‫تقطیر و برج تقطیر‬

‫منظور از تقطیر‪،‬در واقع جداسازی فیزیکی برش های‬

‫نفتی در پالیشگاه است که اساس آن اختلف در نقطه‬
‫جوش هیدروکربن های مختلف است است‪.‬هرچه‬
‫هیدروکربن ‪،‬سنگین تر باشد ‪ ،‬نقطه جوش آن زیادتر‬
‫است و بلعکس‪.‬‬
‫انواع تقطیر عبارتند از‪-1 :‬تقطیر تبخیر ناگهانی ‪ -2‬تقطیر‬
‫با مایع برگشتی ‪-3‬تقطیر نوبتی ‪-4‬تقطیر مداوم‪.‬‬
‫‪-1‬تقطیر تبخیر ناگهانی‪:‬‬
‫دراین نوع تقطیر‪،‬خطوطی از مواد نفتی که قبل ً در مبدل‬
‫های حرارتی و یا کوره گرم شده اند‪ ،‬بطورمداوم به ظرف‬
‫تقطیر وارد می شوند و تحت شرایط ثابت‪ ،‬مقدار ی‬
‫ازآنها بصورت ناگهانی تبخیر میشوند‪ .‬بخارهای حاصل بعد‬
‫ازمیعان ومایع باقی مانده درپایین برج بعدازسردشدن‬
‫بصورت محصولت تقطیرجمع آوری میشوند‪.‬عیب این نوع‬
‫تقطیر‪،‬خلوص بسیارکم محصولت است‪.‬‬
‫‪-2‬تقطیر با مایع برگشتی‪:‬‬
‫اگر در روش ‪ 1‬بخار حاصل را بعد از مایع کردن دوباره به‬
‫داخل برج برگردانیم ‪-‬این مایع‪،‬مایع برگشتی خوانده می‬
‫شود‪ .-‬تقطیر با مایع برگشتی خوانده میشود‪ .‬در این‬
‫روش مایع برگشتی با بخارات در حال صعود در تماس‬
‫قرار داده می شود تا انتقال ماده و انتقال حرارت‪،‬‬
‫صورت گیرد‪.‬از آنجا که مایعات در داخل برج در نقطه‬
‫جوش خود هستند‪،‬پس در هر تماس از بخار‪،‬تبدیل به مایع‬
‫می شودو بلعکس‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫در نهایت تماس ها منجر به فراهم آمدن بخاری اشباع‬
‫از هیدرو کربن ها با نقطه جوش کم و مایعی اشباع از‬
‫مواد نفتی با نقطه جوش زیاد میباشد‪.‬‬
‫دراین روش‪ ،‬بخاطر استفاده از تماس بخار و مایع‬
‫میتوان محصولت مورد نیاز را با هر درجه خلوص تولید‬
‫کرد‪،‬البته به شرط اینکه به مقدار کافی مایع بر گشتی‬
‫وسینی در برج موجود باشد ‪ .‬ابزار ما برای تغییر درجه‬
‫جوش در این روش مقدار مایع برگشتی و یا تعداد سینی‬
‫های داخل برج می باشد‪.‬‬
‫باید به این نکته توجه کرد که با افزایش مایع برگشتی به‬
‫منظور افزایش درجه خلوص به همان مقدار مصرف‬
‫سوخت نیز بال می رود‪ ،‬چون این از نظر اقتصادی برای ما‬
‫بصرفه نیست‪ ،‬تعداد سینی ها را در برج افزایش می‬
‫دهیم‪.‬‬
‫‪ -3‬تقطیر نوبتی‪:‬‬
‫این نوع تقطیر در قدیم بسیار متداول بوده‪ ،‬ولی امروز‬
‫بعلت نیاز نیروی انسانی و ضرورت ظرفیت زیاد ‪ ،‬این‬
‫روش کمتر مورد توجه قرار میگیرد ‪ .‬این روش صرفا ً در‬
‫صنایع دارویی و رنگ و مواد آرایشی و مواد مشابه بکار‬
‫برده میشود و در صنایع پالیش نفت در موارد محدود مورد‬
‫استفاده قرار می گیرد‪.‬بنابراین در موارد زیر‪،‬تقطیر‬
‫نوبتی از نظر اقتصادی قابل توجه میباشد‪:‬‬
‫‪ -1‬تقطیردر مقیاس کم ‪ -2‬ضرورت تغییرات زیاد در شرایط‬
‫خوراک محصولت مورد نیاز ‪-3‬استفاده نامنظم از دستگاه‬

‫‪2‬‬
 ‫‪-4‬تفکیک چند محصولی ‪-5‬عملیات تولید متوالی با فرآیند‬
‫های مختلف‪.‬‬
‫‪ -4‬تقطیر مداوم‪:‬‬
‫امروز از این روش به دلیل اقتصادی بودن درتمام عملیات‬
‫پالیش نفت استفاده می شود‪.‬در این روش برای یک نوع‬
‫مخلوط ورودی مشخص و برش های تعیین شده شرایط‬
‫عملیاتی ثابت بکار گرفته می شود‪ .‬به همین علت در‬
‫مقایسه با روش تقطیر نوبتی به مراقبت و نیروی انسانی‬
‫کمتری احتیاج دارد‪.‬‬
‫محصولت روش تقطیر مداوم عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬گاز اتان و متان بعنوان سوخت پالیشگاه ‪-2‬گاز پروپان و‬
‫بوتانی بعنوانی گا ز مای ع یو خوراکی واحدها ی پتروشیمیی ‪-3‬‬
‫بنزی ن موتو ر و نفتها ی سنگی ن بعنوا ن خورا ک واح د های‬
‫تبدیلی یکاتالیستیی یبرایی یتهیهی یبنزینی یبادرجهی یآروماتیسیته‬
‫بالتری ‪-4‬حللی یهای ‪-5‬ی ینفتی یسفید ‪-6‬ی یسوختی یجتی یسبکی یو‬
‫سنگین ‪ - 7‬نفت گاز ‪ - 8‬خوراک واحد های هیدرو کراکینگ و‬
‫واحد های روغن سازی ‪ - 9‬نفت کوره و ‪ - 10‬انواع آسفالت‬
‫ها‪.‬‬
‫در این روش ابتدا نفت خام را تا حدود ‪ 400‬گرم می کنند تا‬
‫بخاری داغ و مخلوطی سیال تولید کند که وارد برج تقطیر‬
‫میی یشود‪.‬ی یدری یاینی یبرجی یبخارهای یبال یمیی یروندی یوی یدرنقاط‬
‫مختلف و درطول برج متراکم و به مایع تبدیل می شوند‪.‬‬
‫اجزایییی ییکهیی یینقطهیی ییجوشیی ییکمترییی ییدارند(یعنی ی ییفرار‬
‫ترند)بیشت ر ا ز اجزای ی ک ه نقط ه جو ش بیشتر ی دارن د ‪،‬به‬
‫حالت گاز باقی می مانند‪ .‬این تفاوت در گستره های نقطه‬

‫‪3‬‬
‫جوش امکان می دهد که اجزای نفت از هم جدا شوند‪ .‬به‬
‫همان طریقی که در یک تقطیر آب و الکل بطور جزئی از‬
‫هم جدا می شوند‪ .‬بعضی از گاز ها مایع نمی شوند و از‬
‫بالی برج بیرون می روند‪ .‬باقی مانده تبخیر نشده نفت‬
‫نیز در ته برج جمع می شوند‪.‬‬
‫برج های تقطیر‪:‬‬
‫بطور کلی برج تقطیر شامل ‪ 4‬قسمت اصلی می باشد‪:‬‬
‫‪ - 1‬برجی ‪-2‬سیستم جوشانندهی ‪-3‬سیستم چگالندهی ‪-4‬تجهیزات‬
‫جانبی شامل انواع سیستم های کنترل کننده ‪ ،‬مبدل های‬
‫حرارتی میانی‪،‬پمپ ها و خازن جمع آوری محصول‪.‬‬
‫‪-1‬ی یبرج‪:‬ی یبرجی یهایی یموردی یاستفادهی یدری یصنعتی یدری ‪ 2‬یدسته‬
‫اساسی زیرطبقه بندی می شوند ‪ -1‬برج های سینی دار ‪-2‬‬
‫برج های پر شده ‪.‬‬
‫‪ -1-1‬برج های سینی دار ؛ اساسا ً در ‪ 4‬دسته زیر خلصه می‬
‫شوندی ی‪.‬ی یالف‪:‬ی یبرجی یهایی یسینیی یداری یازی ینوعی یکلهکی یهای‬
‫(فنجانی) ب‪ :‬برج سینی دار از نوع غربالی پ ‪ :‬برج سینی‬
‫دار از نوع در یچه ای ت‪ :‬برج سینی دار از نوع فورانی ‪.‬‬
‫طرز کار یک برج سینی دار‪ :‬بطور کلی فرآیند هایی که در‬
‫ی ک یبرجی یسین ی یداری یاتفاقی یمیی یافتد ‪ ،‬یعم ل یجداسازیی یمواد‬
‫است‪.‬دری یفرآیندی یتقطیری یمنبعی یحرارتیی ی(جوشاننده)‪،‬حرارت‬
‫لزم راجهت انجام عمل تقطیرو تفکیک مواد سازنده یک‬
‫محلول تأمین می کند ‪ .‬بخار بال رونده از برج با مایعی که‬
‫از بالی برج بسمت پایین حرکت می کند ‪ ،‬بر روی سینی‬
‫ها تماس مستقیم پیدا می کنند‪.‬این تماس باعث افزایش‬
‫دمای مایع روی سینی می شود و در نهایت باعث نزدیک‬

‫‪4‬‬
‫شدن دمای مایع به دمای حباب می شود ‪.‬با رسیدن مایع به‬
‫دمای حباب به تدریج اولین ذرات بخارحاصل می شود که‬
‫این بخارات غنی از ماده فرار (ماده ای که از نقطه جوش‬
‫کمتر یا فشار بالتری برخوردار است) م ی باشد‪.‬ازطرف‬
‫دیگردری یفازی یبخاری یمواردیی یکهی یازی ینقطهی یجوشی یکمتری‬
‫برخوردار هستند تحت عمل میعان قرار گرفته و بصورت‬
‫فازی یمایعی یبهی یسمتی یپایینی یبرجی یحرکتی یمیی یکند‪.‬ی یمهمترین‬
‫عملکردی ییکی یبرجی یایجادی یسطحی یتماسی یمناسبی یبینی یفازهای‬
‫بخار و مایع است‪ .‬هرچه سطح تماس افزایش یابد عمل‬
‫تفکیک با راندمان بالتری صورت می گیرد‪.‬‬
‫‪-2‬ی یسیستمی یجوشاننده‪ :‬ییجوشی یآورهای یعموما ًی دری یقسمت‬
‫انتهای برج و کنار آن قرار داده می شوند و وظیفه تأمین‬
‫حرارت یا انرژی لزم را برای انجام عمل تقطیر به عهده‬
‫دارند‪ .‬معمول ًی بعنوان یک مرحله تعادلی درعمل تقطیر و‬
‫بعنوان یک سینی در برج های سینی دار در نظر گرفته می‬
‫شوند‪.‬‬
‫انواع جو ش آو ر ها عبارتند از‪ - 1 :‬دی گ ها ی پوششی ‪-2‬‬
‫جوش آورهای داخلی ‪-3‬جوش آور نوعی ‪-Kettle 4‬جوش آور‬
‫ترموسیفونی عمودیی ‪-5‬جوش آورترمو سیفونی افقیی ‪-6‬‬
‫جوش آور نوع سیر کلسیون اجباری‪.‬‬
‫‪-3‬سیستم چگالنده‪:‬‬
‫نقش چگالنده اساسا ً تبدیل بخارهای حاصل از عمل حرارت‬
‫دهی به مخلوط‪،‬به مایع است‪ .‬این امردر اصطلح میعان یا‬
‫چگالش نامیده می شود و دستگاهی که این عمل در آن رخ‬

‫‪5‬‬
‫می دهد چگالنده نام دارد‪ .‬بطور کلی چگالنده ها به ‪ 2‬نوع‬
‫تقسیم می شوند؛‬
‫‪-1‬چگالنده های کامل ‪-2‬چگالنده های جرئی‪.‬‬
‫در صورتی که تمام بخار بالی برج به مایع تبدیل شود و‬
‫بخشی از آن وارد برج شده و بخشی دیگر آن وارد مخزن‬
‫جمع آوری محصول می گردد عمل میعان کامل انجام شده‬
‫است‪.‬ی یامای یاگری یبخشیی یازی یبخارهایی یحاصلی یمایعی یشدهی یو‬
‫بخشی دیگر بصورت بخار از چگالنده خارج شود به آن یک‬
‫چگالنده جزئی گفته می شود‪.‬‬
‫حالی یبهی یبررسیی یانواعی یبرجی یهایی ینامی یبردهی یدری یبال یخواهیم‬
‫پرداخت‪.‬‬
‫‪ -1‬برج های تقطیر با سینی کلهدار(کلهکی)‪:‬‬
‫در این نوع برج ها ‪ ،‬تعداد سینی ها در مسیر برج به نوع‬
‫انتقالی یمادهی یوی یشدتی یتفکیکی یبستگیی یدارد‪.‬ی یقطری یبرجی یو‬
‫فاصله میان سینی ها به مقدار مایع و گازی که در واحد‬
‫زمان از یک سینی می گذرد وابسته است ‪،‬از آنجاییکه روی‬
‫هر یک از سینی ها تغییر فاز رخ می دهد هر یک از این‬
‫سین ی ه ا ی ک مرحل ه تفکی ک تلق ی یم ی شوند ‪ .‬برا ی یاینکه‬
‫بازدهیی یانتقالی یمادهی یدری یهری یسین ی یبهی یبیشترین یح د یبرسد‬
‫بایدی یزمانی یتماسی یمیانی یدوی یفازی یوی یسطحی یمشترکی یآنهای یبه‬
‫بیشترین حد ممکن برسد‪.‬‬

‫بخش های مختلف برج تقطیر با سینی کلهدار‪:‬‬

‫‪6‬‬
‫بدنه و سینی ها‪ :‬جنس بدنه معمول ً از فولد ریخته است و‬
‫جنس سینی ها از چدن‪.‬فاصل ۀ سینی ها را معمول ً با توجه‬
‫به شرایط طراحی‪ ،‬درجه خلوص و بازدهی کار جدا سازی‬
‫انتخاب می کنند‪.‬با بیشتر شدن قطر برج‪ ،‬فاصل ۀ بیشتری‬
‫برای سینی ها در نظر گرفته می شود‪.‬‬
‫سرپوش ها یا کلهک ها‪:‬جنس آنها از چدن می باشد و‬
‫نوعی یآنهای یبای یتوجهی یبهی ینوعی یتقطیری یانتخابی یمیی یشودی یو‬
‫تعدادشان در هر سینی به بیشترین حد مجاز عبور گاز از‬
‫سینی بستگی دارد‪.‬‬
‫موانع یا سدها‪ :‬برای کنترل بلندی سطح مایع روی سینی‬
‫به هر سینی سدی به نام"وییر ‪ " Wier‬قرارمی دهند تا از‬
‫پایین رفتن سطح مایع از حد معینی جلو گیری کند‪ .‬بلندی‬
‫سطح مایع درون سینی باید چنان باشد که گازهای بیرون‬
‫آمده ازشکافهای سرپوش ها بتوانند از درون آن گذشته و‬
‫زمانی یگذشتنی یهری یحبابی یبهی یبیشترینی یحدممکنی یبرسد‪.‬ی یاثر‬
‫افزایشی یزمانی یگذشتنی یحبابی یازمایع‪،‬ی یزمانی یتماسی یگازی یو‬
‫مایع زیاد شده‪ ،‬بازده سینی ها بال می رود‪.‬‬
‫‪-2‬برج های تقطیر با سینی مشبک (غربالی)‪:‬‬
‫در این نوع برج ها ‪ ،‬اندازه مجراها یا شبکه ها باید چنان‬
‫تعیین شود که فشار گاز بتواند گاز یرا از مایع با سرعتی‬
‫همی که دربازده این سینی ها‬
‫مناسب عبور دهد‪ .‬عامل م ّ‬
‫مؤثری یاست‪،‬ی یشیوهی یکارگذاریی یآنهای یدری یبرجی یاستی یاگراین‬
‫سینیی یهای یکامل ً ی افقیی یقراری ینداشتهی یباشند‪،‬ی یبلندیی یمایع‬
‫درسطح سینی یکنواخت نبوده و گذر گاز از هم ۀ مجرا ها‬
‫یکسان نخواهد بود‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫یکی ینکتهی یقابلی یتأملی یدراینی ینوعی یبرج‪،‬خورندگیی یفلزی یسینی‬
‫هاستی یچونی یبراثری یخورندگیی ی‪،‬ی یقطری یسوراخی یهای یزیادی یمی‬
‫شود که در نتیجه مقدار زیادی بخار با سرعت کم از درون‬
‫آن مجاری خورده شده گذر خواهد کرد‪(.‬می دانیم که اگر‬
‫سرعت گذشتن گاز از حد معینی کمتر گردد مایع از مجرا‬
‫بهی یسویی یپایینی یحرکتی یکردهی یبازدهیی یکاری یتفکیکی یکاهش‬
‫خواهد یافت)‪.‬‬
‫‪-3‬برج های تقطیر با سینی های دریچه ای‪:‬‬
‫این نوع سینی ها مانند سینی های مشبک هستند با این‬
‫اختلفی یکهی یدریچهی یایی یمتحرکی یرویی یاینی یمجرای یرای یگرفته‬
‫است‪.‬در صنعت نفت دو نوع از این سینی ها بکار میروند‪:‬‬
‫‪-1‬انعطاف پذیر‪ :‬همانطور که از نام آن بر می آیددریچه ها‬
‫میی یتوانندی یبینی یدوی یحالتی یخیلیی یبازی ییای یخیلیی یبستهی یحرکت‬
‫کنند‪.‬‬
‫‪ - 2‬صفحات اضافی‪ :‬یدراین نوع سینی ها دو دریچه یکی‬
‫سبک که درکف سینی قرار می گیرد و دیگری سنگین که‬
‫برروی سه پایه ای قرارگرفته‪ ،‬تعبیه شده است‪ .‬هنگامیکه‬
‫بخار کم باشد‪ ،‬تنها سرپوش سبک به حرکت درمی آیدواگر‬
‫مقدار بخار از حد معینی بیشتر باشد ‪ ،‬هردو دریچه حرکت‬
‫می کنند‪.‬‬
‫‪ -4‬برج های انباشته(پر شده)‪:‬‬
‫دربرج های انباشته‪ ،‬یبه جای سینی ازتکه ها یا حلقه های‬
‫انباشتی استفاده میشود‪.‬در برج های انباشته حلقه ها یا‬
‫تکه های انباشته باید به گونه ای انتخاب شوند که دو هدف‬
‫زیر را عملی کنند‪:‬‬

‫‪8‬‬
‫‪-1‬ایجادی یبیشترینی یسطحی یتماسی یمیانی یمایعی یوی یبخاری ‪-2‬ایجاد‬
‫فضای مناسب برای گذاشتن سیال از بستر انباشته‪.‬‬
‫مواد انباشتی باید دارای تمایل ترکیب با سیال درون برج‬
‫نباشند ییوی ینیزی یبایدی یبهی یی یاندازهی یکافیی یمستحکمی یباشندتا‬
‫براثراستفاده شکسته نشود و تغییرشکل ندهند‬
‫این را هم بدانیم که مواد انباشتی را به ‪ 2‬روش درون برج‬
‫قرار می دهند‪:‬‬
‫‪-1‬پرکردنی یمنظمی ی‪:‬ی ازمزایایی یاینی ینوعی یپرکردن‪،‬کمتربودن‬
‫افتی یفشاراستی یکهی یدرنتیجهی یحجمی یبیشری یمایعی یرای یازآن‬
‫گذراند‪.‬‬
‫‪-2‬پرکردن نامنظمی ‪ :‬از مزایای این نوع پر کردن ‪،‬میتوان‬
‫بهی یکمی یهزینهی یبودنی یآنی یاشارهی یکردی یولیی یافتی یفشاری یبخار‬
‫درگذر برج زیاد خواهد بود‪.‬‬
‫مقایسه برج های انباشته با برج های سینی دار‪:‬‬
‫دربرج های انباشته عموما ًی افت فشار نسبت به برج های‬
‫سینیی یداری یکمتری یاستی یولیی یاگردر یمایعی یورودی یبرجی ی‪،‬ذرات‬
‫معلق باشد ‪،‬برج های سینی دار بهتر عمل می کنند‪.‬زیرا در‬
‫برجی یهایی یانباشتهی ی‪،‬موادی یمعلقی یتهی ینشینی یشدهی یوسبب‬
‫گرفتگی و برهم خوردن جریان مایع می گردد‪.‬‬
‫اگر برج بیش ازحدمتوسط باشد‪ ،‬برج سینی دار بهتر است‬
‫زیرا اگر در برج های انباشته قطر برج زیاد باشد تقسیم‬
‫مایعی یدری یهنگامی یحرکتی یازی یبستری یانباشتهی یشدهی ییکنواخت‬
‫نخواهدی یبود‪.‬ی یدری یبرجی یهایی یسینیی یداری یمیتوانی یمقداریی یاز‬
‫محلول را به شکل فرآیندهای کناری از برج بیرون کشید‪،‬‬
‫ولیی یدری یبرجهایی یانباشتهی یاینی یکاری یشدنیی ینیست‪.‬کارهای‬

‫‪9‬‬
‫تعمیراتیی یدری یدرونی یبرجی یهایی یسینیی یدارآسانتری یانجامی یمی‬
‫گیرد‪.‬تمیز کردن برج های انباشته ‪ ،‬از آنجا که بیش از هر‬
‫چیز آنها را خالی کرده و بعد آنها را تمیز نماییم ‪ ،‬بسیار‬
‫پرهزینه خواهد بود‪.‬‬

‫تاليف ‪ :‬ميلد عسگرپور خانسري‬

‫‪10‬‬