E-dini

Kam frik
I ftuar: Salah Salah Rashid Drejtor i qendrs Rashid pr zhvillimet sociale dhe psikologjike n Kuvajt Psikiatr Prof. Xhasim Elmutava: Esselamu alejkum, u urojm mirseardhjen teleshikuesve tan t nderuar n programin ton javor Shtpit e lumtura ku na shoqron motoja jon Derisa lumturia t bhet tradita jon. Urojm q lumturia dhe gzimi t mbush shtpit dhe familjet tona. Titulli i emisionit t sotm sht Kam frik hezitoj N fund t ktij programi, un dhe i ftuari yn synojm q titullin e ktij emisioni ta kemi ndryshuar n Un guxoj dhe sfidoj. Frika dhe hezitimi jan faktor q prekin shumicn e njerzve, fmij qofshin apo t mdhenj, gra apo burra, beqar apo t martuar. Un n dor kam nj studim i cili tregon prqindjen e fmijve q frekuentojn doktort psikiatr n Gjermani, ku 15 % e tyre vizitohen pr shkak t friks. 10 % e klientve ishin nga mosha 15 vjeare deri n adoleshenc. Llojet e friks (fobis) jan t shumta, si ajo nga trafiku, kafsht, errsira. Pre e fobis kan rn dhe nj pjes e fetarve. I ftuari yn n kt emission sht dr. Salah Rashid, t cilin fillimisht e pyesim: far mendoni mbi temn e ktij emisoni? Dr. Salah: sht nj tem trheqse, e cila shpreh shqetsimin e shum njerzve t cilt jetojn nn trysnin e fobis dhe n fund t ktij emisioni, urojm q gjendja e shum njerzve q vuajn nga fobia t ket ndryshuar. Prqindja e atyre q vuajn nga smundja e fobis n rang ndrkombtar Prof. Xhasim Elmutava:A konsiderohet prqindja e t smurve me kt smundje e lart, si tek fmijt dhe t riturit? Dr. Salah Rashid:Ajo q prmende mbi situatn n Gjermani, prfaqson prqindjen n rangun botror. Statistikat e Kombeve t Bashkuara tregojn se smundja psiqike m e prhapur mes njerzve sht HIGHLY DIGRESSED PSYCIATRIC LUNES. Kjo sht smundja t ciln diagnostikojn dhe hasin shumica e psikoterapistve, smundje me baz frikn apo fobin. Ky lloj, arrin n 10 % e pacientve, depresioni 7 %, stresi 5 %, dyshimet 4 % dhe skezofrenia 0.10 %. Duket qart q fobia z prqindjen m t lart dhe sht n rritje.

E-dini

Dallimi mes fobis, stresit dhe tensionimit

Prof. Xhasim Elmutava: Cili sht ndryshimi mes fobis, stresit dhe tensionit? Dr. Salah Rashid: Frika sht dy llojesh: a. E prgjithshme, ku i smuri ka frik dika t paprcaktuar, si frika mbi t ardhmen. b. Dhe fobia, e cila sht frik nga dika e caktuar dhe e njohur, si sht frika nga vendet e mbyllura (klaustrophobia), frika nga vendet e larta (acrophobia). Vet smundja e friks, hyn tek stresi, por me qllim q ti dallojm, themi: Nse frika sh nga dika e paprcaktuar ajo sht stress dhe nse sht nga dika e caktuar sht fobi. Nse stresi sht i vazhdueshm kalon n tension.

Frika nga dshtimi dhe refuzimi

Prof. Xhasim El-Mutava:Kameramani yn doli n rrug dhe pyeti njerzit mbi at q burrat kan m shum frik. Prgjigjet ishin t ndryshme, disa prej tyre thonin q burrat kan m shum frik nga iltrsia dhe sinqeriteti, disa t tjert mendonin se burrat kan frik m shum nga vdekja, disa t tjer mendonin gruan, t tjer varfrin, t tjer grat, pasi ato jan nj bot e panjohur. Cili sht mendimi juaj doktor? Prof. Salah Rashid:Q t jemi m t sakt n konkluzionet, m par duhet t pyesim: Prse burrat kan frik nga kto gjra? Doktori Pol Hauk, n studimet e tij zbuloi se llojet m t prhapura t friks jan dy: Frika nga dshtimi dhe frika nga refuzimi. Kto dy lloje zn 80 % t atyre q vuajn nga frika. Kurse 20 % i mbetur jan ata q vuajn nga frika q njihet si fobi.

Lidhja mes friks dhe vendim marrjes

Prof. Xhasim El-Mutava:A ka t bj frika me vendim marrjen? A sht nj shenj q njeriu vuan nga frika, nse ai nuk ka vullnet pr t marr vendime? Dr. Salah Rashid:Po dhe kjo sht nj nga pasojat q shkakton frika e vazhdueshme. Ajo sht nj nga pengesat kryesore n vendim marrje dhe i shkakton personit q vuan prej saj, strese dhe probleme t shumta, edhe nse ai akoma nuk ka marr vendimin prfundimtar. Ose, mund t oj n vendim marrje t gabuara. Nj person q ka frik, nuk i jepet pr t hyr n projekte, ai nuk ka forc madje dhe t martohet. Ashtu si personat q vuajn nga

E-dini

refuzimi kan nj ndjeshmri t tepruar dhe n t shumtn e rasteve nuk arrijn t krijojn lidhje t forta dhe t shndetshme.

T shprehesh mbi frikn tek burrat dhe tek grat

Prof. Xhasim Elmutava: A ka ndryshim mes friks tek burrat dhe friks tek grat? D.m.th t flassh mbi frikn, a ndryshon sipas gjinis? Sipas nj raporti n Gjermani, kur djemt kan frik, jan t prirur pr agresivitet. Kurse tek vajzat vrehet nj sjellje e shoqruar me turp t tepruar dhe depression. Dr. Salah Rashid: Mendoj se nj statistik e till, i prshtatet shoqrive tona arabe m shum se atyre perndimore. Kjo, pasi tek ne, grat i drejtohen ksaj zgjidhjeje n raste t tilla, kurse djemt zgjedhin dhunn dhe agresivitetin, gj e cila tregon frikn q e ka kapluar. Person i fuqishm dhe i ekuilibruar, mund t konsiderohet ai q nuk sht i dhunshm as pr vete dhe as pr t tjert.

Frika nga nj martes e pabarabart

Prof. Xhasim Elmutava: Para fillimit t emisionit, na morri n telefon nj vajz e re, e cila na krkoi q problemin e saj ta diskutojm me ju. Mosha e saj sht 21 vje dhe thot se prindrit e detyruan t fejohej me dik. Tashm ajo sht e fejuar, por ajo vren q ka nj disnivel mes arsimimit t saj q sht i lart dhe arsimimit t fejuarit q sht i ult. Gjithashtu, i fejuari ka nj profesion jo t preferueshm dhe t lart shoqror. Ajo tashm sht e friksuar se nse martohet me nj njeri t till, kjo martes do t dshtoj dhe t prfundoj e shkurorzuar. N t njjtn koh, ajo ka frik se po e prishi kt lidhje, nuk do t ket oferta t tjera pr martes. far i kshilloni ksaj vajze? Dr. Salah Rashid: Ajo e ka analizuar shum bukur problemin e saj. Ajo ka frik nse e refuzon kt martes se nuk do t ket oferta t tjera dhe n t njjtn koh, ka frik nga dshtimi i nj martese t till. Frika e saj sht e justifikueshme, pasi fjala divorc, do t thot dshtim n shoqrin ku jetojm. Un mendoj q shtje t tilla si e martess dhe divorcit jan personale dhe se vendimi prfundimtar i takon vet personit q vuan. Vendimi mund t mos jet binds pr familjen, t cilt padyshim q do t zemrohen dhe nevrikosen, por pas nj vit apo dy vitesh situata do t normalizohet. Por t jetosh me nj person q nuk e do dhe q kemi frik prej tij, sht nj problem dhe sakrific e madhe. Dika e till ndodh shpesh n shoqrit tona. N kt rast, un mendoj q vet i fejuari i saj nuk ka asnj faj, pasi aq jan mundsit dhe aftsit e tij. Nse vajza e ka pranuar kt

E-dini

fejes edhe pse nuk ka qen e bindur, ajo duhet t mbaj prgjegjsit e ksaj martese nse dshton. Gjra t tilla kan t bjn me t ardhmen dhe un mendoj q kjo vajz duhet t mos e pranoj nj martes t till.

Depresioni
Nj teleshikues nga Arabia Saudite: Vuaj nga depresioni dhe kam nj doktor vendas q m kuron. Ka gjysm viti q kurohem dhe marr ilae sipas recetave t doktorit, por nuk ndiej prmirsim edhe pse marr ilae. Shkaku i depresionit sht nj problem i vjetr. Jam i martuar. Dr. Salah Rashid: Problemi i depresionit n vendet arabe konsiston n at q kjo smundje nuk sht e kuptueshme. Kshtu, njerzit tek ne vuajn nga dy gjra: E para sht vet smundja dhe e dyta sht se shoqria nuk e pranon dhe nuk e kupton personin q vuan. Un mendoj se shoqrit arabe vuajn nga smundja e depresionit m shum se vuajn nga fobia. Nse prqindja botrore e atyre q vuajn nga depresioni sht 6.5 % tek ne kjo smundje kap shifrat 7 %. Nse numri i atyre q na ndjekin nprmjet televizorit n kto aste sht nj million, un mendoj se 70.000 prej tyre vuajn nga depresioni. Problemi qndron n at q tek ne mungojn institucionet ku njeriu dhe familja mund t marrin informacionin e duhur. Tek ne nuk ka vese spitale psiqik. Vet Arabia Saudite, vendi ku jeton teleshikuesi q sapo foli, nuk ka institucione dhe qendra publike t specializuara n kt fush. Ne thjesht kemi klinika t cilat i kurojn t smurt me an t ilaeve, ku shum prej tyre mund t mos ken nevoj pr ilae, ku shkaktart e smundjes mund t jet vetm ambientaliste. Ve ndihms mjeksore, i smuri me depression ka nevoj dhe pr support psikologjik. N Amerik, Gjermani dhe shum vende t tjera njihet motoja i depresionuari anonim ashtu si kemi ne OJF t cilat merren me kurimin e viktimave t drogs dhe q kan pr moto Prdoruesit anonim t drogs. Ata mblidhen dhe takohen derisa i smuri ta kaloj smundjen, gj e cila nuk ekziston tek ne. Madje njerzit tek ne injorojn dhe vet psikiatrin, t cilin nuk e frekuentojn dhe e konsiderojn dhe at t lojtur. Kjo, edhe pse ai kuron edhe problemet mendore edhe ato psiqike dhe nervore. Qendrat e trajtimit t depresionit Teleshikues nga Libia: Un do t uroja q t ekzistonin edhe tek ne qendra dhe organizata humane t cilat merren me trajtimin e smundjeve nervore. Dr. Salah Rashid: Duket qart q teleshikuesi ka njohuri rreth ktij problemi dhe mendoj se vllezrit tan n Libi jan m t informuar se popullsit e vendeve t tjera arabe. Un shfrytzoj pranin time n kt studio t TV ART. U bj thirrje qeverive fillimisht, biznesmenve s dyti dhe popujve s
4

E-dini

treti q ta rregullojn kt mangsi, duke mos lejuar q e ara t vazhdoj aq sa t jet e pamundur rikonstruksioni i saj. Nse t smurt me depression jan mbi njzet e pes milion, si duhet ti trajtojm dhe far duhet t bjm pr ta? Spitalet kuruese kan filluar t mos ken kapacitetet e duhura pr t prballuar fluksin e shumt t t smurve. Ku duhet t drejtohen kta t smur? Padyshim q shumica e tyre do tu drejtohen qendrave dhe spitaleve t perndimit pr tu kuruar. Ne hasim dhe nj problem tjetr t madh, q jan drogat q na vijn nga Irani, Pakistani dhe Afganistani, shtete t cilt kan vendet e Gadishullit Arabik si stacionin kryesor. Megjithat, n t gjith Gadishullin Arabik nuk gjendet nj qendr e specializuar pr trajtimin e konsumatorve t drogave. Ashtu si nuk gjenden qendra pr trajtimin e t smurve me depression.

Frika e refuzimit ekziston m shum tek grat

Prof. Xhasim Elmutava: Kameramani yn intervistoi shum gra, t cilave u drejtonte pyetjen: Cilat jan gjrat q e friksojn m shum gruan? Shumica e prgjigjeve ishin: Martesa e burrit me nj ose m shum gra t tjera, e ardhmja, pleqria dhe reputacioni. Dr. Salah Rashid: Un mendoj se dika e till ka nevoj pr m shum studime dhe statistika t detajuara. Edhe pse statistika t tilla nuk mungojn n perndim, dika e till mungon pr shoqrit tona arabe. Nga prgjigjet duket qart q grat vuajn m shum nga refuzimi, emocionet dhe delikates e tepruar, pr t cilat nuk kan asnj shpjegim. Nse burrat i nervozojn sado pak, ato qndrojn tr ditn t mrzitura dhe duke pyetur veten: Vall a m don si m par? Prse nuk m kupton askush?! N koht moderne, gruas i sht shtuar dhe nj frik tjetr, frika nga dshtimi. N koht tona, grat punojn dhe suksesi apo dshtimi ndikojn drejtprdrejt n jetn e tyre.

Prballja me rreziqet dhe guximi n projekte

Teleshikues nga Libia: Problemi sht se nj njeri mund t kaloj nga nj projekt n nj tjetr dhe dshton. Ku duhet ta krkoj zgjidhjen ky njeri? Dr. Salah Rashid: Dua q teleshikuesit nga Libia ti them dika t rndsishme: Jeta, ose sht aventur e guximshme ose sht nj hi. Nse njeriu nuk ndrmerr aventura t guximshme, me kusht q t jen t studiuara mir, ai kurr nuk do t mundet t arrij sukses n jetn e tij. T gjith njerzit e suksesshm pa prjashtim, t do niveli, fetar, material apo kulturor, pa dyshim q e kan provuar sht dshtimi fillimisht. Njeriu m i pasur sot n bot sht Bill Gates, q posedon nj pasuri prej 86 miliard

E-dini

dollarsh. Ai arriti ta ndrtoj Mikrosoftin me punn dhe mundin e tre personave t cilt kishin dshtuar m par n ngritjen e kompanive. Madje, njri prej tyre dshtoi dhe n projektin e Billit. Ai bri q Billi t humbas afro njzet milion dollar dhe kjo shum pr nj kompani q sapo ka filluar t ec sht e konsiderueshme. Vet ky person, duke i ndjer humbjet dhe dshtimin e plot, krkoi dorheqjen, por Billi i tha: Si sht e mundur q krkon dorheqjen n nj koh q tashm ke prfituar prvoj n kt fush dhe un nuk t kam braktisur?! Dhe e mbajti n pun. N vendet arabe, vuajm nga nj problem i till. Nse nuk ndrmarrim vendime t guximshme n do fush, pasi ti kemi studiuar mir, kurr nuk do t arrijm rezultate t knaqshme. Madje them, q do arritje dhe sukses, duhet t shoqrohet me nj dshtim t pjesshm. Pr kt, le t prmendim shembullin e Kolen Sandros, atij burri t moshuar me mjekr t bardh, themeluesit t Kintak-it. Pasi kishte kaluar t pesdhjetat duke punuar si kuzhinier n nj restorant, pronari i restorantit e dboi nga puna. Ai me vete mendoi: far mund t bj duke mos pasur nj zanat tjetr dhe duke qen i padiplomuar n kt profesion q ushtroj? Gjithka q kam msuar t gatuaj sht supa me mish pule. Megjithat, ai vajti dhe filloi tu tregoj t gjith restoranteve mbi supn q dinte t gatuaj. A e dini n sa restorante vajti? N 1009 restorante. sht pikrisht kjo prpjekje dhe aventur e cila bri q restorantet Kintaki t prhapen n t gjith botn dhe t gjith kto restorante derdhin shuma t ndryshme n llogari t familjes Kolen Sandros. Shembuj t till jan t shumt. Prandaj njeriu duhet t jet i guximshm dhe t marr vendime t rndsishme n kt jet.

Depresioni pa shkak dhe rreziku nga ilaet

Nj teleshikues nga Arabia Saudite: Pyetja ime e par sht: A mund t vuaj njeriu nga depresioni pa ndonj shkak? Pyetja e dyt: A jan ilaet q prdoren pr t kuruar depresionin t rrezikshme pr shndetin dhe a ndien i smuri plogshti dhe dshir pr t fjetur pas prdorimit t tyre? Dr. Salah Rashid: Fillimisht dua t theksoj se numri i t prekurve nga depresioni n Arabin Saudite sht n shifra t larta. Ditn q kam caktuar pr konsulenc, shumica e kontakteve dhe telefonatave m vijn nga Saudia dhe shumica e rasteve jan me depression. Kurse kuvajtjant vuajn m s shumti nga stresi dhe banort e Emirateve t Bashkuara Arabe nga problemet familjare. Prsa i prket pyetjes s par t teleshikuesit, them q depresioni vjen dhe pa ndonj shkak. Disa lloje depresioni t cilat i quajm (indigenous depression) t cilat lindin pa shkak, mund t shfaqen edhe tek fmijt.

E-dini

Kurse prsa i prket pyetjes s dyt, dshmia ime n kt fush mendoj q sht e pavlefshme, pasi pr tju prgjigjur duhet t jesh i specializuar n fushn e kimis. Gjithsesi sht e pamundur dhe e papranueshme q nj doktor t kshilloj nj pacient t tijin t prdor ilae kundr prdorimit t drogs. Kjo, pasi prdorimi i drogs sht nj problem m i prhapur dhe m i madh se sht depresioni. Nuk ka asnj ila pr drogn dhe kushdo q thot se ka ila pr drogn gnjen. Nse nj njeri konsumon drogat, ai do t jet i varur prej tyre. Ajo q mund t ndodh, sht q ky konsumator t mund t shkputet nga konsumimi i drogs n nj periudh kohe. sht pikrisht kjo ajo q bjn shoqatat dhe organizatat e ndryshme t cilat merren me kurimin dhe shkputjen e t rinjve nga droga. Me an t kurave t ndryshme, ata arrijn ta shkpusin prdoruesin e drogs, por ai mbetet i lidhur me t. N do ast q t prballen me problemet dhe hallet e jets, prdorimin e drogave do e shohin si nj zgjidhje, qoft dhe pas 30 apo 40 vitesh. Pr kt, nj doktor i aft nuk e kalon t smurin depresiv nga depresioni ose do lloj smundje tjetr n prdorim t drogave qetsuese. Gjithsesi, i smuri mund ti kontrolloj ilaet q i jepen duke lexuar udhzimet e prdorimit t tyre. Nse n to shkruhet Lufton depresionin ato nuk prmbajn prbrs droge edhe nse i prdor kto ilae pr gjasht muaj, nj vit apo dy vite rrjesht. Gjithashtu, ilaet q prdoren pr kurim, nuk kan efekt t shpejt, pasi efekti i tyre mund t shfaqet vetm pas dy ose tre javsh. Gjat ksaj kohe, shfaqen disa nga efektet ansore si dhimbje koke, pagjumsi ose dshir pr t fjetur sa m gjat. Gjat ksaj periudhe, i smuri duhet t jet i durueshm, pasi ai vet zgjodhi zgjidhjen me ilae dhe duhet ta oj deri n fund. Nse ai nuk vren prmirsim, duhet t ndryshoj ilain ose doktorin.

Smundjet e prindrve ndikojn tek fmijt

Nj teleshikues nga Libia:Vuaj nga stresi, ndihem i tensionuar dhe trheqje nervore mes dy shpatullave. Jam vizituar tek shum doktor, por nuk kam gjetur shrim. Kam gjasht vite q vuaj nga kto smundje. Nj problem tjetr q kam jan dhe fmijt e mi, t cilt nuk msojn fare n shkoll. Ata nuk jan aspak t shoqrueshm dhe pjesn m t madhe t kohs e kalojn brenda n shtpi, duke u izoluar dhe veuar nga shokt dhe komshinjt. Dr. Salah Rashid:Para s gjithash, ne duhet t ndryshojm veten dhe sjelljet e gabuara. Thot Zoti n Kuran:Zoti nuk e ndryshon gjendjen e nj populli, derisa ata t ndryshojn vetet e tyre. Shumica e llojeve t fobive, nisin q n vegjli. Nse fmija e sheh nnn e tij gjithmon t mrzitur dhe t dshpruar, mbresat e tij pr jetn do t jen

E-dini

t pashpresa dhe dshpruese. Njeriu, at q ndjen brenda e shpreh n pamjen e jashtme. Nse fmijt vuajn nga probleme psikologjike, prindrit duhet t tregohen t kujdesshm dhe t vmendshm ndaj sjelljeve dhe psikologjis s tyre. Vendimet dhe sjelljet e gabuara kan ndikim negativ dhe t drejtprdrejt n psikologjin e fmijve. Un e kshilloj teleshikuesin nga Libia, q fillimisht t prpiqet ta qetsoj veten, t ciln tua kaloj m von dhe fmijve, me an t marrdhnieve t ngrohta dhe kontakteve t drejtprdrejta.

Hipnoza
Nj teleshikuese nga Amerika:Shoh disa doktor q prdorin hipnozat, n kurimin e disa veseve negative. Un dua t di mendimin dhe gjykimin e islamit n t tilla shtje. Dr. Salah Rashid: Un kam mbrojtur master n fushn e hipnozs dhe kam liensn e duhur pr t kuruar me an t hipnozs. Nse dika e till do t binte ndesh me doktrinn islame, un as nuk do e kisha studiuar si fush, e jo m ta prdor.

Frika nga refuzimi i nj vajze

Prof. Xhasim El-Mutaa:Kameramani yn doli n rrug dhe u drejtoi t rinjve kt pyetje:far do t bj, nse do t krkoje dorn e nj vajze dhe ajo refuzon? Disa nga t rinjt prgjigjeshin:Do t shokohesha. Disa t tjer prgjigjeshin:Do t vuaja nga smundje psikike dhe shpirtrore. Disa t tjer prgjigjeshin:Kjo do t thot q ajo nuk mund t ishte e imja dhe do t krkoja nj vajz tjetr. T tjer thonin:Do t krkoja shkaqet e refuzimit. Ndrkoh q nj i ri u prgjigj:Njerz si un nuk mund t refuzohen nga vajzat. Cili sht komenti yt mbi kto prgjigje? Dr. Salah Rashid:Shohim q prgjigjet jan tregues i qart i gjendjes shpirtrore t secilit prej t rinjve. Ata q prgjigjeshin se n rast refuzimi do t krkonin nj vajz tjetr, duket qart q kishin nj gjendje shpirtrore t qet, t patrazuar dhe pa komplekse. T rinj t till do t dijn t ajn n jet. Ata q thon se nuk do t krkoj nj tjetr, duket q vuan nga fobia. Ndrkoh q ai q tha se t rinj si ai nuk mund t refuzohen, duket qart q jan euforik dhe t vetmashtruar.

E-dini

Ishte profeti i Zotit, Muhamed a.s dhe refuzohej nga njerzit. Ai u akuzua si magjistar, fallxhor, bejtexhi dhe t gjith cilsit negative. T plotsosh dshirat e t gjith njerzve, sht dika e pamundur. Kurse t rinjt q thonin se mrzitem pak, por do t krkoja nj tjetr, jan ai tip i t rinjve t cilt i vlersojn ndjenjat e tyre, megjithat u kthehen jets normale.

Frika nga fluturimi

Nj teleshikuese nga Amerika:Un kam shum frik nga udhtimi me avion dhe do lloj tjetr fluturimi. Dr. Salah Rashid:Fillimisht un dua t sqaroj se frika nga fluturimi apo udhtimi me avion realisht nuk ekziston. Ajo sht frik nga humbja e kontrollit. Shum njerz, nuk ndjejn frik kur e drejtojn ata makinn, qoft dhe me shpejtsi tepr t madhe. Por me ta marr dikush tjetr drejtimin e makins, ata i mbrthen paniku. Kjo vjen si rezultat i humbjes s kontrollit ndaj makins. Po ky problem qndron dhe n rastin e aeroplanit, ku asnj nga udhtart nuk ushtron asnj lloj kontrolli n drejtimin e avionit. Gjithka n avion varet nga mshira e Zotit dhe aftsit e pilotit. Prof. Xhasim El-Mutava:Si mund t kurohet nga kjo fobi kjo teleshikuese? Dr. Salah Rashid:T kurosh fobin nga fluturimi apo udhtimi me avion sht dika e mundur. Kjo arrihet me an seancash relaksuese, kshillim me psikoterapist, ose me an t hipnozs.

Frika nga prgjegjsit e t tjerve

Teleshikues nga Algjeria:Punoj si kmbyes valute n nj bank. Problemi nga i cili vuaj, sht se jam gjat gjith kohs i stresuar dhe i friksuar pr pasurit e klientve. Sa her q konstatoj ndonj mangsi dhe problem n ndonj nga projektet investuese, stresi dhe shqetsimi i kalojn kufijt. Dr. Salah Rashid:Kt ne e quajm Frik nga prgjegjsit e t tjerve e cila sht nj dukuri q shfaqet tek shum persona. Njerzit klasifikohen n tre grupe: 1 Ata q nuk interesohen vese pr veten e tyre. 2 Shoqror, ky hyjn ata persona q interesohen pr t tjert, shpesh her n llogari t vetes s tyre. 3 Ata q interesohen pr t tjert dhe pr veten e tyre. Pr t kuruar personat q bjn pjes n grupin e dyt, sht e nevojshme ndrhyrja e psikoterapistit. Ndjenja e qortimit t vetes, sht nj nga simptomat e stresit.

E-dini

Personi q vuan nga ky lloj stresi, gjithmon ia hedh fajin vetes edhe pr gjra q nuk jan n prgjegjsin dhe kompetencn e tij. Kjo mnyr e t menduarit, sht pesimiste. Me kt, ne nuk t themi q t mos ndjesh prgjegjsi dhe keqardhje, por t kshillojm q gjrave t mos u kushtosh rndsi m shum se e meritojn. Ti mund t prekesh dhe t t vij keq, por jo t vuash. sht njlloj si nj psikoterapist, i cili me t dgjuar smundjen e nj pacienti, fillon t vuaj dhe ai nga kjo smundje. Nj teleshikues nga Libia:A sht frika dhe hezitimi, nj tregues mbi masat dhe rndsin e vendimit q duhet marr? Dr. Salah Rashid:T tregohesh i kujdesshm dhe t marrsh masa paraprake, sht dika pozitive. Vet Zoti i madhruar i kshillon besimtart duke u thn:O besimtar! Bhuni syel (kundr armikut) e luftojeni at.. (Nisa: 71) Ndrkoh q lkundja dhe hezitimi jan cilsi negative. N betejn e Uhudit, mendimi i Profetit a.s ishte q t qndronin brenda n Medine dhe t mos dilnin jasht. Ndrkoh q mendimi i shumics s muslimanve ishte t dalin jasht, n Uhud. Duke par ngulmimin e tyre, Profeti a.s hyri n shtpi, veshi parzmoren, ngjeshi shpatn dhe doli. Kur e pan, muslimant i than:O i drguar i Zotit! Na vjen keq se ndoshta e tepruam. Nse dshiron, do t qndrojm brenda n Medine. Por Profeti a.s ua ktheu:Nuk i ka hije nj Profeti q t kthehet prsri, pasi ka ngjeshur armt e lufts. Megjithat, muslimant e humbn betejn. T hezitosh dhe t lkundesh pr t marr nj vendim, sht nj problem i madh. Shum nga problemet tona politike, sociale dhe ekonomike, e kan burimin pikrisht nga hezitimi dhe lkundja. Madje, ato jan shkak pr akumulimin e problemeve. Q ta mbyllim, themi q lkundja dhe hezitimi jan negative, ndrkoh q marrja e masave dhe kujdesi jan pozitive.

Dyshimet dhe ilai i tyre

Teleshikues nga Amerika:M ndodh shpesh her q gjat debateve me pasues t feve dhe besimeve t tjera, m vijn dyshime t shumta. Si mund t mbrohemi nga kto dyshime, t cilat lidhen me doktrinn dhe akiden? Dr. Salah Rashid:N prgjithsi, dika e till ka lidhje me stresin dhe fobin, por n t njjtn koh hyn dhe tek smundjet psikologjike. Kto dyshime, shpesh her jan shtrnguese dhe imponuese. I smuri nuk ndihet i qet, derisa t sigurohet mbi at q e shqetson dhe e fut n dyshime. P.sh, nse ai dyshon nse e ka mbyllur apo jo dern, ai nuk gjen qetsi derisa t ngrihet dhe t sigurohet pr kt. M von, fillon e dyshon nse e ka mbyllur

10

E-dini

plotsish apo jo dhe nuk qetsohet, derisa t sigurohet prsri. Ktu hyjn dhe shum dyshime q lindin tek grat, sidomos prsa i prket pastrtis. Tek dyshimet, hyn dhe riprtypja e mendimeve dhe ideologjive, nga e cila vuajn m s shumti besimtart. Kurse ateistt nuk vuajn nga dyshime n shtje besimi, pasi ata nuk besojn fare. Kshtu, dyshimet q lindin, jan tregues i besimit dhe jo e kundrta. Vet Profeti a.s thot mbi dyshimet:Ato jan vrtetuese t besimit. Dihet q dyshimet lindin nga shejtani dhe ai nuk ka t bj n nj zemr t boshatisur nga besimi. Kshilla ime pr teleshikuesin, sht q t prpiqet t relaksohet para se t zhvilloj debate dhe dialogje me pasuesit e feve t ndryshme.

Ilai i ngurrimit dhe hezitimit

Teleshikues nga Libia:Vuaj nga ngurrimet dhe frika pr t marr vendime. far duhet t bj pr tu kuruar?Si ta msojm veten pr t marr vendime? Un t kshilloj q fillimisht, t praktikohesh me vendimmarrje t thjeshta dhe t vogla. P.sh, nse dikush t pyet: A dshiron kafe apo aj, ti i thuaj: Dua aj me pak sheqer. Dhe mos i thuaj: M sill t duash. Me kalimin e kohs, do t shohsh q t shtohet vullneti dhe dshira pr t ndrmarr vendime t rndsishme.

Frika tek fmijt, roli dhe ndikimi i prindrve

Prof. Xhasim El-Mutava:Kameramani yn, doli n rrug dhe u bri fmijve kt pyetje:Cilat jan gjrat q keni m shum frik? Disa thonin hajduti, polici, errsirn, prindrit, gnjeshtrn... kurse disa prmendn zjarrin. Pyetja q lind, sht:Si ti edukojm fmijt, me qllim q t fitojn imunitet nga fobit dhe n t ardhmen dhe t mos bjn pjes tek ajo 10 % ndrkombtare q vuan nga fobia? Dr. Salah Rashid:Dhurata m e mir q mund tu bjm fmijve tan, sht q ti nxisim dhe stimulojm, q problemet e tyre ti zgjidhin vet. Ne, prindrit e tyre, duhet t jemi t guximshm dhe nismtar, duke u br modeli m i mir pr ta. Gjithashtu, tek fmijt vrehet thithja e shpejt e informacioneve. Sipas Frojdit, fmija kur mbush shtat vje, e ka plotsuar dhe formuar identitetin dhe personalitetin e tij. Por, kjo teori kundrshtohet po ta krahasojm me prvojn fetare. Ishte Umer ibnul Hattabi i cili pranoi islamin n mosh t madhe, megjithat, arriti t prftoj dhe formoj nj

11

E-dini

identitet dhe personalitet t ndryshm nga ai q ishte m par. Megjithat, n prgjithsi ne e pranojm si t vrtet teorin e Frojdit. Fmija q sht makut dhe koprac n moshn shtatvjeare, do t vazhdoj dhe m von t jet i till edhe kur t arrij t gjashtdhjetat. Nj pik tjetr e rndsishme dhe delikate, sht dhe kujdesi q fmijt u kushtojn reagimeve t prindrve. Fmijt i imitojn prindrit e tyre n do gj. Prandaj, sht mir q prindrit t reagojn me qetsi ndaj ngjarjeve t frikshme. Kshtu, ai fmij q ka thn se ka frik nga zjarri (xhehnemi), duhet edukuar me frymn e ekuilibrave, pasi Zoti sht Mshirmadh dhe Fals. Nj njeri q sht edukuar me frymn e friks nga ndshkimi dhe zjarri i xhehnemit, do t vij nj dit q dshiron t shptoj nga kjo frik dhe do t veproj gjynahe me ndrgjegje. Kur frika i kalon kufinjt, ajo jep rezultate t kundrta. Prof. Xhasim El-Mutava:Thot Zoti n Kuran: Pr ata q i friksohen paraqitjes para Zotit t vet, do t ket dy kopshte! (Rahman: 46) Rreth friks, imam Ahmedi thot:E luta Zotin q t m pajis me frik dhe ai ma pranoi lutjen, por un gati sa nuk u menda nga frika. Ather e luta Zotin q t ma lehtsoj dhe ai ma lehtsoi.

Frika nga errsira dhe vetmia

Teleshikuese nga Libia:Vajza ime shtat vjeare, ka shum frik nga errsira dhe qndrimi vetm. Gjat gjith kohs, ajo m ndjek mua, ngaq nuk qndron dot vetm. far m kshilloni t bj? Dr. Salah Rashid:Kjo sht nj nga fobit e shumta tek fobit e fmijve, t cilt kan frik nga errsira dhe vetmia. Mesa duket, kjo nn e ka msuar vajzn e saj t fler me t dhe shpesh her i ka diktuar q t ket frik nga errsira. Kshtu, vajzs s saj i sht krijuar kjo bindje q errsira sht e rrezikshme dhe e frikshme. Ndrkoh q ka shum njerz t tjer q e duan dhe e plqejn natn dhe errsirn. Thot Ebu Sulejman Darani:Nse nuk do t ishte nata, nuk do e doja jetn. Nata pr t sht simbol i qetsis dhe namazit t nats. Ilai m i mir i ksaj fobie, sht q ta msosh vajzn me errsirn. P.sh, mund ti thuash q nesr ajo do t fler vetm. sht e vrtet q ajo mund t qaj, por n fund do t dorzohet. E rndsishme sht q t prpiqesh me t mir, por me kmbngulje dhe insistim. Sa m shum t vonohesh, aq m shum problemi do t ndrlikohet.

Paaftsia pr t zgjidhur problemet

12

E-dini

Teleshikues nga Kanadaja:Problemi im qndron n at q jam i paaft t zgjidh hallet dhe problemet e mia, ndrkoh q problemet e t tjerve i zgjidh menjher. Dr. Salah Rashid:Ky sht nj problem nga i cili vuajn shum njerz. sht e zakonshme q t kemi nevoj pr t tjer q t na ndihmojn n zgjidhjne e problemeve, por kjo, nse problemi sht i till q nuk mund t zgjidhet vetm. Nse problemi mund t zgjidhet, sht mir q ta zgjidhsh vet, pa ngurruar dhe hezituar. Pr t zgjidhur hallet e tua, prdor t njjtn strategji q prdor pr t zgjidhur problemet dhe hallet e t tjerve. Frika nga vdekja Teleshikuese nga Libia:Mu dha rasti t lexoj nj libr mbi vdekjen dhe jetn pas vdekjes, gj e cila m ka prekur dhe kam shum frik. far sht kjo ndjenj q kam? Dr. Salah Rashid:Ky sht nj rast i fobis nga vdekja, gj e cila hyn tek smundjet psikologjike. Problemi qndron n knvshtrimin nga i cili e sheh smundjen dhe kt ndjenj. Bilali, para se t vdiste thrriste:Ah far knaqsie! Kurse gruaja e tij thrriste:Ah far fatkeqsie. Bilali ndrhyri dhe i tha:Jo. Thuaj:Ah far knaqsie. Nesr do t takohem me Muhamedin a.s dhe shokt e tij. Prandaj, problemi qndron tek kndvshtrimi q e shohim ne vdekjen dhe jo tek vdekja. Nse e shohim si dika t frikshme, ather ajo sht e till. Por nse e shohim si rastin pr tu takuar me Profetin a.s dhe shokt e tij, ather, ajo padyshim q sht dika e mir. N librin e tij El-fevaid, Ibnul Kajjim e krahason vdekjen me daljen e embrionit nga barku i nns n kt bot. Edhe foshnja i vogl, e ka t vshtir dhe nuk dshiron t dal nga barku i nns. Jan hormonet dhe shum gjra t tjera, ato q e shtyjn pr t dal. Thot Zoti n Kuran mbi kt fakt:dhe ia lehtsoi daljen. Por, asnj nga ne nuk kemi dgjuar dik q doli dhe lindi dhe ka shfaqur dshir pr tu kthyer srish n barkun e nns. E till sht dhe vdekja. Ajo sht nj kalim nga nj situat n nj tjetr, nga bota e ngusht dhe e vogl, n at t madhen dhe t prjetshmen. Askush nga ata q vdesin, nuk shpreh dshir pr tu kthyer srish n kt bot, prve dshmorit. Nse kjo motr ka lexuar nj libr t frikshm mbi vdekjen, un e kshilloj t lexoj nj libr q prshkruan vdekjen e besimtarve dhe njerzve t ndershm. Gjithashtu, dua t trheq vmendjen se frika nga vdekja, nuk i ka lindur vetm me leximin e ktij libri, por ajo ka pasur nj far prgatitje pr ta
13

E-dini

prthithur kt frik q koh m par. Ky libr, ka qen shkaku q kjo frik ka dal dhe sht shfaqur.

Nervozizmi dhe ilai

Teleshikuese nga Libia:Jam 24 vjee dhe ka dy vite q vuaj nga nj nervozizm i tmerrshm. Kam nj natyr shum t ashpr dhe kam humbur bindjen pr tu martuar. Dr. Salah Rashid:Shkurtimisht, pr t kuruar nj problem dhe smundje t till, ne prdorim linjat e kohs. Ky kurim, konsiston n at q psikoterapisti cakton nj numr t caktuar seancash takimi me t smurin, por pa e tejkaluar kt numr. Pas ktyre seancave, i smuri ose do t jet shruar, ose jo. Nj form tjetr kurimi sht dhe kthimi n kujtes. Kjo sht duke u prpjekur t fshihen nga kujtesa gjrat q kan shkaktuar kt nervozizm, t cilat jan katr gjra: zemrimi, mrzitja, frika dhe qortimi. Nervozizmi sht nj gjendje e acaruar e nervave, pr shkak t ndjenjave t ndrydhura, ndjenja t cilat njeriu krkon ti shpreh. Pr kt, ne shpesh her shohim q kto persona nervoz, jan t sjellshm, zemr mir dhe t moralshm. Por, pr shkak t ndrydhjes, ekuilibrat jan prmbysur. Prsa i prket teleshikueses, un e kshilloj t kthehet n kujtes dhe t pastroj nga memoria stimuluesit e ktij nervozimi, ose tia paraqes hallin e saj ndonj psikoterapsiti.

Nj fjal e fundit, drejtuar publikut

Prof. Xhasim El-Mutava:N fund t ktij programi, a ke dika t veant me t ciln i drejtohesh publikut t gjer? Dr. Salah Rashid:Jeta gzohet kur sht e lumtur dhe kjo lumturi vjen duke guxuar. Nj njeri q ka frik, e ka t shkruar q t mos jetoj i lumtur. Ilai m i mir pr t mposhtur frikn, sht q t prballemi me t. P.sh, nse dikush ka frik nga vdekja, le t shkoj tek varret. Nse ka frik t prballet me t tjert, le ta fus veten n siklet sa m shpesh t mundet. Kjo, me qllim q ta mposht kt frik q e ka mbyllur. Prof. Xhasim El-Mutava:E falenderojm doktor Salah Rashid pr prezencn e tij n kt emision. Derisa lumturia t bhet tradita jon, paqja e Zotit qoft me ju!

14