UNIVERZITET U TUZLI

FAKULTET ELEKTROTEHNIKE

Kasim Nii
Prvi ciklus studija
Elektrotehnika i sistemi konverzije energije

PROBLEMI U FINANSIRAJU MALIH I

SREDNJIH PREDUZEA U BiH
Seminarski rad

Tuzla, 2016 god.

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH

SAETAK

Uloga malih i srednjih preduzea u ukupnoj ekonomiji veine tranzicijskih zemalja,

pa tako i Bosne i Hercegovine u posljednja dva desetljea postala je vrlo izraena.
Uruavanje ranije ekonomske strukture, kao produkta pripadnosti tih zemalja
socijalistikoj/komunistikoj geo-politikoj sferi, te gubitak enormnog broja radnih
mjesta, prouzroilo je osnivanje brojnih novih MSP-a, preteito u privatnom
vlasnitvu. Zbog niza drutveno-ekonomskih faktora, vlasniki kapital je u veini
MSP-a manji od slinih konkurenata iz razvijenih zapadnih zemalja i openito
ispod optimalnog. Komercijalne banke takoer ne pokazuju spremnost za
dugorono finansiranje MSP-a i to u velikom broju sluajeva dovodi do
naruavanja strukture bilansi tih preduzea, kao odraza ugroene finansijske
stabilnosti. U ovom radu istrait emo ta su to mala i srednja
preduzea,probleme u financiranju MSP-a, s naglaskom na dugorone izvore
financiranja, na primjeru uzorka malih i srednjih poduzea u Federaciji Bosne i
Hercegovine.

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH

POPIS TABELA
Tabela 1: Razvrstavanje preduzea prema definiciji Evropske komisije od
01.01.2005. god..................................................................................................... 7
Tabela 2: Razvrstavanje preduzea prema definiciji Svjetske banke......................8
Tabela 3. Struktura poduzea u uzorku s obzirom na djelatnost...........................15
Tabela 4. Koeficijent likvidnosti u odnosu na djelatnost za 2011. godinu za
poduzea iz uzorka............................................................................................... 16

POPIS SLIKA
Slika 1. Rezultati implementacije Evropske povelje o MSP-u za zemlje Zapadnog
Balkana................................................................................................................ 10
Slika 2. Rezultati BiH u ispunjavanju deset oblasti Evropske povelje....................12
Slika 3. Poreenje provoenje Evropske povelje BiH i ostalih zemalja Zapadnog
Balkana................................................................................................................ 13

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH

SADRAJ
SAETAK................................................................................................................. 2
POPIS TABELA......................................................................................................... 3
POPIS SLIKA............................................................................................................ 3
1.UVOD................................................................................................................... 5
2.MALA I SREDNJA PREDUZEA DEFINICIJA I ZNAAJ...........................................6
3.PREDNOSTI I NEDOSTACI MALIH I SREDNJIH PREDUZEA....................................8
4.TRETMAN MALIH I SREDNJIH PREDUZEA U BiH................................................10
4.1.FEDERACIJA BiH........................................................................................... 11
4.2.REPUBLIKA SRPSKA..................................................................................... 12
5.POJAM I VRSTE FINANSIRANJA............................................................................13
6.PROBLEMI U FINANSIRAJU MSP-a U BiH.............................................................14
ZAKLJUAK........................................................................................................... 19
LITERATURA.......................................................................................................... 21

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH

1.UVOD
Malim i srednjim preduzeima pripada znaajna uloga u gospodarstvu
Bosne i Hercegovine, ali i cijele Europe.U Eurostat-ovom izvjetaju za
2011. godinu u Europi posluje preko 20 miliona malih i srednjih
preduzea.Evidentna je sve vea zastupljenost malih i srednjih preduzea
prema registriranom broju poduzetnika,pa se moe rei da ista u veoj
mjeri pridonose razvitku i gospodarskom boljitku zemlje.Mala i srednja
preduzea potiu dinaminost i raznolikost gospodarstva u cijelom svijetu.
Njihova prilagodljivost potrebama kupaca i zahtjevima trita smatra se
vrlo vanom za stabilnost ekonomskog i drutvenog razvitka
gospodarstva,te
im
stoga
treba
osigurati
poticajno
poslovno
okruenje.Uloga MSP-a u gospodarskom razvoju Federacije Bosne i
Hercegovine u posljednjih dvadesetak godina,a osobito od poetka
procesa privatizacije,sve je izraenija.Ranija, neodgovarajua ekonomska
struktura, temeljena na velikim privrednim sustavima, nuno je nalagala
proces
njihovog
restrukturiranja
u
manje,trino
prilagodljivije
jedinice.Osim toga, izuzetno dinamini procesi tranzicije rezultirali su
oslobaanjem poduzetnikih potencijala, to je uvjetovalo brz razvoj
sektora MSP-a.Poslovno okruenje meutim,nije stimulativno za razvoj
poduzetnitva,te se dobiva dojam da drava ne vodi rauna o interesima
poduzetnika.Svrha i ciljevi istraivanja jesu istraiti znaajke finansiranja i
finansijskog poloaja preduzea.Istraivanje se zasniva na analizi
finansijske ravnotee, prvenstveno imajui u vidu ronu strukturu bilanse
stanja.U fokusu istraivanja su dugoroni izvori finansiranja te njihov
utjecaj na solventnost, likvidnost, financijsku stabilnost,kao i odnos
dugoronih obveza i vlasnikog kapitala s ciljem dokazivanja vanosti
znanstveno utemeljenog upravljanja dugoronim izvorima financiranja
malih i srednjih preduzea.Usklaenost dugoronih izvora i dugorone
imovine vana je pretpostavka odravanja solventnosti preduzea.Pritom
je osobito vano da je povrat na dugorono ulaganje vei od amortizacije
dugorone imovine.Najvaniju ulogu u identifikaciji krize poslovanja imaju
sljedei indikatori: pad broja zaposlenih, pad prihoda, pad profita i pojava
gubitaka, niska produktivnost, prezaduenost, nelikvidnost itd.Istraujui
krizu poduzea u BiH (Softi, izmi i Crnki, 2013) dolo se do
najznaajnijih pokazatelja koji ukazuju na sloenost krize, a u radu
navodimo samo neke od njih:

Broj preduzea sa gubicima u poslovanju se kretao od 8.058 u 2006.

godini do 9.329 (32,57%) u 2011. godini. 761
U reduzeima sa gubitkom broj zaposlenih u 2011. godini je
182.870, to ini 33,29% od ukupnog broja zaposlenih

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH

U rujnu 2012. godine evidentirano je oko 47.000 blokiranih rauna

preduzea kod poslovnih banaka.

Meutim, to nisu i jedini indikatori. Jedna od posljedica krize,koju je dosta

tee kvantificirati, jest otean pristup vanjskim izvorima finansiranja.Oni
pak, imaju znaajnu ulogu u razvitku sektora MSP-a.Problemi s kojima se
susreu MSP-a u prikupljanju finansijskih sredstava izravno utjeu na
razlike u strukturi finansiranja MSP-a i velikih preduzea, kako u FBiH, tako
i u svijetu.Razlikujemo unutarnje i vanjske izvore finansiranja.Udio
unutarnjih izvora predstavlja postotak novih investicija koje se finansiraju
iz unutarnjih izvora ili zadrane dobiti dok se pod vanjskim izvorima
finansiranja smatra sve ostalo.Kljuni izazov predstavlja izbor najbolje
strategije finansiranja.U FBiH udio vanjskih izvora finansiranja je iznimno
visok u odnosu na unutarnje izvore finansiranja.Banke su jedan od glavnih
poslovnih partnera gotovo svakog malog preduzea.Meutim,rizik
prekomjernog oslanjanja na kratkorone bankovne kredite namijenjene
obrtnom kapitalu lei u tome to ta sredstva mogu biti povuena u vrlo
kratkom razdoblju, a to moe dovesti do nelikvidnosti pojedinanog
preduzea kao i ekonomije jedne drave u cjelini.

2.MALA I SREDNJA PREDUZEA DEFINICIJA

I ZNAAJ
Iako se o malim i srednjim preduzeima (MSP) intenzivnije govori tek od
kraja prolog vijeka, saznanja o postojanju nekih primitivnijih oblika malih i
srednjih preduzea seu u daleku prolost. Prvi poznati zapisi o malom
preduzeu pojavili su se prije 4000 godina. Moemo rei da je malo
preduzee postojalo u gotovo svim kulturama starih naroda.Veina njih,
kao to su Arapi, Babilonci, Egipani, idovi, Grci, Feniani i Rimljani su
neprestalno razvijali mala preduzea. Proizvodi i usluge tadanjih
poduzetnika veoma esto su bili loeg kvaliteta, pa su oni na takav nain
potkradali i zavaravali svoje kupce. Upravo zbog toga je babilonski kralj
Hamurabije 2100. godine p.n.e. izdao zakonik sa oko 300 zakona, koji
zatiuju potroae i male preduzetnike, osobito od prijevare. O ulozi,
znaaju i funkcioniranju malih i srednjih preduzea u naoj naunoj
ekonomskoj literaturi, intenzivnije poinje da se pie tek osamdesetih
godina prolog vijeka.
U Evropskoj Uniji od ukupno 23 miliona preduzea i oko 100 miliona
zaposlenih, ak 99% su mala i srednja preduzea. Ona doprinose ukupnom
bruto drutvenom proizvodu EU sa 60% i obezbjeivala su,uoi primanja
najnovijih lanica,preko 80 miliona radnih mjesta.To konkretno znai da je
u sektoru malih i srednjih preduzea zaposleno dvije treine zaposlenih od
ukupnog broja zaposlenih u privatnom sektoru u EU.I u proirenoj

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH
Evropskoj Uniji,male firme e i dalje biti klju za ostvarenje rasta,
konkurentnosti i otvaranje novih radnih mjesta.
Prilikom izbora kriterijuma za klasifikaciju MSP-a, najee se polazi od:
1. statikog,
2. funkcionalnog i
3. institucionalnog (svojinskog ) kriterijuma.
Unutar Evropske Unije, prva zvanina definicija malih i srednjih preduzea
donesena je 03. aprila 1996. godine.U martu 2000.godine, tokom Samita
efova vlada Evropske Unije u Lisabonu, sektor MSP-a je oznaen kao
jedan od stubova u postizanju cilja da Evropska Unija postane
najkonkurentnija i najdinaminija privreda u svijetu do 2010.godine.U
junu 2002.g. lideri Evropske Unije su usvojili Evropsku povelju za mala
preduzea,kojom se pozivaju zemlje lanice Evropske Unije i Evropska
komisija da prua podrku i pomognu malim preduzema u brojnim
kljunim oblastima, poput obrazovanja i obuke preduzetnika, kao i
stvaranjem efikasnijeg zakonodavstva, propisa, poreskog i finansijskog
sistema.Na taj nain u potpunosti je priznat znaaj malih preduzea i
preduzetnika za razvoj, konkurentnost
i zaposlenost u Evropskoj Uniji. Shodno tome, Evropska komisija je 06.
maja 2003. Godine prihvatila preporuku o donoenju nove definicije MSP-a.
Ta nova definicija je navedena u Preporuci broj 96/280 EZ i ona je
zamijenila definiciju donesenu 1996. godine.U samoj definiciji se nalazi
deklaracija, koja se se odnosi na karakter firmi. Preporuka se odnosi na
privredne subjekte, nazavisno o njihovom pravnom statusu, te obuhvata
osobe koje su ukljuene u privredne aktivnosti u profesionalnom smislu,
kao i u kune radinosti i obrte. Nova definicija MSP-a, koja je stupila na
snagu 01. januara 2005. godine, predstavlja najvaniji korak ka
poboljanju okruenja za MSP i ciljanje unapreenja poduzetnitva,
investicija i rasta.
Ova definicija je elaborirana nakon brojnih konsultacija unutar Evropske
komisije,zatim zemalja lanica EU, poslovnih organizacija i eksperata, kao i
dvije otvorene konsultacije putem interneta.
Preduzea se, na osnovu tri kriterijuma mogu podeliti na mikro, mala i
srednja.Prema toj
definiciji, za MSP je potrebno uzeti u obzir broj zaposlenih, ukupan prihod i
bilans.
Mikro preduzea se definiu kao firme koje imaju manje od 10
zaposlenih radnika i iji ukupni godinji prihod ili ukupni bilans ne
prelazi 2 miliona eura.
Mala preduzea se definiu kao firme koje zapoljavaju od 10 do 49
radnika i iji ukupni prihod ili ukupni bilans ne prelazi 10 miliona
eura.

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH
Srednja preduzea se definiu kao firme koje imaju preko 49, a
manje od 250 zaposlenih radnika, iji je ukupni prihod manji od 50
miliona eura ili iji je ukupni bilans manji od 43 miliona eura.

Tabela 1: Razvrstavanje preduzea prema definiciji Evropske komisije od

01.01.2005. god.

Pored definicije Evropske Unije, postoji i definicija Svjetske banke, koja

preduzea dijeli na nain dat u tabeli 2.

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH
Tabela 2: Razvrstavanje preduzea prema definiciji Svjetske banke

3.PREDNOSTI I NEDOSTACI MALIH I

SREDNJIH PREDUZEA
Prednosti, odnosno nedostaci malih i srednjih preduzea najbolje se
uoavaju ako ih poredimo s velikim preduzeima. Smatra se da su mala i
srednja preduzea atraktivnija, inovativnija, flesibilnija i kreativnija od
velikih preduzea.
Osnovne prednosti malih i srednjih preduzea u odnosu na velike
industrijske sisteme su sljedee:
Mala i srednja preduzea su dostupna svim pretendentima, zato to
obezbjeuju iste polazne mogunosti svima koji se odlue za mali
biznis i to su relativno dostupna svim slojevima drutva i
obrazovnim strukturama bez obzira na pol, starosnu strukturu,
imovinske razlike, stepen obrazovanja i sl.
MSP imaju znatno veu prilagodljivost tritu i odreenim trinim
kretanjima u odnosu na velika preduzea.
MSP stvaraju i najvei broj novih radnih mjesta, poto velike firme
svoju konkurentsku prednost grade na poveanoj automatizaciji i
robotizaciji proizvodnih i drugih pogona, to umanjuje uae
radnika u proizvodnih procesima.
Motivacija poznato je da mali biznis zapoinju ljudi koji imaju veliki
entuzijazam, koji se odlikuje velikom motivacijom, a koja se izraava

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH

u injenici da rade dugo naporno kreativno, a to prenosi na blinje i

sve zaposlene.
Put od ideje do realizacije novih proizvoda je znatno krai kod malih
preduzea, to utie na nastanak novih i kvalitetnijih proizvoda.
Poto zapoljavaju relativno mali broj ljudi (prosjek u Evropskoj Uniji
je 19), MSP ne mogu izazvati velike drutvene poremeaje u sluaju
propadanja, a veoma esto su to porodine firme, koje su
najstabilniji dio svake privrede.
U malim i srednjim preduzeima najee je vlasnik ujedno i direktor
firme, to predstavlja objedinjenost vlasnitva i upravljake funkcije,
potie racionalno i savjesno koritenje kapitala, te predstavlja
dodatnu motivaciju za uspjeh.
Mali sistemi su, zbog jednostavnijih tehnolokih procesa, koji se u
njima obavljaju,ekoloki prihvatljiviji od velikih sistema, koji su,
najee, glavni zagaivai okoline.
Mala preduzea, svojim ueem u ukupnom broju preduzea,
znaajno utiu na elastinost privrednog sistema jedne drutvene
zajednice, poto svojom prilagodljivou lake naputaju svoju
dotadanju domenu i zapoinju proizvodnju novih proizvoda.

Pored nespornih navedenih prednosti, mala i srednja preduzea imaju i

odreene nedostatke, kao posljedicu ogranienosti i specifinosti, koje
proizlaze upravo iz veliine preduzea. Meu glavne nedostatke malih i
srednjih preduzea ubrajamo:
Mogunost breg propadanja u odnosu na velika preduzea.
Statistiki je dokazano da 3040% malih firmi prestaje s radom u
razdoblju od tri godine nakon osnivanja, a ak 60% u razdoblju od
osam do deset godina. Razlozi propadanja mogu biti subjektivne i
objektivne prirode.
Mali preduzetnici imaju lo novani tok, pa zbog preuzetih obaveza
prema dobavljaima i nenaplaenih potraivanja, esto dolaze u
poziciju nelikvidnosti,odnosno nemogunost izvravanja preuzetih
obaveza u ugovorenim i zakonskim rokovima.
Zbog niskog stepena podjele rada, produktivnost u malim firmama je
relativno niska,poto jedna osoba obavlja vie razliitih operacija i
poslova, ime se smanjuje mogunost usavravanja i ue
specijalizacije.
Plate u malim preduzeima su, uglavnom, manje, naroito ako se
uzmu u obzir i svi dodaci koje radnici dobijaju u velikim sistemima,
gdje su im prava zatiena kolektivnim ugovorima i gdje ih titi
sindikat.
Mala preduzea nisu konkurentna na meunarodnom tritu, ukoliko
ne nastupaju udrueno ili pod platom velikih preduzea (tzv.
ekonomija obima).
Zbog svega navedenog, mala i srednja preduzea predstavljaju vrlo
osjetljiv segment privrednog poslovanja, kojem je, zbog svega to se pred

10

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH
njih stavlja, potrebna intenzivna i neprekinuta institucionalna pomo i
podrka.

4.TRETMAN MALIH I SREDNJIH PREDUZEA

U BiH
Bosna i Hercegovina je jedna od etrdesetetiri zemlje koje su usvojile
Evropsku povelju o malim i srednjim preduzeima,koja predstavlja osnovni
dokument za implementaciju politike MSP-a.Povelja podrava MSP,tako to
unapreuje zakonodavni i administrativni okvir za njih, te od drava trai
da poduzmu aktivnosti u deset kljunih oblasti,odnosno dimenzija.Indeks
politike o MSP-u za 2007. godinu Izvjetaj o implementaciji Evropske
povelje o malim preduzeima na Zapadnom Balkanu, Evropske komisije i
Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD, Organization for
Economic Cooperation and Development),pokazuje da je Bosna i
Hercegovina posljednja u implementaciji Povelje u regionu.Mala i srednja
preduzea u BiH imaju slinu ulogu u buduem ekonomskom razvoju
zemlje,kao to je imaju MSP u zemljama Evropske Unije,odnosno,ona
moraju postati kljuni pokreta ekonomskog rasta.Vie od 60.000
preduzea u BiH su mala i srednja preduzea,te je,uz preveliku stopu
nezaposlenosti,potreba za brim podsticajem razvoja privatnog sektora
neupitna.Razvoj preduzea osigurava ekonomski razvoj,stvaranje radnih
mjesta i novi priliv prihoda za dravu.Financijska sredstva javnog
sektora,namjenjena za rashode,kao to su plate i penzije, u sutini zavise
od razvoja privatnog sektora,ukoliko se ele izbjei neodrivi javni deficiti,a
glavni izvor takvog razvoja moraju biti domaa MSP.Drugim rijeima,u
sadanjoj ekonomiji slobodnog trita,izvor plata svih budetskih korisnika
mogu biti samo poreski doprinosi od zaposlenika i preduzea,ukoliko se
eli izbjei neprihvatljivi nivo javnog duga.Shodno tome, odgovorne vlasti
u BiH trebaju obratiti vie panje na dobrobit i razvoj irokog sektora MSPa,s ciljem da se na djelotvoran nain stimulie ekonomija.Ipak,u Bosni i
Hercegovini je prisutan nedostatak politika na dravnom nivou,a ostvaren
je i veoma mali napredak po pitanjima usvajanja nacrta Strategije MSPa,nacrta zakona i drugih predloenih inicijativa.BiH je posljednja od svih
zemalja Zapadnog Balkana u primjeni Evropske povelje o MSP-u, to se vidi
iz dijagrama datog na slici 1.

11

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH

Slika 1. Rezultati implementacije Evropske povelje o MSP-u za

zemlje Zapadnog Balkana

4.1.FEDERACIJA BiH
Tokom 2003. godine je u Federaciji BiH,normirano na hiljadu
stanovnika,bilo 19 malih i srednjih preduzea,pri emu se je,pod pojmom
malo i srednje preduzee,smatralo preduzee koje je imalo do 20
zaposlenih radnika.Tada je sektor malih i srednjih preduzea u Federaciji
BiH uestvovao sa 47,8% u ukupnom broju zaposlenih.Prema tome,2003.
godine je u Federaciji BiH postojalo preko 50.000 malih i srednjih
preduzea.Prepreke za razvoj MSP-a u Federaciji BiH su trenutno stanje
regionalne i lokalne infrastrukture,neadekvatan obrazovni sistem,sporost u
donoenju stimulativnih propisa i njihova primjena,nepristupanost
izvorima finansiranja,proces registracije privrednih subjekata,poreska i
financijsko kreditna politika,kao i relativno mali broj registrovanih
privrednih subjekata na 10.000 stanovnika.Oko 90% subjekata tzv.male
privrede je u privatnom sektoru.Dominantna djelatnost male privrede je
trgovina i ugostiteljstvo u odnosu na proizvodnju.Od ukupnog broja
subjekata male privrede 9394% ine subjekti koji zapoljavaju do 10
radnika,56% ine subjekti koji zapoljavaju od 1149 radnika,a tek 1%
ine subjekti koji zapoljavaju 50100 radnika.
Kada je u pitanju broj zaposlenih u sektoru MSP-a u FBiH, prema procjeni
Federalnog ministarstva razvoja, poduzetnitva i obrta, trenutno stanje je
sljedee:
a) Ukupno u privredi FBiH je zaposleno 197.734 radnika ili 49,27% od
ukupnog broja zaposlenih (401.259) u Federaciji BiH, od ega
152.403 ili 77,07% na neodreeno vrijeme,te 45.331 ili 22,93% na
odreeno vrijeme. Prema procjenama resornog ministarstva, u

12

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH
sektoru MSP-a je zaposleno oko 77.000 radnika (3,04 radnika po
preduzeu).
b) broj zaposlenih u registrovanim obrtima je 61.215 (na bazi procjene
1,3 radnika po registrovanom obrtu),odnosno, ukupan broj
zaposlenih u MSP-u i obrtu iznosi 138.215.
Ukoliko se prihvate i realiziraju predloene mjere i zakljuci, oekuje se
godinji rast zaposlenosti u sektoru malih i srednjih preduzea od
2,5%.Federacija BiH je, posredstvom resornog Federalnog ministarstva
razvoja,poduzetnitva i obrta,ukljuena u proces implementacije Evropske
povelje o MSP-u za BiH,ija implementacija predstavlja strateki zadatak
Bosne i Hercegovine na putu pridruivanju Evropskoj Uniji.
Provedbom srednjoronog razvoja MSP-a,osigurala bi se stopa rasta od
2,5% godinje u narednom srednjoronom razdoblju,a broj pravnih osoba
porastao bi za 4.301,to bi osiguralo zapoljavanje novih 7.994
radnika,odnosno 2,14% od ukupnog broja trenutno nezaposlenih 373.516.
Srednjoroni ciljevi razvoja obrtnitva su prosjean godinji porast broja
obrtnikih radnji za 10%.Uzimajui u obzir poticajne mjere koje e se
poduzimati u cilju breg razvoja ovog privrednog sektora,oekuje se da e
do kraja 2010. godine u Federaciji Bosne i Hercegovine poslovati 57.237
obrtnika,koji e zapoljavati 74.407 radnika.To bi znailo poveanje broja
zaposlenih od 13.192 radnika u sektoru obrtnitva.Od ukupnog broja
373.516 trenutno nezaposlenih moglo bi se zaposliti 3,53 % samo u obrtu.
Mala i srednja preduzea,koja imaju stabilan rast i razvojno preduzetnitvo
treba da osiguraju:zapoljavanje 2/3 od ukupnog broja zaposlenih u
privredi,uestvuju u ukupnom prometu sa 60%,te doprinose 50% ukupnog
BDP a.

4.2.REPUBLIKA SRPSKA
U Republici Srpskoj preduzea se, prema veliini, razvrstavaju na mala i
srednja, u
zavisnosti od:
prosjenog broja zaposlenih,
ukupnog prihoda od prodaje i
zbira bilansne aktive.
U skladu s tim, mala preduzea se definiu kao pravna lica, koja:
zapoljavaju prosjeno godinje od 10 do 49 radnika,
ostvaruju ukupni godinji prihod od prodaje do 10 miliona KM, ili
imaju zbir bilansne aktive u vrijednosti do 10 miliona KM
U okviru malih preduzea, ovdje se razlikuju i mikro preduzea, koja
godinje zapoljavaju prosjeno do 10 radnika.
Srednja preduzea su pravna lica, koja:
godinje zapoljavaju od 50 do 249 radnika,
13

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH

ostvaruju ukupni godinji prihod od prodaje do 50 miliona KM, ili

imaju bir bilansne aktive u vrijednosti do 43 miliona KM.

Slika 2. Rezultati BiH u ispunjavanju deset oblasti Evropske

povelje

Slika 3. Poreenje provoenje Evropske povelje BiH i ostalih

zemalja Zapadnog Balkana

14

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH

5.POJAM I VRSTE FINANSIRANJA

Odluke o financijskim resursima spadaju u skupinu iznimno vanih odluka
finansijskih managera.Prilikom nabavljanja sredstava na tritu izbor
sredstava ovisit e o raspoloivosti sredstava i njihove cijene,trenutne
finansijske pozicije i kredibilnosti,stava menadera prema riziku i izabrane
finansijske strategije.Finansijska strategija odnosi se na odluke o tome
koliko finansijskih sredstava je potrebno,kada,na koji rok,gdje ih pribaviti te
kako upravljati tim procesom.
Izvori finansiranja mogu se podijeli prema roku raspoloivosti, prema
vlasnitvu te prema porijeklu.
Prema roku raspoloivosti izvora, finansiranje se dijeli na:
Kratkorono finansiranje: izvori kratko traju i raspoloivi su u
vremenu do jedne godine. Koristi se za finansiranje ulaganja u
kratkotrajnu imovinu (obrtna sredstva).
Dugorono finansiranje: izvori dugo traju i raspoloivi su vie od
jedne godina.
Prema vlasnitvu izvori finansiranja mogu biti:
Vlastiti izvori (dioniki kapital, partnerski ulozi) kod kojih ne postoji
obveza vraanja te nemaju rok dospijea. Koriste se za ulaganje
sredstva u poslovanje privrednog subjekta na neodreneno vrijeme.
Tui izvori (sve vrste kratkoronih i dugoronih obveza, dugovi) koji
se moraju vratiti krediteru u odreenom roku,a koriste se za
finansiranje kratkoronih i dugoronih ulaganja.

Prema porijeklu izvori financiranja se dijele na:

Unutarnje (interne) izvore koje je stvorilo samo poduzee
(amortizacija, zadrani dobitak, priuve).
Vanjske (eksterne) izvore koje financijski menadment priskrbljuje
izvana,emisijom kratkoronih i dugoronih vrijednosnih papira,
uzimanjem kratkoronih i dugoronih kredita itd.

6.PROBLEMI U FINANSIRAJU MSP-a U BiH

Mala i srednja poduzea suoavaju se s jaim ogranienjima rasta nego
velika poduzea. Ranjivija su i osjetljivija na lou regulaciju i druge
potekoe s institucionalnim okrujem. Suoavaju se i s veim kamatnim
stopama te uim izborom mogunosti financiranja nego vee tvrtke
(Bartlett i Bukvi, 2001).
Pitanje dostupnosti financijskih sredstava je naroito vano za poduzetnike
koji planiraju pokretanje novog poduzea. U GEM BiH izvjetaju za 2011.
15

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH
godinu prezentirano je da su vlastiti izvori sredstava za pokretanje novih
poduzea smanjeni, ali i da postoji dovoljno kreditnih izvora raspoloivih
novim i rastuim poduzeima. Prema istom istraivanju u BiH u 2011.
godini vlastiti izvori sredstava raspoloivih za nova i rastua poduzea
biljee pad od 25,31%. Ogranienost vlastitih izvora, kao i visoka cijena
kapitala predstavljaju barijere daljnjeg nastajanja novih i razvoja rastuih
poduzea. Iz prakse je poznato da upravo nedostupnost ili nepovoljna
dostupnost financijskih sredstava usporavaju razvoj i tekue poslovanje
malih i srednjih poduzetnika zbog njihove niske razine jamstvenog kapitala
i drugih uvjeta koje trae komercijalne financijske institucije. Bankovni
sustav kredite odobrava u okviru svojih interesa, a to su maksimiziranje
profita i irenje baze klijenata, pri emu je vana sigurnost naplate, a taj
uvjet, meu ostalima, esto diskvalificira male poduzetnike.
U
ovom dijelu seminarskog rada fokusirat emo se na problem
finansiranja MSP-a u BiH,koristei istraivaki rad koji je izvrio analizu na
159 malih i srednjih poduzea koja su podnijela svoje financijske izvjetaje
za 2011. godinu.
Uzorak je sluajan, a njegova struktura s obzirom na granu djelatnosti
nalazi se u Tablici 3.

16

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH
Tabela 3. Struktura poduzea u uzorku s obzirom na djelatnost

Poduzea su analizirana s obzirom na veliinu,a klasifikacija prema veliini

provedena je prema Zakonu o raunovodstvu i reviziji u Federaciji Bosne i
Hercegovine (Slubeni glasnik BiH, broj 42/04).Prema ovom zakonu
pravna lica razvrstavaju se u ovisnosti od prosjenog broja
zaposlenih,ukupnog godinjeg prihoda i vrijednosti imovine utvrene na
dan sastavljanja financijskih izvjetaja u poslovnoj godini.Poslovni subjekti
moraju zadovoljiti minimalno dva od tri navedena kriterija u ovisnosti od
zakonski propisanih pragova.
U ovom istraivanju je izvrena analiza dugorone zaduenosti
poduzea,analiza povezanosti dugoronih izvora financiranja i dugorone
imovine, te sinteza i analiza dobivenih rezultata istraivanja radi
sagledavanja utjecaja dugoronog financiranja na solventnost, likvidnost i
financijsku stabilnost poduzea.
U radu se polazi od pretpostavke da efikasno upravljanje dugoronim
financiranjem pretpostavlja odreivanje optimalne strukture kratkoronog i
dugoronog financiranja.

Ocjena finansijskog poloaja preduea zasniva se na analizi finansijske

ravnotee, prvenstveno imajui u vidu ronu strukturu bilanse stanja.Za
preduzea koja uspijevaju osigurati finansijsku ravnoteu koja osigurava
likvidnost na dugi rok kaemo da su dobra preduzea.Nedostatak spoznaja
i neodgovarajui odabir dugoronih izvora finansiranja izravno impliciraju
negativne posljedice na solventnost, profitabilnost i poslovnu uspjenost
preduzea.U radu se polazi od pretpostavke da je optimalan odabir izvora
finansiranja nuan, ali ne i dovoljan uvjet za dugorono uspjeno
poslovanje preduzea.
17

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH
Kada se govori o strukturi finansiranja promatraju se kratkoroni i
dugoroni izvori finansiranja.Kratkoroni izvori finansiranja za promatrana
preduzea u prosjeku iznose 2.008.063 KM, a dugoroni izvori 3.558.618
KM u 2011. godini.Treba napomenuti da u kratkorone obveze spada i
kratkoroni dio dugoronih obveza.Omjer dugoronih i kratkoronih
finansijskih obveza moe se promatrati kao jedan od pokazatelja
spremnosti finansijskih institucija da finansiraju MSP-a.Od poetka
krize,tanije od posljednjeg kvartala 2009. godine, primjetna je tendencija
sve teeg odobravanja dugoronih kredita,a i u sluaju odobrenja rokovi
otplate su krai nego ranije.S druge strane, i teorija i praksa pokazuju da
ako poduzee ima adekvatne izvore finansiranja u tom sluaju u strukturi
finansiranja prevladavaju dugorona sredstva.
Premda ne postoje ope usvojene razine finansijskih pokazatelja koje
promatramo,smatra se da koeficijent likvidnosti manji od 1,5,a po nekim
autorima ak i 2,0 (Vidui, 2006) implicira mogunost da poduzee
ostane bez sredstava za podmirenje kratkoronih obveza.
Tabela 4. Koeficijent likvidnosti u odnosu na djelatnost za 2011. godinu za
poduzea iz uzorka

U naem uzorku,57% preduzea iz preraivake industrije ima koeficijent

likvidnosti izmeu 0,5 i 1.Oko 13% trgovakih preduzea i 22% preduzea
18

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH
koja se bave poslovanjem
likvidnosti, iznad 2.

nekretninama

imaju

odlian

koeficijent

Koeficijent financijske stabilnosti preduzea raunamo na nain da u

meuodnos stavljamo dugorone izvore finansiranja i dugorona sredstva
(stalna sredstva/kapital + dugorone obveze). Analizirajui preduzea u
uzorku dolazimo do zakljuka da 43% njih ima koeficijent finansijske
stabilnosti manji od 1,to znai da je preduzee adekvatno finansiralo
dugoronu imovinu i dio kratkoronih sredstava.Kod ostalih preduzea
nasluuje se opasnost evidentiranih ili skrivenih gubitaka,usmjeravanja
dijela kratkoronih sredstava u dugoronu, nelikvidnu imovinu (najee se
radi o pogrenom koritenju kratkoronih bankarskih kredita),nedostatnu
kapitaliziranost(vlastiti
kapital
manji
od
potrebnog),nespremnost
finansijskih institucija(prvenstveno banaka) na odobravanje kredita sa
duim rokovima otplate i sl.
Kratkoroni izvori izazivaju kamatne i brojne druge trokove koji
poveavaju rashode, smanjuju finansijski uinak i profitabilnost.Da bi se
smanjilo trokove kratkoronog finansiranja treba realno utvrditi potrebnu
koliinu kratkorone imovine, identificirati tzv. trajna obrtna sredstva i
finansirati ih iz dugoronih izvora, odabrati beskamatne ili najjeftinije
kratkorone izvore financiranja (dobavljai),te razmotriti i druge
mogunosti finansiranja.
Kratkorono je finansiranje vana pretpostavka likvidnosti i profitabilnosti
preduzea,ali za dugorono uspjeno,odrivo poslovanje,u vidu stalno treba
imati
solventnost.Optimalna
likvidnost
podrazumijeva
sposobnost
podmirenja svih dospjelih obveza u roku dospijea,uz minimalan rizik
insolventnosti i minimalno smanjenje profitabilnosti zbog dranja
minimalne priuve likvidnosti.Radi postizanja optimalne solventnosti
preduzea treba kratkorone izvore finansiranja koristiti samo za
finansiranje povremene kratkorone imovine.Koritenje kratkoronih izvora
finansiranja za finansiranje stalne kratkorone imovine i dugorone
imovine nije prihvatljivo s aspekta odravanja solventnosti,te je stalnu
kratkoronu i dugoronu imovinu potrebno finansirati iz dugoronih
izvora.Takoer,koritenje kratkoronih izvora finansiranja za finansiranje
tekueg poslovanja uzrokuje trokove finansiranja koji utjeu na
profitabilnost preduzea.Pri donoenju odluke o koritenju kratkoronih
izvora finansiranja potrebno je da razdoblje koritenja kratkoronih kredita
odgovara razdoblju pomanjkanja novca kako se ne bi plaale kamate due
nego to je potrebno i time se ugrozila profitabilnost preduzea.Ako
preduzea ostvaruje negativni novani tok,tada manjak novca moe
uzrokovati
insolventnost
i
potrebu
za
dodatnim
kratkoronim
zaduivanjem,to poveava trokove finansiranja i dodatno smanjuje
profitabilnost preduzea.
Pri istraivanju strukture financiranja MSP-a u obzir se mora uzeti i
okruenje u kojem preduzea posluje.Ono prije svega utjee na razlike u
stupnju koritenja vanjskih, posebice nebankarskih izvora finansiranja MSP
19

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH
meu zemljama (Markovi, 2007).Povoljno i stimulativno okruenje
pozitivno djeluje na koritenje nebankarskih izvora finansiranja.To se prije
svega odnosi na dostupnost informacija relevantnih za kreditore i
investitore, stupanj pravne zatite, brzinu i uinkovitost provoenja
ugovora i konkurenciju unutar finansijskog sustava (Caprio i Honohan,
2001).
Odnos dugoronih vanjskih obveza i vlasnikog kapitala kao mjerilo
performansi slui za ocjenu rizinosti previsokog finansiranja iz dugoronih
tuih izvora.U literaturi se rijetko govori o kontrolnoj mjeri ovog odnosa.U
izraunu kontrolne mjere ovog pokazatelja polazi se od toga da vlasniki
kapital treba iznositi minimalno 20% imovine, iako mala preduzea u
veini sluajeva nemaju traenih 20% vlastitog kapitala u odnosu na
imovinu, to znai da posluju s velikim rizikom u smislu mogunosti
servisiranja svojih obveza (Belak, 2013).Za potrebe ovog rada uzet emo
da poduzea koja imaju dugorone financijske obveze manje od vlastitog
kapitala ne koriste u potpunosti svoj potencijal zaduivanja u svrhu razvoja
poslovanja. Analizirajui preduzea iz uzorka,od promatranih 159
poduzea njih ak 75,4% nedovoljno ili uope ne koristi dugorone vanjske
izvore financiranja.Razlozi za to mogu biti viestruki: nemogunost
ispunjavanja strogih uvjeta koje pred MSP-a postavljaju banke i druge
finansijske institucije,nedostatna ili neadekvatna ponuda dugoronih izvora
vanjskog kapitala, visoka cijena vanjskog kapitala,slaba informiranost i
nesnalaenje poduzetnika (osobito poetnika) i brojni drugi.
Odnos pokria kamata kao pokazatelj performanse solventnosti je mjera
koja pokazuje koliko se preduzea moe maksimalno zaduiti u tekuem
vremenu iz vanjskih izvora finansiranja On pokazuje koliko se puta obrnu
kamate u zbroju neto dobiti, porezu na dobit i rashodima kamata,a
kontrolna mjera je u rasponu od 4 do 6.Na primjeru analiziranih poduzea
u FBiH visoke odnose pokria kamata,odnosno da je prekoraena kontrolna
mjera od 6,biljei 28 od 159 promatranih poduzea.Gledajui u odnosu na
djelatnost najvie takvih poduzea posluje u trgovini, zatim slijedi
preraivaka industrija i poslovanje nekretninama. Takoer treba
spomenuti da negativan pokazatelj biljei ak 30 poduzea, to znai da
nisu u mogunosti servisirati ak ni kamate, a samo 6,28% poduzea ima
izraunati pokazatelj u okviru kontrolnih mjera. Iz svega navedenog slijedi
da poduzea u najveem broju sluajeva ili nedovoljno koriste svoj
potencijal zaduivanja ili su ve prezaduena, a da vrlo mali broj ima
(teoretski) optimalnu zaduenost.

20

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH

ZAKLJUAK
Sva preduzea trebaju stabilne izvore finansiranja.Dok velika preduzea
imaju gotovo beskonane mogunosti odabira izvora i vrste finansiranja,za
mala i novoosnovana preduzea to ne vrijedi.Nakon to iscrpe vlastite
izvore finansiranja MSP-a se susreu s mnogobrojnim problemima daljnjeg
finansiranja poslovanja.Analizirajui finansijske pokazatelje preduzea iz
uzorka dolo se do sljedeih zakljuaka:

45% promatranih preduzea nikako ne koriste dugorone vanjske

izvore finansiranja;
64% promatranih preduzea nema zadovoljavajui koeficijent
likvidnosti;
57% promatranih preduzea nije adekvatno finansiralo dugoronu
imovinu, promatrano koeficijentom finansijske stabilnosti;

1
Odnos pokria kamata kao pokazatelja performanse solventnosti u okviru
je kontrolnih mjera za samo 6,28% poduzea, dakle ostali ili nedovoljno
koriste svoj potencijal ili su prezadueni.
U radu se ne postavlja pitanje trebaju li se preduzea zaduivati ili ne,
nego na koji nain i s kojom namjenom.Menadment preduzea donosi
odluku o definiranju strukture kapitala preduzea, pri emu je neophodno
koritenje znanstveno utemeljenih metoda kako bi se izbjegle zamke
neadekvatne strukture izvora finansiranja i omoguio dugorono stabilan i
odriv rast i razvoj preduzea.
21

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH
Istraivanje potvruje da preduzea mogu osigurati uspjeno poslovanje
primjenom znanstvenih spoznaja u upravljanju dugoronim izvorima
finansiranja i optimalnim odabirom dugoronih izvora finansiranja koji nee
ugroziti solventnost, likvidnost i finansijsku stabilnost preduzea.Ovakvo
promiljanje preduzeima omoguuje postizanje harmonije ronosti.
Rjeavanje problema finansiranja s kojima su suoeni poduzetnici moe
znaajno utjecati na otklanjanje ogranienja rasta malih i srednjih
preduzea.Na tragu rjeavanja ovog problema predlau se sljedee mjere:

Poveanje vlastitog kapitala kroz joint-venture projekte, razvijanje

trita kapitala i poveanje dostupnosti nebankarskog vanjskog
kapitala;
Banke trebaju preuzeti vei rizik i odobravati vie dugoronih
plasmana kada je to potrebno;
RBFBiH i dravne agencije i institucije trebaju odobravati povoljnije
dugorone kredite i grant sredstva, osobito start-up preduzeima i
preduzeima u razvoju;
Smanjenjem trokova, procedura i vremena potrebnog za registraciju
preduzea izravno bi se pridonijelo poboljanju poslovnog okruenja i
konkurentnosti bosanskohercegovakog gospodarstva;
Drava i njene institucije trebaju poduzeti mjere za stvaranje
poticajnog okruenja za razvoj poduzetnitva.

Ovim istraivanjem dotaknuli smo se samo malog dijela problema s kojima

se susreu mala i srednja preduzea.U svezi s time, naredna istraivanja
treba usmjeriti na promatranje istih preduzea kroz jedan odreeni period,
te upotrebom metoda analize varijanse za ponovljena mjerenja (Girden,
1992), istraiti postoji li statistiki znaajna razlika u oekivanjima
odabranih finansijskih pokazatelja kroz godine.
Na putu rjeavanja ovog problema nuno je na dravnoj razini kontinuirano
istraivati i pratiti kvalitetu financijskih pokazatelja preduzea,osobito
malih i srednjih, trendove i dinamiku kretanja, kako bi se pravodobno
identificirali problemi i sistemski pokuala nai adekvatna rjeenja.Jedino
na taj nain mogue je uspjeno implementirati mjere ekonomske politike
koje nee biti mrtvo slovo na papiru nego dati konkretne rezultate i
potaknuti odrivi razvoj ekonomije u cjelini.

22

SEMINARSKI RAD:PROBLEMI FINANSIRANJA MALIH I SREDNJIH

PREDUZEA U BiH

LITERATURA
TREA INTERNACIONALNA NAUNA KONFERENCIJA "EKONOMIJA
INTEGRACIJA"ZNANJEM OD RECESIJE KA PROSPERITETU- PROBLEMI
U FINANCIRANJU MALIH I SREDNJIH PODUZEA-Andrijana Ostoji
Mihi, doktorant.
Predavanja za kolegij Kreditna analiza - arlija, 2008.
Mala i srednja preduzea - emsudin Habibovi, dipl.ing.ma.

23