RAPORT PR GJENDJEN E T DREJTAVE T NJERIUT N DREJTORIT DHE KOMISARIATET E POLICIS, N INSTITUCIONET E PARABURGIMIT DHE T EKZEKUTIMIT T VENDIMEVE PENALE

GJAT PERIUDHS TETOR 2009 SHKURT 2010

TABELA E LNDS HYRJE PJESA E PAR SITUATA N DREJTORIT DHE KOMISARIATET E POLICIS I. II. III. IV. Prmbledhje ekzekutive Qllimi i vzhgimeve, baza ligjore dhe metodologjia e prdorur Situata n institucionet e vzhguara Disa sugjerime pr prmirsimin e respektimit t t drejtave t njeriut n drejtorit dhe komisariatet e policis

PJESA E DYT SITUATA N INSTITUCIONET E PARABURGIMIT DHE T EKZEKUTIMIT T VENDIMEVE PENALE V. VI. Prmbledhje ekzekutive Qllimi i vzhgimeve, baza ligjore dhe metodologjia e prdorur

VII. Situata n institucionet e vzhguara VIII. Disa sugjerime pr prmirsimin e respektimit t t drejtave dhe t trajtimit t t paraburgosurve/t dnuarve

SHTOJCAT Shtojca prej tyre Letra drguar autoriteteve shtetrore dhe prgjigjet e marra

Tabela e shpjegimit t shkurtimeve Komiteti Shqiptar i Helsinkit (KShH) Drejtoria e Prgjithshme e Burgjeve (DPB) Komiteti pr Parandalimin e Torturs, Trajtimit njerzor dhe Poshtrues (KPT) Qendra spitalore e burgjeve (QSB) Ministria e Drejtsis (MD) Ministria e Shndetsis (MSH) Avokati i Popullit (AP) Kshilli i Europs (KE) Institucionet e ekzekutimit t vendimeve penale (IEVP) Institucionet e paraburgimit (IP)

HYRJE
3

Komiteti Shqiptar i Helsinkit, organizata e par e t drejtave t njeriut, e krijuar n vitin 1990, ka pr mision mbrojtjen, edukimin dhe sensibilizimin e opinionit publik dhe t organeve shtetrore pr nj respektim m t mir t t drejtave t shtetasve. Monitorimi i respektimit t t drejtave t personave t shoqruar, ndaluar, arrestuar, t paraburgosur dhe t dnuar n drejtorit e policis s qarqeve dhe institucionet penale ka vite q trheq vmendjen e veant t KShH-s. Edhe gjat periudhs tetor 2009 shkurt 2010 KShH-ja ndrmori nj tjetr raund vzhgimesh pr vlersimin e situats aktuale n drejtorit e policis s qarqeve, institucionet e paraburgimit dhe institucionet e ekzekutimit t vendimeve penale. Gjat vzhgimeve u mbajtn parasysh standardet, t drejtat dhe rregullimet e prcaktuara n legjislacionin kombtar dhe at ndrkombtar. Gjetjet e ktij raporti reflektojn situatn gjat periudhs s kryerjes s vzhgimeve. Bazuar n situatn e konstatuar, KShH-ja ka ngritur shtje t rndsishme dhe ka dhn sugjerimet prkatse t cilat mund ti gjeni n faqet e ktij raporti. Vzhguesve iu mundsua hyrja pa probleme apo pa vonesa n kto institucione, ndaj gjejm rastin t falnderojm personelin drejtues t ktyre institucioneve pr kt lehtsim si dhe pr vnien n dispozicion t mjediseve dhe t dokumentacionit t nevojshm. Nj qndrim i till tregon pr nj qasje t hapur menaxheriale dhe krijon mundsi pr prmirsimin e performancs s ktij sistemi ndaj personave nn kujdesin e tij dhe ndaj shoqris n trsi. Kto vzhgime jan kryer n kuadr t projektit S bashku pr trajtimin me respekt t t drejtave t njeriut t personave t dnuar me heqje lirie, mbshtetur financiarisht nga Delegacioni i Komisionit Europian n Tiran.

PJESA E PAR SITUATA N DREJTORIT DHE KOMISARIATET E POLICIS

4

I.

Prmbledhje ekzekutive

Komiteti Shqiptar i Helsinkit, gjat periudhs tetor 2009 shkurt 2010, n prmbushje t misionit t tij, realizoi vzhgime n komisariatet e policis n Kruj, Vlor, Durrs, Tepelen, Lushnj, Pogradec; n komisariatet nr. 2, nr. 3 dhe nr. 4 n Tiran si dhe n drejtorit e policis n Tiran, Shkodr, Lezh dhe Vlor. Vzhgimet u realizuan nga vzhgues me prvoj t KShH-s. Qllimi i ktyre vzhgimeve ishte vlersimi i situats s t drejtave t njeriut t personave t shoqruar, t ndaluar dhe t arrestuar q qndrojn n ato institucione. Gjat vzhgimeve u mbajtn parasysh standardet, t drejtat dhe rregullimet e fushs s legjislacionit kombtar dhe atij ndrkombtar. Vzhguesit morn takime t drejtprdrejta me persona t dnuar me heqje lirie, si dhe me drejtues t niveleve t ndryshme t institucioneve t vzhguara. Vzhguesve iu mundsua hyrja pa probleme apo pa vonesa n kto institucione, bazuar n miratimin e krkess pr leje hyrjeje, t krkuar nga KShH-ja. Me gjith ndryshimet pozitive t arritura n infrastrukturn e disa prej institucioneve t vzhguara, n disa komisariate t policis gjendja e infrastrukturs mbetet ende shum shqetsuese. KShH-ja e ka ngritur kt problem shpeshher pran autoriteteve prgjegjse, t cilat kan dhn informacion se ka plane pr prmirsimin e infrastrukturs. Megjithat, edhe n rastet kur jan br prmirsime n infrastrukturn e institucionit n prgjithsi, jan ln pa rikonstruktuar dhomat e ndalimit dhe arrestimit. Kjo u vu re n disa nga institucionet e vzhguara. Problem shqetsues vazhdon t jet mungesa e informimit t shtetasve me t drejtat n astin e ndalimit ose t arrestimit. Shum prej t intervistuarve pretendonin se nuk u ishin br t ditura t drejtat e tyre n at moment. P.sh., n disa nga institucionet e vzhguara sht shkelur e drejta pr t njoftuar pjestart e familjes, si dhe e drejta pr t pasur n dispozicion nj avokat, edhe pse kishin krkuar nj t till. U konstatua edhe nj her mungesa e profesionalizmit pr avokatt e caktuar kryesisht pr t ndihmuar t ndaluarit apo t arrestuarit. Edhe e drejta pr t ushtruar ankes, n disa nga institucionet e vzhguara rezultoi me probleme pr shkak t mosinformimit t dnuarve me heqje lirie pr kt t drejt.
5

Shqetsuese rezultoi, gjithashtu, mbajtja tej afateve ligjore t disa t ndaluarve n ndonj nga institucionet e vzhguara. N prgjithsi rezultoi se grupeve n pozita t dobta, si t miturve dhe grave, u kushtohej vmendje e veant, ndonse nuk zbatohej i njjti standard n t gjitha institucionet e vzhguara. Nga vzhgimet nuk u verifikuan raste konkrete t prdorimit t dhuns nga punonjsit shtetror n kto institucione. Megjithat pati pretendime t ngritura nga t miturit dhe t rinjt e disa institucioneve, t cilat nuk ishte e mundur t verifikoheshin. Pothuajse t gjith t miturit e intervistuar n institucionin e paraburgimit n rrugn Jordan Misja n Tiran pohuan dhun fizike dhe psikologjike t ushtruar nga punonjsit e policis dhe t policis gjyqsore n momentit e ndalim/arrestimit dhe marrjes n pyetje, si edhe mohimin e t gjitha t drejtave procedurale t sanksionuara n legjislacionin shqiptar. Pr m tepr, organet e prokuroris dhe t gjyqsorit nuk kishin marr masa pr ndjekjen e rasteve kur pretendohej nga i mituri dhun e ushtruar ndaj tij dhe vnien para drejtsis t personave prgjegjs. ka ishte pr tu evidentuar si pozitive ishte funksionimi i shrbimit t psikologut me koh t pjesshme ose t plot n disa institucione t vzhguara. Shrbimi shndetsor paraqitej n nivele normale, megjithat u hasn standarde t ndryshme nga institucioni n institucion. N kt raport do t gjeni edhe sugjerimet prkatse pr prmirsimin e situats s respektimit t t drejtave dhe t trajtimit t personave t dnuar me heqje lirie.

II.

Qllimi i vzhgimeve, baza ligjore dhe metodologjia e prdorur

2.1 Gjat periudhs tetor 2009 shkurt 2010, KShH-ja realizoi vzhgime n komisariatet e policis n Kruj, Vlor, Durrs, Tepelen, Lushnj, Pogradec; n komisariatet nr. 2, nr. 3 dhe nr. 4 n Tiran si dhe n drejtorit e policis n Tiran, Shkodr, Lezh dhe Vlor.

2.2 Qllimi i vzhgimeve ishte vlersimi i situats s t drejtave t t shoqruarve, t ndaluarve dhe t arrestuarve n drejtorit dhe komisariatet e policis. 2.3 Gjat vzhgimeve u mbajtn parasysh standardet, t drejtat dhe rregullimet e prcaktuara n legjislacionin shqiptar, m konkretisht n: Kushtetutn e RSH-s; Kodin penal; Kodin e procedurs penale; ligjin nr. 9331, dat 21.04.1998, ndryshuar me ligjin nr. 10024, dat 27.11.2009, Pr ekzekutimin e vendimeve penale. U mbajtn parasysh, gjithashtu, rekomandimet e KPT-s t KE pr Shqiprin, t Avokatit t Popullit dhe t KShH-s. 2.4 Gjat vzhgimeve u morn takime t drejtprdrejta me t shoqruar, t ndaluar, t arrestuar dhe me drejtues dhe punonjs t niveleve t ndryshme t institucioneve t vzhguara. U vzhguan n terren respektimi i t drejtave dhe trajtimi i t shoqruarve, t ndaluarve, t arrestuarve, si dhe kushtet e jetess s tyre. Vzhgimet u realizuan nga vzhgues me prvoj t KShH-s me profesion jurist, mjek t specialiteteve t ndryshme, psikolog dhe punonjs social. 2.5 Raporti prmban problemet m t rndsishme dhe m t prgjithshme t konstatuara n institucionet e vzhguara. Gjat vzhgimeve, vzhguesve t KShH-s iu mundsua hyrja pa probleme apo pa vonesa n kto institucione, sipas lejeve zyrtare t akorduara pr t marr takime me personat e dnuar me heqje lirie, pr t komunikuar lirshm me ta, pr t vzhguar mjediset e ndryshme t institucioneve dhe pr t shqyrtuar dokumentacionin prkats.

III.

Situata n institucionet e vzhguara

7

3.1. Vazhdon ende t mbetet problem mungesa e informimit t shtetasve pr t drejtat n astin e ndalimit/arrestimit. Kshtu, nj numr i konsiderueshm i t ndaluarve/arrestuarve t intervistuar pretendonin se nuk i kishin vn n dijeni pr t drejtat e tyre n momentin e ndalimit/arrestimit. M shum informacion do t paraqesim n paragraft n vijim. 3.2. Vzhguesit konstatuan raste flagrante t mosrespektimit t s drejts pr njoftimin e familjarve t personave t dnuar me heqje lirie n komisariatet nr. 2 dhe n nr. 3 n Tiran. Personat e dnuar me heqje lirie ngrinin pretendimin se nuk i kishin lejuar ta bnin nj gj t till n astin e ndalimit/arrestimit. E drejta pr t njoftuar pjestart e familjes sht nj e drejt themelore e personave t ndaluar/arrestuar. Moszbatimi i ksaj t drejte ngre prgjegjsi pr autoritetet prkatse. 3.3. N kt raund vzhgimesh u vzhgua, gjithashtu, e drejta pr tu mbrojtur me nj avokat, si nj e drejt themelore. N intervistat e zhvilluara, nj numr i konsiderueshm i t ndaluarve/arrestuarve pohuan se nuk u ishte garantuar nj avokat q n momentin e par t ndalimit/arrestimit. Pr m tepr, edhe n rastet kur avokati ishte siguruar, t intervistuarit theksuan edhe nj her mungesn e profesionalizmit dhe t cilsis s ktij shrbimi ofruar t ndaluarve apo t arrestuarve. I mituri E. Q., i intervistuar n komisariatin nr. 4, u shpreh: avokati im vetm sa hodhi firmn dhe iku . 3.4. Infrastruktura e mjediseve dhe kushtet fizike t drejtorive dhe komisariateve t policis ishin nj tjetr aspekt i vzhgimeve t ndrmarra nga KShH-ja. Ato jan t rndsishme n ofrimin e nj trajtimi sa m njerzor dhe q prmbush t drejtat q kan shtetasit e ndaluar dhe t arrestuar1. N institucionet e vzhguara, sa i takon infrastrukturs dhe kushteve fizike q kishte do institucion, u vun re standarde t dyfishta. Drejtorit e policis n Tiran, Vlor, Shkodr, Lezh dhe komisariati nr. 2 n Tiran ishin rikonstruktuar s fundmi dhe gjendja e tyre ishte e mir. Aty gjeje mjedise t pastra
1

Sipas standardeve t Komitetit pr Parandalimin e Torturs (KPT), kubatura minimale e mjediseve t dhomave ku mbahen t ndaluarit/arrestuarit duhet t jet 7 m2, 2m midis mureve, 2.5 m lartsi, dritare t mdha, ndriim i mjaftueshm sa pr t lexuar pa probleme dhe ndriim natyral, ventilim, dhoma t pajisura me karrige, krevate, dyshek dhe batanije t pastra, si dhe tualete t pastra.

dhe t rregullta, zyra t pajisura me t gjitha mjetet e nevojshme dhe shrbim t mir ndaj qytetarve. Megjithat edhe n kto institucione, megjithse t rikonstruktuara, kishte raste kur dhomat e ndalimit dhe t arrestimit nuk kishin psuar asnj ndryshim, si p.sh., n drejtorin e policis n Shkodr. Aty rezultoi t mungonin edhe pajisjet m t nevojshme, si: krevate, dyshek, araf, batanije etj. Gjendje e keqe sa i takon infrastrukturs dhe kushteve fizike u konstatua n komisariatet e policis n Lushnj, Pogradec, Tepelen, Durrs dhe n komisariatet nr. 4 dhe nr. 3 n Tiran, si: mjedise me kubatur t vogl, pa ndriimin e prshtatshm natyror dhe artificial, me lagshtir, pa ajrim, pa higjien, pa pajisjet e domosdoshme t fjetjes. Kto jan probleme tejet shqetsuese. Mosgarantimi i kushteve normale n dhomat e ndalimit/arrestimit konsiderohet si keqtrajtim nga mekanizmat e njohur monitorues, si KPT-ja. 3.5. N garantimin dhe cilsin e shrbimeve shndetsore n institucionet e vzhguara kishte standarde t dyfishta. M konkretisht, n drejtorin e policis n Vlor, Lezh, Shkodr, Tiran dhe komisariatin e Durrsit ky shrbim funksiononte mir, kishte nj mjek me koh t plot dhe nuk kishte probleme me furnizimin me ilae, ndrsa n komisariatet e policis n Lushnj, Kruj, Tepelen, n komisariatet nr. 2 dhe nr. 4 n Tiran nuk funksiononte shrbimi mjeksor. N rastet e shfaqjes s problemeve shndetsore nga ana e t ndaluarve/arrestuarve personeli i shoqronte ata pr n spitalin publik t zons. Vlen pr tu prmendur ktu rasti i nj t ndaluari me inicialet N. A. q gjendej n komisariatin nr. 2 n Tiran, i cili deri n momentin e kryerjes s vzhgimit nuk ishte ekzaminuar nga ana mjeksore. Ai shfaqte probleme t shumta shndetsore, sepse ishte prdorues i drogs. Me krkesn e tij dhe fal ndrhyrjes s KShH-s personi u drgua pr n spital pr t marr ndihmn mjeksore. 3.6. KShH-ja u kushtoi vmendje edhe rasteve shqetsuese t ngritura nga personat e dnuar me heqje lirie pr prdorim dhune fizike apo psikologjike t ushtruar nga punonjsit e policis q n astet e para t ndalimit/arrestimit t tyre e, m pas, gjat qndrimit dhe marrjes n pyetje nga punonjsit prkats t policis. Nga
9

vzhgimet nuk u verifikua ndonj rast konkret dhune, megjithat vlen t theksohet se pretendimet n kt drejtim kan qen t konsiderueshme. N qershor 2009 Komiteti Shqiptar i Helsinkit dhe Avokati i Popullit ndrmorn nj sondazh me t miturit e ardhur nga komisariate t ndryshme policie pr t evidentuar rastet e keqtrajtimeve. Prfundimet e ktij sondazhi kan qen shqetsuese, pasi pothuajse t gjith t miturit e intervistuar pohuan dhun t ushtruar nga punonjsit e policis dhe t policis gjyqsore n astin e ndalim/arrestimit dhe t marrjes n pyetje, si edhe mohimin e t gjitha t drejtave procedurale t sanksionuara n legjislacionin shqiptar. Pr m tepr, u evidentua q edhe n rastet kur kt dhun t miturit e kishin denoncuar n seancn gjyqsore ose te prokurori, kto organe nuk kishin marr asnj mas pr ndjekjen e rasteve dhe vnien prpara prgjegjsis t punonjsve t policis q kishin ushtruar dhun ndaj ktyre t miturve. Kto konstatime jan tepr shqetsuese, ndaj Komiteti Shqiptar i Helsinkit dhe Avokati i Popullit u trhoqn vmendjen autoriteteve prkatse shtetrore pr dhnien fund t ushtrimit t dhuns dhe rasteve t keqtrajtimeve nga ana e punonjsve t policis dhe vnien menjher n lvizje t organeve t prokuroris dhe autoriteteve gjyqsore n rastet e denoncimeve. Ktu vlen pr tu prmendur marrja e masave nga ana e Prokuroris s Prgjithshme lidhur me kt situat. Ky institucion u ka drguar t gjitha prokurorive t rretheve gjyqsore nj qarkore duke theksuar t gjitha masat e nevojshme pr nj trajtim t t miturve konform ligjit dhe rolin e tij n ndjekjen e rasteve t pretendimeve t keqtrajtimeve. Gjat vzhgimeve n komisariatin nr. 3, n Tiran, t rinjt me inicialet A. L. dhe B. L., q ndodheshin n kt komisariat, pretendonin se punonjsit e policis kishin ushtruar dhun ndaj tyre q n astin e ndalimit dhe se kishin vazhduar dhunn edhe n mjediset e komisariatit. T dy t rinjt kishin shenja t dukshme dhune, si: t ara n pjesn e legenit, mavijosje n fytyr etj. KShHja, me ann e nj letre zyrtare, ua bri menjher t njohur kt fakt autoriteteve shtetrore prgjegjse. N prgjigjen e letrs bhej e ditur se ndaj ktyre shtetasve nuk ishte ushtruar dhun. Shenjat q
10

kishin t rinjt ishin rezultat i kundrshtimit me forc t tyre ndaj punonjsve t policis, si dhe i neutralizimit n astin e ndalimit t tyre. KShH-ja thekson se forca e ushtruar ndaj personave t ndaluar/ arrestuar nuk duhet ti tejkaloj kufijt e lejuar me ligj, duhet t jet n proporcion me situatn dhe ushtrimi i forcs duhet t ndalet n astin kur personi sht vn nn kontroll. KShH-ja trheq vmendjen se do pretendim i ngritur nga cilido person i ndaluar apo i arrestuar duhet trajtuar me vmendjen maksimale, n mnyr q t parandalohen rastet e ushtrimit t dhuns fizike apo psikologjike ndaj ktyre shtetasve. 3.7. Funksionimi i shrbimit t psikologut me koh t pjesshme ose t plot, edhe pse vetm n disa nga institucionet e vzhguara, si n drejtorit e policis n Lezh, Vlor, Durrs dhe Tiran, u evidentua si pozitive. Shrbimi i psikologut merr rndsi tejet t madhe, sidomos pr garantimin sipas standardeve t trajtimit n institucionet q i kan kta persona nn kujdesin e tyre. Ky shrbim nuk garantohej n komisariatet e policis n Pogradec, Kruj, Tepelen, Lushnj, si dhe n komisariatet nr. 2, nr. 3 dhe nr. 4 n Tiran. 3.8. Prmirsim u vu re edhe pr sa i takon trajtimit t t miturve dhe grave lidhur me ngritjen e strukturave, si struktura organizative me seksion Seksioni i dhuns dhe i t miturve, si dhe shrbimi i psikologut, shrbime t cilat ndikojn drejtprdrejt n trajtimin e ktyre kategorive t veanta t personave t dnuar me heqje lirie. Megjithat, institucionet e vzhguara nuk kishin t gjitha t njjtin standard. P.sh., kto seksione ekzistonin n drejtorit e policis s Tirans, Vlors, Lezhs dhe Shkodrs. Edhe shrbimi i psikologut nuk garantohej n t gjitha institucionet. N institucionet ku nuk funksiononte shrbimi i psikologut, t miturit, n shtjet e t miturve, i merrnin n pyetje personeli policor i patrajnuar, ka vjen ndesh me Konventn e Kombeve t Bashkuara Pr t drejtat e fmijve. Gjat vzhgimeve, n komisariatin nr. 4 n Tiran, u konstatua nj rast ku nj i mitur (E. Q.) mbahej n t njjtn dhom me nj t ndaluar t rritur. Menjher pas ktij vzhgimi, KShH-ja u drgoi
11

nj letr zyrtare autoriteteve prkatse pr marrjen e masave pr ndryshimin e situats dhe pr sigurimin e nj trajtimi n prputhje me legjislacionin kombtar dhe at ndrkombtar n kt aspekt. Drejtoria e Prgjithshme e Policis s Shtetit njoftoi KShH-n me ann e nj letre zyrtare se ishin marr masa t menjhershme pr vnien n vend t t drejtave t shkelura t t miturit t siprprmendur, si dhe ishin marr masa administrative ndshkuese pr personat prgjegjs. Pr respektimin e t drejtave t t miturve n konflikt me ligjin n astin e ndalimit/arrestimit, mund t lexoni m lart n kt raport. 3.9. U evidentua si pozitiv edhe fakti se n shumicn e mjediseve t brendshme t institucioneve t vzhguara ishin vendosur postera informues pr t drejtat dhe detyrimet e personave t ndaluar/arrestuar. Megjithat, pyetjes s br nga vzhguesit e KShH-s lidhur me t drejtn pr t drejtuar ankesa, disa nga personat e intervistuar iu prgjigjn: Nuk kishim kujt tia drejtonin ankesn. E drejta pr t drejtuar ankesa rezultoi nj e drejt ende e panjohur nga personat e dnuar me heqje lirie, sidomos te personat e shtresave t ulta sociale, t cilt nuk kishin mundsi pr t marr avokat privat. 3.10. U vzhguan, gjithashtu, edhe afatet e mbajtjes n komisariate dhe konstatua shkelja e tyre n disa raste. Flagrante ishte shkelja e afateve t qndrimit n komisariatin e Durrsit n t cilin u konstatuan raste t mbajtjes s personave deri n 15 dit. Prfaqsuesit e ktij institucioni sqaruan se vonesat vinin kryesisht nga zbardhja me vones e vendimeve nga ana e gjykats. Shkelje afatesh u konstatuan edhe n disa institucione t tjera, si n komisariatin e Pogradecit, drejtorin e policis n Tiran etj. 3.11. Nj problem i ngritur nga personeli i komisariatit nr. 2 n Tiran ishte rasti i personave n krkim, t cilt ishin dnuar me vendim t forms s prer dhe ndaj t cilve kishte dal urdhri i ekzekutimit t vendimit penal nga prokurori. N astin kur kta persona kapeshin, ata i drgonin npr komisariatet e policis, ku autoritetet prgjegjse duhet t ndrmerrnin nj procedur burokratike t gjat, duke iu drejtuar DPB-s pr t filluar
12

procedurat e transferimit. Nj procedur e till sjell vonesa n transferimin e personave n institucionet penale, si dhe mbipopullim artificial t komisariateve t policis. 3.12. N intervistat me personelin policor t institucioneve t vzhguara u theksua nevoja e rritjes s mtejshme t profesionalizmit t punonjsve t policis. N bashkpunim me Drejtorin e Prgjithshme t Policis s Shtetit, n mars t 2010-s KShH-ja ndrmori nj trajnim t punonjsve t komisariateve t policis pr rritjen e aftsive profesionale dhe ndrgjegjsimin pr zbatimin e standardeve ndrkombtare dhe t legjislacionit shqiptar n praktikn e prditshme gjat ndalimit, arrestimit dhe shoqrimit t personave. Megjithat, nevojiten m shum trajnime n kt drejtim.

IV.

Disa sugjerime pr autoritetet e Policis s Shtetit, t prokuroris, organeve gjyqsore dhe organeve t tjera publike pr prmirsimin e situats s t drejtave t shtetasve t ndaluar dhe t arrestuar

1. Komiteti Shqiptar i Helsinkit vlerson prmirsimin e infrastrukturs dhe t kushteve fizike t disa prej institucioneve t vzhguara, por vlerson, gjithashtu, se nj pjes e institucioneve t vzhguara nuk plotsojn kushtet minimale t trajtimit q u duhet ofruar shtetasve t ndaluar/arrestuar. KShH-ja sugjeron marrjen e masave t menjhershme n kt drejtim, duke pasur parasysh se qndrimi i shtetasve n mjedise t tilla prbn premis pr nj trajtim jonjerzor dhe aspak dinjitoz t shtetasve q qndrojn n kto institucione. Prshpejtimi i rikonstruksionit t institucioneve q ndodhen n ndrtesa t vjetra dhe t paprshtatshme do t ishte nj hap konkret drejt prmirsimit t situats. Gjithashtu, KShH-ja mbshtet sugjerimin e br nga KPT-ja se, n pamundsi t prmirsimit t infrastrukturs, t mos prdoren dhomat e ndalimit/arrestimit t cilat nuk arrijn standardet minimale t pranuara.
13

2. KShH-ja u krkon drejtuesve t policis dhe t prokuroris t marrin masa q punonjsit e tyre t respektojn detyrimin pr informimin e t drejtave n astin e ndalimit ose t arrestimit t nj personi, duke par mundsin e ofrimit t ktij informacioni edhe me shkrim. Gjat marrjes n pyetje t tyre t mos ushtrojn dhun fizike dhe/ose psikologjike, si dhe t zbatojn detyrimin ligjor q gjat ktij procesi t jet i pranishm avokati dhe, n rastin e nj t mituri, edhe psikologu, prindi ose kujdestari i tij. Gjithashtu, personave t ndaluar/arrestuar tu garantohet e drejta pr t lajmruar familjen. 3. Dhuna fizike dhe psikologjike duhet t parandalohet. Krahas rritjes s efektivitetit t kontrollit dhe t ndshkimit t rasteve t keqtrajtimeve, sht i rekomandueshm edhe ndrgjegjsimi i mtejshm i strukturave prkatse lidhur me kt aspekt. do pretendim i ngritur nga cilido person i ndaluar apo arrestuar duhet evidentuar dhe trajtuar me seriozitetin dhe vmendjen maksimale, n mnyr q t parandalohen rastet e ushtrimit t dhuns fizike apo psikologjike ndaj ktyre shtetasve. 4. Sa i takon trajtimit t grupeve t veanta, si t miturit, grat, t smurt mendor, prdoruesit e lndve narkotike etj., KShH-ja sugjeron marrjen e masave pr t garantuar nj standard trajtimi t tyre nga punonjs policie t trajnuar pr kt qllim, si edhe tu garantohet nj standard m i mir n shrbimet shndetsore dhe ato psikologjike. 5. KShH-ja vlerson hapat pozitiv n drejtim t prmirsimit t shrbimit t psikologut n disa prej institucioneve t vzhguara dhe sugjeron shtrirjen e ktij shrbimi n t gjitha drejtorit dhe komisariatet e policis n t gjith vendin. Kjo do t garantonte n do koh shrbimin e psikologut, sidomos pr kategorin e t miturve. 6. T drejtn pr tu mbrojtur me avokat e gzojn t gjith shtetasit q e dshirojn. Duke vrejtur cilsin e ult t shrbimeve t avokatve kryesisht, KShH-ja konstaton nevojn e prmirsimit t ktij shrbimi ndaj shtetasve q e marrin at. Kjo do t rrit
14

besueshmrin e shtetasve n procesin gjyqsor dhe do t krijoj mundsi reale pr tu mbrojtur prpara organeve t drejtsis, sidomos pr shtresat e varfra n konflikt me ligjin. 7. KShH-ja sugjeron ngritjen e kapaciteteve t punonjsve t Policis s Shtetit, sidomos t punonjsve t niveleve baz, sa i takon respektimit t t drejtave t njeriut, nprmjet ndrmarrjes s trajnimeve t vazhdueshme n kt fush. Kjo do t rrit ndrgjegjsimin e ktyre punonjsve pr t drejtat q gzojn shtetasit n konflikt me ligjin, duke i dhn nj qasje m njerzore trajtimit t personave t ndaluar/arrestuar, njkohsisht duke respektuar kshtu legjislacionin kombtar dhe at ndrkombtar n kt fush. 8. KShH-ja sugjeron q posterat informues pr t drejtat e personave me liri t kufizuar t vendosen n mjedise lehtsisht t aksesueshme nga personat e dnuar me heqje lirie n mnyr q tu garantohet n praktik njohja me kto materiale informuese. 9. Shkelja e afateve t mbajtjes s personave n komisariate policie duhet shmangur n t gjitha rastet. KShH-ja trheq vmendjen e organeve prkatse gjyqsore pr t shmangur do zvarritje n zbardhjen e vendimeve gjyqsore t dhn ndaj shtetasve n gjykim. Ndaj personave prgjegjs pr kto vonesa duhen marr masa administrative ose ligjore. 10. KShH-ja u sugjeron autoriteteve prgjegjse t Policis s Shtetit dhe atyre t DPB-s t marrin masat e nevojshme pr tu dhn fund zvarritjeve burokratike pr transferimin n institucionet penale t personave me urdhr ekzekutimi. 11. Megjithse koht e fundit ka zhvillime pozitive n dhnien e masave alternative t dnimit pr t miturit, KShH-ja sugjeron t mbahet parasysh interesi m i lart i fmijs edhe n dhnien e masave t siguris ndaj tyre. Nga vzhgimet e kryera rezultoi se masa e sigurimit burg pa afat prdoret shpesh pr t miturit, ndonse Kodi penal parashikon edhe masa t tjera m t lehta pr
15

personat n konflikt me ligjin, t cilat duhet t prdoren m shum pr t miturit.

PJESA E DYT SITUATA N INSTITUCIONET E PARABURGIMIT DHE T EKZEKUTIMIT T VENDIMEVE PENALE I. Prmbledhje ekzekutive

Gjat muajve tetor 2009-shkurt 2010 KShH-ja realizoi vzhgime n IP dhe IEVP t tilla, si: n institucionin e paraburgimit n rrugn Jordan Misja dhe at n rrugn Mine Peza, n Tiran; institucionet e ekzekutimit t vendimeve penale n Kor, Lezh, Vaqar, Fush-Kruj, Kruj, Peqin, Tepelen, Rrogozhin; n institucionet e paraburgimit n Durrs, Vlor dhe n QSB n Tiran. Pr realizimin e ktyre vzhgimeve KShH-ja prdori vzhguesit e saj, t cilt kan prvoj t gjat n kt drejtim. Qllimi i vzhgimeve ishte vlersimi i situats s t drejtave dhe trajtimit t t paraburgosurve/t dnuarve, me fokus t veant trajtimin e grupeve n pozita t dobta q mbahen n kto institucione. U studiua me vmendje baza ligjore kombtare dhe ajo ndrkombtare dhe u mbajt parasysh gjat gjith procesit t veprimtaris vzhguese. Vzhguesit morn takime t drejtprdrejta me t gjith t paraburgosurit dhe t dnuarit, si dhe me drejtues t niveleve t ndryshme t institucioneve t vzhguara. Si sht theksuar edhe m lart, n kto vzhgime iu kushtua rndsi e veant trajtimit t grupeve n pozita t dobta n burgje. Nga vzhgimet rezultoi nj problematik e gjer pr sa u takon personave t smur mendor, pr t cilt gjykata ka vendosur mjekim t detyruar. Qndrimi i tyre n QSB prbn shkelje ligjore dhe shkelje t t drejtave t tyre, pasi kta persona duhet t trajtohen nn kujdesin e institucioneve t specializuara mjeksore dhe jo n institucione penale, si sht QSB-ja. Gjithashtu, mbajtja e ktyre personave n QSB sjell edhe mbipopullimin e ksaj qendre spitalore.
16

Nj tjetr shtje problematike e konstatuar nga vzhgimet ishte evidentimi n institucionet penale i nj numri t paraburgosurish/t dnuarish t diagnostikuar me smundje t pashrueshme dhe vdekjeprurse. Pr kta persona KShH-ja sugjeron fillimin e procedurave ligjore pr krkimin e lirimit t tyre n kushtet e gjendjes s rnd shndetsore dhe t humbjes t rrezikshmris shoqrore nga ana e tyre. Nga vzhgimet rezulton nj ndrgjegjsim m i lart i personelit q punon n kto institucione lidhur me t drejtat e personave t paraburgosur/t dnuar. Vmendje i sht kushtuar edhe rikonstruksionit t mjediseve t prbashkta t banimit apo dhomave, si edhe shrbimeve t ndryshme q ofrohen n kto institucione. KShH-ja vlerson kto ndryshime pozitive n infrastruktur dhe ato t cilat jan n proces, megjithat vlerson si t rndsishm edhe prmirsimin e kushteve te disa institucione t vjetra q nuk plotsojn as standardet minimale t mbajtjes dhe t trajtimit t t paraburgosurve apo t dnuarve. Pr sa i prket mbipopullimit, gjat ktij raundi n prgjithsi u vu re nj rnie e mbipopullimit n burgje, kjo fal funksionimit t shrbimit t provs i cili ishte i pranishm n shumicn e institucioneve t vzhguara. Megjithat u hasn edhe raste ku mbipopullimi vazhdon t jet problem, si: n institucionin e Rrogozhins ku ka 32 % m shum t paraburgosur/t dnuar mbi kapacitet dhe n at t rrugs Mine Peza, n Tiran, ku u konstatua nj mbipopullim prej 25 % m shum sesa kapaciteti i institucionit.. T paraburgosurit/t dnuarit kishin mundsi t dilnin n ajrim 2 or n dit gjat periudhs s dimrit dhe 4 or n dit gjat periudhs s vers. N disa institucione koha e ajrimit shfrytzohej edhe pr kryerjen e aktiviteteve sportive. N prgjithsi, n institucionet e vzhguara norma ushqimore zbatohej dhe ajo tashm sht pasuruar n kalori. Megjithat shum t paraburgosur/t dnuar nuk e konsumonin ushqimin q ofronte institucioni, pr kt arsye nj sasi e konsiderueshme ushqimore shkonte dm. Shrbimi shndetsor n prgjithsi paraqitej n nivele normale, megjithse me ndryshime nga institucioni n institucion. T paraburgosurit/t dnuarit ishin t pajisur me karteln e tyre shndetsore. Institucionet ishin t furnizuara me ilae. N rastet kur kishte krkesa pr vizit mjeksore jasht institucionit, kjo realizohej n
17

baz t procedurave prkatse. Nga vzhgimet e kryera mbetet shqetsues fakti q n momentin e hyrjes s t paraburgosurve/dnuarve n institucion nuk realizohen ekzaminime mjeksore. Shrbimi stomatologjik n institucionet e vzhguara mbetet ende problem pr sa i takon cilsis s ofruar. Ndonse ka prmirsime, sepse tashm institucionet kan mjek stomatolog me koh t plot, prve institucionit t Vlors, ku stomatologu mungonte, n institucionet penale t vzhguara konstatohet mungesa e pajisjeve dhe e medikamenteve stomatologjike. Nga vzhgimet rezultoi se n disa institucione mungonte psikologu, ka vshtirsonte punn e sektorit t kujdesit social me personat q kishin nevoj pr nj trajtim t veant psiko-social. E drejta e informimit dhe e ushtrimit t riteve fetare n institucionet e vzhguara nga KShH-ja n prgjithsi zbatohej. N kto vzhgime i sht dhn rndsi e veant trajtimit t t paraburgosurve dhe t dnuarve, sepse ai prbn nj nga bazat e rndsishme t riintegrimit t ktyre personave n shoqri. Vlen t theksohet se gjendja ndryshonte nga institucioni n institucion. Aktivitetet e hasura m shpesh ishin kurset e gjuhve t huaja, kurset e kompjuterit dhe aktivitetet sportive. N kt raund vzhgimesh i sht kushtuar vmendje e veant edhe marrdhnieve personel - t dnuar si dhe klims s sigurt npr institucione. Npr institucione t ndryshme u vun re situata t ndryshme. Vlen t veohet institucioni i Kors, n t cilin mbizotronin marrdhnie jo t mira midis personelit dhe t dnuarve, madje edhe midis vet sektorve t institucionit. Funksionimi i procedurave pr dhnien e masave disiplinore ishte nj tjetr aspekt i vzhguar. U konstatua se t paraburgosurit/t dnuarit izoloheshin menjher pas kryerjes s shkeljes disiplinore, prpara se t jepej vendimi nga komisioni disiplinor dhe qndronin aty, n disa raste pr disa dit, pa pasur vendimin prkats. Zbatimi i procedurs n mnyr t till bie ndesh me prmbajtjen e ligjit dhe me kompetencat e komisionit disiplinor pr dhnien e ktyre masave. Ndonse nuk pati raste t verifikuara deri n fund t prdorimit t dhuns, pati pretendime t lokalizuara sidomos n institucionin penal t Kors, n t cilin t paraburgosurit/t dnuarit pretendonin se personeli ushtronte dhun psikologjike dhe fizike ndaj tyre. KShH-ja ndoqi rastin e P.L., t keqtrajtuar nga punonjs me uniform n kt institucion dhe
18

vlerson pozitivisht ndjekjen nga afr t situats nga DPB-ja dhe marrjen e masave t menjhershme pr punonjsit me uniform q kishin tejkaluar hapsirat q i lejon ligji n kt drejtim. Krijimi i sektorve t kujdesit t veant pr personat me probleme mendore ishte n nj fokus t veant n kt raund vzhgimesh. KShH-ja i ka dhn mbshtetje dhe ekspertiz t vazhdueshme personelit t DPBs dhe institucioneve lokale penale pr hapjen e ktyre sektorve. N shum institucione t vzhguara ka persona me probleme mendore t cilt kan nevoj t trajtohen n kta sektor. Duke pasur parasysh se numri i personave me probleme mendore n disa institucione penale sht i konsiderueshm, si edhe duke marr parasysh q kta kan nevoj pr nj trajtim t diferencuar, KShH-ja mbshtet nismn e ndrmarr nga DPB-ja pr t hapur sektor t till n IEVP-t e Fush-Krujs, Lezhs dhe Peqinit si dhe n institucionin e rrugs Ali Demi. N fund t pjess s dyt t ktij raporti do t gjeni sugjerimet prkatse t ofruara nga KShH-ja pr prmirsimin e situats n sistemin e burgjeve. II. Qllimi i vzhgimeve, baza ligjore dhe metodologjia e prdorur

1. Gjat periudhs tetor 2009-shkurt 2010 KShH-ja realizoi vzhgime t planifikuara dhe sporadike n institucionet e paraburgimit dhe institucionet e ekzekutimit t vendimeve penale, si: n institucionin e paraburgimit n rrugn Jordan Misja dhe at n rrugn Mine Peza, n Tiran; institucionet e ekzekutimit t vendimeve penale n Kor, Lezh, Vaqar, Fush-Kruj, Kruj, Peqin, Tepelen, Rrogozhin; n institucionet e paraburgimit n Durrs, Vlor dhe n Qendrn Spitalore t Burgjeve n Tiran. Krahas vzhgimeve t parashikuara ka ndrmarr vzhgime verifikuese pr rastet e lokalizuara n IEVP-t n Fush-Kruj, Kor, Burrel, Vaqar dhe n QSB. 2. Qllimi i vzhgimeve ishte vlersimi i situats s t drejtave t njeriut t shtetasve t paraburgosur dhe t dnuar q qndrojn n institucionet e paraburgimit/burgjet shqiptare.

19

3. Gjat vzhgimeve u mbajtn parasysh standardet, t drejtat dhe rregullimet e prcaktuara n legjislacionin shqiptar, m konkretisht n Kushtetutn e Republiks s Shqipris; Kodin e procedurs penale; ligjin nr. 9331, dat 21.04.1998, ndryshuar me ligjin nr. 10024, dat 27.11.2009, Pr ekzekutimin e vendimeve penale; ligjin nr. 9888, dat 10.03.2008, Pr disa ndryshime dhe shtesa n ligjin nr. 8328, dat 16.04.1998, Pr t drejtat dhe trajtimin e t dnuarve me burgim, i ndryshuar dhe Rregulloren e prgjithshme e burgjeve. U mbajtn parasysh, gjithashtu, rekomandimet e KPT-s, t KE-s pr Shqiprin, rekomandimet e Avokatit t Popullit dhe t KShH-s. 4. Gjat vzhgimeve u morn takime t drejtprdrejta me t paraburgosurit/t dnuarit, takime me drejtues t institucioneve t vzhguara, prgjegjsit dhe specialistt e sektorve t siguris, t kujdesit social dhe sektorit juridik, shndetsor dhe t personelit. Vzhgimet u realizuan nga vzhgues me prvoj t KShH-s me profesion jurist, mjek, psikolog dhe punonjs social, nj pjes e t cilve ka prvoj t gjat n kryerjen e vzhgimeve n kto institucione. 5. Ky raport paraqet problemet m t rndsishme dhe m t prgjithshme t konstatuara n institucionet e vzhguara. Gjat vzhgimeve, vzhguesve t KShH-s iu mundsua hyrja pa probleme apo pa vonesa n kto institucione, pr t marr takime me t paraburgosurit dhe t dnuarit, pr t komunikuar lirshm me ta, pr t vzhguar mjediset e ndryshme t institucioneve dhe pr t shqyrtuar dokumentacionin prkats. Ky qndrim tregon pr nj qasje t hapur menaxheriale, si dhe mundson prmirsimin e performancs s ktij sistemi ndaj personave nn kujdesin e tij dhe ndaj shoqris n trsi.

III.

Situata n institucionet e vzhguara

1. Vitet e fundit sistemi shqiptar i burgjeve ka psuar ndryshime t qensishme. Ka pasur zhvillime pozitive n prmirsimin e
20

mjediseve dhe kushteve fizike t banimit t t dnuarve, ashtu edhe n cilsin e trajtimit dhe t shrbimeve t ofruara ndaj personave nn kujdesin e tij. Jan hapur institucione t reja dhe jan n proces rikonstruktimi apo ndrtimi institucione t tjera q do t prmirsojn edhe m tej situatn n institucionet tona penale tashm tejet t vjetruara dhe q nuk plotsojn standardet e mbajtjes dhe trajtimit t t paraburgosurve dhe t dnuarve. N prgjithsi ka vmendje m t madhe pr grupet n pozita t dobta q mbahen n kto institucione, si pr grat, pr t miturit2, pr personat me varsi nga drogat, pr t smurt mendor etj. DPB-ja ka prcaktuar institucionet ku jan krijuar sektort pr personat me varsi nga drogat. N bashkpunim me ekspertt e KShH3-s jan duke u prcaktuar edhe institucionet n t cilat do t funksionojn sektort e kujdesit t veant pr trajtimin e personave me probleme mendore q aktualisht gjenden n kto institucione. 2. Duke vlersuar ndikimin q ka infrastruktura dhe kushtet fizike t institucioneve t paraburgimit n respektimin e t drejtave t njeriut dhe n ofrimin e shrbimeve ndaj tyre, KShH-ja vlerson ndryshimet pozitive t arritura dhe ato t cilat jan n proces n disa institucione t vzhguara. Megjithat, vlersojm si t rndsishme edhe nevojn e prmirsimit t kushteve n disa institucione t vjetra q nuk plotsojn as standardet minimale t mbajtjes dhe t trajtimit t t paraburgosurve apo t dnuarve. Institucioni penal n Tepelen, institucionet n Jordan Misja, Mine Peza, Ali Demi n Tiran, si dhe ato n Lezh, Rrogozhin, Vaqar dhe Kruj shfaqnin probleme t amortizimit t mjediseve t brendshme dhe t pajisjeve pr fjetje, t shoqruara kto me
N tetor t 2009-s u hap institucioni i riintegrimit t t miturve n Kavaj, i cili do t kujdeset pr t miturit e dnuar. Ky institucion i prmbush t gjitha standardet infrastrukturore pr mbajtjen dhe trajtimin e ktij grupi n pozita t dobta n kto institucione. N kudr t nj projekti t mbshtetur nga UNICEF-i, Shqipri, KShH-ja, ka botuar nj raport t fokusuar te gjendja dhe trajtimi i t miturve n institucionet penale. 3 N kuadr t ktij projekti, KShH-ja ka ndrmarr disa aktivitete pr rritjen e kapaciteteve t personelit t insitucioneve lokale penale dhe t DPB-s, q lidhen drejtprdrejt n trajtimin e personave n pozita t dobta n burgje. Pr m tepr, KShH-ja dhe ekspertt e tij ndrkombtar dhe kombtar kan ndihmuar n hartimin e tri dokumenteve t politikave t trajtimit t personave me probleme mendore, t personave t varur nga lndt e forta narkotike dhe t atyre me smundje t transmetueshme n burgje.
2

21

probleme t lagshtirs, t mungess s ndriimit dhe t hapsirave t pamjaftueshme t banimit. Pr shkak t mungess dhe cilsis s dobt t pajisjeve pr fjetje, tejet t amortizuara, si dyshekve, batanijeve, arafve etj., shumica e t dnuarve, prve pajisjeve q u jepte institucioni, i plotsonin nevojat e tyre nga mbshtetja e familjes. Mospasja e ujit pr 24 or rresht, e detergjenteve dhe e pajisjeve t tjera t higjiens, shpeshher bhej problem pr mbajtjen pastr t dhomave dhe t mjediseve t prbashkta. Mungesa e ngrohjes ishte nj tjetr problem i evidentuar n pothuajse t gjitha institucionet, jo vetm pr t paraburgosurit/dnuarit, por edhe pr personelin q punonte n kto institucione. Edhe n institucionet ku sistemi i ngrohjes funksiononte, kohzgjatja e mbajtjes s tij n funksion ishte e shkurtr. 3. E drejta e ajrimit, si nj e drejt themelore e sanksionuar me ligj, ishte nj tjetr objekt i vzhgimeve t KShH-s. T paraburgosurve/t dnuarve u mundsohej dalja pr ajrim 2 or n dit4 gjat periudhs s dimrit dhe 4 or n dit gjat periudhs s vers. N disa institucione koha e ajrimit shfrytzohej edhe pr kryerjen e aktiviteteve sportive. N t vrtet kjo sht nj praktik e cila nuk duhet t vazhdoj t ndiqet, sepse vjen ndesh me rregulloren. Aktivitetet sportive institucioni duhet ti planifikoj n orare t veanta nga ato t planifikuara pr ajrim. N disa institucione, si n Kor, Vaqar, Fush-Kruj etj., u konstatua mungesa e mjediseve t mbuluara pr ajrimin gjat motit t keq. Kshtu gjat motit t keq t paraburgosurit/t dnuarit nuk kishin mundsi t dilnin pr ajrim dhe paraplqenin qndrimin n dhom. Institucionet penale kan detyrimin pr krijimin e t gjitha kushteve lehtsuese pr tu mundsuar t paraburgosurve/dnuarve t dalin pr ajrim pavarsisht nga moti. 4. Mbipopullimi ishte nj shtje tjetr e fokusuar gjat ktij raundi vzhgimesh. N prgjithsi u vu re nj rnie e
Sipas ligjit nr. 8328, dt. 16.047.1998, Pr t drejtat dhe trajtimin e t dnuarve me burgim, n nenin 28 t tij sanksionohet se kufiri minimal i kryerjes s ajrimit sht 2 or n dit.
4

22

mbipopullimit n burgje, kjo fal funksionimit t shrbimit t provs, i pranishm n shumicn e institucioneve t vzhguara. Megjithat u hasn edhe institucione me mbipopullim t lart, si p.sh. institucioni i Rrogozhins i cili kishte 32 % m shum t paraburgosur/t dnuar mbi kapacitet. M i prqendruar mbipopullimi ishte n sektorin e paraburgimit t ktij institucioni, n t cilin n momentin e vzhgimit gjendeshin 132 t paraburgosur. Edhe institucioni n rrugn Mine Peza Tiran kishte nj mbipopullim t lart prej 25 % m shum t paraburgosur sesa kapaciteti i ktij institucioni. Ndrkoh n institucion priteshin t vinin edhe 23 persona t tjer nga komisariatet e policis. 5. Siguria nuk ka t bj vetm me ngritjen e barrierave fizike, por edhe me t ashtuquajturn siguri dinamike q nnkupton ndrveprimin mes personelit dhe t paraburgosurve/t dnuarve. Personeli i trajnuar mund t vlersoj rreziqet dhe, duke qen i vetdijshm pr at q ndodh n institucion, mund t siguroj q t paraburgosurit/t dnuarit t mbeten aktiv n nj mnyr pozitive. Nj tjetr sinonim pr sigurin dinamike sht siguria psikologjike dhe kjo do t thot q siguria arrihet m mir duke ndrtuar marrdhnie pozitive mes personelit dhe t paraburgosurve/t dnuarve5. N kt raund vzhgimesh iu dha rndsi edhe vzhgimit t marrdhnieve personel - t dnuar npr institucione. N institucione t ndryshme u konstatuan situata t ndryshme, p.sh., n institucionin e Vlors, t Lezhs, n at t rrugs Ali Demi etj., u konstatua nj klim e mir marrdhniesh personel - t dnuar, ndrsa n institucione t tjera, si ai i Kors, u konstatua nj klim jo e mir e ktyre marrdhnieve. N kt institucion kishte mosmarrveshje edhe ndrmjet vet personelit, gj q ndikonte drejtprdrejt n cilsin e puns s sektorve. Vetm gjat 28 ditve t para t viti 2010 ishin dhn 12 masa disiplinore me nga 20 dit prjashtim nga t gjitha veprimtarit e prbashkta. N momentin e vzhgimit gjendeshin 10 persona t izoluar, ndrmjet t cilve edhe nj i mitur. Pa paragjykuar arsyet e dhnies s
5 Manuali Drejtimi human i burgjeve, kap. 5, 5.2 Siguria, t ndjert t sigurt dhe shtje q lidhen me t, f. 4.

23

masave disiplinore n kufirin maksimal t lejuar, kjo tregon q situata n kt institucion duhet vlersuar nga afr dhe me kujdes. 6. N prgjithsi, n institucionet e vzhguara, norma ushqimore zbatohej dhe ishte pasuruar n kalori. Megjithat shum t paraburgosur/t dnuar paraplqenin ushqimin e sjell prej familjarve t tyre, ndaj nuk e konsumonin ushqimin q u ofronte institucioni duke uar dm sasi t mdha ushqimore. KShH-ja sht e ndrgjegjshme q kjo praktik sanksionohet n legjislacionin n fuqi, megjithat ajo prbn baz pr diferencime sociale brenda institucioneve penale, premis pr futjen e sendeve t ndaluara n institucione, si edhe mbingarkon me pun personelin e kontrollit t vizitorve dhe t ushqimeve. Bazuar n prvojat euopiane n kt fush, KShH-ja sugjeron marrjen e masave alternative t zvendsimit t ksaj praktike, si: funksionimin m t plot dhe transparent t njsive tregtare t atashuara pran do institucioni, si dhe inkurajimin e familjarve pr vendosjen e vlerave monetare n numrat e llogarive t t paraburgosurve/ dnuarve pr ti prdorur n blerjen e artikujve t ndryshm ushqimor. 7. Shrbimi shndetsor n prgjithsi paraqitej n nivele normale, megjithat u hasn ndryshime nga institucioni n institucion. T paraburgosurit/t dnuarit ishin t pajisur me karteln e tyre shndetsore. Institucionet ishin t furnizuara me ilae. N rastet kur krkohej vizit mjeksore jasht institucionit, kjo realizohej n baz t procedurave prkatse. Nga vzhgimet e kryera mbetet ende shqetsues fakti q nuk realizohen ekzaminime mjeksore n momentin e hyrjes s t paraburgosurve /dnuarve n institucion. Mungesa e ktyre ekzaminimeve e bn t vshtir parandalimin dhe m pas trajtimin e patologjive t ndryshme. Smundjet seksualisht t transmetueshme dhe smundjet e tjera ngjitse jan rreziqe reale n kto institucione t mbyllura. Disa nga mjekt e intervistuar parashtruan domosdoshmrin pr t pasur pran ktyre institucioneve mikrolaborator pr kryerjen e
24

analizave t thjeshta, pr diagnostikime t shpejta dhe cilsore. Kjo do t shrbente pr t parandaluar prhapjen e smundjeve infektive dhe seksualisht t transmetueshme n burgje, si dhe pr t pasur nj shrbim m eficient mjeksor n to. 8. Shrbimi stomatologjik n institucionet e vzhguara mbetet ende problem sa i takon cilsis s ofruar. Ndonse kishte prmirsime, sepse tashm npr institucione, prve atij t Vlors, kishte mjek stomatolog me koh t plot, u evidentuan shum mungesa t pajisjeve dhe medikamenteve stomatologjike. Ky shrbim shpeshher kufizohej vetm n heqje dhmbsh dhe jo n mjekime t tjera t domosdoshme pr shndetin dentar. KShH-ja, q e ka ngritur edhe her t tjera kt problem, sugjeron marrjen e masave konkrete pr prmirsimin e ktij shrbimi shndetsor t rndsishm. 9. E drejta e informimit dhe e ushtrimit t riteve fetare n institucionet e vzhguara nga KShH-ja n prgjithsi zbatohej. Nga vzhgimet rezultoi se t paraburgosurit/t dnuarit lejoheshin t informoheshin nprmjet medias vizive dhe t shkruar, biblioteks s institucionit, si edhe nprmjet korrespondencs me letrkmbim. T paraburgosurit/t dnuarit, n momentin e hyrjes n institucion informoheshin pr t drejtat dhe detyrimet gjat qndrimit aty. 10. Trajtimi i t paraburgosurve dhe t dnuarve n kto institucione ka rndsi t veant, sepse prbn nj nga bazat e rndsishme t riintegrimit t tyre n shoqri. Duke vlersuar rndsin e ktij trajtimi, nprmjet programeve psiko-sociale, edukuese dhe rikrijuese n grup dhe trajtimin individual, vzhguesit e KShH-s patn n qendr t vmendjes vzhgimin e programeve t ofruara n institucionet penale. Vlen t theksohet se institucionet kishin standarde t ndryshme. Aktivitetet e hasura m shpesh ishin kurset e gjuhve t huaja, kurset e kompjuterit dhe aktivitetet sportive, qoft edhe nj her n jav. Shembull pozitiv u vrejt n institucionin e Vlors, n t cilin kishte gjetur zbatim nj
25

program ditor i strukturuar dhe i larmishm, jo vetm pr t miturit, por pr t gjitha kategorit e t paraburgosurve q qndronin aty. Edhe n institucione t tjera, si n at t Lezhs dhe at t rrugs Ali Demi n Tiran, funksiononin nj numr i caktuar programesh t cilat ofronin nj mundsi konkrete pr trajtim brenda institucionit dhe pr riintegrim n shoqri. Ajo ka u evidentua si shqetsuese, ishte mungesa e programeve apo e aktiviteteve sportive pr personat e dnuar me heqje lirie, veanrisht pr t miturit, n institucionin e Kors6. Mungesa e aktiviteteve sportive u evidentua edhe n institucionin e Durrsit. Pavarsisht mospasjes s mjediseve t veanta, mungesa e aktiviteteve sportive apo e aktiviteteve t tjera rikrijuese, qoft edhe nj her n jav, nuk mund t justifikohet, pasi ato jan nj element i rndsishm i trajtimit dhe puns me personat e dnuar me heqje lirie n institucionet penale. 11. N disa institucione, si ai i Peqinit dhe i Rrogozhins, vzhguesit konstatuan mungesn e psikologut, problem ky q e vshtirsonte punn e sektorit t kujdesit social me personat q kan nevoj pr nj trajtim t specifikuar psiko-social. Me gjith prpjekjet q kishin br kto institucione pr t pasur psikolog, ato ende nuk e kishin siguruar kt shrbim. KShH7-ja i sugjeron DPB-s t ndrmarr politika nxitse t burimeve njerzore, n mnyr q t trheqin t gjitha profesionet e nevojshme pr t punuar n shrbimet q ofron sistemi i burgjeve shqiptare. Pr m tepr, meq n institucionin e Peqinit s shpejti do t hapen sektort e kujdesit t veant pr personat me probleme mendore, prania e psikologut sht nj nga kushtet baz t mirfunksionimin e tyre n kt institucion. 12. Nga vzhgimet e kryera rezultoi, gjithashtu, se bibliotekat e institucioneve funksiononin, por ato kishin nevoj t

KShH-ja e ka ngritur kt problem edhe n raportin e vzhgimeve, kryer n institucionet e t miturve, vzhgime t cilat jan kryer n kuadr t nj projektit t mbshtetur nga UNICEF-i, Shqipri. 7 N kuadr t projektit Drejtimi human i burgjeve, KShH-ja ka ndihmuar sektorin e burimeve njerzore n DPB dhe institucionet lokale pr t prmirsuar politikat e burimeve njerzore.
6

26

pajiseshin me libra t rinj, t prshtatshm pr grup-mosha t ndryshme8. 13. Si sht theksuar edhe m lart, rndsi e veant i sht kushtuar trajtimit t grupeve n pozita t dobta n burgje. Gjat vzhgimeve rezultoi nj problematik e gjer pr sa u takon personave t smur mendor, rreth 60 persona, pr t cilt gjykata ka dhn masn mjekim t detyruar. Aktualisht kta t smur qndrojn n qendrn spitalore t burgu ku mbahen pa t drejt prej shum kohsh, pasi, si parashikohet n ligj, ata duhet t trajtohen n institucione t specializuara mjeksore. Gjithashtu, kjo situat mbingarkon artificialisht situatn n QSB dhe ndikon drejtprdrejt n cilsin e shrbimeve q ofron ky institucion. KShH-ja e ka ngritur shpesh kt problem pran institucioneve prgjegjse prkatse dhe sht informuar se ka nj ngr institucional midis Ministris s Drejtsis dhe Ministris s Shndetsis, e cila nuk pranon t marr n dorzim institucionin e Durrsit ose t Krujs pr t smurt mendor, me pretendimin se kto institucione nuk plotsojn standardet e trajtimit t t smurve mendor. Kjo situat ka ln t pazgjidhur shtjen e trajtimit t ktyre t smurve, duke i mbajtur ata pa t drejt brenda sistemit penal, pa qen t dnuar, ka prbn shkelje ligjore dhe t t drejtave t tyre. 14. Nj tjetr shtje problematike e konstatuar ishte evidentimi n institucionet penale i nj numri t paraburgosurish/t dnuarish, t diagnostikuar me smundje t pashrueshme dhe vdekjeprurse. Nga statistikat zyrtare t marra nga DPBja rezultoi se gjat vitit 2009 jan diagnostikuar me t tilla smundje 19 persona dhe 5 persona t tjer jan me smundje t pashrueshme. Pavarsisht prpjekjeve individuale t personave t smur, apo edhe t vet institucioneve ku ata mbahen nprmjet asistimit nga juristt e institucioneve, n disa raste krkesat pr lirim t tyre nuk jan marr parasysh nga gjykatat t cilat kan gjykuar kto shtje. KShH-ja
8

KShH-ja shpeshher ka ndrmarr nisma t dhurimit t librave bibliotekave t institucioneve penale, duke e vlersur kt aktivitet si t prshtatshm dhe nxits t procesit t t nxnit, n do mosh apo rrethan.

27

vlerson se t tilla raste prbjn premis pr tu shqyrtuar m nga afr. Duke par situatn rast pas rasti dhe duke vlersuar gjendjen e rnd dhe t pashrueshme mjeksore t ktyre personave, Komiteti Shqiptar i Helsinkit sugjeron ndjekjen e rrugve ligjore pr lirimin e tyre nga ana e organeve gjyqsore, pr tiu mundsuar kalimin e asteve t fundit t jets pran familjeve ose n nj institucion ku ofrohet trajtim mjeksor i specializuar. E jep kt sugjerim, sepse humanizmi sht natyr e shtetit demokratik, por edhe pr faktin se tashm kta persona nuk paraqesin rrezikshmri shoqrore pr shkak t gjendjes s tyre shndetsore. 15. Gjat vzhgimit u vu re se ka nj numr t konsiderueshm t personave t dnuar me heqje lirie q vuajn nga rregullime ose probleme t ndryshme mendore, t cilt duhet t trajtohen n institucionet penale, n sektort e kujdesit t veant. Duke vlersuar prfitimet dhe nevojshmrin e ktyre sektorve, KShH9-ja i ka dhn mbshtetje dhe ekspertiz t vazhdueshme personelit t DPB-s dhe institucioneve lokale penale. Kta sektor priten t hapen n IEVP-t n FushKruj, n rrugn Ali Demi n Tiran, n Lezh dhe Peqin. Hapja e tyre do t shnoj nj hap prpara n trajtimin e personave n pozita t dobta dhe do t prmirsonte m tej cilsin e shrbimit ndaj tyre. Ndrkoh, n institucionet lokale penale t Vlors, Fush-Krujs, Durrsit dhe at n rrugn Ali Demi n Tiran jan hapur sektor t veant pr personat me varsi nga lndt narkotike. 16. Nj tjetr aspekt i fokusuar gjat ktyre vzhgimeve ishte funksionimi i praktikave t masave disiplinore. U konstatua se t paraburgosurit/t dnuarit izoloheshin nga personeli i institucionit menjher pas kryerjes s shkeljes disiplinore dhe qndronin aty, pa pasur vendim t komisionit disiplinor. Nj procedur e till bie ndesh me ligjin dhe me kompetencat e
9 N kuadr t projektit S bashku pr trajtimin me respekt pr t drejtat e njeriut t personave t dnuar me heqje lirie, KShH-ja, n bashkpunim me Agjencin Holandeze t Institucioneve t Korrektimit, ka realizuar dhe jan n proces realizimi trajnime me specialistt e sektorve t ndryshm dhe me personelin me uniform n institucione t ndryshme penale, lidhur me hapjen e sektorve t kujdesit t veant pr personat me probleme mendore n burgje.

28

komisionit disiplinor pr dhnien e ktyre masave. Gjithashtu, u vu re se dhomat e izolimit dhe ato t veimit prdoreshin pr t njjtat qllime, gj q bie ndesh me konceptin e funksionimit t ktyre mjediseve. Pr m tepr, kishte institucione, si ai i Kors, ku masat disiplinore jepeshin n numr t konsiderueshm, me afate maksimale t parashikuara n ligj. Duke krahasuar praktikn e masave me izolim dhe shkaqet e tyre, rezultoi se, pr situata t ngjashme, ka standarde t ndryshme t zbatuara nga institucionet penale. KShH-ja i sugjeron DPB-s ta shoh nga afr kt shtje pr t pasur t njjtat standarde n zbatimin e masave, duke dhn udhzime pr njsimin e praktikave pr raste t ngjashme. 17. Gjat vzhgimeve pati pretendime pr ushtrim dhune, t lokalizuara kto sidomos n institucionin penal t Kors. T paraburgosurit/t dnuarit n kt institucion pretendonin se personeli ushtronte dhun psikologjike dhe fizike ndaj tyre, madje n ndonj rast raportuan prdorim dhune edhe nga drejtuesit e institucionit. Pretendime t tilla meritojn vmendje t veant pr t verifikuar do rast, aq m tepr q pr institucionin e Kors ato jan t prsritura. KShH-ja ndoqi rastin e t dnuarit me inicialet P.L. i cili ishte keqtrajtuar nga punonjs me uniform t ktij institucioni. KShH-ja prshndet ndjekjen nga afr t situats nga DPB-ja dhe marrjen e masave t menjhershme pr punonjsit me uniform q kishin tejkaluar hapsirat q i lejon ligji n kt drejtim.

IV.

Disa sugjerime pr autoritetet e sistemit t burgjeve pr prmirsimin e respektimit t t drejtave dhe trajtimit t t paraburgosurve/t dnuarve

1. Komiteti Shqiptar i Helsinkit vlerson ndryshimet pozitive n raport me prmirsimin e kushteve fizike t disa institucioneve
29

penale, por sugjeron marrjen e masave konkrete pr t prmirsuar situatn n institucionet penale ku shfaqen probleme t mdha, si: mungesa e ujit gjat gjith 24-orshit, mungesa e ngrohjes, lagshtira dhe amortizimit i pajisjeve pr fjetje. Kto institucione duhet tu sigurojn nj jetes t denj personave t dnuar me heqje lirie, ka prbn nj kusht baz pr plotsimin e standardeve t krkuara pr respektimin e t drejtave t tyre. 2. Koha e ajrimit duhet t prllogaritet vetm pr ajrim dhe jo pr kryerjen e aktiviteteve t ndryshme sportive, t cilat jan aktivitete shtes dhe mbushin programin ditor t institucionit. Institucionet penale duhet t marrin masa pr t mundsuar kryerjen e ajrimit edhe n ditt me mot t keq. 3. Nj klim e sigurt sht element thelbsor n trajtimin e t paraburgosurve/t dnuarve, ndaj KShH-ja sugjeron prmirsimin e saj n t gjitha institucionet, sidomos n ato institucione ku ky problem ishte shqetsim, duke vlersuar t rndsishme se trajtimi i mir i t paraburgosurve/t dnuarve duhet t nis nga nj klim e sigurt n institucion ku personat mund t zhvillojn sjellje pozitive. 4. Ushtrimi i dhuns dhe i formave t ndryshme t saj duhet t parandalohet. do rast i pretenduar duhet t verifikohet me seriozitetin e duhur dhe t ndrmerren masa administrative ose ligjore pr punonjsit q ushtrojn dhun psikologjike apo fizike ndaj t paraburgosurve/t dnuarve n mnyr q t parandalohen rastet e keqtrajtimeve. 5. Pr shqetsimin q n shum institucione ushqimi q ofronte institucioni nuk konsumohej KShH-ja sugjeron t merren masa nxitse nprmjet funksionimit m t mir t njsive tregtare npr institucione, uljes s sasis s ushqimeve q sjellin familjart, si dhe nprmjet nj fushate ndrgjegjsimi me t paraburgosurit/t dnuarit dhe familjart e tyre pr t ndryshuar praktikn e futjes s ushqimeve nga familjart. 6. Pr shrbimin shndetsor, ashtu si ka theksuar edhe n raportet e mparshme, KShH-ja sugjeron kryerjen e analizave mjeksore baz
30

q n momentin e hyrjes n institucion t personit t dnuar me heqje lirie. Sugjeron, gjithashtu, hapjen e mikrolaboratorve pr kryerjen e analizave t thjeshta mjeksore, pr t prmirsuar kshtu standardet e ktij shrbimi n paraburgim/burgje. Pr problemin e mbartur prej shum kohsh lidhur me prmirsimin e shrbimit stomatologjik, KShH-ja sugjeron t merren masa konkrete dhe t gjendet nj zgjidhje e qndrueshme. 7. Duke qen se n institucionet e vzhguara u vrejtn standarde t ndryshme lidhur me programet e trajtimit pr personat e dnuar me heqje lirie, KShH-ja sugjeron zgjerimin e larmishmris s ktyre programeve duke ndjekur shembujt m t mir t disa institucioneve penale ose duke prgatitur manuale pr kt qllim. Zbatimi i nj larmishmrie programesh n institucionet penale ndikon pozitivisht pr nj klim t sigurt, ku personat mund t aftsohen dhe t ndryshojn sjelljet e tyre, si dhe pr prgatitjen e tyre pr kthim n shoqri. 8. Duke marr parasysh rndsin e shrbimit t psikologut pr personat me rregullime psikologjike, KShH-ja sugjeron nxitjen e politikave t burimeve njerzore pr trheqjen brenda sistemit t burgjeve t profesionistve t fushs, t kualifikuar, ndr ta edhe t psikologve. 9. sht pr tu vlersuar nisma e hapjes s sektorve t kujdesit t veant pr trajtimin e t smurve mendor dhe t sektorve ku trajtohen personat me varsi nga substancat narkotike n burgje nga ana e DPB-s dhe e institucioneve lokale penale. KShH-ja inkurajon DPB-n dhe institucionet lokale pr prshpejtimin e procesit t hapjes faktike t ktyre sektorve dhe marrjen e masave baz pr mirfunksionimin e tyre. Gjithashtu, inkurajon DPB-n e sidomos institucionet lokale q ti konsolidojn kto iniciativa, si edhe t prdorin njohurit e shprehit e fituara t punonjsve t trajnuar pr kto shtje. 10. Punsimi i t dnuarve merr rndsi t veant n programin ditor dhe mundsit pr riintegrimin e t dnuarve n shoqri pas lirimit.
31

Nga vzhgimet rezultoi se punsimi i t dnuarve mbetet ende nj praktik e fragmentarizuar. KShH-ja sugjeron q DPB-ja dhe institucionet penale t bjn prpjekje m serioze pr realizimin e punsimit t t dnuarve n sistemin e burgjeve. 11. Funksionimi i praktikave t masave disiplinore ka nevoj t rishikohet duke respektuar atributet q ligji i jep komisionit disiplinor. Zbatimi i mass disiplinore nuk duhet t filloj prpara se komisioni disiplinor t kt dhn masn disiplinore n rast shkeljeje. Gjithashtu, mjediset e izolimit duhet t jen t ndryshme nga mjediset e observimit. KShH-ja i sugjeron DPB-s t shoh nga afr zbatimin e masave disiplinore pr t shmangur dyzimin e standardeve n kt drejtim. 12. Roli i punonjsve me uniform n regjimet e brendshme sht shum i rndsishm n krijimin e nj mjedisi t prshtatshm pr zhvillimin personal t t paraburgosurve, t t dnuarve dhe n veanti t t miturve. Duke pasur parasysh kt rol, KShH-ja sugjeron q DPB-ja dhe trajnert lokal t institucioneve t planifikojn trajnime t vazhdueshme me punonjsit me uniform pr shtje t ndryshme t rndsishme pr trajtimin njerzor t personave nn kujdesin e tij.

Disa sugjerime pr autoritetet e prokuroris, gjyqsorit, Ministrin e Shndetsis dhe organe t tjera publike 13. Duke marr parasysh gjendjen e patolerueshme t mbajtjes s personave me mjekim t detyruar n QSB, KShH-ja sugjeron q praktika e akomodimit t ktyre personave n kt institucion duhet t ndrpritet dhe autoritetet gjyqsore, t prokuroris dhe ato shndetsore t gjejn zgjidhje t ktij problemi sa m shpejt. Personat ndaj t cilve sht dhn masa mjekim i detyrueshm, q ndodhen n institucionet e burgimit duhet t largohen q andej
32

menjher dhe nj veprim i till t mos prsritet m n t ardhmen, sepse kjo praktik bie ndesh me t drejtat e ktyre personave dhe me ligjin. 14. Fal funksionimit eficient t shrbimit t provs, mbipopullimi n institucionet penale n prgjithsi kishte rnie. Por ky fakt u evidentua m s shumti pr t dnuarit dhe jo pr t paraburgosurit. Institucionet apo sektort e paraburgimit kishin ende mbipopullim t lart, ka ndikon negativisht n respektimin e t drejtave dhe trajtimin e personave t paraburgosur. KShH-ja u sugjeron organeve prgjegjse pr ndjekjen penale dhe atyre gjyqsore t bjn nj politik penale m elastike, q pr rastet e veprave t lehta penale t mos mbahen personat n institucionet e paraburgimit. 15. Megjithse koht e fundit ka zhvillime pozitive n dhnien e masave alternative t dnimit pr t miturit, KShH-ja sugjeron q n caktimin e mass s sigurimit ndaj tyre t mbahet m mir parasysh interesi m i lart, pasi nga vzhgimet e kryera rezulton se gjykatat paraplqejn masn e sigurimit burg pa afat, ndonse ligji parashikon edhe masa t tjera sigurimi m t lehta. 16. Riintegrimi i grupeve t veanta, si t miturit, grat etj., dhe n prgjithsi i personave t dnuar me heqje lirie n shoqrin e lir sht prgjegjsi e gjith organeve t drejtsis penale dhe e organeve t tjera publike e sidomos atyre lokale, si: drejtorit rajonale t arsimit, zyrat rajonale t punsimit, organet e qeverisjes vendore, zyrat lokale t shrbimit t provs etj., ndaj krkohet nj bashkpunim m i mir mes institucioneve penale dhe organeve t tjera q t arrihen rezultate pr uljen e prsritjes s krimit nga t miturit dhe rikthimin e tyre n shoqri. 17. KShH-ja mendon se organet gjyqsore duhet t shqyrtojn m mir gjendjen shndetsore t personave t dnuar, t diagnostikuar me smundje t pashrueshme dhe t shqyrtojn m me kujdes mundsin q kta persona t lirohen dhe t jetojn astet e fundit t jets s tyre pran familjes, si parashikon ligji. Gjykatat duhet t
33

bjn arsyetimin e plot dhe t qart t vendimeve t refuzimit t krkesave t tilla.

34