Qarqet sekuenciale

Dr. Agni Dika Material pr studentt - jodefinitiv

Njohuri themelore
Qarqet q u dhan n pjesn paraprake t librit njihen si qarqe kombinuese (ang. combinational circuit), pr shkak se vlerat dalse varen vetm nga vlerat n hyrjet e tyre. Qarqet e tilla skematikisht mund t paraqiten ashtu si sht dhn n Fig.1.

x1 x2 ... xn

QK

y1 y2 ... ym

Fig.1 Forma e prgjithshme e nj qarku kombinues N qarkun e dhn jan: x1, x2, ..., xn - hyrjet n qark y1, y2, ..., ym - daljet nga qarku Qarku n fjal m thjesht paraqitet si n Fig.2, ku me shigjetat e trasha nnkuptohen rrugt e t dhnave, t cilat jan shumbitshe (brenda tyre prfshihen m shum hyrje, ose m shum dalje).

QK

Fig.2 Qarku kombinues i paraqitur prmes rrugve me t dhna Qarqet t cilt prve elementeve q shfrytzohen te qarqet kombinuese n veti prmbajn edhe elemente memoruese, ose shkurt memorie, njihen si qarqe sekuenciale (ang. sequential circuits). Kto qarqe n literatur ndryshe quhen makina t gjendjeve (ang. state machine).Vlerat n dalje t ktyre qarqeve, pr dallim nga qarqet kombinuese, prve nga vlerat hyrse, varen edhe nga gjendjet e elementeve memoruese.

Qarqet sekuenciale

Paraqitja skematike e nj qarku sekuencial

Nse daljet nga qarku sekuencial merren direkt prej pjess kombinuese t tij, skematikisht qarku sekuencial mund t paraqitet ashtu si sht dhn n Fig.3.

QK

Mem

Cl

Fig.3 Forma e prgjithshme e nj qarku sekuencial ku jan: QK - qarku kombinues Mem - memoria X - hyrjet n qark Y - daljet nga qarku Cl - hyrja e taktit

Ktu, n hyrje t pjess kombinuese t qarkut, prve hyrjeve nga jasht paraqiten edhe hyrjet q dalin nga memoria. Gjithashtu, gjendja e memories varet nga gjendja paraprake si dhe nga vlerat n hyrjet e saj, t cilat merren prej daljeve t pjess kombinuese t qarkut, ose edhe nga jasht. Njkohsisht, vlerat n dalje t qarkut sekuencial, prve prej vlerave q aplikohen nga jasht n hyrjet e qarkut, varen edhe nga gjendjet e elementeve memoruese.

Qarqet sekuenciale

x y

A A

JA Cl KA

B B

JB Cl KB

Cl

Fig.4 Shembulli i nj qarku sekuencial Qarku i dhn ka nj hyrje (x) dhe nj dalje (y). N pjesn e poshtme t tij gjinden dy bistabil t tipit JK, t cilt shrbejn si elemente memoruese. N rast t prgjithshm qarku sekuencial mund t ket m shum hyrje dhe dalje.

Pulset e taktit
Elementet memoruese zakonisht prmbajn edhe hyrje t veant pr taktin (ang. clock) e puns s tyre. N kt hyrje aplikohen pulse t taktit (ang. clock pulse), prmes s cilve prcaktohet momenti i aktivizimit t elementeve. Kto pulse jan peridike, me period T dhe frekuenc f=1/T (shih Fig.5), t cilt n literatur kryesisht shnohen me Cl, ashtu si do t shnohen edhe n pjesn vijuese.

Cl T
Fig.5. Pulset e taktit

Qarqet sekuenciale

Pulset e taktik nisen nga nj vler fillestare 0 (niveli logjik 0), momentalisht kalojn n vlern 1 (niveli logjik 1), dhe pas nj kohe t shkurtr prsri kthehen n vlern fillestare 0. Gjat kalimit prej nivelit logjik 0 te niveli logjik 1 dhe anasjelltas, te do puls i taktit dallohet tehu rrits (tehu pozitiv) dhe tehu rns (tehu negativ), t cilt jan treguar n Fig.6.
Tehu rrits

Tehu rns

Fig.6 Tehu rrits dhe rns i taktit Elementet memoruese mund t realizohen ashtu q t reagojn n tehun pozitiv ose n tehun negativ t pulseve t taktit.

Elementet e memories
Memoria te qarqet sekuenciale formohet prej elementeve t memories, t cilt jan n gjendje t'i mbajn n mend informatat binare. Elementi i memories q mban n mend nj bit (vlern 1 ose 0), quhet flip-flop ose bistabil. N rast t prgjithshm bistabili si element i memories mund t ket m shum hyrje dhe dy dalje. N njrn dalje merret vlera q ruhet n bistabil, kurse n daljen tjetr - vlera e invertuar e saj. N praktik zakonisht prdoren disa lloj t bistabilve, t cilt njihen me shkurtesat: SR, JK, D, T etj. Por, si bistabil bazik merret bistabili SR, sepse prej t tij pastaj mund t realizohen bistabilt tjer.

Bistabili SR
Skematikisht bistabili SR paraqitet si n Fig.5, ku S (nga Set) dhe R (nga Reset) jan dy hyrjet n bistabil, kurse n dy daljet e tij merret vlera e memoruar n bistabil (Q) dhe vlera inverze e saj ( Q ).
S SR R Q Q

Fig.7 Paraqitja skematike e bistabilit SR Puna e bistabilit prshkruhet prmes tabels s kombinimeve t vlerave t mundshme hyrse dhe gjendjeve t brendshme t bistabilit:

5 t R 0 0 1 1 0 0 1 1 t+ Q 0 1 0 1 0 1 0 1 Q+ 0 1 0 0 1 1 Q 1 0 1 1 0 0 +

Qarqet sekuenciale

S 0 0 0 0 1 1 1 1 ku jan:

a b c d

t - momenti kohor aktual. t+ - momenti kohor vijues. Q - gjendja e bistabilit n momentin t. Q+ - gjendja e bistabilit n momentin t+. Tabela e dhn m sipr n literatur njihet si tabel e gjendjeve (ang. state table) ose edhe tabel e tranzicionit (ang. transition table). Nga tabela n fjal, prmes procedurs s minimizimit mund t nxirret raporti mes gjendjes paraprake dhe gjendjes vijuese t bistabilit, varsisht nga vlerat n hyrjet e tij.

S Q 1 R
Q + = S + RQ
Duke e pasur parasysh tabeln e gjendjeve t bistabilit RS e cila u dha m sipr, funksionimi i tij mund t prshkruhet si n vijim. a. Bistabili nuk e ndryshon gjendjen nse n t dy hyrjet e tij aplikohen vlerat zero, prkatsisht nse S=0 dhe R=0. b. Bistabili kalon n gjendjen reset (0), pr vlerat hyrse S=0 dhe R=1. c. Bistabili kalon n gjendjen set (1), pr vlerat hyrse S=1 dhe R=0. d. Puna e bistabilit sht e paprcaktuar pr vlerat hyrse 1 (S=1 dhe R=1).

1 1

Qarqet sekuenciale Tabela e gjendjeve mund t ipet edhe n formn e saj t kondenzuar:

t S
0 0 1 1

t+ R
0 1 0 1

Q+
Q 0 1 -

Q 1 0 -

Puna e bistabilit prshkruhet grafikisht prmes diagramit t gjendjeve, i cili vizatohet duke i paraqitur dy gjendjet e mundshme t tij me rrath, kurse kalimet mes ktyre gjendjeve - me shigjeta. Kshtu, n baz t tabels s gjendjeve, diagrami i gjendjeve pr bistabilin SR do t duket si n Fig.8.

SR=10 SR=00 01 SR=00 10

SR=01

Fig.8 Diagrami i gjendjeve pr bistabilin SR Gjat sintezs s qarqeve sekuenciale prdoret tabla e eksitimeve, prmes s cils prcaktohen vlerat e nevojshme hyrse n bistabil ashtu q ai t kaloi prej gjendjes ekzistuese n gjendjen vijuese t caktuar. Pr bistabilin SR, tabela e eksitimeve sht: t t+ t + Q Q S R 0 0 0 + 0 1 1 0 1 0 0 1 1 1 + 0 Pr plotsimin e ksaj tabele sht marr parasysh diagrami i gjendjeve i bistabilit SR, q sht dhn n Fig.8. N tabel, me + nnkuptohen vlerat e fardoshme, prkatsisht 0 ose 1. Puna e bistabilit SR mund t sinkronizohet duke ia shtuar hyrjen pr pulsin e taktit (Cl) prmes dy elementeve logjike DHE, ashtu si sht treguar n Fig.9.

Qarqet sekuenciale

S Cl R

S SR R

Q Q

Q Q

Fig.9 Bistabili SR me hyrje pr pulse t taktit Nse analizohet bistabili i dhn n Fig.9 shihet se pr aktivizimin e tij, prve pulsit t taktit n hyrjen Cl t tij duhet t aplikohet edhe vlera logjike 1 n hyrjen S, ose n hyrjen R. Skematikisht bistabili SR me hyrje pr impulse t taktik paraqitet si n Fig.10.
S Cl R Q SR Q

Fig.10 Paraqitja skematike e bistabilit SR me hyrje pr impulsin e taktit Bistabili SR n rast t prgjithshm reagon n tehun pozitiv, ose n tehun negativ t pulseve t taktit, ashtu si sht treguar n shembujt e dhn prmes diagrameve kohore vijuese. Pa vonesn:
1 Cl S R Q a) 2 3 Cl S R Q b) 1 2 3

Gjat gjetjes s vlerave dalse Q nga bistabili, n shembujt e diagrameve kohore q jan dhn m sipr, sht marr se gjendja fillestare e bistabilit SR sht Q=0. Gjendja e bistabilit ndyshon vetm n momentin kur vjen tehu prkats i impulseve t taktit Cl, duke i pasur parasysh vlerat momentale n hyrjet e tij, t shnuara me pika.

Qarqet sekuenciale Nse merret parasysh vonesa kohore d pas t cils reagon bistabili SR, diagramet kohore duken kshtu:
1 Cl S R Q
d d

3 Cl S R Q

a)

b)

Shembull

Gjetja e sekuencs dalse Q+ nga bistabili SR, nse e ka gjendjen fillestare Q=0 dhe n hyrje t tij aplikohet vargu i impulseve SR=00,10,01,01.

S 0 1 0 0
Shembull

t R 0 0 1 1

t+ Q 0 0 1 0 Q+ 0 1 0 0
Q 1 0 1 1
+

Prpilimi i tabels s eksitimeve pr bistabilin SR, nse gjendja fillestare e tij sht Q=1, ashtu q n daljen Q t bistabilit t fitohet vargu i vlerave Q+=1010100.

Qarqet sekuenciale

t Q 1 1 0 1 0 1 0

t+ Q+ 1 0 1 0 1 0 0

t S + 0 1 0 1 0 0 R 0 1 0 1 0 1 +

N pozitn e par t kolons Q sht shnuar vlera fillestare e cila sht dhn. Kurse vlerat n kolonn e dyt t tabels jan vlerat q duhet t fitohen n dalje t bistabilit. Dy kolonat e fundit t tabels plotsohen duke e pasur parasysh tabeln e eksitimeve t bistabilit dhe vlerat Q e Q+ n rreshtin prkats.

Bistabili JK
Me qllim t eliminimit t gjendjes s pacaktuar te bistabili SR kur n t dy hyrjet e tij aplikohet vlera 1, sht realizuar bistabili JK prmes lidhjes s bistabilit SR ashtu si sht treguar n Fig.10.

J Cl K

S Cl R

Q Q

Q Q

Fig.11 Realizimi i bistabilit JK prmes bistabilit SR Skematikisht, bistabili JK paraqitet ngjajshm si edhe bistabili SR, ashtu si q shihet n Fig.12.
J Cl K Q JK Q

Fig.12 paraqitja skematike e bistabilit JK

Qarqet sekuenciale

10

Ngjashm si te bistabili SR, edhe pr bistabilin JK mund t prpilohet tabela e gjendjeve, diagrami i gjendjeve dhe tabela e eksitimeve, ashtu si sht treguar n vijim. Tabela e gjendjeve

J 0 0 0 0 1 1 1 1

t K 0 0 1 1 0 0 1 1

t+ Q 0 1 0 1 0 1 0 1 Q+ 0 1 0 0 1 1 1 0 Q 1 0 1 1 0 0 0 1
+

a b c d

Nga tabela e dhn shihet se pr J=1 dhe K=1 (te kombinimet n dy rreshtat e fundit t shnuara me d), bisatabili e prmbys gjendjen ekzistuese (nse sht 0 bhet 1, dhe nse sht 1 bhet 0). Versioni i kondenzuar i tabels s gjendjeve do t duket kshtu:

t J 0 0 1 1
Diagrami i gjendjeve

t+ K 0 1 0 1 Q+ Q 0 1 Q
Q
+

Q 1 0 Q

JK=10,11 JK=00 01 JK=00 10

JK=01,11

Tabela e eksitimeve

11

Qarqet sekuenciale

t Q 0 0 1 1
Shembull

t+ Q+ 0 1 0 1

t J 0 1 + + K + + 1 0

Diagramet e gjendjeve n daljen Q t bistabilit JK, i cili reagon n: a. tehun negativ b. tehun pozitiv t pulseve t taktit Cl, nse jan dhn diagramet kohore n hyrjet J e K t bistabilit dhe gjendja fillestare e tij sht Q=1.
1 2 3 4 Cl J K Q a) b) 1 2 3 4

Cl J K Q

Ktu, gjat prcaktimit t gjedjeve vijuese t bistabilit, n momentin e ardhjes s tehut prkats t pulsit t taktit (negativ ose pozitiv), merren parasysh vlerat ekzistuese n daljen Q dhe hyrjet J dhe K, t cilat jan shnuar me pika. Shembull Vargu i vlerave n daljen Q t bistabilit JK, nse gjendja fillestare e bistabilit sht Q=1 dhe n hyrje t tij aplikohen vlerat JK=11,10,10,00,01,11.

Qarqet sekuenciale

12

J 1 1 1 0 0 1
Shembull

t K 1 0 0 0 1 1

t+ Q 1 0 1 1 1 0 Q+ 0 1 1 1 0 1 Q 1 0 0 0 1 0
+

Sinteza e bistabilit JK duke e shfrytzuar bistabilin SR.

J 0 0 0 0 1 1 1 1

t K 0 0 1 1 0 0 1 1

Q 0 1 0 1 0 1 0 1

t+ Q+ 0 1 0 0 1 1 1 0

t S 0 + 0 0 1 + 1 0 R + 0 + 1 0 0 0 1

S = JQ

R = KQ

Duke i shfrytzuar shprehjet e fituara mund t vizatohet qarku prkats, ashtu si sht vizatuar n Fig.11 (m sipr).

13

Qarqet sekuenciale

Bistabili D
Bistabili D e mban n mend vlern binare q aplikohet n hyrje t tij. Skematikisht paraqitet si n Fig.13.

D D Cl

Q Q

Fig.13 Paraqitja skematike e bistabilit D Edhe pr bistabilin D mund t prpilohet tabela e gjendjeve, diagrami i gjendjeve dhe tabela e eksitimeve. Tabela e gjendjeve

t D 0 0 1 1 Q 0 1 0 1 Q+ 0 0 1 1

t+
Q 1 1 0 0
+

Tabela e dhn shkurt mund t shkruhet prmes shprehjes:

Q+ = D
gj q sht rezultat i asaj se gjendja vijuese e bistabilit D nuk varet aspak nga gjendja paraprake e tij, por varet vetm nga vlera n hyrje t tij. Diagrami i gjendjeve
D=1

D=0

D=1

D=0

Qarqet sekuenciale Tabela e eksitimeve

14

t Q 0 0 1 1

t+ Q+ 0 1 0 1

t D 0 1 0 1

Nga tabela e eksitimeve shihet se gjendja vijuese e bistabilit D prcaktohet me vlern q aplikohet n hyrje t tij, pa pasur aspak ndikim gjendja ekzistuese e bistabilit. Bistabili D realizohet duke e shfrytzuar bistabilin SR ose JK, kshtu: Me SR

t D 0 0 1 1 Q 0 1 0 1

t+ Q+ 0 0 1 1

t S 0 0 1 + R + 1 0 0

S = D
D Cl S Cl R Q Q

R = D
Q Q

Fig.14 Realizimi i bistabilit D prmes bistabilit SR

15 Me JK

Qarqet sekuenciale

t D 0 0 1 1 Q 0 1 0 1

t+ Q+ 0 0 1 1

t J 0 + 1 + K + 1 + 0

J = D
D Cl J Cl K Q Q

K = D
Q Q

Fig.15 Realizimi i bistabilit D prmes bistabilit JK Shembull Diagrami i gjendjeve Q n dalje t bistabilit D, nse sht dhn diagrami i vlerave n hyrjen D t bistabilit dhe n fillim Q=0, si dhe bistabili reagon n tehun pozitiv t pulseve t taktit.
1 Cl D Q 2 3 4

Shembull

Diagrami i gjendjeve Q n dalje t bistabilit D, nse sht dhn diagrami i vlerave n hyrjen D t bistabilit dhe n fillim Q=0, si dhe bistabili reagon n nivele t tensioneve t pulseve t taktit.

Qarqet sekuenciale
1 Cl D Q 2 3 4

16

Ktu, gjat prcaktimit t gjendjeve vijuese t bistabilit merren parasysh nivelet e tensioneve n hyrjen D t bistabilit vetm n momentet kur taktet e pulsit kan vler 1. Shembull Sinteza e bistabilit JK duke e shfrytzuar bistabilin D.

J 0 0 0 0 1 1 1 1

t K 0 0 1 1 0 0 1 1

Q 0 1 0 1 0 1 0 1

t+ Q+ 0 1 0 0 1 1 1 0

t D 0 1 0 0 1 1 1 0

D = J Q + KQ

17

Qarqet sekuenciale

J K

D Cl

Q Q

Q Q

Cl

Fig.16 Realizimi i bistabilit JK prmes bistabilit D

Bistabili T
Bistabili T realizohet prmes bistabilit JK, duke e aplikuar vlern logjike 1 n dy hyrjet e tij ashtu si shihet n Fig.17a, kurse skematikisht bistabili T paraqitet si n Fig.17b.
1 T J Cl K a) Q Q Q T Q b) T Q Q

Fig.17 Realizimi i bistabilit T prmes bistabilit JK Bistabili T me hyrje pr pulse t taktit mund t realizohet duke shfrytzuar nj element logjik DHE, ashtu si sht treguar n Fig.18a, kurse gjat paraqitjeve skematike shfytzohet simboli i dhn n Fig.18b.
Q T Cl T Q a) Cl b) T T Q Q

Fig.18 Bistabili T me hyrje pr impulse t taktit Bistabili T mund t realizohet edhe prmes bistabilit JK, duke i lidhur shkurt dy hyrjet e tij ashtu si shihet n Fig.19.

Qarqet sekuenciale

18

T Cl

J Cl K

Q Q

Q Q

Fig.19 Realizimi i bistabilit T prmes bistabilit JK Nga skemat e dhna pr realizimin e bistabilit T prmes bistabilit JK del se bistabili T e prmbys gjendjen paraprake nse n hyrjen e tij T aplikohet vlera 1, kurse pr vlern 0 - bistabili e ruan gjendjen paraprake. Tabela e gjendjeve, diagrami i gjendjeve dhe tabela e eksitimeve pr bistabilin T jan mjaft t thjeshta dhe duken si n vijim. Tabela e gjendjeve

t T 0 0 1 1
Forma e shkurtuar

t+ Q 0 1 0 1 Q+ 0 1 1 0
Q 1 0 0 1
+

t T 0 1
Diagrami i gjendjeve

t+ Q+ Q Q Q
+

Q Q

T=1

T=0

T=0

T=1

19 Tabela e eksitimeve

Qarqet sekuenciale

t Q 0 0 1 1
Shembull

t+ Q+ 0 1 0 1

t T 0 1 1 0

Diagrami i gjendjeve n daljen Q t bistabilit T, nse jan dhn diagramet kohore t pulseve t taktit dhe vlerave n hyrjen T t bistabilit, kur bistabili reagon n: a. tehun pozitiv b. tehun negativ t pulseve t taktit Cl, nse gjendja fillestare e bistabilit sht Q=0.

1 Cl T Q

4 Cl T Q

a)

b)

Shembull

Sinteza e bistabilit JK duke e shfrytzuar bistabilin T.

J 0 0 0 0 1 1 1 1

t K 0 0 1 1 0 0 1 1

Q 0 1 0 1 0 1 0 1

t+ Q+ 0 1 0 0 1 1 1 0

t T 0 0 0 1 1 0 1 1

Qarqet sekuenciale

20

T = J Q + KQ

J K

T Cl

Q Q

Q Q

Cl

Fig.20 Realizimi i bistabilit JK prmes bistabilit T Shembull Sinteza e bistabilit D duke e shfrytzuar bistabilin T.

t D 0 0 1 1 Q 0 1 0 1

t+ Q+ 0 0 1 1

t T 0 1 1 0

T = DQ + DQ

21

Qarqet sekuenciale

D T Cl Cl

Q Q

Q Q

Fig.21 Realizimi i bistabilit T prmes bistabilit D

Tipet e qarqeve sekuenciale

Varsisht nga mnyra e aktivizimit t elementeve memoruese prmes taktit t pulseve, dallohen dy tipe t qarqeve sekuenciale, qarqet sekuenciale sinkrone (ang. synchronous sequential circuits) dhe qarqet sekuenciale asinkrone (ang. asynchronous sequential circuits). Qarqet te t cilat elementet e memories aktivizohen njkohsisht prmes pulseve t taktit, paraqesin qarqe sekuenciale sinkrone. Pr dallim nga qarqet sekuenciale sinkrone, te qarqet sekuenciale asinkrone, puna e elementeve t memories nuk komandohet nga nj sinjal i prbashkt.

Modele t qarqeve sekuenciale

Varsisht nga ajo se si prcaktohen vlerat dalse nga qarqet sekuenciale, dallohet dy modele baz t qareqve sekuenciale: qarku i Moor-it dhe qarku i Mealyit. Por, prmes kombinimit t ktyre dy modeleve baz krijohen edhe modele tjera t qarqeve sekuenciale.

Qarku i Moor-it
Qarku sekuencial te i cili vlerat dalse varen vetm nga gjendjet e memories njihet si qark i Moor-it (ang. Moore circuit). Qarku i till skematikisht mund t paraqitet, p.sh. si n Fig.22.

Qarqet sekuenciale

22

QKx

Mem

Cl

QKy

Fig.22 Qarku i Moor-it ku jan:

QKx - qarku kombinues n hyrje t qarkut Mem - memoria e qarkut Cl - takti QKy - qarku kombinues n dalje t qarkut.
Me vijat e trasha, si u theksua m par, nnkutohen rrugt e t dhnave, n t cilat mund t prfshihen edhe m shum hyrje dhe dalje. Si qarki i Moor-it, p.sh. sht shembulli i qarkut sekuencial i cili sht dhn n Fig.23.

23

Qarqet sekuenciale

A A

JA Cl KA

B B

JB Cl KB

Cl

Fig.23 Shembulli i qarkut t Moor-it N pjesn e mesme t qarkut t dhn sht vendosur memoria e cila n veti prmban dy bistabil t tipit JK.

Qarku i Mealy-it
Kur vlerat dalse nga qarku sekuencial varen nga vlerat n hyrjet e tij dhe gjendjet e memories, qarku i till njihet si qark i Mealy-it (ang. Mealy circuit). Skematikisht qarku i Mealy-it mund t paraqitet si n Fig.24.

Qarqet sekuenciale

24

QKx

Mem

Cl

QKz

Fig.24 Qarku i Mealy-it ku jan:

QKx - pjesa kombinuese n hyrje t qarkut Mem - memoria e qarkut Cl - takti QKz - pjesa kombinuese n dalje t qarkut
Si qarku i Mealy-it, p.sh. sht shembulli i qarkut sekuencial i cili sht dhn n Fig.25.

25

Qarqet sekuenciale

A A

JA Cl KA

B B

JB Cl KB

Cl

Fig.25 Shembulli i qarkut t Mealy-it Ktu, n pjesn e mesme t qarkut sht vendosur memoria e cila n veti prmban dy bistabil t tipit JK.

Qarqet sekuenciale

26

Qarku si kombinim i dy modeleve

Mund t paraqiten edhe qarqe t cilt paraqesin kombinime t modelit t Moor-it dhe modelit t Mealy-it, p.sh. ashtu si shihet n Fig.26.

QKx

Mem

Cl

QKy

QKz

Fig.26 Qarku si kombinim i modelit t Moor-it dhe modelit t Mealy-it Ktu paraqiten dalje t qarkut q varen vetm nga gjendjet e elementeve memoruese (dalja y nga QKy), si dhe vlerat hyrse n qark dhe gjendjet e elementeve memoruese (dalja z nga QKz). Si shembull konkret i ktij qarku, p.sh. mund t merret qarku i dhn n Fig.27.

27

Qarqet sekuenciale

A A

JA Cl KA

B B

JB Cl KB

Cl

Fig.27 Shembulli i qarkut si kombinim i modelit t Moor-it dhe modelit t Mealy-it

Qarqet sekuenciale

28

Versione tjera t qarqeve sekuenciale

Mund t paraqiten edhe kombinime tjera t dy tipeve t qarqeve q u prmendn m sipr, ashtu si jan numruar n vijim. Pa pjesn kombinuese n dalje t qarkut, gjat s cils vlerat dalse merren direkt nga memoria. Me pjesn kombinuese n hyrje t qarkut, por vlerat dalse prsri merren direkt nga memoria. Pjesa kombinuese gjendet vetm n dalje t qarkut (pa pjesn kombinuese n hyrje t qarkut), e cila lidhet vetm me memorien, ose edhe me hyrjet e qarkut.

Qarqet sekuenciale sinkrone

Gjat prdorimit t qarqeve sekuenciale sinkrone, si edhe te qarqet kombinuese, paraqitet problemi i analizs dhe i sintezs s tyre. Analiza e qarqeve sekuenciale sinkrone mund t bhet n rrug tabelare ose prmes diagrameve kohore. Sinteza e qarqeve sekuenciale sinkrone rrjedh sipas nj procedure t caktuar, duke i shfrytzuar tabelat e gjendjeve dhe tabelat e eksitimeve.

Analiza e qarqeve
Analiza e nj qarku sekuencial fillon me coptimin e qarkut n dy trsi t veanta: qarku kombinues dhe memoria, prmes prerjes fiktive t lidhjeve ekzistuese mes ktyre dy pjesve. Gjat ksaj, merret se daljet nga memoria q lidhen n hyrjet e elementeve t qarkut kombinues jan hyrje t qarkut kombinues, kurse vlerat momentale t tyre merren si vlera hyrse n qark. Procedura e analizs fillon me gjetjen e t gjitha vlerave t mundshme, s pari n qarkun kombinues, e pastaj me q dihen vlerat n hyrjet e bistabilve si dhe gjendjet paraprake t tyre caktohen gjendjet vijuese t elementeve t memories. Kjo procedur prsritet pr vargun e dhn t vlerave hyrse n qark, me ka njkohsisht fitohet vargu i t gjitha vlerave dalse nga qarku. Rruga q ndiqet gjat analizs s qarqeve sekuenciale sinkrone m detajisht do t shpjegohet prmes detyrave vijuese.

29

Qarqet sekuenciale

Analiza prmes tabels s gjendjeve

Procedura e analizs prmes tabels s gjendjeve do t shpjegohet duke dhn shembuj t qarqeve sekuenciale sinkrone. Shembull Sekuenca dalse Z dhe sekuenca e gjendjeve Q+ n dalje t bistabilit D t qarkut sekuencial sinkron t dhn m posht, pr sekuencn hyrse X=10110110, nse n fillim Q=0 dhe bistabili D aktivizohet n tehun pozitiv t pulseve t taktit.
X

b Q Q D Cl

Cl

Fig.28 Shembulli i qarkut sinkron q analizohet N vijim sht dhn analiza e qarkut duke e shfrytzuar rrugn tabelare dhe diagramet kohore. Fillimisht, pr qarkun e dhn sht prpiluar tabela e gjendjeve dhe pastaj sht vizatuar edhe diagrami i gjendjeve. Pas coptimit t qarkut, pjest e veanta t tij jan: Qarku kombinues
X Z

Qarqet sekuenciale Memoria

a b y

30

Q Q

D Cl Cl

Tabela e gjendjeve

y = Xa Z = xb
Pr prpilimin e tabels s gjendjeve t nj qarku sekuencial duhet marr t gjitha kombinimet e mundshme t gjendjeve t elementeve t memories si dhe t hyrjeve n qark. Pr shembullin e qarkut q analizohet, pasi memoria prbhet prej nj bistabili, gjithsej jan dy gjendje t mundshme. Meq qarku ka vetm nj hyrje (X), n te mund t aplikohen dy kombinime t vlerave hyrse. Kshtu, tabela prkatse e gjendjeve pr qarkun e dhn do t prmbaj 4 kombinime:

t X 0 0 1 1
Diagrami i gjendjeve

Q 0 1 0 1

y 0 0 1 0

Z 0 0 0 1

t+ Q+ 0 0 1 0

1/0

X/Z=0/0

1/1 0/0

31

Qarqet sekuenciale

Te diagramet e gjendjeve, mbi shigjetat e shfrytzuara shnohen vlerat hyrse n qark dhe vlerat dalse prej tij, t ndara mes veti me nj vij t pjerrt. Analiza tabelare

t X 1 0 1 1 0 1 1 0
Shembull

t+ y 1 0 1 0 0 1 0 0 Z 0 0 0 1 0 0 1 0 Q+ 1 0 1 0 0 1 0 0
Q 0 1 0 1 1 0 1 1
+

Q 0 1 0 1 0 0 1 0

Sekuenca dalse Z dhe sekuenca e gjendjeve Q+ n dalje t bistabilit JK t qarkut sekuencial sinkron t dhn m posht, pr sekuencn hyrse X=10110010, nse n fillim Q=0, duke e prpiluar s pari diagramin prkats t gjendjeve.
X a b Z

Q Q

J Cl K

Cl

Nga qarku i dhn, mund t nxirren shprehjet:

a = XQ b = XQ Z = a + b

J = b K = Z

Qarqet sekuenciale

32

Diagrami i gjendjeve
0/1

X/Z=1/0

0/0

1/1

Vlerat

X Q Q+ Z
Shembull

1 0 0 0

0 0 1 1

1 1 0 1

1 0 0 0

0 0 1 1

0 1 1 0

1 1 0 1

0 0 1 1

Tabela dhe diagrami i gjendjeve pr qarkun sekuencial vijues.

a Z b

A A

JA Cl KA

B B

JB Cl KB

Cl

a = XA b = XB Z = a + b

JA = KB = b JB = a KA = Z

33 Tabela e gjendjeve

Qarqet sekuenciale

t X 0 0 0 0 1 1 1 1 A 0 0 1 1 0 0 1 1 B 0 1 0 1 0 1 0 1 JA 1 0 1 0 0 0 0 0 KA 1 0 1 0 0 0 1 1 JB 0 0 0 0 0 0 1 1 KB 1 0 1 0 0 0 0 0 Z 1 0 1 0 0 0 1 1 A+ 1 0 0 1 0 0 0 0

t+ B+ 0 1 0 1 0 1 1 1

Diagrami i gjendjeve
1/0 0/0

00

1/0

01

X/Z=0/1

0/1

1/1 11

1/1

10

0/0

Shembull

Diagrami i gjendjeve pr qarkun sekuencial vijues dhe sekuenca dalse Z pr sekuencn hyrse X=10110, nse gjendjet fillestare t bistabilve jan AB=00.

Qarqet sekuenciale

34

a S Ch + b Cd

A A

D Cl Cl

B B

J Cl K

a = X + B b = A Ch = B D = Cd Z = a + S = J K = S + Cd
Tabela e gjendjeve:

X 0 0 0 0 1 1 1 1

A 0 0 1 1 0 0 1 1

B 0 1 0 1 0 1 0 1

a 1 0 1 0 1 1 1 1

b 0 0 1 1 0 0 1 1

t Ch 0 1 0 1 0 1 0 1

t+ S 1 1 0 0 1 0 0 1 Cd 0 0 1 1 0 1 1 1 J 1 1 0 0 1 1 1 1 K 1 1 1 1 1 1 1 1 D 0 0 1 1 0 1 1 1 A 1 1 0 0 1 1 0 0
+

B+ 0 0 1 1 0 1 1 1

35 Diagrami i gjendjeve:
00 1/1 0/0 01 0/0 1/1

Qarqet sekuenciale

0/1

1/1

0/1

11

10

1/1 0/1

Vlerat

X A B A+ B+ Z
Shembull

1 0 0 1 0 1

0 1 0 0 1 0

1 0 1 1 1 1

1 1 1 0 1 1

0 0 1 1 0 1

Diagrami i gjendjeve pr qarkun sekuencial.

Komparatorin njbitsh K, pr t cilin vlen: nse e<f: v=1, b=0, m=0 nse e=f: v=0, b=1, m=0 nse e>f: v=0, b=0, m=1

Qarqet sekuenciale

36

e f

v K b m

A A

D Cl

B B Cl

T Cl

e = X f = A B = AB + A B = AB + A B D = v T = m Z = X + b = Xb = Xb t v 0 0 0 0 1 0 0 1 t+ b 1 0 0 1 0 1 1 0 m 0 1 1 0 0 0 0 0 D 0 0 0 0 1 0 0 1 T 0 1 1 0 0 0 0 0 Z 0 0 0 0 1 0 0 1 A+ 0 0 0 0 1 0 0 1 B+ 0 0 1 1 0 1 0 1

X 0 0 0 0 1 1 1 1

A 0 0 1 1 0 0 1 1

B 0 1 0 1 0 1 0 1

e 1 1 1 1 0 0 0 0

f 1 0 0 1 1 0 0 1

37

Qarqet sekuenciale

0/0 00

1 1/

1/0 01

0/0

0/ 0

11 1/1
1 1/

Analiza prmes diagrameve kohore

Shembull Sekuenca dalse Z dhe sekuenca e gjendjeve Q+ n dalje t bistabilit D t qarkut sekuencial sinkron t dhn m posht, pr sekuencn hyrse X=10110110, nse n fillim Q=0 dhe bistabili D aktivizohet n tehun pozitiv t pulseve t taktit.
X

0/0 10

b Q Q D Cl

Cl

Ky shembull sht dhn edhe m par, gjat shpjegimit t analizs tabelare.

Qarqet sekuenciale Analiza grafike

1 Cl X Q D=y Z 2 3 4 5 6 7 8

38

Nga diagramet e dhna mund t nxirren vlerat vijuese:

Cl X Q Q+ D=y Z

1 1 0 1 1 0

2 0 1 0 0 0

3 1 0 1 1 0

4 1 1 0 0 1

5 0 0 0 0 0

6 1 0 1 1 0

7 1 1 0 0 1

8 0 0 0 0 0

Zakonisht merret se vlerat hyrse ndryshojn ashtu si ndryshojn edhe pulset e taktit, gj q sht marr edhe m sipr gjat vizatimit t diagramit prkats pr vlerat n hyrjen X. Detyr Sekuenca dalse Z dhe sekuenca e gjendjeve Q+ n dalje t bistabilit D t qarkut sekuencial sinkron t dhn shembullin paraprak, pr sekuencn hyrse X=10110110, nse n fillim Q=0.

Rezultati

Z=00010001 Q=01010101

39

Qarqet sekuenciale

Analiza e qareve pa hyrje

Shembull Diagrami i gjendjeve pr qarkun sekuencial vijues duke i shfrytzuar diagramet kohore.

JB Cl 1 KB

JA Cl

KA

Cl

JA = B KA = 1 JB = A KB = 1
1 Cl B A A 2 3 4 5 6 7

Leximi i vlerave: AB
00 01

11

10

Qarqet sekuenciale

40

Ktu, vlerat mund t lexohen edhe me rradhn tjetr BA, gj q si rezultat e jep diagramin e gjendjeve q jepet n vijim.
00 01

11

10

Shembull

Diagrami i gjendjeve pr qarkun sekuencial vijues.

TB Cl

B B

TA Cl

A A

Cl

TA = A + B TB = A + B
t A 0 0 1 1 B 0 1 0 1 TA 0 1 1 1 TB 1 1 0 1 A+ 0 1 0 0 t+ B+ 1 0 0 0

41

Qarqet sekuenciale

Diagrami i gjendjeve Vlerat lexohen: AB:

00 01

11

10

Qarqet me disa hyrje

Shembull Diagrami i gjendjeve pr qarkun sekuencial vijues.

X Y

a S Ch + b Cd

A A Cl

D Cl

Ch - bartja hyrse Cd - bartja dalse

Qarqet sekuenciale

42

Tabela e gjendjeve

X 0 0 0 0 1 1 1 1
Diagrami i gjendjeve

Y 0 0 1 1 0 0 1 1

t A 0 1 0 1 0 1 0 1

S 0 1 1 0 1 0 0 1

D 0 0 0 1 0 1 1 1

t+ A+ 0 0 0 1 0 1 1 1

11/0 XY/Z=00/0 01/1 10/1 00/0 01/1 10/1

00/1

Qarqet sekuenciale asinkrone

Gjat analizs s qarqeve sekuenciale asinkrone, meq rruga tabelare sht m e komplikuar, kryesisht shfrytzohet analiza n rrug grafike - prmes diagrameve kohore. Sinteza e qarqeve sekuenciale asinkrone sht m e komplikuar dhe prandaj ktu nuk shqyrtohet.

Analiza e qarqeve
Procedura e analizs s qarqeve sekuenciale asinkrone sht e njjt me analizn e qarqeve sekuenciale sinkrone, me prjashtim t asaj se ktu gjat prcaktimit t gjendjeve vijuese t bistabilve duhet pasur kujdes pr prezencn ose mosprezencn e pulseve t takteve t tyre.

43

Qarqet sekuenciale

Qarqet pa hyrje nga jasht

Shembull a. Diagrami i gjendjeve pr qarkun sekuencial vijues.

JB Cl KB

JA Cl

KA

1 P B A

Nse vlerat lexohen si AB, digarami i gjendjve sht:

00

01

11

10

Qarqet sekuenciale b.
B A

44

JB Cl KB

JA Cl

KA

1 P B A B
00

01

11

10

c.
B A

JB Cl KB

JA Cl

KA

45
1 P B A 2 3 4 5

Qarqet sekuenciale

00

01

11

10

d.

1 P B A A

Qarqet sekuenciale

46

00

01

11

10

Shembull

Diagrami i gjendjeve pr qarkun sekuencial vijues, nse bistabilt reagojn n tehun pozitiv.

JB Cl KB

JA Cl

KA

P
1 Cl A B 2 3 4 5

00

01

11

10

47 Vers. tjetr
B

Qarqet sekuenciale

JB Cl KB

JA Cl

KA

1 Cl A B B

00

01

11

10

Qarqet sekuenciale Prmledhse pr krahasim:

B A

48

JB Cl KB

JA Cl

KA

JB Cl KB

JA Cl

KA

49

Qarqet sekuenciale

Shembull

Diagrami i gjendjeve pr qarkun sekuencial vijues.

JC Cl 1 KC

JB Cl

JA Cl

KB

KA

J A = BC KA = 1 JB = KB = 1 JC = A KC = 1

Qarqet sekuenciale
1 P C B A JC KC JB=KB JA KA 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

50

000

001

010

011

111

110

101

100

Ktu, gjat analizs duhet pasur parasysh: - me rratht q jan shnuar n hyrjet pr takt t bistabilve tregohet se ata reagojn n tehun negativ t pulseve t taktit.

51

Qarqet sekuenciale

- vetm bistabili i par sht i lidhur me pulset P n hyrjen pr takt. - bistabili i dyt dhe ai i katrt pulset e taktit i marrin nga dalja D, kurse bistabili i tret nga dalja C. Nga kjo shihet se kto bistabil do t reagojn vetm nse n hyrjet e takteve t tyre vijn pulset prkatse. Prmes shigjetave t vizatuara n diagramin kohor t madhsis D tregohet se kur paraqitet tehu negativ i taktit pr bistabilt A dhe C, kurse me ato n C tehu negativ pr bistabilin B. Me vijat e ndrprera tregohet se pjesa vijuese nuk sht vazhdim i asaj paraprake. Shembull Diagrami i gjendjeve pr qarkun sekuencial vijues.

JC Cl KC

JB Cl

JA Cl

KB

KA

P K

a. Pr K=1 Taktet pr bistabilt B dhe C:

Cl = C K = CK + CK = C + 0 = C Cl = B K = BK + BK = B + 0 = B
C B A

JC Cl KC

JB Cl

JA Cl

KB

KA

Qarqet sekuenciale
1 P C B A 2 3 4 5 6 7 8 9

52

000

001

010

011

111

110

101

100

b. Pr K=0 Taktet pr bistabilt B dhe C:

Cl = C K = CK + CK = 0 + C = C Cl = B K = BK + BK = 0 + B = B
C B A

JC Cl KC

JB Cl

JA Cl

KB

KA

53
1 P C C B B A 2 3 4 5 6 7

Qarqet sekuenciale
8 9

000

001

010

011

111

110

101

100

Diagrami i prbashkt:
1 0 000 001 1 0 010 1 0 011

0 111 110

0 101

0 100

Qarqet sekuenciale

54

Shembull

Diagrami i gjendjeve pr qarkun sekuencial vijues.

DA P Cl

C C

DB Cl

B B

DA Cl

A A

1 P C C B B A A

000

001

010

011

111

110

101

100

55

Qarqet sekuenciale

Sinteza e qarqeve sekuenciale sinkrone

Me sintezn e nj qarku sekuencial duhet nnkuptuar komplet procedurn e projektimit, nse puna e tij prshkruhet prmes diagramit t gjendjeve, tabels s gjendjes ose n form tekstuale. Procedura sht dhn edhe gjat sintezs s bistabilve t ndryshm duke i shfrytzuar bistabilt tjer. Procedura e sintezs s nj qarku fillon me prcaktimin e bistabilve t cilt do t prdoren pr realizimin e tij. Pastaj, prpilohet tabela e gjendjeve paraprake dhe gjendjeve vijuese prkatse pr t gjitha kombinimet e vlerave hyrse. N fund, duke i ditur gjendjet paraprake dhe gjendjet e tyre vijuese, nga tabela e eksitimeve merren vlerat e eksitimeve t nevojshme. Kshtu, pasi q dihen vlerat e funksioneve hyrse n bistabil, gjinden shprehjet algjebrike prkatse n formn e tyre minimale - prmes diagrameve K, ose n nj rrug tjetr, dhe n baz t tyre realizohet qarku sekuencial prkats.

Sinteza e qarqeve elementare

Shembull Sinteza e qarkut sekuencial me nj hyrje (X) dhe nj dalje (Z) i cili prshkruhet me dijagramin vijues t gjendjeve, duke shfrytzuar bistabil: a. SR b. JK c. T d. D

1/0

X/Z=0/1

1/1 0/1

Qarqet sekuenciale Pr mbushje t tabels s gjendjeve prdoren tabelat e eksitimeve. a. Me bistabil SR

56

t Q 0 0 1 1

t+ Q+ 0 1 0 1

t S 0 1 0 + R + 0 1 0

X 0 0 1 1

t Q 0 1 0 1

Z 1 1 0 1

t+ Q+ 0 0 1 0

t S 0 0 1 0 R + 1 0 1

X + Q 1
S = XQ

0 1
Z = X + Q
Q

R = Q

S Cl R

Cl

57 b. Me bistabil JK Tab. eksitimeve

Qarqet sekuenciale

t Q 0 0 1 1 t Q 0 1 0 1

t+ Q+ 0 1 0 1

t J 0 1 + + t+ Q+ 0 0 1 0 K + + 1 0 t J 0 + 1 + K + 1 + 1

X 0 0 1 1

Z 1 1 0 1

J = X

K = 1
Q

Z = X + Q

J Cl 1 K

Cl

c. Me bistabil D

X 0 0

t Q 0 1

Z 1 1

t+ Q+ 0 0

t D 0 0

Qarqet sekuenciale

58

1 1

0 1

0 1

1 0

1 0

D = XQ

Z = X + Q
Q

Cl

Cl

d. Me bistabil T

X 0 0 1 1

t Q 0 1 0 1

Z 1 1 0 1

t+ Q+ 0 0 1 0

t T 0 1 1 1

T = X + Q

Z = X + Q

59
Q

Qarqet sekuenciale

Cl

Cl

Shembull

Projektimi i qarku sekuencial sinkron me dy hyrje (X, Y) e nj dalje (Z), i cili prshkruhet prmes diagramit vijues t gjendjeve. Gjat projektimit prdoren bistabil t tipit JK.

11/0 XY/Z=00/0 01/1 10/1 01/0 10/0 11/1

00/1

Nga diagrami i gjendjeve mund t prpilohet tabela prkatse e gjendjeve e cila sht dhn n vijim. Pastaj, duke pasur parsysh tabeln e eksitimeve pr bistabilin JK,tabels s gjendjeve i shtohen edhe dy kolonat e fundit, me t cilat prcaktohen vlerat e eksitimeve t nevojshme q bistabili t kaloi prej gjendjeve Q n ato Q+.

X 0 0 0 0 1 1 1 1

t Y 0 0 1 1 0 0 1 1

Q 0 1 0 1 0 1 0 1

t+ Q+ 0 0 0 1 0 1 1 1

Z 0 1 1 0 1 0 0 1

t J 0 + 0 + 0 + 1 +

K + 1 + 0 + 0 + 0

Qarqet sekuenciale

60

J = XY

K = XY

Z = X YQ + XYQ + X YQ + XYQ = X Y Q

N fund, n baz t shprehjeve t fituara mund t vizatohet edhe qarku sekuencial prkats:
X Y Q

Cl

Cl K Q Z

Shembull

Sinteza e qarkut sekuencial sinkron me nj hyrje (X), i cili prshkruhet me diagramin vijues t gjendjeve, duke shfrytzuar bistabil t tipit JK.

00

01

11

10

61

Qarqet sekuenciale

X 0 0 0 0 1 1 1 1

t A 0 0 1 1 0 0 1 1

t+ B 0 1 0 1 0 1 0 1 A 0 1 1 1 0 0 1 0
+

t B 0 0 0 1 1 1 1 0
+

JA 0 1 + + 0 0 + +

KA + + 0 0 + + 0 1

JB 0 + 0 + 1 + 1 +

KB + 1 + 0 + 0 + 1

J A = XB

K A = XB

JB = X

K B = XA + X A = X A

Qarqet sekuenciale

62

A A

JA Cl KA

B B Cl

JB Cl KB

Sinteza e qarqeve t padefinuar plotsisht

Shembull Sinteza e qarkut sekuencial sinkron me nj hyrje (X) dhe nj dalje (Z), i cili prshkruhet me diagramin vijues t gjendjeve, duke shfrytzuar bistabil t tipit JK. Kalimi prej gjendjes Q=0 pr X=1 nuk sht e definuar.

63

Qarqet sekuenciale

Tab. eksitimeve:

t Q 0 0 1 1

t+ Q+ 0 1 0 1

t J 0 1 + + K + + 1 0

X 0 0 1 1

t Q 0 1 0 1

Z 1 0 1

t+ Q+ 1 0 0

t J 1 + + + K + 1 + 1

J = 1

K = 1
Q

Z = X + Q

X Z

J Cl K

Cl

Shembull

Sinteza e qarkut sekuencial sinkron me nj hyrje (X), i cili prshkruhet me diagramin vijues t gjendjeve, duke shfrytzuar bistabil t tipit T dhe D .

Qarqet sekuenciale

64

00 1 0

01

11

10

a. Me bistabil T
t A 0 0 1 1 0 0 1 1 t+ B 0 1 0 1 0 1 0 1 A+ 1 0 1 0 1 0 B+ 1 1 0 1 0 0 TA + 1 1 0 0 1 1 + t TB + 0 1 1 1 1 0 +

X 0 0 0 0 1 1 1 1

TA = A B + AB = A B

TB = X A + X A = X A

65
B

Qarqet sekuenciale
A

TB Cl

B B

TA Cl

A A

Cl

b. Me bistabil D
t A 0 0 1 1 0 0 1 1 t+ B 0 1 0 1 0 1 0 1 A 1 0 1 0 1 0 +

t B 1 1 0 1 0 0 +

X 0 0 0 0 1 1 1 1

DA + 1 0 1 0 1 0 +

DB + 1 1 0 1 0 0 +

DA = B

DB = A B + X A + X B

Qarqet sekuenciale
B A

66

DB Cl

B B

DA Cl

A A

Cl

Shembull

Sinteza e qarkut sekuencial sinkron pa asnj hyrje dhe me dy dalje (X , Y ), i cili prshkruhet me diagramin vijues t gjendjeve.

00

01

YZ=01

10

11

11

10

Tab. eksitimeve
t Q 0 0 1 1 t+ Q+ 0 1 0 1 t J 0 1 + + K + + 1 0

67
t A 0 0 1 1 B 0 1 0 1 Y 0 1 1 Z 1 0 1 A 1 0 1
+

Qarqet sekuenciale
t+ B 1 0 0
+

t JA 1 + + + KA + + 1 0 JB 1 + 0 + KB + + + 1

A + B +
JA = 1

1 0

KA = B

JB = A

KB = 1

Y = A

Z = A + B

Qarqet sekuenciale

68

Sinteza e qarqeve pa hyrje dhe pa dalje

Shembull Sinteza e qarkut sekuencial sinkron puna e t cilit prshkruhet prmes diagramit t gjendjeve i cili sht dhn n vijim. Qarku t realizohet duke shfrytzuar bistabil t tipit: a. b. c.

SR JK D

Kalimet prej gjendjeve 011 dhe 100 t merren si arbitrare.

000

001

010

011

111

110

101

100

a. Sinteza duke shfrytzuar bistabil t tipit SR Pr mbushje t tabels s gjendjeve shfrytzohet tabela e eksitimeve e bistabilit SR:

t Q 0 0 1 1

t+ Q+ 0 1 0 1

t S 0 1 0 + R + 0 1 0

69

Qarqet sekuenciale

N baz t diagramit t gjendjeve dhe tabels s eksitimeve, tabela e gjendjeve me ekstimet e nevojshme pr kalimet npr gjendjet e prcaktuara sipas diagramit t gjendjeve, pr qarkun q sintetizohet do t duket:

A 0 0 0 0 1 1 1 1

t B 0 0 1 1 0 0 1 1

C 0 1 0 1 0 1 0 1

A+ 1 0 0 1 0 1

t+ B+ 1 1 0 1 0 0

t C+ 1 0 0 0 1 1 SA 1 0 0 + + + 0 + RA 0 + + + + 0 1 0 SB 1 1 0 + + 1 0 0 RB 0 0 1 + + 0 1 1 SC 1 0 0 + + 0 1 + RC 0 1 + + + 1 0 0

A 1 C 0 0 + B
S A = AB + BC R A = AC

0 +

+ +

SB = B

RB = B

SC = B C

R C = AC

Qarqet sekuenciale
C B

70
A

SC Cl RC

C C

SB Cl RB

B B

SA Cl RA

A A

Cl

b. Sinteza duke shfrytzuar bistabil t tipit JK Edhe ktu, pr ta plotsuar tabeln e gjendjeve shfrytzohet tabela e eksitimeve, e cila pr bistabilint JK duket:

t Q 0 0 1 1 t B 0 0 1 1 0 0 1 1 t+ B+ 1 1 0 1 0 0

t+ Q+ 0 1 0 1

t J 0 1 + + K + + 1 0 t C 1 0 0 0 1 1
+

A 0 0 0 0 1 1 1 1

C 0 1 0 1 0 1 0 1

A 1 0 0 1 0 1

JA 1 0 0 + + + + +

KA + + + + + 0 1 0

JB 1 1 + + + 1 + +

KB + + 1 + + + 1 1

JC 1 + 0 + + + 1 +

KC + 1 + + + 1 + 0

71

Qarqet sekuenciale

J A = BC

KA = C

KB = 1

JC = A + B
C

KC = C
B A

JC Cl KC

C C

JB Cl KB

B B

JA Cl KA

A A

Cl

Qarqet sekuenciale c. Sinteza duke shfrytzuar bistabil t tipit D

72

t Q 0 0 1 1 t B 0 0 1 1 0 0 1 1

t+ Q+ 0 1 0 1 t+ B+ 1 1 0 1 0 0

t D 0 1 0 1 t DB 1 1 0 + + 1 0 0

A 0 0 0 0 1 1 1 1

C 0 1 0 1 0 1 0 1

A+ 1 0 0 1 0 1

C+ 1 0 0 0 1 1

DA 1 0 0 + + 1 0 1

DC 1 0 0 + + 0 1 1

D A = AC + BC

DB = B

73

Qarqet sekuenciale

DC = AB + BC

Sinteza kur prcaktohet kalimi nga gjendjet q nuk shfrytzohen

Qarku sekuencijal mund t projektohet ashtu q prej gjendjeve q nuk shfrytzohen t kalohet n gjendje t caktuara. N kt rast, qarku gjat puns s tij ka funksione plotsuese dhe prandaj n princip do t jet m i komplikuar se sa kur gjendjet vijuese t gjendjeve q nuk shfrytzohen merren si arbitrare. Procedura e projektimit t qarqeve t tilla nuk ndryshon aspak nga procedura e dhn m sipr. Por, pr gjendjet q nuk shfrytzohen vlerat eksituese zgjidhen ashtu q prej ktyre gjendjeve t kalohet n n nj gjendje t caktuar, ose n gjendje t veanta t zgjedhura sipas dshirs. Shembull Sinteza e qarkut i cili gjat puns s tij i prsrit gjendjet 000, 001, 010, 011, 100. Gjat sintezs, pr gjendjet q nuk shfrytzohen (101, 110 dhe 111), vlerat eksituese zgjedhen ashtu q: a. Gjendja vijuese t jet arbitrare. b. Gjendja vijuese t jet gjendja 000. Qarku t realizohet me bistabil t tipit JK.

Qarqet sekuenciale

74

a. Gjendjet q nuk shfrytzohen kan gjendje vijuese arbitrare Diagrami i gjendjeve pr qarkun q sintetizohet do t duket:
000 001 010 011

111

110

101

100

Nga diagrami i dhn shihet se pr gjendjet 101 , 110 dhe 111 nuk sht prcaktuar se cilat duhet t jen gjendjet vijuese prkatse. Prandaj, pr kto gjendje do t zgjedhen eksitime arbitrare, me ka nnkuptohet se nse qarku hyn n njrn nga kto gjendje nuk parashihet kalimi n ndonj gjendje t caktuar. Tabela e gjendjeve me eksitimet prkatse:

A 0 0 0 0 1 1 1 1

t B 0 0 1 1 0 0 1 1

C 0 1 0 1 0 1 0 1

A+ 0 0 0 1 0 + + +

t+ B+ 0 1 1 0 0 + + +

t C+ 1 0 1 0 0 + + + JA

0 0 0 1 + + + +

KA + + + + 1 + + +

JB

0 1 + + 0 + + +

KB + + 0 1 + + + +

JC

1 + 1 + 0 + + +

KC + 1 + 1 + + + +

75

Qarqet sekuenciale

J A = BC

KA = 1

JB = C

KB = C

JC = A
C

KC = 1
B A

JC Cl 1 KC

JB Cl

JA Cl

KB

KA

Cl

Qarqet sekuenciale b. Prej gjendjeve q nuk shfrytzohen kalohet te gjendja 000 Diagrami i gjendjeve:
000 001 010 011

76

111

110

101

100

Tabela e gjendjeve me eksitimet prkatse:

A 0 0 0 0 1 1 1 1

t B 0 0 1 1 0 0 1 1

C 0 1 0 1 0 1 0 1

A 0 0 0 1 0 0 0 0

t+ B+ 0 1 1 0 0 0 0 0

t C 1 0 1 0 0 0 0 0
+

JA 0 0 0 1 + + + +

KA + + + + 1 1 1 1

JB

0 1 + + 0 0 + +

KB + + 0 1 + + 1 1

JC

1 + 1 + 0 + 0 +

KC + 1 + 1 + 1 + 1

J A = BC

KA = 1

77
J B = AC

Qarqet sekuenciale

KB = A + C

JC = A

KC = 1

JC Cl 1 KC

JB Cl

JA Cl

KB

KA

Cl

Sinteza e qarqeve t cilt kan hyrje t jashtme

Qarqet sekuenciale mund t prmbajn edhe hyrje t veanta nga jasht. Procedura e sintezs s qarqeve t tilla nuk dallon aspak nga ajo q sht shpjeguar n pjesn paraprake. Por, n kt rast te tabelat e gjendjeve duhet t prfshihen kolona t veanta me vlerat e varijablave n hyrjet e qarqeve. Shembull Dizajnimi i qarkut puna e t cilit prshkruhet me diagramin e gjendjeve i cili sht dhn n vijim, duke shfrytzuar bistabil t tipit JK.

Qarqet sekuenciale
x/y=1/0

78

000

001

0/0

010

0/0

011

1/0

111

110

101

0/0

100

1/1

t X 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 A 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 B 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 C 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 A 0 0 0 1 0 0 1 1 1 1 +

t+ B+ 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 -

C 0 1 1 1 1 1 0 0 0 0 -

Y 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 -

JA + 0 0 0 + + + + + 0 1 1 + + + +

KA + + + + 0 1 + + + + + + 0 0 + +

t JB

+ 1 + + 0 0 + + + 0 + + 0 0 + +

KB + + 0 1 + + + + + + 1 1 + + + +

JC

+ + 1 + 1 + + + + + 0 + 0 + + +

KC + 1 + 0 + 0 + + + 0 + 1 + 1 + +

79

Qarqet sekuenciale

X + 0 0 B 0 + A
J A = XB

X + 0 C 1 B 1 + + + + 0 1 + + A
K A = XC

+ + +

+ + + +

0 0 + +

+ + C + +

JB = XA

KB = X + C

JC = X

K C = XA + XB + X A B

Y = XA

Qarqet sekuenciale

80

Sinteza e qarqeve q prshkruhen tekstualisht

Qarku q projektohet mund t ipet vetm prmes tekstit. Shembull Sinteza e qarkut sekuencial me nj hyrje (X) dhe nj dalje (Z), prmes s cilit detektohet sekuenca hyrse 101. Fillimisht duhet t vizatohet diagrami i gjendjeve, duke e gjetur formn minimale t tij.

Q t detektohet nj sekuenc 3-bitshe, patjetr duhet t mbahen n mend dy bitt paraprak. Kjo do t thot se vetm kur sht mbajtur n mend sekuenca 10 dhe n hyrje vjen vlera 1, kjo do t thot se sht paraqitur sekuenca 101 dhe vlera dalse n Z duhet t jet 1. Kshtu, p.sh., nse n hyrje t qarkut aplikohet sekuenca: X=0011011001010100 n dalje kemi: Z=0000010000010100 Ktu, nnkuptohet se gjendja fillestare e bistabilve merret 00.

t A 0 0 0 0 1 1 1 1 B 0 0 1 1 0 0 1 1 X 0 1 0 1 0 1 0 1 Z 0 0 0 0 0 1 0 0 A+ 0 0 1 1 0 0 1 1

t+ B+ 0 1 0 1 0 1 0 1

81

Qarqet sekuenciale

0/0

00

1/0

01

0/0

1/0 0/0 1/0

0/0

1/1

11

10

Nse shnohet:

00 01 10 11

... ... ... ...

a b c d

tabela e gjendjeve do t jet:

t a b c d

t+ X=0 a/0 c/0 a/0 c/0 X=1 b/0 d/0 b/1 d/0

Meq gjendjet b dhe d jan ekuivalente, nse p.sh. eliminohet gjendja d, tabela e gjendjeve do t jet:

t a b c

t+ X=0 a/0 c/0 a/0 X=1 b/0 b/0 b/1

Qarqet sekuenciale

82

0/0

1/0 1/1
0 0/

1/0

0/0 c

ose
0/0 00 1/0 1/1
0 0/

01

1/0

0/0 10

t A 0 0 0 0 1 1 1 1 B 0 0 1 1 0 0 1 1 X 0 1 0 1 0 1 0 1 Z 0 0 0 0 0 1 0 0 A 0 0 1 0 0 0 + +
+

t+ B 0 1 0 1 0 1 + +
+

t DA 0 0 1 0 0 0 + + DB 0 1 0 1 0 1 + +

A 0 X 0 1 0 B + + 0 0 0 X 1 0 1 B + +

A 0 1 0 X 0 0 0 B 0 0

A 0 1

DA = BX

DB = X

Z = A BX

83

Qarqet sekuenciale

A Z

DB Cl

B B

DA Cl

A A

Cl

Shembull

Sinteza e qarkut sekuencial me nj hyrje (X) dhe nj dalje (Z), prmes s cilit detektohet sekuenca hyrse 111. Fillimisht duhet t vizatohet diagrami i gjendjeve, duke e gjetur formn minimale t tij.

Si u tha edhe n shembullin paraprak, q t detektohet nj sekuenc 3bitshe, patjetr duhet t mbahen n mend dy bitt paraprak t sekuencs. Ktu, p.sh., nse n hyrje t qarkut aplikohet sekuenca:

X=110111100111010 Z=000001100001000
Edhe n kt rast gjendjet fillestare t elementeve memoruese duhet t jen 00. Tabela e gjendjeve t t+ A B X Z A+ B+ 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 1 0 0 1 0 0 1 1 0 1 1 1 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 1 1 0 0 1 0 1 1 1 1 1 1

Qarqet sekuenciale Diagrami i gjendjeve

0/0 00 1/0 01

84

1/

1/1

11

0/0

10

1/0

Nse shnohet:

00 01 10 11

... ... ... ...

a b c d

tabela e gjendjeve do t jet:

t a b c d

t+ X=0 a/0 c/0 a/0 c/0 X=1 b/0 d/0 b/0 d/1

Meq gjendjet a dhe c jan ekuivalente, nse p.sh. eliminohet gjendja c, tabela e gjendjeve do t jet:

t a b d

t+ X=0 a/0 a/0 a/0 X=1 b/0 d/0 d/1

0/ 0

0 0/

85 Diagrami i gjendjeve n formn e tij minimale:

0/0 0/0 00 1/0 0/0
1/ 0

Qarqet sekuenciale

01

1/1

11

A 0 0 0 0 1 1 1 1

B 0 0 1 1 0 0 1 1

X 0 1 0 1 0 1 0 1

Z 0 0 0 0 0 0 0 1

A+ 0 0 0 1 + + 0 1

B+ 0 1 0 1 + + 0 1

SA 0 0 0 1 + + 0 +

RA + + + 0 + + 1 0

SB 0 1 0 + + + 0 +

RB + 0 1 0 + + 1 0

S A = BX

RA = X

SB = X

RB = X

Z = ABX

Qarqet sekuenciale
B A

86

SB Cl RB

SA Cl

RA

Cl

Shembull

Sinteza e qarkut sekuencial sinkron me nj hyrje (X) dhe nj dalje (Z) duke shfrytzuar bistabil t tipit T. Qarku duhet t punoj si sht dhn n vijim. Nse X=1, qarku e prsrit sekuencn e gjendjeve 00, 01 e 10, kurse n dalje t tij fitohet vlera Z=0. Nse X=0, qarku e prsrit sekuencn e gjendjeve 11, 10 e 01, kurse n dalje t tij fitohet vlera Z=1.

Meq te gjendjet 00 pr X=0 dhe 11 pr X=1, gjendjet vijuese nuk dihen, gjat dizajnimit t qarkut duhet t prcaktohet sakt se si t veprohet. Si opcione t mundshme jan q prej ktyre gjendjeve t kalohet n gjendje t caktuara, ose kalimet t merren si arbitrare, ashtu si sht vepruar n vijim.

t X 0 0 0 0 1 1 1 1 A 0 0 1 1 0 0 1 1 B 0 1 0 1 0 1 0 1 Z + 1 1 1 0 0 0 + A + 1 0 1 0 1 0 +
+

t+ B + 1 1 0 1 0 0 +
+

t TA + 1 1 0 0 1 1 + TB + 0 1 1 1 1 0 +

87
X 0 B 1 1 0 A 1 + 0 1

Qarqet sekuenciale

TA = A B + AB = A B

TB = X A + X A = X A

Z = X

00

1/0

01

0/ 1

1/0

1/0

0/1

11

0/1

10

A Z

TB Cl

B B

TA Cl

A A

Cl

o O o