ICS 91.100.

10

TRK STANDARDI TASARISI

tst 25

TRK STANDARDI
TURKISH STANDARD

TS 13353
Mart 2008

ICS 91.100.10

BORLU AKTF BELT (BAB) MENTOSU - TARFLER, BLEM, ZELLKLER VE UYGUNLUK KRTERLER Boron modified active belite cement Definitions, composition, specifications and conformity criteria

TRK STANDARDLARI ENSTTS Necatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA

Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya kacak gelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn olduundan ilgililerin yaynlar izlemelerini ve standardn uygulanmasnda karlatklar aksaklklar Enstitmze iletmelerini rica ederiz. Bu standard oluturan Hazrlk Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde grlerini bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin deerli katklarn kranla anarz.

Kalite Sistem Belgesi malt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.

Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas) TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

TSEK
Kalite Uygunluk Markas (TSEK Markas) TSEK Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin henz Trk Standard olmadndan ilgili milletleraras veya dier lkelerin standardlarna veya Enstit tarafndan kabul edilen teknik zelliklere uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

DKKAT!
TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygun retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi bir garanti sz konusu deildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitmzden salanabilir. TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS 13353/Mart 2008

n sz
Borlu Aktif Belit (BAB) imentosu retimi ile ilgili almalar 20. yzyln balarnda Amerikada balamtr. Daha sonra muhtelif aratrmaclar tarafndan laboratuvar leinde almalar yaplmtr. Bu almalarn ortak yan; imento hammaddesine belirli oranlarda katlan bor oksit (B2O3) ihtiva eden minerallerin, klinker oluumunda sinterleme scakln drerek enerji tasarrufu salandn gstermesidir. Hidrolik bir balayc olan BAB imentosu, ince tlm inorganik bir malzeme olup su ile kartrldnda hidratasyon reaksiyonlar ile priz alan ve sertleen bir pasta oluturur. Bu imento pastas hidratasyondan sonra oluan kararl hidrate fazlar sayesinde dayanm ve kararlln korur. Bu tanm TS EN 197-1de yer alan imento tanmna aynen uymaktadr. BAB imentosu klinkerinin ana bileeni aktif belit faz olan di-kalsiyum silikattr ( ve/veya -C2S modifikasyonlar). Dier mineralojik bileenleri trikalsiyum alminat (C3A) ve tetrakalsiyum alminaferrit (C4AF) fazlardr. BAB imentosu klinkerinin Portland imentosu klinkerinden fark, alit faz yerine hidrolik aktivitesi yksek aktif belit faznn ana bileen olmasdr. BAB imentosunun hidrolik sertlemesini salayan ncelikle aktif belit faznn hidratasyonudur, ancak dier imento fazlar da sertleme srecinde rol alabilirler. imento ierisinde alit faznn bulunmamas, imentonun su ile hidratasyonu esnasnda daha az miktarda kire (Ca(OH)2) meydana getirmesine ve oluan mikroyapnn boluk orannn (kapiler boluklar) daha dk olmasn ve sonuta geirgenliinin de ok dk olmasn salamaktadr. Betonun geirgenliinin dk olmas betonun mekanik olarak dayanmnn ve dayankllnn artmasna neden olmaktadr. BAB imentosu ve ok dk hidratasyon sl imentolarn zellikle dk yzey/hacim oranna sahip yap elemanlar gibi ktle betonlarnda kullanlmas daha uygundur. Ktle betonu yaplarnda imentonun hidratasyonu esnasnda imentonun tipine bal olarak ortaya belirli bir miktar hidratasyon ss kmaktadr. Bu s betonun sl iletiminin ok dk olmas nedeniyle yap iinde yksek scaklk artlar meydana getirmektedir. Sonuta yapnn i ve d ksmlar arasnda termal gradyanlar meydana gelmekte ve bu nedenle oluan i gerilmeler betonun ekme dayanmn amas halinde beton atlamakta ve ilevselliini yitirmektedir. Bu zellikleri nedeniyle erken dayanmn istenildii donatl ve nyapml elemanlarn imalatnda kullanlmas uygun olmamaktadr. BAB imentosunun ok dk hidratasyon ssna sahip olma zellii, scaklkla oluabilecek atlaklarn daha kolay kontrol edilebilmesi, yksek dayanma sahip yksek akkanl beton yapm ve scaklk ykselmesinin kontrol hususlarnda avantaj yaratacaktr. Hidratasyon ssnn dkl scak havalarda kimyasal reaksiyonlara yardmc olarak priz, katlama ve dayanm kazanmann normal srelerde olumasna katkda bulunur. Buna karn souk havalarda bu imento ile yaplan betonlama ilerinde beton ierisinde priz hzlandrc ve yksek oranda su azaltc tipinde kimyasal katklarn birlikte kullanlmas gerekebilecei dikkate alnmaldr. Bu imentonun dier bir zellii ise evreci olmasdr. imento retimi esnasnda dner frndaki pime scakl 1325 Cu gememekte ve atmosfere salnan CO2 emisyonu toplamda % 25lere varan mertebelerde azalmaktadr. Bu standarda gre retilen BAB imentosunun uygunluk deerlendirmesi TS EN 197-2 ye gre yaplr. Bu standardn gerekleri bakmndan uygulanacak deney metotlar iin TS EN 196-1, TS EN 196-2, TS EN 196-3, TS EN 196-7, TS EN 196-8 ve TS EN 196-9 standardlar uygulanr. Bu imento ile ilgili (priz sresi, dayanm, hacim sabitlii gibi) baz performans deneyleri yaplmtr. Daha ileri performans deneyleri iin ve zellikle dayankllk gerekleri iin beton ve harcn evresel etki snf ve kullanm yerine gre uygun standard ve ynetmelikler geerlidir. Bu standard, TSE naat htisas Grubunca hazrlanm ve TSE Teknik Kurulunun 06 Mart 2008 tarihli toplantsnda Trk Standard olarak kabul edilerek yaymna karar verilmitir. Bu standardda kullanlan baz kelime ve/veya ifadeler patent haklarna konu olabilir. Byle bir patent hakknn belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS 13353/Mart 2008

indekiler
Giri ............................................................................................................................................................1 Kapsam.......................................................................................................................................................1 Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar .............................................................................................1 Terimler ve tarifleri ....................................................................................................................................2 3.1 Bor minerali ....................................................................................................................................... 2 3.2 Borlu Aktif Belit (BAB) imentosu ...................................................................................................... 2 3.3 imento hidratasyon ss.................................................................................................................. 2 3.4 Ana bileenler.................................................................................................................................... 2 3.5 Minr ilve bileenler......................................................................................................................... 2 3.6 Otokontrol deneyi .............................................................................................................................. 2 3.7 Kontrol dnemi (periyodu) ................................................................................................................. 2 3.8 Karakteristik deer ............................................................................................................................ 2 3.9 Belirli karakteristik deer ................................................................................................................... 2 3.10 Tek sonu snr deeri....................................................................................................................... 2 3.11 zin verilen kabul olasl, CR ........................................................................................................... 2 3.12 Numune alma pln ........................................................................................................................... 2 3.13 Anlk (spot) numune .......................................................................................................................... 3 4 zellikler.....................................................................................................................................................3 4.1 Genel ................................................................................................................................................. 3 4.2 Kimyasal zellikler............................................................................................................................. 3 4.3 Minr ilve bileenler......................................................................................................................... 4 4.4 Kalsiyum slfat .................................................................................................................................. 5 4.5 Kimyasal katklar ............................................................................................................................... 5 4.6 Mekanik ve fiziksel zellikler ............................................................................................................. 5 5 Dayankllkla ilgili zellikler .....................................................................................................................6 6 Ambalj ve iaretleme...............................................................................................................................6 7 Standard ksa gsterili............................................................................................................................6 8 Uygunluk kriteri .........................................................................................................................................7 8.1 Genel zellikler .................................................................................................................................. 7 8.2 Kimyasal, fiziksel ve mekanik zellikler iin uygunluk kriterleri ve deerlendirme ilemi.................. 7 8.3 imentonun bileimi iin uygunluk kriterleri .................................................................................... 11 8.4 imento bileenlerinin zellikleri iin uygunluk kriterleri ................................................................. 11 Kaynaklar.........................................................................................................................................................12 0 1 2 3

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS 13353/Mart 2008

Borlu Aktif Belit (BAB) imentosu - Tarifler, bileim, zellikler ve uygunluk kriterleri 0 Giri

Borlu Aktif Belit (BAB) imentosu, bor cevheri olarak doada bulunan bor mineralinin imento hammaddesi olarak belirli bir oranda kullanlmas ile elde edilen ve bor oksit (B2O3) ieren bir tr imentodur. imento klinkeri retimi esnasnda bor mineralinin belirli bir oranda hammadde olarak kullanlmas sonucunda normal bir Portland imentosu bileiminde yer alan fazlardan en nemlisi olan trikalsiyum silikat, alit (C3S) faz oluamamakta ve bunun yerine daha kararl ve aktif olan dikalsiyum silikat, belit ( ve/veya C2S) kristal faz olumaktadr. Bu oluan imento, ok dk hidratasyon sl ve yksek oranda aktif belitli bor katkl imento olarak da tanmlanabilmektedir.

Kapsam

Bu standard, TS EN 197-1 kapsam dnda kalan ve TS EN 206-1e uygun, yerinde dkme beton ve/veya ktle betonlarnda ok dk hidratasyon sl imento olarak kullanlan BAB imentosunun zelliklerini, bileimini ve uygunluk kriterlerini kapsar. Bu imento, evresel etkilere kar dayankl olmas nedeniyle baz kimyasal ve fiziksel evre etkilerinin olduu ortamlarda dklecek betonlarda kullanlan imento zelliklerini de kapsar. Bor oksit (B2O3) ihtiva eden imentonun hammadde bileim oranlar, retimi ve retim esnasndaki kalite kontrol gibi zellikler, bu standardn kapsam dndadr.

Atf yaplan standardlar ve/veya dokmanlar

Bu standardda dier standard ve/veya dokmanlara atf yaplmaktadr. Bu atflar metin ierisinde uygun yerlerde belirtilmi ve aada liste hlinde verilmitir. * iaretli olanlar bu standardn basld tarihte ngilizce metin olarak yaymlanm olan Trk Standardlardr. TS No TS EN 196-1 TS EN 196-2 TS EN 196-3 TS EN 196-6 TS 23 EN 1967 TS EN 196-8* TS EN 196-9* TS EN 196-21 TS EN 197-1 TS EN 197-2 TS EN 206-1 Trke Ad imento deney metotlar - Blm 1: Dayanm tayini imento deney metotlar - Blm 2: imentonun kimyasal analizi imento deney metotlar - Blm 3: Priz sresi ve genleme tayini imento deney metotlar - Blm 6: ncelik tayini imento deney metotlar - Blm 7 : imentodan numune alma ve hazrlama metotlar imento deney metotlar - Blm 8: Hidratasyon ss - zelti metodu imento deney metotlar - Blm 9: Hidratasyon ss Yar adyabatik metot imento deney metotlar- imentoda klorr karbon dioksit ve alkali muhtevas tayini imento- Blm 1: Genel imentolarBileim, zellikler ve uygunluk kriterleri imento- Blm 2: Uygunluk deerlendirmesi Beton- Blm 1: zellik, performans, imalt ve uygunluk ngilizce Ad Methods of testing cement - Part 1: Determination of strength Methods of testing cement - Part 2: Chemical analysis of cement Methods of testing cement - Part 3: Determination of setting time and soundness Methods of testing cement - Part 6: Determination of fineness Methods of testing cement - Part 7: Methods of taking and preparing samples of cement Methods of testing cement - Part 8: Heat of hydration - Solution method Methods of testing cement - Part 9: Heat of hydration Semi adiabatic method Methods of testing cement; Determination of the chloride, carbon dioxide and alkali content of cement Cement- Part 1: Compositions and conformity criteria for common cements Cement- Part 2: Conformity evaluation Concrete- Part 1: Specification, performance, production and conformity

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS 13353/Mart 2008

Terimler ve tarifleri

Bu standardn amalar bakmndan aadaki terimler ve tarifleri uygulanr.

3.1 Bor minerali

BAB imentosunun retiminde kullanlan, bileiminde belirli bir oranda bor oksit (B2O3) ieren ve imento zelliklerini olumsuz ynde etkilemeyecek trdeki mineral. En nemli mineral kolemanit (Ca2B6O11.5H2O) olup evaporitik (buharlam) keltilerde bulunur. Boraks kelmesi sonucunda oluan ikincil bir bor mineralidir ve su ieren bor zamanla sedimanlarla rtlmektedir. Su buharlatktan sonra geriye bor kalmakta ve bor ile boraks ve kolemanit gibi minerallerin olumasna yol amaktadr. Kolemanit minerali iinde esas olarak yaklak % 27,0 CaO, % 42,0 B2O3 ve % 6,5 SiO2 bulunmaktadr. Uygun olduu tespit edildiinde kolemanit dndaki dier baz bor minerallerinin de imento retiminde kullanlmas mmkndr.

3.2 Borlu Aktif Belit (BAB) imentosu

retimi esnasnda hammadde olarak kullanlan kiretann bir ksmnn yerine belirli bir tenre sahip bor oksit (B2O3) ihtiva eden bor minerali (Madde 3.1) ilve edilerek dner frn iinde klinkerleme reaksiyonlar neticesinde hzl soutma ile oluan klinkerin belirli bir oranda kalsiyum slfat (CaSO4) ile tlmesi ile elde edilen bir tr Portland imentosu.

3.3 imento hidratasyon ss

imentonun su ile reaksiyonu sonucunda ortaya kan s. imentonun hidratasyon ss TS EN 196-8 ve TS EN 196-9a uygun olarak tayin edilmelidir. Bu standardlara gre tayin edilen hidratasyon ss sonularndan % 10,0dan daha fazla sapma gstermemesi kaydyla, izotermal kondksiyon kalorimetre cihaz ile tayin edilen hidratasyon ss sonular da kullanlabilir.

3.4 Ana bileenler

Btn ana ve minr ilve bileenlerin toplam ktlesinin % 5'ini aan oranlarda kullanlan zel seilmi inorganik maddeler.

3.5 Minr ilve bileenler

Btn ana ve minr ilve bileenlerin toplam ktlesinin % 5'ini amayacak oranlarda kullanlan zel seilmi inorganik maddeler.

3.6 Otokontrol deneyi

Fabrika/depo k noktasndan/noktalarndan anlk (spot) olarak alnan imento numunelerinin imalt tarafndan srekli olarak yaplan deneyleri.

3.7 Kontrol dnemi (periyodu)

Oto kontrol deney sonularnn deerlendirilmesi iin tanmlanm olan imalt ve sevkiyat dnemi.

3.8 Karakteristik deer

lmelerden elde edilen deerler kmesinin, frekans yzdelik deeri Pk olarak tarif edilen belirli bir yzde deerinin dna kmasna izin verilen, salanmas gerekli bir zellie ait deer.

3.9 Belirli karakteristik deer

st snr olarak belirlendiinde almamas, en az eklinde alt snr olarak belirlendiinde ise ulalmas gereken; mekanik, fiziksel veya kimyasal zellie ait karakteristik deer.

3.10 Tek sonu snr deeri

Herhangi bir tek deney sonucu iin, st snr olarak belirlendiinde almamas, en az eklinde alt snr olarak belirlendiinde ise ulalmas gereken; mekanik, fiziksel veya kimyasal zellie ait deer.

3.11 zin verilen kabul olasl, CR

Verilen bir numune alma pln iin, belirtilen karakteristik deerin dnda bir karakteristik deere sahip imentonun izin verilen kabul olasl.

3.12 Numune alma pln

Kullanlacak numunenin (istatistiki) miktarn/miktarlarn, frekans yzdelik deeri Pky ve izin verilen kabul olasl CRyi ifade eden zel pln. 2

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS 13353/Mart 2008

3.13 Anlk (spot) numune

Tasarlanan deneyler iin, ayn yerden, ayn zamanda bir defada alnan numune. Bir spot numune, pe pee alnan bir veya birden fazla numune blmlerinden meydana gelebilir (TS EN 196-7).

zellikler

4.1 Genel
Madde 4.2 ve Madde 4.6daki kimyasal, mekanik ve fiziksel zellikler, karakteristik deerlerle ifade edilir. Not - Bu standardda verilen deney yntemleri referans metotlardr. Referans metot ve alternatif metot ile elde edilen sonular arasnda bir iliki kurulursa, dier metotlar da kullanlabilir. Anlamazlk durumunda sadece referans metot kullanlmaldr.

4.2 Kimyasal zellikler

4.2.1 Genel
BAB imentosunun bileimi, bu imentonun ktlesi esas alnarak ifade edilmelidir (BAB imento numunesi Madde 7ye uygun olarak hazrlanr). BAB imentosunun bileimi izelge 1de, kimyasal zellikleri izelge 2de verilen deerlere uygun olmaldr. BAB imentosu klinkeri, ktlece en az 2/3 orannda kalsiyum silikatlardan (3CaO.SiO2 ve 2CaO.SiO2) ve geri kalan alminyum ve demir ihtiva eden klinker fazlar ile dier bileiklerden oluan hidrolik bir maddedir. BAB imentosunda oranlar TS EN 196-2'ye gre tayin edildiinde, reaktif kalsiyum oksit (CaO) ve reaktif silisyum dioksit (SiO2) oranlarnn toplam, ktlece en az % 50 olmaldr. CaO/SiO2nin ktlece oran 2,0'dan az olmamaldr. Aada belirtilen kimyasal zelliklere ilve olarak, TS EN 196-2de belirtilen metotla tayin edilen Na2Oe olarak hesaplanan toplam alkali (0,658 K2O + Na2O) miktar da talep edildiinde mteriye verilmelidir. izelge 1 BAB imentosunun bileimi Ana tip BAB Malzemenin ad ve iareti Borlu Aktif Belit imentosu BAB Bileim (ktlece % olarak) BAB imentosu Klinkeri Minr ilve bileen K 95 - 100 0-5

4.2.2 Kzdrma kayb

TS EN 196-2de belirtilen deney metoduna uygun olarak tayin edilen kzdrma kayb miktar, izelge 2de verilen geree uygun olmaldr.

4.2.3 znmeyen kalnt

TS EN 196-2de belirtilen deney metoduna uygun olarak tayin edilen znmeyen kalnt miktar, izelge 2de verilen geree uygun olmaldr.

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS 13353/Mart 2008

izelge 2 BAB imentosunun karakteristik deerlerle ifade edilen kimyasal zellikleri Kimyasal zellik Kzdrma kayb znmeyen kalnt veya -C2S (belit, di-kalsiyum silikat) C3A (trikalsiyum alminat) B2O3 SO3 MgO Klorr, Cl
1) -

Gerekler, Ktlece % En ok En ok En az En ok En ok En ok En ok En ok 5,0 5,0 60,0 1) 7,0 1) 5,0 3,5 5,0 0,1

izelge 3te verilen hidratasyon ss ile ilgili kriterlere uyulduunda, bu snr deerlere uyulmas gerekli deildir.

4.2.4 Toplam alkali ierii

Toplam alkali ierii TS EN 196-2ye uygun olarak belirlenmeli, Na2Oe olarak hesaplanmal ve betonda kullanlmak istenilen agregann reaktif (amorf) silis iermesi durumunda, betona giren btn bileenlerden gelen toplam alkali ierii 3,0 kg/m3 deerini amamaldr. Not Toplam alkali ierii ile ilgili farkl lkelerde farkl prensipler uygulanmaktadr. imento ierisinde ok dk oranda alkali bulunmas durumunda dahi, alkali silika reaksiyonu oluabilmektedir [Kaynak 3].

4.2.5 Dikalsiyum silikat ( veya -C2S : Belit)

BAB imentosunda trikalsiyum silikat (alit) yerine oluan dikalsiyum silikatn (belit) kristal yaps ve miktar, XRD, XRF veya optik mikroskop cihazlar gibi metotlarla belirlenmeli ve en az izelge 2de verilen gereklere uygun olmaldr.

4.2.6 Trikalsiyum alminat (C3A)

BAB imentosunda trikalsiyum alminat miktar, XRD, XRF veya optik mikroskop cihazlar gibi metotlarla belirlenmeli ve en az izelge 2de verilen gereklere uygun olmaldr.

4.2.7 Bor oksit (B2O3)

eitli ulusal standartlara veya doruluu ispatlanm metotlara (geerlilii kabul grm metotlar) uygun olarak tayin edilen bor oksit (B2O3) miktar, izelge 2de verilen gereklere uygun olmaldr.

4.2.8 Kkrt trioksit (SO3)

TS EN 196-2de belirtilen deney metoduna uygun olarak tayin edilen kkrt trioksit (SO3) miktar, izelge 2de verilen gereklere uygun olmaldr.

4.2.9 Magnezyum oksit (MgO)

TS EN 196-2de belirtilen deney metoduna uygun olarak tayin edilen magnezyum oksit (MgO) miktar, izelge 2de verilen gereklere uygun olmaldr.

4.2.10 Klorr (Cl-)

TS EN 196-2de belirtilen deney metoduna uygun olarak tayin edilen ve Cl olarak hesaplanan toplam klorr miktar, izelge 2de verilen gereklere uygun olmaldr.

4.3 Minr ilve bileenler

Minr ilve bileenler; inorganik doal mineral maddeler, klinker imalat ileminden kan inorganik mineral maddeler veya imentoda ana bileen olarak kullanlmayan zel olarak seilmi maddelerdir. Minr ilve bileenler TS EN 197-1de tarif edilmitir.

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS 13353/Mart 2008

Minr ilve bileenler, tane bykl dalmlarndan dolay uygun olarak hazrlanmasndan sonra imentonun fiziksel zelliklerini (ilenebilirlik, su tutma gibi) iyiletirir. Minr ilve bileenler inert olabilir veya hafif hidrolik, gizli hidrolik veya puzolanik zeliklere sahip olabilir. Ancak, bu zellikler bakmndan minr ilve bileenlere gerekli herhangi bir art getirilmemitir. Minr ilve bileenler doru ekilde hazrlanmaldr. Hazrlanma ilemi imalt ve teslim durumuna bal olarak seilmeli, bu bileenler homojenize edilmeli, kurutulmal ve tlmelidir. Bu bileenler, imentonun su ihtiyacn nemli olabilecek derecede arttrmamal, herhangi bir yolla betonun ve harcn dayanklln olumsuz etkilememeli, donatnn korozyona kar korunma niteliini azaltmamaldr. Not BAB imentosundaki minr ilve bileenlerle ilgili bilgi talep edildiinde, imalt bu bilgileri vermelidir.

4.4 Kalsiyum slfat

Kalsiyum slfat, priz sresini kontrol iin imalt srasnda imentonun dier bileenlerine ilve edilir. Kalsiyum slfat, jips (kalsiyum slfat dihidrat, CaSO4.2H2O), hemi hidrat (CaSO4.1/2H2O) veya anhidrit susuz kalsiyum slfat (CaSO4) veya bunlarn karmlarndan oluabilir. Jips ve anhidrit doal olarak bulunur. Kalsiyum slfat ayn zamanda baz endstriyel ilemlerin yan mamul olarak da temin edilebilir.

4.5 Kimyasal katklar

Bu standardn amac bakmndan kimyasal katklar, Madde 4.2 il Madde 4.4te tarif edilmeyen ancak, imento imlatn veya zelliklerini iyiletirmek iin ilve edilen bileenlerdir. Kimyasal katknn toplam miktar, imento ktlesinin % 1,0'n (pigmentler hari) gememelidir. Organik katklarn kuru durumdaki miktar, imento ktlesinin % 0,5ini gememelidir. Kimyasal katklar donatnn korozyonuna sebep olmamal, imentonun veya imentodan hazrlanan beton veya harlarn zelliklerini bozmamaldr. TS EN 934 standard serisine uygun beton, har veya erbetlere ilve edilen kimyasal katklarn standard iareti, imento torbalar zerinde veya sevk ve teslim belgelerinde belirtilmelidir.

4.6 Mekanik ve fiziksel zellikler

4.6.1 Mekanik zellikler 4.6.1.1 Standard dayanm
BAB imentosunun standard dayanm, TS EN 196-1e gre tayin edilen 28 gnlk basn dayanmdr ve izelge 3de verilen gerekleri salamaldr. BAB imentosu iin iki standard dayanm snf belirlenmitir: 32,5 snf; 42,5 snf (izelge 3).

4.6.1.2 Erken dayanm

BAB imentosunun erken dayanm, TS EN 196-1e gre tayin edilen 2 gnlk ve 7 gnlk basn dayanmdr ve izelge 3te verilen gerekleri salamaldr. BAB imentosu ile standard har ubuklar TS EN 196-1e uygun olarak hazrlanmal ve basn dayanmnn tayini TS EN 196-1de verilen ynteme uygun olarak tayin edilmelidir. 2 gnlk, 7 gnlk ve 28 gnlk basn dayanm, izelge 3te verilen gereklere uygun olmaldr. N ile belirtilen normal erken dayanm snf ve R ile belirtilen yksek erken dayanm snf olmak zere her bir standard dayanm snf iin iki erken dayanm snf tanmlanr (izelge 3).

4.6.2 Fiziksel zellikler 4.6.2.1 Priz balang sresi

TS EN 196-3'e gre tayin edilen priz balang sresi, izelge 3'teki gereklere uygun olmaldr.

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS 13353/Mart 2008

4.6.2.2 Genleme
TS EN 196-3'e gre tayin edilen hacim genlemesi, izelge 3'teki geree uygun olmaldr.

4.6.2.3 Hidratasyon ss
BAB imentosunun toplam hidratasyon ss TS EN 196-8 veya TS EN 196-9a uygun olarak veya izotermal kondksiyon kalorimetre metodu ile tayin edildiinde, bulunan deer, izelge 3te verilen gereklere uygun olmaldr. Hidratasyon ss, TS EN 196-8e gre 28 gn sonunda veya izotermal kondksiyon kalorimetre yntemi ile 28 gn sonunda tayin edildiinde 70 cal/g deerini amamaldr. izelge 3 BAB imentosunun karakteristik deerlerle ifade edilen mekanik ve fiziksel zellikleri. zellikler Dayanm snf 2 gnlk basn dayanm 7 gnlk basn dayanm Gerekler 32,5 R 10,0 20,0 32,5 52,5 52,5 75 10

(MPa) (MPa)

28 gnlk basn dayanm (MPa) 90 gnlk basn dayanm (MPa) Priz balang sresi (min) Genleme (mm) Hidratasyon ss (cal/g) (TS EN 196-8e gre 7 gn sonunda, TS EN 196-9a gre 41 saat sonunda veya izotermal kondksiyon kalorimetre metotu ile 7 gn sonunda tayin edildiinde)

32,5 N 16,0 32,5 42,5 42,5

42,5 N 10,0 20,0 42,5 52,5 52,5 60

42,5 R 16,0 30,0 42,5 62,5 62,5

52,5

Not - 90 gnlk basn dayanm deeri bilgi amacyla verilmi olup, uygulanmas zorunlu bir gerek deildir.

Dayankllkla ilgili zellikler

Birok uygulamada, zellikle iddetli evresel artlarda, imento tipinin, beton, har ve erbetlerin donmazlmeye kar direnci, kimyasal diren ve donatnn korunmas gibi dayankllk zelliklerine etkisi vardr. Farkl uygulamalar ve evre artlar iin zellikle dayanm snf asndan bu standarda uygun imentonun seiminde, beton ve har iin kullanm yerinde geerli olan ilgili standardlar ve mevzuat uygulanr. zellikle geirgenliin nemli bir faktr olduu uygulamalarda daha geirimsiz ve dayankl beton imal edebilmesi amacyla BAB imentosunun tercih edilmesi dayankllk asndan avantajlar salar.

Ambalj ve iaretleme

BAB imentosu, dkme olarak veya ambaljlanm olarak piyasaya arz edilebilir. Ambaljlar iaretlenmeli veya etiketlenmeli ve dkme olarak sevkiyatta sevk ve teslim belgesi bulundurulmaldr. Ambalaj, etiket veya sevk ve teslim belgesi zerinde en az aadaki bilgiler bulunmaldr: a) imentonun ad (BAB imentosu), b) maltnn ad, tescilli markas veya imalty tantc dier bilgiler ile imaltnn kaytl adresi, c) BAB imentosunun sevk edildii tesisin ad ve adresi, d) Bu standarda atf (TS 13353 eklinde). Not BAB imentosu torbalar veya uygun ambaljlarda ve dkme olarak silobaslarla veya gemilerle sevk edilebilir.

Standard ksa gsterili

BAB imentolar en azndan izelge 1'de verilen imento tipi ile izelge 3de verilen dayanm snfn belirten 32,5 veya 42,5 rakamlar ile (Madde 4.6.1.1) ksa gsterilmelidir. imentonun yksek erken dayanm snf veya normal erken dayanm snfnda olduunu gstermek iin, R veya N harflerinden uygun olan ilve edilir (Madde 4.6.1.2).

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS 13353/Mart 2008

Bu standarda uygun BAB imentosu aadaki ekilde gsterilmelidir: BAB imentosu TS 13353 BAB 32,5 N BAB imentosu TS 13353 BAB 32,5 R BAB imentosu TS 13353 BAB 42,5 N BAB imentosu TS 13353 BAB 42,5 R rnek: Bu standarda uygun olan, yksek erken dayanml, 42,5 dayanm snfna dhil ve BAB imentosu aadaki ekilde ksa gsterilir: BAB imentosu TS 13353 BAB 42,5 R

Uygunluk kriteri

8.1 Genel zellikler

BAB imentosunun bu standarda uygunluu anlk numuneler alnp, bu numunelerin deneye tbi tutulmas ile srekli olarak deerlendirilmelidir. maltnn yapaca otokontrol deneyleri iin zellikler, deney metotlar ve en az deney sklklar izelge 4te belirtilmitir. Aralkl teslim durumu iin ilgili deney skl ve dier ayrntlar, TS EN 197-2'de verilmitir. imentonun bu standarda uygunluu, TS EN 197-2'ye gre yaplan deneylerle deerlendirilmeli ve bu deerlendirme sonucunda uygunluk deerlendirme kuruluu tarafndan verilecek belge ile tevsik edilmelidir. Not - Bu standard, teslimat esnasnda yaplan kabul muayenesini kapsamaz.

8.2 Kimyasal, fiziksel deerlendirme ilemi

8.2.1 Genel

ve

mekanik

zellikler

iin

uygunluk

kriterleri

ve

Madde 8.2.2 ve Madde 8.2.3teki uygunluk kriterlerini karlamas halinde bu standardda verilen kimyasal, fiziksel ve mekanik zelliklere uygun olduu kabul edilir. Uygunluk, k noktalarndan srekli anlk numune alma esasna ve kontrol dnemi iinde alnan btn otokontrol numunelerinden elde edilen deney sonularna dayanlarak deerlendirilmelidir.

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS 13353/Mart 2008

izelge 4 malt tarafndan yaplan otokontrol deneylerinde tayin edilen zellikler, uygulanan deney metotlar, en az deney sklklar ve istatistiksel deerlendirme ilemi Otokontrol deneyi En az deney skl statistiksel deerlendirme ilemi Yeni tip Deikenlere Nitel zelliklere imento Rutin gre gre durumda imalatnn muayene e) muayene balangcnda 3 4 5 6 Haftada Haftada x 2 defa 4 defa Haftada Haftada xf) 2 defa 4 defa Haftada Haftada x 1 defa 4 defa Ayda 1 defa Ayda 1 defa Ayda 2 defa c) Ayda 2 defa c) Haftada 2 defa Ayda 2 defa c) Ayda 2 defa c) Ayda 1 defa Ayda 1 defa Haftada 1 defa Haftada 1 defa Haftada 1 defa Haftada 1 defa Haftada 4 defa Haftada 1 defa Haftada 1 defa Haftada 1 defa Haftada 1 defa xf)

zellik

Deney metodu a) b) 2 TS EN 196-1 TS EN 196-3 TS EN 196-3 Bu standardda belirtilen metotlardan biriyle Bu standardda belirtilen metotlardan biriyle TS EN 196-2 TS EN 196-2 TS EN 196-2 TS EN 196-2 Bu standardda belirtilen metotlardan biriyle TS EN 196-8 TS EN 196-9
a) d)

1 Erken dayanm Standart dayanm Priz balang sresi Genleme veya -C2S (belit) miktar

C3A miktar Kzdrma kayb znmeyen kalnt Slfat miktar Klorr miktar B2O3 miktar

xf) xf) xf) xf) xf) xf)

Hidratasyon ss Bileimi
a) b) c) d) e) f)

xf) -

EN 196'nn ilgili blmlerinde referans metot dnda belirtilen dier metotlar, referans metotla ayn sonucu verdiinin ispatlanmas hlinde kullanlabilir. Numuneler, TS EN 196-7ye gre alnmal ve hazrlanmaldr. 12 aylk srede deney sonularnn hi birisi karakteristik deerin % 50'sini amyorsa, deney skl ayda 1 defaya drlebilir. malt tarafndan seilen uygun deney metodu. Veriler normal bir dalm gstermezse, deerlendirme metoduna herbir duruma gre karar verilir. Numune adedi kontrol dnemi iinde en az haftada 1 ise, deerlendirme deikenlere gre yaplabilir.

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS 13353/Mart 2008

8.2.2

statistiksel uygunluk kriterleri

8.2.2.1 Genel
Uygunluk deerlendirmesi aadaki istatistiksel kriterlere gre yaplr: Madde 4.2 ve Madde 4.6'da belirtilen kimyasal, fiziksel ve mekanik zellikler iin belirlenmi karakteristik deerler, izelge 5te verilen karakteristik deere dayanan frekans yzdelik deeri Pk , izelge 5te yer alan izin verilen kabul olasl CR.

izelge 5 - Pk ve CR iin gerekli deerler Mekanik zellikler Erken ve standart dayanm (alt snr) Karakteristik deerin dayand frekans yzdelik deeri Pk Izin verilen kabul olasl CR Standart dayanm (st snr) Fiziksel ve kimyasal zellikler

%5

% 10

%5

Not - Sonlu sayda deney sonucuna dayanan bir metotla uygunluk deerlendirmesi yoluyla, sadece deney sonu grubu iinde belirlenmi karakteristik deer dnda kalan sonularn oran iin yaklak bir deer elde edilebilir. Numune adedi arttka (yani deney sonu adedi arttka), elde edilen yaklak deerin doruluk oran da artar. Seilmi izin verilen kabul olasl CR, numune alma pln ile salanan yaklam derecesini kontrol eder. Bu standardn gereklerine uygunluk, Madde 8.2.2.2 ve Madde 8.2.2.3te tarif edildii ve izelge 4te belirtildii gibi deikenlere veya nitel zelliklere gre kantlanmaldr. Kontrol dnemi 12 ay olmaldr.

8.2.2.2 Deikenlere gre kontrol

Bu kontrol iin, deney sonularnn normal dalm gsterdii kabul edilir. Eitlik (1) ve Eitlik (2)den geerli olan salandnda, uygunluun salanm olduu kabul edilir.

ve

x - kA x s L x + kA x s U

(1) (2)

Burada; x : Kontrol dnemi iinde elde edilen otokontrol deney sonularnn aritmetik ortalamas, : Kontrol dnemi iinde elde edilen otokontrol deney sonularnn standart sapmas, s kA : Kabul edilebilirlik sabiti, : Madde 4.6.1de belirtilen ve izelge 3de verilen belirlenmi alt snr deer, L U : Madde 4.6da belirtilen ve izelge 2 ile izelge 3te verilen belirlenmi st snr deer dir. Kabul edilebilirlik sabiti kA, karakteristik deerin dayand frekans yzdelik deeri Pkya, izin verilen kabul olasl CR'ye ve deney sonularnn adedi n'ye baldr. kA deerleri, izelge 6'da liste hlinde verilmitir.

ICS 91.100.10 izelge 6 - Kabul edilebilirlik sabiti kA

TRK STANDARDI

TS 13353/Mart 2008

kA a) Deney sonularnn adedi (n) Pk = % 5 iin Pk = % 10 iin

(Erken ve standart dayanm, (Dier zellikler) alt snr deer) 20-21 2,40 1,93 22-23 2,35 1,89 24-25 2,31 1,85 26-27 2,27 1,82 28-29 2,24 1,80 30-34 2,22 1,78 35-39 2,17 1,73 40-44 2,13 1,70 45-49 2,09 1,67 50-59 2,07 1,65 60-69 2,02 1,61 70-79 1,99 1,58 80-89 1,97 1,56 90-99 1,94 1,54 100-149 1,93 1,53 150-199 1,87 1,48 200-299 1,84 1,45 300-399 1,80 1,42 > 400 1,78 1,40 Not - Bu izelgede verilen deerler CR = % 5 iin geerlidir.
a)

(n)'nin ara deerleri iin geerli olan kA deerleri de kullanlabilir.

8.2.2.3 Niteliklere gre kontrol

Karakteristik deerin dnda kalan deney sonularnn adedi olan cD belirlenmeli ve izelge 7de belirtildii gibi, otokontrol deney sonularnn adedi n ve frekans yzdelik deeri Pkdan hesaplanan kabul edilebilir deney sonucu adedi cA ile karlatrlmaldr. Eitlik (3) salandnda, uygunluun salanm olduu kabul edilir: cD c A (3)

cA deeri karakteristik deerin dayand frekans yzdelik deeri Pkya, izin verilen kabul olasl CR'ye ve deney sonularnn adedi n'ye baldr. cA deerleri izelge 7de liste hlinde verilmitir izelge 7 - cA deerleri Deney sonularnn Pk = % 10 iin cA deerleri adedi n a) 20-39 0 40-54 1 55-69 2 70-84 3 85-99 4 100-109 5 110-123 6 124-136 7 Not - Bu izelgede verilen deerler CR = % 5 iin qeerlidir. a) Deney sonucu adedi nnin < 20 olmas hlinde (Pk = % 10 ), istatistiksel esaslara gre belirlenen uygunluk kriteri uygulanamaz. Bu durumda cA daima 0 alnr. 10

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS 13353/Mart 2008

8.2.2.4 Tek sonu uygunluk kriteri

statistiksel uygunluk kriterlerine ilve olarak, her deney sonucunun bu standardn gereklerini salamas iin izelge 8'de gsterilen snr deerlerin iinde kalmas gereklidir. izelge 8 Tek sonular iin snr deerleri Tek sonular iin snr deerler zellik 32,5 N Erken dayanm alt snr deeri (MPa) Standart dayanm alt snr deeri (MPa) Priz balang sresi alt snr deeri (min) Genleme st snr deeri 2 gn 7 gn 28 gn 14,0 30,0 60 10 55,0 8,0 5,0 5,0 5,0 0,10 3,0 4,5 60,0 75,0 Dayanm snf 32,5 R 8,0 30,0 42,5 N 8,0 18,0 40,0 50 42,5 R 14,0 28,0 40,0

veya -C2S (belit) alt snr deeri C3A (trikalsiyum alminat) st snr deeri Kzdrma kayb (%)a st snr deeri znmeyen kalnt (%)a st snr deeri B2O3 miktar (%)a st snr deeri Klorr miktar (%)a st snr deeri Na2Oe alkali miktar (kg/m3) b, c st snr deeri Slfat miktar (%)a st snr deeri (% SO3 olarak) Hidratasyon ss st snr deeri, 7 gn cal/g 28 gn
a) b) c)

zelliklere ait deerler imento ktlesine gre yzdece verilir. Na2O edeeri cinsinden hesaplanr (0.658 K2O + Na2O). 1 m3 betonda tm bileenlerden gelen toplam alkali miktar.

8.3 imentonun bileimi iin uygunluk kriterleri

imentonun bileimi, kural olarak k noktalarndan alnan anlk numuneler kullanlarak imalt tarafndan en az ayda bir defa kontrol edilmelidir. imentonun bileimi Madde 4.2de belirtilen gerekleri salamaldr.

8.4 imento bileenlerinin zellikleri iin uygunluk kriterleri

imento bileenleri Madde 4de belirtilen gerekleri salamaldr. Bu gereklere uygunluu salamak iin imalt srasnda uygun ilemler uygulanmal ve bunlar kayda geirilmelidir.

11

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS 13353/Mart 2008

Kaynaklar
[1] [2] [3] P.C. Hewlett, Leas Chemistry of Cement and Concrete, 4th Edition, London, 1998. Trk S., Grbz G., Ertn T., Yeinobal A., Heat of hydration and shrinkage properties of boron containing active belite cement Turkish Cement Manufacturers association, 2005, Ankara, Turkey.
CR 1901, Regional specifications for the avoidance of damaging alkali-silica reactions in concrete

12