1

ETMDE
LME VE
DEERLENDRME

I- TEMEL KAVRAMLAR

1.1 lmenin Temelleri
lme ve deerlendirme konusuna nereden balanacana, neden lme yaparz?
sorusuna cevap vererek ulaabiliriz. nk amacmzn ya da lme ilemimizin gerekesi
lmeyi nasl yaptmzdan da nemlidir. En azndan ilk nce yantlanmas gereken soru
budur.
Yukardaki soruya birok yant vermek mmkn olmakla birlikte temel yantlardan
birisi evremizdeki ou eyin deimesi olacaktr. Yani deime olmasayd ya da her ey
sabit olsayd lme yapmaya ihtiyacmz olmazd. En azndan srekli olarak lme
yapmazdk. Bir kez lme yaptktan sonra bu ilemi baka zaman veya yerde tekrarlamamza
gerek kalmazd. nk deime olmad iin lme sonucu ayn kalacaktr. Deime
olmamas lme ilemini gereksiz klacakt.
Aklamalar na lme deimeleri ortaya koyma veya deikenlerin deien
deerlerini belirlemek amacyla yaplr diyebiliriz. Yani niye leriz? sorusuna deime
olduu iin; neyi leriz? sorusuna da deikenleri cevabn vermek mmkndr. Bu
durumda deikenler zerinde durulmas, deiken kavramnn tanmlanmas gerekmektedir.
Deiken: Birka tanm vermek mmkndr. En az iki deer alan veya bir durumdan
dierine farkllk gsteren, eitli deerler alabilen -insana, olaylara, eyaya ait niteliklere-
zelliklere denir. Yani, durumdan duruma, yerden yere, zamandan zamana farkllaan
zelliklerin tmne deiken ad verilebilir. r: Boy uzunluu, arlk, hava scakl,
matematik yetenei vb.
evremizdeki ou eyin deimesine ramen sabit olan zelliklere de rastlamaktayz.
Bir durumdan dierine deimeyen veya ikiden az deer alan zelliklere sabit denir. r.
Maddenin zgl arl, pi says vb.
Bir zellik ya deikendir ya da sabittir. Deikenlik ya da sabitlik nesnelerin
zellikleri ile ilgilidir. rnein souk ve nem oran hava nesnesinin iki zelliini; alkanlk
ve boy uzunluu insann iki zelliini gstermektedir. Deikenler belli ltlere gre
snflanabilirler. Bu snflamalardan bazlar tablo 1de grnmektedir.
Tablo 1de grlen deikenlerden nicel deikenler saylarla ifade edilebilirken nitel
deikenler, sfatlarla veya sembollerle ifade edilir. Nitel deikenler saylarla gsterildiinde
saylar ilemsel anlamn yitirir. Sembollere, simgelere dnr. zelliklere saylarn kar
getirilmesi, matematiin kural ve ilemlerinin uygulanmas sayesinde, zelliklerin
byklkleri ve aralarndaki ilikileri grmeye imkn salar. Deikenlerin nitel veya nicel
olmas onlara uygulanacak ilemlerle ilikilidir ve bu ilemlerin snrn belirler.
Srekli deikenlerin ele alnacak iki deeri arasnda her zaman yeni bir deer
bulunabilir. Yani iki deeri arasnda sonsuz sayda deerler alabilir. Uzunluk, arlk bu tr
deikenlere rnek olarak verilebilir. rnein uzunluk santimetre, milimetre, mikron vb. daha
kk birimlere blnerek llebilir. Kesikli deikenler ise iki deeri arasnda birka deer
alabilir ama sonsuz sayda deer alamaz. Bu nedenle sreksizdir. Bu tr deikenlere sfatlar,

2
semboller veya doal saylar karlk getirilebilir. Srekli deikenin deerleri
listelenemezken kesikli deikenin deerleri listelenebilir. Liste sonlu saydadr.
Tablo 1. Deikenler baz ltlere gre snflanmas
ltler Deiken tr Tanm rnekler
D
e

k
e
n
i
n

a
l
a
c
a

d
e

e
r

1.Nicel Deiken Saylarla ifade edilebilen zelliklerdir. Boy uzunluu, arlk
2.Nitel Deiken Sfatlarla veya sembollerle ifade
edilebilen zelliklerdir. Bu tr
deikenler saylarla gsterildiinde
saylar ilemsel anlamn yitirir.
Sembollere simgelere dnr.

Medeni durum,
Mezun olunan okul
tr
3. Srekli Deiken Matematiksel olarak herhangi iki
deeri arasnda bir baka deeri
bulunabilen deikenlere srekli
deiken denir. Baka bir deyile
srekli deikenin iki deeri aras
srekli blnebilir.
Uzunluk, arlk, reel
saylar sistemi
4. Sreksiz Deiken (Kesikli
Deiken)
Deiken, farkl iki deeri arasnda
baka bir veya birka deer dnda
deer alamyorsa, sreksizdir. Bu tr
deikenlere sfatlar, semboller veya
doal saylar karlk getirilebilir.
Cinsiyet (Kadn-
Erkek), diploma
derecesi (pekiyi, iyi,
orta, zayf) vb. Tavla
zarnda gelebilecek
saylar kesiklidir.
A
r
a

r
m
a
n

n

a
m
a
c

5. Bamsz Deiken (Etkileyen
deiken)



Ald veya alaca deerler baka
deiken(ler)e bal olmadan deerler
alabilen deikenlerdir.
rnekler:
1-Derse kar Tutum
2-imanlk

6.Baml Deiken (Etkilenen
Deiken)

Baka bir deikene bal olarak
deerler alabilen deikenlerdir.
1-Baar
2-Elbise beden
numaras
7.Ara Deiken (Katalizr) Bamsz deikenlerin baml
deikenler zerindeki etkilerini
artran veya azaltan deikenlerdir.
Tutum-Baar
deikenleri
arasndaki ilikide
retmen
davranlarnn
nitelii ara deiken
olabilir.
Deikenler aratrmann amacna gre baml ya da bamsz deikenler olarak
snflanabilir. Doas gerei kendi bana baml ya da bamsz bir deiken yoktur. Yani
aratrmacnn amacna bal olarak bir aratrmada baml deiken olan bir zellik baka
bir aratrmada bamsz deiken ya da ara deiken olabilir. rnein, bir aratrmac tarih
dersine kar tutumun tarih baarsn etkileyip etkilemediini aratrdnda baml
deikenimiz tarih baars iken, bamsz deikenimiz tarih dersine kar tutumdur. Ancak
ayn aratrmac tarih dersine almak iin ayrlan srenin tarih baarsn etkileyip
etkilemediini aratrrken, tarih dersine kar tutumu derse allan sreyi artran ve azaltan
bir ara deiken olarak dnebilir. Veya yine ayn aratrmac bir baa almasnda tarih
retmeninin rencileri ile srdrd iletiim biiminin, rencilerin tarih dersine kar
tutumu nasl etkilediini aratrabilir. Grld gibi tutum, birinci aratrmada tutum
bamsz; ikinci aratrmada ara ve nc aratrmada baml deiken olarak ileme
alnmaktadr. Bu nedenle deikenleri baml, bamsz ve ara deiken olarak snflamak
istediimizde aratrmacnn amacn dikkate almak zorunluluumuz vardr.
1.2 Eitim ve lme-Deerlendirmeye likin Temel Tanmlar
Aslnda her eitim felsefesine gre farkl eitim tanmlar vermek mmkndr.
Eitimin Bireyin davrannda kendi yaantlar yoluyla ve kastl olarak istendik deiim
meydana getirme sreci tanm yaygn kabul gren bir tanmdr.
3
Buradaki kavramlar biraz aacak olursak, kendi yaants kavram yaparak yaayarak
renmeye; kastl kavram renme ortamn retilecek davrana gre ayarlamaya (retim
durumlarna); istendik deiim kavram nceden belirlenmi hedef ve davranlara iaret
etmektedir.
lmenin nemi
lme ve deerlendirmenin eitimdeki nemi gnlk yaamda ve genel olarak
bilimlerdeki neminin bir yansmasdr. rnein hava durumunu belirlemek iin bilgi
toplamaz isek gnlk yaamda nasl giyineceimize karar veremez, sk sk hava durumu
konusunda yanlarak hasta olurduk. Bilimler iinde en duyarl, en hatasz lme yapan
bilimlere daha fazla gven vardr. Bilimler gelimiliini lme ve deerlendirme
yntemlerindeki gelimilik derecesine borludurlar. Bu aklamalar nda sosyal
bilimlerdeki lme ile fizik bilimlerindeki lmeler arasnda, ltkleri niteliklerden ve lme
ve deerlendirmede kullandklar ara ve yntemlerden kaynaklanan farkllklar
bulunmaktadr.










DEERLENDRME (DNT-DZELTME)



ekil 1. Sistem Yaklamnda lme ve Deerlendirmenin Yeri
ekil 1den de anlalaca zere deerlendirme sistemin her basamanda
kullanlmaktadr. Ayrca deerlendirmenin deerlendirmesinden de sz etmek gerekir. Tabii
ki deerlendirme yapabilme iin lme yapmak gereklidir. Deerlendirmede kullanlan
ltler ve deerlendirme yntemleri ile deerlendirmeye konu olan bilgiyi toplama amacyla
kullanlan lme aralar ve yntemlerinin de deerlendirilmesi gerekmektedir.
emalardan anlalaca zere eitim sistemini nasl bir ema ile gsterirsek
gsterelim o emada lme ve deerlendirmeye mutlaka yer verme zorunluluu vardr. nk
lme ve deerlendirme eitim sisteminin temel ve vazgeilmez elerinden biridir.
lmenin Tanm: Nitelikleri nicelemek; gzlem sonularn saysallatrmak; bir
niceliin gzlenip, gzlem sonularn say veya semboller ile gsterilmesi tanmlarndan
herhangi birisi kullanlabilir. lme bir gzlemdir. Bir betimleme iidir. Bu tanmlar dnda
tanmlar da yapmak mmkndr. zellikler kmesiyle say veya semboller kmesini eleme
iidir veya ampirik kme ile formal kme arasnda bir bantdr gibi tanmlar rnek
verilebilir.


f



ekil 2. lmenin kuramsal tanm
Ampirik
Kme
Formal
Kme
GRDLER
SRE
IKTILAR
Deerlendirmenin
Deerlendirmesi
4
Ampirik kme llecek niteliklerin kmesini, formal kme llen nitelikleri
gstermek amacyla kullanlan say veya sembol kmesini gsterir.
zellikler Kmesi lemler Kmesi
(Tanm Kmesi) (Deer Kmesi)
rnek Ulalacak davranlar Ulalan Davranlar
(Snav Baars) (Snav Notu)

lm: zelliklerle ilgili deerlerin her birine, tek tek gzlem sonularna lm denir.
lmenin zel Anlam: Bireyler hakknda bilgi toplamaktr.

lme Trleri
1)Dorudan (Temel/Dolaysz) lme: Herhangi bir nitelii baka nitelikle
ilikilendirmeden gzlemek dorudan lme olarak adlandrlr. (Boy srasna koyma, Terazi
ile tartma, metre ile lme)
2)Dolayl (Gstergeyle) lme: Herhangi bir deikene ait nitelii baka deikenler
veya aralarn niteliinden faydalanarak lmektir.(termometre ile s lme veya yayl
kantarla arlk lme: birinci durumda civann genlemesi yardmyla s hakknda fikir
sahibi olurken, ikinci durumda yayn uzamasna bal olarak arlk hakknda bir eyler
syleyebiliriz.)
3)Tretilmi lme: ki ayr llen nitelik zerinde yaplan ilemler yardmyla yeni
bir lme sonucuna ulamadr. (rnein Hz=km/saat (yol / zaman) veya Younluk =
Ktle/hacim gibi)

lmede birimler
lme ileminde doal ve yapay (tanmlanm) birimlerin olduundan sz edilebilir.
rnein, bir iyerinde alan iilerin saysn bulmak iin birim olarak iyerinde alan tek
bir iiyi almak doru olacaktr ve bu lmenin doal birimi olduu sylenebilir. Ancak,
uzunluk, arlk, zaman gibi baz deikenlerle ilgili birimler tanmlanm (yapay) birimlerdir.
rnein, metre ve kilogram zerinde anlalm veya tanmlanm birimlerdendir. Birimlerin
tanmlanm olmasnn bir sakncas yoktur ve birok doal birimden daha gvenilir lme
sonular elde edilebilir. Zaten birok birimi tanmlama gerei de zerinde anlamaya
varlamayan veya tartmalara neden olan doal birimler nedeniyle ortaya kmtr.
Birimlerde aranan zellik vardr. Bunlar; eitlik (lein her blmesinin
metredeki her santimetrelerin- birbirine eit olmasdr), genellik (birimlerin herkes tarafndan
ayn anlamda kullanlmas veya birimlerin ounluk tarafndan kabul edilmesidir) ve amaca
uygunluk (llecek zellii lmeye uygunluk veya bu zellii en iyi ekilde
yanstabilmektir) olarak ifade edilebilir.

lmede Aralarn Rol
1-lme sonularnn duyarln ve gvenirliini dolaysyla kesinliini artrr. lme
sonularna karan hata miktarnn azalmasn salar.,
2-Duyu organlarmzla lme yapamadmz durumlar gzlememizi kolaylatrr.
Bylece duyu organlarn kullanamadmz durumlarda da lme yapma imkan buluruz.
3-Herkesin kabul ettii, zerinde anlat standart lme sonular elde etmemize
olanak salar.
lek: lme arac, lme birimi veya lme sonularnn formal nitelikleri olarak
tanmlanmaktadr.
lekleme: Eitim ve psikolojide lek veya lme arac gelitirme olarak
tanmlanabilir.

5
lmede Kullanlan lek Trleri
1)Adlandrma (Snflama) lei: Farkl ve benzer taraflarn gzlendiinde
kullanlan lek trdr. Adlandrma = kodlama; rencilere numara verme, illere plaka
numaras verme, futbolculara srt numaras verme vb. gibi yaplan ilemlere verilen addr.
Snflama = bir zellii dikkate alma; bir zellie sahip olanlar, sahip olmayanlar veya bir
dereceye kadar sahip olanlar belirlerken kullanlabilir. Bu leklere szde lek de denir.
Baz lmecilerce birimleri ve balang noktalar deiir dense de birimleri ve balang
noktalar yoktur. nk birimdeki deime birim de aranan niteliklere uymamaktadr.
Farkllklar birim cinsinden belirleyemeyiz. lmenin basit, ilkel bir trdr. lme
sonular sembol, say veya sfatlara dntrlr. Matematiksel ilem yaplmaz. statistiksel
olarak frekans tablosu yaplabilir ve mod (tepe deer =en ok tekrar eden lm) bulunabilir.
lk olarak bu leklerin yansma zellii vardr: yani farkl iki objeye a kodu verilmise
a=adr. kinci olarak bu leklerin simetri zellii vardr: yani ayn kmede bir objeye a
dierine b kodu verilmise ve a=b ise b=adr. nc olarak bu leklerin geime zellii
vardr: yani a=b ve b=c ise a=cdir.
2)Sralama lei: Belirli bir nitelik bakmndan bykten ke ya da kkten
bye sraya koyma iidir. Bu sraya uygun say veya sembol kullanlrsa sralama lmleri
yaplabilir. Kullanlan saylar sra saylardr. Bu lekler byklk kklk bants ve bu
bantnn zelliklerini salar. Sralama leklerinin de birim ve balang noktas olmad
sylenebilir. Yani byklkler hakknda farklln ne kadar olduu ynnde bilgi sahibi
olamayz. rencilerin elde ettii test ham puanlar sralama leindedir. Bu leklerin
birinci zellii ters simetridir: yani a<b ise b>adr ya da b<a deildir. kinci zellik
geimedir: yani a<b ve b<c ise a<cdir. Bu leklerle adlandrma, snflama ve byklk
kklk karlatrmas yaplabilir. Ancak byklkteki farklara ilikin ilemler yaplamaz.
statistiksel olarak frekans tablosu, mod, medyan (ortanca) ve yzdelikler hesaplanabilir. liki
llerinden sra farklar korelasyonu bulunabilir.
3)Eit Aralk lei: Birimi ve izafi (tanml, yapay, greceli, greli) bir sfr noktas
vardr. Gerekte 0 noktas matematikte yokluk anlamndadr. Yani bir lm sonucunda 0
deeri elde etmek ltmz deikenin hi olmad noktadr. Uzunluk 0 dediimizde
uzunluk yoktur. Aralk leinde ise balang noktas lme yapan kiiye, bir aratan
dierine veya bir uygulamadan dierine deiir. Eit aralk leklerinde 0 noktas grelidir.
rnein scaklk leinden
o
C ve Fahreheit bu tr leklerdendir. Bunlarn sfr noktalar
grece (bal) sfrdr. Yani aslnda bu leklerdeki 0 noktalar llen zellik olarak
scakln olmad bir miktar gstermez. Yapay bir balang noktasna iaret ederler. Ancak
birimler arasndaki miktar eittir. Sralama leimde birimler arasndaki miktar
belirleyemezken aralk leinde belirleyebiliriz. Bu nedenle eit aralk lei ad da
verilmektedir. rencilerin testlerden aldklar standart test puanlar aralk leindedir.
Eitim ve psikolojideki lme aralar ve genelde sosyal bilimlerdeki lme aralarnn byk
ounluu aralk leinde leklerdir. Eit aralk leklerinde dorusal dntrme
yaplabilir. Yani gzlem sonular matematiksel ilemlerle yine eit aralkl fakat balang
noktas farkl lme sonularna dntrlebilir. T ve z puanlar bu yolla elde edilir. T= a+bx
denklemi ile gsterilebilir. Burada a balang (sfr noktas) b ise birimdir (standart
kaymadr). Z puan= (X-X
ortalama
)/standart sapma denlemiyle; t puan = z.10+50 denklemiyle
elde edilebilir. Bu leklerde ortalama, standart sapma, korelasyon vb istatistik ilemler
yaplabilir. Farklarn miktar belirlenebilir. Sadece arpma, blme dier bir deyile oran
ilemleri yaplamaz.
4)Oran lei: Balang noktas gerek (mutlak) sfrdr. Eit bir birimi vardr. Bu
leklerle elde edilen verilerde her trl matematiksel ve istatistiksel ilemler yaplabilir.
Gerek (mutlak) ve yapay (bal-grece) sfr iin rnek

6
1. Durum
X Y

0 cm 200 cm 0 cm 400 cm

Yukardaki ekillerde birinci (kk) doruya X, ikinci (byk) doruya Y dersek Y=2X olur.

2. Durum
X Y

50 cm 250 cm 50 cm 450 cm

1. Durumdaki uzunluklarn balang noktalarn 50 cmye ekersek Y=2X ilemi
geerliini yitirir. Yani ikinci ekilde, tanml sfr noktasnn gerek sfr gstermemesi
nedeniyle Y=2X ilemi artk kullanlmaz olur. Bu nedenle ikinci durumda Y2Xtir. Buna
benzer olarak st (nitelikli) leklerden alt (nitelii dk) leklere gei yapld her
seferinde st lekteki bilgi ve ilem zenginlii kaybedilerek, alt lekteki ilem ve bilgilerle
yetinmek zorunda kalnr.
Tablo 2 kullanlan lek trne gre elde edilen gzlem sonularnn anlamlarn,
gzlem sonular zerinde yaplabilecek ilemleri ve dolayl olarak da nasl
yorumlanacaklarn grmemize yardmc olabilir.
Tablo 3te lme ileminde kullanlan leklerle ilgili zet bilgiler yer almaktadr.
Tablo 3 ile ilgili aklanmas gereken iki nemli nokta vardr. Bunlar;

Tablo 2. leklerle elde edilen bilgilerin anlamllklar
lein yapsal
zellikleri
Elde edilecek Olan llerin anlamllk
dereceleri
lek tipi Balang
noktas
Birimi
(Aral)
Nitelik
gsterme
gc
Nicelik gsterme gc
Sra Fark Oran
Snflama Yok Yok Var - - -
Sralama Deiken Deiken Var Var - -
E. Aralkl Keyfi Keyfi Var Var Var -
Oranl Mutlak Mutlak Var Var Var Var
1.lekler yukardan aaya en basitinden en karmana bir sra gstermektedir
(Basitlik ve karmaklk, elde edilen lmlerin bize verdii bilgi, bu bilgilerin gvenirlii ve
lmler zerinde yaplabilecek ilemlerin okluuna dayal olarak belirlenmektedir).
2.Karmak lekler basit leklere dntrlebilirler. ( Aksi ou zaman -test
standart puanlarn elde etme dnda- mmkn deildir.)
Davranlarn llmesi, ya o davranlarn ya da o davranlar sonunda ortaya kan
rnn veya ikisinin birden gzlenmesi eklinde gerekleir.








7
Tablo 3. lek trleri zet tablosu
LEKLER TEMEL LEMLER RNEKLER ST. TEKNKLER
SINIFLAMA
(ADLANDIRMA)
Farkllk ya da
Benzerlii belirlemek
-kiileri sa ve ten
rengine gre sarn
esmer diye gruplama
-evlere kap numaras,
sokaklara sokak ad
verme
-frekans
-tepe deer (mod)
-yzde
SIRALAMA Az ou veya
k-by
belirlemek
-kitaplar kalnlk
srasna gre dizme
-rencileri boy veya
baar srasna koyma
-ortanca (medyan)
-yzdelik
-sra farklar
korelasyon katsays
(ET) ARALIK Farklar belirlemek -termometreyle
scaklk lme
-kullanlan takvimler
-standartlatrlm
test puanlar
-ortalama
-standart sapma
-Pearson Moment
arpmlar korelasyon
katsays
ORAN LE Oranlar belirlemek -hacim, uzunluk,
arlk vb. lleri
-matematiksel ve
istatistiksel her trl
ilem.
Ama istendik davranlarn llmesi ise en geerli lme o davranlarn gerek
hayat artlarnda gzlenmesiyle olur. rne baklarak lme de ise gerek koullar altnda
ortaya kan rnlere baklarak yaplmaldr. Ancak davranlarn gerek hayatta gzlenmesi
ounlukla gtr. Bu nedenle gerek hayat durumuna mmkn olduunca benzetilmi
ortamlar altnda lme yaplmaktadr. lme sonularnn lme yaplan ortamn gerek hayat
artlarna benzerlii lsnde geerli olduu sylenebilir.
Dier bir yol, gerek hayat durumunu anlatarak byle bir durumda kiiye ne
yapacan sormaktr. Bu sayltya gre okulda gelitirilecek ve llecek davranlarn ou
bilgi, tutum ve duygulara dnr. O halde baz davranlar yerine onlarn dayand bilgi,
beceri ve tutumlar gzleyip leriz. Bu ilemler srasnda gzlenen bilgi, beceri ve tutumlarn
gerek durumda davrana dnecei varsaylr.
Hangi yaklamla veya varsaymlarla yaplrsa yaplsn lme u aamadan geer;
1) llecek zelliin kararlatrlmas ve tanmlanmas 2) llecek zelliin ortaya
karlmasn ve gzlenmesini salayacak ilemlerin belirtilmesi 3)Gzlem sonularnn
derece veya miktar olarak ifade edilmesi.
Deerlendirme: lme sonularn bir lt veya ltlerle karlatrarak karara
varma, lme sonularn yarglama ya da karar verme olarak tanmlanabilir.
Deerlendirmenin zel Anlam: Bireyler hakknda toplanan bilgiyi ltlerle
karlatrarak bireyler hakknda karar verme, yargda bulunma srecidir.
Test: Snav, semeli testler, snama, deneme, kontrol, yoklama anlamlarna gelir. Bu
kelime kullanlrken hangi anlamda kullanld aklanmaldr.
Snav: Birden ok testin kullanlabildii (yetenek, tutum, baar vb.) eitli zellikleri
lme srecini vurgular. Test ise belli zellikleri lmek iin kullanlan ve onu alan herkes
iin ayn olan sorulardan ya da ilerden oluan lme aracdr. Snavn kapsam geni, testin
kapsam dardr.





8
Blm Testi
1. Aadakilerden hangisi lmenin eitimde kullanlma amacdr?
A) Deerlendirmeye temel oluturmas*
B) Kolay ve nesnel puanlamay salams
C) Maliyeti azaltarak kullanl artrmas
D) Bireyleri baarya gre sralamas
E) Davrana sahip olanla olmayan ayrmas

2. lmede ara kullanmann faydasn aadakilerden hangisi en iyi aklar?
A) Puanlamay kolaylatrr.
B) Kapsam geerliini artrr.
C) Tesadf hatalar kontrol eder.
D) Yorumlamaya olanak verir.
E) Gzlemi duyarl hale getirir.*

3. Aadakilerden hangisi temel (dorudan) lmedir?
A) Bir daktilo yazsndaki hatalar saymak*
B) Baar testi ile renci baarsn lmek
C) Yayl kantar ile arlk lmek
D) Bir zek testi ile zek yan hesaplamak
E) Termometreyle havann ssn lmek


4. Aadakilerden hangisinde birimlerde bulunmas gereken zellikler tam ve doru olarak
verilmitir?
A) Geerlik, doruluk, duyarlk
B) Geerlik, gvenirlik, tutarlk
C) Hataszlk, i-tutarlk, yeterlik
D) Eitlik, genellik ve uygunluk*
E) Genellik, kullanllk, niteliklilik

****
Daktilo kursuna giden zgenin yeterlik belgesi almaya hak kazanmak iin 100 zerinden en
az 50 puan almas gerekiyordu. zge 70 puan ald ve yeterlik belgesini kazand.
Aadaki 3 soruyu yukardaki ifadeye gre cevaplandrnz.

5. 50 puan neyi gsterir?
A) Gvenirlik B) lme C) Deerlendirme D) lt* E) Geerlik

6. 70 puan neyi gsterir?
A) Gvenirlik B) lme* C) Deerlendirme D) lt E) Geerlik

7. Yeterlik belgesini kazanmas neyi gsterir?
A) Gvenirlik B) lme C) Deerlendirme* D) lt E) Geerlik
****




9
8. Bir snavda kan sorularn tamamn doru cevaplandran bir rencinin tam puan almas
ile ilgili olarak aadakilerden hangisi kesinlikle sylenebilir?
A) renci snfnda st sralarda yer alabilir.*
B) renci dersteki konularn hepsini bilmektedir.
C) Snavn gvenirlii ok dk kacaktr.
D) Snfn ounluu bu snavda baarl olmutr.
E) Snavn kapsam geerlii dktr.

9. Aadaki lme sonularnn hangisinde doal birim yoktur?
A) Veli 5 ift ayakkab ald.
B) Cerenin boyu 1,68 metredir.*
C) Fatma sorulardan 28ini doru cevaplad.
D) Bu lokantada 7 garson var.
E) Galeride satlmayan 3 araba kald.

10. Aadakilerden hangisi bir dolayl lmedir?
A) Giyimine bakarak kiinin sevdii rengi belirlemek
B) rencilerin kitaplarndan ciltlenmi olanlarn semek.
C) Ders kitabn snfa getirmeyen rencileri saymak
D) rencilerin akademik benlik tasarmlarn lmek *
E) Snftaki esmer ve sarn rencileri belirlemek.

11. Bir niversitenin Spor Bilimleri blmne renci seme snavnda rencilerin 10
saniyede ka metre kotuklar belirlenerek puan verilmektedir. rencilere puan vermek iin
yaplan lme ilemi hangi lektedir?
A) Adlandrma B) Snflama C) Sralama D) Eit Aralkl E) Oranl*

12. Deiken kavramn aadakilerden hangisi daha iyi aklar?
A)Gzlenen zellikler B)Etkisi aratrlan nitelikler
C)Bir sonucu ulatran nitelik D)Etkilenme dzeyi aratrlan nitelikler
A)Ald deerler farkllaan nitelikler*

13. Eitimde hangi lek trnde lme yaplamaz?
A) Sralama
B) Aralk
C) Oran*
D) Snflama
E) Adlandrma



10
II- LME ARACINDA
ARANAN NTELKLER
lme aracnda zelliin yeterli dzeyde
bulunmas istenir. Bunlar ksaca aada
tanmlanmtr.
1-Gvenirlik: lme aracnn hatalardan
arnk olma derecesi, lt eyi tutarl lebilme
derecesi.
2-Geerlik: lme aracnn kullan amacna
hizmet etme derecesi, lt eyi, dier
deikenleri kartrmadan lebilme derecesi.
3-Kullanllk: lme aracnn hazrlama, uygulama, puanlama ve tm bu srelerde
ekonomiklik derecesi olarak adlandrlabilir.

Gerek Puan Kuram Temel Denklemi: X= T + E (Denklem 1)
X: Gzlenen puan T: Gerek Puan E: lemeye Karan Hata Puan
rnek bir renci 20 soruluk bir testten 17 puan alm olsun. Bu 17 puan gzlenen
puandr. Ancak rencinin sahip olduu bilgi dzeyi ile 14 puan alabileceini varsayalm. Bu
14 puan gerek puandr. rencinin gerek performansn ya da baarsn yanstan puandr.
renci geriye kalan 3 puan da kopya ekerek ve ansla kazanmtr. te bu 3 puana, ya da
gzlenen puanla gerek puan arasndaki farka hata puan diyebiliriz. X bilinir, nk gzlenen
puandr. T hipotetiktir (teoriktir), bilinemez. E eer yn ve miktar belli ise bilinebilir. Ancak
tesadf ise yn ve miktar bilinemez. Dolayl yollardan hesaplanr.
Hibir lme hatasz deildir. Hemen her lmeye milyarda bir orannda da olsa hata
karr. Hatalarn eitli kaynaklar vardr. Hatalar: lmeci, lme arac, lme yntemi,
lme ortam veya llen kiiden gelebilir.

2.1 Hata Trleri
1-Sabit Hatalar: Her lme sonucuna ayn miktarda ve ayn ynde karan; her lme
sonucu iin ayn ynde etkili olan ve her bir lmede miktar deimeyen hatalardr. (r: Her
renciye 10 puan fazla verilmesi veya bir soruyu btn snfn doru cevaplandrmas sabit
hatalardandr.)
2-Sistematik Hatalar: lme sonularna belirli bir kurala gre karan ve yn ile
miktar tespit edilebilen hatalara sistematik hatalar denir. ounlukla her bir lme iin sabit
olmayan, puanlayc yanlln yanstan hatalardr. (r: Matematik ya da Fen dersinde
rencilerin gzel yaz yazma, dzen vb.ne puan verme veya sadece erkek / kz rencilere
fazladan puan verme sistematik hatalardandr.)
3-Random (tesadf, geliigzel, rasgele) Hatalar: Kayna, yn ve miktar
bilinmeyen, lme sonularna tesadfen karan hatalardr. Bu tr hatalar lme sonularna
nerede, ne zaman, nasl, ne kadar kart tespit edilemezler. (r: Snav koullarnn
rencilere etkisi, retmenin puanlama dikkatsizlii gibi etkenlerden lmelere karan
hatalar bu trdendir.) Ancak bu tr hatalarn ortalamasnn sfra yaklat ve normal
dald kabul edilir.
lmede asl ilgilenilen hata tr tesadf hatalardr. Sabit hatalar standart sapma ve
varyansa etki etmezler. Sistematik ve sabit hatalar kontrol edilebilirler. lme sonularna
hangi ynde ve hangi miktarda kart tespit edilerek lme sonularndan karlabilirler.
Bylece de lme sonular hatalardan arndrlm olur. Dolaysyla sabit ve sistematik
hatalarn lme sonularnn gvenirliine etkileri azaltlabilir veya tamamen ortadan
kaldrlabilir. Bu nedenle gvenirlik sz konusu olduunda lmecileri asl ilgilendiren hata

11
tr olarak tesadf hatalara vurgu yaplr. Ancak random hatalar kontrol etme imkn yok
gibidir. Bu nedenle yaplabilecek en doru ilem random hatalar azaltmak iin gerekli
nlemeleri alabilmektir.
lme aracnn duyarl hatalar azaltr. lmecinin yeterli oluu, lme aracnn iyi
kullanlmas, puanlamann objektiflii, lme yaplan ortamn amaca uygunluu ve llen
kiinin performansn yanstacak durumda olmas hatalar azaltr.

2.2 Gvenirlik
Genel anlamda tutarlk ve duyarlk demektir. ki veya daha fazla lmn birbirini
tutmas veya yaplan lmlerin duyarl olmasdr. Pozitif bilimlerde ayn artlar salamak
mmkn olabildii iin bu yntem iyi sonular verir. Eitim ve psikolojide ayn artlar
salamann zorluu farkl yntemler gelitirilmesini zorunlu klmtr. Geerlik ve gvenirlii
belirleme tekniklerinde en ok kullanlan istatistik tekniklerden biri korelasyon katsaysdr.
Aada, korelsyonun alabilecei tipik deerlerle ilgili grafiklerden verilemeye
allmtr.
Korelsyon katsays 1 ile 1 arasnda deerler alr. Deer 1e yaknsa pozitif
korelasyon vardr. Deikenler ayn ynde deiiyor anlamna gelir. Yani deiken
deerlerinden biri artarken dieri de artyorsa pozitif korelasyon olur. Bu durumda,
deikenlere ait deerler eksenlerin birletii keden kar keye ynelen bir elips iinde
gsterilebilir (1. gsterim rneindeki gibi). Eer deikenlerin deerleri, eksenlerin birletii
keden kar keye ynelen dz bir doru zerinde gsterilirse bu durumda mkemmel
olumlu ilikiden sz edilir. Deer 1e yaklayorsa negatif korelasyon vardr. Deiken
deerlerinden biri azalrken dieri artyorsa negatif iliki vardr. Bu tr ilikiye ters ynde
iliki de denir. Bu durumda deikenlere ait deerler dikey eksenden yatay eksene doru
ynelen bir elips iinde gsterilebilir (2. gsterim rneindeki gibi). Deikenlere ait deerler
dikey eksenden yatay eksene ynelen bir doru zerinde gsterilebilirse bu durumda
mkemmel olumsuz ilikiden sz edilir. Korelasyon deeri 0a yaknsa iki deiken arasnda
iliki olmad sylenir. Deikenlerin deerleri bir daire, bir kare baz zamanlar ise
dikdrtgen ierisinde gsterilebilir. (3. gsterim rneindeki gibi).
Korelasyon grafiksel olarak gsterildii gibi istenirse deer olarak da hesaplanabilir.
Grafik teknik sayesinde korelasyonun yn ve gc hakknda fikir sahibi olsak da yorum
yapmakta zorlanlacak durumlar da mmkndr. Denklem 2 korelasyon deerinin nasl elde
edildiini gstermektedir. Bu formle korelasyon iin ham puan forml ad da verilir. Eer
istenirse bu forml kullanarak korelasyon deeri elde edilir ve yorumlanr. Elde edilen
korelasyonun gc sorulduunda mutlak deer 1e yaknlna baklr. zel olarak yn
belirtilirse hesaplanan korelasyonun iaretine baklr. Korelasyon Forml
Korelasyon gvenirlik ve geerlik katsays olarak kullanlrken pozitif ve bire yakn
olmasna dikkat edilir. Yani pozitif ve bire yakn korelasyon varsa geerlik ve gvenirlik
olduu sylenebilir. Gvenirlikte 0,70 st; geerlikte ise 0,30 st korelasyon var ise ksmen
de olsa geerlikten ve gvenirlikten sz edilebilir.

2) (Denklem
] ][ [
) )( (
) ( ) (
2
2
2
2
N N
N
y x
xy
r
y
y
x
x
xy

1. Test
x
x
x x
12
Gvenirlik bir
korelasyon olmasna
ramen 0 ile 1 arasnda
deiir. Varyanslardan
hareket ettiinden
(negatif) deer almaz.
ok ender olarak 1in
stnde veya negatif
kar. Ayn ekilde
herhangi bir lme
sonularnn tam
gvenilir ya da sfr
gvenirlikte olmas
beklenmez. Eer
lmelerimiz tam
gvenilir olsayd
gvenirliin tanmndan
lmelerimizde hata
olmazd, bu durumda
gvenirliin
(korelasyonun) deeri 1
olurdu; eer
lmelerimiz sfr
gvenirlikte olsayd,
lmlerin hepsi hata
ls anlamna gelirdi;
bu durumda da
gvenirliin
(korelasyonun) deeri 0
olurdu.
Geerlikte ise
llmek istenen
deikenle zt ynl bir
deiken llebilir.
rnein bir dersten
holanmamak (olumsuz
tutum) ile o dersteki
baar negatif ynl
korelasyon verebilir. Bu nedenle gvenirlik 0 ile 1 arasnda deer almasna ramen geerlik -
1 ile +1 arasnda deerler alr. Geerlik ve gvenirliin alabilecei deerlerin snrlarn
aadaki gibi gstermek kalcl asndan yararl olabilir.
0 r
xx
+1 (Gvenirliin snrlar)
-1 r
xy
+1 (Geerliin snrlar)
Gvenirlii Belirleme Yollarndan Bazlar:
1-Test Tekrar Test Gvenirlii: Ayn testi ayn gruba iki kez uygulama yoluyla elde edilen
gvenirlik katsaysdr. ki uygulamadan elde edilen puanlar arasndaki korelasyon
katsaysdr. ki uygulama arasndan belirli bir zaman gemelidir. Aradan geen zaman
cevaplayclarn llen zellik bakmndan deimeyecekleri, ayn zamanda ilk uygulamada
verdikleri cevab hatrlamayacaklar bir sre olmaldr. Bu gvenirlik katsaysna Kararllk
Katsays da denir.
x x x x
x x
x x
x x
X x x
x X x

x x


2. Test
1. Gsterim
(Pozitif Yksek Korelasyon)

1. Test
x
x
x X
x X
X x
X x x
X x x x
x x
x x x x
x x
x x
x

2. Test
2. Gsterim
(Negatif Yksek Korelasyon)
1. Test x
x x x
x x x x
x x x x
x x x x
x x x x x
x x x x x x x
x x x x
x x x x
x x x x
X x x x
x x x x x
x

3. Gsterim
2. Test
(Sfra Yak Dk Korelasyon)
13
2-Paralel Test Gvenirlii: Test-tekrar test ynteminin dezavantajn gidermek amacndadr.
En az iki edeer form gelitirilir. ki test madde says, nitelii ve ltkleri davranlar
bakmndan denk olmaldr. ki test ayn renci grubuna uygulanr. ki testten elde edilen
cevaplayc puanlar arasnda korelasyon katsays hesaplanr. Uygulama ayn renci
grubuna ayn zamanda yaplrsa hem karallk anlamnda gvenirlik hem de formlarn
edeerlii hakknda bilgi verir.
3-ki Yar Gvenirlii: Tek uygulama gerektirdiinden ok kullanlr. Test iki edeer yarya
blnr (Yarsndan veya tek-ift sorular). rencilerin bu iki yarlardan elde ettikleri puanlar
arasnda korelasyon elde edilerek testin bir yars iin gvenirlik bulunur. Bu korelasyon
kullanlarak testin tm iin gvenirlik hesap edilir. Testin tm iin gvenirlik katsaysnn
forml yledir.

12
12
12
1
2
r
r
r
+
= (Denklem 3)
Bu yntemin kullanlmasnda tek boyutlu; ayn nitelii len maddelerden oluan bir
test olmasna zen gsterilir. Aksi durumda yorumlamada sknt yaratacandan kullanlmaz.
4-KR-20 Gvenirlii: Bu forml iin madde glk indeksi (p) bilinmelidir. kinci olarak
testteki her bir maddenin ayn deikeni lt yani testin lmek istedii nitelii lt
saylts vardr. Forml madde glklerini ve madde saysn dikkate alarak hesaplanan bir
gvenirlik katsaysdr.
) 1 (
1
20
2
Sx
pq
K
K
KR

= (Denklem 4)
K: Madde says
p: Maddeyi doru cevaplandranlarn tm cevaplayclara oran
q: Maddeyi yanl cevaplandranlarn tm cevaplayclara oran
2
x
S : Tm testin varyans
5-KR-21 Gvenirlii: Testteki maddelerin eit ya da yakn glkte olduu varsaylyorsa ve
madde istatistikleri (glkleri veya varyanslar = pq) bulunmamsa test puanlar ortalamas
ve varyans kullanlarak KR-21 gvenirlik katsays hesaplanabilir. Maddelerin eit glkte
varsaylmasndan dolay KR-21 genellikler KR-20den kk kar.
) 1 (
1
21
2
2
Sx
X X K
K
K
KR

= (Denklem 5)
Eer maddeler glk bakmndan olduka farkl ise yani birbirine yakn veya eit
deilse bu forml gvenirliin en alt snrn verir. Bu durumda elde edilen gvenirlik
katsays yeterli grlyorsa (.75in stnde ise) testin gvenilir olduunu sylemek
mmkndr.
KR-20 ve KR-21 formlleri sadece 1-0 puanlamasnda kullanlr. Eer puanlama farkl
ise bu forml kullanlmaz. Cronbach alfa gvenirlik katsays kullanlr.
6- Cronbach alfa: Maddeler (sorular) 1-0dan farkl puanland zaman veya bir testin alt
testleri varsa bu tr testlerin gvenirliini KR-20nin zel bir hali olan Cronbach Alfa teknii
ile hesaplarz. KR-20den fark eer testin alt testleri var ise madde varyanslar toplam yerine
alt test varyanslar toplam alnr. 1-0dan farkl puanlandnda KR-20de olduu gibi madde
varyanslar kullanlr.
) 1 (
1
2
2
Sx
j
S
K
K
Cronbach

= o (Denklem 6)

2
j
S : Madde varyanslar toplam veya alt test varyanslar toplam
14
7-Puanlayc Gvenirlii: Cevap ktlarna birden fazla puanlaycnn verdii puanlar
arsndaki korelasyondur. Puanlayclarn yanszl ve uyumu hakknda bilgi verir. Daha ok
yazl snavlar, szl snavlar, performans testleri gibi durumlarda kullanlr.
8-Puanlama Gvenirlii: Bir puanlaycnn bir snav kadna farkl zamanlarda (en az iki
kez) verdii puanlar arasndaki korelasyondur. Puanlaycnn kararll ve yanszl
hakknda fikir verebilir. Daha ok yazl snavlarda, dev-projelerde ve ksmen de ksa cevapl
testlerde kullanlabilir.
Tablo 4. Gvenirlik Belirleme Tekniklerine likin zet Bilgiler
Gvenirlik Katsays Tipi
Anlam
Gereken
form says
Uygulama
says
Hata varyans
kayna
KUDER-RICHARSON KR
- 20 ve KR - 21

tutarlk
Bir Bir
Kapsam rneklemi ve
heterojenlii
CRONBACH ALFA tutarlk Bir Bir
Kapsam rneklemi ve
heterojenlii

K YARI tutarlk Bir Bir Kapsam rneklemi
TEST-TEKRAR TEST Kararllk Bir ki Zaman rneklemi
PARALEL FORMLAR
Birlikte uygulama
Tutarlk ki Bir Kapsam rneklemi
PARALEL FORMLAR
Aralkl uygulama
Tutarlk ki ki Zaman ve kapsam
PUANLAYICI Tutarlk Bir Bir Puanlayclar
PUANLAMA Kararlk Bir Bir Puanlama
Aklanan gvenirlik belirleme tekniklerine ilikin zet bilgiler tablo 4te
verilmektedir. Tablo 4 gvenirliklerin hangi anlama geldii, kullanlmas gereken form says,
uygulama says ve hesaplanan gvenirlik deerlerine karan hata kaynaklarn
gstermektedir.
Gvenirlii Artrma Yollar
1-Soru saysn artrmak gvenirlii artrr. Gvenirlikle soru says arasnda matematiksel bir
iliki vardr. Soru says arttka duyarl lme yaplaca iin gvenirlik de artar. Ancak soru
saysn bir noktadan sonra artrmann getirii ok fazla deildir. Bu iliki aadaki ekilde
grlebilir. Gvenirlii tam (1) yapabilmek iin eklenecek soru says sonsuzdur. Monoton
artan bir fonksiyondur. Bir noktadan sonra eklenecek soru says ile artacak gvenirlik
miktar nemsiz bir dzeye gelir. Bunu bir rnekle aklayacak olursak madde says 4
gvenirlii 10 olan bir teste srekli soru ekleme durumunda gvenirlik art miktar yle
olacaktr.
Aadaki ekilde rld gibi bir noktadan sonra meydana gelen gvenirlik art
eklenen soru says karsnda demeyecek bir miktardr. Soru says ile gvenirlik ilikisi
kapsamnda ne kadar soru eklenince istenilen gvenirlii elde edeceimizi gsteren forml
vardr. Bu forml aadaki gibidir.
r
n
=
1 ) 1 ( +
s
s
r n
nr
(Denklem 7)
formlde geen terimlerin aklamalar yledir.
r
s
=Soru eklenecek testin (eldeki testin) gvenirlii
r
n
=Testin soru eklendikten sonra beklenen gvenirlii (istenen gvenirlik)
n=Testin ka kat uzatlaca
rnek: Gvenirlii 0.75 olan 10 soruluk bir testin gvenirliini .90'a karmak iin
ne kadar soru ekleyeceimizi bulmak iin forml uygularsak (bkz. rnek almalar) n ~ 3
kar. Buradan n*k yoluyla; 3*10 = 30 bulunur. Bu durumda test 30 soru olduunda
15
gvenirliin 0.90 olaca anlalmaktadr. Yani gvenirlii 0.90a karmak iin teste
20 soru daha eklemek gerekmektedir.

Tablo 5. Madde says ve Gvenirlik likisi
K Gvenirlik Artan Gvenirlik
Art
4 0.10 -
8 0.18- 0.08
16 0.30 0.12
32 0.46 0.16
64 0.63 0.17
128 0.77 0.14
256 0.89 0.12
512 0.94 0.05
1024 0.97 0.03
1.00 0.03
ekil 5. Madde saysna gre gvenirlik

2-Sorularn ak, anlalr ve cevaplanabilir olmas gvenirlii artrr.
3-rencilerin gdlenmesi gvenirlii artrr.
4-Snav sresinin yeterli olmas gvenirlii artrr.
5 -Testin orta glkte olmas (ok kolay veya ok zor olmamas) gvenirlii artrr.
6-Testin objektif puanlanmas gvenirlii artrr.
7-lme ileminin tm basamaklarnda gerekli titizlik ve dikkati gstermek gvenirlii artrr.
9-Duyarl yksek ara ve yntem kullanmak gvenirlii artrr.
10-lme sonularnn elde edilen duyarlkta kaydedilmesi gvenirlii artrr.

2.3 lmenin Standart Hatas
lmelerin tutarl ile gvenirlikten sonraki ikinci yaklam hatalarn bykln
belirlemektir. Tek bir gzleme baklarak hata konusunda bir ey sylenemez. Ayn kiiye ait
birden fazla lme yaplmaldr. Bu lmeler bir dalm gsterir. Bu dalmn ortalamas
kiinin gerek puannn tahminidir. Yani gerek puana en yakn puandr. Bu dalmn
standart kaymas lmenin standart hatas olarak adlandrlr.
Ancak bireylerle ilgili tekrarl lmeler yapmak zaman alcdr. Bu nedenle ok sayda
kiiye test uygulamak, bu testten elde edilen puanlarn standart kaymasn ve gvenirliini
kullanmak yoluyla bireylerin puanlarna karan hata (lmenin standart hatas)
hesaplanabilir. Bu yolla hesaplanan lmenin standart hatas forml aadaki gibidir:
'
1
xx x
r S SH = (Denklem 8)
S
x
=Testin standart sapmas
r
xx
= Testin gvenirlii
Standart hata grubun deiirliinden az etkilenir. Gvenirlik ise grubun deiirliine
baldr. Bu nedenle bazen gvenirlik yerine kullanlmas nerilmitir. zellikle testteki
puanlarn ve puanlar arasndaki farklarn gvenirlii ile ilgili yarglar iin ok kullanldr.
(r: Gvenirlii .64 olan ve standart kaymas 5.03 olan testten bir rencinin 48 puan aldn
varsayalm. Geme notu 50 olsun. Bu durumda renci snfn gemeli midir? Nasl karar
vereceiz? Karar, standart hatay hesaplayp rencinin puanna ekleme ve karma yapma
yoluyla rencinin puan araln bulduktan sonra vermek yararldr. Bu test iin lmenin
standart hatasn hesaplayacak olursak ilgili formlden 3,02 olarak elde edilir. Bu puan
rencinin puanna ekleyip karnca rencinin puan 44,98 51,02 arasnda olacaktr.
rencinin puan 50 geme notunu kapsadndan geer not vermek doru olur.
Gvenirlik in rnek almalar:

Soru Says
16
Tablo 6. Test-Tekrar Test Veya Paralel Test Gvenirlii in Veriler

1.Uyg.(X) 2.Uyg.(Y) X
2
Y
2
XY
1 30 33 900 1089 990
2 32 32 1024 1024 1024
3 33 34 1089 1156 1122
4 35 36 1225 1296 1260
5 37 37 1369 1369 1369
6 38 42 1444 1764 1596
7 40 39 1600 1521 1560
8 39 44 1521 1936 1716
9 44 41 1936 1681 1804
10 34 36 1156 1296 1224
Toplam 362 374 13264 14132 13665
T
2
131044 139876
TX*TY 135388
r= 0,83 Testim gvenirlii
kkk r 0,91 Maksimum geerlik deeri

] ][ [
) )( (
) ( ) (
2
2
2
2
N N
N
y x
xy
r
y
y
x
x
xx

83 , 0
]
10
139876
14132 ][
10
131044
13264 [
10
) 374 )( 362 (
13665
=

=
xx
r
Bu sonulara gre 10 soruluk testimizin orta gvenirlikte olduu sylenebilir.
Dier gvenirlik hesaplar da ilgili tekniin gerekli ilemleri yerine getirilerek korelasyon
formlnden faydalanlarak yaplmtr.
Aada 10 soruya 10 kiinin verdii cevaplara dayanarak elde edilen madde puanlar
matrisi grlmektedir. Bu matrisi kullanarak gvenirlik tekniklerinden uygun olanlar iin
gvenirlik deerleri ve bir lte gre maksimum geerlikleri hesaplanmtr. Benzer rnekler
zerinde allabilir.

Tablo 7 Yarya blme, KR-20 ve KR-21 Gvenirlik Analizleri iin 10 Maddeye likin Veriler

Kiiler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Puan
A 0 1 1 0 1 1 0 0 0 1 5
B 1 1 1 0 1 1 0 1 1 0 7
C 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 8
D 1 1 1 0 0 0 0 0 0 1 4
E 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 9
F 0 1 1 0 0 0 0 0 1 0 3
G 0 1 1 0 0 1 0 1 0 0 4
H 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 10
I 0 0 0 0 1 0 0 0 1 1 3
J 0 1 1 1 1 0 0 1 1 0 6
DS 5 9 9 4 7 6 3 6 5 5 59
p 0,50 0,90 0,90 0,40 0,70 0,60 0,30 0,60 0,50 0,50
17
q 0,50 0,10 0,10 0,60 0,30 0,40 0,70 0,40 0,50 0,50
p*q 0,25 0,09 0,09 0,24 0,21 0,24 0,21 0,24 0,25 0,25 2,07

Testin tm iin Ort S
2
S
5,90 6,32 2,51
TEK SORULAR
1 3 5 7 9 Puan
A 0 1 1 0 0 2
B 1 1 1 0 1 4
C 1 1 1 1 0 4
D 1 1 0 0 0 2
E 1 1 1 1 0 4
F 0 1 0 0 1 2
G 0 1 0 0 0 1
H 1 1 1 1 1 5
I 0 0 1 0 1 2
J 0 1 1 0 1 3 T
2
S
2

Toplam 5 9 7 3 5 29 841 1,66
FT SORULAR
2 4 6 8 10 Puan
A 1 0 1 0 1 3
B 1 0 1 1 0 3
C 1 1 1 1 0 4
D 1 0 0 0 1 2
E 1 1 1 1 1 5
F 1 0 0 0 0 1
G 1 0 1 1 0 3
H 1 1 1 1 1 5
I 0 0 0 0 1 1
J 1 1 0 1 0 3 T
2
TX*TY S
2

Toplam 9 4 6 6 5 30 900 900 2

KORELASYON
X
2
Y
2
X*Y
1 4 9 6
2 16 9 12
3 16 16 16
4 4 4 4
5 16 25 20
6 4 1 2
7 1 9 3
8 25 25 25
9 4 1 2
10 9 9 9
Toplam 99 108 99

r= 0,79
SBr= 0,88
Kkk r 0,94

KR-20 0,75
kkk r 0,86
18
Sadece yarlardan birinin gvenirlii, iki yar arasndaki korelasyon
Testin tm iin gvenirlik, Spearman-Brown dzeltme forml sonucu.
Testin alabilecei Maksimum lt geerlik deeridir.

Madde glkleri ve says dikkate alnarak hesaplanan i tutarlk deeridir.
Testin alabilecei Maksimum lt geerlik deeridir.

Madde glkleri eit varsaylarak hesaplanan i tutarlk deeridir.
Testin alabilecei Maksimum lt geerlik deeridir.

Yukarda 0,75 bulunan KR-20 gvenirliini 0,90a karmak iin teste ka madde eklememiz
gerektiini aadaki gibi bir ilem sreciyle bulabiliriz.

r
n
= 3 36 12
1 75 , 0 ) 1 (
) 75 , 0 (
90 , 0
1 ) 1 (
= = =
+
= =
+
n n
n
n
r n
nr
s
s
ve 3x10=30 olacakt r . 10
maddel i k t est i mi ze 30 sor u daha ekl eyi p 40 sor uya kar r sak gvenir l i i ni de 0, 90
deer i ne kar abil ir iz.

1-0 puanlamadan farkl durumlarda kullanlan i tutarlk katsays Cronbach Alfa gvenirlii
iin aadaki rnek verilmitir. Grld gibi 8 soruluk testin gvenirlii yetersiz
bulunmutur.
Tablo 8. Cronbach Alfa Gvenirlik Analizi iin 8 Maddeye ait Veriler

M1 M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 Puan
K8 4 4 5 5 5 4 5 4 36
K1 4 3 5 2 4 5 3 5 31
K4 2 4 4 3 5 3 5 5 31
K6 5 3 2 2 4 3 5 5 29
K7 3 3 4 2 5 4 3 3 27
K2 5 3 4 2 1 3 4 4 26
K3 3 1 2 3 4 3 2 5 23
K5 1 3 3 4 3 2 2 2 20
S
2
1,98 0,86 1,41 1,27 1,84 0,84 1,70 1,27 223
Madde varyanslar toplam 11,16
Alfg 0,64 Cronbach alfa gvenirlii Tm test iin
kkk 0,80 Maksimum lt geerlii Ort S
2
s
27,88 25,27 5,03

2.4 Geerlik
Bir lme aracnn sadece o arala llmek istenen deikeni lme, baka
deikenlerle kartrmama veya amaca hizmet etme derecesidir. Testin sahip olmas gereken
en nemli niteliktir. Buna gre geerlik, genel anlamda, bir lme aracnn ya da lme
ynteminin lmeyi amalad zellii, baka herhangi bir zellikle kartrmadan, doru
olarak lebilme derecesi olarak tanmlanabilir. Baka bir tanm ise geerlii,
maddenin/testin bilenle bilmeyeni veya bir davrana sahip olanla olmayan ayrma derecesi
olarak ifade eder. Bu tanm eitimde kullanlan aralarn geerliini belirlemede, madde
analizlerinde ok kullanlr. Bu terim, testlerin salad sonularn kullanlma amalan iin
geerli olup olmadn, geerli olu derecesini ve gerekliini belirtmektedir.
Bir lme aracnn geerlii yksek ise gvenirlii de yksektir. Bunun tersi doru
deildir. Gvenirlii yksek olan testin geerlii dk olabilir.

KR-21 0,69
kkk r 0,83
19
Geerlikte iki nemli soru vardr. l)lme arac hangi ama ya da amalar iin
kullanlabilir. 2)lme arac bu ama veya amalara ne derece de hizmet edebilir, uygundur?
Bir testin geerlii bir derece sorunudur. Ya hep ya hi sorunu deil. Hatalardan
tamamen kurtulmak mmkn deil ancak minimum yapmaya almak gerekir.
Geerlii birden fazla yolla tanmlamak mmkndr. Tek bir tanm vermek yerine
kullan amacna uygun olduuna ilikin kantlar bulmak daha dorudur. ok bilinen geerlik
trleri ksaca yle zetlenebilir.
1-Kapsam Geerlii: llmek istenen kapsamla geerlii aratrlan testin lt
kapsamn rtme derecesidir. Bir lme aracnn llmek istenen davranlar (zellikleri)
ne derece kapsadnn belirlenmesidir. Kapsam geerliinin belirlenmesi iin lme
konusu olan zelliklerin ya da davranlarn nceden belirlenmesi gerekir.
Eitimde hedefler geneldir, gzlenemezler. Oysa llecek nitelik ya da davran
dorudan ya da dolay olarak gzlenebilmelidir. Bu nedenle hedefler verine davranlar lme
konusu yaplr.
r: Hedef 1; "lmeyle ilgili belli bal kavramlarn bilgisi." Geneldir. Gzlenemez.
Davran 1; Gvenirlik kavramnn tanmn yazma, syleme veya verilen seenekler
arasndan iaretleme. zeldir. Gzlenebilir.
Kapsam Geerliini Belirleme Yollar
ki temel yol olduu sylenebilir. Birincisi akli (rasyonel), ikincisi istatistik yoldur.
1-a- Belirtke Tablosu Hazrlamak. Belirtke tablosu, stun balarnda hedefler, satr
balarnda konular ve hcrelerde hedefler ve konularla ilgili davranlarn numara ya da
saylarla gsterildii tablodur. Yani davranlarn konu ve hedeflere gre dalmn gsteren
izelgelerdir.
rnek belirtke
tablosunda (Tablo
9)grld gibi
davranlarn konu ve
hedeflere gre
dalm belirlenir.
Snav sorularnn bu
dalm ne derece
yanstt incelenir. Bu
inceleme sonucunda
kapsam geerlii olup
olmadna karar verilir.
Eer sor ul ar bu
dalma uygun olarak
lme yapyorsa, yani
davranlar konu ve hedef
arlklarn da gz
nnde bulundurmak kouluyla yeterince kapsyorsa kapsam geerliinden sz edilir.
1-b-Uzman kansna bavurma: Sorular uzmanlara gsterilerek ilgili davranlar ne
derecede ltn belirlemeleri istenir. Bu amala "evet, hayr"l, davranlarla "ilgili,
ilgisiz" veya davranlar "lyor, lmyor" gibi cevaplarn verilebilecei lekler
kullanld gibi sorularn davranlar lme dzeyini gsteren 3 ya da 5'li likert tipi
lekler de kullanlabilir. Elde edilen sonular yzde-frekans veya korelasyon katsays
hesap edilerek deerlendirilebilir. Bu teknie Bir uzmann sorular belirtke tablosuyla
karlatrma teknii de denebilir. Bu teknik belirtke tablosu hazrlamann devam olan bir
tekniktir. Bu tekniin yukardaki teknikten tek fark hazrlanan belirtke tablosunu hazrlayan
kiinin deil bamsz bir uzmann incelemesidir.
Tablo 9. rnek Belirtke Tablou
Tablosu.
Hedef-dav.




Konular
B
i
l
g
i

K
a
v
r
a
m
a

U
y
g
u
l
a
m
a

A
n
a
l
i
z

S
e
n
t
e
z

D
e

e
r
l
e
n
d
i
r
m
e

T
o
p
l
a
m

(
%
)

1.lmenin
Temel
Kavramlar
4 3 2 2 1 4
16 (%33)
2. lme
Aracnn
Nitelikleri
3 5 8 3 2 3
24 (%50)
3.Yazl
Yoklamalar
- 3 1 2 1 1
8 (%17)
Toplam (%)
7
(%15)
11
(%23)
11
(%23)
7
(%15)
4
(%7)
8
(% 17)
48
(% 100)
20
2-Tekrarl Tet Gelitirme: ki farkl uzman grubunun ayn kapsam len iki test
gelitirmesi ve bunlar rencilere uygulama sonucu elde edilen puanlar arasndaki
korelsyonun hesaplanmasdr.
zet olarak kapsam geerliini, salamak iin uzman kiiye danma, belirtke
tablosunu dikkate alma ve konu hedef arlna bakmak gerekir. Kapsam geerlii iin
kullanacamz testin nitelikleri kullanma ama ve durumlaryla mmkn olduunca
elenmelidir. Kapsam geerlii alan uzmanlarnn testle ilgili grleri olarak kabul edilebilir.
rnek: Drt ilemle ilgili bir test hazrlayalm. Testin amac rencilerin drt
ilemle ilgili becerilerini lmektir. Ancak testi hazrlarken karma ilemiyle ilgili
sorular yazmazsak kapsam geerlii decektir. karma ileminin yan sra blme ilemi ile
ilgili sorular da yazmay ihmal edersek kapsam geerlii daha da decektir. Ayn rnei u
ekilde de inceleyebiliriz. Drt ilem becerisi ile ilgili davranlarn arlklar (arpma,
blme, karma ve toplama ilemlerinin arlklar) farkl olsun. Bu konularn arln
belirlemede, zlen rnek says, harcanan ders saati kitapta ayrlan sayfa says ve esas
olarak belirtke tablosundaki davranlarn says olacaktr. Kullanlacak testte bu arlkla
dengeli olacak ekilde soru yoksa kapsam geerlii dk olur.
rnek: Aadaki ekillerin hangisinde testin kapsamyla kullancnn kapsam en iyi
ekilde elemitir? (A: llecek davranlar; B: test kapsam)

ekil 6. Kapsam geerliiyle ilgili baz muhtemel grnmler
Durum 1de testin kapsamyla kullanc kapsam az bir alanda akmaktadr.
Dairelerin kesitii alan ok dar olduundan testi kullanmak ok anlaml olmaz. Bu test
llecek nitelik yada davranlara ilikin ok az-bilgi salar.
Durum 3'de terstin, kapsam kullanc kapsam iinde yer almaktaysa da iyi bir lm
olmayaca bellidir. Test kullancnn lmeyi amalad zellik ya da davranlar lmede
snrl kalmaktadr. Boluk ancak baka testler kullanlarak doldurulur. ounlukla birden
fazla test kullanlmasnn nerilmesi, tek bir testin istenen kapsam lmede snrl
olmasndandr.
Durum 2'de kullancnn kapsam ile testin kapsam tam olarak elemiyorsa da testin
kapsam uygulaycnn kapsamm dierlerine gre daha ok karlamaktadr.
Burada tekrar vurgulanabilir ki, kapsam geerlii, bir btn olarak testin ve testteki
her bir maddenin maksada ne derece hizmet ettiidir. Birincisi, testteki tm maddelerin
llecek konuyu (ierii) ve davranlar ne derece temsil ettii; ikincisi, testteki her bir
maddenin llecek davran ne derece ltne baldr. stenmeyen deikenlerin
llmesi de kapsam geerliini drr. rnein, "bele altnn arpmnn ikiye
blnmesinden iki karlmasyla elde edilen say katr?" ifadesine szel yetenek karr.
Matematik becerisi leme amalanrken baka bir nitelii ltmz iin kapsam geerlii
dm olur. Yani kapsamda szel yetenek becerisi ve bizim byle bir deikeni lme
amacmz olmad halde bu deiken lmeye kararak hem amacmzdan uzaklamamz
hem de kapsam geerliinin dmesine neden olur.

Durum1 Durum 2 Durum 3


21
2-lte Dayal Geerlik (lt Geerlii): Test puanlaryla lt yada ltler
arasndaki korelasyon katsaysdr. ltler genelde "d lttr. Elde ettiimiz geerlik
ise bir lte gre geerliktir. Geerlik katsays lt alnan puanlara gre deiecektir.
Bu nedenle ncelikle doru lt bulmak gerekir. Yani geerlii aratrlan konuyla ilgili
bir lt olmaldr. Ayn zamanda ltn geerlii ve gvenirlii yksek olmaldr. lt
geerlii ltn elde edildii zamana gre ikiye ayrlarak incelenir.
a-Yordama Geerlii: lt puanlarn yordayc (geerlii aratrlan) puanlardan
sonra elde edilmesi durumundaki geerliktir, Bu geerlik trnde yordayc puanlar daha
sonraki bir performans yordamak (kestirmek-tahmin etmek) amacyla kullanlr. Eer iyi
yorduyorsa (yani yordayc ve lt puanlar arasndaki iliki yksekse) yordama
geerliinden sz edilir. Yordama bir tahmindir. Ancak her tahmin bir yordama deildir. Bir
tahminin yordama olabilmesi iin gelecee dnk olmas belli bilgiler temelinde baz
teknikler kullanlarak yaplmas gerekir. Yordama iinde (geerliinde) kullanlan istatistiksel
teknik regresyondur.
Yordama geerliinde en nemli sorun uygun bir lt, bulmaktr. yi bir lt u
zelliklere sahip olmaldr. 1-lt ncelikle yordanmaya allan deikenle ilikili
olmaldr. (rnein mzik yeteneini len bir arala kiinin okuduunu anlama yeteneini
yordayamazsnz.) 2-lt gvenilir olmaldr. lte ilikin puanlar ne kadar ok hata
ierirse yordama geerlii o derecede dk olacaktr. 3-lt geerli olmaldr. Zaten
geerlik almas bir aracn amaca uygunluk derecesini ortaya koyma almasdr. Bu
nedenle amaca uygunluu kantlanmam ya da amaca uygun olmad bilinen bir ltle bu
alma baarsz olur. 4-Kolay ve pratik olmaldr. Elde edilmesi ve uygulanmas kolay ve
pratik olmaldr.
b)Uyum (Uygunluk) Geerlii: lt puanlarn yordayc puanlarla ayn zamanda
veya daha nce elde edilmesi durumunda, lt ile yordayc arasndaki korelasyon
katsaysna uyum geerlii ad verilir. Uyum geerliine hlihazr geerlik, mevcut durum
geerlii, e-zaman geerlii ve uygunluk geerlii de denilmektedir. Yordama geerliinden
fark; testin llmek istenen davran veya zellikleri hangi dzeyde lebileceini
belirlemektir. Yordamada ise kestirme vardr. zellikle testin amac tan koymak ise uyum
(e-zaman) geerliine bavurmak yararldr. rnein niversite snav ile niversite baars;
ie giri snav ile i performans arasndaki korelasyon katsaylar yordama geerlii olurken;
niversite giri snav ile ortaretim baar puan (lt olarak) veya matematik dersi baars
ile ayn zamanda elde edilen matematik yetenei testi puanlar arasndaki korelasyon
katsaylar uyum geerlii olur.
Bir testin bir lte gre geerlii bu testin gvenirliinin karekknden byk
olamaz.
lt geerliini yordayc ve ltn gvenirlikleri, yordayc ve ltn birbirine
etkisi (baml-bamsz olmas), grubun homojenlii ve puanlarn ranj (genilii) etkiler.
3-Yap Geerlii: Bireylerde var olduu kabul edilen zelliklere psikolojide yap
denir. "Zeka, tutum, ilgi, kayg, depresyon, atlganlk, iednklk, da dnklk,
gvensizlik vb." gibi kiilik zellikleri psikolojik yapya rnek olarak verilebilir. Yap,
birbiriyle ilikili olan eler ya da elerin oluturduu rnt olarak tanmlanr. Bu yaplar
hipotetiktir (teoriktir, kuramsaldr). Yani var olduklar kabul edilir. Dorudan ispatlanamaz.
Ancak gzlemlerle varlklar hissedilir. rnein gnlk dilde "zeki adam" dediimizde bunu
ispatlayanlayz. Yani zeknn varln ispatlamaya kalkmayz. O kiinin bizim kabul
ettiimiz bir yapyla ilgili davranlar gsterdiini dnrz.
Yap geerlii bir arala llmek istenen yapnn o arala ortaya konulma derecesi
olarak tanmlanabilir.
Yap geerlii, yapnn tanmlanmasndaki dorulua, yapdan karsanan gzlenebilir
davranlarn yapyla ilgili olmasna, davranlarn yapnn tamamn (kapsamn) temsil
22
etmesine, gzlenebilir davranlar lmek iin yazlan maddelerin (sorularn) onlar
lebilme derecesine baldr.
4-Grn Geerlii: Bir testin ne lt ile ilgili deil ne lyor grnd ile
ilgilidir. Testin llmek istenen deikeni lyor grnmesidir. Bu alma testin
tamam iin "olduu kadar maddeler iin de yaplr. Yani maddelerde llmek istenen
davran lyor grnmelidir. rnein "14/4 ilemi sonucunda kalan ka olur." ile
"On drt' drde bldmzde kalan ka kar." Sorular matematik davrann ayn
geerlik dzeyinde lyor grnmemektedir. Birincisi daha iyi bir matematik sorusu gibi
grnmektedir.
Geerlii Artrmann Yollan
1-Her lme aracnn geerlii o arataki maddelerin teker teker geerliine baldr. Her soru
arala llmek istenen davranlarn en az birini lmek zorundadr.
2-Aracn kapsam geerlii etkiler. Hem ok dar hem de ok geni bir kapsam geerlii
drr. .
3-Test gvenirliini artran tm etmenler geerlii artrr.
4-Cevaplamaya verilen sre (cevaplanamayan sorularn kapsam daraltmasndan dolay)
geerlii etkiler.
5-Puanlama yanllklar geerliin etkiler.
6-lt puanlarn geerlik ve gvenilirlikleri geerlii etkiler.
7-lme aracnn gl ve grubun yetenek dzeyi geerlii etkiler. rnein okul birincisi,
ikincisi seilecekse zor bir snav yaplabilir. Kolay bir snav yaplrsa ara amaca hizmet
etmeyeceinden geerlik dk olacaktr.
8-Sorularn yllarca deitirilmeden kullanlmas geerlii drr.
9-Sorularn snavdan nce aklanmas geerlii drr.
10-Kopya ekilmesi geerlii drr.
11-Testin kullanm says geerlii etkiler. Her kullanmn geerlii bir miktar drd
sylenebilir.
12-Testin kullan amac ve uygulama gurubu geerlii etkiler.

Gvenirlik Ve Geerlik Arasndaki Temel likiler
1-Test aracnn en nemli zellii geerli olmasdr.
2-Bir lme aracnn geerlii yksek ise gvenirlii de yksektir. Tersi doru
deildir.
3-Gvenirlii yksek bir testin geerlii dk olabilir.
4-Gvenirlik geerlik iin nkouldur ancak yeterli koul deildir.
5-Bir arcn lt geerlii o aracn gvenirliinin karekknden byk olamaz.
,
.
xx
xy
r r Max = ; (Denklem 10)
Formlde max. r
xy
geerlii, r
xx
,
gvenirlii gstermektedir..

2.5 Kullanllk

Aralarn hazrlan, uygulan ve puanlan bakmndan ekonomik ve kolay olmas
ayn zamanda snrllklarnn az olmas anlamna gelmektedir. u alt balklar altnda
incelenebilir:
1-Ekonomiklik: Ara, retmen, ynetim, renci vb. iin ekonomik olmaldr.
2-Hazrlama sresinin azl: Arac gelitirmenin ne kadar zaman ald ile ilgilidir. Dier
koullar eit olduunda en ksa zamanda hazrlanan testler tercih edilmelidir.
3-Uygulama sresinin azl: Aracn kullanll, verdii puann nemine oranla uygulama
gerektirdii zaman azaldka artar.
23
4-Hazrlayc ve uygulaycnn niteliklerine bal olarak snrl olmas: Aralarn hazrlanmas
ve uygulanmas zel beceriler gerektiriyorsa kullanll azalr.
5-Cevaplaycnn niteliklerine ballk: Cevaplayclarn niteliklerine uygun aralar
kullanldr.
6-Uygulama kolaylklarna ballk: Sayfa dzeni, bask kalitesi vb. zellikler uygulamay
kolaylatrr. Aralar kullanl yapar.
7-Puanlama kolaylna ballk: Objektif olarak ve abuk puanlanan aralar kullanldr.
8-Yorumlama kolaylna ballk: Elde edilen puanlar anlaml biimde yorumlanamaz ise
deerlendirme ve karar verme de kullanlamaz. Ara yorumlamaya yardmc, yorumlamay
kolaylatrc ve yorumda hatay azaltc ise kullanldr.

Blm Testi

1. Aadakilerden hangisi bir testin geerliinin artmasn salayamaz?
A) Sorularn renci dzeyinin altnda olmas*
B) rencilerin snavdan nce gdlenmesi
C) Sorularn ak ve anlalr olarak yazlmas
D) Snav ortamnn rahatsz edici uyarclardan artlmas
E) Sorular puanlarken dikkatli davranlmas

2. Aadakilerin hangisi bir testin kullanlln kesinlikle drr?
A) Sorularn yazlmasnn fazla zaman almamas
B) Snav uygulama maliyetinin az olmas
C) Sorular puanlamann uzun zaman almas*
D) Fazla soru yazma gereinin olmamas
E) Snav kdn oaltmann ksa zaman almas

3. Derste grlen konunun ikisinden soru yazlmad durumda hangi geerlik tr der?
A) Yordama B) Uygunluk C) Yap D) Kapsam* E) Grn

4. Bir testten elde edilen puanlara tesadfi hatalarn karmamas veya az karmas testin
hangi zellii ile ilgilidir?

A) Gvenirlik*
B) Geerlik
C) uyumluluk
D) kullanllk
E) nesnellik

5. Aadakilerden hangisi gvenirlik kavramn aklamada kullanlamaz?
A) lme sonularna karan hatalarn azl
B) Farkl uygulama puanlarnn birbirini tutmas
C) Maddeler aras ilikilerin yksek olmas
D) Aracn her uygulamada kararl sonular vermesi
E) Aracn llmek istenen deikeni lebilmesi*





24
6. Aadakilerden hangisi bir testin gvenirliini artrmaz?
A) Sorularda bilimsel ve dilsel hata olmamas
B) Puanlamann yansz olarak yaplmas
C) Soru saysnn belli bir oranda artrlmas
D) Verilen puanlarn dikkatli kaydedilmesi
E) Olduka fazla snav sresi vermek*

7. Bir testin lt kapsamdan yeni sorular yazarak soru saysn artrmak ncelikle testin
hangi zelliini etkiler?
A) Gvenirlik* B) Geerlik C) Objektiflik D) Kullanllk E) Genellenebilirlik

8. I- Hazrlama sresinin ksal
II- Maliyetinin dk olmas
III- Kolaylkla uygulanabilir olmas
IV-Puanlamann az zaman almas
Yukarda verilen aklamalar bir lme aracnn hangi zelliiyle ilikilidir?
A) Kullanllk* B) Geerlik C) Kolaylk D) Gvenirlik E) Kapsamllk


9. Aadakilerden hangisi kapsam geerliinin en iyi aklar?
A) Testin yordama gcnn ykseklii
B) Testin kolay uygulanabilirlii
C) Maddelerin ak anlalr yazlmas
D) Sorularn konulara dengeli dalmas*
E) Testin yansz puanlanabilmesi

10. I-Sabit II-Sistematik III-Tesadf
Yukardaki hata trlerinden hangileri kontrol altnda tutulamaz?

A) I
B) II
C) III*
D) I III
E) II III

11. Aadakilerden hangisi lme aralarnn gvenirlii ile dorudan ilgili deildir?
A) Aracn duyarlnn ykseklii
B) Her konudan sorular sorulmas*
C) Sorularn dikkatli puanlanmas
D) Puanlarn dikkatli kaydedilmesi
E) Yansz puanlama yaplmas

12. Aadakilerden hangisinin olmas durumunda lme aralarnn geerlii der?
A) Sorularn konular yeterince rneklemesi.
B) lme sonularna karan hatalarn azalmas
C) rencilerin doru cevaplar birbiriden almas*
D) Snav katlarnn iki kez puanlanmas
E) Cevaplamayla ilgili bir ynergenin verilmesi


25
13. Bir okuldaki matematik retmenleri iki gruba ayrlarak ayn davranlar len iki test
gelitirmiler ve bu iki testi bir hafta arayla ayn rencilere uygulamlardr. Uygulama
sonucunda iki uygulamadan elde edilen puanlar arasndaki korelasyon 0,91 bulunmutur. Bu
korelasyon katsays aadakilerden hangisinin yorumlamada kullanlabilir?
A) Testlerin objektif puanlanabildiini
B) ki testinde geerliini
C) Test puanlarna karan hata miktarn
D) Testlerden hangisinin daha zor olduunu
E) Testlerin ne kadar gvenilir olduunu*

14. Aadakilerden hangisi ncelikle bir testin gvenirliini artrr?
A) Sorularn rencileri birbirinden ayrmas
B) Aracn gelecekteki baary yordayabilmesi
C) Amalanan deikenin llmesi
D) Konularla dengeli sayda soru yazlmas
E) Puanlamann bir anahtarla yaplmas*

15. Geerlii en ok etkileyen hata tr hangisidir?
A) Tesadf B) Sabit C) Sistematik* D) Standart E) Yanl

16.Yaplan bir snavda, snav sorularnn bilinen bir kaynaktan alnm olmas snavn hangi
zelliini drr?

A) Kullanlk
B) Kararlk
C) Tutarlk
D) Geerlik*
E) Gvenirlik




IIII ETM RETM
SRECNDE KULLANILAN
LME ARALARI


3.1 Test Plan (Test Gelitirme)

Bir snavn amacn belirleme admndan not
verme admna kadar olan sreci kapsayan ilemleri ierir. Aamalar unlardr.
1-Testin amacn belirlemek: Testle hangi deikenlerin/zelliklerin llecei (rnein
matematik yetenei, matematik baars, matematie kar tutum gibi) sonularn hangi
deerlendirme tr iin kullanlaca (renme eksikleri, hazrbulunuluk dzeyi vb.) ve
sonular zerinde hangi ilemlerin yaplacan belirleme ilemlerini kapsar.
2-llecek nitelikleri saptamak: Bu admda lme ileminin hangi dzeyde ve hangi
konulardaki zelliklerin lleceini belirlemek sz konusudur. Bu adma llecek kapsam
ve bu kapsamdaki davranlar belirlemek sz konusudur diyebiliriz. rnein matematik


26
baarsn leceksek kanc snf ve hangi konular olduuna karar vermek ve hatta bu
konularda hangi kazanmlarn yoklanaca belirlenmelidir. Bu kararda testin amac etkili
olacaktr.
3-Sorular Yazmak: Belirlenen davranlara uygun, belirtke tablosunda bulunan
davranlar iin sorular yazlr ve sorularn says konu arlna bal olarak ayarlanr. Bu
aamada bir anlamda kullanlacak test trne (yazl, szl, semeli gibi) ve soru tipine de
karar verilmi olur.
4-Sorular gzden geirmek / dzeltmek: Sorular yazldktan sonra, bilimsel bilgilere
uygunluk, dil hatalar, anlalrlk ve llmek istenen davran yoklama ynlerinden
incelenerek deneme uygulamas yaplmadan nce gerekli dzeltmeler yaplr.
5-Deneme formunu hazrlamak: Sorular dzenlendikten sonra test uygulama formu
haline getirilir. Bu forma deneme formu ad verilir. Deneme formu test hazrlama kurallarna
uygun olarak oluturulmaldr. Deneme formu uygulamas iin genellikle esas lme yaplacak
gruba benzeyen veya heterojen bir grup seilir.
6-Deneme uygulamasn yapmak: Testin ve test maddelerinin saysal zelliklerini
belirlemek amacyla yaplr. leyen ve ilemeyen maddeleri belirlemeye allr.
7-Puanlama yapmak: Deneme uygulamas yapldktan sonra cevaplayclarn cevaplar
iin puanlama yaplr. Puanlama 1-0 veya sorular iin uygun grlen bir ekilde yaplabilir.
8-Test ve madde istatistiklerini hesaplamak: Puanlama yapldktan sonra cevaplayc
says ve testin amacna uygun tekniklerle test ve madde istatistikleri hesaplanr.
9-Madde semek: Elde edilen test ve madde istatistiklerine bal olarak hangi
maddelerin seileceine, hangi maddelerde ne tr dzeltmeler yaplacana, nihai testin hangi
maddelerden oluturulacana karar verilir.
10-Nihai (esas) testi oluturmak: Deneme uygulamas sonucunda seilen maddelerin
istatistiksel zellikleri nihai testin saysal zellikleri hakknda bilgi verici olabilir. Bu bilgilere
gre nihai test amaca hizmet edecek nitelikte ise seilen maddelerle nihai test formunu test
formu oluturma zelliklerine uygun olarak oluturmak mmkndr.
11-Uygulama: Nihai test oluturulduktan sonra asl gruba bu testi uygulama aamasna
geilebilir. Bu aamada da madde ve test istatistiklerini belirleme, nceden kestirilen
zelliklere ne lde uyduunu belirlemek sz konusu olabilir.
Eitimde yaplan srelerin birounda renciler hakknda bilgi toplama amac
vardr. Bu amala eitli yollardan ve aralardan faydalanlabilir. lme aralar yardmyla
renciler zerinde yaplan lme ilemleri aadaki amalar kapsayabilir.
1) Baar ya da performansn yordanmas
2) renme eksik veya yanllarnn ortaya karlmas,
3) renci ihtiyalarn belirlemek
4) rencilerin performans ya da baarsn deerlendirmek
5) rencileri ynlendirmek veya onlara rehberlik yapmak

3.2 Birey Hakknda Bilgi Toplama Yollar
Bireyler hakknda bilgi toplamann eitli yollar vardr. Bunlar genel olarak ikiye
ayrlr.
1-Test d teknikler: Gzlem, vaka kaytlar, kontrol listeleri, dereceleme lekleri,
biyografi, otobiyografi vb. yntemler.
2-Test teknikleri: rencileri yeri ve zaman nceden belirlenmi snama durumlar
iine sokarak tepkilerini almak amacyla gelitirilen aralar kullanarak bilgi toplamaktr.
rnek olarak zek, baar, yetenek vb. testleri verilebilir.
Testlerle yaplacak deerlendirmelerde, yer ve zaman herkes iin ayn olduundan
bireyleri birbiriyle kyaslamak daha objektif grlebilir. nk test koullar herkes iin
ayndr, eittir. Farkl deikenlerin etkisinin minimuma indii kabul edilir.
27
Test uygulamas birey hakknda bilgi toplama yollarndan birisidir. Test kelimesi
snama, yoklama anlamndadr. Trkiyede ise snav anlamnda, zellikle oktan semeli
snav anlamnda kullanlr..
Psikolojik testler snflandrlrken baz ltler kullanlr. Bu ltler erevesinde
birok testin hangi kategoriye alnaca phelidir. Birok testin snflanmas biniiklik
gsterir. Yani testlerin ou ayn zamanda birden ok snflamann iine girebilmektedir.
Snflamalar tek bana doru ya da yanl diye belirlemek mmkn deildir. e yarayp
yaramadklarna baklr. Snflama belirli ltlere gre yapldndan eitli snflamalara
rastlanmaktadr. Aada baz ltlere gre testlerin nasl snflanabileceine ilikin ksa
bilgiler bulunmaktadr.

A Davranlarn Doas Bakmndan
1 Maksimum Yerlik Testleri
Bireyin belli bir ii, belli bir durumda, ne derece iyi ya da doru yapabildiini
belirlemede kullanlr. Bireyin zihinsel, duyusal, devinisel ya da akademik yetenekleri
hakknda bilgi toplamak amac ile hazrlanan aralardr.
a) Zeka Testleri: Kiinin takvim ya ile zihinsel geliimi arasndaki uyumu
len testlerdir. ocuklar iin renme gcn, yetenekler iinse karlalan zihinsel
sorunlarla baa kabilme yeteneini ler. Baz lmecilerce 3 grupta incelenir.
1. Genel Yetenek Testleri; Belirli dzeylerde genel zihin yeteneklerini ler. Doutan
getirildiine, evre etkisiyle ok az deitiine inanlan zihin gcn ler. Genellikle kiinin
ileride, kendisine olanak verildiinde, belirli bir eyi ne kadar renebileceini veya
yapabileceini yordamada, renme gcn (neyi ne kadar renebileceini) lmede
kullanlr.
2. zel Yetenek Testleri; Snrl ve dar bir alandaki zihin gcn ler. rnein,
mzik, resim ve sanat dalarlnda bireyin sahip olduu zel zihin yeteneklerini len testler
bunlar arasndadr.
3. Farkl yetenek testleri: Dil yetenei, soyut kavrama yetenei, mekanik kavrama
yetenei gibi farkl zihin yeteneklerini len testlerdir.
b) Baar Testleri: Kiinin eitim sreci iinde veya belirli evre koullar altnda ne
kadar rendiini len testlerdir. Bu testler, bireylerin gemite ne kadar rendiini ortaya
karmak iin kullanlabilir. Esas olarak bireyin ileride ne kadar renebileceinin deil
gemite ne kadar rendiinin belirlenmesinde kullanlr. tr baar testi yaygn
kullanlr.
1.Erii testleri; amalanan davranlardan hangilerinin ne lde
renildiini/kazanldn lmeyi amalar.
2. zleme testleri; amalanan davrantan her birinin ne lde kazanldn ve hangi
dzeyde renme eksik ve glkleriyle karlaldn belirlemeyi amalar.
3. Hazrbulunuluk (dzey belirleme) testleri: Bir ders ya da kursa balamadan nce
renenlerin sahip olmas gereken kazanm veya davranlardan ne kadarna sahip olduklarn
belirlemek amacyla kullanlan testlerdir.
2 Kiilik Testleri
Yanstc trden ve kiisel yoruma ak olan bu test grubunda ama; danann
psikolojik danma yardm almasn gerektirecek bir kiilik bozukluunun olup olmadn
anlamaktr. Bireyin psikolojik ihtiya ve deerlerini, normal ve normal olmayan kiilik
zelliklerini grmemize yardmc olur.
a) Projektif kiilik testleri: Ak olmayan uyarclara kar bireyin gsterdii kiisel
ve sbjektif tepkilere dayanr. Projektif (yanstma) testlerde resimler, mrekkep lekeleri,
tamamlanmam cmleler kullanlr.
28
b) Kiilik envanterleri: Bireylerin psikolojik ihtiya ve deerlerini ler. Bunun
yannda bireylerin normal ve normal olmayan kiilik ynlerini belirlemeye de yardmc olur.
c. Uyum envanterleri: Bireyin evresine veya evresindeki insanlara uyum dzeyin
belirlemek zere gelitirilmitir.
d. lgi envanterleri: Bireylerin holandklarn ve holanmadklarn tanyarak ileride
doyum salayaca alanlar meslek olarak semelerine yardmc olmak amac ile kullanlan
lme aralardr.

B Puanlama Biim Bakmndan
1 Objektif Testler
Herkesin puanlayabilecei, anahtar daha nceden belirlenmi testlerdir. oktan
semeli, doru-yanl ve eletirmeli testler objektif testler iin rnek oluturabilir.
2 Subjektif Testler
Puann, puanlaycnn znel kan ve yargsndan etkilendii testlerdir. Szl ve yazl
testler bu trden testlere rnek verilebilir.

C Testi Hazryalan Kiiler Asndan
1 retmen Yapm Testler
rencilerin veya renenlerin renme dzeyini belirlemek iin, snf atmosferi gibi
faktrleri gz nne alarak retmenlerin kendi snf veya okullar iin hazrladklar
testlerdir. Snf retmeninin snftaki retimin etkililiini lmek ya da artrmak iin
gelitirdii testlerdir.
2 Standart Testler
Belli bir alanda retilenlerin tmn dier deikenlerden arnk olarak lmeyi
amalayan testlerdir. Daha kapsaml bir kullan iin uzmanlarca hazrlanr. erik, puanlama,
ynergeler ve yorumlama zgllemitir.
Unutulmamaldr ki, baka ltler kullanarak testleri farkl ekilde gruplamak da
mmkndr.

3.3 Deerlendirmede Kullanlan lme Aralar
Yazl Yoklamalar
Tanm: Cevaplaycnn sorulan sorularn cevaplarn
dnp hatrlayarak ve hatrlad cevab organize edip
yazl olarak sunduu snav trdr. Kt kalem veya essay
tipi snavlar da denir. Yazl snavlar kiinin zgn ve
yaratc dnce gcn, yazl anlatm becerisini, belli
konulardaki grn, ilgisini ve tutumunu lmede
kullanldr. Yazl snav uygulamalar farkl ekillerde
yaplabilir.
Bunlar;
1-Klasik yazllar: Tanma uygun olarak, gnmzde
birok retmenin uygulad snav tarzdr.
2-Tercihli snavlar: Snav sorular arasnda tercihli sorular varsa bu tr snavlara
tercihli snavlar denmektedir. Tercihli snavlar birka biimde uygulanabilir. rnein,
sorular konulara gre gruplandrlarak her gruptan belirli sayda soru seilip
cevaplandrlmas istenebilir; belirli sorular zorunlu tutarak yannda seimlik sorular
verilerek belirli sayda da seimlik sorunun cevaplandrlmas istenebilir ya da tm sorular
verilerek bunlardan seilecek belirli sayda sorunun cevaplandrlmas istenebilir.
Yazl yoklamalarda kullanlan eitli soru tipleri vardr. Bunlar;

29
a-Snrl cevap sorular (Ksa cevap gerektiren sorular): Cevaplar ounlukla snrl
veya ksa olan sorulardr. Verilecek cevabn niteliine, uzunluuna ve rgtlenmesine ilikin
baz snrlamalar getirilir (Listeleyin, tanmlayn, nedenlerini sralayn gibi).
b-Serbest cevap sorular (Uzun cevap gerektiren sorular veya ak ulu sorular):
Cevaplar snrl olmayan, kompozisyon tipi sorulardr. Cevabn ierik, nitelik ve
uzunluunu belirlemede cevaplaycya belli llerde zgrlk verilir (Yaratc dnme
gc, bilgiyi rgtleme yetenei, dncelerin i tutarln ve d tutarln deerlendirme
gc gibi zelliklerin llmesinde kullanlabilirler). Bu tip sorulardan az sayda
sorulabildiinden kapsam geerliini drc etkileri vardr. Ancak, kompozisyon
becerileri, sentez ve deerlendirme basamandaki davranlar, yaratclk ve zgnlk gibi
deikenler llecei zaman zorunlu olarak kullanlmas gereken sorulardr.
c-Zorunlu cevapl sorular: Btn cevaplayclar tarafndan cevap verilmesi zorunlu
olan sorulardr.
d-Seimlik sorular: Cevaplandrlmas cevaplayclarn seimine braklan sorulardr.
Baz durumlarda verilen btn sorular arasndan belirlenen kadarnn cevaplandrlmas
istenir. Baz durumlarda da zorunlu cevaplandrlacak sorularn yannda seimlik sorularda
verilerek, zorunlu sorular yannda seimlik sorulardan belirlenen kadarnn seilip
cevaplandrlmas istenir.
Yazl snavlarn zellikleri
1-renciler cevaplarn belirli bir srede yazmak zorunda olduklarndan ok sayda soru
sorulamaz. Bu nedenle kapsam geerlii dktr. Kapsam geerlii nemli olduu
durumlarda yazl snav uygulamak doru olmaz.
2-Yazma hz renciler arasnda farkl olduundan "yaz yazma hz" gibi bir deiken
llecek deikene kararak geerlii drebilir.
3- Soru says az ve sorular yazma zaman ksa olduundan hazrlanmas kolaydr.
4-Puanlama sresi zaman aldndan zellikle ok sayda cevaplaycnn olduu
durumlarda, puanlaycnn ktlar okumaya zaman azsa veya sonularn abuk
bildirilmesi gerekiyorsa yazl snavlarn kullanll der.
5-zellikle serbest cevapl sorularda kesin doru, kesin yanl ayrm zor olduundan kdn
okunmas ve puanlanmas zaman alr. Bu durum yansz puanlama yapmay da zorlatrr. Ayn
zamanda rencileri birbiriyle karlatrmak da zorlar. Bu nedenle gvenirlik der.
6-renciler cevaplarn dnp hatrlayarak yazdklarndan, baz lmecilerce yazl
yoklamalarn davranlar daha geerli lt iddia edilmektedir.
7-Puanlama gvenirlii dktr.
8-Analiz, sentez ve deerlendirme gibi st dzey basamaklardaki davranlarn llmesine
uygundur.
9-Cevaplamada zgrlk bulunduundan, cevaplayclar cevaplar ve sorular isteyerek veya
istemeden baka tarafa ekerlerse bu durum puanlama farkllklarna, dolaysyla
gvenirliin dmesine yol aar.
10-ans baars yoktur. Bu durum gvenirlii dolaysyla geerlii artrr.
11-Sorularn gl, testin geerlii ve gvenirlii nceden kestirilemez.
12-Anlatmn duru, yaznn gzel, kdn dzenli olmas ve kompozisyon yetenei
puanlama yanllklarna neden olarak gvenirlii drr. Ayn zamanda bu deikenler
llecek deikene kararak geerlii de drr.
13-Sorularn belirginlii ve anlalrl azaldka renciler tarafndan istenilen yere ekilme
olasl artar.
14-Yazl snav sorular iirme yolla cevaplamaya elverilidir.
Yazl Snav Hazrlarken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar:
1-Sorular ak, anlalr olmal; cevaplayclar farkl ekilde alglanmamal.
30
2-Mmknse veya amaca uygunsa ak ulu sorular yerine ksa cevap gerektiren
sorular sorulmal.
3-Sorular birbirinden bamsz olarak cevaplandrlabilmeli. Her biri belirli bir
davranlar zincirini yoklamal.
4-Soru ders kitabndan veya bilinen bir kaynaktan olduu gibi alnmamal (Ezberi
yoklar ve geerlii drr).
5-Sorularda ifade ve yazm hatalar bulunmamaldr. Bu hatalar sorularn yanl
anlalmasna sebep olabilir. "Adamn, eskiden ne yapt ile ilgili bir kaygs yoktu" ile
"Adamn eskiden, ne yapt ile ilgili bir kaygs yoktu" farkl anlamlarda cmlelerdir.
6-Gereinden ok soru yazlmaldr. Bylece sorular incelenerek dzeltilir ve
uygun sorular seilir.
Yazl snavlarnn puanlanmasnda deiik tekniklerden yararlanlabilir.
Yazl Snavlarn Puanlama Teknikleri
1-Genel zlenimle Puanlama: Puanlaycnn cevaplaycnn kdn batan sona
okunduktan sonra genel izlenimine gre bir puan vermesidir. zellikle kompozisyon
ktlar genelde byle puanlanr. Bu tekniin puanlama gvenirlii dktr.
2-Snflama: Cevaplayclarn ktlarna hzlca gz atlarak "iyi, orta, zayf gibi
snflara ayrlmas ve daha sonra bu snflardaki katlarn puanlanmasdr. stenirse bu
snflar da kendi iinde yeniden snflandrlabilir. Genel izlenime gre puanlama gvenirlii
yksektir ancak yine de puanlama gvenirliinin dk olduu sylenebilir.
3-Sralama: Tm cevaplayclarn ktlar puanlayc tarafndan birbiriyle karlatrlarak en
iyiden en zayfa doru sraya konur. Btn ktlar bu ekilde sralandktan sonra en iyi
kda en yksek not, dierlerine de buna gre azalan puanlar verilir. Puanlar ilk iki
yntemden daha gvenilirdir ancak yeterli puanlama gvenirlii olduu sylenemez.
4-Anahtarla Puanlama: Cevaplayclardan beklenen cevaplar listelenir. Bu listeye cevap
anahtar denir. Sonra bu listedeki cevaplara gre puanlama cetveli oluturulur. Puanlama
cetveli ve cevap anahtar kullanlarak yaplan puanlamaya anahtarla puanlama denir.
Puanlar dier puanlama tekniklerine gre daha gvenilirdir yani daha az hataldr.
Puanlamada Dikkat Edilecek Noktalar
1-lme konusu olmayan etkenlere puan verilmemelidir (Yaz gzellii, anlatm gc vb).
2-Cevaplaycy tanmaktan ileri gelen puanlama yanlln nlemek iin isimler
kapatlmaldr.
3-Bir sorunun iyi cevaplanm olmas dier sorulara verilecek puan etkileyebileceinden
puanlama soru-soru yaplmal. Her ktta ayn soru okunmal ve puanlanmaldr.
4-yi bir renciden sonra orta bir renci zayf, zayf bir renciden sonra ise aksine iyi
grnebilir. Bu etkiyi gidermek iin ktlar snflandrlabilir.
5-Mmknse birden fazla puanlayc kullanlmaldr.
6-Yorgunluk ve dikkat eksiklii baladna okuma ve puanlama braklmaldr
7-Anahtarla puanlama imkn yaratlmaldr.

Snflama Gerektiren Testler
Tanm: Cevaplayclardan sorular / ifadeleri / maddeleri belli
lt(ler)e gre snflamasnn istendii snav trleridir. En ok uygulanan
(bilineni) doru yanl testleridir. Bu testlerde sorular doru-yanl
nermeler olarak verilir. Cevaplayclar nermeleri/ifadeleri doru-yanl
olarak snflar. ki seenekli oktan semeli testlere benzerler.
Madde Tipleri: 1-Doru-yanl nermelerden oluan madde tipleri. 2-nermeyi
yanl yapan ifadeyi iaretleten madde tipleri. 3-nermelerin yanl ksmn dzelttiren madde
tipleri (Yanl nermelerin dorusunu yazmas istenir). 4-kiden fazla snflama gerektiren
madde tipler. Aslnda bu madde tipleri doru-yanl testlerindeki ans baarsnn azaltmak

31
amacyla gelitirilmitir. Bu nedenle madde tipleri olarak almak yerine doru-yanl
testlerinde ans baarsn azaltmada alnacak nlemler olarak kabul edilebilir.
zellikleri:
1- Cevaplar bir harf veya iaretle verildiinden puanlama hem kolaydr hem objektiftir.
2-Cevaplama zaman hemen hemen ifadeleri okumaya ayrldndan (yani yazmaya ayrlan
zaman az olduundan) ok sayda soru sorulabilir. Kapsam geerlii yksektir.
3-Madde yaps basit olmasna ramen uygulama basamana kadar eitli dzeylerde
davranlar lebildii sylenir.
4-Snavda cevaplama ilemi, llen bilgi veya yetenein dnda bir zorluk getirmez. Bu
nedenle ilkretimin alt basamaklarnda da uygulanabilir.
5-ans baars vardr ve dier semeli testlere gre en yksek ans baarsna sahiptir
6-renme eksiklerini belirleme ve tan koymaya elverili deildir (rnein yanl olarak
verilmi bir ifadeyi yanl diye iaretleyen bir rencinin ifadenin dorusunu bilip
bilmediinin kant yoktur).
7-Baz maddelerin yanl olarak verilmesi test yaps iin zorunlu fakat eitim asndan
sakncaldr. Eitimde yanl cmleleri vermek ve onu vurgulamak renme asndan
sakncaldr. nemli olan doru olan vurgulamak ve onun renilmesini salamaktr.
8-fade mutlaka doru ya da yanl olmaldr. Oysa baz zelliklerin llmesinde kesin
doru ya da kesin yanl yarglar gelitirmek zordur. Bu glk doru yanl testi
uygulayanlar sadece bilgi basamandaki davranlar lmeye yneltir.
9-Sorulan hazrlamak ve puanlamak kolaydr.
10-Yaz gzellii, dzen gibi deikenler ie karmadndan geerlik yksektir.
Soru Yazarken Dikkat Edilecek Noktalar
1-Her madde bir davran yoklamaldr (her ifadede bir ana fikir bulunmaldr). rnein:
"Gvenirlik madde saysndan etkilenmez."
2-Her madde kesinlikle doru ya da yanl olmaldr. Cevaplayclarn ifadenin doruluu
ve yanll hakknda karar verebilmesi iin gerekli minimum bilgi verilmelidir.
fadelerde (birok, birka, bazen vb.) belgisiz sfatlardan kanmaldr.
3-nermenin doru-yanl olduunu aa vuracak ipularndan saknlmaldr.
4-Bir maddede birden fazla yanl ya da doru fikir bulunmamaldr. Bu durumda madde
kolaylar. Bunun yerine ifade iki madde haline getirilmelidir.
5-Doru-yanl ifadelerin uzunluklar birbirine yakn olmaldr.
6-Doru-yanl maddelerin saylar birbirine yakn olmaldr.
7-Doru-yanl maddeler testlere belirli bir rnt halinde yerletirilmemelidir (ki doru, bir
yanl vb. gibi).
8-Bir maddenin yanll nemsiz veya aldatc bir noktada olmamaldr.
rnein, "Fransz ihtilali 1879 tarihinde gereklemitir." Bu tip maddeler dikkati
ltnden geerlii drr.
9-Her madde mmkn olduunca ksa ve ak yazlmaldr. Gereksiz ayrntlarla
iirilmemelidir. Ana fikrin doruluuna etkisi olmayan, edebi olsun diye akl kaybedilen
maddeler iyi madde deildir.
10-ift olumsuzlama kullanlmamaldr. fadenin anlalmasn zorlatrr. Bunlardan
kurtulmann yolu cmleyi olumlu ifade etmektir. rnek:"Geerliin dkl testin
gvenilir olmamas deildir."
11-Doru bir nermeden yanl bir nerme elde etmek iin cmlenin fiilinin olumsuz hale
getirme yoluna gidilmemelidir. Byle maddelerde "me, ma" olumsuzluk ekleri gzden
kaabilir. stelik byle maddelerin yanl olduu, zorla yanl hale getirildii anlalabilir.
12-Maddelerdeki ifadeler bilinen bir kaynaktan alnmamaldr.
13-Kan ifadeleri bir kaynaa yda otoriteye dayandrlarak verilmelidir.
32
14-Birbiriyle ilgili maddeler rgtlenerek sunulmaldr. rnein: "Aada doru yanl
maddeleri ile ilgili olarak verilen ifadeleri okuyarak karlarna doru ise 'D', yanl ise
'Y' harfi koyunuz.
Puanlama nesneldir.
Geni kapsamda soru sormaya elverilidir.
Sentez ve deerlendirme basamanda davran lmek iin ok kullanlr.)

dev Ve Projeler
Tanm: rencilerin soru veya konular ders dnda
kendi abalaryla zmesi / aratrmas; bir inceleme yaparak
sonucunu rapor halinde yazabilmesi; bir konuyu derinlemesine
aratrmas; aratrma, bamsz alma, yaratc dnme, farkl
kaynaklar kullanabilme, yardm alma becerilerinin
gelitirilmesi; uygulama ve st dzeydeki davranlarn
gelitirilmesi ve llmesi vb. amacyla kullanlan aralardr.
devler-projeler baz lmecilerce bir lme yntemi olarak kabul edilmez. Ancak
dev ve projelerdeki baar genel baarnn nemli bir ynn yanstr ve tanmdaki
amalar eitimin amalar arasndadr. Baz lmeciler ise yukardaki grn aksine dev
ve proje uygulamalar sonucunda snav kaygsndan uzak, geree daha yakn bir
davran lsnn elde edileceini savunur. Bu grte de gerek pay vardr. Ancak bu
uygulamalar gzetimden uzak yapldndan puanlarn geerlii phelidir. dev rencinin
kendisi tarafndan yaplmam olabilir. Bu tr uygulamalar iyi bir lme yntemi olmasa da iyi
bir kendi kendine renme yntemidir. Puan verilmedii zaman yeterli etkiyi gsterememe
riskini nlemek iin puan verilmeli ama sakncalarndan dolay nota katlacak arl dk
olmaldr.
Trleri:
1-Bireyse dev veya projeler.
2-Grup devleri veya projeleri
Uygulama ekiller i:
1-Herkese ayn konu ya da sorunun verilmesi,
2-Kiilere veya gruplara farkl konu ya da sorular n ver ilmesi.
zellikleri
1-Tanmda saylan becerilerin gelitirilmesi ve llmesi amalarna uygundur. Bu amalarn
llmesi ve gelitirilmesi iin faydal hatta zorunludur.
2-zellikle grup devleri grev bilgiyi paylama, grev alma, yardmlama-dayanma,
sorumluluk alma, eletiri ve zeletiri yapma, empatik dnme, hesap verme vb.
davranlarn gelitirilmesi ve llmesi iin uygundur.
3-dev-projelerin rencilerin kendileri tarafndan yaplp yaplmadnn kontrol zordur.
Bu nedenle nlemler alarak kullanmak, kontrol salamak yararl olabilir.
4-Verilen puanlarn geerlii dktr.
5-Puanlama gvenirlii dktr. retmen kanlar ie dier snav trlerinde daha fazla
karmaktadr. Bu ynyle yazl snavlara benzer.
6-rencilere verilen konu veya sorularn glklerin ayarlamak zordur. Bu nedenle verilen
puanlarla rencileri karlatrmak da zordur.
7-Derste renilen-retilen davranlarn llmesi iin uygun bir yntem deildir.
Uygulamada Dikkat Edilecek Noktalar
1-Her renciye ya da gruba farkl konu veya sorularn verilmesi amaca daha fazla hizmet
edebilir.
2-dev veya projeler rencilerin ilgilerine gre datlrsa veya kendilerinin semelerine izin
verilirse beklenen faydann salanma olasl artar.

33
3-Verilen konular rencilerin stesinden kalkabilecekleri bir glkte olmaldr.
4-nceleme/aratrma amacyla yararlanabilecek muhtemel kaynaklar ve bulunabilecekleri
yerler belirtilmelidir.
5-Konunun kapsam aka belirtilmeli, snrlan izilmelidir.
6-Puanlama bir anahtara gre yaplmaldr. Bu nedenle bir anahtar hazrlanmaldr.

Ksa Cevapl Testler
Tanm: Bir kelime, bir rakam, bir cmle veya ksa bir
liste ile cevaplandrlabilecek sorulardan oluan, cevaplaycnn
cevab dnp hatrlayarak yazl olarak sunduu lme
aralarna ksa cevapl testler denir.
Cevaplarn dnp hatrlanmas ve yazlmas
bakmndan yazl snavlara; puanlama kolayl ve objektiflii
bakmndan oktan semeli testlere benzer.
Soru Trleri:
1-Soru Kipinde Sorular: Madde soru cmlesi biimindedir.
Kim, nasl, niin, nerede vb. soru kipleri ile biten
cmlelerden oluur.
R: Bir lme aracnda aranmas gereken en nemli nitelik hangisidir?
2-Eksik Cmle Tipinde (Boluk Doldurmal) Sorular: rencilerden ifadelerde, cmlelerde
veya paragraflarda braklan boluk ya da boluklara uyan kelimeyi veya cmleyi (kelimeler
veya cmleleri, saylar vb.) yazmas beklenen snav trdr.
R: lek trlerinden, .... .... her ilemi yapmaya uygundur. Cmledeki bolua uygun
kavram yaznz.
3-Tanmlamay Gerektiren Sorular: Bu tip sorularda bir kavramn tanm, bir tanm belirten
kavram veya bir olgunun belirgin zelliklerinin yazlmas istenir.
R: Random (tesadf) hatay tanmlaynz.
4-Tanmay Gerektiren Sorular: Bu tip sorularda bir bilginin, kavramn, tanmn, zelliklerin
veya ilem basamaklarnn tannmas istenir.
R: Bu almada, testin tanmlanan yapya uygun, sorularn birbiriyle ve test puanlaryla
ilikilerinin yksek olup olmadna baklmtr.
Yukarda yaplan almada allan geerlik trleri nelerdir?
zellikler:
1-Cevaplayc cevabn dnp bularak yazmak zorundadr. ans baars olmadndan
gvenirlik ykselir.
2-Cevaplayc istedii cevab verme zgrlne sahiptir ancak yazl snav sorularna verilen
cevaplarda olduu gibi iirme yapamaz.
3-Uygulama ve analiz dzeyine kadar davranlar yoklanabilir. Bu nedenle kullanldr.
4-Her eitim dzeyine uygun den snav tipidir. Her yataki renciye uygulanabilir. Bu
sebeple kullanldr.
5-Puanlama greceli kolaydr ama tamamen objektif (nesnel) olmayabilir. Kullanldr ve
ksmen de gvenilirdir.
6-ok soru sorulabileceinden kapsam geerlii yazl yoklamalardan yksektir.
7-Cevaplar ksa ve belirgin olduundan puanlama gvenirlii yazl yoklamalara gre
yksektir. Bu sebeple gvenirlik artar.
8-Fikirleri kompoze etme, yaz gzellii, kdn dzeni gibi etkenler lmeye daha az
karacandan geerlii yazl yoklamalardan yksektir.
9-Sorular hazrlama ve puanlama kolaydr. Bu nedenle kullanldr.
10-ans baars yoktur. Bu nedenle gvenirlik artar.

34
11-Testi tekrar kullanma imkn ayr bir cevap kd kullanlarak yaratlabilir. Bu durumda
kullanllk artar.
12-Sorularda ekil, harita ve grafiklerden faydalanlabilir. Bu sebeple testin kullanll
ykselir.
Soru Yazarken Dikkat Edilecek Noktalar:
1-Yoklanmak istenen davran nemli bir davran olmaldr. Kyda kede kalm bilgiler
yoklanmamaldr.
2-Maddenin cevaplanabilmesi, bu madde ile yoklanan davrann beklenen derecede
renilmi olmasn gerektirmeli ve sadece buna bal olmaldr.
3-Cevaplayclarn cevab bulabilmesi iin gerekli bilgiler eksiksiz verilmi olmal, cevaplama
iin gereksiz ve artc bilgiler bulunmamaldr.
4-Cevaplayclarn cevab bulmalarna yardmc olabilecek ipular bulunmamaldr.
5-Maddenin tek ve kesin doru cevab olmaldr. Birden fazla cevap var ise ayr
puanlanmaldr.
6-Madde ak, seik ve kolay anlalr bir ifadeyle sunulmaldr.
7-Eksik cmle (Boluklu) maddelerinde, eksik olann ne olduu aka anlalmaldr. Bo
braklan yer/ler belirsizlie yol amamaldr.
8-Maddeyi oluturan cmle cevaplayclarn bildii bir kaynaktan aynen alnmamaldr.
9-Testte yer alan maddeler birbirini cevaplandrmay kolaylatrc veya zorlatrc
olmamaldr. Maddeler birbirinden bamsz olmaldr.
10-Her bir madde ile sadece bir davran yoklanmaldr.
11-Eksik cmle maddelerinde braklan boluklar ayn boyutta olmaldr.
12-Eksik cmle maddelerinde braklan boluk says tercihen bir, en fazla iki olmaldr.
13-Cevap yeri olarak braklan boluklar cevaplamay ve puanlamay kolaylatracak biimde
dzenlenmelidir.
14-Cevap yerleri ayn boyutta, tek tip olmaldr.

Szl Snavlar
Tanm: Sorularn szl olarak sorulup, cevaplaycnn cevaplarn
dnp hatrlayarak szl olarak sunduu snav trleridir. Szl yoklamalar
da denir. Birok soru tipi kullanlabilir. Uygulanmasnda eitlilik
grnmekte belirli standartlardan uzak snavlardr. Bu nedenle snav trlerini
snflamak zor olmaktadr.
Kullanld alanlar:
1-Okul ncesi ve ilkretimin ilk yllarnda yararlanlmaldr.
2-Konuma becerileri, szl anlatm gc gibi zellikleri lmede
kullanlabilir.
3-Mzik alanndaki becerileri lmede de kullanlabilir.
4-Yabanc dil konuma becerisini belirlemede kullanlr.
zellikleri:
1-Sorular ve cevaplar szl olarak sunulur.
2-Cevaplayc cevabn dnp bulmak zorundadr. ans baars olmamas gvenirlii
artrr.
3-Cevaplaycnn cevabnda belirsiz kalan noktalarn deilmesi yoluyla bilginin derinlemesine
ve genilemesine llmesi mmkndr.
4-Sorularn hazrlanmas dier snavlara gre daha kolaydr ve daha az zaman alr. Bu
nedenlerle kullanll ykselir.
5-Snav yapanla cevaplayc arasnda dier snavlara gre daha fazla etkileim vardr. Snav
yapann snav anndaki durumu renciyi etkilediinden geerlii ve gvenirlii dktr.

35
6-Cevaplaycnn cevaplama anndaki durumu (ses tonu, cevaplama tarz, duruu vb.)
puanlaycy olumlu ya da olumsuz etkileyerek puanlama gvenirliini drr.
7-Szl snavlar bireyseldir. Her renciye ayr soru sorulur. Sorularn kapsam ve glkleri
farkl olacandan puanlarn karlatrlabilirlii, gvenirlii ve geerlii der.
8-Cevaplama, sorudan hemen sonra yapldndan rencinin dnme ve cevabn gzden
geirme ans ounlukla yoktur. Bu durum geerlii ve gvenirlii drr.
9-Az soru sorulduundan kapsam geerlii dktr.
10-Her cevaplaycya ayr soru sorma zorunluluu vardr. Bu sebeple kullanl deildir.
11-Cevaplarn doruluk derecesini puanlayc belirler. Bu da puanlama gl ve yanlln
getirir. Bu da gvenirlii drr.
12-Snav yapan sevmediklerine kastl davranabilir. Gvenirlik der.
Aksak Yanlar:
1-Bir sorunun ancak bir cevaplaycya sorulmas; cevap yanl da olsa baka cevaplaycya
sorulamamas,
2-Az sayda soru sorulmasnn gvenirlii ve geerlii drmesi,
3-Puanlama gvenirliinin genelde dk olmas,
4-zellikle llmedii durumlarda konuma diline hkimiyet, szl anlatm gc gibi
deikenlerin llecek deikene kararak geerlii drmesi,
5-Cevaplaycya fazla zaman verilmemesi,
6-Soruyu soranla cevaplaycnn etkileim iinde olmas,
7-Heyecan-sklma-korku gibi etmenlerle soruyu sorann ses tonu-jest ve mimikleri veya
cevaplaycya kar taknd tavrn geerlii drmesi olarak saylabilir.

oktan Semeli Testler
Tanm: Cevaplaycnn cevabn, (sorunun doru
cevab olasl olan) birtakm seenekler arasndan seerek
vermesini gerektiren sorulardan oluan testlerdir. Doru yanl
testleri seenek says iki olan oktan semeli test olarak kabul
edilir. Semeli testlerde sorulara madde denir. Madde, testin
puanlanabilen en kk birimidir.
Bir madde, kk ve seeneklerden oluur. Kk
sorunun sorulduu ve zm iin gerekli bilgilerin verildii
ksmdr. Seenekler ise renci iin olas cevaplardr. Doru
seenee doru cevap, yanl seeneklere ise eldirici ad
verilir. eldiriciler, madde ile llmek istenen davrana
sahip olmayanlarn veya doru cevab bilmeyenlerin akln elmek, onlar yanltmak
amacyla yazlm, doru olmayan seeneklerdir.
Madde Trleri:
1Doru Cevaba Gre:
a)Doru cevab kesin ve bir tane olan maddeler: Maddenin seeneklerinden sadece
biri doru dierleri kesinlikle yanl olan maddelerdir. Ska kullanlan madde tiplerindendir.
b)Anahtarlanm cevab en doru olan maddeler: Seeneklerin tm ksmen doru
olan fakat biri dierlerinden daha doru olan madde tipidir. Bu tip maddelerle daha ileri
dzey davranlar daha kolay llebilir. Bu tip maddelerde eldiriciler doru cevaba
yakndr.
c)Bileik cevap gerektiren maddeler: Bir maddenin birden fazla doru cevab
olduunda kullanlan madde trdr. Bu tip maddeler ok kullanldr. Hem ileri dzey
davranlarn llmesinde hem de seenek bulma zorlatnda kullanlabilir.
d)Doru cevab gizli maddeler: oktan semeli maddelerin en zayf ynlerinden biri,
kiinin doru cevab bilmedii halde verilen seenekler arasnda onu grdnde tanmasdr.

36
Baz hatrlamalarn bilgiyi akla getirmesi veya davrann gerektirdii ilem ve dnceden
farkl bir yolla akla getirmeyi nlemek iin maddenin cevab gizlenir.
2-Madde Kkne Gre:
a)Kk soru kipinde olan maddeler: Madde kk soru kelimeleri ile ifade edilmektedir.
b)Kk eksik cmle tipinde olan maddeler: Kkte bir harf, kelime, sembol veya cmle
yazlmayarak bo braklr. Verilmesi gereken cevabn, yani bu bolua yazlmas gereken
cevabn, cevaplaycnn verilenler arasndan semesi istenir. Braklacak boluun o soru ile
llmek istenen davran yoklayc nitelikte olmas gerekir.
c)Kk olumsuz maddeler: Madde kknn olumsuz olarak ifade edildii madde
trdr. Olumsuz madde bir sorunun birka doru cevab bulunduu durumlarda kullanlr.
Olumsuz madde olumlu maddeler iinde yer aldnda olumlu madde gibi grlebilir. Bu
nedenle olumsuz ifadenin koyu, alt izili vb. yazlmas yoluyla olumsuzlua dikkat ekerek,
dikkatsizlikten kaynaklanacak hatalarn nne geilir.
3-Maddelerin Gruplanna Gre:
a)Ortak kkl maddeler: Bir paragraf, bir tablo, bir grafik veya harita gibi bir
materyalden iki ya da daha fazla sorunun sorulduu maddelerdir. Bu tip maddeler,
okuduunu anlama, saylar arasndaki ilikiler ve bilginin telenmesi(transferi)ni ieren
davranlarn yoklanmasnda ok kullanlr. Bu tip maddeleri yazarken dikkate alnacak en
nemli noktalar, sorularn madde kkndeki bilgiye dayal olmas ve birbirinden bamsz
olmas olarak dnlebilir. Sorularn bamsz olmasnn salanmad sk sk grlr.
Bu ans baarsn artran bir hatadr. Ortak kke dayal olarak sorulan madde says ok
olmamaldr. Bu durumda sorularn bamszln salamak zorlar. Sorulacak soru says
konusundan bir kural olmamasna ramen bei gememesi nerilir.
b)Ortak seenekli maddeler: Baz hallerde birden ok davrann yoklanmasnda
ayn seeneklerin kullanlmas gerekebilir. Byle durumda seenekler baa yazlr.
Madde kklerindeki sorular bu seeneklere gre cevaplandrlr. Bu tip maddelere ortak
seenekli maddeler denir. Bu tip maddeler yazma-okuma zaman ve basl kt miktarnda
ekonomi salar.-Bu tip maddeleri yazarken seenek says ile soru saysnn eit
tutulmamasnda yarar vardr. Bu durumda sonuncu sorunun cevab geriye kalan seenek
olacaktr. Genel olarak soru saysnn seenek saysndan az olmas veya bir seenein
doru cevap olarak birden fazla kullanlmas nerilir.
zellikleri:
1 -Doru cevap maddenin iinde verilir. Dier snav trlerinde byle bir durum yoktur. Doru
cevabn madde iinde verilmesi, llen davrana yeterince sahip olmayanlarn doru cevab
grnce tanmalarn saladndan; baz uzmanlar, oktan semeli sorularn ileri
dzeydeki karmak davranlar lmede yetersiz kaldn ileri srerler. Yaplandrlm
olduklarndan zellikle yaratclk gibi davranlar lemezler. Bu durum kullanll
azaltr.
2-Snav sresinin nemli bir ksm maddeyi okumaya ve doru cevab bulmaya ayrlr.
Yazma sresi az olduundan ok soru sorulabilir. Bu durum kapsam geerliini ve dolayl
olarak gvenirlii artrr.
3-Yaz gzellii, kompozisyon yetenei gibi deikenler ie karmadndan geerlii
yksektir.
4-Puanlama objektif ve kolaydr. Objektif puanlama, bir puanlaycnn cevap ktlarn
farkl zamanlarda ve farkl puanlayclarn da farkl zamanlarda ayn cevap ktlarn
okumalar durumunda puanlarn deimemesidir. oktan semeli testlerde
cevaplaycnn cevab ve doru cevap okuyan kiiye gre deimez. Bu nedenle puanlama
gvenirlii tamdr.
37
5-ans baars vardr. Bu durum gvenirlii drr. Ancak seenek saysnn okluu
ans baarsn azaltr. Bu nedenle az seenek yerine ok seenek yazmak gvenirlii
artrr. Ancak zorlama yazlan seenekler yazmak bu amaca hizmet edemez.
6-Her ne kadar baz lmeciler aksini iddia etse de oktan semeli testlerle ileri dzey
davranlarn llmesi zordur. zellikle sentez basamandaki davranlar llemez.
7-Uygulanmas kolaydr. Bu nedenle, eitim basamaklarnn ounda (basit madde formu
kullanmak artyla ilkretim 3. snftan itibaren) uygulanabilir. lkretimdeki
kullanmlarnda ayr cevap kd kullanlmamas nerilir (Dikkatsizliin getirecei hatalar
nlemek amacyla).
8-Hazrlanmas zordur. Soru yazma tekniklerinin bilinmesi ve deneyimi gerektirir. Kullanlk
der.
9-Geni gruplara uygulanabilir ve makine ile puanlanabilir. Kullanlk ykselir.
10-Cevaplama sadece iaret ile yaplmaktadr. Bu uygulama zamann ksaltr. Uygulama
zamannn ksa oluu cevaplaycnn dikkatinin dalmadan cevaplamay tamamlamasna
olanak verir.
11-nceden saptanan zelliklerde snav yaplmas mmkndr. statistiksel temellere dayanr.
Bu temeller, zerinde ok allm, formlleri gelitirilmi ilkelerdir. Maddelerle testin
btnn birbirine balayan istatistiksel eitlikler kurulmutur. Bu eitlikler sayesinde
maddeleri nceden deneyerek test puanlarnn ortalamas, deikenlii, gvenirlii vb.
yaklak olarak hesaplanabilir.
12-zelliklerinin ou geerlii, gvenirlii ve kullanll artrc yndedir.
13-oktan semeli testlerde okuduunun anlama ve okuma hz gibi bir deiken de ie
karr. Yeterli zaman verilerek bu deikenlerin etkisi giderilebilir.
14-Maddeler ak, yaln ve anlalr bir dille yazlmaldr. (stisnas okuduunu anlama ve hz
testlerinde mmkndr.)
Soru Yazmada Dikkat Edilecek Noktalar
1-Madde bir davran yoklamal ve yoklayaca davrana sahip olanlarn doru cevab
verebilmeleri iin gerekli bilgileri kapsamaldr.
2 Madde kk olabildiince ak-seik ifade edilmi olmaldr. Kk hibir yoruma
meydan vermeyecek aklkta yazlmaldr. Bu durum maddenin gvenirliini drr.
Soruyu zorlatrmak iin kkte belirsizlikler braklmamal veya artma yoluna
gidilmemelidir. Soru zorlatrlacaksa seenekler doru cevaba yaknlatrlmaldr.
3-Madde kknde gereksiz ifade ve aklamalardan (anlalrla katks olmayan
kelimelerden) kanlmaldr. Madde kknde llecek davran ortaya koyan ifadeler
bulunmaldr.
4-Madde kknde seeneklerden herhangi birine ipucu veren ifadeler kullanlmamaldr.
5-Seeneklerde tekrar eden kelimeler madde kkne alnmal ve tekrar edilmemelidir. Yani
seenekler mmkn olduunca ksa olmaldr.
6-Her test maddesi dierlerinden bamsz cevaplandrlacak ekilde yazlmaldr.
7-Madde noktalama ve yazm kurallarna uygun yazlmaldr.
8-Seeneklerin uzunluklar birbirine yakn olmaldr. Seenekler ifade tarz ve
kapsam bakmndan birbirine yakn olmaldr.
9-eldiricilerin doru cevaba yaknl maddenin dnlen glne paralel olmaldr.
10-"Yukardakilerin hepsi" seenei dikkatle kullanlmaldr. Seeneklerin birbirine ok yakn
olduu hallerde kullanlabilir. Seeneklerden birinin yanllnn ak olmas (bu
durumda yukardakilerin hepsi seenei elenir) veya seeneklerden birinin doru olduunun
grlmesi (bu durumda dier seenekler elenir) hallerinde gvenirlii drc etki yapar.
11-"Yukardakilerin hibiri" seenei de dikkatli kullanlmaldr. Bu seenek doru cevap
olarak kullanlmamaldr. Doru cevap olarak kullanlrsa, cevaplaycnn davrana sahip
38
olup olmad anlalamaz. Kesin bir doru cevab olan maddelerde eldirici olarak
kullanlabilir.
12-Birok madde trnde "Yukardakilerin hepsi" ve "yukardakilerin hibiri" ayn
madde iinde seenek olarak kullanlmamaldr. Kullanlrsa ikisi birden elenir. Mantksal
olarak ikisinin ayn anda doru olmas mmkn deildir.
13-Seenekler arasnda byklk sras varsa bunlar sral olarak verilmelidir.
14-Seenek says uygulama yaplan cevaplayclarn dzeyine uygun olmal, ilkretim
ikinci snfta uygulanrsa (ki nerilmez) iki seenekli, ilkretim 3, 4, 5 seenekli, 6, 7,
8 drt seenekli ve ortaretimle yksek retimde be seenekli testler kullanlabilir.
15-Seenekler birbirinden bamsz olmal, biri dierini iermemeli, ipucu olmamaldr.
Byle bir zorunluluk varsa bileik cevap gerektiren soru tipi kullanlmaldr.
16-Testteki tm maddelerin seenek saylar ayn olmaldr.
17-yi bir test maddesinin madde kk okunduunda seeneklere baklmakszn davrana
sahip olan cevaplayc doru cevab verebilmelidir.
18-eldirici bulmada glk ekildiinde madde formu deitirilmelidir.
19-Doru cevaplar test iine belli bir rntde yerletirilmemelidir. Maddelerin doru
cevaplarnn yeri belirli bir dzene bal olmamaldr.
20-Doru cevaplar seeneklere yaklak olarak eit datlmaldr.
21-Olumsuz maddeler olumlu alglanma riskine kar, olumsuzluk ifadesinin altn izme,
koyu yazma vb. yoluyla belirginletirilmelidir.
22-Maddeler arasnda ve madde kk ile seenekler arasnda belirli bir boluk braklmaldr.
23-Ortak kkl ve ortak seenekli maddeler balang ve bitimlerinde dier sorularla
kartrlmamas iin izgi ile ayrlabilir. Ayrca bu tip sorularn ortak olan kk ve
seenekler ile ayn sayfada olmas dikkatin dalmasn nleyebilir.
24-Testin ilk sorularnn kolay olmas cevaplaycy gdler.
25-Yaz bykl uygulanan kiilerin dzeyine uygun olmaldr.
26-Ayn seenee art arda ok sayda doru cevap getirilmemelidir.
27-Maddelerdeki ifadeler bilinen bir kaynaktan olduu gibi alnmamaldr.
28-Her test maddesi nemli bir davran yoklamaldr.
29-eldiriciler davrana sahip olmayanlar yanltmal fakat sahip olanlar yanltmamaldr.
30-Birbirinin zdd olan seeneklerin kullanlmamas gerekir.
Puanlama
a) 1-0 puanlamas, b)Maddelerin kolaylk ve zorluuna gre puan vermek,
c)Maddelerin lt yetenee gre puan vermek, d)Madde seeneklerine
doruluk derecesine gre arlk vererek puanlamak.
Btn lme aralarnda uyulmas gereken kurallar
1-Sorular ak ve anlalr olmaldr.
2-Sorularda bilimsel hata bulunmamaldr.
3-Sorularda dil ve anlatm bozukluu olmamaldr.
4-Sorularn cevaplandrlmas iin herkese ayn sre verilmelidir.
5-Cevaplamayla ilgili ve gerektii durumlarda puanlama ile ilgili bir
ynerge verilmelidir.
6-Sorular birbirinden bamsz olarak cevaplandrlabilecek bir yapda
olmaldr. Bir sorunun doru ya da yanl cevaplandrlmas baka bir sorunun
doru ya da yanl cevaplandrlmasn etkilememelidir.
7-Her soru nemli bir davran yoklamal, nemsiz ayrntlar zerinde
durulmamaldr.
8-Sorularn kknde davrana sahip olmayan cevaplayclar doru cevaba
gtrecek ipular verilmemelidir.
9-Aksi gerekmedike her soru bir davran yoklamaldr.
39

Dereceleme lekleri (Rubricler)
Dereceleme lekleri performans deerlendirmede
rencileri puanlama amac ile kullanlan lme aralarndan
biridir. Dereceleme lekleri, performans tanmlayan ve
herhangi bir almann puanlanmas iin gelitirilmi ltleri
ieren bir aratr. Dereceleme lekleri, bir lme veya etkinliin
tamamnn ya da blmlerinin nasl puanlanacann ana
hatlaryla gsterilmesidir. Baka bir tanmyla dereceleme
lekleri; kabul edilebilir ya da edilemez performans snrlarnn retmen ve renciler iin
aka belirtildii kriter grubu leidir. En kullanl dereceleme lekleri lme ve
deerlendirme yapacak kiinin kendi yapt dereceleme leidir. Derecemle lekleri bir
lme srecinin tamamnn ya da blmlerinin nasl puanlanacan ana hatlaryla
gsterebilir. renciden beklenen performansn tm boyutlarn dikkate alarak puanlama
yapmak amac ile kullanlrlar. Dereceleme lekleri, rencinin bir kavrama ilikin bilgisini,
bir rn belirlenen ltlere uygun olarak ortaya koyma becerisini, verilen bir grevi yapma
srecinde uyulmas gereken aamal admlar yerine getirmedeki ustaln veya verilen bir
devi yapmadaki yeterlik dzeyini belirlemede kullanlabilirler. Dereceleme lekleri
kullanlrken, rencilerden beklenen performanslarn iyi tanmlanmas veya snrlarnn iyi
izilmesi gereklidir. Bu amala rencilerden beklenen performans belli kategoriye ayrlabilir
ve her kategorideki ltler ayrntl olarak belirlenebilir.
Dereceleme leklerinin btncl (holistic) ve analitik (analytical) olmak zere iki
biimi vardr. Btncl dereceleme lekleriyle performansn genel srecinin veya rnn bir
btn olarak (paralarn dikkate almadan) puanlamas, analitik dereceleme lekleriyle nce
performansn genel srecinin veya rnn paralarnn ayr ayr puanlamas ve sonra da bu
ksm puanlarn toplanarak toplam puana ulalmas sz konusudur. Analitik dereceleme
leklerini kullananlar rencilerin verdii btn cevaplar incelemeli ve belirlenmi ltlere
gre puanlamaldr. Bylece yanlln az olmas beklenebilir. Analitik dereceleme lekleri
rnden ok srele ilgilenmektedir. Bu nedenle renme eksiklii ya da davran bozukluu
olan rencilerde kullanlmas iyi sonu vermeyebilir. Btncl dereceleme lekleri
rencinin cevab btncl olarak deerlendirilecei zaman kullanlr. Btncl dereceleme
lekleri sreten ok rnle ilgilenir. Btncl dereceleme lekleri puanlama ltleri bir
problemin zmnn nemli blmleriyle ilgili olmaldr. Uygun durumlarda farkl
alardan (biri sre, dieri rn) deerlendirmeye olanak tandklarndan dolay analitik ve
btncl dereceleme lekleri birlikte kullanlabilirler.
Dereceleme lekleri yazl snavlarn puanlanmasnda kullanlan anahtarlara ya da
rn ve sre deerlendirilmesi iin kullanlan gzlem lekleriyle kontrol listelerine benzer.
Dereceleme leklerinde her bir kazanm veya davran iin kriterlerin mkemmelden ktye
kadar derecelenmesi sz konusudur ve her derece iin performans ltlerinin ayrntl
tanmlanmas gerekir.
Dereceleme leklerini kullanma nedenleri
1-yi bir rnn nasl olaca konusunda retmen ve renci iin ak ve anlalr bir tanm
verir.
2-rencilerin stlendikleri grevlerde, grevleri yerine getirmede, ortaya koyduklar
rnlerde ve bunlarn deerlendirilmesinde daha fazla sorumluluk duymalarn veya
almalarn salar.
3-retmenin renci almalarn veya rnlerini deerlendirmelerini kolaylatrr.
4-rencilere, kendi performanslarn deerlendirebilecekleri ltler salar.
5-yi rn veya performansla ilgili ltlerin velilere bildirilmesi, ocuklarna yardmc olmak
isteyen velilere kolaylk salayabilir.

40
Dereceleme lekleri Gelitirme Aamalar
1-lein amacn belirleme: lekle elde edilen sonularn ne amala kullanlaca
belirlenmelidir.
2-Deerlendirilecek eleri belirleme: rn veya grevlerde nelere puan verilecei
belirlenmelidir. lekle llmeye allan davranlar, rnler ya da becerilerin anahtar
oluturulur.
3-Yeterlik dzeylerine karar verme: rn veya grevlerde deerlendirilecek elerin
gerekleme dzeylerine gre nasl puanlanaca belirlenmelidir. llecek davran, rn,
grev ya da becerinin yeterlik dzeyleri ile ilgili ltler belirlenir. rnein en dk dzey
iin yetersiz veya 1 puan; orta dzey iin ksmen yeterli veya 2 puan; yksek dzeydeki
performans iin yeterli veya 3 puan gibi ksa ltler yazlabildii gibi deerlendirilecek
eler ve yeterlik dzeyleri ile ilgili ayrntl aklamalar da yaplabilir. Burada nemli olan
dzeyler arasnda ltleri iyi ayrt edebilmektir. Hangi becerilerin alt, orta veya st dzeyde
olduunu gerekiyorsa uzmanlardan fikir alarak belirlemek gerekir.
4-lein hazrlanmas: Yukardaki aamalardan sonra lek taslak olarak hazrlanr. Gzden
geirme ve dzeltmeler yapldktan sonra rencileri deerlendirmede kullanlabilir. lei
kullanma srecinde karlalan sorunlara gre lek yetkinletirilmelidir.


Blm Testi

****Uyar! 1 ve 3. sorular aadaki seeneklere gre yapnz.
I- Ortak seenekli madde
II Birleik cevap gerektiren madde*
III Kk olumsuz madde
VI- Cevab en doru olan madde
V-Eksik kkl madde

1. Verilenlerden hangileri sorunun birden fazla cevab olduunda kullanlr?
A)I-II B)I-III C)I-VI D)I-V E)II-IV*

2. Verilenlerden hangileri sorunun birden fazla cevab olduunda kullanlamaz.
A)I-II-III B)I-II-IV C)I-II-V D)I-III-V* E)II-III-IV

3. Sorunun kesin doru cevabnn olmad ya da soruya verilen cevaplarn doruluk derecesi
bakmndan birbirinden farkl olduu durumda hangi oktan semeli madde tipinin
kullanlmas uygundur?
A)I B)II C)III D)IV* E)V

4. Birleik cevap gerektiren madde tipi aadaki durumlarn hangisinde kullanlmaldr?
A) Birden fazla doru cevap olduunda*
B) Seenek bulmada glk ekildiinde
C) leri dzey davranlarn llmesinde
D) Orta glkte snavn hazrlanmasnda
E) Eitim sisteminin alt kademelerinde

5. oktan semeli test maddelerinde sorunun cevab ya da doru olmayan seeneklere ne ad
verilir?
A) Madde kk
B) Madde kk
41
C) Olas cevap
D) Gizli cevap
E) eldirirci*

6. Aadakilerden hangisi oktan semeli madde trlerinden biri deildir?
A) Ortak seenekli maddeler
B) Kk eksik cmle olan maddeler
C) Kesin ve biricik cevab olan maddeler
D) Kesin cevab olmayan maddeler*
E) Ortak kkl maddeler

7. Bir testin puanlanabilen en kk birimine ne ad verilir?
A) Madde * B) Doru cevap C) eldirici D) Olas cevap E) Doru seenek

8. Aadakilerden hangisi oktan semeli ve doru yanl testlerinin ortak bir zellii
deildir?
A) Kapsam geerliini salayabilme.
B) ok soru sorulabilmesi.
C) ans baarsnn eitlii.*
D) Objektif puanlanma.
E) Ksa zamanda uygulanma.

9. oktan semeli test maddesi yazarken aadaki kurallardan hangisine dikkat etmek
gerekmez?
A) Cevab bulmak iin gerekli bilgi verilmeli
B) Kkte gereksiz ipular verilmemeli
C) Maddede dil ve bilimsel hatalar olmamal
D) Seeneklerin uzunluklar birbirine yakn olmal
E) Soruya gre eldirici says deimelidir.*

10. Puanlama asndan aadaki lme ara ve yntemlerinden hangisi en kullansz
olandr?
A) oktan semeli testler
B) Doru-yanl testleri
C) Yazl yoklamalar*
D) Szl yoklamalar
E) Ksa cevapl testler

11. Aadakilerden hangisi doru-yanl ve oktan semeli testlerde gvenirlii dren en
nemli zelliktir?
A) Kapsam geerliinin dkl
B) Sorularn saysnn snrll
C) ans baarsnn etkili olmas*
D) Kapsam geerliinin ykseklii
E) Okuma hznn ie karmas

12. Aadakilerden hangisi doru-yanl testlerinin olumsuz zelliklerinden biridir?
A) Puanlamann objektiflii
B) Kolay ve abuk hazrlanmas
C) ans baarsnn ykseklii*
42
D) Kapsam geerliinin dkl
E) Tm eitim dzeylerinde kullanlabilmesi

13. Aadakilerden hangisi ksa cevapl testlerin gvenirlik ve geerliini artrmaz?
A) ok soru sorulmas
B) Objektif puanlama yaplmas
C) Ksa zamanda uygulama yaplmas*
D) ans baarsnn hi olmamas
E) Ksa cevaplar gerektirmesi

14. dev ve projeler iin aadakilerden hangisi yanltr?
A) Derste renilen davranlarn llmesi iin en uygun deildir.
B) renciyi tanma puanlama yanllklarna sebep olabilir.
C) rencilere verilen puanlarn gvenirlii dktr.
D) dev ve projeler zorlatka rencilerin gdleri artar.*
E) Kimin tarafndan hazrland kolay anlalmaz

15. Aadakilerden hangisi lme aracnda aranan nitelikler ynnden en zayf olandr?
A) oktan semeli testler
B) Yazl yoklamalar
C) Szl yoklamalar*
D) dev ve projeler
E) Doru yanl testleri

16. Aadaki lme aralarnda hangisi 70 kiilik bir snf iin en kullanl olandr?
A) Ksa cevapl testler
B) oktan semeli testler*
C) Szl snavlar
D) Yazl yoklamalar
E) dev ve projeler

17. Aadakilerden hangisi szl snavlar iin doru deildir?
A) ok soru sorulmadndan geerlik der.
B) Cevaplaycnn dnme sresi kstl olabilir.
C) Konuma becerileri kazanlan puanlar etkileyebilir.
D) Puanlama annda yapldnda gvenirlii yksektir.*
E) Baz rencilere daha nce sorulan sorular gelebilir.

18. Yazl yoklamalarda gvenirlii dren en nemli etken hangisidir?
A) Cevaplarn uzun verilmesi
B) Anahtarla puanlama yaplmas
C) Yazl anlatm becerilerinin ie karmas
D) Puanlamann zaman almas
E) Yansz puanlamann zorluu*

19. I- Puanlamann zor olmas
II- Soru saysnn az olmas
III- leri dzey davranlar lebilmesi
IV- Hazrlanmasnn kolayl
V- ans baarsnn olmamas
43
Yukardaki ifadelerin hangilerinde yazl yoklamalarn dier snavlara gre en zayf ynleri
doru olarak verilmitir?
A) I ve II* B) II ve III C) III ve IV D) I, II ve III E) II, IV ve V

20. Aadakilerden hangisi eitimde kullanlan lme aralarnn hepsinde de soru yazmnda
dikkat edilmesi gereken ortak bir nokta deildir?
A) Dil ve anlatm bozukluu olmamal
B) Sorular bamsz olarak cevaplanabilmeli
C) Seeneklerin uzunluklar ayn olmal*
D) Her soru nemli bir davran yoklamal
E) Sorularda bilimsel hata bulunmamal

21. I- st dzey davranlarn yoklanmas
II- Hazrlama asndan kullanl olmas
III- Kapsam geerliinin yksek olmas
IV- Puanlama hatasnn az olmas
V- Genel izlenimle puanlanmas
Yukarda verilen zelliklerden hangileri oktan semeli, ksa cevapl ve doru-yanl
snavlarnn dier lme aralarna gre nemli stnlkleri arasndadr?
A) I ve V B) III ve IV C) II, III ve IV D) III, IV * E)IV-V






IV- LME SONULARI
ZERNDE YAPILAN
STATSTKSEL LEMLER
4.1 Temel Kavramlar

statistik : 1- Saysal bilgi (Veri)
2- Bilimin Teknolojisi: Verilerin toplanmas, ilenmesi, analizi ve
yorumlanmas iin kullanlan teknikleri ieren bilim dal. ki balk altnda inclenebilir.
a)Betimsel statistik: Bir grubu baz zellikleri bakmndan betimleme, gurupla
ilgili bilgileri zetleme vb. amacyla yaplan istatistiktir. Evren veya rneklem zerinde
allabilir.
b)Vardamsal statistik: Gzlenen durumdan gzlenemeyen durumlarn
kestirilmesi amacyla kullanlan istatistiktir. rneklemeden evrene genellemeler yapld
durumlara vurgu yapar.
statistikte Ama: zellikler evren hakknda bilgi edinmektir ya da evreni betimlemektir.

Dolayl Yaklam

rnekleme




Evren rneklem
44
Dolaysz
Parametre statistik
Yaklam



Betimleme Anlam karma Kestirme
ekil 7. statistiksel sre

1.Dolaysz Yaklam: Evrene ulamak olanakl ise evren parametreleri hesaplanr.
Anlamlandrlr.
2.Dolayl Yaklam: Evrene ulamak olanakl veya pratik deilse, rnekleme yapma,
istatistikleri hesaplama, evren parametrelerini kestirme ve anlamlandrma olarak zetlenebilir.
rneklem evreni ne kadar iyi temsil ederse, istatistiklerden evren parametreleri o derece iyi
kestirilir.
Evren: Aratrma alanna giren birey, obje, zellik vb. tmdr.
rneklem: Evreni temsil eden, belirli bir teknikle seilmi rneklerden oluan birey, obje,
zellikler gurubudur.
Evren ve rneklem: lme sonulardr. rnein SS sonular dediimizde evren,
herhangi bir dershaneye gidenlerin SS puanlar rneklemdir. Belirli bir zellikler kmesinin
evren mi yoksa rneklem mi olduu aratrma problemine bal olarak deiebilir. Bir
aratrma problemi iin evren olan grup, baka bir aratrma problemi iin rneklem olarak
alnabilir.

4.2 Verilerin Dzenlenmesi
Bireyler ya da gruplar zerinde yaplan gzlem sonular ilenmeden nce kolay
yorumlanamazlar. lme sonularn yorumlamak, zetlemek, betimlemek veya karlatrma
yapmaya uygun hale getirmek iin yaplmas gereken ilk ilem verileri dzenlemektir.
Gzlem veya lme sonularna, yani ilenmemi verilere ham veri denir. zerinde
matematiksel ve istatistiksel hibir ilem yaplmayan verilere ham veri ad verilir. Verileri
dzenlemede kullanlan ilem basamaklar aadaki gibi gsterilebilir.
1-Verileri bykten ke ya da kkten bye sraya koymak
2-Frekans tablosunu oluturmak
3-Verileri gruplamak
4-Verileri uygun grafiklerden biriyle gstermek.
Verileri dzenlemekle ilgili aamalar rnek zerinden devam ettirmek faydal olabilir.
ncelikle veri toplamamz, gzlem yapmamz gerekir. Tablo 11 50 renciye uygulanan 10
soruluk testten elde edilen sonular gstermektedir. Bu sonular grld gibi sadece
renciler hakknda bilgi vermekte ve bu bilgileri yorumlamak, uygulama grubu hakknda
fikir yrtmek zor grnmektedir. Bunun iin ncelikle elimizdeki verileri dzenlememiz
gerekir.
Tablo 11. 50 rencinin 10 soruluk testte ald puanlar
renci Puan renci Puan renci Puan renci Puan renci Puan
1
2
3
4
5
6
7
8
6
6
3
3
4
2
4
6
11
12
13
14
15
16
17
18
8
1
5
7
3
10
5
5
21
22
23
24
25
26
27
28
6
7
8
10
7
8
7
10
31
32
33
34
35
36
37
38
9
5
4
1
7
6
9
2
41
42
43
44
45
46
47
48
5
4
9
6
9
9
8
5
45
9
10
7
7
19
20
2
7
29
30
8
8
39
40
3
6
49
50
4
8
1-Verileri Sralamak
Bu admda elimizdeki verileri bykten ke veya kkten bye sralamak
gereklidir. Tablo 12de 50 renciye ait veriler (tablo 11) sralanm olarak grnmektedir.
Tablo 12. 50 rencinin 10 soruluk testte ald srlanm puanlar
renci Puan renci Puan renci Puan renci Puan renci Puan
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1
1
2
2
2
3
3
3
3
4
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
4
4
4
4
5
5
5
5
5
5
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
6
6
6
6
6
6
6
7
7
7
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
7
7
7
7
7
8
8
8
8
8
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
8
8
9
9
9
9
9
10
10
10

Verileri sralamak bize fazla bir yorum ans vermemekle beraber sonraki admlar iin
byk kolaylk getirir. Sralanm veriler, en byk ve en kk deeri hemen grmemizi,
verilerin deiim araln hesaplamamz salayabilir.

2-Frekans Tablosu Oluturmak
Frekans sklk demektir. statistikteki anlam ise bir gzlemin verinin tekrar says
veya bir verinin ka kez gzlendiini gsteren say olarak tanmlanabilir. Ksaca verilerin
gzlenme skl da denilebilir. Tablo 13de 50 renciye ait verilerin frekans tablosu
grnmektedir.
Tablo 13. Frekans Tablosu
X
i
(Puanlar) f (frekans) tf % t %
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
2
3
4
5
6
7
8
7
5
3
2
5
9
14
20
27
35
42
47
50
4
6
8
10
12
14
16
14
10
6
4
10
18
28
40
54
70
84
94
100

50 100

Frekans tablosunun zellikleri
1 )zel bir gruplamadr. Grup aral 1 kabul edilir. Yaptmz ilem 1 den 40 kadar
her deerin ka kez tekrar ettiini bulmaktr. Ancak tekrar (frekans) sfr olan deerleri
yazmayz. Bu nedenle sabit bir aral dikkate almadmz sylenebilir.
2)En ok tekrar eden deer ya da deerleri gsterir.
3)Tablodan faydalanarak puan dalmnn grafii izilebilir. Puanlarn dalm
hakknda bilgi verir.
4)Herhangi bir kiinin yeri konusunda bilgi verir. Frekans bir verinin tekrar says
hakknda, toplaml frekans ise bir puann (kiinin) yeri hakknda bilgi verir. % bir verinin
toplam veri iindeki yzdesini, ylmal yzde ise %'lik dilimler iindeki yerini (srasn)
verir.
Frekans ve yzde hacim, tekrar ve alan artrrken, ylmal frekans ve yzde sra
artrmaktadr.
46
Frekans tablosunun ilk stunu gzlenen puanlar (bireylerin snavdan aldklar
puanlar) gstermektedir. Gzlenme olasl olduu halde gzlenmeyen puan bu tabloda
gsterilmez. nk gzlenmeyen puann frekans sfr olduundan yaplacak hesaplamalara
nemli bir etkisi olmayacaktr. rnein sfr (0) puan gzlenme olasl olan ama
gzlenmedii iin bu tabloda gsterilmeyen puandr.
Tablonun ikinci stununu frekanslar oluturur. Frekans stunu bir puann ka kez
gzlendiini ya da ayn puandan ka tane olduunu gstermektedir. Frekans stununun son
satr toplam gzlem saysna denk olmaldr.
Tablonun nc stunu ylmal frekanslar gstermektedir. Ylmal frekans
stununa toplaml frekans stunu da denmektedir. Ylmal frekans bir puann kendi frekans
ile kendinden kk puanlarn frekanslar toplamdr. Ylmal frekans stunu bize puanlarn
srasn verir. Bunun anlam ylmal frekans bize bireyin grup iindeki yerini syler.
rnein 6 puan alan bir birey snfta ka kiiden baarl veya baarszdr sorularnn
cevabn ylmal frekans stunundan grebiliriz. 6 puan alan bireyin snftaki ka kiiden
daha baarl olduunu grmek iin 6 puandan bir kk deerin ylmal frekansna bakarz.
Bu durumda 6 puan alan birey 20 kiiden daha baarl grnmektedir. 6 puan alan bireyin
ka kiiden daha baarsz olduunu belirlemek iin ise 6 puann ylmal frekansn toplam
frekanstan karmak gereklidir. Bu durumda 6 puan alan bireyin ylmal frekans 27, topla
frekans 50 ve 50 27 = 23 olduundan, 6 puan alan birey snftaki 23 kiiden daha
baarszdr diyebiliriz.
Tablonun drdnc stunu yzdeleri gstermektedir. Yzde stununa bal frekans
stunu da denmektedir. Bir gzlemin % stunundaki deeri o gzlemin frekans saysnn tm
gzlemelere orann 100 ile arparak elde edilebilir. rnein 3 puan 4 kez gzlenmitir, yani
frekans 4tr. 3 puannn tm gzlemlere oran 4 / 50 = 0,08dir. Bu deeri 100 ile arparsak
8 deerine ularz. Yzde stunu frekans stununa benzer, Frekans stunun verdii bilgiyi %
cinsinden verir.
Tablonun beinci stunu ylmal ya da toplaml yzde stunudur. Ylmal yzde,
bir gzlemin kendi yzdesi ile kendinden kk gzlemlerin yzdeleri toplamndan oluur.
Ylmal frekans stununun verdii bilgiyi yzde cinsinden verir. Yani bireyin grup iindeki
yerini yzde cinsinden verir. Zaten ylmal yzdeler, ylmal frekanslarn yzdeleridir.
rnein, alt puan alan bireyin snfn yzde kandan daha baarl veya baarsz
olduu sorularnn cevab ylmal yzde stunundadr. 6 puan alan bireyin snfn yzde
kandan daha baarl olduunu bulmak iin6 puandan bir kk deerin ylmal yzdesine
bakarz. 6 puandan kk deer 5 puandr ve ylmal yzde deeri 40tr. Demek ki 6 puan
alan birey snfn yzde 40ndan daha baarldr. 6 puan alan bireyin ka kiiden baarsz
olduunu bulmak iin, 6 puan alan bireyin ylmal yzde deerini 100den karmak
gerekir. Bu durumda 6 puan alan bireyin ylmal yzde deeri 54 ve 100 54 = 46 olduuna
gre, 6 puan alan birey snfn yzde 46sndan daha baarszdr.
Frekans tablosunda dikkat edilmesi gereken durumlardan biri de, frekanslarn
toplamyla ylmal frekanslarn son satr; yzdelerin toplamyla ylmal yzdelerin son
satr birbirine eit veya ok yakn kmasdr. Bazen hesaplanan yzdeleri yuvarlamadan
dolay bu deerler arasnda ok kk farkllklar kabilir. Bu farklln yuvarlamalardan
geldiinden emin olmak gerekir.
Verileri dzenlemenin nc adm verilerin gruplandrlmasdr.
3-Verileri Gruplama
Verileri gruplama, verileri eit aralklarla dzenleyerek ve bu aralklara den
frekanslar saptayarak zetleme ilemidir. Verileri gruplamann temel gerekesi yle
aklanabilir. Veriler ok geni bir aralkta (ranjda) daldnda frekans tablosundan yorum
yaplmas zorlar. Bu zorluu gidermenin yollarndan biri verileri gruplamaktr. Ayrca
verileri gruplamak istatistiin gruplarla ilgilenme mantna da uygundur. Verileri gruplamak
admda gerekleen bir ilemdir.
1. adm, grup saysn belirlemek: Keyfidir. Aratrmac karar verir. Verilere
47
uygun, bilgi kaybn en aza indirecek ekilde saptanmaldr. En byk-en kk veriye ve
toplam frekansa baklarak karar verilir. Tek say olmas yararldr. Eitimde 5-7 grup
oluturmak yaygndr.
2.adm grup aralk katsaysn hesaplamak: Grup aralklarnn eit olmas
salayacak bir say elde etme iidir. Eit olmayan aralklarla da gruplama yaplabilir. Ancak bu
durumda veri analizi yaplamaz. Gruplarn genilii grup aralk katsays denilen say ile
saptanr. Bu katsay yle hesaplanr:
a=(Xeb-Xek)/bgs
a: grup aralk katsays: gereinden kk (grup says artacandan gruplama anlamsz
olur) ve byk (bilgi kayb fazla olacandan) olmamal.
Xeb: Gzlenen en byk deer (en byk lm-veri)
Xek: Gzlenen en kk deer (en kk lm-veri)
bgs: belirlenen grup says
3. adm, gruplar oluturmak: Grup says ve gurup aralklar dikkate alnarak gruplar
oluturma basamadr. Gruplar olutururken aadaki koullarn salanmasna dikkat
edilmelidir.
Gruplar olutururken salanmas gereken koullar:
1.Grup aralklarnn eit olmas gereklidir.: gruplar aras karlatrma, gruplar srekli
hale gtirme, verilerin tamamn temsil edecek istatistiklerin hesaplanabilmesi iin gereklidir.
2.Verilerin birden ok gruba girmemesigereklidir. her verinin temsil edilmesinin
salanmas, frekans hesabnda hatann nlenmesi ve verilerin hangi gruba ait olduunun
tartlmamas iin gereklidir. Bir veri yalnz bir grupta olmal.
3.lk veri ilk grupta son veri son grupta olmaldr.
Verileri grupladmzda, istatistikleri ve analizleri gruplar zerinden yrttmz iin
verilerle ilgili bilgi kayb olur. Ancak ileri kolaylatrmas bakmndan bir miktar bilgi
kaybn gze alrz. Kurallara uyulursa bilgi kayb az olur.





Tablo 14. Gruplanm veriler
Gruplar Kesikli
Grup
Aralklar
Srekli
Grup
Aralklar
Grup Orta
Noktalar
Frekansla
r
Toplaml
Frekansla
r
Yzde Toplaml
Yzde
(X
0
)
(f) (t
f
) (%) (t
%
)
1. Grup 0 2 -0,50 2,5 1 5 5 10 10
2. Grup 3 5 2,5 5,5 4 15 20 30 40
3. Grup 6 8 5,5 8,5 7 22 42 44 84
4. Grup 9 11 8,5 11,5 10 8 50 16 100

Gzlem sonular ve kesikli grup aralklar doal saylarla ifade edilmilerdir.
Kesikli (sreksiz) saylar zerinde blme ilemi yaplamadndan grup aralklar srekli
hale getirilir. Kesikli grup aralklarnn srekli grup aralklarna evirme, grup aralklarnn
balang ve bitim deerlerini yarmar puan saa ve sola kaydrlarak yaplr.
Verileri srekli hale getirirken, verilerin ifade ettii deikenin srekli saylarla ifade
edilip edilmeyecei dikkate alnmaldr. llen deiken yetenek, baar veya tutum ise
srekli kabul edilebilir. Ama snf mevcudu, illerin nfuslar kesiklidir. Veriler srekli
olarak kabul edilmesi mmkn deilse srekli hale getirme ilemi yaplmamaldr. Kesikli
grup aralklarnn ifade ettii bilgilerle yetinilmelidir.
Grup orta noktalar(Xo); gruplar temsil amacyla hesaplanr. Grubun balang deeri
ve biti deerinin toplamnn ikiye blnmesi ile elde edilir.
Xo
1
=(0+2)/2= 1 veya Xo
1
=(-0,50 +2,5)/2= 1 vb.

4- Verileri grafikle gsterme
Grafik: bir deikene veya birbiriyle ilgili deikenlere ait verilerin ekille
gsterilmesidir. lme sonularnn zetlenmesi ve dzenlenmelinde bavurulan yollardan
48
biridir. Gze hitap ettiklerinden tablolardan daha kolay anlalr ve yorumlanr. Veriler farkl
leklerden elde edildiinden farkl grafiklerle gsterilirler. Yani verileri elde ettiimiz
lee gre grafik kullanlr.
ekil 8. ubuk Grafii
1)Stun Grafii: Verilerin
dikdrtgensel blgelerle gsterildii
grafiklerdir. Kesikli deikenler iin
kullanlana_ubuk_grafii srekli
veriler iin kullanlana histogram
denir.
a) ubuk grafii
*Kesikli deiken iin
kullanlr.
*Adlandrma (snflama_veya
sralama leklerimle elde edilmi
veriler) iin kullanlr.
*Frekanslarn saylabildii
veya frekanslarn toplam frekansa
orannn hesaplanabildii durumlar
iin kullanlr.
*Deikenler eksenlere
anlamay kolaylatracak biimde
yerletirilir.
*Gruplarn (snflarn
balang ve bitileri akmaz.

ekil 9. Histogram
*Frekanslar alanla ifade
edilmektedir. Her ubuun alan o
grubun frekansn, ubuklarn alan
toplamlar da toplam frekans verir.
*Frekans yerine yzdeler de
kullanlabilir.
Histogram:
*ubuk grafie benzer ancak
ubuk grafiinin aksine srekli grup
aralklar ile izilir. *Srekli olan ya sa
srekli hale getirilebilen gruplandrlm
veriler iin kullanlr. Baka deyile
srekli grup aralklar, srekli olan ya da
srekli hale getirilebilen deikenler iin
kullanlr.
*Genellikle gruplar yatay,
frekanslar-yzdeler dey eksende
gsterilmektedir
*Aralklar srekli olduundan
grup balang ve bitilerinde boluk
braklmaz.









ekil 10 izgi grafii

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
puanlar
0
5
10
15
20
25
f
r
e
k
a
n
s
l
a
r


0
5
10
15
20
25
0 2 3 5 6 8 9 11
puanlar
f
r
e
k
a
n
s
l
a
r
49
*Frekanslar veya yzdeler alanla
temsil edilirler, her ubuun alan o grubun
frekansn; ubuklarn alan toplam toplam
frekans verir.


2)izgi Grafii: Gruplanm
verilerde grup orta noktalarnn,
gruplandrlmam verilerde frekans
alanlarnn u noktalarnn
birletirilmesiyle elde edilen, krk
izgilerden olumu grafik trdr. Sadece
gruplandrlm verileri deil, veriler
srekli olmak kouluyla her trl frekans
dalmn gstermek amacyla
kullanlabilir.
*Gruplanm verilerde grup orta
noktalar dikkate alnarak izilir.
*Frekans ve yzdeler iin izilebilir.
*Gruplandrlm veriler iin izginin altnda kalan alan (gruplandrlmam veriler
iin doru paralarnn uzunluklar toplam) toplam frekans verir.
*Ylmal frekans tablosunu gstermede de kullanlabilir.

ekil 11. Frekans Poligonu
3) Frekans Poligonu (okgeni):
Srekliletirilmi verilerde ilk deerle
son deerin X ekseniyle birletirilmesi
sonucu elde edilir.
*Srekli veriler iin izilir.
*Yzde ve frekanslar iin
izilebilir.
*Frekans ok geninin alan
toplam frekansa eittir.
*Gzlemlerin dalmn alanlarla
gstermeye yarar.



4)Pasta Grafii: Verilere ait
frekans veya yzdelerin dairenin
paralaryla (alarla) gsterilmesine dayanan tekniktir.
*Hem srekli hem de sreksiz deikenleri gstermede kullanldna rastlanmaktadr.
ekil 12 Pasta grafii
*Her bir daire paras gzlemlerin
frekans veya yzdesini, daire paralarnn
toplam toplam frekans (yzdeyi) verir.

Verileri sralama, gruplandrma ve grafikle
gsterme veriler hakknda genel bilgiler verir.
Bu ilemeler verilerin tm hakknda bir bilgi
vermez. Verilerin yorumlanabilmesi iin daha
ileri dzeyde ilemlere gerek vardr. Verilerin
btnne ait zellikleri belirtecek bilgilere
ihtiya vardr. Bunlardan biri merkezi ylm
(eilim) lleri, dieri de deime lleridir.





-,50 1,00 4,00 7,00 10,00 11,50
Puanlar
0
5
10
15
20
25
F
r
e
k
a
n
s
l
a
r


5
15
22
8
0
5
10
15
20
25
0 2 3 5 6 8 9 11
Puanlar
F
r
e
k
a
n
s
l
a
r
0 2
10%
3 5
30%
6 8
44%
9 11
16%
50

4.3 Merkezi Eilim lleri

Ortanca
Ortanca aadaki yntemlerin hangisi kullanlarak bulunursa bulunsun her biri iin
verileri tam ortadan ikiye ayran deer olarak tanmlanabilir. Ortancann hesap edilmesi iin
aadaki aamal ilemleri yapmak gerekir.
a)lmler byklk srasna konur (Eer veriler sral verilmi ise bu ilem adm geilir).
b)n+1/2 yardmyla ortancann dalmdaki sras belirlenir.
c)Duruma gre aadaki formllerden biri kullanlarak ortanca hesaplanr.

1-Veri says tekse (yani lm says 3, 5, 7 gibi tek say ise) ortanca n+1/2 forml ile
bulunur.
rnek: 1, 7, 13, 16, 19, 22, 24, 27, 26 gibi deerler verildiinde (n+1)/2 = (9+1)/2 = 5 bulunur
ki bu deer ortancann srasn verecektir. Sadan ve soldan sayldnda veri grubu iin
ortancann 19 deerine (gzlemine) karlk geldii sylenebilir.

2-Veri says ift ise ortancann sras belirlendikten sonra Xa + (Xb-Xa)/2 forml
kullanlarak ortancay hesaplamak doru olacaktr. Burada Xa ift sayda olan gzlemi ikiye
ayrdktan sonra elde edilen ilk grubun son deeri, Xb ise ikinci grubun ilk deeridir.

rnek 1: 5, 7, 8, 10, 14, 16, 17, 18 verilerini ikiye blyoruz.
Xa Xb olur.
Ortancay hesaplarsak 10 + (14-10) / 2= 12 elde ederiz.
Dikkatli bakldnda ortancann denk geldii araln sanda ve solunda bulunan
deerlerin ortalamas alndnda ortancann bulunabildii grlecektir.

3-Tekrarl verilerde: Bir veri grubunda ortanca tekrarl verilere rastlyorsa herhangi birini
alamayz. Bunun yerine o deerin gerek snrlarn dnrz. rnein ortanca bir veri
grubunda 20 deerine rastlasn ve 20 deerinin 3 kez tekrarladn (frekansnn 3 olduunu)
kabul edelim. Bu durumda ortancay 20 alamyoruz. Bu durumda 20 deerlerinin 20nin
gerek snrlar iinde eit olarak dald kabul edilir. rneimiz iin 19,5 ve 20,5 aralnda
bu deerin bulunduu kabul edilecektir. Yani 19,5 ve 20,5 araln 3 eit paraya
bleceiz. Eer ortanca deerimiz kez tekrar eden saylardan birincisine denk geliyorsa
forml Xaltsnr + (1/frekans) olacaktr. Formle gre zersek ortancamz 19,5 + (1/3) =
19,83 gibi bir deer alr. Eer ikinci tekrar eden deere denk gelseydi 20,16 ya yakn bir deer
olacakt.
Ayn teknii kullanarak Tablo 13de verilen 50 kiiye ait rnek veriler iin ortancay
hesaplamak mmkndr. (50+1)/2 = 25,5. sra ortancay vermektedir. Bu srada yer alan
deer 6 gzlemidir ve 7 kez gzlenmitir. Ortanca bu 6 gzlemden 5. sradakine gelmektedir.
Yukardaki forml uyguladmzda 5,5 + (5/7) = 6,21 deerini (yaklak olarak) buluruz.
Verilerimiz iin ortancann bu olduunu syleyebiliriz.

4-Gruplanm verilerde aadaki ilemler gerekletirilir.
a)Ylmal frekans hesap edilir.
b)n/2 bulunur.
c)Ylmal frekanslar stununun bir ucundan balanarak n/2nin olduu gruba kadar
frekanslar saylr.
d)n/2 deerinin rastlad grup (aralk) bulunur.
e)Araln frekansa blnmesi gerekletirilir.
51
Bu ilemler yapldktan sonra elde edilenler aadaki formle yerletirilir.

a
f
t
n
L ca Or
b
fa
|
|
|
|
.
|

\
|

+ =
2
tan
Formldeki simgelerin anlamlar yledir;
L:Ortancann iine rastlad araln alt snr
T
fa
: aralktan nceki (dk puanl gruplardaki) toplaml frekans
F
b
: aralktaki lm says (gzlenen frekans)
a: aralk katsays
Forml Tablo 14te verilen gruplanm verilere uygulanrsa n/2= 25 kacaktr. 25.
verinin 3. grupta olduu grlmektedir. Bu sonulara gre forml aadaki gibi
uygulanabilir.
Ortanca = 5,5 + ((2520)/22)x3 = 6,18 olarak elde edilir.

Mod
lmlerde en ok tekrar eden deere mod denir. Kaba bir ldr. Ortalamann ve
ortancann hesap edilmedii durumlarda kullanlr.

zellikleri:
1-Gzlenen frekanslar birbirine eit ise mod olmaz yani dalm modsuzdur.
2-Ardk iki veya daha ok lm birbirine eit sayda ve dier lmlerden daha ok tekrar
etmise bu durumda mod ardk lmlerin orta noktasdr.
3-Ardk olmayan iki ya da daha ok lm eit sayda ve dier lmlerden daha ok tekrar
etmi ise bu durumda dalm ok modludur.
4-Gruplanm verilerde frekans en ok olan araln orta noktas mod olarak alnr. Bunun
dnda steki aklamalar gruplanm veriler iinde geerlidir.
5-Sadece bir deer dierlerinden fazla tekrar etmise dalm tek modludur.
6-Eer 2 deer dier deerlerden fazla tekrar etmi (gzlenmi) ve eit sayda tekrar etmi ise
bu durumda dalm ift modludur.

rnek verilerimiz iin mod Tablo 14e gre en ok (8 kez) gzlenen 7 deeridir. Bu durumda
dalmn tek modlu olduu sylenebilir. Tablo 14 incelendiinde gruplanm veriler iin
frekans en yksek olan grubun 3. grup olduu ve grup orta noktasnn da 7 olduu
grlecektir. Yani gruplanm veriler iin de ortanca 7 bulunmutur.

Aritmetik Ortalama
lmlerin (verilerin) arlk merkezidir. Verilerin toplamnn veri saysna blm olarak da
tanmlanabilir. En ok kullanlan ylma lsdr.

zellikleri:
1-rneklemeden rnekleme en az deime gsteren dolaysyla en kararl ylma lsdr.
2-Verilerin hemen hepsini kullanr.
3-Birok istatistiksel ilem iin uygundur.
4-Evren ya da rneklemden hesap edilebilir.
5-Verilerin aritmetik ortalamadan farklar 0a eittir.
6-Aritmetik ortalama alanlar dengeleyen bir noktadr.
7-Veri says az ise u deerlerden etkilenir. Bu aritmetik ortalamann verilerin arlk
merkezi olmasndan kaynaklanr.
52

Dzenlenmemi verilerden hesap edilmesi:
N
X X X
N
x
X
n
i
+ + +
= =

.....
2 1
; Eer veri says (30dan)az ise Payda N-1 alnr.
rnek verilerimiz iin ortalama dzenlenmemi verilerde
98 , 5
50
10 ..... 1 1
=
+ + +
= =

N
x
X
i
bulunur.
Ortalamann frekans tablosundan hesap edilmesi durumunda forml deiir ancak ortalama
deeri deimez. Frekans tablosundan ortalama deerini veren forml aadaki gibidir.
Dzenlenmemi verilerden fark gzlemleri gzlem saysyla arpmaktr.
98 , 5
50
) 10 3 ( ... ) 2 3 ( ) 1 2 ( .....
2 2 1 1
=
+ + +
=
+ + +
= =

x x x
N
X f X f X f
N
x f
X
n n
i i

Gruplanm verilerde ise hem forml hem de ortalamann deeri deimektedir. nk
gzlem deeri olarak artk veriler deil grup orta noktalar ile gruptaki frekans kullanlmaya
balanr. Yani X yerine grup orta noktalar frekans yerine de gruptaki lm says (frekans)
alnd iin bilgi kayb olur. Ortalama dzenlenmemi verilerden duruma gre dk veya
yksek bir deer kabilir. Ancak yine de ok byk bir fark kmamas beklenir. ok byk
bir fark karsa hesaplamada ya da gruplama da bir hata yapldna iarettir.
Gruplanm verilerde ortalamann hesab aadaki formlle yaplabilir.
N
X f X f X f
N
x f
X
n n i
i
0 02 2 01
0
..... + + +
= =

rnek verilerimiz iin aritmetik ortalama;
98 , 5
50
10 8 7 22 4 15 1 5
0
=
+ + +
= =

x x x x
N
x f
X
i
olarak bulunur. Grup says yeterli olarak
alndndan gruplanm verilerde hibir nemli bir bilgi kayb ortaya kmamtr. Genellikle
gruplanmam veriler ile gruplanm verilere ait sonular birbirini tutmaktadr veya birbirine
ok yakndr.

Ortanca, Mod ve Ortalamann Karlatrlmas:
1-Ortalama, ortanca ve moda gre daha fazla bilgiye dayanr. Ortalama hesaplanrken
verilerin tm ileme katlr. Ortancada yars, modda ise biri ya da birka ileme
katlmaktadr. Verilerin tmn dikkate almas ortalamay daha istikrarl ve daha gvenilir
yapar. rnein bir evrenden random olarak seilecek rneklemlerde ortalama dierlerine gre
daha istikrarl daha yakn deerler verecektir.
2-Ortalamann deeri lmlerin deerine baldr. U deerler ortalamay etkiler. Ortalama
u deerler doru ekilir. Dizideki lmlerin birinin deeri deiirse ortalamann deeri de
deiir. Ortanca ve mod ise u deerlerden daha az etkilenir. Dizinin tam ortasndaki deer
deimeden ortanca, lmlerin dal biimi (frekanslar) deimeden de modun deeri
deimez.
3-Ortalama dier matematik ilemler iin de uygundur. Dier yandan ortanca ve mod merkezi
eilim ls olmann dnda pek fazla kullanlmaz.
4-Herhangi bir durumda hangi merkezi eilim lsnn kullanlaca, incelemeye ya da
cevab aranan soruya baldr. Genel bir kural olarak birden fazla eilim ls
kullanlabilecekse bunlardan en fazla lm kullanlarak hesaplanan (en fazla bilgi ieren) ve
dier ilemlere de elverili olan seilir.
5-Kullanmda tercih sras ortalama, ortanca ve mod eklindedir.
6-U deerlerin olmas durumunda uygun olan ortancadr.
53
7-Mod ortalama ve ortancann hesaplanamad durumlarda ve en ok tekrarlayan lm
belirlemenin nemli olduu durumlarda kullanlr.

4.4 Dalm lleri
Merkezi eilim ls bir gruptaki verilerin etrafnda toplanma eilimi gsterdii bir
deerdir. Bu deer veri grubunun bir zelliini gsterir. Veri grubunu bir ynyle betimler.
Verilerin hangi deer etrafnda yldklarn bilmek nemlidir ancak verileri
betimlemeye yetmeyebilir. nk verilerin birbirinden ne kadar uzaklatklar, yaylmalarnn
nasl olduu da nemlidir. lme sonular birbirine eit olsayd, veriler arasnda farkllama
olmazd. Deiimden sz edilmezdi. lme sonularnn yaylmas bu deiimin bir
sonucudur.
Bir grup verideki deimelerin ls deime, yaylma veya dalma lleri
olarak adlandrlr.
Verileri sadece merkezi eilim lleri ile betimleyemeyiz. nk ayn merkezi
eilim ls deerine sahip olduu halde deiik ekillerde dalan veriler vardr. Aada
ortancas ve ortalamas eit olan 3 veri grubunun dalmlarnn farkllat grlmektedir.

F f f

3 3 3
2 3 2
1 1 1

2 4 6 8 10 X 2 4 6 8 10 X 2 4 6 8 10 X
ekil 13. Ortalamalar ve ortancalar eit, deiim lleri farkl dalmlar

Yukardaki dalmlar incelendiinde ortalamalar ve ortancalarnn 3 olduu grlr. Buna
ramen dalmlar olduka farkldr. Merkezi eilim lleri incelendiinde benzer grup veya
ayn grup denilebilecekken dalmlar incelendiinde farkl gruplar olduu grlmektedir.
Dolaysyla verilerin deiim llerini bilmeden onlar betimlemek bilgi yetersizliinden
dolay hata yapmamza neden olabilir. Sadece merkezi eilim llerinden hareketle verileri
betimlemek onlar arasdaki farklar grmemizi engeller.

Ranj
En byk lme (gzlem) sonucu ile en kk lme sonucu arasndaki farka ranj denir.

Ranj = X
eb
- X
ek


rnek verilerimiz iin ranj= 10 -1 =9 olarak bulunacaktr.

Sadece veri grubundaki iki deere bal olduundan verilerin dalm hakknda fazla bilgi
vermez. ok kullanl bir dalm ls deildir. Merkeze ylma ls olarak modun
kullanld veri gruplarnda dalm ls olarak kullanlr.

Yzdelikler ve eyrekler
Ortanca sraya konulmu verilerin tam ortasn gsteren (bir yer gsteren) deer olarak
merkezi ylma lsdr. Sraya konulmu verilerde tam ortay gsteren lme sonucu
yannda baka sradakilerde dikkate alnabilir. rnein verilerin % 25ini sanda % 75ini
solunda brakan deere ihtiya olabilir. Bir dalmda bir verinin yerini gsteren ller
54
yzdeliklerdir. Buna gre ortanca bir yzdelik ve merkeze ylma lsdr ancak dier
yzdelikler yer bildirmekle birlikte merkezi eilim ls deildir.

Yzdelik: Bir dalmda belirli bir verinin yerini gsteren llerdir.
P bir yzde olmak zere p. Yzdelik kkten bye sralanm veriler iin lme
sonularnn p kadarndan byk, (1-p) kadarndan kk lme sonucudur.
p. yzdelik lme sonularnn % psini solunda, % (1-p)sini sanda brakan
deerdir. P. Yzdelii Y
p
olarak gsterirsek, ortanca Y
50
olarak gsterilebilir.
Bir dalma ait p. Yzdelik aadaki gibi gsterilebilir.

.


P (1-p)

ekil 14. Yzdeliin Grafiksel Gsterimi
p
n
Yp =
100
forml p. Yzdelii verir.

Eleman says az olduunda yzdelie bavurulmaz. Fazla veri varsa ve gruplanm
veriler iin yzdelik hesab yaplr.
Ypnin hesab gruplanm veriler iin ortancann hesaplanmasnda kullanlan formln
zel bir haliyle yaplr. Formlde sadece simgeler deiir. Anlamlar neredeyse ayndr.

a
f
t p
n
Ap Yp
p
fa

|
|
|
|
.
|

\
|

+ =
100

Ap: p. Yzdeliin bulunduu araln alt snr
p: Deeri hesaplanacak yzdelik
t
fa
: p. Yzdelie kadar olan toplaml frekans
f
p : p.
Yzdeliin bulunduu grubun frekans
a : Grup aralk katsays
Yzdelikleri hesaplama ii 3 admda gerekletirilir.
1- Verilerin sralanmas.
2- p
n
Yp =
100
forml yardmyla Ypnin (p. Yzdeliin) kanc veri olduunu
saptamak
3- Gruplanm veriler iin kullanlan forml ie komak.

rnek 1: 2, 3, 5, 6, 8, 10, 11, 13, 14, 15 eklinde sralanm verilerimiz olsun. Bu veriler ait
20. yzdelii hesaplayacak olursak
Birinci adm: Verileri sralayacaz. (sral verilmi durumda)
kinci adm: p
n
Yp =
100
yardmyla Y
20
nin kanc veriye rastladn bulacaz.

p
n
Yp =
100
= 2 20
100
10
20
= = Y kinci sradaki verimiz Y
20
dir. Deeri ise 3tr.

55
eyrek Kayma
nc ve birinci eyrein farknn yarsdr.

Q= 29 , 2
2
57 , 4
2
4 57 , 8
2
1 3 25 75
= =

=
Q Q Y Y


Veriler simetrik dalmsa 3. eyrek ortancann eyrek kayma (Q) kadar sanda; birinci
eyrek de ortancann Q kadar solundadr.


eyrek kaymada lme sonularndan snrl
sayda veriye dayandndan ok kullanl ve
bilgi verici deildir. Ortancann merkezi eilim
ls olarak kullanld durumlarda dalm
ls olarak kullanlabilir.



Varyans
lme sonularnn aritmetik ortalamadan farklarnn karelerinin aritmetik ortalamasna
varyans denir. Verilerin ortalamadan uzaklklarnn bir lsdr. Bir deiim lsdr.
Grubun deikenliini dier gruplarla karlatrmada ve yorumlamada kullanlabilir. Genel
forml yledir;
1
) (
1
2
2

=

=
n
X X
s
n
i
i
bu forml rnek verilerimize uyguladmzda varyans 5,90 kmaktadr.

Varyans tekrarl lmlerden hesap edilirken forml deiir ancak sonu deimez. Tekrarl
verilerdeki forml aadaki gibidir.
1
) (
1
2
2

=

=
n
X X f
s
n
i
i i
Bunun dnda varyansn ortalamay hesap etmeden ham puanlardan
hesap etme forml vardr. Aslnda btn ller ham puanlardan hesap edilebilir. Ham
puanlardan varyans hesap etme forml;
) 1 (
) (
1
2 2
2

=

=
n n
X f fX n
s
n
i
i

Gruplanm verilerde ise hem forml hem de sonu deiir. Gruplanm veriler iin varyans
forml ve rnek veriler iin sonucu aada verilmitir.
1
) (
1
2
0
2

=

=
n
X X f
s
n
i
Burada kullanlacak ortalama gruplanm verilerden hesaplanan
ortalamadr. Formldeki X
0
ise grup orta noktalardr. rnek veriler iin sonu 6,70 olarak
bulunur. Gruplanmam verilerden daha yksek bir varyans bulunmutur. Ancak bu deerlerin
k farkl olmadklar da sylenebilir.
Varyansn bykl arttka puanlar arasndaki fark artar. Bu durumda grup
heterojendir denir. Varyans azaldka puanlar arasndaki farklar da azalr. Bu durumda da
grup homojendir denir. Ancak bykl ve kkl iin nesnel bir snr yoktur. Varyans






Y25 Xort Y75
ekil 15. eyrek sapmann
Grafiksel Gsterimi
56
bydke rnein bir test puanlarn ele aldmzda testin ayrt edici olduu sylenebilir.
Yani test davranlara sahip olanlarla olamayanlar ayryor denir. Varyansn byk ya da
kk olarak yorumlanabilmesi iin nesnel bir snr olmadndan en doru ilem bir grubun
varyansn baka grup(lar)la karlatrmaktr.
Buna gre varyans byk olan grup heterojen, bask veya deikenlii byk olarak;
varyans kk olan grup ise homojen, sivri veya benzeik (deikenlii kk-az) olarak
yorumlanabilir.

Standart Kayma (Sapma)
Veri grubunda merkezi ylm ls olarak ortalama kullanlmsa dalm ls
olarak kullanlr. Verilerin aritmetik ortalamadan ne kadar uzaklatnn ortalama bir
lsn verir. lme sonularnn aritmetik ortalamadan farklarnn karelerinin aritmetik
ortalamasnn karekk olarak tanmlanabilir. Yani varyans deerinin karakkdr.

1
) (
1
2
2

=

=
n
X X
s
n
i
i

rnek verilerimizdeki ham veriler iin standart sapma 2,43; gruplanm veriler iin 2,59
olarak bulunmutur.
Standart sapma lme sonularnn aritmetik ortalamaya gre yaylmalarnn bir
lsn verir. Standart kayma (ve varyans) ile dalmn sivrilii ve baskl arasnda bir
iliki vardr. lme sonular ortalamaya yaklatka farklar klr uzaklatka byr.
Farklarn klmesi dalmn sivrilemesine, bymesi basklamasna yol aar. Yani
dalm sivriletike standart sapma klr, dalm basklatka standart sapma byr.
Standart sapma dalmn birimi olarak kabul edilir. Bu nedenle varyantsan daha ok
kullanlr.
Standart sapma da varyans gibi yorumlanr. Standart sapma da ancak bir baka
grupla karlatrldnda anlaml olur. Kendi bana byk ya da kk diye yorumlamak
mmkn deildir. Standart sapmas byk olan grup heterojen, bask veya deikenlii fazla
olarak; standart sapmas kk olan grup ise homojen, sivri veya benzeik (deikenlii
kk-az) olarak yorumlanabilir.

Bal Deiim Katsays
Standart kayma ortalamaya bal olarak hesaplandndan belirli snrllklar tar. En nemlisi
de ortalamaya gre yanllk gstermesidir. Bu nedenle her iki dalm da ieren iyi bir
dalm ls olarak bal deiim katsays hesaplanabilir. Bal deiim katsays standart
sapmann aritmetik ortalamaya gre deeri olarak tanmlanabilir. Forml;

BDK=standart sapma / ortalama x 100
100 x
X
s
v = olarak gsterilir.
Bu formlden elde edilen sonular hem birden fazla grubun deikenliini karlatrmada
hem de bir grubun deikenliini yorumlama da kullanlabilir.
Eer bir grubun;
-bal deiim katsays 25den bykse (V>25) dalm bask, heterojen, farkl,
-bal deiim katsays 20 ile 25 arasnda ise (20<V<25) dalm normal, simetrik,
-bal deiim katsays 20den kkse (V<20) dalm sivri, homojen, benzeik denir.
57
rnek veriler iin BDK = 40,61 bulunmutur (gruplanm veriler iin 43,28). Bu durumda
dalmn bask olduu, varyans ve standart sapmann byk olduu ve veriler arasndaki
farklarn fazla olduu sylenebilir.

Birok durumda varyans veya standart sapmaya bakarak grubun homojen mi yoksa
heterojen mi olduunu yorumlamak yanltc sonulara gtrebilir. Bu nedenle gruplar
homojenlik heterojenlik bakmlarndan karlatrmada hesaplamann mmkn olduu her
durumda bal deiim katsaysn kullanlmas nerilebilir.

arpklk (Kayklk)
Ortalama, Ortanca ve moda bakarak arpkln olup olmad, eer varsa yn
hakknda yorumlar yapabiliriz. Ancak arpkln bykl hakknda bir ey diyemeyiz. ki
dalmn arpkln bu llerle karlatrmak g olur.
Tanm: Verilerin simetrik dalp dalmadn grmemizi (yorumlamamz) salayan
deiim lsdr.

1- basit olarak u formlle bulunabilir.
S
X X
K K
ort
y
) ( 3
= = Bu basit bir formldr. arpklk hakknda fikir sahibi olmamz
salar. Ancak arpkln tam deeri deildir. arpkln en doru deeri aadaki formlle
elde edilir.
2-
3
1
3
) (
nS
X Xi
K
n
i

=

= Eer frekansl veriler varsa
3
1
3
) (
nS
X Xi fi
K
n
i

=

= eklinde kullanlr.

3-Gruplanm veriler sz konusu ise
3
1
3
0
) (
nS
X X fi
K
n
i

=

= eklindeki forml kullanrz.

4-Dalmn merkezi eilim ls olarak ortanca kullanlmsa K eyrekler yardmyla elde
edilir.
ort
X Q Q
Q Q
K
2
1 3
1 3
+

=
1. Forml arpkln kaba bir lsdr.
2. forml arpkln doru deerini verir.
3. forml gruplanm veriler iin arpkln hesabnda kullanlr.
4. forml merkezi eilim ls ortanca alndnda, zellikle arpk dalmlarda ve
kategorik verilerde kullanlr.
arpklk Katsays Aadaki gibi yorumlanr.
A)
ort
X X > ise katsay pozitif, dalm saa(sa) arpk, saa(sa pozitif) kayldr.
B)
ort
X X = ise Kaykllk(arpklk 0 civarnda, dalm simetrik
C)
ort
X X < ise katsay negatif, dalm sola(sola) arpk, sola(solu negatif) kayldr
Yukardaki formller yardmyla hesaplanan btn arpklk katsaylar birbirinden farkl
olacaktr. Deerleri farkl olmasna ramen hepsi dorudur. Tercih deikenin yaps ve
kullancya kalmtr.

58
Basklk (Yayvanlk) Katsays
Standart kayma ve varyans bydke dalmn sivriletiini, bydke dalmn
basklatn biliyoruz. Ancak bunlar bize basklkla ilgili bir l vermez. Bir dalmn
basklnn (yayvanlnn) veya sivriliinin ls basklk katsays adn alr.

Genel forml;

Bs = BK = 3
) (
4
1
4

=
nS
X X
n
i

Basklk katsays deeri iin aadaki durumlar sz konusudur.
a) BK < 0 ise dalm normalden bask, yayvan ve veriler hetorojendir.
b) BK = 0 ise dalmn baskl normal dalm kadardr.
c) BK > 0 ise dalm normalden sivridir ve veriler homojendir.

Aada merkezi eilim ve deime llerine bal olarak karlaabilecek tipik
dalmlarla ilgili rnekler verilmitir.

Aiadaki dalmlarn en bas, en heterojeni modsuz dalmdr. ift modlu
dalmlarda ise, llen deiken ynnden dzeyleri birbirinden ok farkl iki gruba ait
sonularn grafiksel yaps grlmektedir. Solu arpk dalmlarda ortalama dk deerler
alabilmesine ramen grup genelde baarl kabul edilir. Tersine, saa arpk dalmlarda ise
ortalama yksek deer almasna ramen grup genellikle baarsz kabul edilir.
Normal dalmlarda: ortalama = ortanca = mod
Saa arpk dalmlarda: ortalama > ortanca > mod
Sola arpk dalmlarda: mod >ortanca > mod ilikileri vardr.














59
ekil 16. Tipik dalmlardan rnekler

Standart Puanlar
Z Puan: Normal dalma sahip bir lme kmesi ortalamas 0,00 ve standart kaymas
1 olan dnme tabi tutulabilir. Bu dntrmeden elde edilen yeni dalma Standart
Normal Dalm ya da Birim Normal Dalm denir. Birim normal dalm istatistiksel
ilemlerde ve eitli karlatrmalarda kolaylk salar. Aada birim normal dalm grafii
grlmektedir.



ift modlu dalm Modsuz dalm
Solu arpk (negatif
kayl) dalm
Sa arpk (pozitif
kayl) dalm
60

ekil 17. Birim (standart) Normal dalm

Standart Puan: Verilerin ortalamadan farklarnn standart sapmaya blm standart puan veya
Z puan olarak adlandrlr.

o

=
X
Z evrende veya
S
X X
Z

= rneklemde kullanlan formldr.

Bu dntrmeyle lme sonular birbiriyle karlatrlabilir. Z puanlarnn,
dalmlarn ortalamas 0,00a getirildiinden mutlak olmayan, izafi bir balang noktas
vardr. Dier yandan standart puanlar elde edilirken, bir lme kmesinde sabit bir deer olan
standart sapmaya blme ilemiyle birim cinsinden ifade edilmi olurlar. Bu nedenle standart
puanlarn bir birimi vardr ve standart puanlar eit aralkl lektedir. Z puanlarna eit aralkl
leklerdeki tm ilemler yaplabilir.

61
Z puanlarnn 2 temel ilevi olduu sylenebilir. ncelikle bir bireyin grup iindeki
yerini gsterir. rnein z puan 2 olan bir bireyin ekil 17deki deerlerden hareketle grubun
% kandan daha baarl veya daha baarsz olduu belirlenebilir. Buna gre
Z = 2 iin baarl olma olasl = (50+34+13,5) = 97,5 olur.
Yaplan ilem bireyin z puannn solunda kalan alan toplamaktr. Birim normal
dalm ortalamaya (0a) gre simetrik olduundan eksi sonsuzdan sfra kadar olan alan 50
(+) 0 ile 1 arasndaki alan 34 (+) 1 ile 2 arasndaki alan 13,5 = 97,5 olmaktadr. Buna gre
birey grubun % 97,5undan daha baarl olmutur. Bu deeri 100den karrsak bireyin
grubun % kandan baarsz olduunu bulabiliriz. 100 97,5 = 2,5tur. Yani birey grubun %
2,5undan baarsz olmutur.
Z puannn ikinci ilevi farkl gruplardaki bireyleri birbiriyle karlatrmaktr.
Sralama leinde elde edilen ham puanlarda farklarn grnememesi nedeniyle
karlatrma mmkn olamadndan, farkl gruplardaki bireyler standart puanlar elde
edildikten sonra, yani puanlar eit arala dntrldkten sonra karlatrlr. Byle bir
karlatrma da z standart puan byk olan bireyler baarl; z standart puan kk olan
bireyler baarsz kabul edilir. Yani en baarl birey z standart puan en byk olandr.
Z puan elde edildikten sonra, bu standart puanlarn ortalamas ve birimi (standart
sapmas) deien eitli standart puanlara dntrlmesi mmkndr. Temel standart puan z
puandr. rnein T standart puanlar ortalamas 50, standart sapmas 10 olan standart bir
puan trdr. stenirse bu dorusal dntrme kullanlarak baka standart puanlar da elde
edilebilir. Z deerlerinin T deerlerinde dnm yledir.

50 10+ = Z T
50 10 +
|
|
.
|

\
|

=
S
X X
T
T puan z puannn eksi deerlerinden (eksi deerler baz durumlarda ilemleri
gletirdiinden) kurtulmak iin hesaplanan bir standart puandr. Dolaysyla T puan da bir
standart puandr ve z puanyla ayn ilevlere sahiptir. Ayrca z puan nasl yorumlanyorsa
ayn ekilde yorumlanr. Yani t puan en byk olan birey en baarl kabul edilir.
Norm
Belli bir gruptaki kiiler iin ortamla veya tipik kabul edilen deere, lt veya kural
olarak kabul edilen lye norm denir. lme sonular belli bir ya grubu veya belirli
zellikleri bakmndan benzer olan bir gruptan elde edilir (kadn veya erkeklerden, 3.
snflardan, 12 yandaki ocuklardan vb.). Bu zellikler llen deikeni bir lde
etkilediinden ve bazen de yorumlanmalarn kolaylatrdndan elde edilen deerler bunlara
gre yorumlanrsa daha anlaml olur. Bu nedenle normlar sk bavurulan ltlerdendir.
Normlar llen deikene gre deiir. Beklenen ya da olmas gereken bir deeri deil,
ortalama bir deeri gsterir. Snf, ya cinsiyet, blge, lke vb. normlar vardr. En ok
kullanlan normlar standartlatrlm normlardr. nk karlatrmay kolaylatrr. Standart
norm oluturmak iin standart puan kullanlr. Standart puanlar ham puanlarn ortalamas
balang noktas, standart sapmas da birim kabul edilerek elde edilen z puanlardr.
darSapmas GrupS
mas GrupOrtala mpuan reencih
S
X X
Z
i
tan

=
Bu formlde deerlerin balang noktas 0, birimi ise 1 olan bir dalma dnr. Bu
durumda puanlar sral lekten eit aralk leine dnm olur. Eksi deerler de
olduundan ilem zorluklarndan kurtulmak iin T standart puanna evrilebilir.

rnek soru ve zmler
snflar
X s
62
Sadaki tabloda 5 snfa uygulanan 20 soruluk testten
elde edilen istatistikler grnmektedir. Aadaki sorular bu
tabloya gre cevaplaynz.
1-Snflarda 15 doru yapan bireyler karlatrlmak
istenmektedir. Snflarn her birinde 15 puan alan bireylerden
hangisi dierlerine gre daha baarl olmutur?
2- Snflarda 15 puan alan bireylerden hangi snftaki birey en baarszdr?
3-Hangi snf en homojendir?
4-Hangi snf en heterojendir?
5-3 numaral snfta 15 puan alan bireyin T puan katr?
6-4 numaral snfta 15 puan alan renci grubun % kandan daha baarldr?
7-En simetrik dalm gsteren grup hangisidir?
Cevaplar:
lk iki soru z puanlarnn hesaplanmasn gerektirmektedir. Buna gre snflarn z standart
puan forml kullanlmaldr.
1
3
3
3
12 15
1
= =

=
S
X X
Z 33 , 1
3
4
3
11 15
2
= =

= Z 25 , 1
4
5
4
10 15
3
= =

= Z
3
2
6
2
9 15
4
= =

= Z 4 , 1
5
7
5
8 15
5
= =

= Z
Z deerlerini bykten ke sraya koyarsak Z
1
< Z
3
< Z
2
< Z
5
< Z
4
1-Hesaplanan z deerlerine gre en byk z deerine 4. snfta 15 puan alan birey sahip
olduundan en baarl birey 4. snftaki rencidir.
2. En baarsz birey z deeri en kk olan 1. snftaki rencidir.
nc ve drdnc sorular iin bal deiim katsaylarnn hesaplanmas gereklidir.
25 100
12
3
100
1
= = = x x
X
s
v 27 100
11
3
2
= = x v 40 100
10
4
3
= = x v
22 , 22 100
9
2
4
= = x v 50 , 62 100
8
5
5
= = x v
3-En homojen grup bal deiim katsays en kk olan grup olacana gre 4 numaral
snf en homojen, benzeik ve sivri gruptur.
4-En heterojen grup bal deiim katsays en byk olan grup olacana gre 5 numaral
grup en heterojen, en farkl ve en bask gruptur.
5-T
3
= Z
3
x 10 + 50 = (1,25) x 10 + 50 = 62,5 tur.
6- Z
4
= 3 olduuna gre;
Tablo 17 deki standart normal dalm alanlarnn toplam = 50 + 34 + 13,5 + 2 = 99,5
olacaktr. Bu da 4 numaral snfta 15 puan alan rencinin snftaki bireylerin % 99,5undan
baarl olduunu gsterir. Snftaki en baarl rencilerden biri olduu sylenebilir.
7-Simetriklik elimizdeki verilere gre bal deiim katsaysndan anlalmaldr. Buna gre
bal deiim katsays 20 ile 25 arasnda olan dalm simetriktir. Buna gre 4 numaral
snfn en simetrik dalm olduu grnmektedir. 1 numaral snfnda belirli bir dzeyde
simetrik olduu sylenebilir.
4.6 Madde Analizi
Madde analizi, bir testteki maddelerin iyi ileyip ilemediini ortaya koymak amacyla
uygulanan bir tekniktir. eitli yollar vardr. En ok kullanlan Henrysson ve alt-st grup
yntemidir. Henryson yntemi zellikle gzlem saysnn ve madde saysnn ok olduu
durumlarda yorucu olmaktadr. Bu durumda alt st grup teknii ile elde edilen madde
analizi sonular ile Hneryson analizi sonularnn birbirine yaknlat sylenebilir. Bu
tekniklerden alt st grup teknii ile yaplan madde analizi zerinde durulacaktr.
1
12 3
2
11 3
3
10 4
4
9 2
5
8 5
63
Madde Gl: Maddeye doru cevap verenlerin maddeyi cevaplayan tm
cevaplayclara oran olarak tanmlanr. O ile 1 arasnda deerler alr. 1e yaklatka madde
kolaylar. Oa yaklatka madde zorlar. Orta glkteki madde iyi maddedir. Alt st grup
tekniinde aadaki formlle hesaplanr.
N
a d n d n
p
j
) , ( ) , ( +
=
j
p : Maddenin glk indeksi
n(d,): Maddeyi st grupta doru cevaplandranlarn says
n(d,a): Maddeyi alt grupta doru cevaplandranlarn says
N: st ve alt gruptaki toplam renci says
Madde Varyans ve Standart Sapmas: ki kts olan dalmlarda varyans ilgilenile
olayn olasl ile dier olaslklarn arpmdr. Bir maddede ilgilenilen olay doru
cevaplandrlmas olarak ele alabiliriz. Yanl seenekleri iaretlemek ise dier olaylarn
olaslklardr. Madde varyans aadaki formlle hesaplanr.
) 1 ( * *
2
j j j j j
p p q p s = =
:
2
j
s Maddenin varyans
:
j
p Maddenin glk indeksi
Madde varyans ve standart sapmas madde glk indeksine baldr. Madde glk
indeksinin 0 ya da 1'e eit olduu durumlarda madde varyans 0 deerini alr. Mdde glk
indeksi 0.50 olan maddelerin madde varyanslar en yksek deeri alr. Bu sebeple, glk
indeksi 0.50 deerini alan maddelerin en ayrc maddeler olduu sylenebilir.
Madde Geerlii: Bir maddenin bilenle bilmeyeni, bir davrana sahip olanla olmayan
ortaya koyabilme ilevine denir. -1 ile +1 arasnda deerler alr. Eer deeri eksi ise llmek
istenen deikenin ztt bir deikeni lt, sfr ile 0,20 arasnda geersiz bir madde
olduu, 0,20 0,30 aralnda dzeltilmesi gereken bir madde olduu ve 0,30u ap 1e
yaklatka geerlii artan bir madde olduu sylenebilir.
n
a d n d n
r
jX
) , ( ) , (
=
:
jX
r Madde ayrclk gc indeksi
n(d,): Maddeyi st grupta doru cevaplandranlarn says
n(d,a): Maddeyi alt grupta doru cevaplandranlarn says
n: st ya da alt gruptan herhangi birisinde yer alan birey says.
RNEK
Aada 30 soruluk bir test maddesine cevap veren gruptan ikiyz rencinin cevap
dalm grlmektedir. Bu dalma gre 20. sorunun glk ve ayrt edicilik deerlerinin
hesaplayalm.
Soru no: 20 A B* C D E Bo Er Toplam
st grup 5 70 5 10 5 5 - 100
Alt grup 20 30 15 20 10 5 - 100
Toplam 25 100 20 30 15 10 - 200
64

Madde Glnn Hesab
Madde glk hesabnda hem alt grupta maddeye doru cevap verenleri hem de st
grupta maddeye doru cevap verenleri dikkate alyoruz. ki gruptan doru cevap verenlerin
saysn tm cevaplayc saysna oranlyoruz. Bylece maddenin gruba zor mu yoksa kolay
m geldiini anlyoruz.

50 , 0
200
) 30 70 ( ) , ( ) , (
20
=
+
=
+
=
N
a d n d n
p
Elde edilen madde glk deerine gre 20. madde orta glkte bir maddedir.
Grubun hemen yars civarnda renci doru cevap vermi, dier yars ise doru cevap
verememitir.

Madde Geerlii Hesab
Maddenin bilenle bilmeyeni ayrmas olarak tanmlanmt. Bunun iin maddeye st
gruptan doru cevap verenlerle alt gruptan doru cevap verenler arasndaki fark bydke
madde geerli hale gelecektir. Aksi durumda madde geerli olmayacaktr.

40 , 0
100
30 70 ) , ( ) , (
=

=
n
a d n d n
r
jX


Elde edilen madde geerlik deerine gre maddenin yeterince geerli olduu,
maddenin sorunun cevabn bilenle bilmeyeni ayrabildiini syleyebiliriz. Bu anlamda
madde bilenle bilmeyeni ayrabilmektedir.
Ayn zamanda iki hesaptaki sonular birbirini desteklemektedir. Madde orta glkte
olduu zaman genellikle maddenin ayrc olmas beklenebilir. 20. madde de bu beklentiye
uygun bir sonu vermitir.


Blm Testi
1. Bir soruya 22 kii doru, 10 kii yanl yant vermi ve 8 kii de bo brakmtr. Bu
sorunun glk dzeyi (p) nedir?
A) 0,40 B) 0,45 C) 0,50 D) 0,55* E) 0,60

2. Bir sorunun glk dzeyi (P) 0,90 bulunmutur. Bu soru iin aadakilerden hangisi
sylenebilir?
A) Soru snfn % 90 tarafndan yanl cevaplandrlmtr.
B) Snfn yarsndan az soruyu yanl cevaplandrmtr.
C) Snfn % 10u soruyu bo brakmtr.
D) Snfn % 90i soruyu ansla cevaplamtr.
E) Snfn % 90i soruyu doru cevaplamtr.*

3. Standart puanlarn en nemli faydas nedir?
A) Farkl bireyleri karlatrmay kolaylatrr*
B) lme sonularna karan hatalar azaltr.
C) Deerlendirmelerin nasl yaplacan belirler.
D) lme sonularnn gvenirliini gsterir.
E) Puan dalmnn normalliinin kontrol etmeyi salar.

4. lme sonular zerinde istatistiksel ilem yapmann en nemli faydas nedir?
65
A) Deerlendirmeler iin ltler vermesi
B) Grubu daha iyi tanma frsat vermesi*
C) renme eksiklik ve yanllarn belirlemesi.
D) Puanlamay kolaylatrmas
E) lme sonularna karan hatalar azaltmas

5. Puan dalmlarnn grafikle gsterilmesinin gerekesi aadakilerden hangisidir?
A) Baarnn daha iyi yorumlanmas*
B) Baarl rencilerin belirlenmesi
C) renme eksikliklerinin saptanmas
D) retmenin deerlendirilmesi
E) Eitim programnn deerlendirilmesi

6. Aadakilerden hangisi/hangileri ham puanlarn standart puanlara evrilmesinin gerekesi
olabilir?
I- Not vermeyi kolaylatrr.
II- Yorumlamay kolaylatrr.
III- Puanlar karlatrmay salar.
IV- Gvenirlii artrr.
A) I B) II ve III* C) I ve III D) III ve IV E) I ve IV

7. Bir aracn geerlik almas ayn deikeni lt bilinen bir aratan elde edilen
puanlarn korelasyonu ile kantlanmaya allm ve sfr (0) civarnda korelasyon
bulunmutur. Bu durumda aracn geerlii hakknda aadakilerden hangisi en doru olur?
A) Ara lmek istedii deikeni lmektedir.
B) Ara lmek istedii deikeni yetersiz lmektedir.
C) Ara lmek istedii deikenin tam zdd bir deikeni lmektedir.
D) Aracn hangi deikeni ltn bilemeyiz.
E) Ara lmek istedii deikeni lememektedir.*

8. Bir lme arac iki gruba uygulanmtr. Gruplarn ortalamalar ayn olmasna ramen
ikinci grubun standart sapmas birinci grubun standart sapmasnn iki kat bulunmutur.
Aadakilerin hangisi ikinci grup iin kesinlikle sylenebilir?
A) kinci grubun varyans birinci grubun varyansna eittir.
B) kinci grubun puan dalm birinci gruba gre homojendir.
C) kinci grubun ortancas birinci grubun ortancasna eittir
D) kinci grubun puan dalm birinci gruba gre hetorejendir.*
E) kinci gurup birinci gruba gre daha baarldr.

9. Bir lme aracnn hesaplanan KR-20 gvenirlik katsays 0,95 bulunmutur. Buna gre
aadakilerden hangisi kesinlikle sylenebilir.
A) Aracn gvenirlii yeterli deildir.
B) Ara ikinci uygulamada kararl sonular verir.
C) Arata bulunan sorular arasnda iliki yksektir.*
D) Ara ayn deikeni len baka arala tutarl sonu verir.
E) Ara gvenilir olmamasna fakat geerli olabilir.


66
V. DEERLENDRME
(SINAMA DURUMLARI)

lme sonularn bir ltle karlatrp
karar verme srecidir. Eitimde bu renci baarsn,
renme hzn, renme glklerini belirlemede
kullanlabilir. Deerlendirmede e olduu aka
anlalmaktadr.
1-lme=Gzlem sonulardr. lme sonular
deerlendirme deildir.
2-lt=Amaca gre deiir. Geerli, gvenilir ve
kullanl olmaldr.
3-Karar=lte ve karar verene gre deiir.
rencide gzlemeye karar verdiimiz
dorudan ve dolayl davranlar onun kazanp kazanmadn, kazandysa ne lde
kazandn, kazanmadysa niin kazanamadn, kazanmas iin eitim durumlarnda
nelerin yaplmas gerektiini belirleme deerlendirmenin kapsam iindedir; nk
deerlendirme, lme sonularn bir lte vurup, yargya varma sreci olarak
tanmlanabilir.

Eitimde deerlendirme, srecin tamamnda yaplmaktadr. En belirgin ve bilinenleri;
1-Hazr bulunululuk yada dzey belirleme amacyla,
2-renme eksiklerini saptamak amacyla=biimlendirmeye ynelik,
3-renci baarsn saptamak amacyla=deer bimeye ynelik; not verme,
4-retimin etkililii hakknda bir karar vermek amacyla,
5-retim programnn salaml hakknda karar vermek amacyla,
6-retmen ve dier eitim grevlilileri hakknda karar vermek amacyla,
7-Deerlendirme yntem ve ltleri hakknda karar vermek amacyla,
8-Sistem hakknda karar vermek vb. amacyla yaplan deerlendirmeler ve bunlara
eklenebilecek olanlardan sz edilebilir. Gzden kamamas gereken deerlendirme hangi
ama iin yaplrsa yaplsn sistemin onarlmas anlamn kapsamaktadr.

Deerlendirme eitleri:
Deerlendirme lte bal olarak ikiye ayrlr.
1-Mutlak (lt Dayanakl) Deerlendirme (r; hedef-davranlara gre yaplan
deerlendirme): lt lme ileminden nce belirlenmitir. rnein programn hedef-
davranlar veya kazanmlarnn % 60 gibi. Bir sistem ya da yetiein hedeflerini
gerekletirme derecesine baklarak yaplan deerlendirmedir. Bu tr deerlendirmede lt
hedeflerdir. Hedef dayanakl deerlendirme de denir. Sistem ve yetiein etkinliini
deerlendirmede ie koulmaldr. Ayrca nite ve hedef analizlerinde, sk aamallk
ilikisi bulunduu derslerde, yarm, eksik renmelerin hayati tehlike dourduu kurslarda
ve bir alana belli bir beceri, bilgi zerindeki kiilerin alnaca durumlarda bu
deerlendirme trne bavurulabilir.
renciler mutlak ltlere gre deerlendirildiklerinde Mutlak Baar Yzdesi
hesaplanr. Bu forml aadaki gibidir.


67



MBY= Mutlak baar yzdesi
X
b
= rencinin (Bireyin) puan
X
mak
= Testten alnabilecek en yksek puan
2-Bal Deerlendirme (r; Snf ortalamasna gre yaplan deerlendirme): lt
sonradan lme yaplan gruba bal olarak elde ediliyor ve deiiyorsa bal deerlendirme
yaplm olur. Bir grup iinde bireyleri birbiriyle karlatrmak, sralamak ve bir okul
sistemine ya da kursa alnacaklar semek iin ie koulan deerlendirme trdr. Bu tr
deerlendirme aamallk ilikilerinin sk olmad derslerde, renci baarsn belirlemede
de ie koulabilir. Sistemi ya da yetiei deerlendirmede ise yeterli deildir.
Deerlendirme amaca bal olarak e ayrlr:
1)Tanmaya yerletirmeye ynelik deerlendirme (hazrbulunuluk testleri veya seviye
tespit snavlar): Ders ya da kursa balamadan nce n koul davranlardan ne kadarna sahip
olunduunu belirlemek amacyla yaplan deerlendirmelerdir (rnein; ngilizce kur
snavlar). Bu snavlardaki deerlendirme mutlaktr.
2)Biimlendirmeye ynelik deerlendirme (izleme testleri): Ders ya da kurs srecinde
renme eksik veya yanllarn belirlemek amacyla yapla deerlendirmelerdir (rnein,
konu testleri, quizler, dershane tarama testleri, yaprak testler gibi). Bu snavlardaki
deerlendirme mutlaktr.
3)Deer bimeye ynelik deerlendirme (sonu deerlendirme, baar testleri):Ders ya
da kurs bitiminde rencilerin kazandrlmas planlanan davranlardan veya kazanmlardan
ne kadarn kazandn belirleme iidir (final snavlar; sertifikalar; yeterlik belgeleri
gibi).rencilerin eriilerini belirleme amacyla kullanlr. Bu snavlardaki deerlendirmeler
genlikle baldr ancak mutlak deerlendirmeler de yaplabilir.
Alternatif deerlendirme teknikleri

renci rn Dosyas (portfolyo):
rencilerin renme alan (nite), retim dnemi
veya retim yl boyunca yaptklar almalarn
belirlenmi ltlere gre organize edilmi bir koleksiyonu
olan renci rn (seki) dosyalar, rencinin renme
alanlarnda yapt almalarn sistematik, amal ve
anlaml bir btn olarak tanmlanabilir. renci rn
dosyalarnn kullanm amacna gre ierii de deiir.
renci rn dosyalar sergileme, deerlendirme ve
ynlendirme amal kullanlabilir.
renci rn dosyas rencilerin almalarn, harcadklar abay ve gelimelerini
gsterebilir. rencinin almalarn, abalarn ve geliimini, velisinin, retmenlerinin ve
dier ilgililerin izlemesini kolaylatrr.
renci rn dosyasnn amalar:
1-rencinin z disiplin ve sorumluluk bilincini gelitirir
2-rencilere kendini deerlendirme becerisi kazandrr.
3-rn deerlendirme aralarnn yannda sre (performans) deerlendirme aralarnn da
kullanlmasna olanak tanr.
4-rencinin geliimini izleyebilme olana salar.
5-rencinin gelecekteki renmelerine yol gsterir.
6-rencilerin yeteneklerini sergilemelerine ve ilgi alanlarn gelitirmelerine frsat verir.
7-rencilere arkadalarnn geliimlerini izleme ve deerlendirme ans verir.
100 100 x
X
X
x
n nYksekPua nabilecekE TesttenAl
n BireyinPua
MBY
mak
b
= =
68
8-Grup almalarna katlm ve rencilerin birbirlerine yardmc olmalarn kolaylatrr.
9-rencilerin almalarn kendilerinin ve arkadalarnn deerlendirmelerine olanak
vererek rencinin deerlendirme srecine aktif katlmn salar.
10-retmene renciyi tm ynleriyle (bilgi, beceri, ilgi, kiilik vb.) tanma olana verir.
11-Aile ve renci arasnda iletiim glendirir.
12-rencini bir btn olarak grlmesi ve deerlendirilmesi amacna hizmet eder.

renci rn Dosyasn Oluturmada Kullanlacak Teknikler
1-rencinin yapt en iyi alma
2-rencinin yeni renmeleri ile ilgili almalar
3-rencinin sevmedii almalardan rnekler
4-rencinin sevdii ve vnd almalardan rnekler
5-retmenin, rencinin, akranlarn (grup almasnda) ve velinin setii almalar
rn Dosyas Oluturma Srecinin Temel Aamalar
1-retimin genel hedefleri ve kazanmlar belirlenir.
2-rencilerle birlikte, rencilerin kazanmas istenen kazanmlara veya davranlara karar
verilir.
3-renci rn dosyasnn ne olduu, hangi amalarla oluturulduu ve nasl oluturulduu
rencilere aklanr.
4-rencilere rn dosyalarn oluturmada rehber olmas asndan rnek bir rn dosyas
gsterilir.
5-rn dosyalarna hangi almalarn (devler, resimler, video ve bant ses kaytlar, eitli
snavlarn sonular, projeler, eitli lme aralarndan elde edilen sonular, mektuplar,
rencinin yazlar, gnlkler vb.) ne amalarla alnaca belirtilir.
6-rn dosyasndaki almalarn hangi ltlere gre nasl deerlendirilecei rencilerle
birlikte belirlenerek, bu ltler bir ynergeyle karara balanr ve bu ynerge rencilere
datlr.
7-rn dosyasna rencilerin sre deerlendirme aralarndan ve rn deerlendirme
aralarndan elde ettikleri sonular eklenir. Ayn zamanda renciyi tm ynleriyle (kiilik,
yetenek, ilgi vb.) tanmamz salayacak belge ve bilgiler de rn dosyasna alnr.
8-rn dosyas deerlendirilerek rencilere dnt (geri bildirim) salanr. rencilerin
gl ve zayf ynleri belirlenir. Gerekiyorsa tmel bir deerlendirme yaplarak rencilere
not verilebilir.
Tablo 10. Geleneksel - rn dosyas deerlendirme karlatrmas
Geleneksel Deerlendirme rn Dosyas Deerlendirme
- rencinin yetenei, tutumu, bilgisi
vb. tek bir zamanda llr
- renci ltlerden habersizdir
Deerlendirmeyi retmen yapar
- renciler iinde bulunduklar renci
grubuna gre deerlendirilir
- renciye deerlendirme konusunda
aktiflik ve sorumluluk vermez,
- Deerlendirmeler renme srecinde
bamsz olarak yaplr
- rencinin yetenei, tutumu, bilgisi
vb. sre iinde llr
- renci ltlerden haberdardr ve
deerlendirme srecinde aktifitr
- rencilerin bireysel olarak
deerlendirilmesi sz konusudur,
- renci aktiftir, sorumluluk verilir ve
sorumluluk almay renir.
- renme ve deerlendirme sreci bir
btn olarak grlr.





69
1-z deerlendirme (kendini deerlendirme)
Belli bir konuda bireyin kendini deerlendirmesine z deerlendirme
denir. z deerlendirme, bireylerin yeteneklerini kendilerinin
kefetmelerine yardmc olan bir yaklamdr. z deerlendirme,
rencilerin okulda yaptklar almalar, nasl dndklerini ve nasl
yaptklarn deerlendirmelerini gerektirir. z deerlendirme, rencilerin
gl ve zayf ynlerini tanmalarna yardm eder. Performansnn dzeyi
hakknda karar vermek iin kiisel ya da kiiler aras lt koymada
rencilere frsatlar sunar. z deerlendirme rencilerin gdlenme
dzeylerinin ykselmesine yol aar. rencilerin deiik durumlarda davranlarn kontrol
altna almalarn salar.
z deerlendirmenin olumlu ve olumsuz ynleri vardr. nsanlarn genellikle kendi
performanslarn deerlendirirken yanl davranma olaslklar gz ard edilmemelidir. z
deerlendirme, ilk balarda rencilerin deneyimsizlii nedeniyle yanlglara neden olabilir.
renciler deneyim kazandka daha doru kararlar alacaklardr.

2-Akran Deerlendirme
Akran deerlendirme snf iinde renciler tarafndan yaplan almayla ilgili olarak
rencilerin bir birini deerlendirmesi anlamna gelmektedir. rencilerin deerlendirme
srecine sokulmas onlarn kendi yaptklar iler iin yarglarn gelitirme amac gtmektedir.
rencilerin deerlendirme ilemlerinde baarl olabilmeleri iin eitim almaya ihtiyalar
olabilir. Bu amala deerlendirme ltleri rencilerle tartlarak kararlatrlabilir.
Deerlendirmelerin nasl yaplacana ilikin rencilere geri
bildirim verilebilir.
Akran deerlendirme, renmeyle yakndan ilikilidir.
Akran deerlendirme, yaam boyu renmenin nemi, bili
bilgisi, renmede renci sorumluluu zerine odaklanmay
ierir. Yaam boyu renme, bireylerin yalnzca bamsz
almalarn deil, ayn zamanda kendi performans ve
geliimlerini deerlendirmelerini zorunlu klar. Deerlendirme
sreci ile ilgilenmek, rencinin renmeye yaklam,
rencinin kendi g ve zayflklar ve becerileri hakknda deerlendirme yapmasn salar.
Akran deerlendirmesinde ortaya kan anahtar soru, rencilerin verdii notlarn
geerli olup olmayacadr. Bu soruya en kolay cevab bulabilmek iin rencilerin
birbirlerine verdikleri notlar ile retmenin rencilere verdii notlar arasndaki ilikiye
baklabilir.
Akran deerlendirmesinin kiiler aras ilikiler ve akademik kendine gven zerinde
olumsuz etkileri olabilir. Bir rencinin yazsn arkadalarnn deerlendirmesine sunmak
riskli olabilir, ancak rekabet krklenmez ve ibirlii ortam yaratlrsa renciler yararl
eletiriler getirebilirler. rencilerin akranlarn deerlendirmede yapc olmalar, onlar
deerlendirmede doru ltler kullanmalarna baldr. Bu ltlerden oluan akran
deerlendirme lekleri hazrlanarak rencilerin kullanmas iin verilebilir.
Not
renci hakknda varlan deer yargsdr. Deerlendirmedir.
Not verirken onun etkili ve amalara uygun olmas iin unlara dikkat etmek yararldr.
1-Not baarl rencinin motivasyonunu artrr, baarsz olann drr. Bu nedenle notlar
rencinin baarsz olduu deil, baarl olduu alanlar vurgulamaldr.
2-Notlar retimin nitelii hakknda bilgi verir. Bu nedenle notlara bakarak retmenler
kendilerini deerlendirebilirler.

70
3-Notlar okul yneticilerine, dier yetkililere ve velilere de bilgi verir. Bu nedenle geerli,
gvenilir ve gerei yanstan bir lte dayanmaldr. Notlar lme aralarnn geerlii ve
gvenirlii de dikkate alnarak verilmelidir. Uygun ve hatasz bir lt kullanlrsa notlar
geree daha yakn olur.

Not Vermede ltler
1-retmen Kans: Yeteri kadar gvenilir ve geerli bir lt deildir. Dayanak
retmenlerin kendi bilgi, beceri, duygu ve dnce erevesidir. retmenden retmene
deiir.
2-rencinin Yetenei: Yetenein llmesi baz alanlarda yaplabilmekte baz alanlarda ise
yaplamamaktadr. Yapld alanlarda ise geerlii ve gvenirlii tartmaldr. Pek gvenilir
ve geerli bir lt deildir. Nota yanstmak, lt almak yerine rencilerin
ynlendirilmesinde kullanlmaldr.
3-rencinin Gsterdii Gelime: Erii de denir. Dersin banda sahip olunan davranlarla
dersin sonunda sahip olunanlar arasndaki farktr. Gelimenin lt alnmas doru deildir.
nk her rencinin balang davranlar ayn olmadndan aradaki fark belirlemek
ounlukla mmkn olmaz. Hazr bulunuluk testleri uygulama yoluyla bunlar belirleme
imkan olsa da pek salkl bir yol deildir. Hatalar iermektedir.
4-Snfn Ortalama Baars: Baz lkelerde oka kullanlr. Bu ltte snf ortalamas orta
noktaya denk getirilir. Dier baar dzeyleri de buna gre iyi, pekiyi vb. gibi belirlenir.
renme ortam, retmen ve dier etkenlerin rencilere veya renmeye etkisi ayn olduu
iin savunulabilir. Ancak bu yaklamda programn hedef-davranlar dikkate alnmaz. Bu
yaklam davranlar yeterince kazanamayanlara diploma verme, buna karlk davranlarn
ouna sahip olan birok rencinin snfta kalmasna sebep olabilir. Eitim sisteminin
elikili sonular vermesine neden olur. Bu yaklamnda geersiz ve gvenilmez olduu
sonucuna varlr.
5-Hedef ve Davranlar: lt kazandrlmas hedeflenen davranlardr. Davranlarn
asgarisine sahip olan renciler minimum geer not alr. Bu yaklamda notlar retmen,
renme ortam vb. d etkenlerden etkilenir. Bu etkilerden gelen baarszlk sebepleri notlara
yansr. Bu durum olumsuz taraflardr. Bu yntem zellikle n-art ilikilerin yksek olduu
matematik, fizik, laboratuar ve atlye derslerinde kullanlabilir.


Blm Testi
1. Aadakilerden hangisi deer bimeye ynelik deerlendirme deildir?
A) Vize snav
B) Final Snav*
C) Btnleme snav
D) niversite seme snav
E) nite snav

2. Aadakilerden hangisi deerlendirme ile ilgili deildir?
A) Bir yarglama ve karar verme iidir.
B) ki zelliin karlatrlmasna dayanr.*
C) lmlerden bir anlam karmadr.
D) Davran derecesini belirleme iidir.
E) Bir deer yargsna varmaktr.

3. Aadakilerden hangisi tanma-yerletirmeye ynelik deerlendirme iin yaplr?
A) rencileri cinsiyetine gre ayrmak
71
B) rencilerin hazr-bulunuluk dzeyini belirlemek
C) nite bitiminde yazl yoklama yapmak*
D) Dnem sonunda bitirme snavlar yapmak
E) rencileri boy ve arlklarna gre ayrmak

4. Bir retmen ham puan snf ortalamasnn 2 standart sapma stnde olan rencilere
pekiyi notu vermitir. Bu deerlendirmede lt nedir?
A) Snfn ortalama baars*
B) rencinin geliim fark
C) Dersin hedef davranlar
D) retmenin kans
E) Testin ortalama gl

5. Aadakilerden hangisi snfn ortalama baars lt alnarak yaplan deerlendirmenin
olumlu bir yndr?
A) rencileri almaya ynlendirmesi*
B) Daha adil bir deerlendirme yapmas
C) lme hatalarndan etkilenmemesi
D) Daha kullanl olmas
E) rencilerde kaygy drmesi

6. Eitim sisteminde deerlendirmenin nemini aadakilerden hangisi daha iyi aklar?
A) Sistemin kendini yenilemesine katk salar.*
B) Girdilerdeki eksiklii kontrol eder.
C) Srete olan aksaklklar saptar.
D) ktlarn hedeflerle tutarlln denetler.
E) rencilerin baars hakknda bilgi verir.

7. Aadakilerden hangisi bir deerlendirme tr deildir?
A) Programn salamln denemek
B) retim ynteminin etkililiine bakmak
C) rencilerin baarsn izlemek
D) retilenlerdeki eksiklikleri saptamak
E) lme aracnn gvenirliini belirlemek*

8. Bir retmen snav sonunda Ahmete 64 puan ve buna dayal olarak 6 notu vermitir.
fadesi iin aadakilerden hangisi sylenebilir?
A) 64 karar, 6 yarg
B) 64 ve 6 lme sonucu
C) 64 ve 6 deerlendirme sonucu
D) 64 lme sonucu, 6 karar*
E) 64 yarg, 6 deerlendirme

9. rencileri btn ynleriyle tanma; rencilerin bireysel geliimlerini izleme;
rencilerin yeteneklerini belirleme; renciler hakknda toplanan bilgiyi onlarn
ynlendirilmesinde kullanma; rencilere kendi rnlerini deerlendirme imkan verme gibi
amalara hizmet eden deerlendirme aadakilerden hangisidir?
A) Dereceleme lekleri B) rn dosyalar*
C) devler D)Projeler E)Yazl snavlar
72
KAYNAKA

lme ve Deerlendirme blm oluturulurken
aadaki kaynaklardan yararlanlmtr.


Cemal YILDIRIM
Eitimde lme ve
Deerlendirme
SYM Yaynlar Ankara: 1999
idem
KAITIBAI
nsan ve nsanlar
Evrim Basn,
yaym, datm
stanbul, 1988
D. Ali ZELK lme ve Deerlendirme SYM Yaynlar Ankara: 1992
Halil TEKN
Eitimde lme ve
Deerlendirme
Yarg Yaynlar Ankara: 1993
Harry Grover
TUTTLE
Rubrics
Multimedia
Schools
Jan/Feb96,
Vol. 3 Issue 1,
p30, 4p, 2c
Hseyin NC
Eitimde lme ve
Deerlendirme
YAYSAN A.. Ankara: 1999
brahim Ethem
ZGVEN
Psikolojik Testler PDREM Yay. Ankara, 1998
M. Fuat TURGUT
Eitimde lme ve
Deerlendirme Metotlar
Saydam Matbaa Ankara: 1992
MLL ETM
BAKANLII
http://ttkb.meb.gov.tr/ogretmen/
lkretim Programlar ve
retim Materyalleri
Ankara, 2004
mer BEYDOAN
Okullarda lme ve
Deerlendirme
A.. KKEF
yaynlar
Erzurum: 1998
zcan DEMREL
Planlamadan Deerlendirmeye
retme Sanat
PEGEMA Ankara: 2004
Terri L
WENZLAFF,
Jennifer J.
FAGER, Marta J.
COLEMAN
What is a Rubric? Do
Practitioners and the
Literature Agree?
Contemporary
Education
Summer99,
Vol. 70 Issue
4, p41, 6p, 1
chart
Yaar BAYKUL Eitimde ve Psikolojide lme SYM yaynlar Ankara: 2000
Yaar BAYKUL
statistik: Metotlar ve
Uygulamalar
An Yaynlar Ankara, 1999
Yaar BAYKUL,
Selahattin GELBAL
Hlya KELECOLU
Eitimde lme ve
Deerlendirme
MEB Yaynlar Ankara: 2001
Veysel SZNMEZ retmen El Kitab PEGEM Yaynlar Ankara, 1994











73
DENEME 1

1. Bir testin gvenirliini aadakilerden hangisi daha iyi aklar?
a) Test bir ok durumda kullanlmaya uygundur
b) Testin baka bir testle korelasyonu yksektir
c) Test bireylerin baarsn az hata ile lebilir
d) Test ans baarsn azaltmada kullanlabilir
e) Test konu kapsamn lebilecek niteliktedir

2. 1. Bir davrana sahip olanla olmayan ayrabilme dzeyi
2. lmelere karan ortalama hata miktar
3. Gzlemlerin hatalardan arnklk derecesi
4. lme aracnn amaca uygunluk derecesi
5. lme sonularnn bir ltle karlatrlmas

Yukardakilerden hangileri geerlii tanmlamada kullanlabilir?
a) 2-3 b) 1-4 c) 2-4 d) 2-5 e) 3-5

***3 ve 4. sorular aadaki tabloya gre cevaplaynz.

I.
TEST
2.
TEST
3. TEST 4. TEST 5. TEST
Gvenirl
ik

0,77
0,65 0,99 0,50 0,45
Geerlik
0,77
0,60 0,30 0,40 -0,15

3. Geerlik gvenirlik arasndaki ilikilere bal olarak yukardaki testlerin hangisinde
gvenirlik katsays yanl hesaplanmtr?
a) 1 b) 2 c) 3 d) 4 e) 5

4. Yukardaki testlerden hangisini kullanmak daha doru olur?
a) 1 b) 2 c) 3 d) 4 e) 5

5. Bir dershane, on gn nce rencilerinin .S.S deneme snavndan ald puanlarla
.S.S. snavndan ald puanlar arasndaki ilikiyi aratrmaktadr. Elde edilecek
sonu deneme snavnn hangi zelliini gsterir?
a) Tutarln b) Standart Hatasn c) Yordama Geerlii
d) Kararllk Dzeyi e) Yap Geerlii

6. Bir puan dalm hakknda zet bilgiler veren tipik deerlere ne ad verilir?
a) Merkezi eilim lleri
b) Deiim lleri
c) Sabit ller
d) Dalm lleri
e) Salm lleri

7. Bir testin kolay m yoksa zor mu olduunu belirlemek iin aadaki katsaylardan
hangisini hesaplamak gerekir?
a) Basklk b) Regresyon c) Korelasyon
74
d) Deiim e) arpklk

8. Bir testte 40 soru sorulmu ve standart sapmas 5, ortalamas 20 bulunmutur. Bu
snavdan 30 alan bir rencinin T puan katr?
a) 40 b) 50 c) 60 d) 70 e) 80

9. Uygulanan bir matematik testi sonucunda btn snf baarl olmutur. Bu durumda
aadakilerden hangisini kesinlikle syleyemeyiz?
a) Testteki maddeler ayrt edicidir
b) Testteki maddeler kapsam iyi rneklemitir
c) Testteki maddeler ok kolaydr
d) renciler matematik baars bakmndan benzeiktir
e) renciler llecek davranlar kavramtr

***10-12 sorular aadaki dalmlara gre cevaplaynz.


10. Yukardaki dalmlarn hangisinde merkezi eilim ls olarak ortancay
kullanmak doru olur?
a) 1 b) 2 c) 3 d) 4 e) 5

11. Yukardaki dalmlarn hangisinde birden fazla mod vardr?
a) 1 b) 2 c) 3 d) 4 e) 5

12. Yukardaki dalmlarn en bask olan hangisidir?

a) 1 b) 2 c) 3 d) 4 e) 5






13. Aadakilerden hangisi ksa cevapl testlerin zelliklerinden biri deildir?
a) Puanlama kolaydr
b) Bilgi dzeyi davranlar ler
1 2 3
4 5
75
c) Cevaplar iirilebilir
d) Her eitim dzeyine uygundur
e) eitli yetenek alanna uygundur

14. Aadakilerden hangisi eit aralk leinde elde edilmitir?
a) Gnlk grlen hasta says
b) Ayakkab numaras
c) Sahadaki takm says
d) renim grlen faklte
e) Standartlatrlm baar puan

***15-16. sorular aadaki tabloya gre yantlaynz.

X S
Snf 1 50 15
Snf 2 40 5
Snf 3 50 10
Snf 4 60 15
Snf 5 70 10

15. Yukardaki tabloya gre rencilerin baarlar arasndaki farklar hangi snfta
daha byktr?
a) 1 b)2 c) 3 d) 4 e)5

16. Yukardaki tabloya gre hangi snftaki renciler birbirlerine daha yakn not
almlardr?
a) 1 b)2 c) 3 d) 4 e)5

17.Aadakilerden hangisi snfl lekler iin kullanlabilecek istatistiksel
tekniklerden biridir?
a) Ortalama b) Korelasyon c) Varyans
d) Ortanca e) Mod

18. Aadakilerden hangisi deerlendirme ile ilgili deildir?
a) Bir yarglama ve karar verme iidir.
b) ki zelliin karlatrlmasna dayanr.
c) lmlerden bir anlam karmadr.
d) Davran derecesini belirleme iidir.
e) Bir deer yargsna varmaktr.


19. Aadakilerden hangisi bir yargya varmak amacyla yaplmaz?
a) Programn salamln denemek
b) retim ynteminin etkililiine bakmak
c) rencilerin baarsna karar vermek
d) retilenlerdeki eksiklikleri saptamak
e) lme aracnn gvenirliini belirlemek

20. Aadaki nermelerden hangisi yanltr?
76
a) Gvenirlik arttka hata azalr.
b) Gvenirlik +1 ile 1 arasnda deer alr.
c) Madde says arttka gvenirlik artar.
d) Gvenirlik geerlik iin n arttr.
e) Tutarlk gvenirliin anlamlarndandr.


DENEME 2
1- rencilerin derste renemedikleri konular saptayp, konularla ilgili, yeni etkinlikleri
yapmaya olanak tanyan snav trlerine genel olarak ne isimi verilir?

A) Zeka Testleri
B) Performans Testleri
C) Baar Testleri
D) zleme Testleri
E) Seme Testleri

2- Snav plann aadakilerden hangisi daha iyi aklar?

A)rencilerin snava girecei koullar belirleme
B)rencilere sorulacak sorular belirleme ve yazma
C)stenilir zelliklere sahip bir lme arac elde etme sreci
D)Uygulanm bir testin geerli olan maddelerini seme
E)Seenekleri iyi ilemeyen maddeleri seeneklerini dzeltme

3- Aadakilerden hangisinde lme ilemi yoktur?

A)Bir snftaki rencileri sarn, esmer ve kumral diye gruplamak
B)Bir ceket zerindeki kol dmelerini saymak
C)Bir otobsn iki durak arasn ka dakikada aldn belirlemek
D)Bir snftaki kz ve erkek rencilerin saylarn saptamak
E)yi bir bilgisayar almak iin minimum donanm zelliklerini belirlemek

4- Bir dersane rencilerine deneme snav uygulanm ve SSde rencilerinin bu snavdan
alaca puanlara yakn puan alacan iddia etmitir. Dersanenin iddiasnn gereklemesi
deneme snavnn en ok hangi zelliine baldr?
A) tutarlna
B) Yap geerliine
C) Objektifliine
D) Yordama geerliine
E) Duyarlna

5- Aadakilerden hangisi testtin gvenirliini artrmay salamaz?

A)llecek her davranla ilgili soru sorulmas
B)Sorularn ok beenilen bir kitaptan alnmas
C)rencilere gereinden fazla sre verilmemesi
D)Testin tmnn ok zor sorulardan oluturulmas
E)Snav koullarnn motivasyonu drecek etkilerden arndrlmas

77
6- Aadakilerden hangisi portfolya (dosya) deerlendirmenin renciye salad
avantajlardan biri deildir?

A)rencilerin yaratclklarn gelitirmede etkilidir
B)rencilere sorumluluk almay retir
C)rencinin kendi deerlendirmesine katlmn salar
D)rencilere hangi arkadalarndan daha fazla bilgi sahibi olduunu gsterir
E)renciler bir snavla deil sre iinde deerlendirilir.

7- Aadakilerden hangisi bir deerlendirme ilemi deildir?

A)Doktorun muayene ettii kiinin hasta olduunu belirlemesi
B)Ynn kaybetmi birinin kutup yldzna bakarak ynn belirlemesi
C)Trke retmenin ders kitabn inceleyerek yetersiz bulmas
D)retmenin gelitirdii testin gvenirlik deerine yksek demesi
E)Bir kiinin bir numara byk ayakkab almaya karar vermesi

8- Doru yanl testlerinin etim bilim asndan uygun olmayan en nemli zellii nedir?

A)Seenek saysnn az olmas
B)Yanl vurgulamas
C)Alt eitim sevilerine uygun olmamas
D)oktan semeli testlere benzemesi
E)st dzey davranlar yoklayamamas

9-oktan semeli testlerde seenek saysn azaltmann temel gerekesi ne olmaldr?

A)ans baarsn artrmak
B)Puanlama hatasn azaltmak
C)Sorular zorlatrmak
D)Alt eitim kademelerinde kullanmak
E)Sorular kolaylatrmak







10- I. Snflama lekleri
II. Sralama lekleri
III. Eit aralkl lekler
IV. Oranl lekler
retimde kullanlan lek trleri hangisidir?

A)I ve II
B)II ve III
C)I, II ve III
D)II, III ve IV
E)III ve IV
78

11- Nesneler arasndaki nitelik farklarnn miktarn gsteren lek trne ne ad verilir?

A)Snflama
B)Sralama
C)Eit aralkl
D)Oranl
E)Adlandrma

12- Aadakilerden hangisi gvenirliin tanmlarndan biri deildir?

A)Bir lme aracnn lme sonularna hata kartrmadan lme yapabilmesi
B)zellii llen varlk veya olaylarn bu zelliinde bir deime olmadka, onlar hep ayn
sraya koyan ller vermesi
C)Bir lme aracnn, lmesi amalanan zellii baka deikenlerle kartrmadan lmesi

D)Bir lme aracnn lt zellii ne derece bir kararllkla yanstabildii
E)Ayn bireyler zerinde yaplan bir nitelie ait lmlerin benzer artlarda tekrar elde
edilebilirlii

13-Ortalamas eit iki gruptan birincinin bal deiim katsays 30, ikincinin 15dir. Bu
bilgilere dayanarak iki grubun st. sapmas iin aadakilerden hangisini syleyebiliriz?

A) Birinci grubun st. sapmas ikinci grubun st. sapmasndan byktr.
B) Birinci grubun st. sapmas ikinci grubun st. sapmasna eittir.
C) Birinci grubun st. sapmas ikinci grubun st. sapmasndan kktr.
D) Grup st. sapmalarn karlatrmak iin yeterli bilgi yoktur.
E) kinci grubun st. sapmas birinci grup st. sapmasnn iki katdr.





14- Bir gruba Trke ve Matematik testi uygulanyor. Gruptaki bireyler bu testlerden elde
ettikleri z puanlarna gre sraya konuluyor. Ardndan grubun t puanlar hesaplanyor ve t
puanlarna gre sralama yaplyor. Bu iki sralama arasndaki korelasyon katsays iin
aadakilerden hangisi doru olur?

A)Negatif olur
B)Negatif mkemmel olur
C)Sfr olur
D)Pozitif olur
E)Pozitif mkemmel olur


15-
Dersler Ortalama St. sapma Not
Trke 80 10 90
Matematik 50 5 55
Fen 60 15 75
79

Yukardaki tabloda, bir rencinin Trke, Matematik ve Fen derslerine ait snav notlar ve bu
snavlarn ortalamalar ile standart sapmalar grnmektedir. Bu bilgilere gre rencinin
dersteki baars hakknda varlacak hangi karar doru olur?

A) renci en yksek baary Matematik dersinde gstermitir.
B)renci en yksek baary Trke dersinde gstermitir.
C)renci en yksek baary Fen dersinde gstermitir.
D) renci her derste de ayn dzeyde baarl olmutur.
E)Verilen bilgiler karlatrma yapmak iin yeterli deildir.

***16-18 sorular tabloya gre cevaplaynz
Gruplar A B* C D E Toplam
st
Grup

Alt
Grup
20

20
30

20
20

20
20

25
10

15
100

100
Toplam 40 50 40 45 25 200
*B doru cevap olduuna gre

16- Sorunun glk indeksi katr?

A) 0.60
B) 0.50
C) 0.30
D) 0.25
E) 0.20





17- Sorunun ayrclk gc indeksi katr?

A) 0.10
B) 0.20
C) 0.30
D) 0.40
E) 0.50

18- Bu soruda yaplmas gereken en nemli ilem ne olmaldr?

A)A ve C seenekleri doru cevaba yaknlatrlmaldr.
B)Doru cevap alt gruptan ok renci ektii iin deitirilmelidir.
C)Zor bir soru olduundan kolaylatrlmaldr.
D)D eldiricisi alt gruptan ok renci ektiinden deitirilmelidir.
E)Maddenin geerliini artrmak gereklidir.


80
DENEME 3


1.Bir okul mdr, kayt yaptrmak iin bavuran rencileri iyi, orta, zayf diye gruba
ayrp, buradan elde edecei sonulara gre rencileri uygun ubelere yerletirmek
istemektedir. Buna gre amaca en iyi hizmet edecek test tr hangisidir?

A) Zeka Testi
B) Hazr bulunuluk Testi
C) Kiilik Testi
D) Baar Testi
E) zleme Testi

2.Test palannda madde seme ileminde nceki ve sonraki aamalar aadakilerden
hangisinde doru verilmitir.

A)nceki: Maddelerin dzeltilmesi
Sonraki: Deneme formunun oluturulmas
B)nceki: llecek davranlarn belirlenmesi
Sonraki: Asl test formunun oluturulmas
C) nceki: Deneme uygulamasnn yaplmas
Sonraki: Asl test formunun oluturulmas
D) nceki: Snav trne ve soru tipine karar verme
Sonraki: Deneme uygulamasn yapma
E) nceki: Madde analizlerini yapma
Sonraki: Asl test formunu oluturma






3.
I. Ayenin boy uzunluu 175 cm bulunmutur.
II. Aye matematik snavndan 65 puan alarak gemitir
III. Aye voleybol takmna seilecek boy uzunluuna sahiptir
IV. Aye SS de 250 puan almtr
V. Ayenin puan snfn gemeye yetmemitir.
Yukardaki ifadelerin hangilerinde lme ilemi vardr?

A) I-IV B) I-V C) II-IV D) II-III E) III-V

4.Bir lme arac gz nne alnmasa; kazandrlmak istenen davranlarn konu ve hedeflere
gre dalmn gsteren belirtke tablosunun en nemli yarar nedir?

A)Gvenirlii yksek bir test oluturmak iin sormamz gereken soru saysn gsterir
B)Kapsam geerliini belirlemeye veya salamaya dayanak oluturur
C)zellikle kazandrlacak kritik davranlar belirlememizi kolaylatrr
D)Hangi konuya ne kadar zaman ayracamza abuk karar vermemizi salar
E))Her konuda kazandrlacak davranlara aka grmemizi salar
81

5.Aadakilerden hangisi bir retmenin yazl snav sonularnn gvenirliini artrmak iin
alabilecei nlemler arasnda deildir?

A)Tandk rencilere daha ho grsz davranarak dk puan vermek
B) Cevaplara verdii puanlar dikkatli toplayp kaydetmek
C) nceden hangi cevaplara ne kadar puan vereceini belirlemek
D) Birka gn sonra katlara yeniden puanlamak
E) ayn konuda uzman en az bir kiiye daha puanlama yaptrmak

6.Portfolyo (dosya) deerlendirmenin bir snf retmenine salayaca avantajlarn en
nemlisi nedir?

A)Bir rencinin tm ynleri ile geliimini izleme frsat vermesi
B)rencinin sevdii ve sevmedii dersleri grmemizi salamas
C)rencinin yetenekli olduu alanlar aa karmas
D)rencilerin psikolojik sorunlarn tespit etmeyi olanakl klmas
E)rencilerin arkadalar hakkndaki dncelerini aklayabilmeleri

7.Ciddi bir lokanta ilgin bir uygulama balatarak kravat takmayan mterileri lokantaya
almamaktadr. Bu uygulama asndan kravat iin aadaki nitelemelerin hangisi doru olur?

A) lttr B) Kuraldr C) Geerliktir D) Deer Yargsdr E) Deerlendirmedir






8.Aadakilerden hangisi ksa cevapl snavlarn yazl snavlardan en stn yndr?

A)Geni bir kapsam lmesi
B)ans baarsnn olmamas
C)Cevaplarn snrl olmas
D)Sorularn objektif puanlanmas
E)Daha kullanl olmas


9.Aadakilerden hangisi oktan semeli test maddelerinden soru kkne gre maddedir?

A)Soru kipinde
B)Tek bir cevab olan
C)Ortak kkl
D)Ortak seenekli
E)Birleik cevap gerektiren

10. Bir oktan semeli teste verilen doru cevaplar, o testi alan grubun ortalamas ve standart
sapmas dikkate alnarak tekrar hesaplanmtr. Bu ekilde elde edilen puanlara standart
puanlar denir. Standart puanlar hangi lek niteliindedir?

82
A)Snflama B)Sralama C)Eit aralkl
D)Oranl E)Adlandrma

11. oktan semeli bir testin maddelerinin herkes tarafndan ayn biimde anlalmamas, bu
testin hangi niteliini drr?

A)Gvenirliini
B)Kapsam geerliini
C)Yap geerliini
D)Kullanlln
E)Uygunluk geerliini

12. 100 metreyi, yara katlanlar arasndan ilk 5e girerek tamamlayanlar okul takmna
seilecektir. Bu seme ilemi, aadaki ifadelerden hangisini aklamak iin iyi bir rnektir?

A)Bal deerlendirme
B)Mutlak deerlendirme
C)Temel lme
D)Dolayl lme
E)lt dayanakl lme






**13-15. sorular aadaki tabloya gre cevaplaynz.








13. Sorunun glk indeksi katr?

A) 0,35 B)0,45 C)0,50
D)0,55 E)0,60

14. Sorunun ayrclk indeksi katr?

A) 0,20 B)0,40 C)0,50
D)0,60 E)0,80

15. Bu madde iin aadaki yorumlardan hangisi daha dorudur?

A) Madde orta glkte ve ayrcl yeterlidir.
B) Madde orta glkte ama ayrcl sfrdr.
C) Amacna hizmet edemeyen zor bir maddedir.
9. SORU D Y T
st grup 30 20 50
Alt grup 20 30 50
T 50 50 100
83
D) Madde orta glkte fakat dzeltilmelidir.
E) Madde hem zor hem de ayrcl yksektir.






**50 soruluk bir test 5 ayr snfa uygulanm ve aadaki istatistikler elde edilmitir.

Ortalama Mod Ortanca St. sapma
1. snf 35 45 40 4
2. snf 35 30 32 5
3. snf 35 15 20 7
4. snf 35 40 37 8
5. snf 35 35 35 6

16.Tabloya gre hangi snfn puan dalm simetriktir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

17.Tabloya gre en yksek renme dzeyi hangi snfta gereklemitir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

18.Tabloya gre en dk renme dzeyi hangi snfta gereklemitir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5



1- rencilerin derste renemedikleri konular saptayp, konularla ilgili, yeni etkinlikleri
yapmaya olanak tanyan snav trlerine genel olarak ne isimi verilir?

A) Zeka Testleri
B) Performans Testleri
C) Baar Testleri
D) zleme Testleri
E) Seme Testleri

2- Snav plann aadakilerden hangisi daha iyi aklar?

A)rencilerin snava girecei koullar belirleme
B)rencilere sorulacak sorular belirleme ve yazma
C)stenilir zelliklere sahip bir lme arac elde etme sreci
D)Uygulanm bir testin geerli olan maddelerini seme
E)Seenekleri iyi ilemeyen maddeleri seeneklerini dzeltme

3- Aadakilerden hangisinde lme ilemi yoktur?

84
A)Bir snftaki rencileri sarn, esmer ve kumral diye gruplamak
B)Bir ceket zerindeki kol dmelerini saymak
C)Bir otobsn iki durak arasn ka dakikada aldn belirlemek
D)Bir snftaki kz ve erkek rencilerin saylarn saptamak
E)yi bir bilgisayar almak iin minimum donanm zelliklerini belirlemek

4- Bir dersane rencilerine deneme snav uygulanm ve SSde rencilerinin bu snavdan
alaca puanlara yakn puan alacan iddia etmitir. Dersanenin iddiasnn gereklemesi
deneme snavnn en ok hangi zelliine baldr?

A) tutarlna
B) Yap geerliine
C) Objektifliine
D) Yordama geerliine
E) Duyarlna

5- Aadakilerden hangisi testtin gvenirliini artrmay salamaz?

A)llecek her davranla ilgili soru sorulmas
B)Sorularn ok beenilen bir kitaptan alnmas
C)rencilere gereinden fazla sre verilmemesi
D)Testin tmnn ok zor sorulardan oluturulmas
E)Snav koullarnn motivasyonu drecek etkilerden arndrlmas

6- Aadakilerden hangisi portfolya (dosya) deerlendirmenin renciye salad
avantajlardan biri deildir?

A)rencilerin yaratclklarn gelitirmede etkilidir
B)rencilere sorumluluk almay retir
C)rencinin kendi deerlendirmesine katlmn salar
D)rencilere hangi arkadalarndan daha fazla bilgi sahibi olduunu gsterir
E)renciler bir snavla deil sre iinde deerlendirilir.

7- Aadakilerden hangisi bir deerlendirme ilemi deildir?

A)Doktorun muayene ettii kiinin hasta olduunu belirlemesi
B)Ynn kaybetmi birinin kutup yldzna bakarak ynn belirlemesi
C)Trke retmenin ders kitabn inceleyerek yetersiz bulmas
D)retmenin gelitirdii testin gvenirlik deerine yksek demesi
E)Bir kiinin bir numara byk ayakkab almaya karar vermesi

8- Doru yanl testlerinin etim bilim asndan uygun olmayan en nemli zellii nedir?

A)Seenek saysnn az olmas
B)Yanl vurgulamas
C)Alt eitim sevilerine uygun olmamas
D)oktan semeli testlere benzemesi
E)st dzey davranlar yoklayamamas

9-oktan semeli testlerde seenek saysn azaltmann temel gerekesi ne olmaldr?
85

A)ans baarsn artrmak
B)Puanlama hatasn azaltmak
C)Sorular zorlatrmak
D)Alt eitim kademelerinde kullanmak
E)Sorular kolaylatrmak

10- I. Snflama lekleri
II. Sralama lekleri
III. Eit aralkl lekler
IV. Oranl lekler
retimde kullanlan lek trleri hangisidir?

A)I ve II
B)II ve III
C)I, II ve III
D)II, III ve IV
E)III ve IV




11- Nesneler arasndaki nitelik farklarnn miktarn gsteren lek trne ne ad verilir?

A)Snflama
B)Sralama
C)Eit aralkl
D)Oranl
E)Adlandrma

12- Aadakilerden hangisi gvenirliin tanmlarndan biri deildir?

A)Bir lme aracnn lme sonularna hata kartrmadan lme yapabilmesi
B)zellii llen varlk veya olaylarn bu zelliinde bir deime olmadka, onlar hep ayn
sraya koyan ller vermesi
C)Bir lme aracnn, lmesi amalanan zellii baka deikenlerle kartrmadan lmesi

D)Bir lme aracnn lt zellii ne derece bir kararllkla yanstabildii
E)Ayn bireyler zerinde yaplan bir nitelie ait lmlerin benzer artlarda tekrar elde
edilebilirlii

13-Ortalamas eit iki gruptan birincinin bal deiim katsays 30, ikincinin 15dir. Bu
bilgilere dayanarak iki grubun st. sapmas iin aadakilerden hangisini syleyebiliriz?

A) Birinci grubun st. sapmas ikinci grubun st. sapmasndan byktr.
B) Birinci grubun st. sapmas ikinci grubun st. sapmasna eittir.
C) Birinci grubun st. sapmas ikinci grubun st. sapmasndan kktr.
D) Grup st. sapmalarn karlatrmak iin yeterli bilgi yoktur.
E) kinci grubun st. sapmas birinci grup st. sapmasnn iki katdr.

86
14- Bir gruba Trke ve Matematik testi uygulanyor. Gruptaki bireyler bu testlerden elde
ettikleri z puanlarna gre sraya konuluyor. Ardndan grubun t puanlar hesaplanyor ve t
puanlarna gre sralama yaplyor. Bu iki sralama arasndaki korelasyon katsays iin
aadakilerden hangisi doru olur?

A)Negatif olur
B)Negatif mkemmel olur
C)Sfr olur
D)Pozitif olur
E)Pozitif mkemmel olur







15-
Dersler Ortalama St. sapma Not
Trke 80 10 90
Matematik 50 5 55
Fen 60 15 75

Yukardaki tabloda, bir rencinin Trke, Matematik ve Fen derslerine ait snav notlar ve bu
snavlarn ortalamalar ile standart sapmalar grnmektedir. Bu bilgilere gre rencinin
dersteki baars hakknda varlacak hangi karar doru olur?

A) renci en yksek baary Matematik dersinde gstermitir.
B)renci en yksek baary Trke dersinde gstermitir.
C)renci en yksek baary Fen dersinde gstermitir.
D) renci her derste de ayn dzeyde baarl olmutur.
E)Verilen bilgiler karlatrma yapmak iin yeterli deildir.

***16-18 sorular tabloya gre cevaplaynz
Gruplar A B* C D E Toplam
st
Grup

Alt
Grup
20

20
30

20
20

20
20

25
10

15
100

100
Toplam 40 50 40 45 25 200
*B doru cevap olduuna gre

16- Sorunun glk indeksi katr?

A) 0.60
B) 0.50
C) 0.30
D) 0.25
E) 0.20
87

17- Sorunun ayrclk gc indeksi katr?

A) 0.10
B) 0.20
C) 0.30
D) 0.40
E) 0.50

18- Bu soruda yaplmas gereken en nemli ilem ne olmaldr?

A)A ve C seenekleri doru cevaba yaknlatrlmaldr.
B)Doru cevap alt gruptan ok renci ektii iin deitirilmelidir.
C)Zor bir soru olduundan kolaylatrlmaldr.
D)D eldiricisi alt gruptan ok renci ektiinden deitirilmelidir.
E)Maddenin geerliini artrmak gereklidir.