‫روش های استخراج نفت‬

‫پس از عملیات حفر چاه و اصابت آن به مخزن نفت‪ ،‬به دلیل فشار زیاد موجود در مخزن‪ ،‬جریان نفت به سوی دهانه‬
‫خروجی چاه سرازیر می شود‪ .‬این مرحله از استخراج كه عامل آن فشار داخل خود مخزن است به بازیافت اولیه نفت‬
‫موسوم است‪ .‬در برداشت اولیه نفت ‪ ،‬از انرژی خود مخزن برای تولید نفت استفاده می شود‪.‬البته این بدان معنا نیست كه‬
‫اگر نفت خود به خود به سطح زمین نیاید‪ ،‬برداشت اولیه وجود نخواهد داشت‪،‬بلكه وقتی از پمپ برای باال آوردن نفت‬
‫استفاده میكنیم‪،‬در واقع هنوز در مرحله اول برداشت نفـــــــت قرار داریم‪.‬در این مرحله انرژی خاصی وارد مخزن نمی‬
‫شود‪.‬با افزایش تولید و كاهش فشار‪ ،‬سرعت تولید نیز كاهش می یابد تا اینكه فشار به حدی میرسد كه دیگر نفت خارج نمی‬
‫شود‪ .‬در این مرحله ممكن است ار ‪ ۳۰‬تا ‪ ۵۰‬درصد كل نفت مخزن استخراج شود‪ .‬عالوه بر فشار مخزن عوامل دیگری‬
‫منند خواص سنگ مخزن و میزان تخلخل آنها و همچنین دمای مخازن نیز در میزان تولید مؤثرند‪.‬‬
‫به عنوان مثال‪ ،‬كل نفت مخازن آمریكا حدود‪ ۴۰۰*۱۰۹‬بشكه بوده است كه تا سال ‪ ۱۹۷۰‬حدود ‪ ۱۰۰*۱۰۹‬بشكه آن‬
‫توسط روشهای اولیه استخراج شده اند‪.‬البته هر چه میزان گاز آزاد در مخزن بیشتر باشد مقدار تولید نفت توسط این روش‬
‫بیشتر است‪ ،‬زیرا تغییرات حجم گاز در مقابل تغییر فشار بسیار زیاد است‪ .‬به عنوان مثال در ایالت پنسیلوانیای آمریكا به‬
‫دلیل پایین بودن نفوذپذیری (كمتر از ‪ ۵۰‬میلی دارسی) و انرژی كم مخزن كه ناشی از پایین بودن مقدار گاز طبیعی آزاد‬
‫است‪ ،‬میزان نفت استخراج شده با روشهای اولیه بین ‪ ۵‬تا ‪ ۲۵‬درصد كل نفت بوده است و به همین دلیل در این ایالت‬
‫روشهای مرحله دوم از سال ‪ ۱۹۰۰‬شروع شده است‪.‬‬
‫وقتی مخزن تخلیه شد و ما نتوانستیم نفت را حتی با پمپاژ از مخزن به چاه و از چاه به سطح زمین انتقال دهیم‪،‬در این‬
‫صورت استفاده از روش ‪ EOR‬از نوع بازیافت ثانویه شروع میشود كه برای استفاده از این روش‪ ،‬امروزه در دنیا روش‬
‫تزریق آب مرسوم است‪ .‬در این روش از چاه تزریقی‪،‬آب به مخزن تزریق میشود و از چاه بهره برداری‪،‬نفت مورد بهره‬
‫برداری قرار می گیرد‪.‬در این روش‪،‬ما با تزریق سیال در سیستم مداخله میكنیم و سیال تزریقی‪،‬نفت را به طرف چاه‬
‫تولیدی هدایت میكند‪ .‬البته به جای آب‪،‬میتوان گاز نیز تزریق كرد كه به آن فرایند تزریق گاز می گویند‪.‬ـ باید توجه داشت‬
‫كه استفاده از این دو روش تزریقی با تزریق آب یا گازی كه به منظور حفظ و نگهداری فشار مخزن انجام میگیرد متفاوت‬
‫است‪ .‬چرا كه در تزریق آب و گاز برای حفظ فشار مخزن‪ ،‬سیال تزریقی باعث حركت نفت نمی شود‪،‬بلكه از افت سریع‬
‫فشار مخزن در اثر بهره برداری جلوگیری می كند‪.‬‬
‫در حالت ثانویه برداشت زمانی فرا میرسد كه‪ ،‬ما ضمن تزریق آب به مخزن‪،‬در چاه تولیدی با تولید آب مواجه می شویم‪.‬‬
‫در این حالت‪ ،‬چون نسبت آب به نفت زیاد میشود و تولید در این صورت بازده اقتصادی ندارد‪،‬بایدـ از روش دیگر برای‬
‫افزایش برداشت بهره بگیریم‪.‬اگر تزریق آب را متوقف كنیم و از فرایند های دیگری نظیر تزریق گاز ‪ CO ۲‬استفاده كنیم‪.‬‬
‫از روشهای مؤثر در مرحله دوم یكی سیالبزنی آبی و دیگری سیالبزنی گازی یا تزریق گاز است‪.‬‬
‫در روش سیالبزنی آبی‪ ،‬آب با فشار زیاد در چاههای اطراف چاه تولید نفت وارد مخزن شده و نیروی محركه الزم رای‬
‫استخراج نفت را به وجود می آورد‪.‬معموال در اطراف هر چاه نفت چهار چاه برای تزریق آب وجود دارد‪ .‬در روش‬
‫سیالبزنی گازی‪ ،‬گاز (مانند گاز طبیعی ) با فشار زیاد به جای آب وارد مخزن شده و نفت را به طرف چاه خروجی به‬
‫جریان می اندازد‪ .‬در كشور ونزوئال حدود ‪ %۵۰‬گاز طبیعی تولید شده دوباره به چاههای نفت برای استخراج در مرحله‬
‫دوم برگردانده می شود‪ .‬نحوه تزریق گاز شبیه تزریق آب به صورت چاههای پنجگانه است‪ .‬در مواردی كه گرانروی نفت‬
‫خیلی باال باشد از تزریق بخار آب برای استخراج مرحله دوم استفاده میشود‪ .‬تزریق بخار آب‪ ،‬دما را افزایش و گرانروی‬
‫را كاهش میدهد‪ .‬در این روش كه از بخار آب به جای آب استفاده میشود‪ ،‬با كاهش گرانروی نفت‪ ،‬جریان آن راحت تر‬
‫صورت گرفته و سرعت تولید باال می رود‪.‬‬
‫پس از استخراج به كمك روشهای مرحله دوم هنوز هم حدود ‪ ۳۰‬الی ‪ ۵۰‬درصد نفت میتواندـ به صورت اسنخراج نشده در‬
‫مخزن باقی بماند‪ .‬در اینجاست كه استخراج نفت به كمك روش مرحله سوم صورت گیرد‪ .‬یكی از روشهای مرحله سوم‪،‬‬
‫تزریق محلول مایسالر (‪ )micellar solution‬است كه پس از تزریق آن‪ ،‬محلولهای پلیمری به عنوان محلولهای بافر به‬
‫چاه تزریق می شود‪ .‬در آمریكا ممكن است روشهای استفاده از محلولهای مایسالر تا ‪ ۵۰‬درصد كل روشهای مرحله سوم‬
‫را شامل شود‪ .‬محلول مایسالر مخلوطی از آب‪ ،‬مواد فعال سطحی‪ ،‬نفت و نمك است‪ .‬در روشهای جدید تهیه محلول‬
‫مایسالر ‪ ،‬نفت‪ ،‬نمك و مواد كمكی فعال سطحی حذف گردیده اند‪ .‬محلولهای مایسالر نیروی تنش سطحی بین آب و نفت را‬
‫تا حدود ‪ dyne/cm ۰۰۱/۰‬یا كمتر از آن كاهش میدهد‪.‬ـ‬
‫گرانروی محلول پلیمری حدود ‪ ۲‬تا ‪ ۵‬برابر گرانروی نفـــــــــــت است‪ .‬غلظت پلیمر حدود ‪ ppm ۱۰۰۰‬می باشد‪ .‬در‬
‫حال حاضر از پلی اكریمیدـ ها و زیست پلیمر ها به عنوان پلیمر در محلول بافر استفاده می شود‪ .‬مواد فعال سطحی معموال‬
‫سولفوناتهای نفتی سدیم هستندـ و از لحاظ خواص و ساختار شیمیایی شبیه شوینده ها می باشند‪.‬ـ از الكلها برای مواد كمكی‬
‫فعال سطحی استفاده می شود‪.‬هزینه تهیه محلولهای مایسالر برای تولید هر بشكه نفت در سال ‪ ۱۹۷۵‬حدود ‪ ۵/۱‬دالر‬
‫آمریكا بوده است‪.‬‬
‫یكی دیگر از روشهای مرحله سوم‪ ،‬روش احتراق زیر زمینی است‪ .‬طی این روش اكسیژن موجود در هوا در زیر زمین‬
‫با هیدروكربنها می سوزد و مقداری انرژ ی و گاز تولید شده‪ ،‬فشار مخزن باال میرود‪.‬گرما همچنین گرانروی را كاهش داده‬
‫و جریان نفت راحتتر صورت میگیرد‪ .‬یك روش دیگر مرحله سوم كه اخیرا مورد توجه قرار گرفته است‪ ،‬روش تزریق‬
‫گاز كربن دی اكسید می باشد كه جزئی از روش جابجایی امتزاج پذیر است‪ .‬گاز كربن دی اكسید بسیار ارزان بوده‪ ،‬در‬
‫نفت نیز حل میشودو گرانروی ان را كاهش می دهد‪.‬از روشهای دیگر مررحله سوم انفجار های هسته ای در زیر زمین‬
‫است كه این انفجار ها شكاف مصنوعی در سنگها به وجود می آورد و جریان نفت را ساده تر میكند‪ .‬به این گونه فراینـــــد‬
‫ها‪ ،‬مرحله سوم برداشت نف‍ــت (‪ )Tertiary Oil Recovery‬می گویند‪.‬‬
‫گفتنی است كه مراحل برداشت نفت را به گونه ای دیگر میتوان تقسیم بندی كرد‪ ،‬یعنی به جای اینكه بگوئیم مرحله‬
‫اول‪،‬دوم یا سوم‪ ،‬می توانیم بگوییم ‪ ، Primary Recovery‬مرحـله ‪ Improved Oil Recovery‬یا ‪ IOR‬و مرحله‬
‫‪ EOR‬یا ‪.Enhanced Oil Recovery‬‬
‫برداشت بهبود یافته یا ‪ IOR‬فرایندی است كه برای تعدیل كردن تكنولوژی های مورد استفاده برای افزایش برداشت بكار‬
‫میرود‪ .‬حال این فرایندـ می تواند در مرحله اول تولید انجام شود یا در مراحل دوم و سوم‪ .‬تكنولوژی هایی چون حفاری‬
‫افقی یا مشبك كاری انتخابی و یا تزریق ژل در جا (‪ )Insitu gelation‬از نوع ‪ IOR‬میباشند‪.‬‬
‫بنابراین در ‪ IOR‬فرایند تولیـد عوض نمیشود‪ ،‬بلكه تكنولوژی به گونه ای تعدیل می شود كه با همان فرایند قبلی‪،‬نفت‬
‫بیشتری از مخزن تولید می گردد‪ .‬در حالی كه ازدیاد برداشت یا ‪ EOR‬به فرایندی اطالق می شود كه در آن سعی میشود‬
 ‫تا میزان درصد اشباع نفت باقیمانده تا آنجا كه ممكن است پایین بیاید و نفت باقیمانده در مخزن به حداقل ممكن برسد‪.‬‬
‫فرایندـ هایی چون سیالبزنی شیمیایی‪ ،‬تزریق ‪ CO ۲‬و احتراق درجا از این قبیل میباشند‪ .‬بعد از عملیات تزریق آب میتوان‬
‫فرایندـ را تغییر داد‪ .‬روش دیگری این است كه عملیات تزریق آب را تعدیل كنیم‪ .‬بدین منظور در الیه های با خاصیت گذر‬
‫دهی متفاوت‪ ،‬آب وارد الیه های با خاصیت گذردهی باال شده و به سمت چاه تولیدی هدایت میگردد‪ ،‬لذا باید كاری كرد كه‬
‫این الیه ها بسته شوند‪ .‬این كار با تزریق ژل در الیه های مورد نظر صورت می گیرد‪.‬فرایندـ جابه جایی امتزاجی (‬
‫‪ )Miscible Displacement‬به معنی بازیافت نفت به وسیله تزریق ماده ای است كه با نفت قابل امتزاج باشد‪ .‬در جابه‬
‫جایی مذكور سطح تماس نفت و ماده تزریق شده از بین می رود و جابه جایی بصورت حركت تك فازی انجام میشود‪ .‬در‬
‫صورتی كه شرایط از هر لحاظ برای امتزاج ماده تزریق شده و نفت فراهم باشدبازیافت چنین فرایندی در مناطق جاروب‬
‫شده ‪ %۱۰۰‬میباشد‪.‬‬
‫گاز تزریقی دارای ویسكوزیته كمتر نسبت به نفت مخزن است و در نتیجه تحرك بیشتری نسبت به آن دارد‪.‬این خاصیت‬
‫گاز تزریقی‪،‬یكی از دالیل امكان امتزاج آن با نفت مخزن است‪ ،‬زیرا تحرك زیاد گاز نسبت به نفت باعث می شود كه گاز‬
‫در مراحل مختلفی با نفت تماس پیدا كرده و در نهایت حالت امتـزاج بین نفت مخزن و گاز تزریقی حاصل آید‪.‬‬
‫مسئله ای كه از تحرك زیــاد گاز ناشی می شود این است كه گاز تمایل به ‪ Fingering‬و ‪ Channeling‬پیدا میكندـ و در‬
‫نتیجه مناطقی از مخزن به وسیله گاز جاروب نمی گردد و لذا این امر باعث پایین آمدن ‪ Recovery Factor‬در جابه‬
‫جایی امتزاجی میشود‪.‬‬