* **

!"#! !#$
!"
!%
&'(
) ) *+

,.$/ +

0 1223

4
/ /5
6)

7
7

88
7
1)
3)
>)

@)
A)
C)
D)

89

:7
7

;"< 7

=9
89
9

? 5
8
7
9=
&5
= 9
=97
B
9
8
= 9
59
5
?
97

= 9

E
"! !

5 5
G)
62)4
4 8
4
44 4
66)4
61) = 9
5
=

9
7

"! !44 4
= 9
= 9
5

"! !

63)7

9
= 9
=7
7
6>)7
7
H9
6@)7 5 B
7
= 9
7
7
6A) 5
=
= 9

6C)
6D)

7
= 9

6G)
&8
= 9
12)
B
9
16)
4
H9
11)
7
=9
13) 9 7
=9
1>) 8
=5 8
1@)
89
1A)
7
89
1C)
7
9
1D)
?
B
9
9
1G)
7
=9
32)
5
7
B
9
36)
7
= 9
9 7
31)
= 9
= 5
=9
33)
89
3>) &
9
&
3@)
80 = 9 7
8
9
3A)
89
3C)
7
B
9
89
3D) =
7
7
4
&4
3G) 879
7
B
9
5
>2)
? 7
79
>6)
? 7
79
>1) = =9
>3)
= 9
>>)

= 9

>@)
==
89
>A) 4
I 7
= 9
>C) ? 9 7
8
9
>D) = ?5 7
B
9
>G) ?
89
?9
89
"! ! ?

/5
3

@2)/5
&5
& 8
@6)
@1)
@3)
@>)
@@)

89

=
?79 7
= 9
79
4
7
7= 9& 8 8
9
9

@A)
@C)
@D)
@G)
A2)
A6)
A1)
8
8
8
8
8

79
7
7
7

= 9
= 9
= 9

89
7

H9

7
79
7

7
&
9
5
5

79
7
8
H

AC)
5

E
6F
E
1F
E
3F

89

A3)
A>)
A@)
AA)

= 9

89
7 5 7
& B

/ /5
Trih boyunca, stanbul'un bugnk ileleri arasnda, skdar'daki kadar youn ve de renkli bir mnev hayatn ya and bir ba ka belde daha yoktur. Son yllarda yeni zuhur eden semtlerde halkn gayretiyle in edilmi olanlar hri, ikisi seltin cmi olmak zere, Mmar Sinan'n eseri olan ve bugn hl ayakta duran ve
Mehmet Mermi Haskan'n 3 cildlik Yzyllar Boyunca skdar1 ba lkl eserine gre en az 111, brhim Hakk Konyal'nn 2 cildlik skdar Trihi2 ba lkl eserine
gre ise 142 aded kadm cmi; rahmetli Slim Bostanco lu'nun skdar Derghlar
ba lkl bu kymetli eserinde sz geen, ama artk o unun yerinde yeller esen 66
dergh; ayrca 2 sinagog ile 6 kilise skdar'a has bu yo un mnev hayatn en ak
delilleridir.
Mslman skdarllar yalnzca erat'n kurallarna riayet etmeyi bir fazlet
olarak kabl edip sofuca bir hayat srmekle kalmam lar, fakat dinin irfn vechesine
de nem vermi ve Kmil Mr idler'in kendilerine rehberlik etmelerine byk bir
evkle tbi' olmu lardr. Bu tutum eski skdar ahlisinin genellikle tevekkl ve
sehvetini arttran, ayrca kendilerinde lem'e kat ve tvizsiz bir bak la bakmak yerine bir Rahmn Bak ile bakmak temyln filizlendirip egemen klan sebeb olmu tur.
te bu bak syesindedir ki skdar Trk, Acem, Ermeni, Yahudi ve Rum
cemaatleri iin bir vahdet potas olmu ; bu farkl etnik cemaatler asl biribirlerinin
hakkna tecvz etmemi , kar lkl sayg ve muhabbetle birlikte ya am lardr. O
kadar ki gerek I. Dny Sava 'na takaddm eden yllarda Anadolu'da vuku bulmu
olan Trk-Ermeni at malar, gerekse stanbul'un i g linden sonra bilhassa rum aznlklarn ta knlklar skdar'a yansmam tr. O dnemde 20.000 kadar Ermeni
vatanda mzn ya ad ve bir zamanlar "Kk Ermenistan" diye isimlendirilmi
olan Ba larba semti ve civrnda da, bu be cemaatten esnafn iie ya adklar skdar ar s'nda da Trkleri ya da di er etnik cemaatleri rencde edebilecek olaylar
vuku bulmam tr.
skdar ahlisi din fark gzetmeksizin biribirlerinin bayrmlarna, kandillerine, yortularna, muayyen gnlerdeki orularna; snnet, komnyon3 ve bar-mitsva4
trenlerine saygl davranm , bunlara katlm ; bunlar kom ulu un ve dostlu un
peki mesi iin frsat addetmi tir.
Tekke diye anlmakla beraber yalnzca bir czzam hastahnesi olan "Miskinler Tekkesi"ni bir yana brakacak olursak, skdar'n irfn hayatna bilfiil yn vermi olan 66 dergh arasnda: 17 Celvet, 8 Nak , 8 K dir, 7 ban, 5 Rif, 4 Be1

Mehmet Mermi Haskan, Yzyllar Boyunca skdar, 3 cild, skdar Belediyesi, skdar 2001.
brhim Hakk Konyal, skdar Trihi, Trkiye Ye ilay Cemiyeti Yaynlar, stanbul 1976-1977.
3
Komnyon: Hristiyan ocuklarnn Kilise'de, ilk defa, Hazret-i s'nn etini simgeleyen ekme i yeme ve kann simgeleyen arab imeleri sonucu hristiyan cemaatinin yesi olduklarn iln eden din
tren.
4
Bar-Mitsva: Msev o lanlarnn 13 ya nda iken tbi' olduklar bir e itim sonunda msev cemaatinin din vecbelerini idrk etmi bir yesi oldu unu iln eden din tren.
2

dev, 4 Bekt , 4 Halvet, 4 Sa'd, 2 Bayrm, 1 Cerrh, 1 Mevlev ve 1 Smbl

derghnn bulundu unu grmekteyiz. Bu manzara Celvetli in skdar'a ne byklkte bir mnev damga vurmu oldu una da, halkn indindeki i'tibrna da k tutmaktadr.
skdar din ve irfn sohbetler bakmndan zengin bir gemi e ve yerle mi
bir gelene e shib olan bir beldedir. Bu sohbetler yalnzca derghlarda de il, fakat:
evlerde, konaklarda ve bz kahvehnelerde de yaplrd. Benim ocuklu umda ve
genli imde 1) zbekler Tekkesi, 2) Mevlev Dedesi rahmetli Ahmed Remz Akyrek Efendi'nin mdrl srasnda Hac Selim A a Ktphnesi ve 3) Sim ve Bekir Dzgnman karde lere ait, Hkimiyeti Millye Caddesi'nde 104 numaradaki
"Attr Dkkn"5 irfn ve mrifet shibi zevtn sohbet iin bulu tuklar en gzde
yerlerdi. Ama artk ne Hac Selim A a Ktphnesi'nde sohbete mihrk ve mihver
olacak bir Remz Dede var, ne de 1991 ylnda kaplarn kapatm olan "Aktar Hocalar" nmyla mrf "Attr Dkkn".
Bu "Attr Dkkn" zamann bz me hr san'atkrlarnn, riflerinin, srl
sflerinin ve me yihinin sohbet ve muhabbet etmek zere srekli u radklar, det
Akademi mesbesinde, bir meknd.
Bilhassa cumartesi gnleri leden sonra bu birka metrekarelik yere 7-8 kiinin toplanp sohbet etti i olurdu. Bu muhterem zevt arasnda Rifa eyhi Sar Hsn Efendi'yi, Sandk Rifa Dergh'nn son eyhi Haydar Efendi'yi, Kurban Nash
Rifa Dergh'nn son eyhi Seyyid Hayrullah Tcddin Yalm Efendi'yi (18831954), Bandrmalzde Dergh'nn Celvet-Bekt eyhi Seyyid Yusuf Fhir Ataer
Baba'y (1891-1967), son derece srl bir zt olan Hamzav-Melm me rebli Hfz
E ref Ede Efendi'yi6 (1876-1954), zbekler Tekkesi'nin son eyhi Necmeddin zbekkangay Efendi'yi (1903-1971), Nash a'bn Dergh'nn son eyhi Kirmeddin
Efendi'ye ba l olan skdar skele Cmii ba imm Hfz Nfiz Uncu Efendi'yi7
(1887-1958), Hezrfen Necmeddin Okyay Hoca Efendi (1883-1976) ile kendisi gibi
kadm tarz cildde ve ebrda gzel eserler vermi olan o lu Prof. Scid Okyay'
(1915-1999), Osmanl hnednnn son mezzinba s ve Dmbll smail Efendi'nin
(1897-1973) amcas olan Hfz Muhiddin Tank Efendi'yi (1878-1952), z Sz8 ba lkl rifne bir rislenin mellifi Fehim Tanda' ve Muhammed Nr'l-Arab'ye
mensb kaymakam emeklisi Melm Abdullah Bey'i ve ressam skdar'l Hoca Ali
Rza Bey'i (1858-1930) de zikretmek gerekir.
Daha sonralar ise, neyzen Niyzi Sayn (do . 1927) ilk mski me kini gene
bu dkknda Sim Efendi Amca'nn kk o lu ebrzen ve kadm tarz cild std
Mustafa Dzgnman'dan alm ; ebrculu a da gene onun te vki ve e itimiyle ba lam tr. Niyzi Sayn neydeki perdeleri fevkalde titizlikle kullanmak, nefesine kudretle hkim olmak ve kendine has e siz bir fleyi slbuna shib olmak sretiyle te-

5
6
7
8

Bk. Ahned Yksel zemre, skdar'da Bir Attr Dkkn, 4. bask, Kubbealt Ne riyt,2003.
Bk Ahmed Yksel zemre, skdar'n "Srl"s, Kubbealt Ne riyt, (Baslyor).
Bk Ahmed Yksel zemre, A.g.e.
Fehim Tanda: z Sz - Din Bilgilerinin znden Syler, Do u Yaynevi, 54 sayfa, stanbul 1944.

cell eden ustal n, bunu sabrla ve kanavie i ler gibi geli tirmi olan hocas ressam ve neyzen merhm Halil Dikmen'e (1906-1964) borludur.
Bu arada, bu Attr Dkkn'nn mdvimleri arasnda, Halvetiyye'nin
Sinnye kolundan veys-melm me rebli bir zt olan bankac evket Turgut ulpan' (1914-1990), Ftih Trbedr Ahmed mi Efendi'nin (1807-1920) halfesi Ahmed Thir Efendi'nin mrdlerinden ve Aya 'l Arabac smil A a diye bilinen tasarruf ehli rif bir ztn o lu olan Albay Mh. Vehbi Glo lu'yu (1922-1998),
Abdlbky Glpnarl'y (1900-1982) ve Hfz m Tevfik'i de unutmamak gerekir.
m Tevfik iri yapl, gr ve przsz sesli, mskye in, hads bilen bir zt idi.
Yeni Cmi'nin minresinden sabah eznn sab mak mndan okudu u zaman skdarllar yataklarndan do rulur, bu gr sesi hu iinde dinlerdi.
Daha yakn zamanlarda da, Necmeddin Okyay Hoca Efendi'nin son ve kymetli tlmzlerinden Prof. Dr. Ali Alpaslan (do . 1925) ile Prof. U ur Derman9 (do .
1935) da, Prof. Dr. Gngr atro lu (do . 1936) da, gazeteci-yazar-msk inas Nezih Uzel de bu dkknn gnl ehli mdvimlerinden olmu lardr. Bu dkknn en
srekli mdvimleri en azndan 54 yllk (belki de daha fazla) bir sadkatle rahmetli
babam Hfz Mehmed Nrull h bey (1896-1973) ve 53 yllk bir sadkat ile de fakr
olmu uzdur.
skdar'daki bu Attr Dkkn nice sohbetlerin, nice dostluklarn, nice himmetlerin, nice hayrlarn, nice tefekkre yn ibretlerin, nice fyzatn, nice mnev
tohumlarn ve ir dlarn sebebi ve mihveri olmu tu. Neyzen Niyzi Sayn, bir gn
bana, bu dkknn rahmn fyztnn sebep oldu u madd ve mnev mktesebtn
hamd- krnla ve cezbeyle yd ederken: "Yksel'ci im; biz bu dkkndan gememi olsaydk imdi yedi dkkn sprntsnden beter olurduk" demi tir ki bu sz
Elhak fakr iin de do rudur!
uras bir gerektir ki skdar ahlisini bu kabil mnev sohbetlere meylettiren etkenlerden biri de din msk idi. Bu, bir taraftan "skdar A z" denilen
Kur'n tilvet tarzyla, di er taraftan da zellikle Ramazan'da tervih namazlarnn
ilhilerle klnmasna cevaz veren bir tutumla etkin olmaktayd.
"skdar A z"nn en byk hocas babamn da, Karaky'deki Yeralt Cmii'nin ba imm Hfz Ali skdarl'nn (1885-1976) da hocas olmu olan Nazf Hoca Efendi imi . "skdar A z"na hkim olan hfzlar mskye fevkalde vkf olarak yeti tirilirler ve Kur'n kraatinde hangi srenin, hatt hangi yetlerin hangi mak mdan okunaca n bile renirlermi . Bugn "skdar A z"nn iki mmtaz temsilcisinden biri Hfz Kni Karaca, di eri ise Hfz lhan Tok hocalardr. kisi de Hfz Ali skdarl'nn talebesidir.
Benim ocuklu um ve genli imde skdar'da birka ilh grubu vard. Bunlarn en i'tibr greni Mustafa Dzgnman'n10 kurdu u ve idre etti i gruptu. Bu
9

Cerrahpa a Tp Fakltesi'ndeki isim benzeri, merhm tabib Prof. Dr. U ur Derman ile kar trmamak gerekir.
10
Mustafa Dzgnman (1920-1990) XX. yzyln en byk ebr ve kadm tarz cild stadlarndan biridir. Ebr zevkini halka a lam ve pekok ebrzenin rzk kaplarnn almasna sebeb olmu tur.

grupta Niyzi Sayn, elektrik idresinden a abeyi Srr Sayn, sa lk memurlar Slim
ile Hlid, banka memuru Turan, Foto Ulus'un11 shibi Necmi, muhsebeci Nreddin
Birbil, Yeni Cmi mezzinlerinden m hfz Tevfik, Uncular Caddesi'nde takunyeci
kir'in beyin o lu Turan Denker ve berber Mehmed12 de vard. Bu grup daha ok
rifne nefeslerin ilhle tirilmi ekillerini terennm ederek skdar ahlisinin mnev zevk ve ne 'esine hem katkda bulunmu , hem de onu bu nefeslerin mnsn ara trmaya sevk etmi tir.
skdar'n mnev ve uhrev havasn peki tiren unsurlarn en nemlilerinden
biri de hemen hemen her mahallede bulunan cmilerin ve tekkelerin hazrelerinde yatan mevtlard. Her skdarl daha kk ya ndan itibren nnden geti i kabirlerde yatanlarn rhlarna mutlaka 3 hls ve 1 Ftiha okumay bir al kanlk hline
getirmi olurdu. Bylece ahlnin dernunda kendisi ile mevtlar arasnda do al bir
nsiyet teesss ederdi. Ahli ehl-i kubr ile, mnen, det iie ya ard. Bundan dolay da skdarllar iktisb ettikleri bu nsiyet dolaysyla lmden korkmazlar; onu
ilh nizmn vaz geilmez ve do al bir unsuru olarak addederler; lm teslimiyetle,
tevekklle ve hatt, garibdir, ne 'eyle beklerlerdi.
Bugnk skdar'da mnev sohbet gelene i kaybolmu de ildir. "Hakk
Sohbeti" sistematik bir biimde evlerde, vakflarda, derneklerde, kahvehnelerde, ktphnelerde ve ticrethnelerde; rz bir biimde de Ramazan adr'nda, Kltr
Merkezleri'nde ve kez bz mahall radyolarda, hamdolsun ki, hl srdrlmektedir.
Bundan iki sene kadar nce Slim Bostanco lu skdar'n derghlar hakknda bir kitap hazrlam oldu unu, bunu bir kere de benim tetkik etmemi ve mmknse baslmas iin bir yayncya arac olmam ric etmi ti. Kendisini, bu kitab basaca n mid etti im bir yayncya kitap hakknda msbet referansmla birlikte yolladmsa da bu yaync bu kitab basmak istemediydi.
Slim beyin veft etmi oldu unu renmi tim ki skdar Belediyesi ayn
eseri benim tetkik etmem zere bana gnderdi ve benim msbet mtleam zerine de
gzden geirip gerekli dzeltmeleri yaptktan sonra yayna hazrlamam benden ric
etti. Bunu seve seve yaptm. Metnin orijinal uslbuna hi mdhale etmedim. Ama
bir hayli hat ihtiv eden imlsn dzelttim. Dergh kitbelerinde yanl okumadan
do an hatlar ve bz belirgin trih hatlarn da gidermi oldu umu sanyorum. Ayrca bz aklayc dipnotlar da ilve etmi bulunmaktaym. Bir de yazarn eserinin
sonuna eklemi oldu u "Szlk"deki tanmlarn bzlarnn yanl anla lmaya (iltibsa) yol aabilecek ifdelerini de daha isbetli olaca n mid etti im tanmlarla tdil ettim. Bu de i ik metinleri ise (Editrn notu) ibresiyle belirttim.

Kendisi de 19 ilh ve bir de ark bestelemi tir. Bk. Ahmed Yksel zemre, skdar'da Bir Attr
Dkkn, 4. bask, Kubbealt Ne riyt, 2003.
11
Foto Ulus, Hkimiyet-i Milliye Caddesi ile Eski Mahkeme Soka 'nn birle ti i k ede bulunuyordu.
12
Berber Mehmed bey Hkimiyet-i Milliye Caddesi No: 106 da, Attr Dkkn'nn biti i inde idi.

ok kere, skdar derghlarnn birka ismi vardr. Nitekim bu kitabda tantlan 67 dergha tek bl eden 114 farkl isim vardr. Kitabn bir mracaat kitab niteli inde olmas iin bu 114 ismin herbirinin alfabetik srayla ayr birer bend olarak ele
alnmas fakat dergh hangi isim altnda yaygn bir biimde tannyorsa o isim altnda
verilmi olan ayrntl bende yollama yaplmas gerekirdi. Bu dzenlemeyi de yapm
bulunmaktaym.
Rahmetlinin bu eserinin skdar'n mnev kltr trihine ok kymetli bir
katk olaca phesizdir.
Merhm Slim Yorganco lu 23 Haziran 1945 trihinde skdar'da Vlide-i
Atk Mahallesi'nde do mu , Haydarpa a Lisesi'nden mezun olmu tur. Uzun sre
gmrk komisyonculu u yaptktan sonra ticretle i tig l etmi tir. Babas "Dede"
lkabl Mehmed Hikmet Efendi Sandk Dergh'nn son postni ni eyh Haydar Efendi'nin dervi i olup skdar'n "Srl"larndan Bankac evket Turgut ulpan'n13
annesiyle karde torunudur. Slim Yorganco lu 30 Mart 2002 trihinde kalp hastalndan veft etmi tir. All h gan gan rahmet eylesin!
skdar, 23 Kasm 2003

13

Prof.Dr. Ahmed Yksel zemre

Bk Ahmed Yksel zemre, A.g.e.

H
6)

89

Dergh Topta 'nda, Vlide-i Atk Mahallesi'nde, kendi adyla anlan sokaktayd. Derghn kurulu trihi ve eyh silsilesi bilinmemektedir. Dergh, Sultn I.
Abdlhamd'in annesi ermi Rbia Kadn tarafndan mkemmel bir hle getirilmi tir
(1744). Fakat bu bin bu gnlere ula amam tr. Dergha ismini veren Abac Dede
Efendi (vef. 1705), trbesinde yatmaktadr. Trbesini Nev ehir'li Dmat brhim Paa (do . 1660 - vef. 1730) sadrazaml srasnda yaptrm ise de o zamanki trbe
bins da bu gnlere ula amam tr.
88

Baknz: Himmet Efendi Bayrm Dergh.

Baknz: Selmi Ali Efendi Celvet Dergh (2).

7
;"< 7

:7

Baknz: Kalenderhne Nak Degh.

1)

=9

Dergh engelky, Halk Caddesi'nde, kmaz sokaktayd. Dergh ve mescit

yklm , haremlik de bakmsz bir hldedir. Dergh brhim Edhem Efendi'nin kz
Rbia Adviye Hanm (vef. 1899) kocas eyh Ahmed Efendi (vef. 1911) iin yaptrm tr (1866). Derghn in s iin ir ems Efendi"nin hazrlad kitbede :
Duhter-i muhsne evsf- brhim Edhem
Sni-i Rbia ya'ni Adeviyye gh
yle bir shibe-i cd u seh dervi e
Ki heme m-melekin Hak yoluna etti tebh
K'itdi in Bedev silkine bu hank h
Eyledi zevcini hem postni ni lill h
Oldu bir zviye-i zmre-i ehl-i tevhd
Zikredip gel diyelim a k ile yhu All h

10

Nefy- ispat ile d t ama trih ems

Zevci eyh Ahmed'e yapt Adeviyye Dergh"
1283
yazlyd. Di er bir kitbede :
Dergh- Bedev nil-i der-lab
Zi k ad trihin sorarsan Fargab:
Girelim a k ile gel silkine ol h- nebnin
Grelim hizmetini kurret-l -ayneyn-i Al'nin
Tutalm hlka-i zincirini bi'l-cmle velnin
Uralm na'ry gel hassas ok zikr-i cellin
Giyelim kisvetini Hce-i Ahmed Yesev'nin
Kanalm erbetine Seyyid-i Ahmet Bedev'nin
Yanalm a k ile nil olalm an- Hall'e
Erelim menzile n eyleyelim cm- Cem ile
Abd-i memlk olalm sdk ile bu rh- celle
Rahm g libdir eder rahmeti ok abd-i zelle
Alalm himmetini Seyyid-i Ahmed Bedev'nin
Bulalm rf'atn Hce-i Ahmed Yesev'nin
Sf inkra d p Haydar'a ta atma
Ti - tevhd ile ur nefsine asl yava atma
Yok olan var olur elbette bu yolda tel etme
Yanalm a k ile, hamdi vara' bu yola katma
Kanalm erbetine Seyyid-i Ahmed Bedev'nin
Alalm himmetini Hace-i Ahmed Yesevi'nin
Sene bin iki yz seksen nde
K ad- dergh- li-i Bedev
Tarkat-n Nak bendiyyet-i ve-l kadriyyeti
Halfe-i Hazret-i Kuddise srrhu-l lihi"
1283
yazlyd. ki kitbe de ne yazk ki yok olmu tur.
Derghn su hazinesi zerinde

:
11

" evketl mehabetl Sultn Abdlazz Han hazretlerinin criyelerinden merhme Feleksu Kalfa'nn hayrtdr 1286" yazlyd. Bundan da anla laca zere
hayrat yapan Feleksu Kalfadr. (1869 - 70).
Zamannda semhnenin mihrab zerinde bulunan hattat Sami Efendi'nin " ll bizikrill hi tatmeni - l kulb" ile 1874 ylnda yazd "Y Hazret - i Pr Seyyid
Ahmed - l Bedev" yazl nefis levhlar engelky, Hac mer Efendi Cmii'ndedir.
Derghn hazresindeki 5 kabirden bilinenler
1 - brhim Edhem Efendi.
2 - fkat Hanm (vef. 1872-73): brhim Edhem Efendi'nin kzdr. Veremden veft etmi tir. Mezar ta nda
:
Mevt- hayat emr-i hd ikr
Alsa gerek bendesini Kirdgr14
Ald benim duhter-i pkzemi
Nev civanm oldu Hakk'a dil-figr15
Bir verem-i muhrk idi zhiri
Erdi erenlerden ana ber-gzr
Hazret-i Seyyid Bedev pirimiz
Olsa gerek rz-i cezda medr
Byle olur ehl-i ab bendesi
Himmet-i Zehr'ya hem olsun civr
Gitti fkat Hanm bak cennete
k olup H diyerek ikr"
1289
yazldr.
3 - Rbia Adviye Hanm (do . 1834 - vef. 1899): brhim Edhem Efendi'nin
kzdr. Derghn kurucusudur.
4 - Ahmed Efendi (vef. 1911): Derghn ilk eyhidir.
14
15

Kirdgr: All h.
Dil - figr: Gnl yaral, k

12

Kurucusundan dolay "Rbia Adviye Hanm Dergh" adyla da anlan derghn devrn gn Cumartesi idi. Bu dergha gnl vermi eyh Edhem Efendi ise
(vef. 1904), devrinin en nemli zkirba larndand.

Baknz: Mahmd Efendi Rif Dergh.

3)

89

Bu Nak dergh Pazarba Mahallesi'nde: Boybey Soka , Kprl Fazl

Pa a Soka ve Kartal Baba Caddesi tarafndan ku atlm , dikdrgen eklinde bulunan geni bir arzde yer almaktadr. Dergh e itli dnemlerde "Alaca Minre Dergh", "Pazar Dergh" , " eyh Sdk Efendi Dergh", " eyh Hac brhim Efendi
Dergh", "Ebltevfik brhim Efendi Dergh", "Hac Dede Dergh" olarak anlm tr. Dergh, Hac brhim Efendi isminde hayrsever bir zt tarafndan yaptrlm tr (1730- 1). Derghn geni arzsinde sradan bir mescid niteli inde olan
tevhdhne, iki katl selmlk ve iki katl haremlik bulunmaktayd.
Dergh, Sultn II. Abdlhamid'in birinci haznedr tarafndan yenilenmi
(1884-85) ve ir Sbit Efendinin yazd ve u anda yok olan kitbede trih d rlm tr
:
Zll- Hakk Abdlhamid'e u mahl
Mescid-i nak - felek oldu bu dem
Sahib-l ismet kerim-l menkabet
Ol haznedar- Sultn- mem
Byle bir ma'bed ki misli yok nn
Levh-i menk at g yet muntazam
Seyr- tavaf eyliyor ins- melek
Dim bunda ibdet mltezem
Nuh kapsnda ahli bilumum
Oldular mste rk- ltf- kerem
Pdi hm ok ya a vzesin
sumna refederler subh-dem
Umm-i dnya cmleten tebrk eder
Bende-i l-i aby l-cerem
Burdaki erler Kutubdan ke folup
13

nna lyk riayet buldu hem

pheyi kat'eyle an-u sdk ile
Feyzinin oldu benm muhterem
Bb- mescidden duhlde kl niyz
Her biri birer feyze mazhar pr-himem
Burc- ehlull ha kar ba kesip
Hcetin Hakh'dan dile hi ekme gam
Sahib-l hayrta y Rab kl at
D cihnda saadet hem ha em
Levhaya trih yazar Sbit kalem
Bu ne a'l mmet-i Beyt-l Harem"
1302
Derghn eyh silsilesi yledir:
1 - Hseyin Dede Efendi , Hac (vef. 1759 - 60).
2 - Mehmed Fahr Efendi (vef. 1778).
3 - Mehmed Sdk Efendi (vef. 1794-95): Erzincan'ldr. Anadolu ve Rumeli'de pek ok yeri dola m tr. Trke risleleri vardr. Bunlar: Risle-i Merbbe, Risle-i Terbiyenme, Risle-i Marifeti-n Nefs, Risle-i Mahbb'tur. Risle-i Marifeti-n Nefs'den bir blm:
" Ey Salik, e er nefsini bilmek istersen, bil ki ulu ve yce All h (c.c.) seni iki
nesneden yaratm tr. Bunlardan biri olan bedendir ki, ortadadr. Di eri
btn bir mn olup, rh ve nefs derler. Onu ancak basret gz ile idrk etmek mmkn olur. nk buna gnl derler. nk ne zaman gnl, kalb ve
dil isimleri gese maksat budur. Kalbten maksat, insann g snn sol tarafndaki et paras de ildir. Zra o llerde ve di er canllarda da vardr. Bu
kalb, gzle de grlr, bu yzden ehdet lemnden de ildir. O bu leme
garib olarak gelir ve ylece de gider. Rh bedenin sultn olup, beden onun
bine idir. Btn zhir ve btn organlar, onun askerleridir. Ma'rifetull h ve
Hz. All h'n Cemli'ni tem a etmek O'nun sfatdr. Mkellef olan O'dur,
hitab O'nadr. Ya da mutsuz olmak onun sfatdr ve ona ait hakkatlerin bilinmesi Ma'rifetullhn anahtardr."
4 - brhim Cell Efendi, Hac (vef. 1827 - 28).
5 - Ali Rz Efendi (vef. 1858 - 59).

14

6 - Abdlfetth el Ukar Efendi (vef. 1864-65): Ba dat'ldr. Nak bend vellerinden Mevln Hlid-i Ba dad'nin halfelerinden olup, eyhinin emriyle ve sonuna kadar Nak bendili e ba l olan bu dergh, bu tarkatn Hlid koluna intik l ettirmi tir.
Muhammed R id Rstem Efendi (vef. 1868) halfesidir. Mrdleri arasnda
eyhlislm Mehmed Refik Efendi de (vef. 1866) bulunmaktayd. Kabri Nuh Kuyu'sundadr.
7 - brhim erif Efendi (vef. 1882): Trnova'ldr.
8 - smil Efendi
Derghn hazresinde yatanlar:
1 - Hseyin Dede Efendi , Hac (vef. 1759 - 607): Derghn eyhidir.
2 - Fevzi Efendi (vef. 1759 - 60): eyhtir.
3 - Mehmed Fahr Efendi (vef. 1778): Derghn eyhidir.
4 - Mehmed Sdk Efendi (vef. 1794 - 95): Derghn eyhidir.
5 - Kmil brhim Efendi , Pa azde (vef. 1807).
6 - Zleyh Hanm (vef. 1834) : Re id Pa a'nn hanmdr.
:

7 - Hac Dede Efendi 5.1857): ir Yahya Efendi'nin yazd kabir ta nda

eyh Hseyn-i Nak bendi mukted-i asfiy
Nice mddet k e-i vahdette uzlet eyledi
Mr id-i kmil idi; hayli maarif ehlini
Himmet ile mahrem-i srr- hakkat eyledi
Dvet olunca hitb- ircii-i hazrete
Rh-i pki lem-i lhta rhlet eyledi

yazldr.

Dedi Yahy nase hatf fevtinin trihini

Nak bendi Hac Dede azm-i cennet eyledi.
1274

15

8 - Mehmed Haydar Efendi, Hac Hfz (vef. 1889-90): Bergama'ldr. Derghn eyhlerinden Mehmed Sdk Efendi'nin talebelerinden Krka a'l Mehmed
Emn Efendi'nin halfesidir. Veft trihinin kayd :
Pi v-y slikan- rh- tahkk-i Hud
Post-pira-y tecell hne-i r d kemal
eyh-i kmil hdi-i rh- kadm-i Nak bend
Hazret-i Hfz Mehemmed Haydar etdi irtihl
Ser-be-ceyb-i inziv me gul-i zikrull h iken
Rhuna bu caygh oldu gzergh- visl
Krka al eyh Mehmed nam zt- rifin
Cni in-i dergeh-i feyzi idi bir nice sal
Zikr-i zenbr kolundan ne eyb- a k olup
N gm- ehd-i vahd olm d ol irin-hisl
Feyz-i ransi olsun cilve-pir-y vcd
Cmle-i ashb hakknda ila-yevm-z zevl
rtihlinde dedim trih-i cevherdrn
H deyip Hfz Efendi old Hak-bin-i Ceml"
1307
Derghn bahesindeki yekpre kfeki ta ndan yontulmu abdest su teknesi,
stanbul'lu Dilsizzde Hac Byk Fesli Mehmed Fahreddin Efendi'nin hayrtdr
(1908). Bakmszlktan ken dergh 1940 ylnda Vakflar dresi tarafndan yktrlm tr. Derghn devrn gn ilk zamanlarda Pazar gn ise de eyh Mehmed Sdk Efendi zamannda Per embe gn olmu tur.
>)

? 5

skdar'l Bandrmalzde Seyyid Ahmed Mnib Efendi'nin Mecmua-i

Tek y isimli eserinde yalnzca ad geen bu dergha ait hibir bilgi mevcd de ildir.
7
Baknz: Kapa as Cerrh Dergh.
9=
Baknz: Karab - Vel Efendi ban Dergh.

16

@) & 5

= 9

Dergh Hayreddin avu Mahallesi, Atpazar, Semerciler mevkiindeydi.

Dergh ve cmi ah apt. Bnsi, ayn zamanda dergh ve cmiye adn vermi olan
Osman Efendi'dir. 1710 - 11 ylnda yaplan bu dergh ve cmiye nl ir Behi ti
Efendi trih d rm tr.
Cenb- mr id-i gh-dil Osman Efendi kim
Odur esrr- "knt kenz"e mazhar rif-i bill h
Yapp bu dilg l mak m sa'y edip hayra
Erip tevfik-i rabbn olupdur na ltfull h
Yapld hamdlill h kudsiynn Kbegh hem
Makarr- ehl-i takv iyn- Hakk'a menzilgh
Zihi hlet verir bir cmi-i pr-feyz-i ra'ndr
Olur vkf ledn ilmine bundan slikn rh
Gelip bu tekkenin taknda kandil-ve eb rzn
Durup devr-i devm bunda grse encm ile mh
Hemi e bunda ta'at-gr olan ehl-i dil trih
Mahll-i taat-l ebrr cy- evliyull h
1123
Bu kitbe de, yok olanlar arasnda yerini alm tr. Kurulu undan 1925 ylnda
tekkelerin kapatl na kadar Celvetlikten ayrlmayan derghn yin gn Cuma gnyd. Dergh ve cmiden gnmze hibir ey kalmad gibi, ilk eyhinin hricindeki postni nler haknda da bir bilgimiz yoktur.
Osman Efendi (vef. 1748): Bilecik'lidir. Celvet eyhi Selmi Ali Efendi'nin
(vef. 1692) halfesidir. Azz Mahmut Hdy Celvet sitnesi eyhi Filibeli
Mehmed Sabr Dede elebi Efendi'nin veft zerine sitne'ye eyh oldu (1717).
sitne'de 10 yl kadar ir d vazifesi grd. Kabri, sitne'de, Ba halfe Muk'ad
Ahmed Efendi'nin (vef. 1639) yanndadr.
Derghn son postni ni Mustafa Efendi'dir.
A) = 9 7

Dergh Arakiyeci Hac Cfer Mahallesi, Dividciler Caddesinde'ydi. ki er

oda ile birer sofadan ibret haremlik ve selmlk ile, iki hel, mutfak, tevhdhne,
trbe, kuyu ve kk bir avludan ibretti. Zeyneb Kmil Hastanesi'nin bahe ve yol
dzenlemeleri srasnda hepten yok olmu tur. Devrn gn Cumartesi olan dergh ile
ilgili elimizde ba kaca bir bilgi yoktur.
17

C) 8

= 9

Dergh mrahor'da, mrahor Cmii'nin arkasnda, yol kenarndayd. Kurucusu

Ay e Sultn'dr. Derghn Celvet yininin yapld devrn gn Per embe'ydi. Dergh ve postni nleri hakknda herhangi bir bilgi yoktur. Yalnz bu derghta, Azz
Mahmd Hdy Celvet sitnesi eyhi ihbeddin Efendi'nin (vef. 1911) teklif ve
oluruyla me hur duahan Nak eyhi Ebu-l Kavuk smil Hakk Molla'nn 1905-1914
yllar arasnda, Celvet me hat bozulmadan nce, eyhlik etti i sbittir.
Dergh tamamen yklm tr. Hazresindeki kabir ta lar da yerlerinden kartlarak duvar diplerinde sanki sat a sunulacakm casna dizili durmaktadr.
Ay e Sultn (vef. 1595) K nn Sultn Sleyman Han'n torunu, Mihrimh
Sultn ile Rstem Pa a'nn kzlardr. Azz Mahmd Hdy Efendi'nin sdk mrdi
olmu tur. Ay e Sultn nce Vezir - i zam Ahmed Pa a ile (1580) evlenmi ve birka o lu dnyaya gelmi tir. lk kocas veft eden Ay e Sultn 1582 ylnda eyhlislm ivicizde Mehmed Efendi'nin (vef. 1587) akdetti i nikh ile Ni anc Feridun
beyle evlenmi tir. Fakat Feridun Bey'in 1583 ylnda veft ile tekrar dul kalm tr.
Byk bir servet shibi olan Ay e Sultn'n Salacak'ta saray ve ayrca Azz Mahmut
Hdy Celvet sitnesi'ne ait vakflar da vard. Azz Mahmd Hdy Efendi ile
de evlendikleri ve hatt Pr'in Hacc'a Ay e Sultn ile gitti i rivyet ediliyorsa da bu
hussta kesin bir belge bulunmamaktadr.
Ay e Sultn ilk kocas Vezir-i zam Ahmet Pa a'dan olma o lu
Abdurrahmn Bey'le gitti i Hacc frizas dn 1595 ylnda veft etmi ve Hdy
sitnesi'ne defnedilmi tir.
D) 59
5

97

= 9

Dergh, Ahmed elebi Mahallesi'nde, Hdy Mahmd Soka ile Azz Efendi Mektebi Soka 'nn evreledi i byk bir alan iindedir. Klliye cmi tevhdhne, harem - selmlk, ktphne, hnkr kasr, halvethne, be adet me rta
evi, dervi hcreleri, iki mutfak, taamhne, su deposu, adrvan, abdesthne, ocuk
mektebi, e meler, kuyu, trbe ve geni bir hazreden olu ur. Kurucusu Azz
Mahmd Hdy Efendi'dir. Celvet Pri bu arzyi 1589 ylnda Mustafa ve Ahmet
Efendi adndaki karde lere ait ev yeri iken vekilleri Ali Efendi'den satn alm ve inaata hemen ba lam tr. Derghn in aat 1594 ylnda tamamlanm tr. Daha sonralar tevhdhneye minber eklenmesi ile de cmiye dn trlm tr (1599). 1850 ylnda vuku bulmu olan me hur skdar Yangn'nda trbe hricinde tm klliye
yanm , harb olmu tur. Sultn Abdlmecd trbe dhil btn klliyeyi eskisine sdk kalarak yeniden in ettirmi (1855), hatt hnkar mahfeli ile sbyn mektebi de
bu srada eklenmi tir.
Klliyenin ihys ir Senih Efendi'nin msrlar ile klliyenin a a giri kaps zerindeki kitbede okunmaktadr :
18

Hazret-i Abdlmecd Han' il yevmi-l hisb

mr evketle Hud tahtnda klsn km-yab16
Pr Mahmd Hdy'nin uluvv-i himmeti
sitnn eyledi ma'mre v zerrin-kbab
Sa'y ile kesb-i saf kl kim bu dergh- blend
Kbe-i u kdr olmu metf- eyh-u ebb
Ba keser bu bba mhrn fer eyleyp
Kad- hamde olmu nnn sipihr-i b-tnb
Bendesin envr- H ile klp r en-era
Ol azz-i celvet eyler dernun lem'a-tb
Cybr- feyz- himmet kim der-i ihsnn
e mesr- cnibinden revndr b- nb
Levh-i bba yazd bir matla' Senh-i kemterin
Kld her msrda bir trih-i terkim-u hsb
Oldu dergh- Hdy bendeye hayru-l meb
Sdk ile gel sitan- kutb-i lemdir bu bb
1272
Cminin giri kaps zerindeki, Sultn Abdlmecd Han tu ral, ir Zver
Efendi'nin ta'lik yaz ile yazlm kitbesinde :
h- g z velyet-menkabet Abdlmecd Han'a
Zhir olmu fth- milket ire nusret-i aktb
Resnetle Azz Mahmd Efendi Derghn in
Edince kld celb-i feyz-i rhaniyyet-i aktb
Du'a-yi evket ile Zver iki cevherin trih
Sezdr olsa bb- hankhda ziynet-i aktb

okunmaktadr.

16

h- din kim Hdy hankhn eyledi bnyd

Mu'in olsun umrunda Hud'ya himmet-i aktb"
1272

Km - yb: Arzusuna eri en.

19

Sultn II. Abdlhamd'in yaknlarndan Ltfi Efendi cmi-tevhdhne kar sna bir ktphne yaptrm tr (1899 - 1900). 1910 ylnda yldrm d mesi ile yklan minre ve trbedr blmn Msr Hidivi smil Pa a'nn (vef. 1895) kz Prenses Fatma Hanm (vef. 1912) onarm ve bugn de kullanlan trbe giri indeki cameknl blm yaptrm tr.
Devrn gn Cuma gn olan sitnenin postni nleri :
1- Azz Mahmd Hdy Efendi (do . 1541 - vef. 01.10.1628): ereflikohisar do umludur. Babas Fadlull h Efendi, dedesi Mahmd Efendi'dir. Yeti ti i ve
byd yer, ilkokula da ba lad yer olan Sivrihisar'dr. Tahslini ilerletmek iin
stanbul'a geldi ve zamann en mkemmel messeselerinden biri olan Ayasofya
Medresesi'ne girdi. Yaknl itibriyle de Kk Ayasofya da ik met etti (1564).
Medrese tahsline devm ederken bir yandan da ulemden Nsrzde Ramazan Efendi'nin (vef. 1576) talebesi oldu. Halvetyye'den Nreddinzde Muslihuddin Efendi'nin (do . 1502 - vef. 1573) sohbetlerinde bulundu. Azz Mahmd Efendi medrese
tahslini bitirdi inde, derslerine devm etti i Nsrzde Ramazan Efendi'nin yardmcs oldu ve uzun yllar yannda grev ald. Ramazan Efendi, Edirne'de Selimiye
Medresesi'ne hoca olarak tyin edilince yardmcs Azz Mahmd Efendi'yi de beraberinde gtrd (1571). Ayn yl stajn tamamlayarak kad diplomasna hak kazanm ve hocas ile Msr ve am'a giderek kadlk yardmcl nda bulunmu tur. Msr'da bulundu u sralarda Halvetyye'den Mehmed Demirta Efendi'nin halfelerinden Kermuddin Halvet Efendi'ye intisb etti. Hocas Nsrzde Efendi'nin Bursa'ya
kad olarak tyin edilmesiyle Azz Mahmd Efendi de beraberinde gelerek Ferhdiye
Medresesi'nde hoca ve Eski Cmi Mahkemesi'nde de kad yardmcl grevlerine
ba lad (1573). Bu arada byk veli ftde Efendi'nin (vef. 1580) Kaygan Cmii'ndeki vaazlarna devm etti. Nasrzde Ramazan Efendi'nin veftndan (10.1576) sonra zuhur eden mnev i aretler zerine hocalk ve kadlk grevlerinden istifa ederek
eyhi ftade Efendi'ye kapland (Aralk 1576). Kemle erdi inde eyhi tarafndan
verilen vazife zerine ailesi ve kaynbiraderi Ali elebi ile beraber Sivrihisar'a gitti
(01.1580). Sivrihisar'da 6 ay kalabilen Azz Mahmd Hdy Efendi eyhini ziyret
iin tekrar Bursa'ya dnd (16.06.1580). Hdy Efendi'yi Bursa'ya eken kuvvet
belli olmu tur. eyhi ftade Efendi az bir zaman sonra veft etti (26.07.1580). zgn olan Hdy Efendi tekrar Sivrihisara dnm se de bir mddet sonra Rumeli'ye
gemi tir. Eski Za ra'da ik met etti i ve bir cmii yaptrd bilinmektedir. Rumeli'ye gei i ve ne kadar kald bilinmiyorsa da dn nde stanbul'a gelerek Kk
Ayasofya Dergh'na eyh oldu u kesindir (1584). Sultn III. Murad zamannda,
Ferhad Pa a (vef. 1595) ile beraber ran Seferi'ne i tirak ederek Tebriz'e kadar gitti
(30.08.1586).
skdar'da, imdiki klliyenin bulundu u yeri satn alarak hemen in aata
ba lad ve in aata yakn olmak istemesi sebebiyle Rum Mehmed Pa a Cmii civrnda ik met etti (1589). Dergh, mescit ve me rtalarn in aat 1594 ylnda tamamland. Bu sralarda Fatih Cmii vizli ine tyin edildi (06.03.1594). Bu vazifesine
sitne Mescidi'ne minber ilve edilerek cmiye evrilmesine kadar devm etti
(1599). Bunun yerine kendine daha yakn olan Mihrimh Sultn ( skele) Cmii'nde
20

Per embe gnleri vaaz etmeye ba lad. Sultn III. Murad tarafndan Ali Pa a Dergh'na eyhlik teklifini yolun uzak olu u sebebi ile mnsib bir ekilde redderken Sultn'dan Ayasofya yaknndaki "Arslan Yata " olarak anlan yerin dergh olarak yaplmasn taleb etmi tir. Ancak bu istek Sultn I. Ahmed tarafndan "Arslanhne'nin"
yktrlarak cmii yapmna ba lanmas ile olmu tur. Sultn Ahmed Cmii'nin yapmnda ilk kazma vurulmas ve temel atma duas Hdy Efendi tarafndan yaplm tr (1609). Cmi in aat tamamland nda da al merasiminde ilk hutbeyi okudu u
gibi her ayn ilk Pazartesi gnleri vaaz etmeyi de kabl etmi tir (1617).
Hdy Efendi'nin kere haccetti ini; birincisinin trihi bilinmemekte, ikincisi 1618 ylnda, nc hacc da mrdlerinden bir efendi ile 1620 ylnda gerekle tirdi ini kaynaklardan reniyoruz.
Hdy Efendi'nin be o lu ve yedi kz evld olmu tur. Bu ztlar; Evliy
Mehmed Muhtar Efendi (vef. 1595), Mustafa Ebrr Efendi (vef. 1596), Ay e Hanm
(vef. 1600), Ali Murteza Efendi (vef. 1601), Abdlvhid Efendi (vef. 1611),
mmglsm Hanm (vef. 1612), Ahmed Sddk Efendi (vef. 1624), Ftma Zehr
Hanm (vef. 1624), Zeyneb Hanm (vef. 1642), Ftma Zehr Hanm (vef. 1642),
Rukiye ve Hatice Hanm'lardr.
Yeti tirdi i halfeleri; Ba halfe Muk'ad Ahmed Efendi (vef. 1639), Eyyub
Efendi (vef. 1621), Dizdarzde Ahmed Efendi (vef. 1623), Filibe'li smil Efendi
(vef. 1642), Aksaray'l Abdurrahm Efendi (vef. 1645), Zkirba a'ban Efendi (vef.
1650) Veliyyuddin Efendi (vef. 1651), Kemleddin Efendi (vef. 1657), Ehl-i Cennet
Mehmed Feny Efendi (vef. 1664), Sal brhim Efendi (vef. 1664), Arap Yahy
Efendi (vef. 1666), ftdezde Kutub brhim Efendi (vef. 1678) ve Tophne'li Veli
Efendi'dir (vef. 1697).
Kuvvetli bir ir olan Azz Mahmd Efendi'ye eyhi ftde Efendi tarafndan
"Hdy" mahlas verilmi ve Pr de iirlerinde bunu kullanm tr. lh olarak da
bestelenmi bir iir ;
Ezelden a k ile biz yne geldik
Hakkat-i em'ine pervne geldik
Tenezzl eyleyip vahdet ilinden
Bu kesret lemn seyrna geldik
Geb ferman ile, bunca avlim
Gezerken lem-i insna geldik
Fen bulduk vcd-i fn' mutlak
Braktk katreyi, ummna geldik
Nemiz ola Hudy sana lyk
Hemn bir ltf ile ihsna geldik
21

Umarz iverz bky cihna

Civr- Hazret-i Rahmn'a geldik
Geb hr bu kesret lemnden
Hdy, halvet-i Sultn'a geldik"
Gzel beyitlerinden bir ka rnek :
Tynet-i demde evvel konmasa sevd-i a k
Cenneti bir dneye satmazd ol dn-i a k
(Tanr; insano lunu yaratrken, onun amuruna "a k" belsn katmam olsayd, Hazret - i dem, bu u urda, Cennet'i bir elma tnesine fed edip oradan
ko ularak bu fn dnyya ayak basmak gibi bir per anl a d mezdi)
stik met ehli hfz-i Hakk'dadr, ermez ziyn;
nnn serviyi incitmez be im bd-i hazn
(Do ru olann gnlnde Hakk sevgisi eksik olmaz ve bunun iin de madd ve mnev
hibir ziyn gelmez. Grmyor musun servi a acn? Dosdo ru yaradl ndan dolay gz rzgrlar ona bir ey yapamyor).
Eserleri :
Arapa Eserleri: 1) Ahvalu-n nebiyyi-l muhtr aleyhi salavtull hi-l melki-l
cabbr, 2) Cmiu-l fadil ve k miu-r rezil, 3) El es'ile ve-l ecvibe f ahvli-l mevt, 4) Fethu-l bb ve ref'u-l hicb, 5) El fethu-l ilh, 6) Habbetu-l mahabbe, 7)
H iye khistani fi erh-i fkh- Keydn, 8) Hayat-l ervh ve nect-l e bh, 9)
Hulsat-l ahbr f ahvali-n nebiyyi-l muhtr, 10) Ke fu-l kn' an vechi-s sem,
11) El meclisu-l va'ziyye, 12) Mecmuat-l huteb, 13) Mertibu-s slk, 14)
Mifthu-s salt ve mirkat-n nect, 15) Nefis-l meclis, 16) emilu-n nbvveti-l Ahmediyyeti-l Muhammediyye, 17) Et tarkat-l Muhammediyye vesletn
il-s sedeti-s sermediyye, 18) Tecellyat, 19) Vkat.
Trke Eserleri : 1) Dvan, 2) Ecvibe-i Mutasavvfne, 3) Mi'rciye, 4)
Nasyh ve Mevz, 5) Nect-l gark fi-l cem'i ve-t tefrik, 6) Tarkatnme, 7)
Mektbat.
Trbedr Mustafa Es'ad Dzgnman Efendi'nin (do . 1920 - vef. 12.09.1990)
Pr'i iin tertb etti i kasdesi
Dr-l amn bir kubbedir
Tc- Sultn Hdy
Bahr-i a kdan bir habbedir
Tc- Sultn Hdy

22

On taksim zirvesinde
Heybet vardr evresinde
Reng-i envr zerresinde
Tc- Sultn Hdy
Ehl-i olan giyer onu
Hayr olur elbet sonu
Ba a devlet bilir bunu
Tc- Sultn Hdy
Alem ire ems'e timsl
up 17 hem zmrt misl
Olmaz ona hi bir emsl
Tc- Sultn Hdy
Oniki harf lafz- tevhd
Tcda sakl srr tefrd
On eder bunu te'yd
Tc- Sultn Hdy
Hmildir o erati
Tarkati, Ma'rifeti
Gsterir hem Ehl-i Beyti
Tc- Sultn Hdy
Ltf- hakla ehl-i cennet
Giyer ba a tc- Celvet
A k ehline byk izzet
Tc- Sultn Hdy
Aar kalbe bb- saf
Olmaz orda g m-u cef;
Hem kse-i kevser if
Tc- Sultn Hdy
Yedull hdr mr id eli
Ta'lib olan ider bel
Tc giydirir ona vel
Tc- Sultn Hdy
k arar mevlsn
Grmez Hakk'n derysn
Gsteren bak Leyl'sn
Tc- Sultn Hdy
17

up : I k saan.(Editrn notu)

23

lm- irfn andadr hep

Srr- Sbhn andadr hep
Fazl-u keml andadr hep
Tc- Sultn Hdy
Zt-u sfat mevhm de il
Sret, ma'na ayr de il
Ba tcmz gayr- de il
Tc- Sultn Hdy
Grd gzm meyl'ettim ben
At zm seyrettim ben
Mustafa'ym yok oldum ben
Tc- Sultn Hdy
30.04.1955
2 - Ahmed Efendi, Muk'ad (vef. 1639): Balkesir'lidir. Hdy Efendi'nin ba
halfesi olmu tur. Bulgurlu'daki ilehne Dergh'na halfe olarak gnderildi. Burada
4 yl kald. Bursa'daki halfe Eyyub Efendi'nin veft zerine yerine halfe olarak
gnderildi (1621). Pr'in veft zerine Filibe'li smil Efendi'nin gemesi icab ederken Ahmet Efendi sitne mak m iin ve Pr'den sonra ilk postni n oldu (1628).
Fakat Filibe'li smil Efendi "Bu mak ma bizden lyk ba kaca kimse yoktur. Kim
geerse muk'ad (ktrm) olur." dedi. Hakkaten bir mddet sonra Hakk'n hikmetiyle Ahmed Efendi ktrm oldu ve bundan byle "Muk'ad Ahmed Efendi" olarak anld. Veft edenedek eyhli ini srdrd (1639).
3 - Mes'ud Efendi (vef. 1657): Azz Mahmd Hdy Efendi'nin kznn o ludur. lim tahsl etti. Muk'ad Ahmed Efendi'den hilfet ald.
4 - Mehmed Feny Efendi, Ehl-i Cennet (vef. 1664): stanbul Tophne'lidir.
Babas shak Efendi'dir. Mehmed Efendi, karde i Ahmed eleb'nin Hdy Efendi'ye ba ll vstasiyle Pr'i tanm ve tasavvuf e itimine ba lam tr. Pr'i tarafndan
Simav'a halfe olarak gnderildi. Pr'in veft zerine stanbul'a geldi ve Tophne'de
skin bir hayat ya ad (1628). Mes'ud Efendi'nin yerine sitne'ye eyh oldu (1657).
Veft edince sitne'nin alt kaps kar sndaki trbesine defnedildi. Mahlas
"Feny" dir. Dvan' vardr. Kendisine "Ehl-i Cennet" de denir. sitne trbedr
Mustafa Es'ad Dzgnman Efendi'nin Ehl-i Cennet eyh Mehmed Feny Efendi iin
yazd kaside :
Primden bir gonca am eyh Feny Cennet
Ba - a ka byin18 sam eyh Feny Cennet
Mecma'i-l bahreyndir, elhak ilmiledn kelm
Srr Kur'n'dr merm eyh Feny Cennet
18

Byin: Kokular.

24

smi Mehmed Feny hem Cennetiyy-l Celvet

erat'te, tarkatte bak kemli mncel
Hakkat srra gh Hakka vsl bir vel
Nr- zta mazhar olmu eyh Feny Cennet
Kazaskerdi a ka d t gnl verdi eyhine
Slkunda cezbe bast nid geldi sem'ine
(Yeter artk cennet oldun, farkla gel sen kendine!)
eyhi cennet, kendi cennet eyh Feny Cennet
Hazreti Pr mak mnda me'mur oldu ir da
Feyz ald slk ehli irdiler hep murda
Bin yetmi be trihinde cismi girdi trba
Cennet-i Adn ire imdi eyh Feny Cennet
rifne dvannda kne ed var
Kapalca kelm idb zhir, btn saf var
stdndan nazar alm erbbna ma'n var
Enhrna doyum olmaz eyh Feny Cennet
Tc- Celvet giymi cennet hep bak ya almet
Hakkalyakn olmu bir mert ne 'esidir melmet
Enelhakk'n srr ile mest shib-i kermet
Hem muhibbi Ehlibeyt'tir eyh Feny Cennet
Nm- pk-i yd olunca kalb-i insan zevk alr
Misli Cennet ravzasndan ziyretle feyz alr
Rabt- kalble ol hazretin esrrndan sr alr
Bir tabb-i mnevdir eyh Feny Cennet
Kemter kulun Mustafa'dr trbedrndr senin
Hizmetinde berdevmdr hizmetin bekler senin
Mah er gn elin tutup efkatin ister senin
Efendimsin, sultnmsn eyh Feny Cennet
(04.1955)
5 - Gafr Mahmd Efendi (vef. 1667): Gelibolu'ludur. lim tahsl ettikten
sonra tasavvufa yneldi. Muk'ad Ahmed Efendi'ye kapland. Halfe olarak Gelibolu'ya gnderildiyse de fazla kalmadan stanbul'a geri dnd. Zeyrek Cmii, skdar
Vlide Sultn Cmii ve 1659 ylnda da Ftih Cmii vizli inde bulundu. Ehl-i Cennet Mehmed Feny Efendi'nin veft zerine sitne'ye eyh oldu (1664). Veft etti inde Hall Pa a Trbesi'ne (Kapc Celvet Dergh) defnedildi. "Gafr" mahlas
ile iirleri vardr. Bir gazeli ;
Nr-i zikrull h ile her kim ki oldu kalbi ak
25

Sretten ol eb ise ma'nda lkin pr olur

k- sdk isen terkeyle hb-u rhat
Ey Gafr tlib-i ddar olan ebgr19 olur"
6 - Mehmed Tlib Efendi, Devtzde (vef. 1679): Muk'ad Ahmed Efendi'nin
mrdlerinden ve eyh Cmii Celvet Dergh bnsi Devt eyh Mustafa Efendi'nin
(vef. 1660) o ludur. lim tahsl ettikten sonra babasnn halfelerinden Fidanc
Mehmed Efendi'ye ve Ehl-i Cennet Mehmed Feny Efendi'ye kapland. Gafr
Mahmd Efendi'nin veft ile sitne postni ni oldu (1667). Veft etti inde eyh
Cmii'ndeki babasnn trbesine defnedildi. "Tlib" mahlas ile iirleri vardr.
7 - Selm Ali Efendi (vef. 1692): Mente e ili (Mu la), Kozyaka kynde
do du. lyas Efendi'nin o ludur. lim tahsl ettikten sonra Krkake Medresesi'ne hoca, daha sonra da stanky Adas'na (Yunanistan) mft oldu. Tasavvufa olan a k
dolaysyla kadl brakarak Mu'kad Ahmed Efendi'nin halfesi Zkirzde Abdull h
Efendi'ye (vef. 1657) kapland. Bursa'ya halfe olarak gnderildi. Bursa'da elebi
Sultn Mehmed Cmii civrnda bir dergh in etti. Devtzde (Divitizde)
Mehmed Tlib Efendi'nin 1679 ylnda veftyla bo alan sitne eyhli ine gelinceye kadar bu derghda ir da devm etti. Hdy sitnesi eyhiyken nl vel Niyzi
Msr (vef. 1693) ile mektupla malar ve bir takm dedikodularn kmas sonucu
eyhlikten ayrld (1682). Bir yl dolmadan sitne eyhli ine ikinci defa atand ve
veftna kadar bu grevde kald. Selmsz'da, Kurue me'de ve Kskl'da dergh ve
mescidler in ettirdi. Celvetye tarkatnn "Selmiyye" kolunun kurucusudur.
Kskl'daki derghnda medfndur.
8 - Hall Efendi : Samsun, Bafra'ldr. Selm Ali Efendi'nin yerine postni n
olduysa da ksa bir zaman sonra azledilerek Msr'a srld (1683) ve orada da veft
etti.
9 - Mustafa Efendi (vef. 1711) : Erzincan'ldr. Babasnn ad Mustafa'dr.
Hall Efendi'nin azledilmesiyle sitne'ye postni n olduysa da birka gn sonra o da
azledildi (1683). Yerine Selmi Efendi getirildi. Memleketi Erzincan'a gitti. stanbul'a dn nde Kadrga, Mehmed Pa a Celvet Dergh'na eyh oldu (1702).
Abdlhayy Celvet Efendi'nin veft zerine sitne'ye ikinci defa eyh oldu (1705).
Kabri Devtzde (Divitizde) Celvet Dergh ( eyh Cmii) hazresindedir.
10 - Abdlhayy Celvet Efendi (do . 1629 - vef. 16.11.1705): Azz Mahmd
Hdy Efendi'nin halfelerinden Sal brhim Efendi'nin (vef. 1664) o ludur. Babasnn, Satrc Mehmet A a tarafndan yaptrlan zviyedeki eyhli i srasnda
Silistre'de do du (1629). Tasavvuf e itimini babasndan ald. Bir sre sonra hilfet
ald nda, bugn Bulgaristan'da bulunan Akakzanlk kazsndaki Aleddin Efendi
zviyesi eyhli ine getirildi. Babasnn veft zerine onun yerine Edirne Selimiye
Cmii vizi ve Dizdarzde Dergh eyhi oldu ( Mart 1664). Daha sonralar stanbul,
19

ebgr: Gece uyumayan.(Editrn notu)

26

Kadrga'daki Sokollu Mehmed Pa a Zviyesi'ne eyh oldu ( Temmuz 1686). Bil hare
de Emnn Yeni Cmii vizli ine getirildi (1687). Selmi Ali Efendi'nin veft zerine sitne'ye postni n oldu (Aralk 1692). Kabri Hall Pa a (Kapc Celvet Dergh) trbesindedir. yi bir irdi. Eserleri : 1) Tefsr-i Ba'z Sver-i Kur'niyye, 2)
Busr'nin Kasde-i Brde'sinin manzm tercmesi, 3) Fethu-l beyn li huslu-n
ne ri ve-l fethi ve-l emn, 4) erh-i Gazel-i Hac Bayrm Vel.
11 - Mehmed Sabr Efendi (vef. 1717): Filibe'lidir. Babas, Filibe Celvet
Dergh postni ni Mustafa Efendi'dir (vef. 1676). stanbul'a gelerek tefsr ve hads
ilimlerini tahsl etti. sitnenin be inci postni ni Gafr Mahmd Efendi'nin halfesi
oldu. Filibe'deki eyh smil Dergh'na eyh oldu. Mr idi eyh Gafr Mahmd
Efendi'nin veft zerine stanbul'a geldi (1667). e itli cmiilerde vizlik yapt.Kazasker Abdlkadir Efendi'nin kendisi iin yaptrd Edirnekap, Sarm k
Celvet Dergh'na eyh oldu (1671) Kabri, Hall Pa a (Kapc Celvet Dergh) Trbesi'nde, mr idi Gafr Mahmd Efendi'nin yanndadr. "Dede elebi" adyla da anlr.
12 - Osman Efendi, Seyyid (vef. 1727-28): Bilecik'lidir. Selmi Ali Efendi'nin halfelerindendir. skdar'da Atpazar Celvet Dergh bnisdir (1711). Filibe'li
Mehmed Sabr Efendi'nin veft zerine sitne'ye ondrdnc postni n olmu tur.
13 - Ya'kb Afv Efendi (vef. 1736): Babasnn ad Mustafa Efendi'dir.
Bilecik'li Osman Efendi'nin hem mrdi, hem de dmaddr. Bursa'l smil Hakk
Efendi'nin de talebesi olmu tur. ehzde Cmii ve skdar Yeni Vlide Cmii vizliklerinde bulundu. eyhinin veft zerine (1728) sitne'nin onbe inci eyhi oldu
ve bu grevi veft edinceye kadar devm ettirdi. Vasyeti zerine, Karacaahmed
Trbesi civrnda, annesinin yanna defnedildi. Ya'kb Afv Efendi'nin on kadar tasavvuf eseri vardr.
14 - Yusuf Efendi (vef. 1740): Edirne'lidir. Abdlhayy Celvet Efendi'nin
(vef. 1705) halfesidir. Edirne, Selimiye Cmii'nde cuma vizli i yapt. Ya'kb Afv
Efendi'nin veft zerine sitne'ye eyh oldu.
15 - Mehmed Efendi (vef. 1740): Niksar'ldr. Selmi Ali Efendi'nin halfelerindendir. Edirne'li Yusuf Efendi'nin veft zerine onyedinci postni n olmu tur.
Kabri, eyhi Selmi Ali Efendi'nin Kskl'daki dergh hazresindedir. "Fstkl eyhi" adyla da anlr.
16 - Mustafa Efendi (vef. 1774): Bursa do umludur. Niksar'l eyh Mehmed
Efendi'nin o lu ve halfesidir.
17 - Mehmed R en Efendi, Byk (do . 1719 - vef. 1795): Mudanya'da
do du. Dedesi, Ftih Atpazar Celvet Dergh bnsi ve Zkirzde Abdull h Efendi'nin (vef. 1657) halfelerinden umnu'lu Osman Fadl- lh Efendi'nin (vef. 16920)
halfesi Mustafa Efendi'dir. Babas Abdurrahmn Efendi ise Bursa'l smil Hakk
Efendi'nin (vef. 1724) halfesi ve skdar Kapa as Celvet Dergh eyhidir.
27

Mehmed Efendi do du unda Celvet eyhi Bursa'l smil Hakk Efendi tarafndan
"R en" mahlas verildi. Hilfeti, Bursa'l smil Hakk Efendi'nin halfelerinden
orlu'lu Pertev Efendi'dendir (vef. 1768). Sultn Ahmed Cmii de dhil uzun yllar
krs vizli i yapt. Bir ara babasnn yerine geerek Kapa as Celvet Dergh'nda
eyhlik grevinde bulundu. Bursa'l Mustafa Efendi'nin veft etmesiyle sitne'ye
eyh oldu (1774). Hatt- Humyun ile azledildi ve Mudanya'ya srld (1783). Yerine Neccarzde (Dlgerzde) Mehmed Sddk Efendi vekleten srdrd ise de bir yl
sonra tekrar postni n oldu (1784). Bu grevini veft edenedek srdrd (Mart 1795).
Mehmed R en Efendi, Celvetli in yansra Nak bend eyhi Abdlgan Nablus
Efendi'nin (vef. 1731) de halfesiydi. Hanm, Mevlna Celleddin Rm Efendi'nin
ahfdndan erife Hanm'dr.
18 - Mehmed Sddk Efendi, Neccarzde (Dlgerzde) (vef. 1794): Be ikta ,
Sinan Pa a Neccarzde (Dlgerzde) Dergh kurucusu, Celvet eyhi Selmi Ali Efendi'nin halfelerinden "Odaba eyhi" eyh Feny Mustafa Efendi'den hilfet alm olan Rzeddin Mustafa Efendi'nin (vef. 1746) o ludur. Byk Mehmed R en
Efendi'nin azledilip srlmesi sebebiyle 1 yl kadar sitne'ye vekleten eyh olmu tur (1783-84). Vekleten de olsa yirminci eyh olarak kaytlara gemi tir. Yerine tekrar Mehmed R en Efendi gelmi tir. Kabri, Be ikta , Sinan Pa a Cmii yanndaki
trbededir.
19 - Mehmed ihbeddin Efendi (1819): skdar'ldr. Byk Mehmed Ren Efendi'nin o lu ve halfesidir. Babasnn yerine postni n olmu tur. Karakter yaps itibriyle Bursa'l smil Hakk Efendi'ye benzedi inden "Kk Hakk" diye de
anlr. Tuhfetu-s slikiyn adnda tasavvuf bir eseri vardr.
20 - Abdurrahmn Nesb Efendi (vef. 1842): skdar'ldr. Mudanya'l Byk Mehmed R en Efendi'nin torunu, Mehmed ihbeddin Efendi'nin o ludur.
Cankurtaran, Sinan Erdebil Halvet Dergh'na vekleten eyh oldu. Babasnn veft
zerine sitne'ye yirminc postni n oldu. Ordu vizli i grevi verildi (1827).
"Seyyid" mahlas ile yazd iirleri bir dvanda toplanm tr. Din ve din d besteleri de vardr.
21 - Mehmed R en Tevfik Efendi (do . 1810 - vef. 1891): skdar'ldr.
Mehmed ihbeddin Efendi'nin torunu, Abdurrahmn Nesb Efendi'nin o ludur.
Babasnn veft zerine ve elli yla yakla an bu hizmeti lykiyle yapt. Hat sanat ve
msk ile u ra t. A k redifli bir gazeli nldr :
Kurdu iklm-i vcdda tahtn Sultn- A k
Cem edip klar sahr-i a ka s be s20
Her birine itmeye bin nz ile fermn- a k
n oturmu taht- isti nsnda ol pdi h
Her nigehde olmada ftedegn szn- a k
Elleri ba l huzrunda durur bireler
20

S be s: Yanyana.(Editrn notu)

28

Muntazrdr, herbiri ister ki, bir ihsn- a k

Neylesin dnya ve mfhy k neylesin
Dim maksdu nn, vuslat- cann- a k
Vasfolunmaz hlet-i a kn demi, bi vehile
Zhiren giryn ve szn mnev handn- a k
em-i Hakk'da mahvede gr kendini pervneve
tme R en'i, blbl-i eyd gibi efg n- a k"

21

22 - Mehmed ihbeddin Efendi (vef. 1911): skdar'ldr. Abdurrahmn

Nesb Efendi'nin kk o ludur. A abeyi Mehmet R en Tevfik Efendi'nin veftndan sonra geti i mak mda yirmibir yl kadar hizmet vermi tir. Sultn
Abdlmecd'in sevgi ve saygsn kazanm , sitne'nin tmir ve geni letilmesi iin
gerekli yardm sa lam tr. Bu eyhin zamannda katl ve onsekiz odal eyh dairesi yaplm tr.
23 - Mehmed Gl en Efendi (do . 1867 - vef. Nisan 1923): skdar'ldr.
Babas, Kayseri'de niblik grevinde de bulunan Mektubzde M. Sadreddin Efendi'dir (vef. 1872). Annesi, Mehmed R en Tevfik Efendi'nin kzdr. Do anclar ve
Atlamata R tiye Okullarnda tahsl grm tr. Dedesi Mehmed R en Tevfik Efendi'den tasavvuf e itimini grm se de hilfeti Bursa'da smil Hakk Celvet
Dergh eyhi Fik Efendi'den alm tr. Memriyet hayatna 1886 ylnda ba lam ,
days Mehmed ihbeddin Efendi'nin veftyla memriyet hayat biterek sitne'ye
yirmialtnc postni n olmu tur (1911). Pr'in Ahvlu-n Nebiyyi-l Muhtr adl eserini
tercme ve erh etmi tir. Mehmed Thir Efendi'nin (do . 1861 - vef. 1926) yardmlaryla sitne'de bir ktbhne kurmu tur.
24 - Abdlgafr bid Efendi (do . 1872-vef. 06.09.1945): Mehmed Gl en
Efendi'nin kzkarde inin o lu ve halfesidir. Derghn yirmiyedinci ve son eyhidir.
Azz Mahmd Hdy'nin trbsinin d kaps zerindeki kitbede:

yazmaktadr.

Dil, tahsl edem dersen e er zevk-i ilhden

Nasbini alr elbet giren bb- Hdy'den

Trbenin i kap zerindeki kitbede ise:

Bu me hed mecma'-i ervh- ecsd- Hdy'dir
Edeble gir azzim trbe-i pk-i Hdy'dir
yazmaktadr.
Trbede medfn olanlar :

21

Pervneve : Pervne gibi. (Editrn notu)

29

1 - Azz Mahmd Hdy Efendi (do . 1541 - vef. 01.10.1628): Celvetyye

tarkatnn Pr'i ve derghn bnsidir.
2 - Mehmed Muhtar Efendi, Evliy (vef. 1595): Pr'in o ludur.
3 - Mustafa Ebrr Efendi (vef. 1596): Pr'in o ludur.
4 - Ay e Hanm (vef. 1600): Pr'in kzdr. eyh Mehmed Efendi ile evlenmi ve erkek evld olmu tur:
a - Mustafa Efendi (vef. 1685).
b - Abdlhayy Efendi (vef. 1691): Kadrga, Mehmed Pa a Celvet Dergh'na eyh olmu tur (1632).
c - Mehmed Efendi
5 - Ali Murteza Efendi (vef. 1601): Pr'in o ludur.
6 - Abdlvhid Efendi (vef. 1611): Pr'in o ludur.
7 - Ahmed Sddk Efendi (vef. 1624): Pr'in o ludur.
8 - Ftma Zehr Hanm (vef. 1624): Pr'in kzdr.
9 - Zeyneb Hanm (vef. 1642): Pr'in kzdr.
10 - Fatm Zehr Hanm (vef. 1642): Pr'in kzdr.
11 - Fatm Zehr Hanm (vef. 1675): Pr'in kz Rukiye Hanm'n kzdr.
lar :

Trbenin biti i inde, zamanla ats kerek hazre hline gelen alanda yatan1 - Pr'in hanm.

2 - Ay e Sultn (vef. 1585): K nn Sultn Sleyman'n torunu, Mihrimh

Sultn ile Rstem Pa a'nn kzlardr. mrahor'da adn verdi i Celvet Dergh kurucusudur.
3 - mmglsm Hanm (vef. 1612): Pr'in kzdr.
eyhtir.

4 - Ahmed Efendi, Muk'ad (vef. 1639): Pr'in halfesi ve Pr'den sonra ilk

30

5 - Mehmed Efendi (vef. 1643): Pr'in damad ve Ay e Hanm'n kocasdr.

Celvet eyhidir.
6 - Mehmed Pa a, Sultnzde (do . 1602 - vef. 1646): Rstem Pa a'nn torunudur. Saraydan yeti mi tir. 75. sadrazamdr. Girit'te veft etmi tir.
7 - Mustafa Efendi (vef. 1685): Ay e Hanm ile eyh Mehmed Efendi'nin
evld, Pr'in torunudur. eyhlislm Abdurrahm Efendi'nin yardmcs olmu , Sar
Abdull h Efendi'den bo alan, zmir Kadl grevinde bulunmu tur. Daha sonralar
da Ba dat, am, Diyarbakr, Medine, Filibe, Bursa ve skdar Kadlklarnda da grev yapm tr. Celvet eyhidir.
8 - Mehmed ihbeddin Efendi (vef. 1819): sitne eyhidir.
9 - Abdurrahmn Nesib Efendi (vef. 1842): sitne eyhidir.
10 - Sdull h Efendi (vef. 1874): Celvet eyhidir.
dir.

11 - Mehmed R en Tevfik Efendi (do . 1810 - vef. 1891): sitne eyhi12 - Mehmed Gl en Efendi (do . 1864 - vef. 1923): sitne eyhidir.
Hazredeki medfnlardan bazlar:
1 - Lala Mustafa Efendi (vef. 1638).
2 - Mes'ud Efendi (vef. 1657): Pr'in torunu ve sitne eyhidir.

3 - Sun'izde Mehmed Emn Efendi (vef. 1673): Kara Sun'ull h Efendi'nin

o ludur. Edirne (1646), Bursa (1647), Hlep, Msr ve stanbul (1649) kadlklarnda
bulunmu tur. 1653-1654 yllarnda Anadolu, 1654-1655 yllarnda da Rumeli Kazaskeri grevlerinde bulunmu tur. 41. eyhlislm'dr (1661 - 1662).
4 - Fatma Hanm Sultn (vef. 1727 - 28): Sultn IV. Murad'n torunudur.
Annesi Kaya Sultn (vef. 1699), babas Melek Ahmed Pa a'dr (vef. 1662).
5 - Seyyid Osman Efendi, (vef. 1728): sitne'nin eyhidir. Atpazar
Celvet Dergh kurucusu ve ilk eyhidir.
6 - Yusuf Efendi (vef. 1740): sitne'nin eyhidir.
7 - Ebbekir Efendi (vef. 1745): Kayseri'lidir.
8 - Mustafa Efendi (vef. 1751): eyh Selmi Ali Efendi'nin eyhidir.
31

9 - Thir Efendi (vef. 1751).

10 - Mustafa Efendi (vef. 1774): sitne'nin eyhidir.
11 - Mftzde Mehmed Sdk Efendi (vef. 1788): Erzincan'ldr.
12 - Mftzde Mustafa Efendi, (vef. 1791): Erzincan'ldr.
13 - elebizde erif Hasan Pa a (vef. 1791): Rusuk'ludur. elebi Sleyman
A a'nn o ludur. Osmanl - Rus Sava (1768 - 1774) srasnda vezirlik rtbesiyle
Rusuk Ba komutan oldu. Sultn III. Selim tarafndan 158. sadrzam olarak greve
getirildi (1790 - 1791). Ruslara kar Kili, smil, Toli ve sak gibi kaleleri kaybetti i iin sadrazamlktan azledildi ve sonras da dam edildi. dam edilen son sadrzamdr.
14 - Mehmed R en Efendi (do . 1719 - vef. 1795): sitne eyhidir.
15 - Hamal erif Pa a (vef. 1874): Hamallktan asker oldu. Miralay (1830 31), svari livs (1833 - 34), ferik olarak Rakka Kaymak m (1837 - 38), zmit Mutasarrf (1840) oldu. Musul, Konya ve Sivas vlliklerinde bulundu (1844). 1845 ylnda vazifeden uzakla trlm tr. Sava bir rha shipti.
16 - mer Efendi (vef. 1851): Ak ehir'lidir. Abdull h Efendi'nin o ludur.
17 - Hac Ahmed Pa a (vef. 28.04.1858): Kapcba lk ve mutasarrflk grevlerinde bulundu.
18 - Rgb Mehmed Pa a (vef. 1865): stanbul, Kabata 'ldr. elebi Efendi'nin o ludur. Saraydan yeti mi tir. Rumeli Ordusu'na mirliv (1843), Rumeli Mutasarrf (1845), Trabzon (1846) ve Trablusgarb (1846) vlli i grevlerinde bulunmu tur. Basra (1849), Aydn (1851), Harput (1851), Krdistan (1852) vlliklerinde bulundu. 1860 ylnda vazifeden uzakla trlm tr.
19 - Thir Pa a (vef. 25.08.1878): skdar'ldr. Beyrut Kumandanl grevinde bulunmu tur.
20 - Musa Kazm Pa a (do . 1821 - vef. 1889): Arnavutluk'un Kanie Kasabas'nda do mu tur. Hseyin Efendi'nin o ludur. Memriyetten askerlik mesle ine
gemi , korgeneralli e kadar ykselmi tir. Hem Celvet hem de Bedev terbiyesi alm tr. Dvan tarzndaki iirleriyle tannd. Kerbel Olay'na ait mersiyesi ve kuvvetli
hicivleri vardr. Dvan' ve Mak lid-i A k (Sevgi Hazneleri) adl kitab vardr. iirlerinden baz pasajlar :
drk edemez ne 'esini sgar- a kn
Kalbinde nn kim eser-i hubb-i siv var
32

(Kalbini dnya sevgisinden ayramayanlar, daha do rusu, dnyaya tapanlar, lh

A k'n tadna eremezler.)
ltift eylese erbb- ek ya keremi
Seddan saylrd koca Nmrud- peld"
(E er ltuf ve keremni, k alaklara da te mil etseydi, Hz. brhim'i ate e attrmak
gibi bir cinyeti i leyen kstah Nemrud bile All h'n sevgili kullar arasna girerdi.)
Mtekebbirlere kibr etme tasadduk saylr
Zlime zulm- ez klma ibdet gibidir
(Kendini byk grenlere ayn ekilde muk belede bulunmak sadaka vermek kadar
sevaptr. Hele hakszlk edenlere, herkesin hakkn yemekten zevk alanlara ez ve cef etmek bir nevi ibdet saylr.)
21 - Mehmed ihbeddin Efendi (vef. 1911): sitne'nin eyhidir.
22 - Mehmed Thir Efendi (do . 1861 - vef. 1926): Bursa'ldr. Harbiye'yi
bitirdikten (1879) sonra uzun sre asker okullarda trih va co rafya retmenli i
yapt. skp, Manastr ve Selnik Asker Ortaokullarnda mdrlk grevinde bulundu. ir, edip, mutasavvf ve limlerini eserleri ile birlikte tantt (1914). sitne
ktphnesinin kurulmasnda ve eserlerin toplanmasnda byk eme i geti. II. Me rtiyet'in iln ile Bursa'dan milletvekili seildi (1908). Ahlk, tasavvuf ve edebiyata
ait eserleri vardr. En nl eseri ciltlik Osmanl Mellifleri'nde Osmanl ir,
edib, mutasavvf ve limlerini eserleri ile birlikte tantm tr (1914). Di er eserleri ise
unlardr: 1) Ulem ve uar (Bilginler ve irler), 2) Me yih-i Osmniyeden
Onsekiz Ztn Terceme-i Ahvli (Osmanl eyhlerinden Onsekiz Ki inin Hayat), 3)
Dell-t Tefsir (Yorumlar Klavuzu) 4- Hac Bayrm- Vel, 5) Aydn Vilyetine
Mensb Me yih (Aydn li eyhleri), 6) Mverrihn ve Etbba'nn Terceme-i Ahvli (Trihcilerin ve Hekimlerin Hayat), 7) Fezil-i eyh-i Ekber ( eyhi Ekber'in
Erdemleri), 8) Trklerin Ulm ve Fnna Hizmetleri (Trklerin Bilimlere ve Fenlere Hizmetleri), 9) Mteallik sr- slmiye (Siyasetli lgili slm Eserleri), 10) Mverrihn-i Osmniye'den Ali ve Ktip elebi'nin Terceme-i Hlleri (Osmanl Trihilerinden Ali ve Katip elebi'nin Hayatlar), 11) Eski ve Yeni Ahlk Kitaplarmz, 12) Ktip elebi.
23 - Abdlgafr bid Efendi (vef. 06.09.1946): sitne'nin son eyhidir.
24 - .............. Hanm (?)
25 - .............. Hanm (?)
26 - .............. Hanm (?)

33

Baknz: Ya czde Sa'adi Dergh.

E
"! !

Baknz: H im Baba Dergh.

5 5
Baknz: Himmet Efendi Bayrm Dergh.
G)

Bu dergh, imdi yerinde yeller esen Bl avu Mescidi'nin yannda idi.

ndiye ile Tunusba arasnda, Bandrmalzde H im Baba Efendi Dergh'nn kar srasndayd. Devrn gn Pazar olan dergh, mescid ile beraber trihe
malolmu tur. Trbe ve hazre dah yerinde yoktur. Bir ad da "Hoca Bal Dergh"yd.
62)4

Dergh, Vlide-i Atk Mahallesi, avu dere Caddesi ile Koltuku Rza Soka ile narl Tekke Soka snrlar iindedir. amlca'l Mehmed Efendi tarafndan
in edilen (1663) derghn bugne kalan ksm haremlik - selmlk kanaddr. Kurulu unda hangi tarkata hizmet etti i ve eyh silsilelerinin kimler oldu u bilinmemektedir.Yalnz XVIII. yzyln sonlarna do ru Halvetli e, daha sonralar da bu tarkatn ban koluna ba land bilinmektedir. lk zamanlarnda ar amba ve Pazar
gnleri devrn gnleri ise de son olarak devrn gn Per embe olarak tesbit edilmi tir. Bilinen eyhlerini sralarsak :
1 - amlca'l Mehmed Efendi (vef. 1673 - 74): Derghn kurucusu ve ilk
eyhidir. Derghnda medfndur. u anda yok olan trbesinin zerindeki kitbede :
"Hankh- kutb-l rifn gavs-l vsln amlcal Hazret-i
Kuddise srrhu 1084"

eyh Mehmed Efendi.

yazlym .
2 - Hseyin Efendi.
3 - drs Efendi.
4 - Nr Efendi.
Dergh, "narl Dergh" vey " drs Efendi Dergh" adlar ile de anlm tr.
4 8

34

Baknz: Kurban Nash Efendi Rif Dergh.

4
Baknz: amlcal Mehmed Efendi ban Dergh.
44 4
44 4

"! !

Baknz: Selimiye Nak Dergh.

66)4

= 9

Celvetyye Pri Azz Mahmd Hdy Efendi'nin ileye soyundu u yerdir.

Kk amlca'nn Alemda 'na bakan yamac zerindedir. Pr burada kendine ta tan
iki odack ve mescid in ettirmi tir. Mescide "Musalla Mescidi" dendi i iin derghn di er bir ismi de "Musalla Mescidi Dergh"dr. Musalla Mescidi'nin in sna
"n temm oldu dedim trihini
Cennets bir mak m- bi-l dil"
1024
kt'asyla trih d rld ne gre derghn yapm trihi de ayn zamanlarda oldu u
sylenebilir (1615). Burada bulunan kuyunun bilezi inde: "Cennetmekn Sultn
Mahmd Han Hazretlerinin kadnlarndan 3. b22 Can Kadnefendi'nin hayrtdr.
1285" yazldr. Kuyunun nnde yekpre som mermerden yaplm , ok zarf ssl,
drt musluklu su deposunun, Kmil Pa a tarafndan 1874 ylnda yaptrld arkasndaki kitbeden okunmaktadr :
"Pr Mahmd Hdy Azzu-l kadrin
Bu mak m yaplp maksim-i b oldu
Levh- nazm oldu bu trih-i gherle karneyn
Nev eser yapt zihi23 himmet-i Kmil Pa a"
Devrn gn Per embe olan derghn eyh silsilesi hakknda bilgi yoktur.
Yalnz Pr'in ba halfesi Muk'ad Ahmed Efendi'nin (vef. 1639) bir ara halfe olarak
burada grev yapt bilinmektedir. Derghn bahesinde kabir ta olmayan ak bir
trbe vardr.
61) = 9
5

22

= 9

b: 1. Karga alk, 2. (sfat olarak) kar trc. (Editrn notu)

Zihi: u, bu.(Editrn notu)

2323

35

Selmana a Mahallesi'nde, Selmn- Pk Caddesi zerinde, eyh Cmii adyla

anlan mahldedir. Dergh, Kethd Arslana azde Mustafa Efendi tarafndan 1650
ylnda Celvet eyhi Devt (Diviti) Mustafa Efendi iin yaptrlm tr. Derghn bir
di er ad da " eyh Cmii Dergh"olarak bilinir. lk yapld nda cmi olarak kullanlan tavhidhneden ba ka haremlik, selmlk, dervi hcreleri, mutfak ve daha sonralar da trbenin ilvesi ile geni leme gsteren derghn evresinde de bugnk bakml bir hazre olu mu tur. Byk bir ihtimalle Sultn II. Mahmd dneminde
(1808 - 1839) cmle kaps yenilenerek, yaknna da kitbesiz bir e me yaptrlm tr. Derghn nemli onarm grmesi 1886 ylnda Sultn II. Abdlhamid zamannda
(1876 - 1909) Bahriye Nzr Bahri Pa a denetiminde olmu tur. Yine bu trihlerde
Hseyin Hk Efendi'nin e i Fatma Zehr Hanm tarafndan da trbenin onarld bilinmektedir.
Kurulu undan tekkelerin kapatlmasna kadar Celvetli e ba l olarak faaliyet
gsteren bu derghtan gnmze trbe ve cmiiden ba ka eski eseri kalmam tr.
Devrn gn Cuma olan derghn postni nleri ;
1 - Mustafa Efendi, Devt (vef. 1660): Dividilik yaparak geimini sa larken tasavvufa ynelmi ve Celvet eyhi Muk'ad Ahmed Efendi'ye (vef. 1639) mrd
olmu tur. Kastamonu'da halfe olarak ir d grevini srdrd. stanbul'a dnd nde
muhtelif medreselerde mderrislik yapt. Mderrislikten 1657 ylnda ayrlarak veft
edenedek derghnda ir d hizmetinde bulundu.
2 - Mehmed Tlib Efendi, Devtzde (vef. 1679): Devt Mustafa Efendi'nin
o ludur. lim tahsl ettikten sonra tasavvufa ynelmi , babasnn halfelerinden Fidanc Mehmed Efendi'ye ve Hdy sitnesi eyhi Ehl-i Cennet Mehmed Efendi'ye
(vef. 1664) intisb etti. Gafr Mehmed Efendi'nin (vef. 1667) veftndan sonra
Hdy sitnesi'ne eyh oldu. Bu grevi veft edene kadar srdrd. "Tlib" mahlas ile iirleri vardr.
3 - Mustafa Efendi (vef. 1754): Erzincanl'dr. Daha sonralar Hdy
sitnesi'ne eyh oldu.
4 - Mehmed Sad Efendi (vef. 1810).
5 - Mehmed sm Efendi (vef. 1843),
6 - Mehmed Tlib Efendi (vef. 1844): Mehmed sm Efendi'nin o ludur.
7 - Mustafa Dede Efendi (vef. 1847): Hdy sitnesi trbedrl grevinde de bulundu.
8 - Ahmed Hasb Efendi (vef. 1858 - 59).

36

9 - Hall Dede Efendi (vef. 1907): Ahmed Hasb Efendi'nin o lu Mehmed

Hasb Efendi'ye vekleten bu hizmeti grm tr.
dur.

10 - Mehmed Tlib Efendi (vef. 1923): eyh Ahmed Hasib Efendi'nin o lu-

11 - Haydar Molla (?): Mehmed Tlib Efendiden bo alan yere vekillik etmi tir. Hdy sitnesi "Hfz - Ktb" idi.
12 - Ahmed Nmk Efendi (?): Bandrmalzde H im Baba Dergh dedesidir. Bir mddet vazife grm tr.
Trbe, cminin yannda, caddeye bakan hazrenin arkasndadr. Ta tan yaplm , ah ap at rtldr. Trbede iki ayr kitbeden biri :
lem-i kudse gidip eyh Mustaf
Merkadinde oldu envr-i lyiha
Zkir-i Mevl olan merd- l-cerem
Gl en-i cennetden alr ryiha
Rh-i rhniyyet zikri nn
Olmaya m misk-i anber fyiha
Srr- Hakk'dan b-haber bilmez n
Sor n sen leme ve slha.
Trbe penceresi zerinde olan:
A lamaktan yazamaz medhin kalem
D t ye's- mtemi her mdiha24
h y eyh Mustafa H diyerek
Eyledi e 'ar- trih nyih
Fevtine trih olur dindike h
Rh-i pk-i Mustaf'ya Ftih.
6 sandukal trbede medfn olanlar :
1 - Mustafa Efendi, Devt (vef. 1660): Derghn ilk eyhidir.
2 - Mehmed Tlib Efendi, Devtzde (vef. 1679): Devt Mustafa Efendi'nin o ludur.
24

Mdih: Medheden, ven. (Editrn notu)

37

3 - Hasb Efendi.
4 - Hasb Efendi'nin hanm.
5- Fatma Zehr Hanm : Hseyin Hk Efendi'nin hanmdr. Derghn onarmnda katklar olmu tur.
6 - ...?...
Ayrca Kazasker Beyzzde Ahmed Efendi (vef. 17.04.1687) iin hazrede
bir trbe yaptrlm sa da daha sonralar bu trbe ortadan kaldrlm tr.
=
Baknz: Himmet Efendi Bayrm Dergh.
5
"! !

9
5

Baknz: Salacak Bayrm Dergh.

63)7

= 9

Dergh ve cmii, Pazarba Mahallesi Boybey Soka 'ndadr. Dergh ve cmi

Celvetye'ye mensb ilk eyhi Feny Ali Efendi tarafndan 1714 ylnda yaptrlm tr. Halfesi Abdull h Rfk Efendi (vef. 1770) zamannda minreye yldrm isbet
edince Sultn III. Mustafa'dan yardm taleb edilmi tir (1766). Sultn, Yce Dvan
yeleri'nden Tfl Mehmed Emn Efendi'yi bin emni tyin ederek dergh ve cmiyi
onarttrm tr. Dergh ve cmiinin son ekliyle ihys, Kavalal Mehmed Ali Pa a ailesinin ilgi ve yardmlar ile olmu tur (1876). Kavalal Mehmed Ali Pa a'nn kz
Zeynep Kmil Hanm (vef. 1881) annesi em'-i Nr Hanm (vef. 1863) iin derghn
hazresinde yaptrd kabiri ku atan yaldzl ebekeden dolay dergh "Yaldzl Tekke" adyla da anlm tr.
Dergh: cmi, semahne, 12 oda ve 4 sofa ile 2 heldan ibret haremlik - selmlk, trbe ve hazre, mutfak, 2 kuyu, tulumbal kuyu, adrvan, sarn, havuzlu
baheden ibretti. Derghdan gnmze ula an bir ey kalmam tr.
Devrn gn ar amba olan derghn postni nleri :
1 - Feny Ali Efendi (vef. 1744): Ktahya'ldr. Mahlas "Feny"dir. Ailesinin "Seyyid" oldu u sylenir. Celvetye eyhi Selmi Ali Efendi'den iczet alarak
Manisa'ya gitti. Burada bir cmi ve dergh yaptrm tr. Kazdrd kuyu " eyh Kuyusu" adyla me hur olmu tur. Mr idi Selmi Ali Efendi 1692 ylnda veft edince
Manisa'dan gelerek Selmsz Selmi Ali Efendi Celvet Dergh'nda ir da ba lad.
38

Baltc Mehmed Pa a'nn 2. Sadrzaml srasnda Rusya'ya alan sava a katlm tr

(Prut 1711). Bu sava a "Ordu eyhi" sfatyla katlrken kendisine verilen bayrak veftndan sonra sandukasnn stne rtlm , orada ald bir sancak da ba ucuna
dikilmi se de u anda bunlar nerede olduklarn yetkililerden sormak lzmdr. Kendi
yaptrd dergha 1714 ylnda gemi , Selmsz Selmi Ali Efendi Celvet Dergh
me hatn ir d arkada Kstendil'li Ali Efendi'ye brakm tr. Feny Ali Efendi,
Celvetyyenin Fenyye kolunun kurucusudur. Derghnda 30 yl kadar ir d ile
me g l olduktun sonra 1744 ylnda veft etmi ve trbesine defnolunmu tur. Veftnda Kilis'li Hseyin Efendi'nin trih d rd levha trbesinde de ildir :
Mr id-i kmil Feny eyh Ali el-Celvet
Slik-i Rh- hakkat pi v-i hass-u amm
Bu cihn- fnnin nak na ma'il olmayb
Zikr-i Hakk ile gzr eylerdi vakt-i subh-u am
Msivdan uzlet ile terk-i lfet eyleyib
Vermi idi ztna zb-i25 salh ile nizm
Bezm-i kesretden ekip el, olmu idi mnzev
Srr- mtu26 ile mil idi vahdetde mdm
Sarfedip enva'- mebrrata mrn rz-u eb
Nakd-i vaktin etmedi tazyi bulunca ihtitm27
G una geldikte emr-i ircii cnn verip
lem-i kuds-i hazre oldu mu't el mdm
Cmle ta'at olup dergh- izzette kabl
Habghin eyleye Hakk ravza-i dar-s selm
Gaybdan hatf edip teb ir trihin dedi
Kld es-Seyyid Feny dr- firdevsi mak m"
1156
"Feny" mahlas ile ilhleri mevcddur. Dvan oldu u sylenmekte ise de
eski kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadr.
2 - Abdull h Rfk Efendi (vef. 1770): eyh Feny Ali Efendi'nin halfesidir.
3 - Mehmed Nazf Efendi (vef. 1792): Abdull h Rfk Efendi'nin o ludur.

25

Zb: Ss, bezek.(Editrn notu)

Srr- mtu: Hz Peygamber'in "Mtu kable ente mtu" (lmeden nce ln!)" hadsinin muhtevsnn ancak ya anarak elde edilen srr. (Editrn notu)
27
htitm: Son bulma.(Editrn notu)
26

39

4 - Mehmed kir Efendi (vef. 1810): Hattatdr.

5 - Mehmed Efendi (vef. 1845): ndiye Bandrmalzde H im Baba Dergh eyhi Mehmed G lib Efendi'nin halfesidir. Bu eyh "Feny" me hatna son vererek "H im" me hatn getirmi ve bu XX. yzyln ba larna kadar srm tr.
6 - Mehmed kir Efendi (vef. 1884 - 85).
.

7 - Ahmed hsn Efendi (vef. ?): Mehmed kir Efendi'nin dmaddr

8 - Mehmed kir Efendi (vef. 20.09.1951)
Hazrede medfn olanlar :

1 - em-i Nr Hanm (vef. 1863): Kavala'l Mehmed Ali Pa a'nn (vef. 1848)
hanm, Zeynep Kmil Hanm'n (vef. 1881) annesidir.
2 - Hseyin Hk Efendi (vef. 1887): Girit'lidir. Kandiye'li Mehmed Emn Efendi'nin o ludur. Genli inde Msr'a gitmi , Kavala'l Mehmed Ali Pa a'nn, daha
sonra da kz Zeynep Hanm'n hizmetinde bulunmu tur. irket-i Hayriye'nin kurucularndan, Bo azii vapurculu unu temin ve tesis eden Hseyin Hk Efendi'ye araba
vapuru ke fi ba ars dolaysyle "Mecid Ni an" verilmi tir.
3 - Vicdn Hanm (vef. 1888): Kavala'l Mehmed Ali Pa a'nn o lu
Abdlhlim Pa a'nn hanmdr.
4 - Hfz Mehmed Vehb Efendi (vef. 1908) : Kmil Pa a'nn zel kitapl
ve irket - i Hayriye Mdrl nde bulunmu tur.
5 - Nazl Hanm (vef. ?): Said Hlim Pa a'nn hanmdr. Mezarta yaplmam tr.
6 - Mehmed Kmil Efendi (vef. ?): Hseyin Hk Efendi'nin o ludur.
Derghn kar snda ve k eba nda mer Dede nmnda bir zt medfndur.
Mezar ta nda u beyit yazldr :
Almetden murdm bir du'adr
Bugn bana ise yarn sanadr
910 (1504 - 05)
=7

Baknz: Alaca Minre Nak Dergh.

6>)7

H9
40

Dergh, Tev Hasan A a Mahallesi'nde ir Nil ve Dnmedolap sokaklarnn kesi ti i k ede, Malatya'l smil A a Cmii'ne biti ik idi. Trih boyunca
Kapa as Malatya'l smil A a, eyh Fethi Efendi gibi adlarla da anlm tr. Sa'dlik
me hatnn XIX. yzyln ba nda konuldu u anla lmaktadr. lk kurucusu ve ne
zaman kuruldu u, eyh silsileleri bilinmemektedir. Devrn gn Sal olan derghn
bilinen eyhleri :
1 - Seyyid Mehmed Fethi Efendi: Dergha ismini veren zttr. smine, Sultn
II. Mahmd'un kzlarndan Sliha Sultn'n d nne dvet edilenler listesinde rastlyoruz (1834).
2-

emsettin Efendi : eyh Seyyid Mehmed Fethi Efendi'nin o ludur.

3 - Kemal zaslan Efendi : emsettin Efendi'nin o ludur ve son eyhdir.

skdar'l Slim bey bu derghtan yeti en nl msk inaslardan biridir. Yine bu derghtan yeti en Sobac Hasan Dede ile skdar'l sm Efendi (do .1877 vef.1940) devrinin en nde gelen zkirba larndand.
Derghtan bugne hi bir ey kalmam tr.
6@)7 5

= 9

Dergh, Tembel Hac Mehmed Mahallesi'nde, Selmi Ali Caddesi ile Kassam
e me Soka 'nn kesi ti i k ede, Kara Kad Aleddin Efendi (vef. 1591) Cmii'nin
yanndayd. Derghn kurucusu Feyzull h Efendi'dir. Devrn gn Cumartesi olan
derghn bilinen postni nleri:
1 - Seyyid Feyzull h el Musl Efendi (vef. 1641): Diyarbakr'ldr. Babas
Sadreddinzde Hoca Emn Mehmed Efendi'dir (vef. 1627). Derghn bnsidir. iir
ve ilhleri vardr. Cmiinin bahesinde medfndur.
2 - smil Efendi, Hfz : Nreddin Cerrh sitnesi altnc postni ni
Seyyid Yahya Morav Efendi'nin (vef. 1707) halfelerindendir. Dergha Cerrh mehatn koydurmu tur (1760).
3 - Seyyid Mehmed Esad Efendi (vef. 1820).
4 - Seyyid Mehmed Atull h Efendi (vef. 1822).
5 - Hasan Dede Efendi (vef. 1824).
6 - Seyyid Mehmed Rm Efendi, (vef. 1857).
7 - Seyyid Mehmed Atull h Efendi,(vef. 1888).
41

8 - Hamdi Efendi.
Derghta hem Cerrh hem de ban me hat mevcdtu. Derghtan gnmze hibir ey kalmam tr.
7
Baknz: Hseyin Kzm Efendi K dir Dergh.
7
Baknz: Halla Baba Sa'd Dergh.
6A) 5

= 9

Dergh Yenie me'de, Ak Trbe Soka 'nda, bgnk skdar

Postahnesi'nin arkasnda idi. u anda yerinde yeller esen ama hazresinin bir blm "ak trbe" olarak mevcd olan derghn kurucusu ve postni nleri bilinmemektedir. Yalnzca Hdy sitnesi'nin yllarca trbedrl n yapm olan E ref Ede
Efendi'nin (1876 - 1954) dedesi Mehmet Muhlis Efendi ile onun o lu ve skdar'l
bestekr Hac Fik Bey'in (1831 - 1891) kymetli talebelerinden olan Durak28 Hfz
Hseyin Tevfik Efendi'nin (1849 - 1906) bu derghn son postni nleri olduklar bilinmektedir. Hfz Hseyin Tevfik Efendi Emetull h Gln Vlide Sultan Cmii'nin
(Yeni Cmi'nin) de ba mezzini imi . Daha ok ndiye'deki Bandrma (ya da
Bandrmalzde) Dergh'nda duraklk edermi . Kabri, ndiye'de Tev Hasan
A a mahallesindeki Seyyid H im Baba'nn (1718 - 1783) kabrinin kar sndaki adada bulunan Selim Baba'nn (vef. 1782) kabrinin civrndadr. Derghn trbesinde
yatan "Gizlice Evliy Sultn" adyla bilinen zta Pr Azz Mahmd Hdy Efendi,
kabrin nnden geerken byk sayg gsterirmi .
Bu ak trbeye yakn bir yerde olup da bugn artk mevcd olmayan bir ba ka ak trbede yatan Yer Sarsan Hseyin Efendi'nin de evliyull htan bir zt oldu u
rivyet edilmektedir. Derghn nndeki postahneyi de iine alan sha 1928'den nce Yenie me Kabristan'yd.

Baknz: Alaca Minre Nak Dergh.

Baknz: zbekler Nak Dergh.

2828

Durak: Tekkelerde zikir esnsnda ve birinci fasldan sonra tek ya da ift zkirin terennm etti i,
taksime yakn a r bir bestenin addr. Durak: Durak okuyan zkir. (Editrn notu)

42

6C)

skdar'l Bandrmalzde Seyyid Ahmed Mnib Efendi'nin yazd Mecmua - i Tek y isimli eserinde yalnzca ad gemekte olan bu dergha ait ba ka hibir bilgi mevcd de ildir
6D)

= 9

Derghn, Azz Mahmd Hdy sitnesi'ni ok yakn ve devrn gnnn

de Sal gn oldu undan ba ka hi bir bilgi yoktur.
6G)

&8

= 9

Dergh Glfem Hatun Mahallesi'nde, Azz Mahmd Efendi Soka ile Ak

Trbe Soka 'nn kesi ti i k ededir. Sadrazam Hall Pa a'nn kendini, Celvetyye
Pri Azz Mahmd Hdy Efendi'nin kapcs olarak grd nden dergha "Kapc
Dergh"da denilmi tir. Dergh 3 - 4 odal bir inziv yeri idi. Derghtan eser kalmam tr. Postni nleri bilinmemektedir. u anda ayakta kalan, derghn hemen yannda
bulunan bakml trbesidir. Trbenin altnda kendi ismiyle anlan sebil ve e mesi
vardr. Trbe kaps giri inde :
" z tahayyertm fi-l umri festein min ehli-l kubr 1214"
yazldr. 1799 ylnda yazlan kitbenin trkesi: " lerde a akald nz zaman, kabirlerde yatanlardan yardm isteyiniz" dir.
Trbede medfn olanlar:
1 - Hall Pa a (vef. 1629): Kahramanmara 'ldr. Saraydan yeti mi tir.
Do ancba , akrcba ve daha sonra da Yenieri A as oldu (1607). Daha da sonras Dery Kaptanl 'na getirildi. 13 Mays - 28 Kasm 1614 trihlerinde yapt
Malta seferinde ba ar elde etti. e itli zamanlarda bu mak ma 4 kere getirildi. Revn Ku atmas'nn kaldrlmas (05.11.1616) ve Sadrzam Kara Mehmed Pa a'nn azledilmesiyle sadrzam oldu (17.11.1616). Ba komutan olarak ran Seferi'ne kmak
zere skdar'a geldi (15.06.1617). Pl-i ikeste'de (Krk Kpr'de) bozguna u rad
(10.09.1618). ran Seferi'nin ba arszl gerekesiyle azledildi (18.01.1619). kinci
kez sadrzam oldu (01.12.1626). skdar'daki ordunun ba na geerek s Abaza
Mehmed Pa a'nn stne yrd (04.12.1626). s Abaza Mehmed Pa a i ini hlledemedi inden ikinci kez azledildi (15.04.1628). Hall Pa a bundan sonra kendini tamamen mnev leme vakfederek derghnda mnzev bir hayat ya am tr.
Hall Pa a Sultn I. Ahmed, Sultn I. Mustafa, Sultn II. Osman, Sultn II.
Mustafa ve Sultn IV. Murad devirlerinde grev yapm ndir devlet adamlarndan
biridir.

43

2 - Mahmd Bey (vef. ?): Hall Pa a'nn byk o ludur. Trbe giri inin sa
tarafnda yatmaktadr.
3 - Ebbekir Bey (vef. ?): Hall Pa a'nn kk o ludur. Tlim ve terbiyesini
"Has Oda"dan29 alm , Kapcba olmu tur (1649). Veftnda a abeyi Mahmd Bey'in yanna defnedilmi tir.
4 - Gafr Mahmd Efendi (vef. 1667): Aslen Gelibolu'ludur. lk tahslini
memleketinde grdkten sonra stanbul'a gelerek Celvetyye sitnesi eyhi Muk'ad
Ahmed Efendi'nin hizmetine girdi. Mnev tahslini tamamlayp Gelibolu'ya halfe
olarak gitti ise de stanbul'a geri dnerek Zeyrek Cmii'nde krs vizli inde bulundu (1569). Hdy sitnesi eyhi Tophne'li Ehl-i Cennet Mehmed Feny Efendi'nin veft zerine sitne'nin eyhi oldu (1664). Veft edene kadar bu grevde kald.
"Gafr" mahlas ile iirler yazm tr. Bir gazelinde :
Nr-i zikrull h ile her kim ki oldu kalbi ak
Sreten ol eb ise mnda lkin pr olur
k- sdk isen terkeyle h b-u raht
Ey Gafr tlib-i ddar olan ebgr30 olur
5 - Abdlhayy Celvet Efendi (do . 1629 - vef. 16.11.1705): Azz Mahmd
Hdy Efendi'nin halfelerinden Sal brhim Efendi'nin (vef. 1664) o ludur. Babasnn, Satrc Mehmet A a tarafndan yaptrlan zviyedeki eyhli i srasnda
Silistre'de do du (1629). Tasavvuf e itimini babasndan ald. Bir sre sonra hilfet
ald nda, bugn Bulgaristan'da bulunan Akakzanlk kazsndaki Aleddin Efendi
Zviyesi eyhli ine getirildi. Babasnn veft zerine onun yerine Edirne Selimiye
Cmii vizi ve Dizdarzde Dergh eyhi oldu (Mart 1664). Daha sonralar stanbul,
Kadrga'daki Sokollu Mehmed Pa a Zviyesi'ne eyh oldu (07.1686). Bil hare de
Emnn Yeni Cmii vizli ine getirildi (1687). Selmi Ali Efendi'nin veft zerine
sitne'ye postni n oldu (Aralk 1692).
6 - Mehmed Saburi Efendi (vef. 1717): Filibe'lidir. Babas, Filibe Celvet
Dergh postni ni Mustafa Efendi'dir (vef. 1676). stanbul'a gelerek tefsr ve hads
ilimlerini tahsl etti. sitneni be inci postni ni Gafr Mahmd Efendi'nin halfesi
oldu. Filibe, eyh smil Dergh'na eyh oldu. Mr idi eyh Gafr Mahmd Efendi'nin veft zerine stanbul'a geldi (1667). e itli cmilerde vizlik yapt. Kazasker
Abdlk dir Efendi'nin kendisi iin yaptrd Edirnekap, Sarm k Celvet Dergh'na eyh oldu (1671).
12)

29

Has Oda: Osmanl Saray'nda Endern'un birinci ve nemli blm idi. Bu odann ileri gelenleri:
"Has Odaba ", "Silhdar", "uhadar", "Rikpdar". "Tlbent Gulm" ve "Miftah Gulm" idi. (Editrn notu)
30
ebgr: Gece uyumayan. (Editrn notu)

44

Dergh Tembel Hac Mehmed Mahallesi'nde, eski Byk Karakolhne'nin

nnde, bugnk Yap Kredi Bankas'nn yannda, Balklar ar s'nn giri indeydi.Tabi ki derghtan gnmze bir ey kalmam tr. Trihi ile ilgili bulgular yoktur.
Yalnz devrn gnnn Pazar ve son eyhinin de Mustafa Efendi oldu unu biliyoruz.
Dergh; bulundu u yerin eski adnn "Zincirlikap" olmas sebebiyle bu isimle de anlrd.
16)

H9

Dergh nklb Mahallesi'nde, Hall R t lk retim Okulu'nun arkasnda

bulunmaktayd. Celvetyye eyhi Abdlhayy Efendi tarafndan XVII. yzyln ortalarnda kurulmu tur. Derghtan gnmze iki katl ah ap bin kalm tr. lk kuruluunda Celvetye zviyesi olarak bilinen derghn, XIX. yzyln ba ndan itibren
Sa'diyye tarkatna ba land grlmektedir. "Ganiy Efendi Dergh" ad ile de anlr. Yalnz Hlla Baba ile Ganiy Efendi'nin ayn ahslar olup olmadklar netlik kazanmam sa da derghn bu ztlarn zamannda Sa'dli e geti i kuvvetle muhtemeldir.
Devrn gn Cuma olan derghn bilinen postni nleri :
1 - Abdlhayy Celvet Efendi (do . 1629 - vef. 16.11.1705): Derghn kurucusudur. Kabri Hall Pa a (Kapc Celvet Dergh) trbesi'ndedir. (Azz Mahmd
Hdy Efendi Celvet sitnesi bahsine baknz.)
2 - Hlla Baba Efendi (vef. ?): XIX. yzyln ba larnda stanbul'un nde
gelen hekimleri arasnda oldu u; Sultn III. Selim'in annesi Mihri h Vlide Sultn'
(vef. 1805) lmnden evvel tedvi etti inden anla lmaktadr. Kabri, Hall R t lk retim Okulu'nun bahesinde, ocuklarn oyun oynad shann ortasndaki tu la
ile evrili kk alandadr.
3 - Ferd Ahmed Ferid Efendi (do . 1866 - vef. 1910): Yeni ehir'de do du.
Molla Gran R tiyesi ile Hlco lu Msev Okulu'nda retmenlik yapt. Msk
terimlerini toplayan Kr- Ntk adl manzm eseri vardr. Dvan iridir. Mahlas
Ferd'dir.
4 - Ko aczde Hac Yahy Efendi, (vef. 1911): Ahmed Ferid Efendi'nin veft zerine yerine geen ye eni Sadettin Nzhet Ergun'un ya nn kk olmas sebebiyle vekleten bu grevi stlenmi tir. Emnn, Koska'daki Abdsselm Dergh
(Ko ac Dede) eyhidir.
5 - Ali Fakr Efendi (do . 1853 - vef. 1929): Bu zt da, Abdsselm dergh
(Ko ac Dede) Sa'd eyhlerinden olup, grevi Ko aczde Hac Yahy Efendi'nin
veft zerine vekleten stlenmi tir. Arapa ve Farsa iirlerine mecmualarnda rastlanr. "Ali Himmet' mahlasn kullanm tr. Ali Fakr Efendi'den bir beyt :

45

Derd-i dili ama sakn herkese;

Derde dev, derdi ekenden gelir.
(Gnlndeki derdi olur olmaz kimselere ama. Ancak senin gibi kederli olanlar sana
bir derd orta olabilir)
6 - Sdettin Nzhet Ergun Efendi (do . 1899 - vef. 25.04.1946): Bursa doumludur. Babas Kola as Ali Efendi'dir. Annesi Sdiye Hanm, Yeni ehr - i Fenr
Sa'd Dergh (Tasalya/Yunanistan) eyhi Mehmed Vehb Efendi'nin kzdr. Dedesi
mft Abdull h Efendi'dir. Anne tarafndan tm akrabalar Sa'dyye tarkatna gnl
vermi tir. Halla Baba Efendi (Ganiy Efendi) Dergh eyhi Ahmed Ferid Efendi daysdr. Ahmed Ferid Efendi'nin erkek ocu u olmad iin dergha eyh tyin edildi. Kk ya ta eyh olan Sadettin Nzhet Efendi'ye Abdsselm Sa'd Dergh
(Ko ac Dede) eyhleri Ko aczde Hac Yahy ve Ali Fakr Efendiler veklet etmi lerdir. Ali Fakr Efendi'den Sa'dli in yan sra Rif ve Nak bend iczetlerini ald
(1921). skdar'da ttihat ve Terakk Numne Okulu ve skdar Sultnisi'nde renimini grdkten sonra Edebiyat Fakltesi'nden mezun oldu. Anadolu ve stanbul'un
e itli okullarnda edebiyat retmenli i grevinde bulundu. Beyazt Devlet Ktphnesi Mdrl 'ne getirildi (1943). Bu grevi srdrrken veremden veft etti.
Kabri, Karacaahmat Kabristan'nda, byk ir Nedm'in kabri yaknndadr. Baslm pekok mak le ve kitaplar vardr.
11)

=9

Dergh Beylerbeyi, Arabaclar Soka ile Eski Dibek Soka 'nn kesi ti i kede bulunmaktayd. Derghn kurucusu ve ilk eyhi Osman Efendizde Seyyid eyh
Mustafa zzet Efendi'dir. Dergh 1880 yl A ustos aynda o lu Mehmed Hmil Efendi ile birlikte kuran Mustafa zzet Efendi Halvetyye'nin ban koluna mensbtu.
Bu yzden ksa bir sre sonra eyhlikten ekilerek dergh tamamen o luna brakm tr (1883).
Dergh, haremlik (10 oda), selmlk (6 oda) ve kubbeli semhneden olu an
ah ap yap ile kgir trbeden ibretti. Bahesi havuzluydu. Trbe kapsnn zerindeki kitbede yazl drtlk, skdar Selimiye Nak Dergh eyhi Mehmed Said Efendi'ye (vef. 1895) aittir :
Bu mak mn shibi bil mr id-i ghtr;
Hmil-i srr- tarkat rif-i bill hdr.
Men erade-l feyze fe yedhl il ebvbih,
Her sz tefsr-i hli, sanma mehlattr.
Devrn gn Pazar olan derghn postni nleri :
1 - Mustafa zzet Efendi, Osman Efendizde Seyyid (vef. 1883): Derghn
kurucusudur. Halvetli in banyye koluna ba lyd. Nakka tepe Kabristan'nda
medfndur.
46

2 - Mehmed Hmil Efendi, Seyyid (do . 1830 - vef. 24.06.1904): Osman

Efendizde Seyyid eyh Mustafa zzet Efendi'nin o ludur. Dergha Bedev me hatn koydurtmu tur. Trbesinde yatmaktayd. Veftna trih d ren Bky Efendi'nin
levha kitbesinde :
Zikr- Tevhd ile ikml eyleyip enfsn
Eyledi Hmil Efendi azm-i dergh- visl.
Seyyid-i Tanta'ya31 bende eyh-i r en dil idi,
ker-i l-i Ab, shib-i vecd-i keml.
Derghn melce eder idi slikn-i rh-i a k;
Meclisinle zevk-i rhn bulurdu ehl-i hl.
lem-i celvetten etti halvet-i vakte gzer;
rif-i bill h kld kast-i kurb-i r-i cell.
Kub-i sbteyn Ali'den oldu trih-i tamam,
Hmil-i srr tarkat gt dnyadan bu sal.
1322
yazlyd.
3 - Seyyid Rm Glman Efendi: eyh Mehmed Hmil Efendi'nin o ludur.
Zamannda trbede yatanlar :
1 - Seyyid Mehmed At Efendi (vef. 1896): Derghn dervi idir.
2 - Hatice Hriye Hanm (vef. 1902): Derghn mrdlerindendir.
3 - Seyyid Mehmed Hmil Efendi, (vef. 24.06.1904): Derghn eyhidir.
4 - Fatma Hsniye Hanm (vef. 1914): Seyyid eyh Mehmed Hmil Efendi'nin byk kzdr.
hidir.

5 - Seyyid Mehmed Efendi (vef. 1915): Fatih, erbetdr Rif Dergh ey-

Dergh ve trbenin 1946 ylnda tamamen harb olmas dolaysiyle trbede

yatan zevtn tm kabirleri Nakka tepe Kabristan'nda yatan Osman Efendizde
Seyyid eyh Mustafa zzet Efendi'nin yanna nakledilmi tir.
31

Seyyid-i Tanta: Bedeviyye tarkatnn, Msr'da Tanta ehrinde medfn bulunan, kurucusu Ahmed
el Bedev (vef. 1276). (Editrn notu)

47

Dergh; Seyyid eyh Mustafa zzet Efendi'nin kabir ta nda

"Erhamn Ya Erhme-r Rhimn
Tarkat i Aliyye-i Bedeviyyeden, Beylerbeyi'nde kin Tmriyye Zviyesi'nin
mceddeden bin ve in sna muvaffak olan Tarkat- Aliyye-i Halvetiyye
fukarsndan Osman Efendi Zde Esseyid Mustafa zzet Efendi merhmun
rhu iin lill hi-l Ftiha"
yazd ndan "Tmriyye Dergh" adyla, ya da Seyyid eyh Mehmed Hmil Efendi
ve byk kz Fatma Hsniye Hanm ile m terek kabir ta nda :
Erhamn ya Erhame-r Rhimn
Beylerbeyinde Settriye Bedev Dergh- erifi postni ni fn rif-i bill h
muhibb-i ehl-i beyt-i Raslall h mr id-s slikn esseyyid-l eyh Muhammed Hmil Efendi hazretleri ile byk kermeleri Fatma Hsniye Hanm rhlarna Ftiha
H.1322
H.1333
yazd ndan "Settriye Dergh" ad ile de anld anla lmaktadr.
13)

9 7

=9

Tabaklar Mahallesi, Devrn Soka 'nn ba nda olan bu derghtan gnmze

hibir ey kalmam tr. Tam olarak kurulu trihi bilinmiyorsa da XVIII. yzyln
nc eyre inde Nak bendi tarkatna ba l oldu u bilinmektedir. Bedev tarkatna gei i 1812 yl civrnda olmu tur. Devrn gn ilk zamanlarda Cumartesi gn
idiyse de daha sonralar Pazartesi gnne dn trlm tr.
Bilinen eyh silsileleri :
1 - Seyyid Mehmed Hasb Efendi (vef. 1688'den sonra) Nak bendi eyhiydi.
2 - Seyyid Mehmed kir Efendi (vef. 1715): Nak bendi eyhiydi.
3 - Kalpak Mustafa Rzaeddin Efendi (vef. 1839): Derghn ikinci bnsidir
ve dergha bedev me hatn koydurtmu tur.
4 - Mehmed Sdk Efendi (vef. 1862 - 63).
5 - Abdlhlim Efendi (vef. 1900-01).
1>) 8
Dergh Tev Hasan A a Mahallesi'nde, ndiye adyla anlan semtte, yeni
ad Gndo umu Caddesi olan Menzilhne Yoku u'nun Karacaahmed Trbesi tara48

fndaki ba ndayd. Kaynaklarda derghn ad, " eyh Yusuf Efendi Dergh" olarak
da geer. Derghta Celvet, Bekta ve Melm etkisi derghlarn kapan na kadar
srm tr. Dergh, ilk nce eyh Yusuf Nizmeddin Efendi'nin evi iken Sadrzam
Hekimo lu Ali Pa a tarafndan geni letilerek yaptrlm tr (1732). Hatt ir Bahri'nin beyti ile trih d rlm tr :
D kes ez yek dehn yed be gyed Bahriy trih
Mak m- Celvetyi eyledi ihy Ali Pa a
1145
Derghn ikinci tmiri de Firr Hasan Pa azde Abdull h Pa a tarafndan
yaptrlm ve ir Nevres Efendi'nin beyti ile trih d rlm tr (1749):
K'be-i u k kld bu mak m sdk ile
Sadr- vl-adli32 Abdull h pa a-i kerm
1162
Derghn nc tmiri de avu ba lktan kaymak m olan ehl Ahmed Paa tarafndan yaptrlm ve ir Nazf Efendi'nin beyti ile de trih d rlm tr
(1756 - 57) :
Tab'ma mlhem bu trih ey Nazf
Hankh- dilg -i evliy"
1170
Dergh daha sonralar 1857 - 1895 ve 1908 ylarnda da tmir grm tr. Kgr olan trbesi ile ah ap olan cmii, tevhdhne, haremlik - selml ndan gnmze
hibir ey kalmam tr. Devrn gn Cuma olan derghda ir d eden postni nler :
1 - Seyyid Yusuf Nizmeddin Efendi (vef. 1752): Bandrma'ldr. Babas
Celvet eyhi Bandrma'l Hmid Efendi'dir (vef. 1726). Yusuf Nizmeddin Efendi
Celvet eyhi Tophne'li Veliyyddin Efendi'ye (vef. 1627) intisb etmi ve Azz
Mahmd Hdy sitne'si eyhi Erzincan'l Mustafa Efendi'den (vef. 1711) de hilfet alm tr. Derghda 20 yl Celvet me hatn yrtm tr.
2 - Seyyid Mustafa H im Efendi (vef. 1782): Yusuf Nizameddin Efendi'nin
kk o ludur. Mensbu oldu u Bandrmalzde ailesi, Fndkl'l smet Efendi'ye
gre mam Cafer-s-Sdk'dan, skdar'l Ahmed Mnib Efendi'ye gre ise mm
Ms el Kzm soyundan gelmektedir. Seyyid Mustafa H im Baba, ayrca, Msr'daki Kaygusuz Abdal Dergh eyhi Hasan Baba'dan (vef. 1756) nasb alm tr fakat
kendisinde hkim olan Melmet ne 'esidir. Bu farkl tarkat ve irfn ne 'esinin
muhsalas olan "H imlik" kolunun kurucusudur.

32

Vl - adli: Adleti pek yce.

49

Dimetoka'l Seyyid Kara Ali Baba'nn postni nlik dnemnde (1759 - 1783)
Hac Bekta sitnesi'ne giderek 4 yl kadar "Dedebaba"lk yapm tr. evresinde
Hasan Baba ve Hac Bekta sitnesi "Mihmn Evi" babas Selim Baba (vef. 1782)
gibi dnemn nemli Bekta leri bulunmu tur. Ayrca Melm-Hamzav zmrelerince
"Kutub" olarak tannd da bilinmektedir. Ank i Ma rk adl eseri ile Dvan' vardr.
Trbesinde medfndur. Bilinen nefeslerinden biri :
ebber- bber, mr id- rehber
Sundular kevser, elhamdlill h.
Sofra Al'nin, himmet Vel'nin,
hreti dinin, elhamdlill h.
Haktr Muhammed, olmu uz mmet,
Bulmu uz rif'at, elhamdlill h.
Muhammed gldr, Prim blbldr;
Cmlemiz kuldur, elhamdlill h.
Dosta mihmnz, cmlemiz cnz,
Ehl-i imnz, elhamdlill h,
Pre muhabbet, cn ile hizmet
Tlibe ni'met. Elhamdlill h.
Aslmz nrdur, vaktimiz "srr"dur33;
Szmz budur, elhamdlill h.
H im'in zikri, "el fakr fahr";
Bu dem'in kr: elhamdlill h.
3 - Seyyid Mehmed G lib Efendi, (vef. 1831): 1826 ylnda Bekta li in Yenieri Oca ile birlikte kaldrlmas iin Sultn II. Mahmd'un Topkap Saray'na
dvet etti i eyhler arasnda yer alm tr. Dnemin zor ko ullarna ra men Bekta lii H imlik iinde canl tutmu ve pekok halfe yeti tirmi tir.
4 - Seyyid Abdurrahm Selmet Efendi (vef. 1849 - 50): Seyyid Mehmed
G lib Efendi'nin o ludur.
5 - Seyyid Mehmed Fahreddin Efendi (vef. 1893): Seyyid Abdurrahm Selmet Efendi'nin byk o ludur.
6 - Seyyid Kk Mehmed G lib Efendi (vef. 1912): Seyyid Abdurrahm Selmet Efendi'nin kk o ludur.
33

Srr: Gbe i yeni kesilmi bebek.

50

7 - Seyyid Yusuf Fhir Ataer Baba (do . 12.01.1891 - vef. 12.12.1967): Babas Seyyid Mustafa H im Baba ailesinden, Mir'at-t Turk ve Mecmua-i Tek y
gibi kitaplar ile tannan Bandrmalzde Ahmed Mnb Efendi'dir. Gerek babas,
gerek kendisi Kadky, Ku dili'ndeki Fenerbahe Stad kar sndaki Abdlbky Efendi Sa'd Dergh'nda postni nlik grevinde H im me hatn da temsil etmi lerdir. Yusuf Fhir Ataer Baba Efendi'nin Bekta lik'le ilgili inceleme yazlarnn yan
sra, kasde, nefes ve naatlar da bestelenmi ve gnmze kadar yaygn bir ekilde
okunmu tur. Derghn bu son eyhinin bir nefesi :
Verdim ba erenlere, ne ho bir kurbn dediler;
Selm verdim hdimlere, gir i te meydn dediler.
ktm Krklar Meydn'na, girdim Ali erknna,
Daldm a kn ummnna, a k olsun ey cn dediler.
Aradm hayli dem yri, bulunca gizli esrr
Tecell eyledi Br, a ka burhn dediler.
Yerli yerinde durdular, niyz edip oturdular;
Orda bir erkn kurdular, yok burda n n dediler.
Haber sorduk biz gllerden, cevap aldk blbllerden;
Geli in hangi illerden, gel syle ihvn dediler.
Bu yerde her merm hsl, olur kul Hlik'e vsl;
z ze kalma gel katl, ol sen de mihmn dediler.
Ben Fhir'im fahr ederim, hep glerim zevk ederim,
O mecliste erenlerim, cmlemiz yeksn dediler.
Yusuf Fhir Ataer Baba Efendi ile Selim Baba Efendi'nin (vef. 1782) kabirleri derghn ve trbenin apraznda, Karacaahmed Kabristan yol kenarndadr.
Trbede Seyyid Mustafa H im Efendi'nin yan sra K hire'deki me hur
Kaygusuz Baba Dergh "Kasr-l Ayn" eyhi Hasan Baba Efendi (vef. 1756) de
medfndurlar. Trbeye defnedilen derghn ilk eyhi Seyyid Yusuf Nizmeddin Efendi'nin kabri daha sonralar Selimiye Nak Dergh hazresine nakledilmi tir.
=5 8
Baknz: Nevrz Efendi K dir Dergh.
1@)

89

51

Bu dergh Haydarpa a'da, demiryollarnn arasnda idi ve raylarn o altlmas sonucu mescid, dergh ve hazresi ortadan kaldrlm tr. Yalnz ufak bir trbe
ltfedilip braklm tr. Dergh ve mescidi yaptran Nak bendi eyhlerinden Haydar
Baba Efendi'dir. Dergh ve mescidin in trihinin XVII. yzyln sonlarna do ru
oldu u tahmin edilebilir. Derghn bilinen eyhleri:
1 - Haydr Baba Efendi (vef. 1700-01): Buhra'ldr. Derghn bnsidir.
"Resa" mahlas ile iir yazm tr. Trbesinde medfndur.
2 - Mehmed Niyzi Efendi (vef. 1704-05): eyh Haydr Baba Efendi'den
sonraki eyhtir. Trbede medfndur.
Trbede ayrca hayr ve hasenat shibi olarak bilinen Hlid A a o lu Hdr
A a (vef. 1796-97) ile Abdull h A a (vef. 1865-66) da medfndur.
1A)

89

Dergh Blblderesi'nde, Selmn - Pk Caddesi zerinde, Fevziye Cmii'ne

(Blblderesi Cmii) yakn yerde idi. (Breki Baba) kabrinin oldu u yer derghn
hazresi olmas byk olaslktr. Dergha adn veren Haydr Efendi Ta kent'lidir.
Asya kkenli eyh ve dervi lerin a rland bir mak m oldu undan "zbek Dergh" olarak da anlrd. Derghdan gnmze hibir ey kalmam tr.
Devrn gn Cuma olan derghn son eyhinin Mukm Efendi oldu u bilinmektedir.
1C)

Dergh, eski adyla Kadasker Ahmed Efendi, yeni adyla Arakiyeci Hac Cfer Mahallesi'nin, imdiki neslin bilmedi i Dividiler Mevkii'nde, istimlke u ram
Sal Soka 'ndayd. Dergh semhne, 13 oda, 4 hel, bir bodrum, 2 sofa, bir mutfak
ve yemek odas, haremlik ve selmlk ile gasilhne, drt musluklu adrvan, ahr,
dalapl kuyu, mermer abdest tekneli, trbe, hazre, avlu ve baheden olu uyordu. Avlu kaps zerinde hattat Kadri Efendi'nin nefs ta'lik ile yazd kitbede :
sitn- himmete gel, yz srp eyle devm!
Himmet eyler kim sana, elbette ol pir-l enm.
Hzr ol sdk ile zikre, H ile devrna gir!
ri r feyz-i ilh, ola maksdun temm.
1025
yazlym . Bundan da anla laca zere bu dergh Himmet Efendi yaptrm vey
onun adna yaptrlm tr (1616). Bu dergh bir asr kadar Himmetzdelerin idresinde kalm sonra Yazczdelere gemi tir. Dergh zaman iinde; "Bezcizde Dergh", "Abd ekur Efendi Dergh", "Dividciler Dergh", "Sal Dergh" gibi isimler-

52

le de anlm tr. Devrn gn sal olan derghn eyh silsilesi sa lkl olarak bilinemiyorsa da bilinen postni nleri :
1 - Bezcizde Mehmed Muhyiddin Efendi (vef. 1611): Aslen Konya'l olup
Halvet eyhi Ezelzde Nrull h Efendi'ye hizmet etmi tir. Bir mddet sonra stanbul'a geldi inde Melm Kutbu drs-i Muhtefi'ye intisb etmi tir. Daha sonralar da
Darssaadet A as Mehmed Efendi'nin Fatih, ar amba'da yaptrm oldu u dergha
eyh olmu tur. Bu dergha ne zaman, nasl ve niin geldi i kesin bilinememekteyse
de kabri bu derghn trbesindeydi. Tek nsha olan yazma Dvan' kaybolmu tur.
nl bir tasavvuf iridir. Mahlas "Muhy"dir. lhleri di er derghlarda yinler srasnda okunagelmi tir. lhlerinden biri
Zhit, biz ta'n eyleme!
Sakn efsne syleme!

- Hakk ismin okur dilimiz;

- Hazrete varr yolumuz.

Saylmayz parmak ile,

Ta ramzdan sormak ile,

- Tkenmeyiz krmak ile,

- Kimse bilmez ahvlimiz.

Erenler yolun gderiz,

Gaz-i ekber ederiz,

- ekilp Hakk'a gideriz,

- mm Ali'dir ulumuz.

Erenlerin oktur yolu,

Gren bizi sanr deli,

- Cmlesine dedik bel.

- Usludan ye dir delimiz.

Tevhd eden deli olmaz;

Her seher alur solmaz;

- All h deyen mahrm kalmaz;

- Bahara erer glmz.

Muhy sana olan himmet

- k isen cna minnet.
Elif All h, Mim Muhammed, - Kisvemizdedir dllimiz34.
2 - Bayrm Himmet Efendi (vef. 1683): Bolu'ludur. Bolu'nun Gice Ky'nden Hac Ali Merdn isimli bir ztn o ludur. Do du u yere nisbetle "Bolu'lu Himmet Efendi" diye bilinirdi. Bolu'da ilk tahslini tamamladktan sonra stanbul'a gelerek Davud Pa a Medresesi'nde ilim tahsl etti (1609). Her ne kadar ilimde yksek dereceye ula tysa da tm benli i ile tasavvufa ynelmeyi tercih etti. Bezcizde eyh
Mehmed Muhyiddin Efendi'nin halfesi Halvetyye tarkat'nn U kiyye kolunun
kurucusu eyh Hsmeddin U k Efendi'ye kapland ve bu ulu velden hilfet ald.
Hocasnn izni ile gitti i Bolu'da Bayrmiyye tarkatnn byklerinden Bolu'lu eyh
Ahmed Efendi'nin hizmetine girdi ve hilfet ald. Himmet Efendi stanbul'a dndnde ilk hocas eyh Hsameddin U aki Efendi'den izin alarak Bayrmiyye tarkatnn "Himmetiyye" kolunu kurdu. Defterdar brhim Efendi'nin Ftih, Yenibahe
yaknlarnda, Nakka Pa a Cmii biti i inde yaptrd derghda talebelerini yeti tirmeye ba lad. stanbul'un e itli cmilerinde vaaz verdi. Bezcizde eyh Mehmed
Muhyiddin Efendinin veft zerine Sal Dergh'nn posni inli ine getirildi. Bu ma34

Dll: Dellet eden, gsteren, i ret eden.

53

k mda veft edenedek banyye tarkat ile Bayrmiyye tarkatnn birle tirilmesiyle
meydana gelen Himmetiyye yolunun inceliklerini anlatt. Derghda medfndu. O ullar eyh Abdull h Abd Efendi ile eyh Ataull h Mehmed Efendi'dir. Eserlerinden
bazlar: 1) Tarkatnme, 2) Zbdet-d Dek ik, 3) Manzume-i Mi'rciyye'dir.
Gazellerinden birisi yledir :
Uyan behey g fil hb- gafletten!
mrn geldi geti haberin var m ?
Bir haber aldn m srr - vahdetten?
Mrg-i cnn utu haberin var m ?
Az n var mdr yolu gitmeye?
D e in hazr m varup yatmaya?
Msiyet ykn aldn boynuna,
Yakasz gmlek biildi haberin var m ?
Dervi Himmet senden evvel gelenler
Kimi kul, kimi sultn olanlar,
Dny benim deyp gezenler,
Ecel camn idi haberin var m ?
3 - Himmetzde Mehmed Nreddin Efendi (vef. 1766).
4 - Himmet Efendi (vef. 1844).
5 - Himmetzde Abdlhayy Efendi (vef. ?).
6 - Himmetzde Nsih Abd ekr Efendi (vef. ?).
7 - Seyyid Hseyin Hsn Efendi (vef. 1909): Tophne-i mire'nin muhsebecisidir. Dergh yeniden denilecek ekilde tmir ettirmi tir.
8 - Doktor Nsih Abd ekur-i Sn: Son eyhtir35.
Dergh hazresinde medfn olanlar :
1 - Bezcizde Mehmed Muhyiddin Efendi (vef. 1611): Derghn eyhidir.
2 - Himmet el - Bayrm Efendi (vef. 1863): Derghn eyhidir.

35

brhim Hakk Konyal bideleri ve Kitbeleriyle skdar Trihi isimli 2 cildlik eserinin 1. cildinin 429-433. sayfalar arasnda 25 Eyll 1941 trihinde ve henz yklmam ken bu dergh incelemi
oldu unu anlatrken derghn son eyhinin Abdlhayy Efendi oldu unu kaydetmektedir. (Editrn notu)

54

3 - Himmetzde Abdull h bid Efendi (do . 1640 - vef. 18.12.1710): stanbul'da do du. eyh Himmet Efendi'nin o ludur. Muhtelif cmilerde vizlik yapt.
ehremni, Yenibahe'deki Defterdar brhim Efendi, di er adyla Himmetzde
Bayrm Dergh'na babasnn veft zerine eyh oldu (1683). Tasavvufi hlk edebiyat tarznda ilhleri, dvan tarz iirleri vardr. Peygamber Efendimiz'in hayatn
konu alan Gencine-i 'cz (Mcizeler Haznesi) isimli mesnevsi, tasavvuf iirlerinden olu an bir dvan, Dvan- Lgaz isimli rislesi vardr. Tezkire-i uar ( irlerin
Biyografileri) adl eseri u ana kadar bulunamam tr. Hfz Osman Efendi'den hat
iczeti alm , stat derecede hattattr. Baz beyitleri :
Bu eb pyine d dm grmedi ol em'i bezmr36;
Meseldir mum dibi olur karanlk ey dil-i eyd.
************************************
Kimi ebrya kemn der kimi zlfe pr-p37;
Ba tan aya a kadar shn yokdur hi.
4 - bidin Efendi (vef. 1724) : Derghn dervi idir.
5 - Himmetzde Nu'man Abdssamed Efendi (vef. 1737) : Abdull h Abdi
Efendi'nin o ludur.
6 - Sliha Hanm (vef. 1742) : Boluluzde Seyyid Mehmed Emn Efendi'nin
hanmdr.
7 - Boluluzde Seyyid Mehmed Emn Efendi (vef. 1748): Dergha nakit, mal
ve gayretleri ile yardmc olmu tur.
hidir.

8 - Himmetzde Seyyid Mehmed Nreddin Efendi (vef. 1766): Derghn ey9 - Behetzde Abd ekr Efendi, (vef. 1766).
10 - Solakba A azde Mustafa Efendi (vef. 1843).
11 - Himmet Efendi (vef. 1844): Derghn eyhidir.
12 - Barutcuzde Ahmed Efendi (vef. 1850)

13 - Dmad Mahmd Mehmed Pa a (vef. 1878): peki eyh Mehmed Efendi'nin o ludur. Himmetzde Abdlhayy Efendi'nin dmaddr.

36
37

Bezmr: Muhabbet dolu toplulu u ssleyen. (Editrn notu)

Pr-p: Kvrmlarla dolu. (Editrn notu)

55

14 - Ftma erife Hanm (vef. 1878): Ormanl Ky'nn Emiralio ullarndan

Mustafa A a'nn kz, Mirliv Ahmed Ragp Pa a ile Dmad Mahmd Mehmed Paa'nn annesidir.
15 - Himmetzde Abd ekr Mahfi Efendi (vef. 1885)
16 - Hocazde Ahmed sm Efendi (vef. 1888): Abdlhayy Efendi'nin damaddr. eyhtir.
17 - Himmetzde Seyyid Abd ekr Efendi (do . 1840 - vef. 1888): Medine kads Ankara'l Hasan Hamza Efendi'nin o ludur.
18 - erife Azze Hanm (vef. 1891): Himmetzde Seyyid Abdlhayy kz,
Mahmd Mehmed Pa a'nn hanmdr.
19 - Ahmed Rif Pa a (vef. 1901)
20 - Rbia Adviyye Hanm (vef. 1901): A a Hseyin Pa azde Ali evket
Pa a'nn kzdr.
21 - Seyyid Hseyin Hsn Efendi (vef. 1909): Derghn eyhidir.
Veft trihleri belli olmayan di er medfnlar:
12345678-

Himmetzde Abdlgafur Efendi.

Himmetzde Abdlhak Efendi.
Himmetzde Abdlhayy Efendi.
Himmetzde Abdlhayy Subh Efendi.
Himmetzde Babaefendi Mehmed Ali Efendi.
Himmetzde Mehmed Nizmeddin Efendi.
Himmetzde Mehmed Nrull h Efendi.
Himmetzde Nsih Abd ekkur Efendi.

Dergh yol geni letilmesi srasnda yktrlarak arsas Zeynep Kmil

Hastahnesi arzsine katlm , trbe hazrelerdeki kabir ve mezar ta lar ieki
Cmii hazresine nakledilmi tir. zerinde "Merhme ve ma firetnleh Ftmat-z
Zehr Hanmefendinin vakfdr 1309 (1891)" ile "Meded y Hazret-i Himmet" yazl
som mermerden yaplm ok zarf abdest su teknesi de ieki Cmii avlusunda
bizlerden hesap sorarcasna durmaktadr.
1D)

Dergh Selmi Ali Mahallesi'nde, muhtemelen Trbe Sokak'tayd. Osmanl

mparatorlu u d ndaki farkl tasavvuf kltrlerinin ehir hayatna yansd nn bir
rne idir bu dergh. Hint kkenli K dir dervi lerin konaklad bu dergh Feyzull h Hind Efendi kurmu tur (1737).
56

Devrn gn Cumartesi olan derghn postni nleri:

1 - Seyyid Feyzull h Hind Efendi (vef. 1748): Derghn kurucusudur.
2 - Bereket Hind Efendi.
3 - Emnull h Hind Efendi.
4 - Rahimull h ah Efendi (vef. 1779).
5 - Mehmed Sultn Efendi (vef. 1787).
6 - Mehmed Efendi (vef. 1792): Mehmed Sultn Efendi'nin o ludur.
7 - Abdull h Yr Efendi (vef. 1825).
8 - Ali Efendi (vef. 1833).
9 - Sleyman Halfe Efendi (vef. 1849).
10 - Mehmed R id Efendi (vef. 1872).
11 - Hasan Veliyyddin Efendi.
12 - Mehmed Thir Efendi (vef. 1881).
Derghdan gnmze hibir ey kalmam tr.
9
Baknz: Cedd Hac Dede K dir Dergh.
1G)

=9

Dergh Beylerbeyi, stavroz deresi, Abdull h A a Mahallesi, Bedev Tekkesi

Soka 'ndadr. Tevhdhne, haremlik, selmlk, mutfak, trbe ve sarntan gnmze
pek az kalm tr. Dergh Seyyid Hseyin Hfz Efendi 1854-55 ylnda kurmu ve
derghn ilk eyhi olmu tur. ir Senh Efendi'nin kaleme ald ve hattat Niyzi Efendi'nin hatt ile yazlm kitbede :
eyh-i gh reh-i hazret-i Ahmed Bedev
O Hseyin ism ve Ali nesli ve neseb-i Zt- erif
Yapd bir dergh- nev dire-i stavroz'da
Oldu tevhd-i Hud merkezi bu hayr-i mnf
Syle u msra- zib ile trih Senh
Eser-i pk-i Hseyin oldu bu dergh- ltf
okunmaktadr.
Sultn V. Mehmed Re ad'n drdnc hazinedr ve eyh Seyyid Mehmed
Said Efendi'nin mrdi Duref n Kalfa, derghn mutfa n geni letmi , trbeyi
tevhdhneye birle tirerek gerekli onarm yapm tr (1916). Dergha hayr ve hasenatta bulunmu olanlar: Cemile Sultn'n dads emsimr hanm, Cemile Sultn'n
ikinci haznedr Nazmestn Kalfa, Saray Ba kap Glmanlarndan Slih A a olarak
57

saylabilir. Kuruldu u gnden derghlarn kapand zamana kadar Bedev tarkatna

hizmet eden derghn devrn gn Per embe'ydi.
Derghn postni nleri srasyla :
1 - Seyyid Hseyin Hfz Efendi (vef. 1884): Do um yeri, Bilecik'in Pazaryeri Ky'dr. Kocamustafapa a, Ali Fakh Mahallesi'nde, kendi adyla anlan derghn eyhi Ahmed Niyzi Baba Efendi'den iczet alm tr. Derghn kurucusudur.
2 - Seyyid Mehmed Said Efendi (do . 1852 - vef. 1916): Do umu, Sriye'de,
Humus Kasabas'nn Hseyniye Dergh'ndandr. Babas Rif tarkat bendelerinden
Reslan Efendi'dir. Ali Zeynel bidin bin Hseyin ibni-l Tlib Hazretlerinin 38. batn
evlddr. Humus, Pazarba Medresesi'nde mderris Ataszde Mehmed el Mahmd
Efendi'den ders alarak mderrislik yapm tr.
3 - Seyyid Mehmed Nesb Efendi (do .1872 - vef.1925): eyh Seyyid
Mehmed Said Efendi'nin o ludur. Fkh- Hnefi'nin Esast, Kyas ve Din'e Mteallik Mesil adl eseri ile pekok mak leleri yaynlanm tr.
4 - Seyyid Mahmd Said Efendi (vef. 1963)
Trbede medfn olanlar :
hidir.

1 - Seyyid Hseyin Hfz Efendi (vef. 1884): Derghn kurucusu ve ilk ey2 - Seyyid Mehmed Said Efendi (do .1852 - vef.1916): Derghn eyhidir.
3 - Seyyid Mehmed Nesb Efendi (do .1872 - vef.1925): Derghn eyhidir.

ludur.
ludur.

4 - Seyyid H im Efendi (vef. ?): eyh Seyyid Mehmed Said Efendi'nin o 5 - Seyyid Abdlmuttalib Efendi (vef. ?): eyh Mehmed Said Efendi'nin o -

Derghn di er bir ad da bulundu u mahl bakmndan " stavroz Bedev

Kalenderhnesi" olarak da anlr. Bu derghten yeti en Mzkal Nr Efendi dnemnin nemli bir zkirba syd.
32)

Dergh Beylerbeyi, Fstkl'da, ahbazyi it Soka 'ndayd. Emn Efendi (vef.

1845) tarafndan yaptrlan Fstkl Mescidi'nin yanndayd. Bu yzden derghn dier bir ismi de "Fstkl Mescidi Dergh"dr. I. Bo az Kprs yapm srasnda der-

58

gh ve mescid istimlke u rayarak ortadan kaldrlm tr. Bnsi Hseyin Kzm Efendi'dir.
Derghn postni nleri:
1 - Hac Hseyin Kzm Efendi (do . 1880 - vef. 1930): Kastamonu'da do mu tur. Kastamonu'nun Ta o lu Ailesi'ndendir. lk evlili ini Firdevs Hanm'la
yapm tr. Firdevs Hanm'n kazra yanarak veft zerine Hcer Hanm'la evlenmi tir. Bu evlilikten Alim Ahmed Nazm Efendi (do .1915 - vef. 1957), Muhittin zgit
Efendi ve Bedreddin Efendi olmu tur. Be defa Hacca gitmi tir. Kabri Eyp'tedir.
2 - Re id Efendi (vef. ?): stavroz, p skelesi'nden denize girdi inde bo ularak veft etmi tir.
3 - Muhittin zgit Efendi (do . 1918): eyh Hac Hseyin Kzm Efendi'nin
o ludur. Dergh ve mescidi 1943 - 45 yllar arasnda tmir ettirerek ibdete am t.
36)

= 9

Bu dergh hakknda kesin bilgi yoktur. Yalnz Bulgurlu Cmii'nin oldu u

yerler Azz Mahmd Hdy Efendi'nin vakf arzsi iinde oldu undan derghn da
bu cminin yannda oldu u kanaatine varlabilir. Buradaki hamam da Pr'in yaptrd eserdir. Hatt Bulgurlu Cmii nndeki muhte em nar a alarn Pr'in dikti i
kaytlara gemi tir. Ayn zamanda bu dergha "Kzl Mescid Dergh" ad da verilmi tir. Ne brhim Efendi, ne Kzl Mescid ve ne de eyh silsileleri hakknda bir bilgimiz vardr. Derghdan da gnmze ula an hibir ey yoktur. Yalnz devrn gnnn ar amba oldu u bilinmektedir.
9 7
Baknz: amlcal Mehmed Efendi ban Dergh.
31)

= 9

skender Baba vey Kaymak Dergh, A a Hamam ile Malatya'l smil

A a Cmii arasnda, yeni adyla Gndo umu Caddesi eski adyla Menzilhne Yokuu'nun alt ba langcndayd. Derghdan maalesef eser kalmam tr. Yalnz skender
Baba trbesi ile arkasnda kk bir hazre yeri durmaktadr.
Buradaki mescid ve dergh, K nn Sultn Sleyman dnemnin (1520 1566) Yenieri Efendilerinden Mehmed Efendi (vef. 1548) tarafndan 1538 ylnda
yaptrlm tr.

59

Celvet tarkatndan Kaymakczde eyh Hac Mehmed Efendi'nin dergha

XVIII. yzyln ortalarnda me hat koydurmas ile Celvet Dergh kurulmu tur.
Tekkelerin kapan na kadar hizmet gren bu derghn harem dairesinin 1945 ylna
kadar ayakta oldu u bilinmektedir. Cumhuriyet dnemnde bir ara mescidi de ak
olan bu dergha ismini veren skender Baba'nn ya ad zaman ve nereden geldi i,
hangi tarkata mensb oldu u, anlan dergh ile ili kisinin ne oldu u bilinmemektedir. Trbede skender Baba'dan gayri Kaymakczde eyh Hac Mehmed Efendi ile
eyh Hac Abdurrahmn Efendi medfndur.
yin gn ar amba olan derghda grev yapan eyhler :
1 - Kaymakczde Hac Mehmed Efendi (vef. 1773): Dergha Celvet me hatn koydurmu tur; trbede medfndur.
2 - Hac Abdurrahmn Efendi (vef. 1809): Kaymakczde
Mehmed Efendi'nin o ludur ve trbede medfndur.

eyh Hac

3 - Hfz Mehmed Sdk Efendi (vef. 1845): Kaymakczde

Abdurrahmn Efendi'nin o ludur. Hazrede medfndur.

eyh Hac

4 - Seyyid Mehmed kir Efendi (vef. 1862): H im Baba Dergh postni ni

eyh Seyyid Mehmed G lib Efendi'nin halfelerinden oldu u iin dergh
Celvetli in H im koluna ba lam tr.
5 - Seyyid Mehmed erfeddin Efendi (vef. 1892): eyh Seyyid Mehmed
kir Efendi'nin o ludur.
6 - Ahmed Sf Efendi (vef. 1895): Hacc'da veft etmi tir.
7 - Seyyid Kk Mehmed G lib Efendi (vef. 1912): H im Baba Dergh
eyhi Seyyid Abdurrahm Selmet Efendi'nin o ludur. Ayn zamanda H im Baba
Efendi Dergh'nn da postni niydi.
= 5

=9

Baknz: Hseyin Efendi Bedev Dergh.

33)

89

Dergh Murad Reis mahallesinde, inili Cmii'nin kar sndaki k e ba nda

yer almaktayd. Nak me hatldr. Orta Asya'l trk vey di er lke dervi lerinin
konaklad bir meknd. Bilhassa Afganistan kkenli dervi lerin stanbul'a ilk geldikleri yerdi. Bunun iindir ki "Afganler Dergh" vey "Afganlar Kalenderhnesi"
olarak da anlm tr. Nak derghlar iinde yalnz bekr dervi lerin kald bir merkez oldu undan ayrca da "O lanlar Dergh" olarak da bilinmekteydi. Derghn bir

60

e it kltr ate eli i vey konsolosluk hkmn yrten bir kurulu niteli inde olmas sebebiyle postni nlerin hepsi bekr Afganl Nak eyhlerdi.
Derghta bugn ayakta kalan eyh me rtas ile selmlk k kdr. eyh
me rtas XIX. yzylda yenilenen kgir bir bodrum zerine iki katl ah ap, payandal yapdr. Selmlk blm ise, iinde zarf havuzu ile tek katl bir eyh odas grnmndedir. Mescid - tevhdhne, dervi hcreleri, ama rhne, hamam, imret niteli inde olan byk bir mutfak, kiler, taamhne yklm tr. Hazresinde eyh ve
dervi ler yatmaktadr. Nman Efendi adnda bir zt tarafndan Afgan kalenderlerini
barndrmak amacyla yaptrlm t (1792 - 93).
Devrn gn Per embe olan derghn postni nleri :
1 - Ahmed Nsr- Afg n Efendi (vef. 1795 - 96): Horasan'ldr. Derghn
ilk postni nidir.
2 - Seyyid Hac Mehmed ret Efendi (vef. 1797 - 98).
3 - Mehmed Emn Efendi (vef. 1813 - 14).
4 - Hac Musa Efendi (vef. 1833 - 34).
5 - Mehmed Said Efendi (vef. 1859 - 60).
6 - Abdull h Efendi (vef. 1887 - 88).
7 - Hac Resl Mustafa Hseyin Efendi (vef. 1906 - 07).
3>) &

Dergh Kapa as Mevkii, Arakiyeci Hac Mehmed A a Mahallesi,

Arakiye'ci Soka 'ndayd. Arakiyeci Hac Mehmed A a'nn (vef. 1591) yaptrd
(1543) ve kendi adyla anlan mescidin yanndayd. Dergh; "rif Dede Dergh" adyla da anlmaktadr. Dergh ilk kurulu unda Celvet me hatindeydi. XIX. yzyln
ba larnda Cerrh me hati konulmu ve derghlarn kapatlmasna kadar bu grevini srdrm tr. Kurucusunun ve eyh silsilesinin bilinmedi i derghn baz postninleri:
1 - Abdurrahmn Efendi : Babas Mustafa Efendi; umnu'lu Atpazar Osman
Fadl- lh Efendi'nin (vef. 1690) halfelerindendi. Sultn I. Mahmd devrinde bu
dergha eyh oldu ve Celvet me hatn getirdi (1736).
2 - Byk Mehmed R en Efendi (do . 1719 vef. Mart 1795): Mudanya'da
do du. Babas Celvet eyhi Abdurrahmn Efendi'dir. smi Azz Mahmd Hdy
Efendi'nin halfelerinden Bursa'l smil Hakk Efendi (vef. 1724) tarafndan konul61

mu tur. Bu ztn halfesi olan orlu'lu Pertev Efendi'den (vef. 1768) Celvet iczeti
alm , uzun sre krs vizli i yapm r. Bu derghn eyhli i yansra Hdy
sitnesi'nde de iki kere postni nlik yapm tr. Hdy sitnesi'nde medfndur.
3 - Seyid Mehmed rif Dede Efendi (vef. 1822): Nreddin Cerrh sitnesi
altnc postni ni Mora'l Seyyid Yahy Efendi'nin (vef. 1707) torunu, ayn derghn
yedinci postni ni Abd ek r Efendi'nin (vef. 1773) o ludur. Degha Cerrh me hatn koydurmu tur. (1813). Nreddin Cerrh sitnesi postni nli inde de bulunmu tur.
4 - Seyyid Abdlazz Zihni Efendi (vef. 1854): Seyyid eyh Mehmed rif
Dede Efendi'nin karde inin o ludur.
5 - G lib Efendi.
Dergh, Cerrh sitnesi eyhlerinin bu greve gelmeden nce pi tikleri bir
meydan yeri olarak grev stlenmi tir. Derghdan gnmze hibir ey kalmam tr
&
Baknz: Hall Pa a Celvet Dergh.
3@)

80 = 9 7

Dergh Topta 'nda, Vlide-i Atk (Nrbn Vlide Sultn) Cmii klliyesindedir ve orta yeri avlu olan 33 odas ile tevhdhne, kahve oca (meydan odas) ve
imdi artk yok olan adrvandan ibretti. Klliyenin bitim trihi olan 1583 ylndan
itibren dergh Halvetli e ba l kalm tr. Dergh nn, daha sonralar postni n
olan ve Halvetli in Karab iyye kolunu kuran Ali Aleddin Karab - Vel Efendi'den alm tr. 1713 ylndan derghlarn kapanmasna kadar banli e ba l kalnm tr. Derghn yeri renci yurdu olarak kullanlmaktadr.
Devrn gn Per embe olan derghn bilinen postni nleri:
1 - El Atvel Ali Aleddin Karab - Vel Efendi (do . 1611 - vef. 1685):
Arapkir'de do mu tur. Medrese tahsli iin stanbul'a gelerek Ftih Medresesi'nde
derslere devm ederken cezbe hllerinden dolay stanbul'u terkederek Kastamonu,
ban- Vel Dergh postni ni orum'lu eyh smil Kuds Efendi'ye (vef. 1644)
kapland. Ksa zamanda ilerleyerek mr idinden hilfet ald. evre eyhleri arasndaki anla mazlklar gidermek iin ankr'ya gnderildi. Dn nde orum'lu eyh
smil Kudsi Efendi veft etti inden o lu eyh Mustafa eleb Efendi'ye (vef. 1659)
hizmette bulundu. Daha sonralar Kastamonu'dan ayrlarak skdar'a geldi ve Rm
Mehmed Pa a Cmii'nde inziv hlinde ya amaya ba lad (1670). Halvetli in nemli kollarndan Karab iyye'nin kurucusu oldu. Medrese evrelerinin kendisine cephe
almas sebebiyle Limni Adas'na srgne gnderildi (1679). Srgn dn tekrar
62

skdar'a geldi ve hemen Hacc'a gitti. Hacc dn Msr'a u rad ve orada hastaland. Msr'a konak mesafede "Nahl Kalesi' denilen yerde veft etti (1685). K hire yaknnda Geylan Ky'nde, eyh Muhammed Gazav Efendi'nin kznn yanna
defnedildi. El Atvel (En uzun) ve Karab - Vel lakablaryla anlm tr.
Karab - Vel Efendi'nin yeti tirdi i pekok gzde talebelerinden nemli
olanlar unlardr:
a) Mnev Mustafa Efendi (vef. 1702): Prin o ludur. Kadrga'da Sokollu
Mehmed Pa a Dergh'nn eyhli ini yapm tr (1691 1702)
b) Kerestecizde Mehmed Lednn Efendi (vef. 1708): Kasmpa a'da Sal
Emr Efendi Bayrm Dergh'nda Karab iyye me hatn stlenmi tir. (1700
1708).
c) Mustafa Fn Efendi (vef. 1710): Maka abn Dergh'nn kurucusudur.
) Mehmed Nash Efendi (vef. 1710): skdar'ldr. Karab iyye'nin
Nashiyye kolunun pridir.
d) ns Hasan Efendi (vef.do . 1645 vef. 1724): Ta kprl'dr. Emnn,
Aydno lu Halvet Dergh eyhidir (1683 1724)
Pr'in eserleri: 1) K if-i Esrr- Fss, 2) Cmi-i Esrr- Fuss, 3) erh-i
Ak id-i Nesefiyye bi Lisni-t Tahkk, 4) Mi'yr-t Tarkat, 5) Tarkatnme, 6)
erh-i Kasde-i A kiyye li eyh-l Ekber, 7) Risle-i Usl-i Erban, 8) Ess-d
Din, 9) Tefsr-i Sre-i Th, 10) Tbirnme.
dr.

2- Blblczde Fethi Abdlkerm (vef. 1694): Halvetli in Sivs kolundan-

3- Blblczde Abdrrahm Nesb Efendi (vef. 1713): Blblczde eyh

Fethi Abdlkerm Efendi'nin o ludur.
4- erfeddin Efendi (?): Derghn son eyhidir.
Dergh "Atk Vlide Sultn Dergh" adyla da anlm tr.
3A)

89

Dergh Kapa as'nda Rodos'lu Ahmed Fethi Pa a Cmii'nin kar k esindedir. Derghn ilk ekli hakknda kesin bir bilgi yoktur. Yalnz Karacaahmed Sultn'n
kabir mak mnn st ve yanlar ak oldu u, daha sonralar Sultn IV. Mehmed'in
annesi ve Sultn III. Murad'n ba kadn Safiye Sultn'a (vef. 1605 - 06) atfedilen ve
ir Asr'nin eseri olan:

63

Drret-t tc- shibet-l izz- at

Hazret-i Vlide Sultn o hayr-n nisvn
Karacaahmed gibi sultn- veliyyull hn
Merkad-i pkini ihy klub itti bnyd
Eyledi divr- cenbna ab hb bb- erf
Rh-i pkinden eri e na her dem feyz
Cezbesi ekti ehin h- cihn getrb
stne hzr idi himmetin nn Rahmn
Bundadr ler ve krklar, yediler, ricl-i gayb
Yeridir bunda kabl oluna dualar her n
Ravzasn her ki ziyret ide, hayriyle dua
de hem padi h1 hem shibet-l hayra dua
Didi itmmna Asr dah trih
Pk- c tekyegh-i Karacaahmed Sultn
kitbeden de anla laca zere kabrin etraf duvarla evrilmi ve bir de kap alm tr (1595-96).
Daha sonralar Saray Mutfa Memuru Ziy Bey dergh ve trbeyi e i
Fehmiyye Hanm'n rhu iin yeniden yaptrm tr (1866-67). Kitbesi trbe kaps
zerindedir:
Ravza-i feyz-i fth-i Karaca Ahmed'dir;
Gel erenler oku bir Ftiha kl istimdd!
Eyledi zevcesi Fehmiyye Hanm rhu iin;
Matbah- mir me'muru Ziy Bey bnyd.
1283
Bu son ekliyle yapnn iki kaps bulunmaktadr. Sa kapdan trbeye, sol
kapdan da dergha girilirdi. Derghn, XVII. ve XVIII. yzyllarda g yet faal oldu u
hlde bu konuda elimizdeki bilgiler kstldr.
Karaca Ahmed Sultn (XIII. yzyl): Horasan'l sultnlardan Sleyman Efendi'nin o ludur. Anadolu'ya gelerek Manisa, Akhisar civrna yerle mi tir. Sultn Orhan G z zamannda Osmanl'nn fethine byk katklar olmu tur. stanbul - Kartal
hattnda, Bizans snrlarnn kontrol altnda tutulmas grevi ile skdar'a gelmi tir.
Bu srada 57.000 mrde shib oldu u sylenir. skdar ve Akhisar'dan ba ka Afyon, Karacaahmed Ky'nde de mak m vardr. Hangi mak mnda yatt kesinlik
kazanmam tr. Mnev ilimlerin yansra msbet ilimlerde bilhassa tb ilminin e itli
dallarnda bilgi sahibidir. Pekok kitab yazd biliniyorsa da her zaman oldu u gibi
ya malamadan nasbini alan kitaplarndan gnmze ula an olmam tr.

64

Sivrihisar'da oturan ulu vellerden Seyyid Nreddin Efendi tarafndan yeti tirilmi tir. Hac Bekta - Vel ile Yunus Emre'nin a da ve "G ziyn- Rm" zmresine mensb sava dervi lerden oldu u iin "Bekta "li e gnl vermi oldu u,
Bekta a rlkl bir d nce ta d kabl edilmektedir. Kermet ve menkabeleri saylamayacak kadar oktur. Trkiye'nin en byk kabristanna adn vermi tir. 800
dnm bulan bu kabristan ayrca dnyann en byk "selvi orman" nvnna shiptir.
Trbenin i kap d nda, solda kabir vardr :
1 - Mehmed Dede Efendi (vef. 1640): Derghn eyhi oldu u ve Ber'at Gecesi veft etti i kitbesinden anla lr :
Rhuna Ftiha
Karacaahmed ol Sultn ki kutb-l rifn idi;
Niyz ile gelb her subh- am e i ine yz sr!
Kermet ehlidir evld hem shib nazardr;
Ziyret ile ta'zim et huzurunda aya n dur!
Ber'at gecesi ld eyh Muhammed dediler trih,
Bu khne tekkeden el ekti gt Muhammed Dede;
1050
2- Selim Dede Efendi (vef. 1743-44): Derghn eyhi Hall Efendi'nin o ludur. Tarkat serp lu ta nda: "Dervi Hall'in ci erk esi merhm ve ma fr Selim
Dede rhu iin El Ftiha 1156" yazldr.
3- Hall Efendi (vef. 1759-60): Derghn eyhidir ve Selim Dede Efendi'nin
babasdr. Tarkat serp lu ta nda: "Merhm ve ma fur tekkeni n eyh Hall iin
Ftiha sene: 1173)" yazldr.
3C)

Dergh Nuhkuyusu Caddesi ile Kartal Baba Caddesi'nin kesi ti i k ededir.

lk kurucusunun kim oldu u ve kurulu trihi bilinmiyor. kinci bnsi Msr Vlisi
Kavala'l Mehmed Ali Pa a'nn aztl criyelerinden La'l-ter Hanm'dr. imdi yok
olan kitbesinde :
Kald bu dergh-i evvel lne-i38 feyz-u keml;
Bast idp Kartal Baba el-Hakk cenh-i himmeti.
Tir rhu uub dem gemi olmu du harb,
La'l-ter Hanm gzel yaptrd buldu cenneti.
Esbk Msr Vlisi Mehmed Ali Pa a
Merhmun mu'takasndan39 mumileyh.
38
39

Lne: Yuva. (Editrn notu)

Mu'taka: 'tak edilmi , azledilmi , azatl (kle ya da criye). (Editrn notu)

65

1296
yazlym . Bu kitbeye gre onarm 1878 ylnda gerekle mi tir.
Dergh; mescid-tevhdhne, 3 oda, bir sofa, bir hel ve avludan olu an selmlk ile 6 oda, 2 sofa, 2 hel, bir mutfaktan olu an haremlik, bir sarn, bir mutfak, trbe, trbedr odas, hazre, bir hel, bir kuyu, bir odunluk ile byk bir baheden oluuyordu. Trbede Kartal Ahmet Baba Efendi dhil 5 sanduka vardr. Kartal Ahmed
Efendi'nin kim oldu u ve di er eyh silsileleri bilinmiyor. Trih sayfalar arasnda
eyh Seyyid mer Efendi, eyh brhim Efendi ile son eyhin Hulk Efendi'nin adlar
gemektedir.
Dergh ve mescid bakmszlktan harbeye dnm ve 1970 ylnda Vakflar
dresi tarafndan yktrlm tr. Bugn ibdete ak olan cmiinin eski yaps ile alkas yoktur. Zten dergh da oktan trihe kar m tr. Devrn gn Sal olan derghn hazresinde yatanlar :
1 - La'lter Hanm (vef. 1878): Derghn ikinci bnsidir. Mezar ta nda: "Msr Vlisi esbak Mehmed Ali Pa a mu'takalarndan olup Kartal Baba Dergh erfinin bnye-i snyesi olarak mceddeden in ve mteakiben irtihl-i tecellgh- bek eden muhibbe-i turk- aliyye merhm La'l-ter Hanm'n rhu in Ftiha" yazldr.
2 - brhim Efendi (vef. 1878): Sivrihisar'ldr. Hocalk yapm tr.
3 - dile Hanm (vef. ?): Derya kaptan Mehmed Pa a'nn ortanca kzdr.
89
Baknz: Mrvvet Baba Bekta Dergh.

3D) =

= 9

Bu dergh Vlide-i Atk Mahallesi'nde, eski Ba larba Caddesi, yeni ismi ile
Kartalbaba Caddesi'nin alt ba nda, avu deresi Caddesi'ne ok yakn yerdeydi. Bnsi Kavsara Mustafa Efendi'dir (vef. 1656). Kavsara'nn mns sepet oldu una gre
bu muhterem zt sepetcilik yaparak geimini sa lyor olmaldr. Ta minreli mescidi
kubbeliydi. Trbe, imdi yok olan mescid ve derghn nnde, yol kenarndadr. Zamannda trbe de kubbeliymi . Kavsara Mustafa Baba Efendi'nin sls kitbesi yledir :
Can- gnlle muhibb-i Hazret-i l-i Ab,
Rhu d ola zihi Kavsara Mustafa Baba!
Ederken vdiyy-i shhat serdan tavr- asyi ,
Nid-i "irci'i" emrin i itdi yni mnda.
66

Dr- dnyda ik met gayr- mmkn oldu n

Fehm idince, cnib-i ukbya itdi azm-i tm
Merhm ve ma fur Kavsara Mustafa Baba'nn rhin el Ftiha"
H.1167
Kavsara Mustafa Baba Efendi'nin ad belli olmayan bir torunu 1713 ylnda
dede ydigr dergh onarm tr. Bu onarmla ilgili levhada:
Sanmanz hli Mustafa dede'yi,
Kabri envr- sdk ile doludur.
Burda medfn olan ol All hn
Kavsara hretiyle bir kuludur.
Bin hem altm yedide gitmi tir
Dr- bek ya sanmanz ldr.
Bin yz yirmi be te bir veledi
Etti ta'mir ceddi pek uludur.
Nazar- ltf ile mid edinip
Ftiha kim geenlerin yoludur.
yazldr. Torununun dergha ast bu levhaya gre dedesi Kavsara Mustafa Baba
Efendi'nin veft trihi H.1067/M.1656'dr. Bu sls kitbesindeki 1167 rakam esasnda 100 yllk bir yanl lk eseridir.
Dergh ve mescidin ikinci onarm Sultn Abdlmecd'in annesi Bezm-i lem Vlide Sultn tarafndan 1841 ylnda yaptrlm ve mescid kaps zerine trih
d rlm tr :
eh-i gerdun himmet hazret-i Abdlmecd Hn'n
Mkerrem vlidesi bezm-i dehri d eder her n.
Cihna serteser inci gibi hayrtlar vardr;
Biri de i te bu cmi oluban secde-i Rahmn
Zihi ta'atgh-i ehl-i velyet kim beyt s.
Metf- evliydr rehberi b ekk i it ey cn!
Heman gel hams evkatde ed-i emr-i Hakk eyle!
Ku'ud ile tahiyytn oku byledir ferman.
M'ezzin na'ra-i All hu Ekber a rr her dem
Ezanlar okunr savt- nevdan eyleyip devrn

67

eb-u rz ola mefth, cem olup ehl-i ibdet kim

Olur icr demdem bunda bil ahkm- r erkn.
At v ltf u nmetle btn lem bsr oldu;
O nr-i e m-i mmet syesinde cmlemiz dan.
Nuk d-i himmet-i malisini hayrta sarf eyler;
Rzull h iindir b nihyet etti i ihsn.
Hud hem ztn hem necl-i Han Abdlmecdi de
Kla her hlde mahfz-u setr ez dde-i udvn.
O hn syesin dur etmeyip fark- ibdndan,
Serir-i saltanatda mstesdam- mr ede Sbhn!
Ed-i farz edip tam de sal trih ile Muhtr
Zihi d etti bezm-i lemi Hakk'a vlide sultn"
1257
Bu halvet derghnn devrn gn Pazar'd. Cumhuriyet dnemnde dergh
ve mescidin yerini r-i Devlet zs Edib Bey'in annesi zimend Hanm satn
alm tr. u anda trbe ve cmii eski yerinden biraz daha a a ya kaydrlarak yeniden yaptrlm tr. Levha ve kitbelerin nerede oldu u bilinmiyor.
4
Baknz: skender Baba Celvet Dergh.
&4
Baknz: Mahmd Efendi Rif Dergh.
3G) 879

Dergh Arakiyeci Hac Cfer Mahallesi, Dividciler Caddesi'ndeydi. Zeyneb

Kmil Hastanesi'nin bahe ve yol dzenlemeleri srasnda tamamiyle yok olup
gikmi tir. Dergh Ke f Ahmed Efendi kurmu tur (1852). Devrn gn Per embe
olan derghn son eyhi Ahmed Efendi'dir.
Dergh 3 oda, bir sofa. bir heldan olu an harem dairesi ile 3 oda, bir sofa, bir
heldan olu an selmlk dairesi, bir semhne, bir sarn, 2 musluklu su haznesi,
mutfak, hazre ve byk bir baheden ibretti. Dergh "Serblk Dergh" adyla da
anlmaktayd.
5

68

Baknz: brhim Efendi Celvet Dergh.

>2)

79

Dergh, eskiden Tabaklar Meydan diye bilinen yerde, imdiki Yeni Topta
Caddesi zerinde, kendi adyla anlan cmiin yanndayd. 1586-87 trihini ta yan kitbeye gre Kurban Nash Efendi Hamzav'dir ve cmi-derghn bnsidir. Seyyid
Mehmed Nr Efendi'nin XVIII. yzyl sonu vey XIX. yzyl ba nda dergha koydu u Rif me hatna kadar geen zaman diliminde derghn trihi karanlkta kalmaktadr. Derghtan gnmze bir ey kalmam tr.
Devrn gn ar amba olan derghn bilinen postni nleri:
1- Mehmed Nr Efendi, Seyyid (do . 1766 - vef. 1856): skdar'ldr.
Kkmustafapa a, Karasarkl Rif Dergh kurucusu eyh brhim Sadr Efendi'nin (vef. 1827) halfesidir. Alaca Minre Nak Dergh eyhi Mehmed Sdk Efendi'ye (vef. 1821) intisb ederek Nak hilfeti de alm tr (1794). eyhlislm
Mftizde Ahmed Efendi'den Muhyiddin bn A'rb'nin Fthat- Mekkiyye ve
Fuss-l Hikem isimli eserlerini ve erhlerini okumu tur. Sultn III. Selim'in yakn
evrelerine girmi , hatt ehzdelerine hocalk etmi tir. Dergha Rif me hatn
koymu tur. Yeti tirdi i halfelerden nde gelenleri :
a - Abdull h Vehb Efendi (vef. 1871): Ankara'ldr. Odaba Rif Dergh
kurucusudur.
b - Slih Efendi (do . 1788 - vef. 1878): Karagmrk'ldr. Ftih,
Tahtaminre Rif Dergh'nn kurucusudur.
Cmiin avlusundaki trbede medfn olan Mehmed Nr Efendi'nin ba ucundaki levhada:
rif-i bill h dn mr id-i gh-dil,
Mazhar- srr- Rif, eyh Nr kmurn
Evvel bu dergh- vly bnyd eyledi
Anda otuz sene olmu tu mukm-i slikn
Mazhar- srr- Hud v in-i ma'rifet,
Postni n-i ehl-i vahdet vkf- srr- nihn.
Menba'-i feyz-i amm klm t Mevl ztn,
Nice yl ir d ile oldu serefrz- cihn.
Pi v-i rh- Hakk hem rehnm-i kn,
Tekyegh- himmetin bekler nn ftdegn.

69

Hankh- lem-i fnden etti rhlet,

Eyleyip teslim-i rhun oldu firdevs iyn.

yazlym .

Nokta-i tevhd-i Hakk trih kerm-i fevtine,

eyh Mehemmed Nr bula kasr- ukbda mekn.
1274

2 - Seyyid Tevfik Efendi (vef. 1899): skdar'ldr. Seyyid eyh Mehmed

Nr Efendi'nin o ludur. Selmi Ali Efendi Celvet Dergh eyhi Muhtar Efendi'den
(vef. 1888) ve Azz Mahmd Hdy sitnesi eyhi R en Efendi'den msk renmi tir. Gftesi babasna ait dgh mak mnda besteledi i bir ilhsi vardr. Cmiin avlusundaki trbede medfndur.
3 - Seyyid Hayrull h Tceddin Yalm Efendi (do . 1883 - vef. 1954):
skdar'ldr. Seyyid eyh Tevfik Efendi'nin o ludur. Msk e itimine ilk nce babasyla ba lad ve Tabaklar Cmii imm, zkirba "Malak Hfz" lakapl Hseyin
Efendi (vef. 1904) ile devm etti. nl mevlidhn Bedev eyhi Ali Baba Efendi'den
de dersler alm tr. ki iir kitab, baz tasavvuf eserleri ile gftesi kendisine ait iki
ilhsi vardr.
Dergh'da skdar'l sm Efendi'nin zkirba lk, brhim Efendi'nin de
"Reis"lik yapt kaytlardadr. Cmiin avlusundaki trbede eyh Mehmed Nr Efendi'nin kz erife Hediyetull h Hanm da medfndur.
Dergh; "Nr Efendi Dergh" adyla anld gibi devrn gn ar amba
olmas sebebiyle de "ar amba Dergh" diye de anlr.
>6)

79

Dergh, Ahmediye'de, Ahmediye Cmii Klliyesi iindeydi. Derghn kurucusu Rif eyhi Mahmd Rc Efendi'dir (vef. 1742). "Kepe Dede Dergh" ve
"Ahmediye Dergh" olarak da anlr. Devrn gn ar amba olan derghtan gnmze k tutacak bir ey kalmam tr. eyhleri hakknda bilgiden yoksunuz. Yalnz,
eyh Mehmed evki Efendi'nin (vef. 1917) sarayda msk e itimi grd n ve
mr idinin de skdar Rif sitnesi eyhi Ahmed Ziyeddin Efendi (vef. 1917)
oldu unu syleyebiliriz. Mr idinin, Nr Baba Efendi Dergh eyhi Ali Nutk Baba
Efendi'den iczet ald n gz nnde bulundurursak; eyh Mehmed evki
Efendi'ninde Bekta ne 'esinde oldu u sylenebilir.
>1) = =9
Dergh mrahor'da, Ayazma Mahallesi, Do anclar Caddesi zerindedir. Galata Mevlevhnesi postni nlerinden Hall Nman Efendi'nin burada olan evine semhne eklenmesi sretiyle meydana getirilmi tir (1793). Bu zviye, stanbul'dan
Anadolu'ya giden vey Anadolu'dan stanbul'a gelen dervi lerin konaklamalar iin
70

d nlm tr. Daha sonralar harb olan Mevlevhne'yi Sultn II. Mahmd, M ir
Ahmed Fevzi Pa a'y (vef. 1843) bin emni tyin ederek yeni ba tan in ettirmi tir
(1835). Abdlmecd dnemnde 1844, 1845 ve 1851 yllarnda onarmlar yaplm tr. Mevlevhne, Kaptan- Dery Hac Dede Ahmed Vesim Pa a (vef. 1910) tarafndan bugnk ekline getirilmi tir (1872). Dergh, son olarak da son postni n Ahmed
Remzi Akyrek Dede Efendi (vef. 1944) tarafndan tmir ettirilmi tir. Bahriye ve
Yenikap Mavlevihne'lerini yenileyen Sultn Mehmed Re ad, skdar
Mevlevhnesi'nin de yenilenmesi iin skdar'l Mimr Kemleddin Bey'i (vef.
1927) grevlendirdiyse de I. Dnya Sava 'nn ba lamasyla bu proje uygulanamam tr.
Dergh semahne-trbe, selmlk, mutfak, dedegn ve harem dairesi, su deposu ve buna ba l hellar, hazre ve baheden olu an iki ayr ana yap toplulu udur.
Mevlevhne'nin mimr adan dikkat eken yan, trbenin semhnenin altnda yer
almasdr.
Mevlevhne derghn postni nleri:
1 - Hall Nman Dede Efendi (vef. 1798): Galata Mevlevhnesi'nin 20.
postni nidir. skdar Mevlevhnesi'nin kurucusudur.
2 - Mehmed Hsmeddin Dede Efendi (vef. 1801).
3 - Ali Nil Dede Efendi, Hac (vef. 1802).
4 - smil Huls Dede Efendi (vef. 1804).
5 - Mehmed Emn Dede Efendi (vef. 1812).
6 - Abdull h Necb Dede Efendi (vef. 1836): Galata Mevlevhnesi 24. postni ni Mehmed Rh Dede Efendi'nin (vef. 1810) o ludur.
7 - Ahmed rif Hikmet Dede Efendi (vef. 1873): Abdull h Necb Dede Efendi'nin karde idir. 39 yl sre ile eyhlik mak mnda bulunmu tur. Besteleri vardr.
Besteledi i mhur mak mndaki "Mevlev yini" kaybolmu tur.
8 - Abdull h Mehmed Zeki Dede Efendi (do . 1821 vef. 1881): Bursa'da
do mu tur. renimini de Bursa'da yapm tr. Mahkeme ktipli i ve Bb- Zemn
Cmii imml grevlerinde bulundu. Bursa Mevlevhnesi eyhi Mehmed Dede
Efendi'den feyz alarak dervi oldu. stanbul'a geldi inde geimini hattatlkla sa lad.
Sadrzam Yusuf Kmil Pa a Kona 'nda Mesnev okuttu. Ayrca Fetvhne'ye ta'lik
yaz hocas olarak atand. Bayburt'lu Zihni'nin Hikye-i Garbe adl eserini ince ta'lik
yaz ile yazd. Kitbe yazlar ile tannd. Tlik yaz ustasyd.
9 - Mehmed Hasb Dede Efendi (vef. 1886): Mevlevhnenin 7. postni ni
Ahmed rif Dede Efendi'nin o ludur.
71

ludur.

10 - Ahmed rif Dede Efendi (vef. ?): Mehmed Hasb Dede Efendi'nin o 11 - Mehmed Hlid Dede Efendi (vef. 1903): Konya'da do mu tur.

12 - Ahmed Celleddin Baykara Dede Efendi (do . 1853 vef. 1946): Gelibolu'da do mu tur. Gelibolu Mevlevhnesi eyhi Hseyin Azm Dede Efendi'nin
(vef. 1893) o ludur. Babasnn Msr Mevlevhnesi'ne tyin edilmesi zerine babas
ile birlikte Msr'a gitti (1870). Msr'da, Cmi-l Ezher'e devm ederken zel hocalardan da e itli dersler ald. Msr Hidivi'nin klesi neyzen Mehmed Subh Efendi'den ney flemesini rendi. Mevlev yin ve naatlar ile klsik msk ve edebiyat
bilgisini ilerletti. Manastr'l Nil Efendi'den Farsa rendi. ilesini tamamladktan
sonra (1873) Kahire Mevlevhnesi'nde kudmzenba lk ve neyzenba lk grevlerinde bulundu. Babasnn veft zerine skdar Mevlevhnesi'ne eyh ve
mesnevhan oldu (1908). Mehmed Atull h Dede Efendi'nin veft zerine Galata
Mevlevhnesi eyh ve mesnevhanl na getirildi (1910). Bu grevini derghlarn
kapatlmasna kadar srdrd (30.11.1925). Bz Mevlev yinlerinin unutulmamasnda ve tesbitinde byk yardmlar olmu tur. Dvan' vardr. Kabri; Karacaahmed
Kabristan'nda, Miskinler Dergh'nn arkasndadr.
13 - Ahmed Remzi Akyrek Dede Efendi (do . 1872 - vef. 06.11.1944):
Kayseri'de do mu tur. Kayseri mevlevhnesi eyhi Sleyman Atull h Efendi'nin
o ludur. lk ve orta okulunu bitirdikten sonra babasndan, eni tesi Gnczde Nh
Nect Efendi'den, Mrdzde Ali Efendi'den, Hisarcklzde ir Slim Efendi'den
ve ir Smi Efendi'den edebiyat, Arapa ve Farsa dersleri ald. stanbul'a gelerek
Dvan- Muhsebat'ta al maya ba lad (1892). Bu arada Yenikap Mevlevhnesi
eyhi Mehmed Celleddin Dede Efendi'ye (vef. 1908) intisb etti. Bir yl sonra Kayseri'ye dnd. Daha sonralar Konya'ya gitti ve Abdlhlim elebi Efendi'nin emriyle elebizdeler'e Mesnev okuttu. Ktahya Erg niye Mevlevhnesi'ne eyh oldu
(1909). Bu grevinde 4 yl kaldktan sonra Hlep Mevlevhnesi postni ni oldu
(1913). I. Dny sava ba laynca stanbul'dan Filistin'e giden Mevlev Taburu'nun
ba nda nce am'a, daha sonra da Medine'ye gitti. am'da kald sre iinde
Emeviyye Cmii'nde Mesnev okuttu. Halep'in i g li zerine stanbul'a dnd ve skdar Mevlevhnesi'ne eyh tyin edildi (1919). Bu arada skdar'daki Sultn III.
Mustafa Cmii (yni Ayazma Cmii) ile Bayezid Cmii'nde Mesnev okuttu. e itli
devlet kademelerinde grevlerde bulundu. Derghlarn kapatlmas zerine skdar
Selim A a Ktphnesi Ba memurlu u'na getirildi. Burada bulunan kitaplar tasnf
ve tanzm ederek fihristledi. 01.02.1937 trihinde istif ederek Ankara'ya gitti ve Eski Eserler Ktphnesi'nde m vir olarak al t. Kayseri'de veft eden Ahmed
Remzi Akyrek Dede Efendi'nin cenzesi Seyyid Burhneddin Muhakkik Tirmiz
Efendi'nin trbesine defnedildi (06.11.1944).
Dede'nin yirmiye yakn eseri vardr ki bunlarn biro u yaynlanm tr. iirleri Bergzar adl bir eserde toplanm tr (1911). Dede'nin bir beyiti :

72

Gh olur mevte meddi cr'a-i b- zll,

Gh eder bir tahta pare demi yemden hals.
(Bazan bir damla su insan bo up ldrr, bazan da kck bir tahta paras insan
denizde bo ulmaktan kurtarr)
Trbede medfn olanlar :
1 - Nman Hall Dede Efendi (vef. 1798): skdar Mevlevhnesi'nin kurucusu ve ilk eyhidir.
2 - Ali eyd Dede Efendi (vef. 1800): stanbul'ludur. Halvetyye tarkatna
gnl vermi bir ztn o ludur. Kk ya ta gzlerini kaybetti. Bundan dolay daha
ok " eyd Hfz" olarak tannr. Kk ya ta hfz oldu. K biliyeti ve gayretli al malar ile ksa zamanda neyzen ve bestekr olarak n yapt, Galata Mevlevhnesi
15. postni ni olan Selim Dede Efendi'den (vef. 1777) sikke giydi. Sultn III. Selim
tarafndan Hacc'a gnderildi. Dn nde skdar Mevlevhnesi'nde kudmzenba lk yapt. Pek ok din ve din d besteleri bulunmaktadr.
3 - Mehmed Hsmeddin Dede Efendi (vef. 1801): Derghn eyhidir.
4 - Hac Ali Nil Dede Efendi (vef. 1802): Derghn postni nidir.
5 - smil Huls Dede Efendi (vef. 1804): Derghn postni nidir.
6 - Abdull h Necb Dede Efendi (vef. 1836): Derghn altnc postni nidir.
7 - Abdlk dir Kadr Efendi (vef. 1836): Derghn yedinci postni nidir.
8 - rif Himmet Dede Efendi (vef. 1876).
9 - Abdull h Mehmed Zeki Dede Efendi (vef. 1881): Derghn eyhidir.
10 - Mehmed Hasb Dede Efendi (vef. 1886): Derghn postni nidir.
11 posni inidir.

Mehmed Hlid Dede Efendi (vef. 1903): Derghn onbirinci

12 - Ahmed Vesim Pa a Dede Efendi (do . 1824 - vef. 13.10.1910): skdar,

Yenie me'de do du. Bahriye Emni Mehmed Re id Efendi'nin o ludur. zel hocalardan Farsa rendi. 1836 ylnda girdi i Deniz Harb Okulu'nu ba aryla bitirdi.
1841 ylnda Kaptan- Dery engelo lu Thir Pa a'nn komutasnda Girit ve Sisam
ayaklanmalarnn bastrlmasnda ba ar gsterdi (1842). ngiltere'de donanma e itimi grd (1849 - 1851). Yurda dn nde topu retmenli i grevinde bulundu.
Krm Sava 'nda, Sivastopol nlerinde gsterdi i ba ar sebebi ile "Krm mtiyz
Ni an" ile dllendirildi. Ayrca bu hizmetleri dolaysiyle ngiliz ve Fransz Do73

nanma komutanlklar tarafndan takdirnme verildi (1856). Karadeniz limanlarnn

haritalarnn yaplmasnda bulundu. Sultn Abdlazz pdi h oldu unda yverli e
getirildi (1861). Mekke Emri erif Abdull h Pa a'ya ni an ve hediyeler gtrdnde Hacc frizasn yerine getirdi. Sultn Abdlazz'in Msr seyahati srasnda pdi hn yaverli inde bulundu (1863). 1864 ylnda M ir, 1865 ylnda da Kaptan-
Dery oldu. Sadrzam Keecizde Fuad Pa a'nn donanma giderlerini kstlamasna
kar knca azledildi. Devletin e itli st kademelerinde al t. kinci defa Kaptan
Pa a'l a getirildi (1867). Daha sonralar da Karadeniz Bo az Muhfzl , Bahriye
Komutanl ve Liman Muhfzl grevlerinde bulundu. Sultn Abdlhamd tarafndan Bahriye Nzrl na getirildi (20.06.1878). Pdi hn donanmann silhszlandrlmas gr ne kar kt iin grevinden azledilerek skdar'daki evinde ik mete mecbur edildi. (1879). Mevlev tarkatna mensb olan Dede Ahmed Vesim
Pa a'nn 8 adet mushaf yazd bilinmektedir. yi bir hattat olan Dede, yazd
mushaflarn tezhibini de kendi yapm tr.
Hazrede medfn olanlar :
1 - Mehmed Emn Dede Efendi (vef. 1812): Derghn be inci postni nidir.
2 - Azz Dede Efendi (do . 1835 - vef. 07.03.1905): skdar, Do anclar'da
do du. Kk ya ta gitti i K hire Mevlevhnesi'nde (Sivas'l) lkab olan bir eyhten ney ve msk dersleri ald. Daha sonra babasnn Mliye Nezreti'ndeki grevi
gere i Gelibolu'ya gitti. Orta renimi sonras A azde Mevlevhnesi eyh vekili
Ali Dede Efendi zamannda ileye girdi. Hsmeddin Dede Efendi'nin eyhli i srasnda "Dede" oldu. Galata Mevlevhnesi 27. postni ni Mehmed Atull h Dede Efendi'nin (vef. 1910) dveti zerine Galata Mevlevhnesi Neyzenba l 'na getirildi.
Daha sonralar bu grevi skdar ve Bahriye Mevlevhnelerinde de srdrd. Hayatnn son gnlerini skdar, Ahmediye'de at attr (aktar) dkknnda geirdi.
Neyzen skdar'l Slim Bey'in de talebesidir. Eserlerinden gnmze ula an bir
Hicaz Pe rev ile alt saz semasi bulunmaktadr. En tannm lar u k ve yegh saz
semaleridir. Yeti tirdi i neyzenler arasnda Mehmed Emn Yazc (vef. 1945) ve Ziya Santur (vef. 1952) efendiler en tannm lardr.
3 - Fash Dede Efendi (vef. 1920): Bursa Mevlevhnesi'nde yeti mi tir.
4 - Mehmed emseddin Dede Efendi (?): Kayseri Mevlevhnesi postni ni
Sleyman Atull h Dede Efendi'nin o lu ve skdar Mevlevhnesi son eyhi
Ahmed Remzi Akyrek Dede Efendi'nin karde idir.
5 - Mustafa Rhi Dede Efendi, eyh rif Himmet Dedezde (?).
6 - Mehmed Dede Efendi (?).
7-

emseddin eleb Efendi (?).

8 - Sadreddin eleb Efendi (?)

74

>3)

= 9

Elimizde derghn Mihrimh Sultn Cmii'ne biti ik, Celvetyye tarkatna

ba l ve devrn gnnn de Per embe oldu undan ba ka bir bilgi yoktur.
>>)
Miskinler Tekkesi denilen yer tasavvuf anlamda bir dergh olmayp
czzamllarn (lepra) tecrid edildi i bir yerdi. Yapacak herhangi bir i leri olmad ndan dolay btn gnlerini ibdetle geirdiklerinden skdar Derghlar sralamasnda yer almas uygundur. Dergh, Karacaahmed'den Kadky brhima a'ya inen
yol zerindeydi. Yavuz Sultn Selim zamannda yaptrlm tr (1514). Osmanl mparatorlu u'nun en nemli czzamhnesiydi.
Derghn mescidi (Dedeler Mescidi), 9 adet hcresi, e mesi, hamam, amarhnesi, bahesi, avlusu, tulumbal kuyusu ve hazresi vard. Bu sosyal kurumun
nnde st oyuk 8 adet mermer stun (sadaka ta ) bulunmaktayd. Buradan geenler bu oyuklara sadakalarn brakr, derghtaki "Gzc Dede" ieriye haber verdiinde derghtakiler hep bir a zdan dua ederdi. 1810 ylnda Hfz s A a tarafndan
onarm grerek hcre says 20'ye karlm olan derghn u anda yok olan kitbesinde :
ah- himmetkr dadd- kermet i tihr
Hazret-i Sultn Mahmd bni Han Abdlhamd
Zhd-i h- mlk-i irfn dver-i iklim-i n
Nuhbe-i devrn hdv-i kmrn h- mezd
Byle kn- merhamet dr-y efkat ksteri
Bir getrm tir cihne Hazret-i Rabb-i Mecd
Dest-i mi'mar- inyetiyle ol ehin hin
Kalb-i lem olsa bdan de il emr-i bad
Himmeti ma'mur idb sahn- cihn s-be-s
Nice hayrata muvaffak oldu ol h- Re d
Bendegn dah de'b detin derpi edip
Her biri bir hayr ile ahdinde oldu mstefd
te ez-cmle vekil-i gnci kim Ali A a
Ol h celb-i dua iin klp sa'y-i ekd
tti bdan bu viran mesken-i miskinleri
Kld Hakk'a ciz bkeslere ltf-i mezd

75

Bunca demlerdir harbezr olan her cy

Zir- blsnda olmu tu imret n bedd
iddet-i bd ile bb u revzeni edip medd
Birbiriyle gy eyler idi gft ind
Ham olup btn cevnib alhurde misl
Kuruyup km t sakf u bb manend-i kadd
Etmeyip bir kimse ta'mire nigh- iltifat
Kalm idi yle virn u harb ahd-i medd
Mazhar- tevfik-i Mevl olup ol zt- gzn
Yapt bir muhkem bin mesken ki n kh-i cedd
Eyleyip hayr- mberrtn Cenb- Hakk kabl
Sye-i hide mesrr ede ber vefk-i md
Hi sz olmaz Vsf bu hayra yaz trihini
Oldu dr- mesken miskinlere in -i cedd
1225
yazmaktayd.
Dergh, 1843 ylnda tekrar onarm grm tr. Tulumbal kuyusunda "Mrg-i
Kevser Hanm'n rhu iin el Ftiha 1305" yazmaktayd. Bu ibreden de anla laca
zere, hayr sahibi Kevser Hanm tulumbal kuyuyu 1887 ylnda yaptrm tr. Kendisi de bu kuyunun yaknnda medfndu. 1927 ylna kadar faaliyetlerini srdrm
olan dergh 1938 ylnda kan yangnla kl olmu tur.
Dergh, E-5 Karayolu'nun yapm srasnda tammiyle ortadan kaldrlm tr.
Bula c korkun czzam hastal nn vcddaki tahrbat olan yava hareketi
dolaysyle uyu uk anlamnda "miskin' denmesi o zamanki skdar edeb ve
sehvetinin gzel bir rne idir.

Bahnz: ilehne Celvet Dergh.

>@)

==

89

Bu derghn ismine Sultn II. Mahmd'un Bekta derghlarnn kapatlmas

hakkndaki fermn srasnda rastlyoruz. Byk olaslkla yeni kurulmu bir dergh

76

oldu undan da yktrlm tr (1826). Derghn o sradaki eyhi bulunan Mustafa Baba
Efendi'de Tire'ye srgne gnderilmi tir.
Derghn kurulu trihi, eyh silsilesi vey dergha adn vermi olan Mrvvet Baba hakknda hibir bilgimiz yoktur. Kasma a'da kuruldu undan derghn dier ad da "Kasma a Bekta Dergh"ym .
>A)

I 7

= 9

Dergh Tabaklar Mahallesi, Nalac Hasan Soka 'nda bulunmaktayd. eyh

Nalac Hall Efendi'nin dergh hangi ylda ve ne ekilde yaptrd bilinmemektedir. Dergh, mescid ve trbeden geriye hibir ey kalmam tr. Derghn yerinde tek
katl binlar bulunmaktadr. Per embe gn devrn yaplan derghn postni nleri :
1 - Nalac Hall Efendi (vef. 1671): Mudurnu'ludur. Derghn kurucusudur.
Antalya'l mmi Vehhab Efendi'nin mrdlerindendir.
2 - pliki Ebbekir Efendi (vef. 1671): Mudurnu'ludur. Nalac Hall Efendi'nin halfesidir.
3 - Mehmed Efendi (vef. 1742).
4 - Mehmed Tul Efendi (vef. 1756): Mudurnu'ludur. eyh Mehmed Nash
Efendi'ye (vef. 1718) intisb etmi , eyhin o lu Ali Aleddin Efendi'den (vef. 1751)
hilfet alm tr. Bylece dergha Halvetli in banyye kolundan olan Nashiyye
me hatn koymu tur. Tasavvuf msksinde nemli eserler vermi tir. Sar Yahy
Efendi'den de hat iczeti alm tr.
5 - Hseyin Efendi (vef. 1767): Babas, Mudurnu'lu eyh Abdull h R d Efendi'dir. eyh Mehmed Tul Efendi'nin de damaddr.
6 - Mehmed R d Efendi (vef. 1816): eyh Hseyin Efendi'nin o ludur.
dur.

7 - Ahmed Re id Efendi (vef. 1863): eyh Mehmed R d Efendi'nin o lu-

8 - Mustafa Enver Efendi (do . 1824 - vef. 1872): eyh Ahmed Re id Efendi'nin halfesidir. eyhinden gizli olarak Halvetli in Ku adav ( brhimiyye) kolunu
kuran Ku adal eyh brhim Efendi'nin (vef. 1845) halfesi eyh Muhammed Tevfik Bosnav Efendi'den (vef. 1872) hilfet ald. Durumu daha sonra renen eyhi
me hat mak mn hemen terk etmi tir. Mustafa Enver Efendi de Ku adaviyye me hatn dergha koymu tur. Gl bir lim ve irdir. iirinden bir rnek :
Bayezid'in cezbesinde celle n remzini,
Zt- Ahmed'den tecell "men reni" rekzini,
" z remeyte" nass- pkinde mean- remzini,
77

R'yet-i ddr- Hakk'dan "len tern" remzini,

Cism-i zrim a kla tr olmaynca bilemedim.
Sa'y- gayret eyleyp anla erat srrn!
Bb- Haydr'dan duhl et bil inbet srrn!
rif-i remzi fen ol, gr tarkat srrn!
Kisve-i l-i enver-i hakkat srrn
Vuslat- mr idle mesrr olmaynca bilmedim.
Mustafa Enver Efendi'nin eserleri : 1) Terceme-i Usl-i A ere, 2) Terceme-i
Kelimt-i Kmeyl, 3) Terceme-i Bbu- yh min Fthat (Bu eser birlikte baslm tr) 4) Mecmu'a - i lhyyat (Baslmam tr).
9 - Mehmed Tayyr Efendi (vef. 1910): Mustafa Enveri Efendi'nin o ludur.
10 - hsan yisan Efendi (do . 1873 - vef. 1946): Mustafa Enveri Efendi'nin
di er o ludur. Babasnn veftndan birka ay sonra derghda do mu tur. De erli bir
ban msk inast. Mzi in inceliklerini days nl msk inas Behll Efendi'den (vef. 1895), Selm eyhi Muhtar Efendi'den, Snbl Efendi Dergh Zkirba s
eyh Mehmed Sinn Efendi'den (vef. 1924) ve zkirba Pa a Mehmed Efendi'den
renmi tir. Besteledi i ilhler gnmze ula amam tr.
Hazrede medfn olanlar :
1 - Nalac Hall Efendi (vef. 1657): Derghn kurucusu ve ilk eyhidir.
2 - pliki Ebbekir Efendi (vef. 1671): Derghn ikinci postni nidir.
3 - Debba Hac Hasan A a (vef. 1703).
4 - Mehmed Tul Efendi (vef. 1756): Derghn eyhidir.
5 - Mehmed R di Efendi (vef. 1816): Altnc postni ndir.
6 - Mehmed Re id Efendi (vef. 1863): Yedinci postni ndir.
7 - Muhammed Tevfik Bosnav Efendi (do .1785 - vef. 1866): Bosna doumludur. Ftih'de Zeyrek Hamam'n i letti i iin "Hamm" diye anlm tr.
Ku adal brhim Halvet Efendi'ye (do . 1774 - vef. 1845) intisb etmeden nce
Nak yye ve zeliyye tarkatlarndan da feyz alm tr. Halvetli in Ku adaviyye
( brhimiyye) besinin ikinci pridir.
8 - Mehmed Said Efendi (vef. 1866): Aydos do umludur. Kadlk grevinde
bulunmu tur.
9 - Mustafa Enver Efendi (do .1824 - vef.1872): Sekizinci eyhtir.
78

10 - Mehmed Tayyr Efendi (vef. 1910): Derghn eyhidir.

11 - hsan yisan Efendi (do . 1873 - vef. 1946): Onuncu postni ndir.
>C)

? 97

Dergh Do anclar Park kar snda, Tunusba Caddesi zerindedir. Yenieri

A as Hasan A a'nn Mehmed Nash Efendi adna yaptrd (1687-88) dergha
minber koyarak geni letip vakfiyesini sa layan (1704) Sultn IV. Mehmed'in dmad sadrzam Mora'l Hasan Pa a'dr (vef. 1713). XIX. yzyln ortalarnda kan yangn, o u harb olan dergh binlarnn ortadan kalkmasna sebeb olmu tur. Dergh
ve di er binlar Ebbekir Rstem Pa a (vef. 1865) tarafndan kgir olarak yaptrlm tr (1864). Kap zerindeki kitbede :
"Dergh- eyh-i Nash'dir erenler bu mak m.
h- devrn syesinde yapd Rstem bendesi.
yazmaktadr.
Devrn gn Cuma olan derghn postni nleri:
1 - Seyyid Mehmed Nash Efendi (do . 1643 vey 1648 - vef. 1718): skdar Bulgurlu Mescid'de Ku o lu Yoku u kar sndaki evde do mu tur. Do um trihi
tam tesbit edilememi tir. Babas siphilerden Seyyid Nash Efendi'dir. Dedesi
htiyreddin Efendi'dir. banli in Karab iyye kolunu kuran Karab - Vel Efendi'nin (vef. 1685) Mihrimh Sultn Cmii'ndeki vaazlarn tkib etti ve hemen kapland. Ksa bir zamanda bu Vel'nin halfesi oldu (1674). eyhinin emriyle Mudurnu'ya gitti. stanbul'a dn ne kadar Abdull h R d, Zorav Mehmed Efendi'ler gibi gl talebeler yeti tirdi (1684). stanbul'a dnmeden nce, Limni'ye srgn edilmi olan mr idini ziyrete gitti. Hem mr idinden hem de ayn anda orada bulunan
devrin ulu vellerinden Niyzi Msr Efendi'den hayr dualar ald. stanbul'a dnnde 2 sene kadar Do anclar'daki akrc Hasan Pa a ve Sleyman Pa a cmilerinde tarkat yinleri yaptrd. Yenieri A as Hasan A a'nn yaptrd derghnda ilim yaymaya ba lad (1687-88). Derghn vakfiyesi kesilince skntya d tyse de
Sultn IV. Mehmed'in kz Hatice Sultn'n (vef. 1743) e i Sadrzam Dmat Mora'l
Hasan Pa a'nn (vef. 1713) yardmlaryla minber tesis edilerek trenle al yapld
(1704).
Vellere atlan iftir amurundan nasbini alan Mehmed Nash Efendi Kastamonu'ya srld (1714) ve burada 18 ay kaldktan sonra stanbul'a dnd. Dnnden sonra pdi h irdesiyle her Sal gn Eyb Sultn Cmii'nde vaaz verdi. Bu
grevini veft edinceye kadar srdrd.
Halvetyye tarkatnn Cemliyye ana kolundan ayrlan
banli in
Karab iyye besinin alt kolu olan Nashyye'nin pridir. Pek ok halfe yeti tir79

mi tir. Eserleri: 1) Tefsir-i erif (9 ciltlik), 2) Risle-i Fahriyye (Halfesi ve Maka

Dergh eyhi Mehmed Fahreddin Efendi'ye (vef. 1750) yazlm tr), 3) Risle-i
Velediyye (O lu ve halefi Ali Aleddin Efendi'ye (vef. 1751) yazlm tr), 4) Risle-i
R diyye (Halfesi Mudurnu'lu Abdull h R d Efendi adna yazlm tr), 5) Cem'l
Ehdis, 6) mektuplarn ieren Mrsele-i Pr, 7) erh-i Gazel-i Msr Niyzi, 8) Dvan- lhyyat, 9) a'b-l mn ve 10) Mk eft- Vht'tr. iirlerinden bir rnek:
Merhab ey pertev-i Zt- Hud;
Merhab ey nr-i e m-i Enbiy.
Eylesn mmetlerin cnn fed;
Merhab ey nr-i cem-i Enbiy.
Zt- pkin mebde-i cmle vcd;
Grse ryun kinat eyler scd.
Kl efaat cmleye ey bahr-i cd;
Merhab ey e m-i nr-i Enbiy.
Oldu mevldun dev-i ikn;
Etti u k zuhurun dumn.
Ma'den-i ltf u keremsin b gmn;
Merhab ey nr-i e m-i Enbiy.
Nash'ye edip avn-i inyet,
n kl lyk- ltf-i efat
Ki sensin rehberi nr-i hidyet.
Merhab ey nr-i e m-i Enbiy.
Pr'in iek merak var. zellikle beyaz zerine pembe renkli karanfili pek
me hrdu. "Sadberk Gl" denilen cins glleri de dillere destand.
2 - Nashzde Ali Aleddin Efendi (vef. 1751): Mehmed Nash Efendi'nin
o lu ve halfesidir.
3 - Nashzde Mehmed Fazlull h Efendi (vef. 1796): Ali Aleddin Efendi'nin o ludur.
4 - Nashzde Abdurrahmn
Fazlull h Efendi'nin o ludur.

ehmeddin Efendi (vef. 1834): Mehmed

5 - Nashzde Mehmed Muhyiddin Efendi (vef. 1898): Abdurrahmn

ehmeddin Efendi'nin o ludur.
6 - Nashzde Ahmed Kirmeddin Efendi (1857-3 Mart 1934): Mehmed
Muhyiddin Efendi'nin o ludur. Pr Mehmed Nash Efendi'ye ait menkabeleri tesbit
etmi tir.
80

Caddeye bakan ve yksekte kalan hazrede yatanlar40:

1- Mnev Mustafa Efendi (vef. 1703): Karab - Vel Efendi'nin (vef. 1685)
o ludur. Fazlet shibi bir ztt. Dvan vardr. Dvanndan bir blm :
Hakk Tel'dan atdr, er'i pk-i Mustafa,
Nr-i zt kibriydr er'i pk-i Mustafa.
Mecma'- evsf- Rabb-l lemndir phesiz;
Mazhar- zt- Hud'dr er'i pk-i Mustafa.
Zt- esm' ve sfat erh eden rih budur;
Srr- vech-i kibriydr, erh eden rih budur.
Matla'- esrr Hakk'dr, ma z-i Kur'n- Azm;
Cmleye emsu-d duhdr, ma z-i Kur'n- Azm.
2 - brhim Efendi (vef. 1732): Derghn dervi idir. stanbul'da n kazanan
ilk ban msk inastr. "Gster cemlin em'ini, yansn oda pervneler" msrayla
ba layan u k ilhsi bestekrlktaki ustal n gsterir. mrn dergha hizmetle
geirmi tir.
3 - Be ir A a (vef. 1751): Kk ya ta saraya getirtilerek yeti tirildi ve
Kzlara al 'na kadar ykseldi (1746). Hasrclar imm hattat hfz Mustafa Efendi'den sls ve nesih yazlarn rendi. Hattat Enderunlu Mumcuzde Mehmed Aa'dan hat iczeti ald. Pekok yolsuzluk ve r vet olayna kar t. Yenierilerin Be ir
A a yznden ayaklanmak zere oldu u Sultn I. Mahmd'a ihbr sonucu Kzkulesi'nde dm edildi. ld nde u beyit sylenmi tir :
Kanlar a lasn mrekkep, kaare giysun hmeler
Ba na rikler saup drsn yzn nmeler.
stanbul'un e itli semtlerinde hayratlar vardr. Hfzdr.
4 - Slih Efendi (vef. 1744): ieki ba yd.
5 - Abdlk dir Efendi (vef. 1754): Derghn dervi iydi.
6 - brhim Efendi, Dervi (vef. 1773).
7 - Hbetull h Efendi (vef. 1795): Hfz Hayrull h Mehmed Efendi'nin e i
Safiye Sultn'n raklarndandr.
8 - Nefse Hanm (vef. 1796): Kazasker Mustafa Behet Efendi'nin kzdr.
40

Nash Dergh hazresinde yatanlarn says Mehmet Mermi Haskan, Yzyllar Boyunca skdar
(skdar Belediyesi Yaynlar, skdar 2001), 2. cild, s. 597-601'de 74 olarak verilmi bulunmaktadr. (Editrn notu).

81

9 - Hfz Hayrull h Mehmed Efendi (do . 1723 vef .08.04.1796): Hekimba Said Efendi'den ilim tahsl etmi , ilk nce mderris (1759-60), daha sonra da sarayda cerrhba olarak grev yapm tr. Ba hekim (1756), Selnik Mollas, Mekke
pyesi (1784-85), stanbul pyesi (1785-86), Anadolu Kazaskeri (1791-92), oldu.
1792-93'de Anadolu Kazaskerli i'nden azledildi. Daha sonra Rumeli Kazaskeri oldu
((1795).
10 - Hoca Mehmed Emn kr Efendi (18. yy): Hekimba Hfz Hayrull h
Mehmed Efendi'nin o ludur. Hekimba Mustafa Behet Efendi, Hekimba
Abdlhak Molla ve Hfz lyas Efendi'nin babas, trihci Hayrull h Efendi'nin dedesidir. irdir.
11 - Mehmed Sdk Efendi (do . 1738-39 - vef. 27.12.1800): Babas, Balat'ta
Camc Abdi Efendi'dir. Days Tabib Kambur Abbas Efendi'den tb tahsl etti. Yeniehir mollas Mesudzde'ye kethd oldu (1780). Hoca (1782-83), Ba tabib (178889), zmir Mollas (1790-91), Edirne Mollas (1792-93), Mekke pyesi (1794 - 95)
grevlerinde bulundu. 1796-97'de ba hekimlikten azledildi.
12 - Yalnz Mehmed Baba (vef. 1803).
13 - Nashzde Aleddin Efendi (vef. 1808): Nashzde eyh Fazlull h Efendi'nin o ludur. eyhtir.
dr.
mdr.

14 - Fatma Hanm (vef. 1814): Hfz Hayrull h Mehmed Efendi'nin hanm15 - Emne Hanm (1824): Mimar A a Kethds Hac Ali Efendi'nin han-

16 - Emne Kadn (vef. 1824): Mneccimba Kethds Mahmd Efendi'nin

hanmdr.
17 - eyhzde Yahya Kmil Efendi (vef. 1826): Varna'ldr. Msr kadl nda
bulundu.
sdr.

18 - Mehmed A a (vef. 1827): Saray Kapcba s brhim Pa a'nn kethd-

19 - Mustafa Behet Efendi (do . 1775 - vef. 1832): Hoca Mehmed Emn
kr Efendi'nin o ludur. Hekimba Hayrull h Mehmed Efendi'nin torunudur. yi
bir tahsl yaparak hoca (1791-92) ve hekim oldu (1803). zmir Mollal grevi srasnda Ba hekimlik'ten azledildi (1807). Msr Mollas (1811), Mekke pyesi (1812),
stanbul pyesi (1815-16), Anadolu pyesi (1820), Anadolu Kazaskeri (1821),
Ba tabib (1822), Rumeli pyesi (1824) ve Rumeli Kazaskeri (1831) grevlerinde bulunmu tur. Tb zerine yazlar vardr.

82

20 - Nashzde brhim ffet Efendi (vef. 08.02.1836): eyhlislm mak mnda ktib olarak al m tr. Magosa'da grev yapm tr (1812). Rusya Antla mas'nda z yardmcl grevinde bulunmu tur (1825-26). 1831-32'de Mekke pyesi
olmu tur. Devletleraras hukuku ve siyseti bilen bir ztt.
21 - Mehmed Said Seyyid Pa a (vef. 1848): Bursa do umludur. Sultn II.
Mahmd'un kz Mihrimh Sultn'n e idir. Kaptan- Dery (1840-41; 1838-1839) ve
Serasker (1846-1848) grevlerinde bulunmu tur.
22 - Nashzde Mehmed Mes'ud Efendi (vef. 1824): Nashzde eyh
Fazlull h Efendi'nin kznn o ludur. Safveti Pa a ban Dergh eyhidir. Hacc'da
veft etmi tir.
23 - Hfz lyas Efendi (vef. 20.06.1857): Hoca Mehmed Emn kr Efendi'nin o lu, Hekimba Behet Mustafa Efendi'nin karde idir. Saraydan yeti mi tir.
Devriye mollas (1840-41), Sofya Mollas (1845), Mekke pyesi (1850), stanbul pyesi ve saray mftl (1857) grevlerinde bulundu.
ddr.

24 - Ahmed Efendi (vef. 1858): Hekimba Mustafa Behet Efendi'nin dma25 - Hasan Efendi (vef. 1862): Hassa askeri kola asdr.

26 - Ahmed Muhtar Pa a (vef. 1863): Mliye Bakanl grevini (18511853), (1854-1856) ve (1859-1860) yllar arasnda 3 kere stlenmi tir. Tophne Nzrl grevinde de bulunmu tur.
27 - Mehmed Re id Pa a (vef. 1865).
28 - Rstem Ebbekir Pa a (vef. 1865): Yenieri Oca 'ndan yeti mi tir.
Ankara valili i (1842), Anadolu Ordusu m iri (1846), Edirne vlili i (1849-50), Selnik valli i (1852-53), skp vlili i (1859) grevlerinde bulundu. skp Vlisi
iken bu grevden azledildi (1863). Dergh kgir olarak onarm tr (1864).
29 - Abdull h eref Efendi (vef. 1867): Endern haznesi kethdl grevinde bulunmu tur.
30 - Nashzde Abdurrahmn kr Efendi (vef. 1868): Nashzde eyh
Mehmed Mesud Efendi'nin o ludur. Safvet Pa a ban Dergh eyhidir.
31 - Firdevs mmhan Hanm (vef. 1871): Nashzde eyh Mehmed
Muhyiddin Efendi'nin kzdr.
32 - Hatice Hanm (vef. 1871).
33 - Emn Pa a (vef. 1872): Harem sorumlulu u grevinde bulunmu tur.
83

34 - Emne Hanm (vef. 1873): Mliye Bakanl grevinde bulunmu olan

Ahmed Muhtar Pa a'nn hanmdr.
35 - G lib Efendi (vef. 1876): Mehmed Re id Pa a'nn o ludur. Kaymak mlk yapm tr.
36 - Mustafa R id Efendi (vef. 1880): Feshne katipli inde bulunmu tur.
37 - Fatma Ferde Hanm (vef. 1888): Mliye Bakan Ahmed Muhtar Pa a'nn torunudur.
38 - Mehmed Vhid Efendi, Muhtarpa azde (vef. 1892).
39 - Fatma Fika Hanm (vef. 1892): Muhtarpa azde Mehmed Vhid Efendi'nin hanmdr.
40 - Mustafa Vehbi Pa a (vef. 1899): Pdi h yverlerinden Hac Emn Paa'nn o ludur. Pdi h yverli i grevinde bulunmu tur.
41 - Nashzde Mehmed Celleddin Efendi (vef. 1902): Derghn eyhi
Mehmed Muhyiddin Efendi'nin o ludur. eyhtir.
42 - Nashzde Molla Ali Haydar Efendi (vef. 1905): Hukuk Okulu Fkh
hocasdr. Kazaskerlik ve Byk Meclis Maarif Reisli i grevlerinde bulunmu tur.
43 - Nashzde Esad Efendi (vef. 1908).
44 Hseyin Hasan Efendi (vef. 1912): Ayasofya Nzik ban Dergh
eyhidir.
45 Nzik Efendi (vef. 1912): Ayasofya Nzik ban Dergh eyhidir.
46 Mustafa Nazm Efendi (vef. 1919): Sivas Ordusu kumandanlarndan Ali
Pa a'nn o ludur.
>D) = ?5 7

Dergh engelky'nde Havuzba Mevkii'nde, Havuzba Park'nn Beylerbeyi ynne bakan tarafndayd. Kurulu trihi ve kurucusu tam olarak bilinmemektedir. K dirli in XIX. yzylda bu blgede kurdu u son derghdr. Bulundu u yer itibriyle de "Havuzba Dergh"da denilirdi.
lk kurulu unda Nak bendi tarkatna ba l oldu u, daha sonralar da K dir
tarkatna ba land n ve o sralarda dergh eyhli nde Nevruz Efendi'nin bulunduunu gryoruz. Devrn gn Per embe idi. Bu dergh; mescid, imret, misafirhne,
84

eyh ve dervi me rtalar ve trbeden olu uyordu. Mescid iki katl ve ah apt. Son
zamanlarda Mevlev yinleri de burada yapld ndan semhne mescide dhil edilmi ti. u anda yap ksmen ayaktadr. Mescid ve minresi yklm tr. Son eyhi,
skdar'l yazar ve Radyo'da zellikle II. Dny Harbi srasnda "Radyo Gazetesi"
programn ihds etmi ve yllarca yrtm olan Mehmed Nreddin Artam'dr (do .
1900 - vef. 1958). Nreddin Artam Efendi'nin ceddi Buhra'dan Belh'e ve oradan da
Trkiye'ye gm tr. Babas Muhammed Vel Efendi de derghn eyhi idi.
>G) ? 9
?

89
89

"! !

Dergh Byk amlca'da Kskl Mahallesi, Kskl Caddesi, Nrbaba Soka'ndayd. Thir Baba Efendi adnda bir Bekta eyhi tarafndan kuruldu (1794).
Dergh, bundan dolay "Thir Baba Dergh" adyla da anld. Bekta li in Vak'a-i
Hayriye'yi tkben 1826 ylnda kaldrlmasyla Nak bendili e ba lanm tr. Bu dnemde kapatlm olan Bekta derghlar Sultn Abdlazz dnemnde (1861 1876) yeniden canlanmaya ba lad nda eyh Nr Baba Efendi'nin gayretiyle st tabakann gzdesi durumuna gelmi tir. Bu yzden de o unlukla "Nr Baba Bekta
Dergh" vey "Nr Baba Bekta Dergh" olarak anlm tr. Mescid ve derghtan
gnmze bir ey kalmam tr. Hazrede medfn olanlar da Merdivenky'deki
ahkulu Sultn Bekta Dergh'na defnedilmi lerse de mezar ya ta lar krlm ya
da kaybolup gitmi tir.
Devrn gn Per embe olan derghn bilinen postni nleri:
1 - Thir Baba Efendi (vef. 1824): Derghn kurucusudur. Derghnda 30 sene eyhlik yapm tr.
2 - Mehmed Baba Efendi (vef. ?): Tahir Baba Efendi'nin veft zerine yerine getiyse de bu grevde 2 sene kalabildi. Bekta derghlarnn kapatlmas ile
mrdleriyle birlikte Tire'ye srlm tr (1826).
3 - Nr Baba Efendi (?): XIX. yzylda Bekta li i stanbul'da tekrar eski
gnleri seviyesine getiren ve nde gelen eyhlerdendir. Derghn ikinci bnsi saylr.
Kabri Karacaahmed Kabristan'ndadr.
4- Ali Nutk Baba Efendi (?):
Karacaahmed Kabristan'ndadr.
?

eyh Nr Baba Efendi'nin o ludur. Kabri

Baknz: Kurban Nash Efendi Rif Dergh.

Baknz: Kalenderhne Nak Dergh.

85

/5
Baknz: Haydr Efendi Nak Dergh.
@2)/5

89

Dergh Sultntepe, Hac Hesn Htun Mahallesi'nde, eski Servili K k Soka yeni Mnir Ertegn Soka 'ndadr. Sadrzam kethdal ndan Mara Vlsi olan
Abdull h Pa a (vef. 1755) tarafndan kurulmu tur (1752-53). aprat'l Hasan A a,
masraflar kar lamak sretiyle eyh Seyyid Hac Hoca Abdull h Efendi'ye
vakfeylemi , mescid-tevhdhneye minber koydurmu tur (1757-58). Dergh, ikinci
postni n eyh Seyyid Abdlekber Efendi tarafndan daha da geni letilmi tir. Zaman
iinde yaplan eklemelerle tam te ekkll bir tarkat tesisi olan dergh Sultn
Abdlmecd bugnk ekliyle yeni ba tan yaptrm tr (1844). 1877 Osmanl - Rus
Sava (93 Harbi) srasnda dergha s nanlar iin arznin kuzey kesiminde ah ap
odalar in edilmi ve XIX. yzyln sonlarna do ru bir onarm da Sultn
Abdlhamd tarafndan gerekle tirilmi tir. Derghn di er bir onarm da
Avnpa azde Mr Ahmed Fuad Efendi tarafndan yaptrlm tr (1891-92).
Dergh daha sonraki yllarda harb olmu , hatt "93 harbi" muhcirleri iin
yaplan odalar 1950 yllarnda yktrlm tr. Amerika'da ya ayan ve derghn eyh
silsilesinden gelen nl i adamlar Nash ve Ahmet Ertegn Efendi'lerin yardmlar
ile bugnlere gelinen son onarm yaplm tr (12.09.1994).
Sultn Abdlmecd, eyh Mehmed Receb Efendi ile o lu eyh Mehmed Sdk Efendi'nin rhlar iin su haznesi ve e me yaptrm tr (1849). Daha sonralar bu
e meyi Sultn Abdlazz'in ba kadn efendisi Drrnev Kadn Efendi (vef. 1895)
tmir ettirmi tir (1872).
Devrn gnnn e itli kaynaklara gre Pazar vey Per embe gnleri oldu u
sylenen derghn postni nleri:
dir.

1 - Seyyid Hac Hoca Abdull h Efendi (?): Derghn kurucusu ve ilk eyhi-

2 - Seyyid Abdlekber Efendi (vef. 1787): Semerkant'ldr. Seyyid Sdull h

Efendi'nin o ludur. Zamannda dergh geni letmi tir.
3 - Molla limo lu Abdlgafr Efendi (vef. 1787): Buhra'ldr.
4 - Mehmed Efendi (vef. 1749): Ta kentlidir.
5 - Mehmed Receb Efendi (vef. 1816): Buhra'ldr.

86

6 - Mehmed Sdk Efendi (vef. 1846): Buhra'ldr. eyh Mehmed Receb

Efendi'nin byk o ludur. Mehmed Sdk Efendi o lu Mehmed Slih Efendi'yi ebr
ustas olarak yeti tirmi tir.
7 - Abdurrezzk Efendi (vef. 1855): eyh Mehmed Receb Efendi'nin kk
o ludur.
8- Hezrfen brhim Edhem Efendi (do . 1829 - vef. 08.01.1904):
skdar'ldr. Derghda do mu tur. Babas eyh Mehmed Sdk Efendi'dir. Mahalle
mektebini bitirdiktin sonra babasndan, amcas eyh Abdurrezzk Efendi'den ve dergha gelen Orta Asya'l limlerden zel dersler ald. Arapa, Farsa, a atayca, Ermenice ve teknik kitaplardan faydalanacak kadar da bat dillerini rendi.
Matematik, mimar, kozmografya ve di er teknik konularn yan sra ince
marangoluk, hakkklk, makinecilik, demircilik, torna ve tesviyecilik, dokumaclk,
matbaaclk konularnda ihtisas sahibiydi. Amcas Abdurrezzk Efendi'nin veft zerine derghn eyhi oldu (1855). Ancak sanata olan d knl nden dolay mak m o lu Mehmed Sdk Efendi'ye brakt. Midhat Pa a tarafndan kurulan "Mekteb- i
Sanayii"nin mlat Mdrl 'ne tyin olundu. Burada pek ok talebe yeti tirdi.
Kendisini ekemeyenlerin al malar sonucu "Tamirt- Aliyye Mdrl " greviyle Hicaz'a gnderildi. Kbe ve Ravza-i Mutahhara'nn onarm i leriyle bizzt u ra t. stanbul'a dn nde derghnda el sanatlar ile u ra t. Burada da pek ok talebe yeti tirdi. lk kur un boruyu dkt. Derin su kuyusu tulumbas yapt. ml etti i
snnet aleti Almanya'da takdirnme alm tr. Bz eserleri 1867 Paris Sergisi'nde te hir edilmi ve kendisine madalya verilmi tir. Sandala takt pervne ile sandal
emsipa a'dan Pa aliman'na kadar gtrmeyi ba arm tr. 93 Rus Harbi srasnda
skdar'da te kil edilen Mill Tabur (Mevkib-i Humyun)'un kumandanlk grevinde
bulundu. Genli inde okuluk sporu ile me g l olan brhim Edhem Efendi ileri bir
ya ta iken ar amba'l rif Efendi'den ta'lik yaz iczeti ald. Babasndan rendi i
"Ebr Sanat" talebesi Necmeddin Okyay Efendi ve bu efendinin de talebesi olan
Mustafa Es'ad Dzgnman Efendi yoluyla zamanmza kadar gelebilmi tir. Ayrca
Smi Efendi, Azz Efendi ve Abdlk dir Efendi de brhim Edhem Efendi'nin yeti tirdi i nl "ebrzen"lerdir.
9 - Mehmed Sdk Efendi (?): Hezrfen brhim Edhem Efendi'nin o ludur.
Yazm oldu u Ess- Lisn-i Trk adl a atay dilbilgisi kitab yaynlanm tr
(1896-97). skdar, Ravza-i Terakk Okulu'nda Farsa retmenli i yapm tr.
10 - At Efendi (do . 1886 - vef. 1936): eyh Mehmed Sdk Efendi'nin byk o ludur. Hukukudur. Kurtulu Sava srasnda i g l altnda olan stanbul'dan
Anadolu'ya her kesimden vatenperver insanlarn karlmasnda byk yardmlar oldu. O zamanlarda stanbul'da kurulan "Karakol Cemiyeti"nin kurucularndand. Anadolu'ya karlacak ahslarn, uygun bir zaman gelene kadar derghta misfir edildikten sonra ayn gizlilik iinde, Alemda vey Libdiye yoluyla gei leri sa lanrd.
Hatt ayn yolla cephne de sevk edilirdi. At Efendi'nin derghta a rlad ve
Anadoluya gei lerini sa lad nemli misfirlerinden bzlarn sayacak olursak;
87

Mare al Fevzi akmak, smet nn, Nreddin Pa a, Mehmed kif Ersoy, Adnan
Advar, Hlide Edib Advar, Kmil Bey (Afyon Mebusu), Kemleddin Smi, smil
Fazl Pa a (Ali Fuad Cebesoy'un Babas), Celleddin rif Bey'dir. Bu Arada Dergh,
stanbul - Ankara arasnda posta merkezi ile hasta ve yarallara ilk yardm merkezliini de stlenmi tir. e itli basknlardan ba ar ile kurtulmu sa da ngiliz Gizli Servisi yetkilisi Harrion Armstrong tarafndan da sorgulanm tr.
At Efendi Mustafa Kemal Atatrk tarafndan Enver Pa a ile gr mek zere
Trkistan'a vazifeli olarak gnderilmi tir (1920).
12 - Necmeddin zbekkangay (vef. 1971): eyh Mehmed Sdk Efendi'nin
kk o ludur. Ankara'l eyh Kk Hseyin Efendi'nin (vef. 1930) halfelerindendir. Nak bendili in Hlidiyye kolundand.
Dergh hazresinde medfn olan bz ahslar:
1- Seyyid Abdlekber Efendi (vef. 1787): Derghn eyhidir.
2- Molla limo lu Abdlgafr Efendi (vef. 1787): Derghn eyhidir.
3- Mehmed Receb Efendi (vef. 1816): Derghn eyhidir.
4- Mr Ali Rz Efendi (vef. 1829): Soyunun Hz Ebbekir'e kadar uzand
sylenir.
5- Mehmed Sdk Efendi (vef. 1846): Derghn eyhidir.
6- Abdrrezzk Efendi (vef. 1855): Derghn eyhidir.
7- Hezrfen brhim Edhem Efendi (do . 1829 - vef. 08.01.1904): Derghn
eyhidir.
8- Osman Kocao lu (vef.28.07.1969): Buhra'nn ilk ve son cumhurba kandr.
9- Necmeddin Ahmed Han Delil: Trkistan Mill Birli i D Te kilt Genel
Sekreterli i grevinde bulunmu tur. Doktordur.
10- Mnir Ertegn: Hezrfen brhim Edhem Efendi'nin torunudur. A.B.D.
Bykelimizdi.
11- Hfz Nfiz Uncu Hoca (1887-1958): skdar Mihrimh Sultan ( skele)
Cmii imm.
12 dnmlk bir arzye shib olan derghda a atay ve Uygur dillerinde ilhler okunur, me hr "zbek Pilv" yenirdi. Etli, havulu ve ince kylm portakal
88

kabuklu nefis "zbek Pilv"nn kandil ve Kadir geceleri yaplarak derghda ya da

zel mekndaki misfirlere da tlmas gelene i son yllara kadar devm etmi tir.
Derghn bir di er ismi de "Hac Hoca Dergh"dr.
&5
Baknz: Alaca Minre Nak Dergh.
& 8
Baknz: Rif sitnesi.

=
Baknz: Ahmed Efendi Bedev Dergh.
@6) ?7 7

= 9

Dergh Do anclar'da, Arnavut Koca Sinan Pa a (do . 1520 - vef. 1596) tarafndan 1547 ylnda yaptrlan ve kendi adyla anlan cmiin yanndayd. Derghn
kurucusu Ahmed Raf Efendi'dir (XVIII. yzyln ilk yars). 1917'de kan byk
" hsniye Yangn" sonucu derghdan gnmze hibir ey kalmam tr. Hazresindeki kabir ta lar bile krlm ya da kaybolmu tur.
Devrn gn Per embe olan derghn bilinen postni nleri:
1 - Ahmed Raf Efendi (do . 1657 - vef. 1756): skdar'da do mu tur.
Medrese tahslini bitirdiktin sonra skdar, Kapa as Medresesi'nde hocalk grevini srdrd. Bu arada da evinin yannda bulunan Sinan Pa a Cmii'nde imm ve
hatiblik grevlerini stlendi. Selmi Ali Efendi Celvet Dergh (Tekke Kaps Dergh) eyhi Kstendil'li Ali Efendi'ye41 (vef. 1730) kaplanarak Halvetyye'nin
Ramazaniyye kolundan hilfet ald ve Koca Sinan Pa a Cmii'in yannda yaptrd
derghda ir da ba lad. Halvetyye'nin Ramazaniyye kolunun "Rafiyye" besinin
kurucusudur. Yirmi kadar halfe yeti tirmi tir. Bunlardan bilinenleri: Hfz Muhammed Efendi, Kiri i Efendi, Arab smil Efendi, Hasan Halfe Efendi, smil Efendi
ve Sleyman Halfe Efendi'dir. Mnzev bir hayat ya am tr. Dvan', Kurret-l Uyn adnda rislesi ile Meclis adnda nashatlerini ieren kitaplar vardr. "Raf"
mahlas ile iir ve ilhleri vardr. lhlerden birinin son kt'as yledir:
al Raf lem'a al!
Gitsin zamrinden cidl!
41

Kstendil'li Ali Efendi'nin bir di er halfesi olan Nreddin Cerrh de Halvetli in Cerrhiyye kolunun kurucusudur. (Editrn notu)

89

Gel Vahdet bahrine dal!

Ummna gel tevhd ile!
Pr, Koca Sinan Pa a cmiinin hazresinde medfundur. Kabri birka yl nce
Cerrhler tarafndan yenilenmi tir.
2- Rafzde Mehmed Nrull h Efendi (vef. 1775): skdar'ldr. Pr Ahmed
Raf Efendi'nin o ludur. Cminin hazresinde medfndur.
3- Rafzde Hac Ahmed Nesb Efendi (vef. 01.10.1812): skdar'ldr.
Cminin hazresinde medfndur.
4- Mehmed Fazl Efendi (vef. 14.12.1812).
5- Ahmed Raf Efendi (vef. 11.12.1814).
6- Ahmed Hfz Efendi (do . 1855 vef. ?)
@1) 7 9
Dergh ndiye'de, Tev Hasan A a Mahallesi'nde, Gndo umu Caddesi
zerindedir. nceleri Tev Hasan A a Cmii'nde Rif yini yapld , daha sonralar da kalabalk mrd toplulu u olu mas ile cminin kar sna derghn in edildii bilinmektedir. Hac Yusuf A a'nn 1730 ylndaki yardmlar ile de dergh bytlerek sitne'ye dn trlm tr (1732). Derghn kaps zerine d len trih:
sitne-i Rif'nin mak m;
Seyyid Ahmed Pr hem kutb- enm.
sitne'nin ikinci bnsi, yenileyeni Defter-i Hk n Emni Yusuf Rz Efendi'dir (vef. 1827).
sitne 3 katl ah ap olarak, avlu duvarlar ise muntazam kesme ta tan yaplm tr. Dergha Gndo umu Caddesi zerindeki baheden girilirdi. Giri de ta lk,
tevhdhne ve trbe mevcddu. Tevhdhne ayn zamanda mescid olarak da kullanlrd. st katta selml a ait iki oda vard. Derghn arka soka a, yani Ferah Soka 'na bakan bir kaps daha vard. Bu kapdan arz e ilimi dolaysiyle bir alt kata girilirdi. Alt katta mutfak, guslhne, odunluk, su kuyular, hellar mevcddu. Buradaki
merdiven ile harem ksmna ba lant sa lanrd. 20 Haziran 1942 trihinde kan
yangnda dergh byk hasara u rad. u anda birka kabir, vakf ta ndan ve avlu
duvarndan ba ka bir ey kalmam tr. Bugn derghn yerinde, gzleri bozacak, gecekondu bile denilmeyecek yaplar toplulu u mevcdtur. Bu derghn i meknlarn
oldu u gibi resmeden saray ressam Fausto Zonaro (vef. 1929) ile Fransz ressam
Albert Aublet'nin (vef. 1938) tablolar yegne belgelerdir.
90

Bu rif dergh, tekkelerin kapatld 1925 ylna kadar Osmanl mparatorlu u snrlar iindeki, merkez idresi bu yerde me hat grevini stlenen eyhler tarafndan temsil edilmi tir. Dergh; " eyh Haf Dergh", "Seyyid Ahmed Dergh",
"Yusuf Rz Efendi Dergh" vey "Per embe Dergh" olarak da anlrd.
Devrn gn Per embe olan derghn postni nleri :
1 - Mehmed Hadid Efendi (vef. 1756): Arap kkenlidir. Basra'dan gelmi tir.
Rifli i XVIII. yzyl ba larnda stanbul'a sokan ve yeti tirdi i halfeleri yardmyla tarkat gerek ve geni anlamda ehir hayatnda rgtleyen ki idir. Msr'da veft
etmi tir.
2 - Ysin Efendi (vef. 1756): Karaman'l eyh Mehmed Efendi'nin o ludur.
eyh Mehmed Hadid Efendi'nin halfesidir. am'da veft etmi tir.
3 - Hocazde Mehmed Thir Efendi (vef. 112): Ysin Efendi'nin Halfesidir. Sraselviler'de kurdu u Pa a Baba (Hocazde) Dergh hazresinde medfndur.
sidir.

4 - Ali Rza Efendi (vef. 1813): Hocazde Mehmed Thir Efendi'nin halfe-

5 - Mehmed Sdk Hilmi Efendi (vef. 1826): eyh Hocazde Mehmed Thir Efendi'nin halfesidir.
lfesidir.

6 - Feyzull h Efendi (vef. 1843): eyh Mehmed Sdk Hilmi Efendi'nin ha-

7 - Tatar Hfz brhim Hilmi Efendi, (vef. 1864): Lrende (Karaman) doumludur. eyh Feyzull h Efendi'nin halfesidir.
8 - Hfz Abdurrahmn Tevfik Efendi (vef. 1898): Tatar Hfz brhim Hilmi Efendi'nin o lu ve halfesidir. "Byk Tevfik Efendi" olarak tannr.
9 - Ahmed Ziyeddin Efendi (vef. 1917): Hfz Abdurrahmn Tevfik Efendi'nin o lu ve halfesidir. Medrese tahsli grm , ilmiye mesle ine girmi , ilim ve
irfn ile hret olmu , "Ziy Molla" olarak tannm tr. Yeni Vlide Cmii, Kara
Davud Pa a Cmii ve Hdy sitnesi'nde vaazlar vermi tir. Malatya'l smil A a
Cmii imml nda da bulunmu tur. Hdy sitnesi'nden Celvet, Merdivenky
ahkulu Sultn Dergh ile amlca Nr Baba Efendi Dergh'ndan da Bekta iczeti alarak nasb vermi tir.
10 - Hasan Hsn Ceyhun Efendi (vef. 1952): Selnik kkenlidir. Zile'li Hac
Bekir Baba Efendi'nin halfesidir. Medreseler ve tekkeler mfetti li i grevinde bulundu. Tasavvuf ve edeb konularda e itli mak leleri vardr.

91

Trbede medfn olanlar:

1 - Mehmed Sdk Hilmi Efendi (vef. 1826): Derghn eyhidir.
2 - Yusuf Rz Efendi (vef. 1827): Dergh yenilemi ve kurdu u vakfla ikinci bnsi olmu tur.
3 - Feyzull h Efendi (vef. 1843): Derghn altnc postni nidir.
nidir.
kzdr.

4 - Tatar Hfz brhim Hilmi Efendi (vef. 1864): Derghn yedinci postni 5 - mine Hatun (vef. 1900): Derghn ikinci bnsi Yusuf Rz Efendi'nin

Hazrede de yatanlar varm ama ecdda sayg duymayanlarn yznden ne

trbe kalm , ne hazre, ne de mezar ta lar.
@3) 4

Dergh, eskilerin "Tabutcularii" dedikleri mevkide, Yeni Topta Caddesi'nde, imdiki Vakflar Bankas'nn bulundu u yerdeydi. Ne zaman ve kimler tarafndan
kuruldu u bilinmiyor. lk kuruldu unda Sa'dyye tarkatna ba lyken buraya Snbl
me hatn koyan ve dergha ismini veren "Sal" lkabl Hseyin Efendi'dir. Dergh
kaps zerinde 1888-89 trihini ta yan ve u anda yok olan kitbesinde:
Mak m- evliydr menba-i feyz-i ilhidir;
Edeble dhil ol k bu Dergh- Hseyn'dir.
1306
yazmaktayd.
Devrn gn Pazartesi olan dergh, Halvetyye'nin Cemliyye kolundan gelen Snbliyye besinin skdar'daki tek temsilcisiydi. Vakflar Bankas derghn
yerini kendisine mal etmi . Sal Hseyin Efendi'nin kabrini de yan tarafndaki, demir kapl parsele nakletmi tir. Gnmze hibir eyi ula amyan derghn son postni ni Yunus Efendi idi.
@>) 7= 9& 8 8

Dergh Do anclar, Ahmed elebi Mahallesi, Smblzde Sokak,

akrcba Cmii yaknndayd. Kurulu trihi ve yaptran hakknda bilgi yoktur.
Kaytlarda; bir semhne, 3 oda bir selmlkla 4 oda bir harem dairesi, mutfak, hel
ve kuyudan ibret oldu u geiyor. Hac Ahmed Pa a (vef. 1576-77) Vakf'na ba lanm tr.

92

Devrn gn Per embe olan derghn bilinen postni nleri:

1- Nashzde Mehmed Mes'ud Efendi (vef. 1824): Nashzde eyh
Fazlull h Efendi'nin (vef. 1796) kznn o ludur. Hacc'da veft etmi tir. Kabri
Mehmed Nash Efendi ban Dergh hazresindedir.
2- Nashzde Abdurrahmn kr Efendi (vef. 1868): Nashzde eyh
Mehmed Mes'ud Efendi'nin o ludur. Kabri Mehmed Nash Efendi ban Dergh
hazresindedir.
3 - Nashzde Mes'ud Efendi (vef. 1880): Nashzde eyh Abdurrahmn
kr Efendi'nin o ludur. Gl bir msk inast. Msk hocas, K dir eyhi
Hopuzde Hac kir Efendi'dir.
4 - Nashzde Said zok Efendi (do . 1854 - vef. 1945): Nashzde eyh
Abdurrahmn kr Efendi'nin o lu, Nashzde eyh Mes'ud Efendi'nin karde idir.
Son devrin tannm zkirba syd. Bugne ula an iki ilhsi ve bir arks vardr.
@@)

Dergh, Eski Salacak skelesi'nin hemen ba langcndayd. Mescid, iki odal

haremlikle semhne ve 2 oda, kiler, mutfak, 2 hel ve su haznesinden ibret kk
bir ilim, irfn oca yd. Bulundu u yerde ayazma oldu u tahmin edilmektedir. Dergh, 23.02.1960 trihinde Vakflar tarafndan satldktan sonra skdar - Harem Sahil Yolu yapm srasnda tamamen trihe kar m tr. Kaytlarda "Etmek Yetmez"
vey "Ekmek Yemez Bayrm Dergh" olarak gemi tir.
Devrn gn Pazar olan derghn bilinen postni nleri:
1- Te rfat Hseyin Efendi (vef. 1776): Derghn kurucusudur. Derghn
bulundu u soka a verilen eski ad "Lmekn Hseyin Soka " oldu una gre bu ztn lkabnn "Lmekn" oldu unu syleyebiliriz. Kabri Kskl'da, Selmi Ali Efendi Celvet Dergh hazresindedir.
2- Seyyid Mustafa kif Efendi (?): Derghn ikinci bnsidir. Derghn kaps
zerinde ir Senh Efendi'nin (vef. 1900) kaleme ald ve Hfz Fahr Eendi'nin
yazd , imdi mevcd olmayan 1869-1870 trihli kitbede:
ehir Ekmek Yemez denilmek ile rif-i billh
Kim ismiydi Hseyn ol zt edip bu dergh ihy
Muahhar muhterk olmu tu kalm t yeri eyvh
Geip demler imret htra gelmez idi hatt
Bu kerre eyh Seyyid Mustafa kif Efendi'nin
Ulvv-i himmeti kld mceddid krgr in
93

Fyzt-i ilhye tecellgh olup dim

Heman yin-i ehlull h olsun mevk'-i icr
Senh lerden istimdd edib nazm eyledi trih
u dergh- blend mr olundu ymn ile a'l.
1286
yazmaktayd.
3- Azz Efendi (?).

Baknz: Himmet Efendi Bayrm Dergh.

@A)

79

Dergh bugn zikri bile unutulmu olan Tabutcularii semtinde, Topta

Caddesi giri inin sol tarafndayd. Derghn bir cephesi de Bulgurlu Mescid Soka 'na bakmaktayd. brhim Edhem Efendi tarafndan 1857-58 yllarnda kurulan bu
dergh Rif tarkatna ba lyd. Bakmszlktan ken ve hibir eyi kalmayan
derghdan gnmze ta lar krk ve yerleri de i mi hazresi kalm tr.
Devrn gn Cumartesi olan derghn postni nleri :
1 - brhim Edhem Efendi, Sandk (vef. 1878): Derghn kurucusu ve ismini veren zttr. Hazrede medfndur.
2 - bid Efendi (?): Sandk eyh brhim Edhem Efendi'nin o ludur.
skdar'ldr. Hazrede medfndur.
3 - Haydar Efendi (?): bid Efendi'nin o ludur. Balkan Sava sonucu Edirne'nin geri alnmas sebebiyle "zikir yini" dzenlenir. e itli tarkat eyhleri Edirne
Selimiye Cmii'nde toplanr. Haydar Efendi'de bu " kr"e katlr. Haydar Efendi, Selimiye cmii'nin kubbesine do ru frlatt topuzlu i in altna durmu ve i i vcuduna saplayarak "brhan" gstermi tir (Televizyon kameralar kar snda itinl i
sokanlara ithf olunr). Hazrede medfndur.
Hazrede ayrca Mehmed Efendi adnda bir dervi ile Said Pa a Cmii imm
Hasan Rz Efendi'nin (vef. 1890) de kabirleri bulunmaktadr.
@C)

= 9

E
6F

Dergh Selm Ali Mahallesi, Ktibim Azz Bey Soka 'ndayd. Azz
Mahmd Hdy sitnesi'nin yedinci ve onuncu eyhlerinden, Celvetyye'nin
94

Selmiyye kolu kurucusu Selm Ali Efendi tarafndan kurulmu ve vakfiyesi de

1681 trihinde tescil edilmi tir. Pr Selm Efendi'nin kurdu u 3 derghdan en nemlisidir. Sultn III. Ahmed ve Sultn I. Mahmd devrinde defterdrlk ve Revan Kalesi
Muhfzl grevlerinde bulunan Dmad Mehmed Pa azde zzet Ali Pa a (vef.
1734) derghn mescit-tevhdhnesine minber eklemi ve vakfna katklarda bulunmu tur.
Devrn gn Pazartesi olan derghn bilinen postni nleri:
1- Feny Ali Efendi (vef. 1745): 1714'de bu derghdan ayrlarak kendi yaptrd derghna gemi tir (Bkz. Feny Ali Efendi Celvet Dergh).
2- Kstendil'li Ali Aleddin Efendi (vef. 1730): Kstendil'lidir. Feny Ali
Efendi'den bo alan eyhlik mak mna geti inde Halvetyyenin Ramazaniyye kolunun me hatn uygulam tr (1714). Halfesi Ahmed Raf Efendi, Ramazaniyye'nin
Rafiyye kolunu kurmu tur.
3- Pazarba Hac mer Efendi (vef. 1761): Derghda Ramazaniyye me hatn devm ettirmi tir.
4- Slih Efendi (vef. 1780): Pazarba Hac mer Efendi'nin o lu ve halfesidir. Zamannda dergh tekrar Celvetli e ba lanm tr.
5- Mehmed Efendi, Hfz (vef. 1801).
6- Filibelizde smil Efendi (vef. 1812): Azz Mahmd Hdy Efendi'nin
halfelerinden Filibe'li eyh smil Efendi'nin (vef. 1642) neslindendir.
7- Mehmed R id Efendi (vef. 1834): Bandrmalzde Mustafa H im Baba
Efendi'nin halfesidir.
8- Abdull h Efendi (vef. 1858): Mehmed R id Efendi'nin o ludur.
9- Ahmed Muhtar Efendi (vef. 1887): Abdull h Efendi'nin o ludur. yi bir
msk inastr. Nalac Hall Efendi Halvet Dergh eyhi hsan yisan Efendi'ye
msknin inceliklerini reten hocalardan biridir.
10 - Azz Efendi (?)
Gnmze bir eyi kalmayan derghn hazresinde Cerrhyye Pr'i Mehmed
Nreddin Cerrh Efendi ile derghn ikinci postni ni Kstendil'li Ali Aleddin Efendi'nin kabirleri vardr. Derghn di er bir ismi de "Tekke Kaps Celvet Dergh"yd.
@D)

= 9

E
1F

95

Dergh Fstka ac, Kurue me kar sndaki 1957 ylnda ibdete alan Selmi Ali Efendi Cmii'nin yerinde bulunmaktayd. Dergh, Celvetli in Selmiyye
kolunun pri Selmi Ali Efendi tarafndan kurulmu ve vakfiyesi 1684-87 trihlerinde tescil ettirilmi tir. Derghdan gnmze ulu an hibir ey yoktur.
Devrn gn Cumartesi olan derghn bilinen postni nleri:
1 - Selmi Ali Efendi (vef. 1692): Pr, derghn kurucusudur.
2 - Ali Efendi (?): amlca'l Mehmed Efendi'nin halfesidir.
3- Bandrmalzde Hmid Efendi (vef. 1758): Bandrmalzde eyh Yusuf
Nizmeddin Efendi'nin (vef. 1752) o lu ve Celvetyye'nin H imiyye kolunun Pr'i
Mustafa H im Baba Efendi'nin (vef. 1783) a abeyidir. "Kk Hmid Efendi" adyla da anlr.
4- Bandrmalzde Keml Efendi (?): Bandrmalzde eyh Hmid Efendi'nin
o ludur.
5 - brhim Efendi (?) Gynk'ldr.
6 - brhim Dede Efendi (?): Mevlevdir.
7- Hfz Mehmed Emn Efendi (vef. 1812): Azz Mahmd Hdy
sitnesi'nde hatiblik de yapm tr.
tur.

8- Mehmed Hilmi Efendi: 1834 ylnda postni n vekli oldu u kaydolunmu -

Derghlarn kapatlmasndan nce Ahmed Efendi adnda bir eyhin son postni n oldu u bilinmektedir.
Osmanl dnemnde bu yreye de "Acbdem" denildi i iin dergh "Acbdem Dergh" adyla anlmaktayd. Ayn mahlde c Ahmed Pa a'nn ba lar bulundu undan " cba Dergh" adyla da anlm tr. Selmi Ali Efendi'nin kendi
adna kurdu u "Tekke Kaps Dergh"ndan sonraki ikinci derghdr.
@G)

= 9

E
3F

Dergh Kskl'da, Selmi Tekkesi Soka ile Selmi Trbesi Soka 'nn kava ndayd. Derghn kurucusu Pr Selmi Ali Efendi'dir. Kendi adna kurdu u nc ve son derghdr. Dergh 1912 - 1917 yllarnda harb olmu , daha sonralar da
ortadan kalkm tr. Hazrede Selmi Ali Efendi medfndur.
Devrn gn ar amba olan derghn bilinen postni nleri ;

96

1 - Selmi Ali Efendi (vef. 1692): Pr.

2 - Ahmed Efendi (?): Kayseri'lidir. Pr'in ba halfesidir.
3 - Hac Mehmed Efendi (vef. 1740): Niksar'ldr. Pr'in halfesidir.
4 - Hall Efendi (vef. 1799): Kayseri'li eyh Ahmed Efendi'nin o ludur.
5 - Mehmed R id Efendi (vef. 1834): Bandrmalzde Mustafa H im Baba Efendi'nin (vef. 1782) halfesidir. Ayn zamanda Selmsz'daki "Selmi Ali Efendi Celvet Dergh" eyhidir.
6 - Mustafa erfeddin Efendi (vef. 1854).
7 - Ali Rz Efendi (vef. 1912).
8 - Mehmed Nrull h Efendi, Hfz (vef. 1917).
9 - Mustafa zzeddin Efendi (?).
10 - Ahmed Efendi (?).
A2)

89

Dergh Toygar Hamza Mescidi yanndayd ve Selim Efendi'nin adna yaplm t. Kap zerindeki, imdi yok olmu olan trihsiz kitbede :
Selim Efendi agh-dil yapp bu dergh-i feyzi,
De il dergh heman yapt kulb-i nak ibendn.
Azzim kalbini saf et bu bir beyt-i ilhdir;
Tevecch kl grmek dilersen r-i irfn.
yazmaktayd.
Devrn gn Per embe olan derghdan gnmze bir ey kalmam tr. Yalnzca son eyhinin mer Efendi oldu u bilinmektedir.
Selim Efendi (vef. 1761) Krm Trk'dr. Tahsilini tamamlamak zere stanbul'a geldi. Bosna Kad Vekilli i'nde bulunduysa da tasavvufa gnl verdi inden
bu grevinden ayrld. eyh Muhammed Efendi ile Kesriye'li eyh Hseyin Efendi'den feyz ald. Burhan-l rifin, Mifth-l M kilat-s Sdkn ve db- Tarki-l
Vsln adl eserleri vardr. iirlerinde "Dvne Selim" mahlasn kulland. iirinden
bir rnek:

97

Ald akln cmle vrn bu Selim dvnenin,

Varl m cmle nndr, ben nn burhniyem.
Gitti kesret oldu vahdet cmle lem serteser,
Mahv olup sretle esm' cna irdim ben bugn.
A6)

89

Dergh Selimiye Mahallesi, ieki Mevkii, Selimiye cmii Soka ve Tbbiye Caddesi'nin ku att ieki Cmii'nin yanndayd. Bu yzden "ieki Dergh" vey "ieki Cmii Dergh" olarak da anlan bu yap Sultn III. Selim tarafndan in ettirilmi tir (1801 - 1805). Derghn 1823 ylndan sonra harb olmasyla
Sultn II. Mahmd tarafndan geni letilerek ihy edilmi tir (1834 - 36). Ana yola alan avlu kapsnn zerinde hattat Yesarizde Mustafa zzet Efendi'nin (vef. 1849)
yazd nefs ta'lik yazl kitbedeki :
Edip bu hankh ibtid Sultn Selim in ,
Bins muhtasr, mebns gyetle mfd oldu.
Ali Behcet Efendi eyh-i ir d oldular bunda;
Mrd-i feyz olanlar hazretinden mstefd oldu.
Ceml-i Mevlev mecl-i srrndan olup zhir
Keml-i Nak bend icml-i hlinden bedd oldu.
Gp nlar geip demler harb olmu tu bu yerler,
mretten sanrsn skinn n md oldu.
Bu kerre kld ihy Hazret-i Sultn Mahmd Hn,
Yapld vs'at zre her yeri tarz- cedd oldu.
Zihi kutb-i hilfet ems kudret sumn rif'at,
Serp-i cihna sye-i ltfu medd oldu.
Zihi skender-i mu'cz eserdir durdu u yerden,
Bir edn himmeti bin fitneye sedd-i sedd oldu.
Tuta fk sit-i evketi ngh bu ma'bedde,
Sed-i zikr-i Hakk peyveste-i arz- mecd oldu.
Buyurdu hidmet-i in ya Pertev bendesin me'mur;
Ne devlet byle kemter yle Sultna bd oldu.
Biri bed' biri itmmna trihtir elhak,
ki msra ki yazdm dilg beyt-l kasd oldu.
Bu dergh mcedded yapt kutb- din Mahmd Han 1250 (1834 - 1835)
98

Bu ziba tekke-i behcet fez tarh- cedd oldu 1251 (1835 - 1836)
Beyitler, derghn geni letme ve onarmnda Sultn II.Mahmd tarafndan bin emni olarak tyin edilen ir Seyyid Mehmed Pertev Pa a'nndr (vef. 1837).
Seyyid Mehmed Pertev Pa a hayr eseri olarak dergha ktphne yaptrarak kitaplarn da buraya ba lam tr. Bu kitaplar gnmzde Sleymniye Kitapl 'nda "Pertev Pa a" blmnde yer almaktadr.
Dergh cmi-tevhdhne, hnkr kasr, harem-selmlk, dervi hcreleri, mutfak, hellar, ktphne, su haznesi ve hazreden olu uyordu. Gnmze kadar, yalnzca cmi ve imm me rtas olarak kullanlan aslnda Pertev Pa a ktphnesi olan
ta bin kalm tr.
Avlu kapsnn i yznde, 1835 - 36 trihini ta yan kitbede;
Demi Sal Efendi'ye kapya yaz bu trihi;
Bu cmide olan taat olur makbl-i Sbhn.
1251
yazldr ve son msrasnda "Bu cmide yaplan ibdetler All h tarafndan kabl edilir" denmektedir.
ir Nesim Soka 'na alan tl kapnn zerindeki manzm kitbede :
Ey olan muntazr- feth-i kilid-i esrr
e m-i bdrn kl halka-i bb- behcet.
Srme-i dde-i Hak-bn olcak hak-i deri,
Gresin nett ni feyz-i cenb- behcet.
yazlym sa da bugn bu kitbenin nerede oldu u bilinmemektedir. Devrn gn
Per embe olan dergh bilinen postni nleri:
1- Abdull h Efendi (?): ankr'ldr. 1807 ylnda eyhlikten fergat ederek
mderrisli e gemi tir. Kuds kadl nda bulunmu , stanbul'a dnerken de yolda
veft etmi tir.
2- Nimetull h Efendi (vef. 1816): Buhara'ldr. ankr'l Abdull h Efendi'nin
eyhlikten fergati ile postni n olmu tur (1807). Sultn III. Selim'in mr ididir.
3- Ali Behet Efendi (do . 1727 - vef. 1823): Konya'ldr. Babas Ebbekir
Efendi, dedesi Hasan Efendi, byk dedesi Hseyin Efendi'dir. Karaman'l Abdull h
Efendi ve lim Abdssamed Efendi'nin derslerinde bulundu. Afyon'da anne tarafndan dedesi olan Afyon Mevlevhnesi eyhi Aleddin elebi Efendi'den Mevlev iczeti ald. Ali Behet Efendi 1796 ylnda Bursa'ya giderek Seyyid Burhneddin
Mehmed Emn Efendi'nin mrdi oldu. Nak bendiyye, K diryye, Shreverdiyye ve
99

e tiyye tarkatlarndan iczet ald. Seyyid Burhneddin Mehmed Emn Efendi'nin

sohbet toplantlarnda bulunan sadrzam Burdur'lu Dervi Baba'nn (vef. 1837) delleti ile Selimiye Nak Dergh'na eyh oldu (1816). Yeti tirdikleri arasnda Hlet
Efendi (vef. 1823), Humbarahne Nzr Ahmed Hamdi Efendi (vef. 1830), Sadrzam Seyyid Mehmed Pertev Pa a (vef. 1837), brhim Hayrn Efendi (vef. 1844),
Kethdzde Arif Efendi (vef. 1849) ve eyhlislm Tur ucuzde Ahmed Muhtar
Efendi (vef. 1875) gibi nemli isimler vardr. Tasavvufa ait e itli eserleri vardr : 1)
Dvan, 2) Risle-i Ubeydiyye-i Nak bendiyye, 3) Behcet-s Slk, 4) Srr-l
Miad, 5) Hadikatu-l Ebd l, 6) Terceme-i Hl-i Ricl-i e tiyye, 7) Rhaniyye, 8)
Vrdat- Kalbiyye, 9) Risle-i Hliyye.
4- brhim Hayrn Efendi (vef. 1844): Eski ehir'in Mihlcck kazsnn Narl kynde do du. Babas Muhammed Efendi'dir. lk din terbiyeyi babasndan rendi. Kynde imm-hatiplik yapt. Tahsline devm etmek iin stanbul'a geldi ve
Sultn Ahmed Medresesi'nde derslere devm etti. Bu arada Nak bendiyye yolunun
byklerinden eyh Vahy Efendi'nin sohbetlerinde bulundu. eyh Vahy Efendi'nin
i reti zerine Selimiye Nak Dergh eyhi Ali Behet Efendi'ye kapland. eyhi
Ali Behet Efendi'nin veftndan nce brhim Hayrn Efendi'yi halfe tyin ederek
"O lum, bir zaman gelecek Thir A a Dergh eyhli i bo alacak. Size oras teklif
edilecek, reddetme, kabul et!" buyurmu tu (20 sene sonra grnts). 1843 ylnda
Ftih, Thir A a Nak Dergh eyhli i bo alnca eyhlislm Mekkzde Mustafa
sm Efendi'nin tensbi ile buraya eyh tyin edildi. Ancak, ksa bir zaman sonra veft etti. Vasiyeti zerine Selimiye Nak Dergh hazresine defnedildi.
5- Mehmed Hidyetull h Efendi (vef. 1871): eyh Ali Behet Efendi'nin o ludur. brhim Hayrn Efendi'nin Ftih, Thir A a Nak Dergh'na eyh olmasyla
postni nli e gemi tir (1843).
6- Mehmed Said Efendi (vef. 1895): Ali Behet Efendi'nin torunu, Mehmed
Hidyetull h Efendi'nin o ludur.
Derghn hazresinde yatanlar:
1- Nimetull h Efendi (vef. 1816): Derghn ikinci eyhidir.
2- Ali Behet Efendi (vef. 1823): Derghn nc eyhidir. Kabri, ana caddeden girildi inde hemen solda, ebeke iindedir. Ana caddeye bakan niyz penceresi zerndeki 1823 trihli kitbede :
Trbe-i pk-i hazret-i Behcet
ud numne zi ravz-i cennet
Der ziyret eved dil-i gh
Vkf- feyz-i lem- vahdet"
1238

100

yazldr. Mevlev sikkeli kabir ta nda: "Sahib-l kermeti-z zeyniyye ve-l

lednniyye cmi-l kemlti-l Mevlevyye ve-n Nak yye hccet-s slk ve-l
ir d behcet-l aktb ve-l evtd el merhm el mebrr e eyh Ali Behcet Efendi
kuddise srrhu-l l rh-i erfi iin rzenlill hi tela el Ftiha" yazmaktadr.
3 - Ahmed Hamdi Efendi (vef. 1830): Ali Behet Efendi'nin halfesidir.
Humbarahne nzrdr. eyhinin kabri yannda dafnadilmi tir.
4 - Silh r Thir A a (vef. 1832): Pdi h silhdardr.
5 - brhim Hayrn Efendi (vef. 1844): Derghn drdnc eyhidir.
6 - brhim Efendi (vef. 1860): Derghn ve ktphnenin memuruydu.
7 - Hac Mehmed Feyzull h Efendi (vef. 1869): brhim Hayrn Efendi'nin
o ludur. Ftih, Thir A a Nak Dergh'nn be inci eyhidir.
8 - Haraca aszde Hasan Hsn el Hlidi Efendi (vef. 1889)
9 - Mehmed Said Efendi (vef. 1895): Derghn altnc eyhidir.
10- Senh Efendi (vef. 1900): Gl bir irdir. Hattat Ali Rz Efendi ile
Mesnevhan erife Hanm'n karde idir. Bir beyiti :
A ard my-i serim ben cvn arar gezerim,
Ald tan yeri ben amdn arar gezerim.
(Sam, sakalm a ard, ben hla krpeler pe indeyim; tan yeri a arm da haberim
yok, hla amdan aryorum)
11- Ali Rz Efendi (do .1815 - vef. 1905): Bursa do umludur. Evkaf Nzrl , Hazne-i Hassa Nzrl , yan yeli i grevlerinde bulunmu tur. Yazar ve hattattr.
12 - erife Hanm (vef. 1908): Mesnevhndr. Hattat Ali Rz Efendi ile ir
Senh Efendi'nin karde idir.
Himmet Efendi Bayrm Dergh'nn, yol geni letilmesi ve arsasnn Zeynep
Kmil Hastahnesi arzsine katlmas sebebiyle hazresinde yatan zevtn tm Selimiye Nak Dergh'na ta np defnolunmu tur (Bkz. Himmet Efendi Bayrm Dergh). Bu arada da pek ok kabir ta yok olup gitmi tir.
u anda cminin avlusunda bulunan enfes mermer abdest teknesi de Himmet
Efendi Bayrm Dergh'ndan getirilmi tir.
/
101

Baknz: Ke f Ahmed Efendi K dir Dergh.

Baknz: Hmil Efendi Bedev Dergh.

A1)

H9

Dergh avu deresi'ndeydi. Bnsi Slih Baba Efendi'dir (vef. 1591-92). Slih Baba Efendi, Vlide-i Atk Cmii yaplrken bin emni hizmetinde al m tr.
Dergh ilk kuruldu unda K dir me hat konulmu tu. Seyfeddin Efendi zamannda
Sa'dyye me hat konuldu u kuvvetle muntemeldir. Derghn eyhleri hakknda bilgi yoktur. Devrn gn Pazar olan derghn son eyhi Mustafa Efendi'dir. Derghdan
gnmze hibir ey ula mam tr.

Baknz: Rif sitnesi.

8
Baknz: Devtzde Celvet Degh.
8

Baknz: Alaca Minre Nak Dergh.

8

79

Baknz: Rif sitnesi.

8

Baknz: Alaca Minre Nak Dergh.

8
Baknz: Selmi Ali Efendi Celvet Dergh (2).

Baknz: Nr Baba Bekt Dergh.

&

= 9
102

Baknz: Selm Ali Efendi Celvet Dergh (1).

A3)

= 9

Mahalleye adn vermi olan Tembel Hac Halim Mehmed Efendi 1719-20
yllarnda derghn ve cmiini Atlamata 'na, eskilerin "Ta Mektebi" dedikleri yere,
Hac Selim A a Ktphnesi'nin yanna kurmu tu. Tembel Hac Hlimi Mehmed
Efendi 1721 ylnda veft etmi ve derghnn hazresine defnedilmi tir. Dergh ve
cmi ilerleyen seneler iinde yanm ve yklm , bu arada eyhin kabri de Hac Selim A a Ktphnesi bahesine nakledilmi tir.
Celvet tarkatna ba l olan derghn yin gn Per embeydi. Ba kaca hibir
bulguya rastlyamyoruz.

Baknz: Hmil Efendi Bedev Dergh.

A>)

&

79

Derghn Selmsz, Selmi Ali Caddesi'nde, Toygar Hamza Mescid'i yaknnda oldu u zannediliyor. Derghn XIX. yzyln ilk yarsnda kuruldu u kuvvetle
muhtemeldir. Rifyye'nin Maariflik kolunu temsil eden nemli ve son merkezdi.
Devrn gn Pazar olan derghn bilinen postni nleri:
1 - Hseyin el - Hd Efendi (vef. 1852): Derghn kurucusudur. Kartal Rif
(Maarif) Dergh eyhi Ali Sbit Efendi'nin (vef. 18637) halfesidir. "Sal eyh" lkabyla da anlr.
2 - Ahmed Cezb Efendi (vef. 1874)
3 - Hseyin Hzm Efendi (vef. 1908) : Ahmed Cezb Efendi'nin o ludur.
Derghdan gnmze hibir ey kalmam tr.
A@)

Dergh Murad Reis Mahallesi, inili Hamam Soka 'ndayd. Derghn kurucusu mm Ahmed Efendi idiyse de dergh geni leten ve daha mkemmel hle getiren derghn nc eyhi Osman Efendi'dir (1738-39). Derghda Halvetyye'nin
banyye kolunun ne 'esi hkimdi. Dergh semahne (ksmen kafesli ve mihrabl),
selmlk (2 oda, 2 sofa, bir hel), haremlik (3 oda, bir sofa, bir hel), avlu (ta bilezik
103

ve tahta tulumbal kuyu, musluklu su haznesi), bahe (ta bilezikli kuyu), mutfak
ve hazreden mte ekkildi.
Devrn gn ar amba olan derghn bilinen postni nleri:
1 - mm Ahmed Efendi (vef. 1725 - 26): Dergha ismini veren bnsidir.
2 - Murtaza Efendi (vef. 1736 - 37).
3 - Osman Efendi (vef. 1739): Derghn ikinci bnsidir.
4 - Ali Efendi (vef. 1761).
5 - Hac Ali Efendi (vef. 1796).
6 - Mehmed emseddin Efendi (vef. 1815).
7 - Mehmed Rzeddin Efendi (vef. 1855 - 56).
8 - Mehmet Rifat Efendi (vef. 1868).
9 - smil Dede Efendi (vef. 1874).
10 - Ahmed Efendi.
AA)

Dergh Rm Mehmed Pa a Mahallesi, Balaban Mevkii, Do anclar Caddesi

ba langcndayd. Dergh sfendiyaro lu eyh Balaban Ahmed Baba Efendi (vef.
1637) in ettirmi tir.
Devrn gn Cumartesi olan derghn postni nleri:
1- Ahmed Efendi, Ya czde Seyyid (vef. 1777): Dergha Sa'd me hat
koydurmu tur (1763).
2- Mehmed Said Efendi, Seyyid (vef. 1792): Ya czde Seyyid Ahmed Efendi'nin o ludur.
3 - Mehmed Nizmeddin Sz Efendi (vef. 1823): Karacaahmed Kabristan,
Yksek Kaldrm mevkiinde medfndur.
4 - Rumelili brhim Efendi (vef. 1829)
5 - Mehmed Nizmeddin Efendi (?)

104

6 - Mehmed Emn Efendi (vef. 1879): eyh Mehmed Nizmeddin Efendi'nin

o ludur.
7 - Seyyid Mustafa Efendi (vef. 1892): Nak bendili in Hlidiyye koluna da
ba lyd.
8 - Seyyid Mehmed ir Efendi (vef. 1905): Halvetli in Cerrh koluna da
ba lyd.
9 - Hac Hasan Hsn Efendi (vef. 1931): Kabri; Karacaahmed Kabristan,
ehidlik mevkiindedir.
Hazresinde medfn olanlar soldan sa a do ru; mescidin ve derghn ilk kurucusu sfendiyaro lu eyh Balaban Ahmed Efendi (vef. 1637), 7. postni n Seyyid
Mustafa Efendi (vef. 1892), 8. postni n Seyyid Mehmed ir Efendi (vef. 1905) ve
e i Ay e Sdka Hanm'dr (vef. 1904). Ay e Sdka Hanm'n yannda bulunan mh ri Sleymn kabartmal ta tan, Ay e Sdka Hanm'n masraflar kendisi kar lamak
sretiyle All h rzas iin dergh yeniden yaptrd n anlyoruz.
Bulundu u mahl ve kurucusuna atfen "Balaban Dergh" adyla da anlan
derghdan hazresinden ba ka bir ey kalmam tr.
5
Baknz: Feny Ali Efendi Celvet Dergh.
AC)

89

Dergh Pa a Liman'nda, Abdurrahmn A a cmii yannda, Hseyin Avni

Pa a e mesi'nin stndeydi. Dergha ismini veren Yarmca Baba'nn ne zaman yaad vey ne zaman dergh kurdu unu kesin olarak bilemiyoruz. Dergh, ah ap iki
katl ve be odalyd. Dergh kapsnn zerinde ta'lik yazl ve u anda yok olan kitbede :
Yapd bu dergh- alnin yeniden bbn,
K if-i kenz-i hakkat erif Ahmed.
yazlyd. Bu kitbeden de anla laca zere Ahmed erif Efendi dergh tmir eden,
yenileyen ikinci bnsidir. Bekta li in 1826 ylnda kaldrlmasiyle zorunlu olarak
K dir me hatna geilmi tir.
Devrn gn Cumartesi olan derghn bilinen eyhleri:
1 - Hac mer Baba Efendi (vef. 1792).

105

2 - Seyyid Hac Ahmed erif Efendi (vef. 1846): Derghn ikinci bnsidir.
3 - Seyyid Mehmed Arif Efendi (?): Seyyid Ahmed erif Efendi'nin o ludur.
4 - Seyyid Mehmed Kzm Efendi (vef. 1930): Mehmed rif Efendi'nin o ludur. Son eyhtir.
Hseyin Avni Pa a e mesi'nin st ve derghn nnde bulunan hazrede
yatanlar:
1 - Yarmc Baba Efendi (?).
2 - Seyyid Hac Mustafa Baba Efendi (?): Derghn eyhi oldu u tahmin edilmektedir.
3 - Hac mer Baba Efendi (vef. 1792): Derghn eyhidir.
4 - Nr Baba Efendi (vef. 1802).
5 - Seyyid Hac Ahmed erif Efendi (vef. 1846) : Derghn ikinci bnsidir.
Bekta li in kaldrlmas ile mrdleri ile birlikte Hadim'e (?) srlm tr (1826).
6 - Seyyid Hasan Efendi (vef. 1860): Basmac ustalarndandr.
7 - Mehmed Baba Efendi (vef. 1872): Bekta eyhidir.
8 - Mehmed Rza Baba Efendi (?).
dur.

9 - ir Efendi (?): eyhlislm rif Hikmet Efendi'nin (vef. 1859) torunu-

stanbul, I. Dnya Sava sonras i g l altndayken Dolmabahe Saray nndeki Yunanl Kilikis Zrhls bilinmeyen sebeple bu dergh top ate ine tutarak hasara
u ratm t.
Derghdan gnmze ula an hibir ey yoktur.
7 5

Baknz: Rif sitnesi.

5

& B

Baknz: Halim Glm K dir Dergh.

106

***

107

/5

&I I !*+J

5=

, <"I
%

Alan sensin, veren sensin, klan sen,

Ne vardinse odur dah nemiz var;
Hakkat zre anlayp bilen sen,
Ne verdinse odur dah nemiz var.
Tutan el ve ayak senden gelptr;
Gren gz ve kulak senden gelptr;
Efendi dil duduak senden gelptr;
Ne verdinse odur dah nemiz var.
Hdy biz bu zt kande bulduk?
Neye ef'al sfat kande bulduk?
Feny ya sebt kande bulduk?
Ne verdinse odur dah nemiz var.
Bizim ahvalimiz ey Hayy-u Kayym,
Cenab- Pk'ine hep cmle ma'lum.
Buyurdun oydu ill kald ma'dum,
Ne verdinse odur dah nemiz var.
Hdy'yi sen eri tir murda!
Senindir nk hkm arz-u semda.
Efendi dahli yok gayrn arada;
Ne verdinse odur dah nemiz var.
7 <"I $ (

Ya ilh sitnn hastaya dr- if;

erbet-i vasln ienler buldu her derde dev.
Zerre grnmez Feny, i bu lem rife;
Bir demine vuslatn iki cihn olmaz bah.
!(
JI !*+J (

den rh- muhabbetde tekp42,

Gl-i glzr- vuslatdan alr b43.
Gnl olsan o gl ende akar su
42
43

Tekp (Farsa): 1. Tel ile ko arak ara trma. 2. Dalkavukluk,kavuk sallama. (Editrn notu)
B: Koku. (Editrn notu)

108

Diyelim a k ile All h y H.

Solar, bir gn olur, mrn bahr,
Cihn terk idersin ztrr44,
Silb yine-i dilden gubr45,
Diyelim evk ile All h y H.
Nihl-i ba - firdevs-i muhabbet
Verir daim semr- ltf-u rahmet;
ri b ol semereden cne lezzet,
Diyelim a k ile All h y H.
derse cm- vasl- yri kim n ,
O dem eyler sivy hep ferm ,
Gafr eylesn bah-u saf c ,
Diyelim a k ile All h y H.
<+ -< I ,."

Pk eyle gnl e mesini t durulunca

(Bazen e melerin su yollarnda biriken tortular yznden su bulank akar. Bunu gidermek iin muslu u bir mddet ak brakmak gerekir ve biraz sonra suyun berrakla t grlr. te sen de, bir e meye benzeyen gnlnn muslu unu a da ieride
biriken, tortula an, koku an dnya hrslar, e it e it ktlkler akp gitsin ve gnl
e mesinin suyu durulsun)
!.
J*I<

*+

<+* (

Erbb- fazl- ma'rifet olmazd mu'teber,

Herkes cihnda olsa e er shib-i hner"
(Her eyin kymeti azl ndadr. E er dnyda herkes ilim ve fazlet shibi olsayd,
bilgili ve ma'rifetli olmann kymeti kalmazd)
Konie'li Ms Kzm Pa a:
mid-i afv ile olma hrs-i isyn kim
Ziyn-resde46 eder demi hisb- ferh.
(Affedilmek midiyle isyna, ktlklere kalk ma, nki hesab geni tutanlarn ounlu u ziynl karlar. Her eyde ll olmak en kestirme yoldur)
44
45
46

Iztrr: Mecbriyet, resizlik, ihtiy. (Editrn notu)

Gubr: Toz.(Editrn notu)
Resde: Eri mi , olgunla m , yeti mi . (Editrn notu)

109

Merdm - azar nevazi siteme ra betdir,

Zlime merhamet ef'ay47 synet gibidir.
( nsanlar inciten ve gnlleri kran kimselere kar tatllkla muk bele etmek, det,
siteme marz kalmaktan, ayplanp hor grlmekten ho lanmak demektir. Bilhassa
hakszlk edenlere kar merhametli davranmak, engerek ylann koynunda beslemek
gibidir)

K.
K(7<*

L
!

!M! (

Keml-i insniyet bilmek de il, bilmemek;

Bilmemek de il h , bilmedi ini bilmek.
Ne kadar ykselirse alalr insan demek;
nsanlk ba ka eydir, ona eri mek gerek.
nsan insan sever, insanlara yak r;
Hayvan hayvan sevse, dayanamaz kokla r.
Hemcinsine muhabbet insanl a yara r;
Hayat boyunca sevmek, mutlak sevi mek gerek.
Gnl ykann elbet bir gn gnl yklr;
Kimse onu sevmez yz yerlerde kalr.
nk fena, fenadr, fenalktan bklr;
Abus ehre sevilmez, tatl gr mek gerek.
nsanl n kemli, mr ho geirmektir;
Bir haytn boyunca sevmek ve sevilmektir.
yi ahlkl olup gnllere girmektir;
Kemle ermek iin, hayatta pi mek gerek.
Benim gzel All h'm ne isterse yapyor;
ster kesip asyor, ister yakp ykyor.
Fhir benim gnlme bir a k olup akyor;
Yudum, yudum o a k ekerek imek gerek.

***

47

Ef'a: Engerek ylan.(Editrn notu)

110

111

/5
Aba: Ynden dvlerek yaplm kaln ve kaba kuma .
Arakiye: Dervi lerin giydi i, tiftik vey ynden dvlerek yaplan ince kuma klh.
sitne: Tarkat kurucusunun trbesinin de bulundu u dergh. O tarkatn genel
merkezi.
Atk: Eski.
Attr: Baharat, ev illar malzemesi, gzel kokular satlan dkkan (Aktar).
Avlu: Bir yapnn ortasnda vey nnde duvarlarla evrili st ak alan.
Azledilme: Grevine son verme, i ten karma.
Bahriye Nzr: Deniz Bakan.
Bn: n eden vey ettiren.
Btn: Zhirin kar t olan Btn ya da Gayb ile ilgili.
Bayrmiye: Hac Bayrm- Vel Efendi'nin (vef. 1429) kurdu u tarkat.
Bedevyye: Ebu-l Abbas Seyyid Ahmed el Bedev Efendi'nin (do . 1200 - vef. 1276)
kurdu u tarkat.
Bekta yye: Hac Bekta - Veli Efendi'nin (do . 1210 - vef. 1271) kurdu u kabl edilen tarkat.
Bende: Birisine ba lanm , kul, kle, mensb, ya da emir altndaki kimse.
Bin emni: Osmanl mparatorlu u'nda binlarn in aatndan sorumlu ahs.
Burhan: pheyi ortadan kaldran kesin ve zel kant.
Criye: Para kar l alnan odalk, halayk.
Celvetyye: Azz Mahmd Hdy Efendi'nin (do . 1541 - vef. 1628) kurdu u tarkat.
Cemliyye: Ceml-i Halvet Efendi'nin (vef. 1496) kurdu u, Halvetli in ana kollarndan biri olan tarkat48.
Cezbe hli: nsann ztnn All h tarafndan All h'n ilh varl na ekilmesi, kendinden gemesi.
akrcba : Pdi hn emrinde ava giden, av ku larn yeti tiren kimse.
elebi: 1. Efendi, kibar, nzik, terbiyeli kimse. 2. Mevlevlikte, Mevlna Celleddin
Rm Efendi'nin soyundan gelenlere verilen unvn.
e tiyye: Eb Ahmed Abdl el i ti Efendi'nin (vef. 1235) kurdu u tarkat
(i tiyye).
ile: Dervi lerin olgunla malarna arac olmak zere eyhlerin belirli bir sre kendileri iin uygun grd ve d ardan bakld nda da skntl gzken bir hayat tarz.
ilehne: Dervi lerin ile ektikleri yer.
Dede: e itli tarkatlarda dervi lere verilen unvn.
Dedebaba: Bekta likte Pr vekiline verilen unvn.
Dedegn: Dedeler toplulu u.
Defnolunmak: Veft eden kimsenen topra a verilmesi, gmlmesi.
Defterdr: Mliye ve hazne i lerini yrten en yksek memur.
Dergh: Dervi lerin zikrettikleri, tarkat trelerinin uyguland yer. Tekke.
48

Bu kolu Halvetli in U k kolunun Cemliyye besi ve bu zt da onun kurucusu olan

Cemleddin U k (vef. 1751) ile kar trmamak gerekir (Editrn notu)]

112

Dervi : Bir tarkata girmi , onun yasa ve trelerine ba l kimse.

Kaptan- Dery: Deniz Kuvvetleri Komutan.
Devrn: Tarkatlarn belirli gn ve zamanlarda derghda yaptklar zikir, yin.
Devriye Mollas: Belirli zaman ve meknlarda grev yapan kad.
Dvan: slm edebiyatnda irlerin iirlerini belirli bir ynteme gre sralayarak derledi i kitap.
Dvan- Muhsebat: Pdi h adna devlet giderlerini kontrol etmekle grevli kurulu ;
bugnk Say tay.
Divid: ine baz kalemlerle kapakl hokka konulan, genellikle beldeki ku a a aprazlama sokularak ta nan yaz takm.
Do ancba : Av i lerini dzenleyen ve av ku u yeti tiren saray mensbu kimse.
Duahan: Dua eden ahs.
Ebrzen: Ebr sanats.
Endern: Sarayda harem ve hazne dairelerinin bulundu u ksm.
Evkaf Nzrl : Vakf mallarn yneten bakanlk.
Evliy: All h'n dveti zerine Mi'rc'n yapm oldu una hsnizan ile inanlan kimse.
Evliyull h: All h dostlar yni Mi'rc'n yapm ermi ler.
Fenyyye: Feny Ali Efendi'nin (vef. 1744) kurdu u tarkat. Celvetyye'nin koludur.
Ferik: u anki tmgeneral vey korgeneral kar l olan pa a snf rtbesi.
Fetvhne: eyhlislm'n bulundu u yer.
Feyzalmak: Mnev bilgiye ship biri tarafndan aydnlatlmak.
Gasilhne: l ykama yeri.
G ziyn-i Rm: Osmanl fetih ordularna katlan din yolunda sava may ama edinen
tarkat mensbu.
Glman: Cennette hizmet eden delikanllara verilen ad.
Hads: Peygamber Efendimiz'den rivyet edilen szler ve davran biimleri.
Hfz- Ktb: Eskiden ktphne memuru yerine kullanlrd.
Hlidiyye: Ebu-l Bah Ziyeddin Hlid Efendi'nin (do . 1775 - vef. 1826) kurdu u
tarkat. Nak bendiyye'nin koludur.
Halfe: Seyr-i slkunu tamamlad eyhinin imzsyla tasdk edilmi "Hilfetnme"
denilen bir iczetnme yni diploma ile belgelenmi olan kimse. (Editrn notu)
Halvet: Dervi in, dnyadan el etek ekmek iin bir hcreye girerek gnl aynasnda
Rabb'n grmesi.
Halvethne: Halvete girilen yer.
Hamzaviyye: Hamza Bl Efendi (vef. 1562) tarafndan kurulan, tekke te rftna
nem vermeyip halkn iinde erimi cesine ya amay g ye edinen tarkat . Bayrm
Melmleri'nin koludur. (Editrn notu)
Hankah: Tarkat ulularnn ve eyhlerinin bulundu u dergh.
Has Oda: Osmanl Saray'nda Endern'un birinci ve nemli blm idi. Bu odann ileri gelenleri: "Has Odaba ", "Silhdar", "uhadar", "Rikpdar". "Tlbent Gulm"
ve "Miftah Gulm" idi. (Editrn notu)
Hassa: Pdi ha ait ganmet ve sair e ylar iin kullanlan terim.
H imiyye: Seyyid Mustafa H im Baba Efendi'nin (vef. 1782) kurdu u tarkat.
Celvetyye'nin kollarndan biridir.

113

Hat: Arap harfleriyle zel slblara gre gzel yaz yazma sanat.
Hatt- Humyn: Pdi h tarafndan herhangi bir i iin karlan yazl emir.
Hayrat: Sevap kazanmak iin yaplan i ler.
Haznedr: Hazneyi koruma ve idre etme i ini yapan kimse.
Hazre: Etraf duvarlarla evrili cmi vey dergh bahesindeki kk kabristan.
Hezrfen: Binbir hnerli.
Hdiv: Msr vlilerine verilen unvn.
Hiciv: Kusurlarn, glnlklerin sergilendi i iir.
Hilfet: eyhlik yapabilme izni, iczeti, diplomas.
Himmetiyye: Himmet Efendi (vef. 1683)'nin kurdu u tarkat. Bayrmiyye'nin koludur.
Humbarahne: Top dklp yaplan yer.
Hurde-i tark: Bir tarkata mahss olan rf, dab ve erkn. (Editrn notu)
Hutbe: Cuma ve bayrm namazlarnda minberde okunmak sretiyle verilen dini t.
Hnkr Kasr: Pdi ha ait zel olarak yaplm mekn.
Hnkr Mahfeli: Cmiilerde pdi hn halktan ayr olarak namaz klmas iin ayrlm kafesli, yksek yer.
brhimiyye: Ku adal brhim Efendi'nin (do . 1774 - vef. 1848) kurdu u tarkat.
banyye'nin kollarndan biri (Ku adaviyye).
czet: Belge, diploma.
hy: Canlandrmak, ma'mr klmak.
k met: Bir yerde oturmak, kalmak.
lh: Bestelenmi din, tasavvuf ierikli iirler.
mrahor: Pdi h ahrlarnn ynetimi ile ilgili ahs.
ntisb etmek: Toplulu a girmek, katlmak.
nziv: Kendini All h'a adamak d ncesiyle dnya i lerinden el ekmek.
r d: Mr idin, tarkat ve All h yolunu gstermesi.
ttihad: Birle me, birlik meydene getirme, bir olma.
Kad: Hkim.
Kadnefendi: Criyelikten sultn e li ine ykselmi kadn, sultn e i.
K diryye: Abdlkadir Geylani Efendi'nin (do . 1077 - vef. 11167) kurdu u tarkat.
Kalenderhne: Yoksul dervi lerin kaldklar ve yiyip itikleri zviyelere verilen ad.
Kalfa: Sarayda eski ve ya l criyelerin lkab.
Kapa as: Saray kaplarnn emniyeti ile grevli en yksek memur.
Kapcba : Saray kaplarn bekleyen snfn ba nda bulunan ynetici.
Kaplanmak: Bir i e yerle ip kalmak.
Karaba iyye: Ali Aleddin Karaba - Vel Efendi'nin (do . 1611 - vef. 16857) kurdu u tarkat; banyye'nin koludur.
Kasde: Gazel biiminde ve aruz vezniyle yazlan nazm ekli.
Kazasker: Osmanl mparatorlu u'nda kadlarn ba ndaki en yksek grevli
(Kadasker).
Kemle ermek: Mnev esrrdan nasbi olacak bir olgnlu a eri mek.
Kermet: Ermi oldu una inanlan kimselerin aklla aklanmas mmkn gzkmeyen hlleri ve tezhrleri. (Editrn notu)
Kethd: Devlet adamlarnan i lerini gren kimse.
Kzlara as: Sarayn harem ksmnn en byk grevlisi (Darssaade A as).

114

Kitbe: Bir kap stne, mezar ta na vey ba ka bir yerlere yazlan kabartma vey
kazlm yaz.
Kola as: Bugnk kdemli yzba rtbesinin kar l .
Ku adaviyye: Bkz. brhimiyye.
Kufeki ta : Gzenekli, ate e dayankl bir ta cinsi.
Kutub: Mnev derecelerin en ykse i (Gavs)49.
Klliye: Byk cmiilerin etrafna yaplm ; medrese, ktphne, a evi, hamam,
hastahne gibi kurumlarn hepsine verilen ad.
Krsi vizi: Oturarak ders veren mderris.
Lala: ehzde e itmeni. Pdi hn sadrzamna hitb ekli.
Lmekn: Mekna ihtiyac olmayan.
Liv: Osmanl ordusunda iki alaydan meydana gelen birlik ve bu birli in kumandan
(Mirliv).
Mahlas: irlerin iirlerinde kulland takma ad.
Mak m: Kendilerini Hakk'a verenlerin bulundu u mertebe, rtbe. Ermi lerin kabirleri.
Mecid Ni an: Sultn Abdlmecd tarafndan karlan ni an (1851).
Medfn: Defnolunmu , gmlm .
Medrese: slm dini esaslarna uygun ilimlerin okutuldu u retim kurumu, niversite.
Melm: Ahlk ve davran Cenb- Peygamber'inkini andran, cemiyetin iinde
erimi cesine ya ayan rif kimse. (Editrn notu)
Menkabe: Tannm ve trihe gemi ki ilerin iyi ve yce taraflarn anlatan hikaye.
Mersiye: len bir kimsenin iyi taraflarn ve lmnden duyulan znty anlatan
iir, a t.
Mescit: Cmiden kk ibdet yeri.
Mesnev: Mevln Celleddini Rm Efendi'nin (vef. 1273) 26.000 kadar beyitlik
Farsca eseri.
Mesnev yini: Mevlevlerin Mesnev a rlkl yaptklar anma.
Me hat: eyhlik mak m.
Me rta: Cmi ve derghlarda grevlilerin oturmalar iin ayrlan blm.
Mevlevyye: Mevln Celleddini Rm Efendi'den ilhmn alan ama te rift ve
hurde-i triki o lu Sultn Veled eleb ile torunu Ulu rif eleb tarafndan tesbit
edilmi olan tarkat. (Editrn notu)
Mihmn evi: Daha ziyde Bekta derghlarnda misfirlerin kalmas iin ayrlan blm.
Minber: Cmilerin iinde hatibin kp vaaz verdi i, hutbe okudu u, yksek ve merdivenli krs.
Miralay: Bugnk albay rtbesi kar l .
Mirliv: Bkz. Liv
Molla: Byk kad. Mderrislikten sonraki ilmiye derecesinde bulunan kimse.
Muk'ad: Ktrm.
Mushaf: Kur'n
49

Kutub: A zndan kan her haber ve her hkmn, hep, ilgili olayn kibeti hakknda Ezel'de Levh-i
Mahfz'daki hkme (gene Levh-i Mahfz hkmne gre) paralel olarak zuhur etti i ulu kimse. (Editrn notu)

115

Mutasarrf: Osmanl idar sisteminde kaymak mlktan byk, vliden kk mevkii.

Mderris: Yksek retim hocas, profesr.
Mft: l ve ilelerde din hizmetini gren kimse.
Mnzev: K esine ekilip kimseyle gr meyen, yalnzlktan ho lanan.
Mrd: rdesini eyhine teslim ederek ondan mnev e itim gren kimse.
Mr id: Mrdlerini kemle erdirecek mnev bir e itime tbi' tutan zt. (Editrn
notu)
M ir: Bugnk mare al rtbesi kar l .
Naat: Peygamber Efendimizi vmek, ondan efaat dilemek amacyla yazlm kasde.
Nib: Mahkemelerde kadlar adna grev yapan kimse.
Nak bendiyye: Hoca Mehmed Bahaddin Nak bend Efendi'nin (vef. 1318) kurdu u
tarkat.
Nashyye: Seyyid Mehmed Nash Efendi'nin (vef. 1718) kurdu u tarkat.
Halvetyyenin Karaba iyye'den ayrlan kolu.
Neccr: Dlger, do ramac, marangoz.
Nefes: Bilhassa Bekta edebiyatnda kullanlan iir tr.
Ni anc: Ni an alma ve isbetli ate etme yetene i olan kimse.
Niyz penceresi: Dua edilen ve kabrin grnd aklk.
Ordu eyhi: Sava larda askeri co turarak daha gayretli sava masn sa layan, zafer
iin dua eden din adam.
Ordu vizi: Askerlere vaaz veren kimse.
Pye: Osmanl mparatorlu u'nda bir memuriyet adnn rtbe olarak verilmesi.
Pr: Tarkat kurucusu ya da bir tarkatn yenilenmesini gerekle tiren eyh.
Postni n: Dergh eyhi.
Ramazaniyye: Ramazan Mahf Efendi'nin (do . 1542 - vef. 16167) kurdu u tarkat.
Halvetyye'nin Ahmediyye'den ayrlan kolu.
Rafiyye: Ahmed Raf Efendi'nin (do . 1657 - vef. 1756) kurdu u tarkat.
Hlvetiyye'nin Ramazaniyye'den ayrlan kolu.
Ravza-i Mutahhara: Peygamber Efendimizin azz kabri.
Risle: Kk kitap, dergi, bro r.
Rifyye: Ahmed el Rif Efendi'nin (do . 1118 - vef. 1182) kurdu u tarkat.
R tiye: Ortaokul
Sa'dyye: Sadeddin Cibv Efendi'nin (vef. 1300) kurdu u tarkat.
Sadaka ta : Sadakann brakld st oyuk ykseke ta .
Sadrzam: Pdi h vekili. Bugnk ba bakan.
Sancak: zerinde e itli renk ve i retler olan, asker bir grubun erefini temsil eden,
kenarlar saakl bayrak.
Sanduka: Mezar zerine yerle tirilmi , tabut bykl nde tahta vey mermer sandk.
Sarn: Sular biriktirmeye ve saklamaya yarayan su deposu.
Sebil: Daha ok hayr kurumu niteli i ta yan ime suyu.
Selmiyye: Selm Ali Efendi'nin (vef. 1692) kurdu u tarkat. Celvetyye'nin kolu.
Selmlk: Erkeklere ayrlm olan blm.
Semhne: Devrn yaplan zel mekn.
Serp : Takke ve kavuklara verilen genel ad.

116

Seyr-i slk: Tarkatlarda mnev kemle ula trmak zere mrdlere uygulanan e itim. (Editrn notu)
Seyyid: Peygamber Efendimizin soyundan gelen kimse.
Sbyn Mektebi: ocuk okulu. lk retim okulu.
Sikke: Mevlev dervi lerin ba larna giydi i keeden yaplm uzun klh.
Silsile: Her bir tarkat kolunun Cenb- Peygamber'den ba layarak hilfet yoluyla belirli bir eyhe kadar gelen selef-halef sralamas. (Editrn notu)
Sofa: Evlerde, oda kaplarnn ald geni e yer, hol.
Su haznesi: Suyun birikti i yer.
Sultni: Zamanmzn lise yr okulu.
Shreverdiyye: hbeddin mer Shreverdi Efendi'nin (do . 1148 - vef. 1235) kurdu u tarkat.
Sls: Hat sanatnda yaz e idi.
Sls kitbesi: Sls yaz ile yazlm kitbe.
Smbliyye: Yusuf Smbl Sinan Efendi'nin (vef. 1530) kurdu u tarkat.
Halvetyye'nin Cemliyye kolundandr.
banyye: ban- Vel Efendi'nin (do . 1497 - vef. 1569) kurdu u tarkat.
Halvetyye'nin Cemliyye kolundandr.
adrvan: Genellikle cmii avlusunda bulunan, evresindeki musluklardan ve ortasndaki fskiyeden su akan zeri kubbeli vey ak havuz.
zeliyye: Ali Nreddin zel Efendi'nin (do . 1196 - vef. 1260) kurdu u tarkat.
ebeke: Bir mezar ku atan demir parmakl a verilen ad.
erhetmek: Aklamak.
eyh: Bkz. Mrd
eyhlislm: Osmanl mparatorlu u'nun en yksek din grevlisi.
irket-i Hayriye: stanbul ile Bo azii, Kadky, Adalar ve Yalova arasndaki ta macl sa lam olan eski deniz yollar irketi.
r-i Devlet zs: Zamanmzn dan tay yesi.
Taam yeri: Yemek yenilen yer. Yemekhne.
Tl: kinci, yardmc.
Ta'lik: Hat sanatnda yaz e idi.
Tarkat: Tasavvufa dayanan, gerek e itim ekilleri ve stratejileri gerekse hurde-i tarkleri bakmndan biribirlerinden ayrlan, All h'a ula ma yollarndan her biri. (Editrn notu)
Tasavvuf: All h'n ef'al, sfat ve esma'snn esrrn ve Kinat'n olu umunu varlk
birli i (Vahdet-i Vcd) anlay ile aklayan (uygulamal olursa) din ve (srf teorik
kalrsa da) felsef akm. (Editrn notu)
Tefsir: Yorum.
Terakk: lerleme, geli me.
Tevhdhne: Derghlarda devrn yaplan yer.
Tezhib: Boya ve altn tozuyla yaplan ssleme. Yaldz srme, yaldzlama.
Tu ra: Pdi hlarn imz yerine kullandklar zel ekilli i ret.
Trbe: nl bir kimse iin yaptrlan ve iinde o ki inin mezar olan yap.
Trbedr: Trbenin bakmyla u ra an, ziyaretileri gezdiren grevli. Trbe bekisi.
Ulem: Bilgili kimseler, bilginler.

117

U akiyye: Hasan Hsameddin U k Efendi'nin (do . 1475 - vef. 1592) kurdu u

tarkat. Halvetyye'nin kolu.
Vaaz: bdet edilen yerlerde verilen dini t.
Viz: Vaaz eden kimse.
Vel: Mi'rc' gerekle erek All h'a ermi ki i. (Editrn notu)
Vezir: Osmanl'da bakanlk, vllik gibi grevlerde bulunan ve Pa a unvnn ta ayan
kimse.
Vezir-i zam: Bkz. Sadrzam
Yekpre: Tek para, btn.
Yenieri A as: Yenieri Oca 'nn en byk miri.
Yce Dvan: Anayasa Mahkemesi'nin baz yksek kademe grevlilerini yarglamak
zere yapt al ma srasnda ald ad (1876 - 1924 yllar aras "Dvan- l adn
ta maktayd).
Zhir: Ak, belli, meydanda.
Zkir: Devrnlarda uslne uygun ilh okuyan kimse.
Zkirba : Zikri yneten ki i.
Zviye: Gelip geen dervi lerin belirli mddet konaklad mekn.
Zevt: nemli, saygde er ki iler.
Zikir: All h'n ad ve niteliklerinin tek vey topluca anlmas.

***

118

119

ABDLKAD RO LU, Abdlkerim: Halvetlik'in a'bnyye Kolu Kastamonu'lu

eyh a'ban Veli, Der.Yaynlar 1997.
ALTINOK, Baki Ya a: Hac Bayrm Veli, Bayrmilik, Melmler ve Melmlik,
Oba Kitbevi, 1995.
Ana Britannica Genel Kltr Ansiklopedisi, Ana Yaynclk A. ., 1986.
ANADOL, Cemal: stanbul ve Anadolu Evliylar, Melda Yaynevi, 1984.
Ansiklopedik Byk Szlk, 1982.
ARAZ, Nezihe: Anadolu Evliylar, Fati Yaynevi, 1958.
A KIN, Servet Onay: Sultntepe zbekler Tekkesi, Art Decor, Kasm 1994.
AYA LI, Mnevver: Dersaadet, Bedir Yaynevi, 1993.
BALTACI, Dr. Cahid: Tasavvuf Lgat, Elif Ne riyat, 1981.
BARAZ, Mehmed Rebii Hatemi: Beylerbeyi Cilt I ve II, stanbul Byk ehir Belediyesi, 1994 .
BAYRAK, M.Orhan: stanbul'da Gml Me hur Adamlar, Akst Matbaas,
1979.
BAYRMO LU, Fuat: Hac Bayrm- Vel Cilt I ve II, Trk Trih Kurumu Basmevi, 1983.
BIRGE, John Kingsley: Bekta lik Trihi, Ant yaynlar, 1991.
BYKAKSOY, Kzm: Hak Yolunun nderleri, Kitsan, 1979.
CEBEC O LU, Ethem: Hac Bayrm Veli, Kltr Bakanl , 1991.
CRISS, Bilge: gal Altnda stanbul, leti im Yaynlar, 1993.
ET N, Atilla: stanbul'daki Tekke, Zviye ve Hankahlar Hakknda 1199 (1784) trihli nemli Bir vesika, Vakflar Dergisi, say: 13, 1981.
DELEON, Jack: Bo azii Gezi Rehberi, Remzi Kitbevi, 1998.
ELSKDAR , Beheti smil Hakk: Merkidi Mu'teberi skdar, Trkiye
Turing ve Otomobil Kurumu, 1976.
ERAYDIN, Seluk: Tasavvuf ve Tarkatler , Marmara niversitesi lhiyat Fakltesi Vakf, 1994.
ERG NER, Suat: Asya'nn Kaps skdar, Fatih Matbaas, 1966.
Evliy eleb Seyahatnmesi, etin Basmevi, 1971.
Evliylar Ansiklopedisi, 1990.
Evliylar Ansiklopedisi, hls Gazetecilik Holding A. . 1992
EYBO LU, smet Zeki: Tarkatler, Mezhepler Trihi, Geit Kitbevi, 1987.
GKEN, Rifat: skdar, zyrek Yaynclk 1996.
GLPINARLI, Abdlbky: Trkiye'de Mezhepler ve Tarkatler, Gerek Yaynevi,
1969.
GVSA, brhim Alaettin: Trk Me hurlar Ansiklopedisi, Yedign Ne riyat.
GNDZ, rfan: Gm hnev Ahmed Ziyaddin, Seh Ne riyat, 1984.
GNER, Ahmet Tarkatler, Milliyet Kltr, 1986.
HAMMER: Byk Osmanl Trihi, kra/Okusan, 1992.
HANERL O LU, Orhan nan Szl , Remzi Kitbevi, 1975.
PEKYOLU Ta kent'ten skdar'a zbekler Tekkesi, Say 10, Ekim 1994.
Trkiye Diynet Vakf slm Ansiklopedisi 1988.

120

stanbul Ansiklopedisi, Kltr Bakanl ve Trih Vakf, 1993.

stanbul Kltr Ve Sanat Ansiklopedisi,Tercman Gazetesi Kltr Yayn, 1982
L , Emn Nedret: Araba Vapurunu Ke fedenler, stanbul (3 Aylk Dergi), Ekim
1996.
L , Emn Nedret ve Esin Demirel: stanbul'un Ah ap Fevk n Tekkeleri, Arkitekt
A ustos 1995.
L , Esin Demirel: Te rifat ya da Salacak Mescidi, Arkitekt Aralk 1995.
L , Esin Demirel: skdar'da Rif sitnesi, Arkitekt Ocak 1996.
KARA, Mustafa: Tekkeler ve Zviyeler, Dergh Yaynlar, 1990.
KARA, Mustafa: Tasavvuf ve Tarkatler, leti im Yaynlar, 1992.
KARA, Mustafa: Niyazii Msri, Trkiye Diynet Vakf 1994.
KAYRA, Cahit ve YEPAZARCI, Erol: Kandilli, Vaniky, engelky, stanbul
Byk ehir Belediyesi, 1993.
KONYALI, brahim Hakk: skdar Trihi Cilt I ve II, Ahmed Said Matbaas,
1976.
KMRC YAN, Eremya elebi: stanbul Trihi (XVII. Asrda stanbul), Eren
Yaynclk 1988.
KUTAY, Cemal: Kurtulu Sava nn Mnevyat Ordusu, Yelken Matbaas, 1977.
KUTAY, Cemal: ehit Tcidarlar, Yelken Matbaas, 1977.
Mehmet Ra'if: Mir'at stanbul, elik Glersoy Vakf Yaynlar 1996
Meydan Larousse Ansiklopedisi, Meydan Gazetecilik Ve Ne riyat Ltd. ti. 1969
OKAN, Aysel: stanbul Evliylar.
ORAL, Hseyin: Niyazii Msri, Yeni Asya Yaynlar, 1987.
Z, Gla : Yenieri/Bekta li kileri ve II. Mahmut, Uyum Yaynclk, 1997.
ZAKIN, Rbia: Altunizde Klliyesi, Arkitekt, Ocak 1996
ZDAMAR, Mustafa Dersaadet Derghlar, Krk Kandil Yaynlar, 1994.
ZEMRE, Ahmed Yksel: Bir Semtin Rhu : skdar Htrat, Dergh, Aralk
1996 Say 82
ZEMRE, Ahmed Yksel: skdar'da Bir Attr Dkkan, Kubbealt Ne riyat,
1996.
ZTUNA, Ylmaz: Trkiye Trihi, Hayat Kitaplar, 1963.
ZTUNA, Ylmaz: Trk Trihinden Yapraklar, Milli E itim Basmevi, 1992.
ZTRK, Ya ar Nr: Muhammed Tevfik Bosnev, Fatih Yaynevi, 1981.
ZTRK, Ya ar Nr: Ku adal brhim Halvet, Fatih Yaynevi, 1982.
ZTRK, Ya ar Nr: Trihi Boyunca Bekta lik, Yeni Boyut, 1992.
REF K, brhim Miskinler Tekkesi, Trih ve Medeniyet, Aralk 1995.
SAFER BABA: Tasavvuf Terimleri, Heten Keten Yaynlar, 1998.
SER N, Rahmi: Halvetlik ve Halvetler, Petek Yaynlar, 1984.
SEYY D HSEY N FEVZ PA A: Uk di-l Cevhir Fi Sels-l Ekbir, Ulunar
Yaynlar, 1979.
SOLMAZ, Mehmet: skdar, 1991.
SOYKUT, . Hilmi: Unutulmaz Msra'lar, Snmez Ne riyat A. ., 1968.
EHSUVARO LU, Hluk: Asrlar Boyunca stanbul, Cumhuriyet Gazetesi.
EHSUVARO LU, Hluk: Bo azii'ne Dair, Trk Turing ve Otomobil Kurumu,
1986.

121

eyh Sdk Efendi Rislesi, Trk Tasavvuf Msksi ve Folklrn Ara trma ve
Ya atma Vakf.
TANMAN, M.Baha: Mistik stanbul, Tekkeler, Atlas zel Say, Ocak 1995.
TU LACI, Pars: Okyanus Ansiklopedik Szlk , Pars Yaynlar, 1978.
NVER, Ord.Prof.Dr. A. Sheyl: Sadaka Ta lar, Trih Mecmuas, Say 12, 1967.
YILDIRIM, Ali: Osmanl Engizisyonu, teki Yaynevi, 1996.
YILMAZ, H.Kmil: Azz Mahmd Hdy, Erkam Yaynlar, 1990.

***

122