ORTA GERLM ENERJ NAKL HATTI PROJE ZMLERNN BLGSAYAR PROGRAMI LE GEREKLETRLMES

Musa AYDIN 1
1,2

Hseyin TURHAN 2

ElektrikElektronik Mhendislii Blm Mhendislik-Mimarlk Fakltesi Seluk niversitesi, Kamps, Konya

2

e-posta: aydin@selcuk.edu.tr

e-posta: huseyinturhan2004@yahoo.com

Anahtar szckler: ENH, OG Proje izimi, Autocad, Delphi. zet : Bu almada, bir OG iletim hattnn geecei gzergah koordinatlarnn, Delphi programlama dilinde hazrlanan bilgisayar programna girilerek bu gzergah profilinin Autocad izim programna aktarlmas ve arazi kesitinin izim ilemi gerekletirilmitir. Ayrca, OG proje izimlerinde kullanlan iletken sehim ablonlar ve direk ablonlar Autocad izim programnda hazrlanmtr. programna izdirilmesi salanmtr.

2. LETKEN SEHMLERNN HESAPLANMASI VE LETKEN SEHM ABLONLARININ HAZIRLANMASI

y A a V
l

B P E H x'

1. GR
ENH projelerinde kullanlan iletken sehim ablonlar; buz yk blgesi, iletken kesiti, ortalama aklk (aort) ve dey lek olmak zere drt ayr kritere gre izilir. Trkiye, be buz yk blgesine ayrlmtr. Bunlar 1., 2., 3., 4. ve 5. buz yk blgeleridir. Enerji nakil hatlarnda kesitlerine gre genelde be farkl iletken kullanlr. Bunlar; Swallow (3AWG), Raven (1/0AWG), Pigeon (3/0AWG), Partridge (266,8MCM), Hawk (477MCM) dir [2]. Sehimin hesaplanmasnda kullanlacak olan yatay aklk deeri ise eitli deerlerde seilerek sehim hesaplanr. Trkiyede enerji nakil hatt projelerinde deyde 1/400 veya 1/500, yatayda ise 1/2000 lekleri kullanlr. Yaplan bu almada, mevcut kriterler gz nnde bulundurularak 82 adet iletken sehim ablonu hazrlanmtr. ENH projelerinde kullanlan direk ablonlar ise buz yk blgesi, iletken kesiti, dey lek, direk temel derinlii, direk eidi (aa, demir, beton), direin grevi (tayc, kede tayc, durdurucu, nihayet, seksiyoner, trafo direi), iletken tertibi (gen tertip, dz tertip), izolatr tipi (mesnet izolatr, zincir izolatr, tek ask, ift ask), devre says (tek devre, ift devre, drt devre, alt devre)vb kriterlere gre izilir. Yaplan almada, yukardaki kriterlerin tamam gz nnde bulundurularak direk ablonlar hazrlanmtr. Dier taraftan, hazrlanan ENH arazi izim program ile, koordinatlar programdan girilen ENH gzergah profilinin, yatayda 1/2000, deyde ise 1/400 veya 1/500 lekte leklendirilerek autocad
c

ekil-1 Zincir Erisi A ve B noktalar arasna aslm telin (Bkz. ekil-1) herhangi bir E noktasndaki P ekme (cer) kuvvetinin yatay bileeni H ve dey bileeni V olsun. V dey bileeni teli o noktada tutan kuvvettir ve x apsisi ile orantldr. Pn , telin 1 metresinin kg olarak arl olmak zere ; V = Pn . x (1) dir. H yatay bileeni ise c ve Pn ile orantl olup (2) H = c.Pn dir. c, bir orant faktr olup, iletken erisinin parametresidir. Ayn zamanda c , telin en alak noktasnn x eksenine uzakldr. H , telin her noktasnda sabittir (H=T). P .x V V x tg = = n = H Pn .c H c
V H = 1 x c dy (3)

tg =

olduundan parabol denklemi : dx dy 1 1 = x dy = x dx dx c c

2.c c olarak bulunur. Eer bu parabol x ekseninden c kadar yukarda ise parabol denklemi : 2 x (5) y =c+ 2.c olur. ki nokta arasna aslm olan tel, zincir erisi denilen bir ekil oluturur ve x (6) y = c. cosh c denklemi ile belirlenir. Bu eitlik Maclaurin serisine gre alrsa; (n=0,2,4,6,) y =c+ x 2 + x 4 + x 6 + + x n

dy =

x.dx y =

2 ( 4)

aort = 150 m.

(Ortalama aklk)

nemli: Verilen P0, Pb, Pn, Tm ve Tn deerleri 3AWG (swallow) iletkeninin 2. buz yk blgesindeki deerleridir [4]. Hesaplamalarda yatay lek 1/2000, dey lek 1/400 olarak alnmtr. Maksimum fle (fmax), 2. buz yk blgesinde -5C+%100 buzlu halde (maksimum gerilme hali) meydana gelir. Maksimum sehim : 2 a ort .Pn f max = 8.Tm
f max = 150 2 2 [ m ] * 0.6424 [ kg / m ] 8 342.54 [ kg ]
f max = 5.27445 m.

n1 2.c 24.c 3 720.c 5 n! c yazlr. Bu denklemin 3. ve sonraki terimleri ok kk deerler olduundan yalnz ilk iki terimi alnabilir. Bylece; 2 x (7) y =c+ 2.c parabolik ifadesi bulunmu olur. letken boyu ise ; 3 2 a .Pn L=a+ (8) 2 24.T denklemiyle verilir. letken boyu, sehimin bir fonksiyonu olarak 2 a .Pn 2 8 ) . (9) L=a+( 8T 3a eklinde yazlrsa ; 2 a .Pn f = (10) 8.T

olarak bulunur. Bu deer kullanlarak parabol denklemine geilebilir.

A (-37.5,13.186125) B (37.5,13.186125) 13.186125 mm. (5.27445 m.) C (0,0) 75 mm. (150 m.)

ekil-2 Maksimum fle (fmax) erisi Parabol, ekil-2deki gibi minimum noktas C(0,0) olacak ekilde yerletirilirse ortalama aklk;
a ort = 150 [ m] / 2000 * 1000 = 75 mm.

olarak bulunur [1]. Bu formlde f, iletkenin sehimi [m]; a, yatay aklk [m]; Pn, ek buz ykl durumdaki iletken arl [kg/m]; T, iletkenin ekme kuvvetidir [kg]. 10 eitlii kullanlarak iletkenlerin sehimleri hesaplanabilir.

olur. Maksimum sehim fmax ise;

f max = 5.27445 [ m] / 400 * 1000 f max = 13.186125 mm.

2.1. izimleri Yaplan letken Sehim ablonlarnn Denklemlerinin karlmas

Yukarda akland zere, iletken sehim ablonlarnn denklemleri parabolik denklemlerdir. rnein 2. buz yk blgesinde 3AWG (swallow) iletken iin aort=150 m. (ortalama aklk) iin fmax ve fmin denklemlerinin hesaplanmas u ekildedir: P0 = 0.108 kg/m (letken arl) Pb = 0.5344 kg/m (Buz yk arl) Pn = 0.6424 kg/m (Buz ykl iletken arl) Tm = 342.54 kg (Max. ekme kuvveti) Tn = 73.48 kg (Min. scaklktaki ekme kuvveti)

olarak bulunur. Bu deerlere gre A ve B noktalarnn koordinatlar A(-37.5,13.186125); B(37.5,13.186125) olarak belirlenir. Bu noktalardan herhangi biri ile C(0,0) noktas kullanlarak parabol denklemi yazlabilir. 2 y = a. x + b
C (0,0) iin 2 0 = a.0 + b b = 0 A( 37.5,13.186125) iin 2 13.186125 = a * ( 37.5) + 0 a = 9.3768 * 10 3

Bu deerler iin parabol denklemi :

y = 9.3768 * 10 3 *x 2

y = 7.3488 * 10

*x

olarak bulunur. Minimum fle (fmin), en dk ortam scaklnda (2. buz yk blgesi iin -15C) meydana gelir. Minimum sehim : 2 a ort .P0 f min = 8.Tn
f min = 150 2 [ m ] * 0.108 [ kg / m] 8 73.48 [ kg ] 2

olarak bulunur. fmax ve fmin deerleri iin eri denklemleri bulunduktan sonra swallow iletken iin 2. buz yk blgesindeki sehim ablonu bir btn olarak izilebilir :
Max. fle erisi (f max)

II.BLGE 3AWG (Swallow) 1/400-1/2000

Toprak temas erisi

Min. fle erisi (f min)

f min = 4.1337 m.

ekil-4 letken Sehim ablonu Sehim ablonu hazrlanrken, toprak temas erisi ad verilen bir eri daha izilir (Bkz. ekil-4). Bu erinin denklemi fmax erisi ile ayndr fakat fmax erisinin her noktasndan dey olarak 6 m. aaya izilir. Bu mesafe emniyet mesafesi olarak adlandrlr ve arazi zerinde telin, yere olan yaklama mesafesini gsterir. letkenlerin en byk salg durumunda zerinden getikleri yer ve cisimlere olan en kk dey uzaklklar izelgelerde belirtilmitir [3]. Yukarda bir tane sehim ablonunun hazrlan gsterilmitir. Dier iletken sehim ablonlar da buna benzer ekilde ayr ayr hesaplanarak izimleri gerekletirilmitir.

olarak bulunur. Bu deer kullanlarak parabol denklemine geilebilir.

A (-37.5,10.33425) B (37.5,10.33425) 10.33425 mm. (4.1337 m.) C (0,0) 75 mm. (150 m.)

ekil-3 Minimum fle (fmin) erisi Parabol, ekil-3deki gibi minimum noktas C(0,0) olacak ekilde yerletirilirse ortalama aklk;
a ort = 150 [ m] / 2000 * 1000 = 75 mm.

olur. Minimum sehim fmin ise;

f min = 4.1337 [ m] / 400 * 1000 f min = 10.33425 mm.

3. DREK ABLONLARININ HAZIRLANMASI

Direk ablonlar hazrlanrken, direk zerinde bulunan en alttaki iletkene gre ablon boyu hesaplanmaldr. Aada bir direk tipinin ablon boyu hesab gsterilmitir. rnein 477MCM (Hawk) iletken iin SBA (santrifj betonarme) direk, ift devre, T-2 tertibi tayc direk, ift ask zincir izolatrl, f tipi, 1/500 dey lekli, 21 m. uzunluundaki direin ablon boyu hesab u ekilde yaplr : ekil-7de resmi grlen direkte; Travers kalnl 0.12 m. Travers ile izolatr arasndaki mesafe 0.054 m. LK uzunluu ift ask izolatrde 0.946 m. D mesafesi T-2 tertibi tayc direkte 2.10 m. Direk temel derinlii 2 m.dir [4]. Verilen deerlere gre direk ablon boyu (en alttaki iletken ile yer arasndaki mesafe) : x = H ( 2 D + 0.12 + 0.054 + 0.946 + 2)
x = 21 ( 2 * 2.10 + 0.12 + 0.054 + .0946 + 2) olara x = 13.68 m. k hesaplanr. Bu deer 1/500 dey lee gre leklendirilirse;

olarak bulunur. Bu deerlere gre A ve B noktalarnn koordinatlar A(-37.5,10.33425); B(37.5,10.33425) olarak belirlenir. Bu noktalardan herhangi biri ile C(0,0) noktas kullanlarak parabol denklemi yazlabilir. 2 y = a. x + b
C ( 0, 0 ) iin

2 0 = a.0 + b b = 0 A( 37.5,10.33425) iin 2 10.33425 = a * ( 37.5) + 0 3 a = 7.3488 * 10 Bu deerler iin parabol denklemi :

ekil-5 ENH Arazi izim Program

ekil-6 letken sehim ablonlarnn ve direk ablonlarnn bir arada bulunduu autocad penceresi

x ' = 13.68 [ m] / 500 * 1000 = 27.36 mm. olarak lekli direk ablon boyu bulunmu olur. Burada bir tane direin ablon boyunun hesaplan gsterilmitir. Dier direk ablonlar da bu ekilde hesaplanarak izimleri gerekletirilmitir.

4. ENERJ NAKL HATTI ARAZ ZM PROGRAMININ TANITILMASI Hazrlanan program Borland Delphi 6 programlama dili ile yazlmtr [5]. Bu program ile enerji nakil hatt projesi yaplacak olan gzergahn profil iziminin Autocad 2004 izim programna yaptrlmas amalanmtr [6]. Programn altrlmas ile birlikte Toplam.dwg adnda bir autocad izim penceresi alr (Bkz. ekil-6). Bu izim penceresinde enerji nakil hatlar projelerinin iziminde kullanlacak olan iletken sehim ablonlar, direk ablonlar ve projede kullanlan deerlerin (izilen arazinin harita bilgileri, projede kullanlan direklerin numaras, direk tipi, travers tipi ve direkler aras mesafe) girilmesi iin bir tablo bulunmaktadr. Programn almas ise yledir : ekil-5deki ENH Arazi izim Program penceresinde Nokta Says ile belirtilen kutuya, izilecek arazi zerinde belirlenmi nokta says girilir ve ardndan Nokta Olutur butonuna baslr. Bununla birlikte pencerenin sa tarafnda, girilen say kadar, koordinat giriini salayacak kutu alr. Alan kutulara arazi zerinde belirlenen koordinatlar kullanc tarafndan girilir. Pencere zerindeki Hata Kontrol butonu, kutulara eksik deer girilip girilmediini kontrol eder ve eksik koordinat var ise bildirir. Yeni butonu kullanlarak penceredeki btn deerler silinerek yeni bir pencere alr. Kaydet butonu kullanlarak girilen arazi koordinat deerleri .db uzantl bir dosya olarak kaydedilir. A butonu kullanlarak nceden kaydedilen .db uzantl bir dosya alabilir. Dey lek kutusundan, haritann dey lei (1/400 veya 1/500) belirlenir. Yatay lek ise 1/2000dir. lekle butonuna tklanarak girilen arazi koordinatlar yatayda 1/2000, deyde ise 1/400 veya 1/500 leine gre leklendirilir. lekli deerler pencerenin en sandaki kutulara yazdrlr. Excele Gnder butonu ile girilen arazi koordinat deerleri ve lekli koordinat deerleri, Arazi.xls adndaki bir Microsoft Excel dosyasna gnderilir. Autocade Gnder butonu kullanlarak leklendirilen arazi koordinat deerleri Autocad izim programna gnderilerek arazi profilinin izimi gerekletirilmi olur.

Autocad izim programnda, enerji nakil hatlarnda kullanlabilecek btn iletken sehim ablonlar hazrlanmtr. Ayrca yine enerji nakil hatlarnda kullanlabilecek btn direk tiplerinin ablonlar autocad izim programnda hazrlanmtr. Bu sayede kullanc, ENH proje izimlerini, autocad izim programnda bulunan hazr iletken sehim ablonlarn ve direk ablonlarn kullanarak kolayca gerekletirebilecek, izimini kolaylkla kaydedebilecek ve proje ktsn kolaylkla alabilecektir. Bylelikle, elle yaplarak uzun zaman alan ve hata pay yksek olan proje izimleri autocad zerinde ok daha ksa srede ve hata pay neredeyse sfra indirgenerek yaplabilecektir.

ekil-7 Direk ablonu

KAYNAKLAR
[1] Yunusolu, A., ORTA GERLM ENERJ NAKL HATLARI PROJE, Cilt 1,2 , Ankara, 1995. [2] Dengiz , H. , ENERJ HATLARI MHENDSL, Karde Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1991. [3] Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii [4] TEK DAPT Daire Bakanl Yaynlar [5] Karaglle, ., Pala, Z.,BORLAND DELPH 6, Trkmen Kitabevi Yaynlar, stanbul, 2002. [6] Omura, G., MASTERNG AUTOCAD 2004 AND AUTOCAD LT 2004, Alfa Basm Yaym Datm Ltd., stanbul, 2003.

5. SONULAR
Enerji nakil hatlarnn arazi profilinin izimi, delphi ile hazrlanan program zerinden, autocad izim programna komut gnderilerek yaptrlmtr.