyrn, stilin e

jetess dhe xhepin e blersve t tyre. N kt koh n historin e mods
ndarja, kufiri midis departamenteve t konfeksioneve t veshjeve nuk
ishte vendosur akoma plotsisht. Dy mnyrat e veanta t prodhimit
ishin ende larg t qepurit konkurrent.
Rreth fillimit t shekullit t XX revistat e mods filluan t prdornin
fotografi duke u br edhe m influencuese se n t shkuarn. N qytetet
e mbar bots kto revista u vzhguan n mnyr masive dhe patn nj
efekt t theksuar n shijet e publikut. Ilustrues t talentuar, midis tyre Paul
Iribe, George Lapape dhe George Barbier- dizenjuan imazhe fantastike pr
kto publikime, q mbuluan zhvillimet m t fundit t mods dhe bukuris. Ndoshta m e
njohura prej ktyre revistave La Gazette Du Bon Ton, e cila u themelua ne 1912 nga Lucien
Vogel dhe u publikua rregullisht deri n 1925 (me perjashtim t viteve t lufts).
Gjat revolucionit industrial prodhimi i plhurave ishte mekanizuar me makina. Prodhimi i
veshjeve filloi t eci me hapa t shpejt. N fillim t shekullit t XX puntort n industrin e
veshjeve dhe tekstileve u unionizuan. Krahas ktyre zhvillimeve nj rndsi t madhe morn
ndryshimet n llojet dhe stilet e veshjeve t prdorura. Tekstilet nuk jan prodhuar vetm n
fabrika, pasi koh m par ishin realizuar n tregjet lokale dhe kombtare Ndryshimi
dramatik n transportin e t gjith kombeve u b nj burim q inkurajoi prodhimin e
fabrikave. Prparime t tilla, t reja, uln shpenzimet e transportit detar, gj e cila ndihmoi
njerzit pr t bler mallrat e lir, q jan prodhuar n vende t tjera, n vend t mallrave m
t shtrenjta q jan t prodhuara n vendin e tyre. Zhvillimi i nj tregu kombtar nxiti
prodhimin, i cili trefishoi vlern e tij. Kjo rritje n prodhim krijoi nj ndryshim n metodat
industriale, t tilla si prdorimi i fabrikave n vend t materialeve t endura me dor, q ishin
realizuar m par.
Gjat viteve t hershme t 1900-s silueta e mods u b shum m e shkatht, fluide dhe e
but. Paul Couturier Poiret ishte nj nga dizenjatort e par, q e prktheu kt mod n botn
e mods. Veshjet e vajzave ishin pantallonat e derdhura, allmat me ngjyra t gjalla, si dhe
geishat me kimono egzotike. Kapelet e thjeshta, allmat dhe ret e tylit zvendsuan stilet e
kapeleve popullore.
Dy nga dizenjatort e mods me m ndikim t kohs ishin Jacques Doucet dhe Mariano
Fortuny. Projektuesi francez Jacques Doucet shklqeu n kombiminin e ngjyrave pastel dhe
veshjet ishin me nj prpunim t holl, q impresiononin reflektimin e drits. Konsumatort e
tij asnjher nuk humbn nga shijet pr linjat e tij fluide, si dhe materialeve t tejdukshme.
Projektuesi Mariano Fortuny ishte nj figure kurioze, me shum
pak paralelizma pr do mosh. Veshjet e tij shquheshin pr
teknikat e reja t ngjyrosjes dhe pr kt arsye ai mori patentn
n Paris, n 04.11.1910. do veshje ishte br nga nj cop e
vetme e mndafsht, me cilsi t mir, si dhe me ngjyrat e saj
unike. Ekstavaganca e veshjeve parisiene erdhi n nj
shumllojshmri t formave, por silueta m popullore e ksaj
dekade ishte ajo prej nj tunike t gjat, n formen e ambazhurit
e veshur mbi funde te ngushta. N vitin 1914 fundet ishin m t
gjera n hije dhe shum t ngusht n kyin e kmbs. Pas
mbarimit t Lufts s I Botrore shtpit e mods u hapn
prsri. Ndryshimet n veshjet gjat Lufts s I Botrore u diktuan shum nga nevoja e
mods. Si shum t tjer edhe grat ishin t detyruara t punonin, kshtu ata krkuan rroba q
t ishin m t prshtatshme dhe m t mira pr aktivetet e tyre t reja. Ngjarjet shoqrore u
shtyn n favor t angazhimeve m t ngutshme dhe nevoja pr tu ndodhur pran t

25

plagosurve, si dhe graviteti i prgjithshm i kohs do t thot se ngjyrat e errta dhe

shkurtimet e veshjeve u bn normale. U eleminua tunika dhe bluza, duke u kthyer thjesht n
nj fustan q ishte m praktik. Kapelet pothuajse u eleminuan dhe flokt u qethn shkurt.

26

Moda e viteve 1920- Epoka Flapper

Vitet 1920 n Amerik ishin vite me ndryshime t mdha. Madje edhe prpara Lufts s I
Botrore, kishte nj lvizje ku grat po shfaqnin m shum pavarsi. Me prfundimin e
Lufts s I Botrore, grat morn n dor pozicione dhe pun, q m par i kishin br burrat.
Euforia dhe ndjenja e liris q erdhi me lindjen e prfundimit te lufts n 1918 solli frymn e
re Nertile dhe shpirtin e ri te pavarsis s grave, q i lejoi t lulzonin dhe ti rezistonin
dnimit pr tiu kthyer puns n kuzhin.

27

Shekulli i XX i oi femrat t votonin stilistin Harlem Renaissance dhe i oi n nj shprthim

t tmerrshm t influencs pr klasn e mesme. Automobilat dhe mjetet elektrike e bn m
t thjesht jetn e njerzve, duke iu dhn atyre m shum koh t lir. Ndryshimi kaq i
madh dhe i menjhershm social q pushtoi vendin u pasqyrua qart n modn femrore t
dekads n fjal.

Moda femrore e viteve 1920 karakterizohej nga kostumet e flappers. Ky stil ishte nj stil
shum mashkullor dhe kjo gj i bnte grat t dukeshin m t reja dhe pak si djem. N vitet
m tej, n shek XX veshjet e femrave u bn orape t shkurtra dhe rripa me zgjatime (me
fije). Siluetat e viteve t para t dekads jan t gjata dhe cilindrike me fund 7cm dhe 10cm
posht gjurit. Pavarsisht siluetave relativisht t thjeshta, larmishmria e gjer e detajeve ishte
e mahnitshme. Edhe veshjet jo t shtrenjta, t gatshme t katalogve dhe linjave t dyqaneve,
t till si Sars, paraqisnin prerje dhe qepje tepr imagjinative.

Busti u prdor me veshje shum t shtrnguara dhe fustanet flapper ishin t ngusht dhe t
zbrthyer, shpesh duke i ln kraht jasht lakuriq dhe me rripa t lshuar posht. Ndrsa
rrjedha e shek XX progresonte, gjatsia e fundeve dhe fustaneve arriti tek gjuri dhe nga fundi
i dhjetvjearit, gjunjt filluan t ekspozohen, meqense kto veshje filluan t prdoren n
pistat e vallzimit xhaz, t shek XX, n stilin skandaloz t Charlston, Shimmy dhe Black
Bottom. Pr ta plotsuar t gjith kt, filloi n mas prdorimi i makijazhit(make up), q
deri ather prdorej vetm nga aktoret.
Moda e fustaneve t gjat e t ngusht kishte nj larmi shum t madhe. Pr shembull shum

28

i populluar ishte modeli i fustaneve Basque ose Rode de Style. Modeli m i njohur i ktij
fustani ishte i krijuar nga Jeanne Lanvin. Bhej fjal pr nj lloj kombinimi midis siluetave t
ngushta t shek XX dhe mods se vjetr te kmishave t ngushta. Kto veshje ishin shum t
prdorshme mbasdite dhe n darka.
Fustanet m t reja iu ofronin grave nj ndjesi t lart lirie, jo vetm fizikisht me heqjen e
korseve dhe veshjeve t tjera shum t ngushta, por edhe psikologjikisht. Me kalimin e viteve
t dekads shum shpejt pr grat u b m e thjesht t zgjidhnin veshjen q dshironin
Veshje pr nj or u krijua nga instituti i mods se grave ne 1926, qe bnte prodhimin e
tyre pr nj or.
Siluetat e fillimit te shek XX ishin akoma t bazuara n modn e bluzave me rripa dhe t
orapeve t t rinjve (adoleshenteve). N dekadn n vazhdim, forma e zgjatur dhe e ngusht
u shndrrua n veshje t jets s prditshme. Ndrsa n mbrmje u ben t mods veshje
akoma m t shkurtra dhe m t ngushta. Kto veshje m von filluan t visheshin edhe gjat
dits. Krijimi i par i shekullit t XX ndodhi pr veshjet e mbrmjes. Rreth viteve 1926 grat
q u rritn n nj bot q sapo kishte filluar t emancipohej, filluan t veshin funde me gjatsi
mbi gjurin. Kjo ndodhi kur u shfaq si fillim koncepti i mods flapper. Emri flapper, q do t
thoshte, nj vajz e re moderne, q mund t dilte n takime t ndryshme pa mbrojts, mund t
vishte rroba trheqse, t bnte makijazh dhe pse jo t kishte edhe nj profesion. Ky koncept
tashm kishte dal q n fillim t viteve 1919.

TEMA 6. TENDENCA E MODS GJATE VITEVE 30

shtja 1. Tendenca e mods gjate viteve 30
Veshjet gjat vitit 1930 u influencuan kryesisht nga veshjet e artistve t Hollivudit q i
prdornin kto veshje npr filma. Trendi i mods nga viti 1930 deri n fund t Lufts s II
Botrore, me karakteristik nga Amerika e Veriut, ishte me supet e e gjera, me mng flutur
ose n formn e palave, q ishin t prdorshme pr t dy sekset. Gjate ksaj periudhe gjetn
prdorim t gjer fibrat artificale t prodhuara nga njeriu, sidomos per veshjet, si dhe filli i
mndafshit pr veshjet e brendshme dhe nailoni sintetik, q prdorej pr orapet. Aksesort
gjetn nj prdorim t gjer. Kto zhvillime n thelb amerikane bn jehon n vende t
ndryshme t bots, si n Britani dhe Europ. Ngjyra e diellit u dallua shum n mod n
fillim t viteve 1930. Me kt ngjyr filluan t realizoheshin kategorit e reja t rrobave. Pr
grat, fundet e gjat dhe me linja beli u kthyhen n pozicionin e tyre normal, n prpjekje pr
t sjell femrn tradicionale n syt e mods. Aspektet e tjera t mods nga viti 1920 filluan
t eleminohen. Kapelja mbeti m popullore deri rreth vitit 1933, ndrsa flokt e shkurtr ishin
nj element q u prdor nga shum gra. Veshjet q u prdorn npr filma nga aktort e
Hollyood-it (hollivudit) ndikuan n shtpit e mods s Parisit si burim idesh n veshje t
ndryshme. Fustanet me mng t gjera gjetn nj prdorim t madh n shum vende t bots.
Nj veshje q u prdor shum rreth vitit 1939 ishte ajo e mbretreshs Elizabeth (nj fustan
me mng t shkurtra, me doreza t gjata dhe kapele). Modelistja Schiaparelli realizoi
ndryshime t rndsishme n skicn e modeleve. Ajo prezantoi aksesor, plhura sintetike, q
prdoreshin pr kostume t thjeshta me ngjyra t theksuara, t prshtatura pr veshje
mbrmjesh q tronditn botn e mods. Nga viti 1933 prirja drejt supeve t gjera dhe belit t

29

ngusht u prdor shum dhe mbeti nj element kryesor i mods deri pas lufts. Dizanjatore t
tilla si Hartnell Norman I Britanis, bri disa ndryshime t buta n veshje, me mngt e fryra
dhe t lirshme, funde me gjatsi normale t prshtatura pr nj figur femrore. Kombinimi i
ngjyrave bardh e zi ishte nj element i rndsishm i mods n shtpit e mods n Paris.
Kthesa femrore u vu n pah nga mezi i viteve 1930, prmes prdorimit t prerjes s veshjeve
q jepnin t qarta format trupore t femrave. Xhaketat e shkurtra tip bolero, q ishin t prera
deri tek barku dhe me supet e gjra, u bn mjaft popullore. Nj element tjetr, q u vu re,
ishin jakat sipas linjs s qafs, t cilat kishin cepa katror ose t rumbullakosura. Fundet me
gjatsi deri nn gju, e cila quhej gjatsi praktike, do t mbetej si stil i veshjeve deri n fund t
viteve t lufts. Tendencat e mods, t rndsishme n kt periudh, ishin prfshirja e
veshjeve t bra nga i njjti material, ashtu si fundet, mantelet dhe pantallonat e gjra, t cilat
kishin shum pala ose rrudha t mbledhura. Palltot n formn e tufs (me shum rrudha) ishin
shum n mod n kt periudh. Veshjet e adoleshentve ishin t lirshme. Fundet me
material t plot u bn shum popullore pr t rinjt. Nj aksesor shum i rndsishm ishin
dorezat n kt periudh. Veshjet e mbrmjeve u shoqruan me doreza t gjata deri n brryl,
ndrsa kostumet e dits visheshin me doreza t shkurtra apo gjatsi normale, t bra me
material rrobe apo lkure.
Pr meshkujt efekti m i dukshme iishte se gama e ngjyrave u ul. Ngjyra t ndritshme, t
njohura ne 1920 doln jasht mods. Nga fillimi i viteve 1930 veshjet e meshkujve u bn m
t buta dhe t prshtatshme pr tu qepur, sesa kostumet e gjenerats s mparshme. Plhurat
q u prdorn ishin ekstra me shpatulla te gjera, me mbushje te lehta, nje bel paksa me rrudha
dhe t kapur mbrapa, me mng t plota, t kthyera n doreza, ka rezultuar si nj figur e nj
njeriu t zgjeruar. Pantallonat ishin t dreja, t gjera dhe u bn me kapak n fund, (masheta)
pr her t par, rreth vitit 1935. Kjo veshje e re u miratua me entuziazm dhe nga yjet e
Hollyood-it. Pantallonat e burrave, si tip kilotash, q ishin kryesisht veshje sportive, rreth
vitit 1920 u zvendsuan me pantallonat normale, si ato q u prshkruan m lart. Aksesort
n veshjet e burrave ishin nj tjetr element i rndsishm. Kapelja m e zakonshme e ksaj
periudhe ishte tip fedora e vendosur n nj knd skic mbi nj sy. Kmishat ishin me jaka t
gjera, me material me forma gjeometrike, duke prfshir vijat dhe katrort.
Vitet 30-t jan karakterizuar nga nj kriz ekonomike e prgjithshme n bot .Stili i jetess u
kushtzua nga kjo kriz ekonomike, duke ulur shum edhe zhvillimin e kinemas. N kt
mnyr jetese gruaja duhet ti prkushtohej familjes dhe shtpis, e dominuar nga i shoqi.
Stili i jetess n Itali u kushtzua shum nga regjimi fashist, duke refuzuar shum
bashkpunimin me jasht. Bordi italian ishte kundr lufts pr luks, e cila konsiderohej si
morale. Stilistt e kohs pr momentin ishin COCO CHANEL dhe ELSA SCHIA PARELLI.
Veshjes femrore iu bn modifikime t ndryshme t rndsishme, duke br q veshjeve
tiu dukeshin m mir linjat, mngt ishin m t zgjeruara deri tek brryli, ndrsa fundet ishin
t puthitura, t mbyllura deri tek vithet dhe kapeshin me pala t gjra. N figurn femrore u
theksuan m shum shpatullat dhe vithet, gj q nxirte m n pah figurn femrore. Veshjet e
mbrmjeve, fustanet, kishin nj stil trsisht t bardh, me atllas. Veshjet sportive dhe veshjet
e plazhit u paraqitn me pjes provokuese. Gjat dimrit visheshin palltot kryesisht me
materiale leshi, t ngrohta. Megjithse ishte periudh krize ekonomike, aksesort si dorezat
dhe kapelet vazhdonin t ishin n mod. Nj rol t madh pr zhvillimin e mods gjat ksaj
periudhe kan luajtur filmat dhe shtpit e mods n Evrop dhe Amerik. Tendencat e
mods s filmave ishin kostumet, q ishin funde deri tek kupa e gjurit dhe xhaketa t shkurta
t prera n bel e t puthitura pas trupit. Nj veshje tjetr, q u prdor nga Mretresha e
Anglis (fustan me mng t shkurtra me doreza t gjata dhe nj kapele ) u prdor shum
gjat ksaj kohe. Kto ndryshime bn q skica e modeleve t veshjeve t ishin m t buta, t
qarta dhe t prcaktuara mir. Zbulimi nga njeriu i fibrave artificiale, si dhe prdorimi i tyre,
bri t mundur shtimin e gams s materialeve pr veshje. Pr veshjet e brendshme gjetn

30

prdorim t gjer fibrat sintetike, t cilat kishin nj kosto t ult prodhimi. Nj element i
rndsishm, q iu shtua veshjeve gjat ksaj periudhe, ishte dhe prdorimi i trikove, q
vazhdoi t prdorej deri n vitet 50. Ky ishte ndoshta stili i par dhe m i rndsishm i
veshjeve pr t rinj. Nj element i rndsishm i zhvillimit t mods dhe shumllojshmris
s saj ishte hapja e dyqaneve me pakic q bri t mundur ndikimin e shtimit t veshjeve tek
femrat.

Gjersia n supet sht arritur

me an t shum. N veshje Dorothy Gish
s 1932, gjersia sht n kapak mng,
e cila sht pleated n armscye.

Elizabeth Arden pallto e karakteristika

t gjera, shpatullat rrumbullakosura
ulur n nj cop me zgjedhn, 1939

Aktorja Mae West vesh nj pallto

leshi dhe nj kapel t vogl asimetrik,

Aktorja Elisabeth Bergner vesh

nj kapel fashionably tilted dhe
nj pallto lesh leopard,

shtja 2. Materialet dhe prerjet e prdorura kt periudh

Kthesa femrore n veshje u vu re gjat ksaj periudhe. Veshjet psuan nj revolucion si n
model ashtu edhe n materiale. Vitet 30-t sjellin nj eleganc t prkryer t veshjeve, si nga
materiali, prerjet apo ngjyrat e prdorura. Fustanet e dits filluan t visheshin me gjatsi n

31

mes t pulps. Ato ishin t drejta, fluide dhe t shtrnguara pas trupit me nj rrip. Supet e
fustaneve ishin t gjr e t drejt, me mng t fryra. N mbrmje prdoreshin fustane t
punuara me shum fantazi si: t gjata, pas trupit e me prerje trthore, me nj dekolte t thell
n kurriz e t shoqruara me kapele t vogl tip argtuese. Dorezat ishin jashtzakonisht t
rndsishme n kt periudh. Gjatsia e dorezave t dits ishte normale kurse dorezat q
prdoreshin n mbrmje kishin gjatsi deri tek brryli. Materiali i tyre ishte prej tekstili apo
lkure. Prodhuesit dhe shitsit futn aksesor, si kapele, kpuc, doreza, apo doreza dhe shall,
shpesh n ngjyra t theksuara. Fundet u bn me gjatsi normale dhe me linja t theksuara n
bel, duke sjell prsri femrn tradicionale. Fundet shoqroheshin me xhaketa t shkurtra, t
prera n pjesn e belit, me supe katror, t gjr dhe me mng flutur. Materiali q prdorej
pr veshjet e mbrmjeve ishte i njjt q t jepte prshtypjen e kostumit. Ngjyrat, q
prdoreshin n kostumet e mbrmjeve, ishin kryesisht bardh e zi. Tendenc tjetr e mods, e
rndsishme n kt periudh, ishte futja e ansamblit (prputhej materiali i fundit me
mantelin, apo pantallonit me pallton). Palltot e gjra ishin n mod n kt periudh. Format
e kapeleve ishin t ndryshme dhe t shumllojshme (simetrike apo asimetrike). Veshjet e
burrave nuk psuan shum ndryshjme t rndsishme. Pantallonat ishin t kthyera n fund
(masheta) dhe xhaketa ishte dyshe (dopiopet) n pjesn e kraharorit. N mbrmje visheshin
xhaketa me bisht (frak), kmisha me jaka, me koll dhe papion. Edhe veshjet sportive ishin
shum t prdorshme gjat ksaj periudhe, t tilla si pantallonat e shkurtra, t lidhura
posht gjurit.

TEMA 7. MODA GJAT VITEVE 40 - 50

shtja 1. Tendencat e mods gjat viteve 40-50
M 3 shtator 1939 shprtheu Lufta e II Botrore, e cila vazhdoi deri n 1945. Kjo solli nj
dekad me kriz t prgjithshme ekonomike. Gjat ksaj dekade do gj ishte e kufizuar
prfshir dhe materialet q prdoreshin pr veshje. Si rezultat i ksaj krize ishte e
domosdoshme q t krijoheshin veshje t thjeshta, por edhe duke ruajtur bukurin e paraqitjes
s saj. Prdorimi i kostumeve u b shum i rndsishm gjat ksaj periudhe. Xhaketat ishin
me dizenjo me vija ose me katrore dhe me shpatulla e vata t mbushura. Grat q punonin n
shrbimin e lufts filluan q t prdornin pantallonat si domosdoshmri praktike. N Britani
veshjet racionoheshin n mnyre rigoroze me an t nj sistemi t pikve (ndaheshin n
mnyr proporcimale), t nxjera nga Bordi i Tregtis. Pr shkak se ushtria prdorte shum
ngjyrn e gjelbr dhe kafe, prodhuesit prdorn shum ngjyrn e kuqe n veshje. N Angli
shumica e grave vishnin funde n afrsi t kups s gjurit, me bluza t prera thjesht ose
kmisha t shoqruara me xhaketa me shpatulla t gjra. Xhaketat Eisenhoer u bn shum
popullore n kt periudh. Kto xhaketa ishin tip i bluzs s mbyllur n gjoks e t paisura
me nj rrip n bel. Pr shkak t lufts moda aktuale Evropiane nuk ishte n lartsin e duhur.
N Amerik lindi dega e Bashkimit t RRobave Amerikane duke dhn kshtu origjinn e
mods Amerikane. Nj element i rndsishm i veshjeve, q lindi n kt periudh, ishin
pulovrat q u prdorn nga divat e Hollyood-it. Ndrkoh gjendeshin kudo fustane t zeza
mbrmjeje dhe fustane me kollare t bardha dhe doreza. Aksesort u bn shum t
rndsishm, ndrsa getat zvndsuan pantallonat. Gjat Lufts s II Botrore Christian Dior

32

u kufizua shum n modelimin e veshjeve. Koleksioni q ai dha gjat ksaj periudhe ishte
stili i nj busti q zbuste formn e drejt t shpatullave, si dhe prdorimin e fundeve t
mbushur (fal prdorimit t fund kmishs), s dhe plhurat me rrudha. Veshjet e mbrmjeve
t burrave ishin xhaketa me pantallona, me bel t lart. Xhaketa ishte me tre kopsa dhe
kpuct ishin me dy nuanca (bardhe e zi). Pas lufts s II Botrore filloi t shfaqej nj stil i ri
jetese, si dhe ndryshim i mods s veshjes. M 12 shkurt 1947 Christian Dior nis mbledhjen e
par t shtpis Dior. Koleksioni i ri u shfaq si historia e mods me titull New Look (pamje
e re). Veshjet u karakterizuan nga nj gjatsi deri n mes t kups s gjurit, me pantallona t
gjera e me bel, me xhaketa me bust t vogl dhe linja t harmonizuara t supeve. Silueta e re,
radikale, u b shum shpejt popullore, duke ndikuar shum n dizenjimin e mods edhe pr
shum vite t tjera, q vijn m pas. Si rezultat i ktyre veshjeve lindi dhe modelimi i
veshjeve t brendshme, me materiale t reja. Pas lufts, figurs femrore iu vu shum
rndsi. Veshjet u shoqruan me aksesor t shtrenjt, si xhevahire dhe perla, si dhe
prdorimi i dorezave. Veshjet e dits nuk psuan ndonj ndryshim t madh. Fustanet e
mbrmjeve u bn me pala e u shoqruan me xhaketa t shkurtra tip bolero, fundet u bn t
ngusht n pjesn e poshtme. Dizenjuesi Coco Chanel bri konturimin e kostumit klasik, me
plhura me kuadrate e me shum, ngjyra t shoqruara me kapse t arta, kpuc t hapura te
gishtat, si dhe anta krahu. N kt koh Italia doli n plan t par n modn botrore. Gruaja
ideale nxirrte n pah bustin, duke minimizuar pamjen e belit dhe duke prdorur veshjet me
ripa dhe fustanet me jaka V q bn t mundur nxjerrjen n pah t kraharorit. Pra veshjet u
bn m shum provokative. Veshjet e vajzave u karakterizuan nga stili i pulovrave, fundeve
te shndritshme, rrypave t gjat. Djemt vishnin xhaketa t zeza lkure, xhinse dhe
kmisha, ndrsa burrat vazhdonin t vishnin xhaketa mono me shpatulla me vata, pantallona
pa mansheta, t shoqruara me kapele stil borsalino, i cili ishte shum modern, ndrsa
xhaketat stil smoking prdoreshin pr ceremonira. NeW York isht br nj qndr
amerikane shum e fuqishme e dizenjimit, gjat dhe pas lufts. Veshjet sportive u bn
frymzuese t njrzve gjat ksaj periudhe n Amerik. Pantallonat u bn t ngushta dhe
me gjatsi deri tek kyi i kmbs. Hoseboy, nj stil tjetr i pantallonave, me gjatsi nn gju,
mbetn n mod gjat ksaj dekade. Kto veshje sportive shoqroheshin me veshje t
brendshme, stil bikini. Flokt m shum jan t qethur shkurt ose shum shkurt, duke
prdorur gjithnj e m pak kapelet. Ngjyrat m t prdorura t materialeve t veshjeve t
mbas lufts ishin grija dhe bluja. Prbrja e ktyre materialeve ishte e plot. Zakonisht copat
e xhaketave ishin njngjyrshe, t dizenjuara me vija t holla.
shtja 2. Ndikimi i zhvillimit industrial gjat viteve 40-50
Lufta e II-t Botrore kufizoi dhe pengoi zhvillimin e mods. Gjat lufts qeverit e
ndryshme ne bot i orientuan fabrikat e tekstilit q t prodhonin veshje te ndryshme
ushtarake. Lufta e dyt botrore solli shum ndryshime rrnjsore n industrin e mods. Pas
lufts emri i Parisit si qndra globale e mods filloi te tkurrej dhe veshjet e gatshme, me
prodhim masiv, u bn mjaft t krkuara, pasi popullsia e kishte shum t domosdoshme
veshjen. Me prhapjen e ngrohjes qndrore n ambjente t ndyshme ku punohej filloi dhe
epoka e veshjeve me kujdes minimal dhe e tekstileve m t lehta, si dhe u futn n prdorim
veshjet sintetike. Pr shkak t sasive shum t mdha, ciklet e prodhimit ishin m t gjata se
ato t shtpive t mods. Nj element tjeter sht dhe shfaqja e dyqaneve t veshjeve n
rrug, gj q solli nj krcnim pr mjeshtrit e mods. Vitet 50 ishin karakterizuar si nj
koh mirqnie dhe evolucioni teknologjik. U zhvillua shum prodhimi i materialeve t reja
q prbhshin nga fibra sintetike (nailoni, orloni). Prodhimi i ktyre fibrave e bri njeriun
m t pavarur nga natyra. Gjithashtu u rrit shum gama e asortimenteve, u prmisuan disa
veti t prodhimeve tekstile, si qndrueshmria, hollsia, ngjyrimi, stampimi etj. Futja e

33

fibrave kimike kishte leverdi t madhe ekonomike, prodhimet e tyre ishin me kosto t ult
krahasuar me shum prodhime t prodhuara me fibra natyrore. Si rezultat i krijimit t
fabrikave t ndryshme gruaja doli nga shtpia dhe u b me e pavarura dhe m e pasur, duke u
realizuar n shoqri dhe jasht familjes. Ndryshimi drastik n transportin botror ishte nje
burim q inkurajoi prdorimin fabrikave t tekstilit atje ku ishte krahu i puns m i lir.
Prparimet e reja t transportit detar, hekurudhor apo atij rrugor uli shpenzimet e
transportimit t mallrave, e cila oi n tregtimin e veshjeve me mime m t lira .

TEMA 8. MODA GJAT VITEVE 60.

shtja 1. Veorit e veshjeve gjat ksaj periudhe
N vitet 60 veshja u kthye n nj vektor tregues mbi prkatsin n shoqri dhe evolucioni i
saj ilustron modifikimet e thella t nj shoqrie q trhiqej nga nj rini e etur pr ndryshime.
Ran tabut, ju la fush e lir nj mnyre jetese q shkonte n koherenc me veshje t reja:
kmb t zbukuara, kmisha trasparente, pantallona femrore. Pr her t par u prdor termi
stilim dhe krijuesit morn emrin stilist, nga rrobaqeps q quheshin m par.
Vitet 60 jan treguesi m i qart i marrdhnieve midis ndryshimeve q psonte shoqria e
sapo dal nga Lufta e II Botrore dhe ndryshimeve t veshjeve. Tronditjet q solli shpikja e
bikinit nuk i solli as shprthimi i bombs atomike, T-shirt-i, veshjet e lkurs dhe xhinset.
Novacioni i ktyre viteve fillimisht, e pati shum t vshtir hyrjen e bikinit n tregun e
shitjes, pasi ato mbeteshin npr dyqane pa u bler, por mjaftoi prdorimi i tyre n film nga
aktor t shquar, q e gjith rinia ti krkonte dhe ti prdorte. Rinia filloi t vishej n kt
mnyr, duke prmbysur prgjithmon rregullat e hershme t veshjes. Ather lind pyetja; A
u zhvillua moda e industrializuar (e gatshme pr tu veshur)? Deri n vitin 1960, Parisi sht
konsideruar t jet qendra e mods n t gjith botn. Megjithat, n mes t 1960 dhe 1969
nj tronditje radikale kishte ndodhur n strukturn themelore t mods. Nga 1960 e n
vazhdim kurr nuk do t ket prirje mbizotruese t mods, por nj bollk t madh t
mundsive, t lidhura n mnyr t pandashme pr t gjitha ndikimet e ndryshme, n t
gjitha fushat e jets s njerzve. T rinjt, me fuqin dhe kulturn e tyre ishin nj forc q
mendonin dhe t kishin nj ndikim t fuqishm n industrin e mods. Por ndoshta koh m
par n histori, ka pasur nj mnyr t pavarur t t rinjve, q nuk ishte e bazuar n veshjet e
nj grup- moshe t vjetr. N 1960 u b e mods nj rini me liri t theksuara personale, q
vishnin markn e fabriks Montgomery (nj xhaket mesatare me kapu). Nnat, grat n
1960 vishnin veshje me stil fmije, me funde t shkurtra dhe q t kujtonin pamjen e viteve
1920. N fillim t dekads fundet ishin t gjat deri n mes t gjurit, por n mnyr t
qndrueshme u shndrruan n t shkurtr dhe m t shkurtr, deri n minifundin q u shfaq
n vitin 1965. Deri n fund t dekads kto veshje mbetn t pashmangshme. 1960-ta ishte
nj dekad e ndryshimit drrmues n t gjith botn e mods, duke gjeneruar ide dhe imazhe,
t cilat ende shfaqen moderne edhe sot. Ndrsa moda m par kishte qen n shrbim t nj
elite t pjekur, t pasur dhe me shije, tani u b e rndsishme edhe pr preferencat e t rinjve.
N fillim t dekads, tregu u dominua nga dizenjusit parizien t rrobave t shtrenjta Haute
Couture. Kostumet formale pr grat kan psuar nj ndryshim strukturor, q rezulton n

34

linja t lirshme dhe funde t shkurtra. Megjithat, forma e rrobave u transformua shpejt nga
ide t reja q dalin nga skena t muziks pop, n Londr. Dyqanet kan luajtur nj rol t
rndsishm n popullarizimin e modeleve t reja . Zona t tra t Londrs si Rruga e
Mbretit dhe Rruga Carnaby u shndrruan n butiqe. Butiqet kan shitur nj gam t gjer
e q ndryshonin me shpejtsi veshjet dhe ofruan nj atmosfer informale dhe vet- shrbimi,
ndryshe nga rrobat tradicionale n dyqane. N Britani, shijet muzikore dhe stilet e veshjes
jan t lidhura ngusht dhe kjo ishte pamja e mods, e cila s pari u popullarizua me forma t
thjeshta gjeometrike dhe kontrasti i t bardhs me t zezn tipike e viteve 1960. Nga mesi i
viteve 60 u ndez A-line (linj veshje n formn e shkronjs A, e ngusht lart dhe e gjer
posht), q ishte n stilin e dizenjusve pr fundet dhe veshjet e ndryshme. Stili u prshtat me
veshje me ngjyra t ndezura, q jan shitur me mim t ult n t gjitha dyqanet plot gjallri
n Londr dhe kishte ndikim t madh n t gjith Evropn dhe SHBA. Rrobat e dizenjusve
francez si Balenciaga dhe Dior prfaqsuan hijeshi t sofistikuar dhe ishin t veshur nga
grat n shoqrin e lart. Figura publike si Jacqueline Kennedy filluan t favorizojn artikuj
m pak formal, t tilla si funde t shkurtra. Ishin t pakt njerzit q vishnin aksesor si
kapele dhe doreza. Nj tjetr ndikim i rndsishm kontinental ishte dizajni italian, i cili nga
mesi i viteve 1950 kishte frymzuar nj vshtrim t zgjuar e t hijshmm, veanrisht n
veshje pr meshkuj. Moda n Britani kmbnguli te t qepurit me porosi t veshjeve,
zgjedhjen e materialeve dhe t prera pr nj ndikim maksimal. Brezi i ri filloi t zhvillonte
nj stil t veant t veshjes, krkesa u rrit pr veshje m pak tradicionale, veshjet m t
prballueshme n kosto. Qndrimi ekskluziv i shtpive Couture dukej qart. T ardhurat e t
rinjve ishin shum t larta q nga fundi i Lufts s II Botrore, duke krijuar dshirn pr nj
garderob, duke br m shum se sa thjesht nj kopje veshjesh t t rriturve. Dizenjuesit e
rrobave dhe tekstileve festonin modernitetin. Materialet e mods q u prezantuan kishin
prfshir edhe shklqim, PVC, poliakrilnitrilin dhe poliestrn. Kostumet e burrave u bn
shik dhe u shoqruan me aksesor shpesh t shndritshm, kmisha t guximshme dhe izme
me tak t lart. Pantallonat ishin t gjera n pjesn e poshtme, tip kauboj. Dizenjusit
eksperimentuan me materiale me shklqim t ri, t paprshkueshm nga uji dhe me nj
vshtrim modern si PVC dhe Perspex. Paco Rabanne eksperimentoi veshje t bra nga disqe
plastike dhe lidhje metalike, t cilat dukeshin m shum si skulptur se sa veshje. M von n
kt dekad u duken grupet hipi, t cilt lindn n Bregun Perndimor t Ameriks e m pas
kaluan Atlantikun. Kjo ishte nj koh kur dizenjusit e rrobave dhe tekstileve eksperimentuan
me ngjyrat, modelet dhe tekstilet u huazuan nga kulturat joperndimore. Modelet dhe vlerat
hipi kishin nj efekt t madh n kultur, duke u ndikuar nga muzika popullore, televizioni,
filmat, letrsia dhe artet. Q nga viti 1960, shum aspekte t kulturs hipi jan asimiluar nga
shoqria. Diversiteti fetar dhe kulturor t prqafuara nga hippit kan fituar pranim t gjer,
filozofi Lindore, koncepte shpirtrore dhe kan arritur nj audienc m t madhe.
Trashgimia hipi mund t vrehet n kulturn bashkkohore n forma t panumrta, duke
prfshir ushqim t shndetshm, festivale muzikore, zakone bashkkohore seksuale dhe
madje duke prqafuar dhe mnyrat e veshjeve ekstravagante t tyre. S bashku me t Majtn
e Re dhe Lvizjen pr t Drejtat Civile Amerikane edhe Lvizja hipi ishte nj nga tre grupet e
kundrta t 1960, kundrkulturs. Hippit refuzuan institucionet e themeluara, kritikuan
vlerat e klass s mesme, armt brthamore, ishin kundr Lufts s Vietnamit, prqafuan
aspektet e filozofis Lindore, prkrahn lirimin seksual, ishin shpesh vegjetarian dhe eko
miqsore, promovuan prdorimin e drogave dhe krijuan komunitete pr kto qllime apo
komuna. Ata prdoren artet alternative, teatr n rrug , muzik popullore dhe prdorn
drogn si nj pjes t jetess s tyre dhe si nj mnyr pr t shprehur ndjenjat e tyre,
protestat e tyre dhe vizionin e tyre t bots dhe t jets. Hipit dhe lvizjet e tyre n fund t
dekads kishin gjithashtu nj ndikim t fort n stilet e veshjeve, duke prfshir bell -fund
xhinse. Ndoshta zhvillimi m i shquar n 1960 ishte ndryshimi dramatik n veshjet e

35

meshkujve. N 150 vitet e fundit, veshjet pr meshkuj kan qen t qepura me porosi, t
thjeshta dhe t errta n dukje. Duke ndjekur tendencat, t cilat s pari u shfaqn n modelet e
homoseksualve, u prezantuan elementet e ngjyrave, t tilla si xhaket me kollare t veshura
me pantallona t gjera dhe izme. Hull dhe Conran Fabrics, t gjitha modelet nga dizenjusit e
rinj t pavarur q morn frymzimin e tyre nga arti dhe grafika t tilla si imazhe Pop Andy
Warhol -s dhe pikturave t artit Op e Bridget Riley bashkkohore n at koh. Ngjyrat e
ndezura n shkall t gjer dhe figurat gjeometrike n plhura, ishin t preferuara pr t dyja
veshjet (meshkuj dhe femra). M von gjat dekads, modelet me lule jan par kudo. U
rizbulua Dekori Viktorian dhe motivet e huazuara nga Art Nouveau dhe Art Deco i dhan nj
pamje (look) t re jets, me shtimin e ngjyrave dhe shklqimin. Gjat ksaj periudhe kan
ndodhur shum ndryshime radikale n veshje t zhvilluara n rrugt e Londrs, me dizenjator
t talentuar, t tilla si Mary Quant (i njohur pr nisjen e mini-fundit) dhe Barbara Hulanicki
(themeluesi i Boutique legjendar Biba). Parisi gjithashtu kishte n pjesn e tij dizenjues t rinj
dhe revolucionar, prfshi ktu Pierre Cardin (i njohur pr planet e tij vizionare dhe
shkathtsi n prerje), Andr Courreges (i njohur pr veshjet e tij futuristike dhe pr nisjen e
mini-fundit), s bashku me Mary Quant, Yves Saint Laurent (i njohur pr modelet e tij
revolucionare ende elegante) dhe Emanuel Ungaro (i njohur pr imagjinatn e tij n ngjyra
dhe kontraste t theksuara barok). N Shtetet e Bashkuara, Rudi Gernreich (e njohur si avantgardn dhe hartimin futuristik) dhe James GALANOS (i njohur pr veshjet e tij luksoze) me
dizenjimet e tyre arritn nj audienc te t rinjt. Mbshtetjet kryesore pr kta dizenjus t
rinj t mods ishin dyqanet e vogla, n t cilat shiteshin veshje q nuk mund t
konsideroheshin t humbura , por thjesht t dizenjuara n sasi t vogla, pra n nj sasi t
kufizuar t madhsive dhe ngjyrave. Megjithat jo t gjith dizenjusit u morn me stilin e ri.
N vitin 1965 Coco Chanel (vazhdoi me hapjen e ndrmarrjeve q ishin kundr ekspozimit
t gjurit) dhe Balenciaga vazhduan vendosmrisht t prodhonin veshjet femrore tip
konservatore. Dy dizenjues t rndsishm dhe me ndikim n vitet 1960 ishin Emilio Pucci
dhe Paco Rabanne. Veshjet sportive u hartuan nga Emilio Pucci me printime frymzuar nga
arti Op, shklqimi dhe elemente mesjetare heraldik, duke i dhn atij nj reputacion q
shkonte prtej qarqeve t shoqris s lart. Veshjet e tij t hijshme me shum luks, tunikat
dhe rrobat e plazhit krijuan nj Puccimania, q ishte e gjitha pjes e nj lvizjeje pr t
liruar formn. Veshjet e tij pr femra edhe sot jan sinonim me vitet 1960. Francisco
Rabaneda Cuervo ( m von Paco Rabanne ) hapi shtpin e tij t par Couture n vitin 1966
dhe q nga fillimi i prodhimit harton vendosmrin moderne. N vend q t prdorte
materiale konvencionale n veshje, ai krijoi veshje nga alumini, Rhodoid??/ dhe copa
hekurishte. Planet e tij, duke qen se ishin eksperimentale, ishin gjithashtu t ngushta n
krahasim me at q grat e reja moderne aventuriere krkonin pr t veshur. Ndr risit e tij
jan veshje hapsinore, t bra pas shum eksperimenteve, nga sprkatje klorur vinyl n
materialet tekstile dhe n veshje me buxhet t ult, t disponueshme prej letre dhe fije najloni.
Rabanne ishte edhe projektuesi i pari i mods pr t prdorur modele t zeza, e cila shum
shpejt rezultoi me shkarkimin e tij nga Chambre Syndicale de la Couture Parisienne. Suksesi
i tij parfumi Calandre e ndihmoi t mbshteste fushat m pak fitimprurse t puns s tij,
ndrsa utopizmi i siguroi atij nj pozit t veant n botn konservatore e Haute Couture.
Ndryshimet kryesore n veshjet pr meshkuj n 1960 qen prdorimi n mas i plhurave.
Zgjedhja e materialeve dhe metodat pr t prodhuar nj kostum, duke qen se ajo ishte e leht
n pesh (me pesh t lehtsuar 67% pambuk dhe 33% poliester), kishte nj vshtrim
krejtsisht t ndryshm me nj linj q ishte m afr forms natyrore t trupit, duke i br
njerzit q t shihnin defektet e tyre trupore, pikrsht ato q ishin m kritike. Prhapja e
xhinseve shrbeu pr t prshpejtuar nj ndryshim radikal n veshjet mashkullore. T rinjt
rritn flokt e tyre posht qafs dhe shtuan nj kontakt t ngjyrs n veshjet e tyre, madje
edhe motive me lule n kmishat e tyre. Jaka e ngritur kurr nuk pati sukses n zvendsimin

36

e kravats, por miratimi i xhakets s artizanve n kadife me vija t vrazhd dhe veanrisht
xhaketa Mao, provoi t ishte m shum se thjesht nj deklarat politike. Disa zra futuristik
u nisn nga Pierre Cardin dhe Andre Courreges, por kostumi tre- cop ende mbijetoi i
paprekur. Nj pamje kozmopolit sht reflektuar nga Ossie Clark, Jean Muir, Thea Porter dhe
Zandra Rodosit, t cilt eksperimentuan me rrobaqepsi jo-tradicionale dhe printime me
ngjyra, duke treguar nj interes n veshjet etnike. Gjat fundit t viteve 60 ka pasur nj
reagim kundr prodhimit n mas t veshjeve t mods s muziks pop, t cilat u kishin sjell
stile t ndritshme dhe t reja shtpive evropiane dhe amerikane n garderobn e veshjeve.
Disa njerz u zhgnjyen nga ky humor materialist dhe u kthyen pr n kulturat lindore dhe
mitologjit, t cilat u shfaqn m shum n nj mendje me botn 'natyrore' .

37

TEMA 9. TENDENCAT E MODS GJAT VITEVE 70

Ceshtja 1. Veorit e veshjeve gjat viteve 70
Vitet 70 u konsideruan si vite tranzicioni t mods ku gjejm shum stile: Nga romantiku q
mbushnin veshjet me dantella, njlloj si veshjet e zonjave t vjetra, deri tek veshjet e
zakonshme pr t dy gjinit, duke sjell nj form t re bukurie dhe nj perceptim tjetr
estetike. N vitet 70 stilistt u quajtn krijues, duke hedhur n treg markn e tyre. Veshjet
ishin t prziera, ashtu si teknologjia, duke u krijuar me ide t reja dhe n funksion t do
individi, pra me pak fjal nuk kemi m rregull n mod. Krijimet e mods ishin t
jashtzakonshme, t cilat idealizonin trupin e femrs, si psh bust i strukturuar, vithe t
rrumbullakosura, gjokse t mdha, ecje provokuese etj. Koleksionet e veshjes u bn
fantazuse dhe ndrrimtare. Minifundi bri nj revolucion n t brndshmet, q arritn t
bhen me prmasa m t vogla, sutjena t lehta dhe mini slip (mbathje te vogla). Kto mini
paraqitje i kemi edhe tek rrobat e banjs. Lindn veshjet punk, t cilt visheshin n t zeza,
me kapse dhe me shum pirsing, por m shum binin n sy hipit, t cilt vishnin rroba,
duke ndjekur disa rregulla si: vishnin uniforma t prbra nga xhinse, t cilat ishin t grisura,
t pa ngjyrosura dhe t gjra n fund, kmisha t gjra dhe bluza t vjetra, gj q tregonin pr
nj liri t shfrenuar t shoqris. Moda punk, si stil me origjin nga Londra, kishte si qllim
manifestimin e krijimit t veshjes prmes rregullimit. Rebelt do t ndiqnin m tepr
lvizjen punk, balluke te ngjyrosura, gozhd, zinxhir dhe aksesor t tjer, t frymzuar
nga vivien estood dhe nga spektaklet e rrugve t Londrs. Grat vishnin kpuc me taka
t larta, t brndshme seksi, isme t gjata deri tek gjuri, pallto t rnda, funde t gjat, t
stilit meksikan. Nj zbulim i rndsishm i ksj periudhe sht dhe prdorimi i T-shirteve, q
u bn shum n mod. T rinjt filluan ti vishnin xhaketat e tyre me kto lloje bluzash (tshirt). Veshje tjetr pr t rinj ishin kmishat klasike dhe xhinse, t cilat u bn mjaft
popullore gjat ksaj kohe. Veshjet jercey (zharse), t projektuara fillimisht nga Diane Von
Furstenberg n vitin 1972, u bn nj element jashtzakonisht popullor, pasi i prshtatej
llojeve dhe madhsive t ndryshme trupore dhe visheshin si pr zyra, si pr klube nate apo
disko. Pr vajzat adoleshente nj kultur e re e veshjes ishin bluzat me rripa, t lidhura n
qaf ose te lidhura nyje n bark. Gjat viteve 70 e deri n fund t ksaj dekade xhinset tip
kauboj mbetn t preferuara dhe n Britani quheshin si Loon pantallona. Me popullarizimin
e diskove dhe disponueshmrin n rritje t njeriut, plhura psoi nj ndryshim drastik n
mnyra t prgjithshme, q nuk sht par q nga viti 1920. T gjitha stilet e veshjeve u
ndikuan nga stili disko, veanrisht ato t burrave. Kostumet elegant, t prbr nga tre
cop u bn shum n mod. Flokt e vajzave dhe grave gjat ksaj periudhe ishin t gjata,
kujdesi ndaj tyre ishte n qndr t vmndjes, ndrsa pr djemt u vu re prdorimi e
barsetave. Kozmetika rreflektoi role kontradiktore, t atribuara pr nj grua moderne. Pr
her t par, q nga viti 1900, make-up-i sht zgjedhur i przier, n vnd t nj tendence
monolite. Dy ant e ktij vizioni ishin dita me look-natyral dhe shum estetik, joshje dhe
sensualitet n mbrmje. Industria e kozmetiks tentoi t bj nj rikthim, duke prdorur
marketingun dhe praktikat prodhuese.
shtja 2: Materialet dhe prerjet q jan prdorur pr veshje gjat viteve 70
Moda gjat viteve 70 ishte shum konfuze dhe q shoqroj gjith dekadn e viteve 70 deri
n fillim t viteve 80. Materialet q u prdorn pr veshje, gjat ksaj periudhe, ishin nga m
t ndryshmet. Filmat luajtn nj rol t rndsishm pr reklamn e veshjeve t aktorve, e cila
u prkrah nga shtresat e ndryshme shoqrore. Veshjet kishin gjatsi t ndryshme, kryesisht
fundet nga mini deri tek maxi, me materiale prej kamoshi. Pantallonat, pr t dy gjinit, ishin

38

n formn e kaubojve, por q me kalimin e viteve u shndruan n shum t ngushta, duke

zbuluar format e kofshve. Nj tjetr tendenc, pr t dy gjinite, ishin xhaketat sportive tip
hip. Xhaketa erdhi n nj shumllojshmri t plhurave, duke prfshire leshin , kamoshin,
kadifen dhe lkurn. Butonat u bn shum t prhapur dhe shum t prdorshm. N Angli
grat kan veshur pantallona me materiale saten, t shoqruara sipr me veshje me materiale
kadife. Xhaketat me lesh, me imitime me qime lepuri, ishin nj veshje e nxeht, e mods,
gjat ksaj periudhe. Make-up-i ishte tepr i ndezur. Pantallonat e shkurtra shpesh u
shoqruan posht tyre me geta sintetike, q u prdorn gjat gjith dekads. Viti 1970 shnoi
nj tendenc n syzat e mdha, t cilat u bn mjaft popullore. . Nj ndikim i mods ne vitet
70 ishte prfshirja e veshjeve fshatare, t tilla si bluzat me jaka e tantella t ngritura, t
ngjashme me veshjet e shek XVII. Veshjet u bn shum t strukturuara, t qndisura vet
apo t importuara nga Meksika dhe India. Materialet shumngjyrshe, me shum lule, t
realizuara me an t stampimit u bn shum n mod. N vitin 1977 T-shirti, i shtrnguar
pas trupit, u shoqrua me funde xhins, me gjatsi posht gjurit. Ngjyrat e mods ishin roza,
bluja prusiane, jeshile, kafe e ngjyr ndryshku. N vitin 1978 ka pasur nj mani pr
pantallona transparente plastike, t veshura me geta nn to. Pra koleksionet e veshjeve kan
nj kompromis midis teknologjis, artit dhe komoditetit. Me mng t shkurtra T- shirt-et, t
ngjyrave t ndryshme, t personalizuar me hekur n ilustrime stampimi apo letrave
drejtshkrimore nj emr apo mesazh t ishin shum t popullarizuara n mesin e adoleshent
dhe para- riu djemve n SHBA gjat fund t 70. Ajo ishte gjithashtu prirje pr t rinj dhe t
rinjt pr t kryer nj paket cigare nn mng . Gjithashtu t njohura ishin jerseys baseball
ose " sleeves baseball " ( kmisha e bardh me mng ngjyr veshur nn kmisha uniforme
baseball ) . Kto ishin veshur thjesht apo me fotografi ose fjal , si prshkruhet m sipr .

TEMA 10. MODA GJAT VITEVE 80 90

shtja 1. Tiparet dalluese t mods n veshje gjat viteve 80-90
Gjat viteve 80 mods ju kushtua nj rndsi e veant, e diktuar nga stilistt e mdhenj.
Kto vite u konsideruan si vitet e markave. Duke u nisur nga veshja, nuk ka m dallime
shoqrore, njerzit prpiqeshin t kishin rroba cilsore, pra evidentonin veten e tyre me luksin
e prodhimit n seri. Nuk ka m asnj rregull n lojn e mods, e cila filloi t degzohej. Nj
vizion ishte kthimi tek natyra ,artizanati, romantikja, duke sjell nj form t re bukurie dhe
nj tjetr perceptim estetik. Parisi vazhdoi t kishte suksesin, por Italia krijoi stilist t
mdhenj e me fam botrore, fal cilsis s qepjes dhe plhurave shum t mira, sa q
eksportet italiane patn nj sukses t madh. Stilist t famshm gjat ksaj periudhe kan br
emr me koleksionet e tyre. Ngjyrat mbizotruese t viteve 80 jan e kuqja me t zez, e
verdha me t zez, jeshile me t zez, etj. Kostumet e prodhuar nga stilistt jan me shpatulla
katrore, stil uniform i lojtarv t hokeit, e shoqruar me bizhuteri (varse me rruaza t
mdha, me ngjyra t kuqe e t zeza me shklqim). Koleksionet przihen me referenca t
periudhave t ndryshme historike, duke sjell nj estetike t thjesht t veshjeve
bashkkohore. Vitet 90 ishin vitet e ndryshimeve t mdha. Nj Evrop e Bashkuar sht nj
shpres pr prfitime ekonomike, civilizuese dhe tregtare. Oferta e teknologjis kontribuon
q moda t krijoj nj person ndrkombtar. N Itali, stilist si: Fendi, Armani, Valentino,

39

Versace, Moschino impresionojn skenn ndrkombtare. Kolektivizimi, n t gjitha fushat,

krkoi kujdes personal, njohjen, individualizmin dhe diferencizmin. Pasojat nga e kaluara,
abuzimet me shndetin personal kthen n ushqim gjimnastikn sistematike. Jepet emfaz n
atletik dhe n trupin e mirformuar, q sht kndshm brenda rrobave me prerje t
tejdukshme ose provokuese. Gruaja shrehet e lir n garderopn e saj dhe shquhet dshira e
zjarrt pr dallim personal, me ndjenjn Asnj nuk sht njsoj si un. Ngjyrat e ylberit n
veshjet e regbiman (veshjet e sportit regbi) jan shum t zakonshme gjat ksaj periudhe.
Aksesort jan evituar, pra bhen t pastr n material, volum dhe model. Ngjyrat
mbizotruese jan e bardha, bezha, gshtenja, kafe, si dhe prdorimi i materialeve natyrore
(mndafsh, pambuk, lino, lesh, etj). N kundrshtim me vitet 80 veshjet bhen me shpatulla
t ngushta, bel i fshehur, pantallona t gjera, kpuc fine dhe t lehta. Veshjet sportive dalin
nga stadiumet, pr tu prdorur nga stilistt. Pra gjat ksaj dekade nuk e prcakton dot nj
stil t veant, pasi kemi przierje t elementve t ndryshm t dekadave.
shtja 2: Evolucioni i veshjeve t femrave gjat viteve 80 - 90.
Grat visheshin me agresive, pasi ishin t prfshira n botn e puns dhe mnyra e tyre
reflektohej edhe n veshje. Kostumet pantallona xhaket, q qndruan gjat gjith dekads,
kishin shpatulla t mbushura dhe me knd. Xhinset, minifundet dhe kostumet e gjat
visheshin shum gjat ksaj kohe. Grat filluan q ti jepnin rndsi feminilitetit t tyre, duke
e theksuar kt me an t veshjeve t brendshme (si nj rikthim tek zhartieret). Kostumet
nxisnin luk-un total t femrs, t cilt ishin me nj shumllojshmri kombinimesh n dyqanet
e firmave t ndryshme prestigjoze, si Calvin Klein, Armani, etj. Aksesort, si parfumet, u
bn element t rndsishm shoqrues t kostumeve. Blerjet u bn nj mjet dfrimi pr
grat. Gjat ksaj periudhe veshjet e nats marrin nj prdorim t gjer tek femrat, nga
pulovrat shum t bukura nga Missoni dhe ato t Benetonit, t cilat ishin me mime t
arsyeshme. Gjithshtu u kthyen gzoft me versionin sintetik, t krijuara pr brezin e ri.
Stilist t ndryshm kan prezantuar koleksione veshjesh, nga m t ndryshmet. pr femra
dhe si t tilla mund t prmendim: Dolce-Gabbana. N vitin 1985 Dolce Gabbana prezanton
koleksionin e par t gruas, duke br nj reklam t fuqishme. Karakteristik t veshjeve t
tyre jan prdorimi i materialeve t cilsis s lart pr nj publik t ri, pr prerje t thjeshta
dhe provokuese. Veshjet e femrave gjat ksaj kohe jan shum t sofistikuara dhe shum
shokuese. T gjitha veshjet jan t shoqruara me anta dhe aksesor t ndryshm (lule,
pend, etj). Profesionalizmi n prerje dhe przgjedhja e materialeve ishte kthyer gjat ksaj
dekade n nj tabu t mirfillt.

TEMA 11. MODA GJAT FILLIM SHEKULLIT XXI

shtj 1 : Tendenca tiparet karakteristike t mods gjat fillim shekullit XXI
N shekullin q lam pas Franca dhe Italia mbajn lidershipin ose super fuqin e stilistve,
por sot mund t themi me bindje t plot q spuntot e krkimeve te reja novatorizmi vijn
nga Anglia, Japonica dhe pse jo dhe nga Belgjika. Moda karakterizohet nga
shumngjyrshmria, sharmi misterioz, mbivendosja, superstrukturimi, asimetria dhe
kryqzimet, stile kto q alternohen me luksin, risin apo nostalgjin pr modelet e vjetra.

40

Pr her e m shum, veshjet po vihen n qndr t vmndjes nprmjet revistave t mods,

pasarelave t veshjeve, t cilat pasurojn modn nga viti n vit. Lartsia e shpatullave mbetet
e njjt, pa dhe me vata, pantallonat ngren lhtsisht belin, fundet jan t gjata dhe t
shkurtra, simetrike dhe asimetrike. Xhinsen pasurohen me perla, diku me qndisje nn efektin
hipi, duke br q her her t lulzoj romanticizmi. Kjo mbshtetet edhe n rishikimin
modern t kohs s msjets. Sigurisht q mund t kemi dhe pak Dandy imazhin etnik t
Diva t Hollyood-it, duke na dhuruar nj pamje mashkullore, t ndrtuar mbi traditn
efikase t shekujve n vitet 30. E zeza mbetet pre e stilistve dhe tashm sht kthyer n
konturin e t tashmes, t ardhmes dhe t shkuars s mods. Nuk ka egzistuar kurr nj mod
e re, q n fillimet e saj, nuk krijon entuziazm n mas dhe mbeshtetje pran saj, duke
haruar lehtsisht q n realitet moda sht pasqyra jetsore e shoqris, n t ciln jetojm
duke reflektuar prdorimet, shijet e bots n nj periudhe t caktuar historike. N fushn
mods gjithka sht e kordinuar dhe zhvillohet gradualisht. Parashikimet pr vitet e
ardhshme u rezistojn n mnyr t pagabueshme politikave t prbashkta botrore dhe
realitetit t ri ekonomik. Tre jan elementt kryesor q ndikojn n modn e sotme. Sjellja
rigoroze q prfaqsojn nj shprbrj n mes t neoklasticizmit me lojra t prsritura,
drit-hijet, si dhe destrukturimet. Linjat jan relativisht t holla dhe t rehatshme, luks i
krkuar por diskret. Stili barok aristokrat, romanticizmi, legjendat dhe misteret triunfojn
gjat ktij shekulli. Dallohen copat e mueshme, kontrasti i ndritshmn, shklqimet
shumngjyrshme, qndrisjet, peliet e t tjera. Takimi mes s res dhe jetgjatsis jan nj
element tjeter i fantaziz, t shoqruara me grisjet, provokimet dhe shpirtin rebel. Kodet
etnike dhe tonalitetet q shoqrojn, jan tepr t forta dhe bazohen tek e kuqja, roza antike,
bordoja, jeshilja pastel, bizelja, bluja, e bardha n gri, e kuqja perl. Kto ngjyra vijn n
tonalitet e metropoleve t restauruara.
shtja 2: Materialet tekstile q do t jen n prdorim gjat ksaj periudhe.
Moda sht nj stil popullor apo praktik, veanrisht n veshje, kpuc, aksesor, kozmetik,
etj . Moda sht nj prirje e veant dhe shpesh e prhershme n stilin n t cilin nj person
veshet. Edhe pse industria e mods sht zhvilluar pr her t par n Evrop dhe Amerik,
q nga vitin 2014 sht nj industri ndrkombtare dhe shum e globalizuar, me veshje t
dizajnuara shpesh n nj vend, t prodhuara n nj tjetr, dhe t shitur n mbar botn. Pr
shembull, nj kompani amerikane e mods mund ta furnizohet me plhura n Kin dhe kan
rroba t prodhuara n Vietnam, transportuar n Itali, dhe depozituar n nj magazin n
Shtetet e Bashkuara, pr shitje me pakic n shum shtete. Industria e mods ka qen prej
kohsh nj nga pundhnsit m t mdhenj n Shtetet e Bashkuara. E till mbetet edhe sot
n shekullin e XXI . Megjithat, punsimi n industrin e mods, n SHBA ka rn
ndjeshm, pasi krahu i puns sht me kosto m t ult n vendet n zhvillim, veanrisht n
Kin . Pr shkak se t dhnat pr industrin e mods n mnyr tipike jan raportuar pr
ekonomit kombtare dhe shprehen pr shum sektor t veant t industris, shifrat
agregate pr prodhimin botror t tekstileve dhe t veshjeve jan t vshtir pr tu saktsuar.
Megjithat, industria e veshjeve sht prgjegjse pr nj pjes t konsiderueshme t
prodhimit ekonomik botror.
Revistat e mods prfshijn fotografi t dizajneve t ndryshme t mods dhe u bn edhe m
me ndikim se sa n t kaluarn. N qytete, n t gjith botn, kto revista jan krkuar shum
pasi dhe kishte nj efekt t thell n shijet e publikut n veshje. Ilustrues t talentuar trhoqn
vmendjen e mods pr botimet, t cilat mbulonin zhvillimet m t fundit t mods dhe
bukuris
Media luan nj rol t rndsishm kur sht fjala pr modn. Pr shembull, nj pjes e
rndsishme e mods sht gazetaria e mods. Kritika editoriale, udhzimet dhe komentet

41

mund t gjenden n televizion dhe n revista, gazeta, faqet e internetit t mods, rrjetet
sociale dhe blogg-et e mods. N vitet e fundit, Blogg-et e mods dhe videot e YouTube jan
br nj frymzim i madh pr prhapjen e tendencave dhe kshillave t mods. Nprmjet
ktyre mediave lexuesit dhe shikuesit n t gjith botn mund t msojn rreth mods, duke e
br at shum t arritshme.
Gjat ktij shekulli prdorimi i materialeve t veshjeve sht shum i madh. Kto materiale
jan t tilla ,si ato me origjin bimore (pambuku,liri ), me origjin shtazore (leshi,mndafshi),
si dhe fibrat e prodhuara nga njeriu (artificial apo sintetike). Nj e re q vihet n dukje sht
edhe prdorimi i materialeve t riciklushme.
Industria e mods prbhet nga katr nivele :
prodhimi i lndve t para, kryesisht fibrave dhe tekstileve, por edhe lkur dhe gzof
prodhimi i mallrave t mods nga dizenjuesit, prodhuesit, kontraktort dhe t tjer
shitjet me pakic
forma t ndryshme t reklamimit dhe promovimit
Kto katr nivele prbhen nga shum sektor t ndar por t ndrvarur, t cilt jan
prkushtuar ndaj qllimit pr t knaqur krkesn e konsumatorve pr veshje.

TEMA 12. HISTORIA E KOSTUMEVE DHE E MODS N SHQIPRI

shtja 1. Lindja e veshjeve popullore n Shqipri
Gjithmon duhet ditur se zhvillimi i veshjeve ka ecur paralelisht me zhvillimin shoqror,
historik e kulturor t njeriut, duke patur si qllim kryesor mbrojtjen e komoditetin e trupit dhe
pastaj zbukurimin e pjesve t veanta.
Gradualisht n proesin e zhvillimit t shoqris njerzore u krijuan veshje n prshtatje me
stinn, me seksin, me rastin kur prdorej, me moshn, profesionin si dhe shtresn shoqrore.
T gjitha kto kan krijuar at pasuri e larmi t madhe veshjesh. Ashtu si t gjith popujt e
bots edhe shqiptart, ndonse t vegjl n numr, e kan kt begati kulturore. Me koh u
krijuan edhe tipet etnike t veshjeve popullore shqiptare. Shijet estetike t prdorura pr
zbukurim, por edhe mnyra e stilimit jan ato q pasqyrojn veanti etnike. I gjith zhvillimi
i veshjeve, sht i lidhur ngusht me historin e zhvillimit te kjo popullsi, pr pasoj edhe me
historin e popullit shqiptar.
Elemente m t hershm t veshjeve konsiderohen llojet e shalleve q hidheshin krahve,
brezat, prparjet, strukat (si kapuon), lkurt e kafshve t egra etj. Si dshmi pr mnyrn
prgatitjes s tyre jan llojet e fibulave, boshtet e prdorura pr tjerrje, peshat e
avlmendeve etj. Me kalimin e kohs pjest e veshjeve dhe materialet e prdorura pr
prgatitjen e tyre u shtuan dhe u pasuruan m tej.
Pr veshjet popullore shqiptare mund t flitet pas formimit t kombsis shqiptare. Si dihet
formimi i bashksive ekonomike e kulturore tek shqiptart filloi n shek. XII me Principatn
e Arbrit. M pas pasuan t tjera, e kshtu gradualisht muarn zhvillim t fuqishm te
qndrave. N kohn e formimit t principatave feudale, filluan t marrin pamjen e tyre edhe
veshjet popullore. Si dihet kto principata ishin t ndara e t mbyllura n vetvehte, ka bri
t krijohej edhe ajo larmi e pasuris s kostumeve popullore, gjurmt e t cilave u ruajtn

42

deri n shek. XX. Por dallimet jan edhe rezultat i proeseve kulturore, q ndodhn pas
pushtimit turk. Nj kategori popullsie e cila prqafoj fen muslimane ra m shum nn
ndikimin e ksaj kulture. Nderkoh dallimet u krijuan edhe nga krijimi i shtresave t
ndryshme shoqrore si dhe nga krijimi i profesioneve t ndryshme. Megjithat duhet theksuar
se pavarsisht nga ndikimet e kulturave prendimore e lindore (pr shkak t pozicionit
gjeografik t Shqipris dhe kushteve t zhvillimit historik) apo dallime klasore, tipologjia e
hershme e veshjeve popullore shqiptare nuk ka asgj t prbashkt me ato t huajat.
Pjesn m t madh t veshjeve masat e gjera fshatare i prgatisnin brenda ekonomis
familjare, pra t endura e t qepura me plhura liri, leshi, pambuku e m pak prej mndafshi.
Ndersa n qytet, krahas pjesve t endura n avlmend, shpesh nj pjes e mir e veshjeve
qepeshin e qndiseshin nga mjeshtrit rrobaqeps e qndistare t specializuar sipas shijeve e
kerkesave t ndryshme t popullsis.
Koleksionet muzeale pr veshjet popullore shqiptare kan filluar t krijohen mbas Lufts s
Dyt Botrore. Para ksaj priudhe kan ekzistuar koleksione t vogla private, t
grumbulluara nga priftrinjt franeskan (rreth 300 objekte), Aktualisht n fondet muzeale t
Insitutit t Kulturs Popullore ruhen mbi 18 mij pjes veshjesh t marra nga krahina t
ndryshme shqiptare brenda dhe jasht Shqipris.
Tipet kryesore t veshjeve popullore shqiptare pr burra jan: kostumi me fustanell, kostumi
me kmish t gjat e dollam (cibun), sipr kostumi me tirq dhe ai me poture (pantallona t
shkurtra deri te gjuri). Pra, n Shqipri, burrat kan mbajtur si veshjet n formn e nj fundi
t gjer, ashtu edhe ato n form pantallonash, por t parat kan dal nga prdorimi m hert
se t tjerat. Pjest m t zbukuruara ishin jelekt dhe xhamadant e kostumit festiv. Burrat
shqiptar mbanin edhe stoli t ndryshme argjendi, si qostek gjoksi, sumbulla dekorative tek
jelekt, unaza, pipa e kuti cigaresh, por mbi t gjitha, armt e brezit e t krahut, q ishin
gjithnj t stolisura pasurisht.
Pr gra, tipet kryesore t veshjeve, ishin: kostumi me xhublet (nj fund n form kmbane),
kostumi m kmish t gjat e xhok shajaku sipr, kostumi me dy futa t vendosura mbi
kmishn e gjat, njra prpara e tjetra prapa dhe kostumi me mbshtjellse (nj fund i hapur,
i mbledhur tek beli me rrudha ose pala).
N veshje, ngjyrat e zbukurimet ndryshonin simbas moshs. Pr t vegjlit e t rinjt,
kostumi krahinor mund t ishte m i thjesht. Ndryshe nga popuj t tjer t Ballkanit, n
Shqipri, vajza q kishte arritur moshn e martess, duhet t vishej thjesht e pa stoli, flokt
ti mbulonte mir me nj shami dhe t mos vishte rrob t kuqe. Kostumi i martess ishte
varianti m i pasur i veshjes s krahins, si pr nuset edhe pr dhndurt. Pr nuset, stolit
metalike ishin t pamungueshme, madje, prdoreshin edhe me tepri, sepse ktu, me sa duket,
kishte rendsi jo vetm funksioni i tyre estetik, por edhe funksioni magjik q u atribuohej. Pr
nuset, rndsi t veant kishte zbukurimi i koks. Disa vjet pas martese, veshja fillonte t
lehtsohej nga zbukurimet.
N veshjet popullore, shenjat e zis ishin t pakta, grat mund t vishnin praptas ndonj nga
pjest m t zbukuruara t kostumit, psh. xhokn a prparjen.Studimet e deritanishme, kan
treguar se pjest prbrese t veshjeve tradicionale, nuk kan t gjitha t njjtn mosh. Ka
pjes, q t kujtojn veshjet mesjetare, me ndikime bizantine e orientale, t tjera q vijn si
nj jehon e kohs antike, por ka edhe element, q mund t lidhen me kulturn ilire. Mund t
prmendim kshtu analogjit e verejtura midis linjs popullore dhe dalmatiks ilire, apo
midis kapuave, strukave (shalleve), opingave, etj. dhe elementeve respektiv, t prdorur
nga ilirt. Fal ktyre elementeve t trashguar nga kultura ilire dhe ajo e arbrve t mesjets,
gjat zhvillimit t tyre historik, veshjet popullore kan arritur t fitojn nj varg tiparesh
origjinale, q marrin vlerat e nj treguesi etnik, i cili i dallon veshjet shqiptare nga ato t
popujve t tjer.Ne klasifikimin e veshjeve popullore q paraqitm m siper,nuk jane
prfshir veshjet e mods qytetare,t cilat patn hyr n vendin ton nga shtetet e tjera. Kto

43

ndikime hynin s pari n disa shtresa t caktuara te popullsis qytetare, t cilat kishin
takime t drejtprdrejta me kulturat e huaja dhe pastaj prhapeshin edhe n shtresa t tiera.
Kto veshje kishin ndikime t dukshme t mods s huaj, kryesisht asaj orientale, q
qarkullonte pothuaj n t gjith qytetet kryesore t vendeve Ballkanike, gjat 3-4 shekujve t
pushtimit turk. N veshjet e burave ky ndikim ka qn m i kufizuar n krahasim me veshjet
e grave. Nj faktor q e ka penguar kt ndikim n veshjet e burrave ka qn kostumi me
fustanell, i cili me shklqimin dhe pamjen madhshtore q kishte, arrinte t plotsonte
krkesat e burrave qytetar edhe n shtresat m t larta.
shtja 2. Evolumi i mods n Shqipri pas Lufts s II Botrore
Pas lufts s dyt botrore kostymi qytetar pr gra e burra ishte transformuar nn ndikimin e
drejtprdrejt t zhvillimit ekonomik e shoqror. Ishte larguar nga veshjet popullore, t cilat
vazhdonin t mbaheshin ende n zona t ndryshme t vendit, sigurisht n faza t evoluara, n
prshtatje me mundsit e tregut dhe me gjndjen shoqrore t tyre. Gjat periudhs
postkomuniste veshjet jan realizuar npr N.P.V-t q ishin kryesisht pr prdorim t
brndshm. Me ardhjen e demokracis edhe veshjet psuan ndryshime t mdha.
Rrobaqepsit u kthyen n stilist, duke punuar n mnyr t pavarur nga njri tjetri. Fillimisht
u punua n shtpi dhe m pas n atelje t mirfillta shqiptare. N kto atelje punohej me
porosi t klientve e m von u ingranuan dhe n sfilata tndryshme. N vendin ton njihen
shum stilist me emr, q kan br karier n evolimin e mods n veshjet shqiptare, si
Mirela Nure, Ardi Asllani, Rezarta Skifteri, Denada AtNikolla, Jona Muo, etj.
Ka vite t tra q realizoj veshje dhe stilime pr klientt e tyre, mes t cilve do t
dalloheshin njerzit e ekranit, t festivaleve apo kngtart m n z t skens shqiptare, por
nuk do t veoheshin absolutisht edhe njerzit e thjesht, t cilt nuk kan lidhje me jetn n
sken.
N industrin e mods kta stilist kan arritur gjithmon t kn sukses, edhe pse bhet fjal
pr nj art t vshtir. E nse do t flisnim pr kushtet n Shqipri, arti i mods do t bhej
akoma m i vshtir. Megjithat kta ia kan dal mban.
Fal prvojs shumvjeare si brenda dhe jasht vendit kan ditur t prshtasin idet e
larmishme t stilit europian dhe botror, mods klasike italiane e t krijojn suksesin e tyre
personal, duke u rritur dita dits profesionalisht.

44