Stomaların Yapısı ve Çalışma Mekanizması

Bitkilerde atmosferden karbondioksitin verilmesi stomalardan sağlanır. Stomalar aynı

zamanda terlemeyle su buharının atılmasınıda sağlar. Bir yaprak terlemeyle her gün kendi
ağırlığından daha fazla su kaybeder.

Stomalar çok nemli ve sulak alanlarda yaşayan bitkilerde yaprağın üst epidermisinde
ve epidermis seviyesinin üstünde; kurak alanlarda yaşayan bitkilerde ise çoğunlukla yaprağın
alt epidermisinde ve epidermisin seviyesinin altında bulunur.

Şekil 1: Üst durumlu stoma

Terlemenin düzenlenmesinde stomanın açılıp kapanması önemlidir. Yaşama

ortamında yeterince su bulabilen nemli ortam bitkilerinde stomalar genellikle gündüz açıktır.
Bu sırada terleme en yüksek düzeyde gerçekleşir. Stomalrın açılıp kapanması stoma
hücrelerinde bulunan su miktarındaki artış ve azalışa ortaya çıkan turgor basıncı değişikliği
ile kontrol edilir.

Şekil 2: kapalı ve açık stoma

 Stomalrın açılıp kapanması bir çift özelleşmiş hücre tarafından sağlanır. Fasulye
şeklinde olan ve kloroplastları bulunan bu hücrelere bekçi hücre (stoma hücresi) denir. İki
bekçi hücresi epidermis hücresiyle kuşatılmış ve çukur kısımları birbirine bakacak şekilde
yerleşmiştir. Bu hücrelerde stoma açıklığına bakan çeperler kalın , epidermis hücrelerine
bakan ince olacak şekilde özelleşmiştir. Çeperlerdeki kalınlık farkı stomanın açılıp
kapanmasında önemli rol oynar. Bekçi hücreler, iki hücre arasındaji açıklığı genişletip
daraltarak stoma açıklığını kontrol eder. Fotosentez sırasında bekçi hücrelerde , glikoz ve
potasyum gibi çözünmüş maddeler birikir. Komşu epidrmis hücrelerinden bekçi hücrelere
potasyum pompalandıkça bekçi hücrelerde çözelti derişimi yükselir. Derişimdeki bu artış
suyun ozmoz yardımıyla bekçi hücrelere doğru hareket etmesini sağlar. Bekçi hücrelerde su
biriktikçe oluşan turgor basıncının etkisiyle hücreler şişer, aradaki stoma açıklığı genişler.bu
açıklıktan gaz ve su buharı geçişi olur.

Şekil 3: Stomaları açılıp kapanma mekanizması

Stomaların kapanması, açılmanın tersine işleyen olaylar dizisiyle gerçekleşir. Bu

durumda potasyum ve diğer çözünmüş maddeler bekçi hücrelerinin dışına pompalanır. Su,
hücrelerin dışına hareket ederken turgor basıncı düşer ve stomalar kapanır.

Çevresel faktörler stoma hareketlerini etkileye bilir. Örneğin topraktaki su miktarı

yetersiz olunca gündüz açık olması gereken stomalar kapanır. Böylece bitkinin su kaybı
önlenmiş olur.
 Mezofil tabakası içindeki karbondioksit derişimin artması stomaların kapanmasına
neden olur. Gün ortasındaki yüksek sıcaklıklar solunu hızını artırır; böylece yaprak içinde
daha fazla karbondioksit birikir. Bu durumda bitkiler stomalarını kapatarak su kaybını azaltır
ve solunumda meydana gelen karbondioksiti kullanarak fotoserntezi sürdürür.

Kaynaklar

1- SAĞDIÇ Davut, ALBAYRAK Osman, ÖZTÜRK Emine, CAVAK Şermin ; MEB

Devlet Kitapları Ortaöğretim Biyoloji 11 Ders Kitabı , Birinci Baskı, İstanbul, 2010

2- Şekil 1,2,3: http://www.torpil.com/servisler/oss_oks_kpss_yds/anfi/biyoloji/i/1.asp