1.

UVOD
Zenica je grad i sredite jedne od dvanaest opina u Zeniko-dobojskom kantonu, u sredinjem dijelu Bosne i Hercegovine. Povrina opine je 558,5 km, a broj stanovnika iznosi oko 145.000. Sam grad ima 85.649 stanovnika. Urbani dio dananje Zenice formirao se kroz nekoliko specifinih faza koje hronoloki zahvataju vrijeme neolitske zajednice, ilirske gradine, rimskog municipija Bistua Nuova, najznaajnijeg nalaza u kojem dominira monumentalna ranokranska dvostruka bazilika, pored koje je u Evropi identifikovana samo jo jedna. Dvadeseti vijek u Zenici obiljeen je nizom zanimljivih, tipinih i neobinih manifestacija, pojaana industrijalizacija, posebno poslije 1938. godine izgradnjom Grube pruge, pauperizacije dijela stanovnitva, njegova proleterizacija ali i mjeavinu gradsko evropskog i domaeg bosanskog mentaliteta i navika. Razvija se grad specifinih funkcija i namjena, posebno omeen dvijema injenicama Kazneni zavod i eljezara Zenica, ali i dragocjenom potvrdom ivota ovih ljudi. Mada je mnogi redovno poistovjeuju sa tekom industrijom, Zenica je i grad muzike, teatra, likovnog stvaralatva i drugih raznovrsnih umjetnikih djelatnosti. Kamerni simfonijski orkestar, Bosansko narodno pozorite, Omladinski hor, Likovna galerija samo su djeli sveukupnog pulsiranja grada koji nakon tekih iskuenja rata i stradanja, trai nove forme izraavanja vlastitog identiteta. Zenica je grad umjerenih i ugodnih proporcija, ni previe velik da zagui bliskost meu ljudima, ni odve malen da umanji mogunost izbora. Zapljuskivana vodama svojih triju rijeka, kao uvijek umivena djevojka, Zenica prua ugodu bivstvovanja u svakom trenutku. Zenica je i grad sigurnosti. U zeniku su se sigurnost sklanjali od ratova, ovdje su mnogi nevoljnici nalazili utoite i poinjali novi ivot. Ovaj grad je u tekim vremenima pokazao i ljudskost i uljuenost. Zenica je grad koji na poetku 21. stoljea nastoji odgovoriti tekim politikim i ekonomskim izazovima. Sredite je regije koja je na evropskom nivou proglaena za regiju budunosti u pogledu stranih investicija i komparativnih prednosti koje nudi. Strani partneri prepoznaju ovu vrstu otvorenosti, pa nije sluajno to su se i najvee strane investicije u BiH desile upravo u Zenici. Moe se rei da je posljednjih godina Zenica grad stalnih promjena i izazova.

2. PRIRODNI USLOVI
2.1. Lokacija
Zenica se nalazi u sreditu Bosne i Hercegovine. Grad lei na 44 stepena i 12 minuta geografske irine i 17 stepeni i 56 minuta geografske duine. Nadmorska visina gradskog podruja Zenice je 312 metara, dok se u planinskim dijelovima opine kree i do 1304 metra, koliko je na Tvrtkovcu, gdje je najvii vrh u Opini. U Opini postoje 83 naseljena mjesta. Uporedni podaci za Opinu za 1991. i 2008.godinu dati su u tabeli: Opi podaci Povrina (km2) Broj stanovnika Gustina naseljenosti (st/km2) Urbana populacija 1991
505

2004 557,5 128657 231 78%

2008. 558,5 127.334 228 -

145517
288

66%

Zenica je administrativno sjedite Zeniko-dobojskog kantona. Karakteristini pozivni telefonski broj za Zenicu je 032. Dvadesetak kilometara daleko od grada, zapadno, poinje Srednjobosanski kanton, a 55 kilometara, jugoistono, Kanton Sarajevo.

2.2. Reljef
Reljef Opine je tipian za planinsko podruje: dolina rijeka, planinski prevoji i brda. Vrhovi planina su tipini primjeri nenaseljenih planinskih podruja. Zenica je okruena planinama, breuljcima i kanjonima. U planinama ovog kraja nastanjena je niska divlja (srna, zec, divlja svinja, vuk, kuna, lisica...) i razne vrste ptica. Planinski dio rijeka uglavnom je prekriven umom. Vegetacija je bogata nekim endemskim vrstama, a pored toga prisutno je i bogatstvo u obliku divljih rua, razliitih vrsta voa, divljih gljiva, oraha i dr. Pregled planina dat je u slijedeoj tabeli: PLANINE I BRDA Lisac Smetovi Zmajevac Vepar Golubak Volovska glava Klopake stijene Vuijak Hum Tvrtkovac - najvii vrh VISINA m 1080 940 638 1083 700 585 918 639 1280 1304

Treba napomenuti da se na sjevernoj stranoj strani opine nalazi i Vranduki kanjon i Vranduka sutjeska duine 35 km i relativne visine do 700 metara. Opinu karakterizira veliki broj istih rijeka. Rijeke i potoci Opine u cjelosti pripadaju slivu rijeke Bosne. U tabeli je dat pregled rijeka i potoka u Opini: 2

RIJEKA Bosna Babina Koeva Lava Bistriak Orahovika Nemilska Graanika Dulanova Starinska

km (ukupno) 274 21,4 17,3 49.5 19,25 6,7 4,8 12,625 6,625 6,05

km u Opini 47,95 21.4 17.3 1,5 19,25 6,7 4,8 12.625 6.625 6.05

POTOK Begovia potok Potok Bukovica Tetovski potok Zveajski potok Janjiki potok Potok Vraca Svitaki potok Potok Margita Perin han I Perin han II Klopaki potok Potok Podbreje

km (ukupno) 2,15 2,6 4.8 2,78 2,75 2,375 4,875 1,55 5,15 2,815 1.125 1,6

km u Opini 2.15 2,6 4,8 2.78 2,75 2,375 4.875 1,55 5,15 2.815 1,125 1,6

2.3. Zemljite i mineralni resursi

Prirodna bogatstva koja karakteriu opinu Zenica su zemlja, uma i mineralna bogatstva. Poljoprivredno zemljite obuhvata 33,40% ukupne povrine Opine. Najvei dio poljoprivrednog zemljita predstavljaju livade i panjaci (50,9%), na oranice otpada 38,2%, a na vonjake 10,9%. Opina raspolae za znatnom povrinom obradivog zemljita i oranica, a to znai da raspolae sa dobrim potencijalom za razvoj poljoprivrede. Struktura poljoprivrednog zemljita po zonama data je u tabeli: Opis Podruje uz tokove rijeka i dolina Brdsko podruje Planinsko podruje UKUPNO: ha 4417 8289 3838 16944

umsko zemljite zauzima vie od polovine povrine opinske teritorije, od ega je preko 90% u dravnom vlasnitvu. 3

Opina raspolae i znaajnim mineralnim bogatstvom. Na vie lokaliteta na podruju Opine nalazi se krenjak, a na lokalitetu Seoci i diabaz. Osim toga sa stanovita moguih izvora dobijanja nemetalnih i sekundarnih sirovina mogu biti interesantna jalovita Rudnika (Halda Brist) i eljezare (Raa), te odlagalita komunalnog otpada (Sie). Stanje ugljenih rezervi Rudnika Zenica 31.12.2001 .godine u tonama dat je u tabeli: Pogon Stara jama Raspotoje Stranjani Moanica Rudnik Eksploatacione rezerve Bilansne Vanbilansne 22661292 17325000 36381939 32831457 39691171 9211883 79928136 7882000 178662538 67250340 Potencijalne rezerve 26106554 143359387 27250150 85981923 282698014 78425193 360808051 9875219 449108463 Ukupno 144518039 573380834 86028423 173792059 977719357

2.4. Klima
Na podruju Zenice dominira umjereno-kontinentalna klima. Ova klima odlikuje se toplim ljetima i umjereno hladnim zimama. Jeseni i proljea su priblino jednako topli. U tabeli su date vrijednosti vanijih meteorolokih pojava: Srednje godinje vrijednosti 2000 Pritisak/tlak zraka, mb 976.7 Temperatura zraka. UC 11.9 Relativna vlanost zraka, % 68.0 Oblanost (desetine) 5,8 Godinje vrijednosti Apsolutna maximalna temperatura zraka, C 40,2 Apsolutna minimalna temperatura -21,5 zraka, C Koliina padavina. 1/m2 561.3 130 Broj dana sa padavinama 0.1 mm 53 Broj dana sa snjenim pokrivaem l mm Maximalna visina snjenog pokrivaa, cm 55 Trajanje sijanja sunca (sati) 2090.0 2003 977.2 11,1 69.0 5.7 40.8 -19,2 632 128 58 38 1955,4 2004 2007 970.9 976.3 11,0 11,7 72 70 6,3 6,3 36,9 -12.6 926 167 40 10 1709,9 39,9 - 9.5 817 156 27 30 1861

3. STVORENI USLOVI
3.1. Obiljeja opine
4

Opina Zenica ima grb i zastavu. Grb je etvrtasto polje s polukrunom osnovom uokvireno dvijema linijama iji su debljina i meuprostor jednaki. Grb sadri est elemenata koji su prikazani linijama crne boje iste debljine. Lijevom stranom, pratei okvir polja grba, protee se kontura rijeke Bosne, koju u donjem dijelu sijeku dvije horizontalne linije - simbol komunikacije. U preostalom dijelu polja grba prikazana su etiri simbola krune forme koji predstavljaju (s lijeva na desno odozgo prema dolje) simbol Vranduka sjeverne kapije grada i opine, jedan od est krieva sa ploe Kulin - bana, ujedno i simbol kranstva, polumjesec - simbol islama i turskog perioda i ukrteni ekii - simbol rudarstva i teke industrije, a indirektno i simbol austro ugarskog perioda. Polje grba je obojeno utom i zelenom bojom. uta boja pokriva polje do nivoa gornja dva kruna elementa, a zelena boja preostali dio polja. Polumjesec u donjem dijelu je takoer ispunjen utom bojom. Kontura rijeke je bijela. Zastava opine Zenica je bijele boje. Odnos irine i duine zastave je 1:2. Zastava se u svim varijantama koristi u uspravnom poloaju. Na sredini zastave nalazi se grb poloen uspravno po duini zastave. irina grba zauzima 2/3 irine zastave. Uslovi i nain upotrebe grba i zastave opine Zenica propisuju se posebnom odlukom vijea. 3.2.

Gradovi prijatelji (partneri)

Opina Zenica ima posebne odnose sa 8 gradova iz raznih dijelova svijeta. Grad Gelsenkirchen Hunedoara Uskudar Karsijaka Lulea Zalaegerszeg Termitau Fiorenzuola D'Arda Drava Njemaka Rumunija Istanbul, Turska Izmir, Turska vedska Maarska Kazahstan Italija Datum potpisivanja sporazuma o prijateljstvu 1969. 28.08.1974. 1995. 08.02.1995. 01.10.1997. 05.01.1999. 05.07.1998. 02.04.2001.

3.3. Stanovnitvo
Podaci o naseljima, domainstvima i prosjene veliine porodice u Opini dati su u slijedeoj tabeli. Opina Povrina Domainstva Stanovnitvo 5 Gustina Prosjena porodica

1991 2002 2003 2004

505 557.5 557.5 557.5

42400 38500 38940 38990

145517 128311 128495 128657

288,2 230,2 230.5 230,7

3.4 3.3 3.3 3.3

Napominjemo da su podaci dati po procjeni poto od 1991.godine nije izvren zvanian popis stanovnitva. U opini Zenica 2001.godine izvren je popis domainstava, ali ti podaci su opet u formi procjene. Opina Zenica, po uzoru na cjelokupnost zbilje BiH drutva, od srednjeg vijeka karakteriziraju tri dominantne nacionalne kategorije, utemeljene prije svega na vjerskim karakteristikama: Bonjaci-muslimani; Srbi-pravoslavci i Hrvati-katolici. Usljed ratnih dogaanja na prostoru BiH dolo je do znaajnih demografskih promjena u odnosu na stanje iz 1991 .godine (kada je bio i zadnji zvanini popis stanovnitva). Karakter i intenzitet demografskih promjena predoen je u tabeli. Kako do danas nije slubeno proveden novi popis stanovnitva, to se sve predmetne procjene moraju uzeti sa rezervom. Stanovnici/Etnika pripadnost 1991. 1996. 2001. 2002. 2003. 2004. u prethodnoj tabeli. 1991 Natalitet 1996 2002 2003

Srbi 22433 3528 6739 6752 6761 6771

Bonjaci 80359 104575 106044 106265 106418 106552

Hrvati 22510 10405 12995 13022 13041 13056

Ostali 20215 1528 2267 2272 2275 2278

Ukupno 145517 120036 128045 128311 128495 128657

1 Etnika struktura stanovnitva

Relevantni podaci za umrle i roene i prirodni prirast dati su

2277 2125 1226 1194 15,6 17.7 9,5 9,3 966 894 953 1001 Stopa smrtnosti 6.6 7.4 7,4 7,8 1311 1231 273 193 Prirodni rast 9,0 10,3 2.1 1,5 Iz podataka se jasno moe vidjeti pad prirodnog rasta u Opini to jasno ukazuje na starenje stanovnitva. Starosna struktura opine data je u dvije tabele. U tabelama su prikazani podaci za 1991., 2002. i 2003. godinu. Podaci nisu prikazani za istu starosnu dob jer je zadnji zvanini popis stanovnitva bio 1991.godine, dok su podaci za 2002. i 2003. godinu dati po procjeni. 0-9 Opina 1991 Mukarci ene Zenica 12513 11858 10-14 Mukarci ene 6426 6046 15-64 Mukarci ene 4995 50535 3 65+ Mukarci ene 3511 4675

2 Starosna i spolna struktura stanovnitva

OPINA Spol 2002 Oba Ukupno 2003 Muki enski

Ukupno 128311 128495

0-14 27273 23094 11916 11178

0-4 6482 3257 3225

5-9 8982 4720 4262

10-14 7630 3939 3691

15-64 85596 89725

65+ 15442 15676

3.4. Naselja
Specifian proces urbanizacije i deagrarizacije koji se odvijao na podruju Opine Zenica djelovao je na preoces formiranja naseobinskog sistema, pravce i tempo urbanizacije. Za razliku od drugih gradova u BiH gdje je dvije treine doseljenog

stanovnitvo ranije ivjelo u seoskim podrujima, vie od polovine stanovnitva doseljenog u Zenicu, ivjelo ranije u naseljima gradskog karaktera. Doseljeno gradsko stanovnitvo snano je djelovalo na proces aglomeriranja naselja na podruju Opine Zenica. Doseljeno stanovnitvo je bilo vie upueno na kolektivnu, nego na individualnu stambenu izgradnju, naseljavajui urbane dijelove Zenice, to je uslovilo usporen porast postojeih i formiranje novih seoskih naselja. Vangradski prostori opine u cjelosti, a posebno neki dijelovi su dosta loe organizovani. Debalans u rasporedu stanovnitva, privrednih, infrastrukturnih, resursnih i drugih potencijala na podruju opine predstavlja konicu razvoja i grada Zenice i opine kao cjeline. Na podruju opine Zenica, ija povrina iznosi 50569 ha nalazi se 75 naseljenih mjesta organizovanih u 66 mjesnih zajednica ( podaci za 2002.godinu). Tokom 2007. godine na dravnom nivou je donesen zakon kojim se Zenica proglaava Gradom. U zakonu su pojedinano nabrojana naselja (81 naselje) od kojih se sastoji grad Zenica, kao pravni sljednik opine Zenica, koji predstavlja jedinicu lokalne samouprave, sa 7

svojstvom pravne osobe. Samoupravni organi grada Zenica su gradsko vijee i gradonaelnik, iji je izbor takoer propisan ovim zakonom.

3.5. Privreda
Procjenjuje se da radno aktivnog stanovnitva, koje obuhvata dob od 15-64 godine ivota, broji za 2003.godinu 85.370. U tabeli dat je pregled registrovane nezaposlenosti po strunoj spremi za period 2002. - 2007.
Period 2002 2003 2004 2007 Ukupno 16044 17304 18643 22019 NKV 5017 5286 5895 7166 PKV 855 876 889 1135 Stepen strunog obrazovanja KV VKV NSS SSS 6152 235 153 3304 6833 260 148 3572 7107 240 161 3893 8286 327 187 230

VS 207 171 242 34

VSS 121 158 216 345

U slijedeoj tabeli je dat pregled nezaposlenosti za Opinu Zenica:

Pregled nezaposlenih po strunoj spremi 2002.-2004.
8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 2002 2003 2004 NKV PKV KV VKV NSS SSS VS VSS

U 2004.godini aktivnostima Slube za ekonomske odnose i poduzetnitvo izdato je 251 odobrenje za obavljanje razliitih oblika privredne djelatnosti. Prema procjenama izdavanjem ovih odobrenja omogueno je radno angaovanje za 251 vlasnika - samostalnih privrednika, a isti prema procjenama zapoljavaju minimalno po jednog radnika ili brojkama 251 radnika. To znai da je na ovaj nain radno angaovano ukupno oko 502 lica (radnika i vlasnika-poslodavaca). Istovremeno Slubi za ekonomske odnose i poduzetnitvo obratilo se vie pravnih lica koja su registrovana tokom 2004.godine radi utvrivanja da li su ispunjeni propisani uslovi za obavljanje registrovane djelatnosti. Na ovaj nain zaposlenje je obezbijedilo oko 210 lica vlasnika pravnih subjekata, kao i 420 lica radnika, to znai da je na ovaj nain radno angaovano ukupno oko 630 lica (podatak dobijen procjenom na osnovu broja podnesenih zahtjeva i propisanog minimalnog broja zaposlenih za obavljanje djelatnosti tih pravnih lica) Na osnovu naprijed navedenog moe se zakljuiti 8

da je neposrednim aktivnostima Slube za ekonomske odnose i poduzetnitvo omogueno zapoljavanje ukupno oko 1132 radnika. Znaajne aktivnosti opina Zenica je usmjerila u stvaranje povoljnog ambijenta za poboljanje stanja privrede, razvoj poduzetnitva i otvaranje perspektiva za bre zapoljavanje nezaposlenih. Inicirano je i potpomognuto bolje organizovanje poljoprivrednih proizvoaa i drugih privrednika, kroz osnivanje poljoprivredne zadruge "Zenica" i Udruenja privrednika poslodavaca opine Zenica. U toku su aktivnosti na realizaciji Strategije razvoja Opine: Poetak rada Agencije za ekonomski razvoj "ZEDA" i poetak rada prve Privredne zone i Poduzetnikog inkubatora, kao i aktivnosti na poboljanju unutranje organizacije Opinskih slubi uvoenjem informacionih tehnologija. Sve poduzete mjere su imale svog odraza u smanjenju i ublaavanju negativnih trendova u oblasti privrede i poduzetnitva i stvaranju pretpostavki za bre zapoljavanje, stoje izraeno u prikazanim objektivno pozitivnim efektima u datim pregledima. U narednom periodu se mogu oekivati dalji pozitivni rezultati za ije ispoljavanje se intenzivno stvaraju pretpostavke u najveem broju mjera koje se svakodnevno poduzimaju. U oblasti poljoprivredne proizvodnje na podruju opine Zenica vidan je porast obavljanja poljoprivrednih djelatnosti kod stanovnitva. Na osnovu obavljenih istraivanja Slube za ekonomske odnose i poduzetnitvo o stanju poljoprivrede (zasijane povrine, zasijane kulture, brojno stanje voaka, brojno stanje stoke i peradi ...) moemo konstatovati da sve vie domainstava (oko 3500 domainstava sa cca 7000 zaposlenih) ostvaruje prihode iskljuivo obavljajui poljoprivrednu djelatnost. Takoer je ustanovljeno da vei broj domainstava (cca 5500) ostvaruje dodatne prihode iz poljoprivredne proizvodnje. Znaajan uticaj imaju mjere koje je Sluba poduzimala u cilju boljeg organizovanja poljoprivrednih proizvoaa, jaanja udruenja ZEPOLJ, kao i osnivanjem poljoprivredne zadruge "Zenica". Gledano u cjelosti, opina Zenica je, djelujui neposredno ili posredno, u okviru nadlenosti uvedenih pozitivnim propisima, ostvarila znaajan uticaj na ublaavanje negativnih trendova u oblasti zapoljavanja.

Centri i agencije za zapoljavanje

Na podruju opine Zenica postoje dvije agencije za zapoljavanje: 1. JU Sluba za zapoljavanje ZE-DO kantona 2. Biro za zapoljavanje opine Zenica Registrovano je i nekoliko zadruga-agencija za zapoljavanje omladine, studenata i lica na birou rada (Omladinac, Zeko, Tuzla...) Fenomen zaposlenosti sagledan je kroz vei broj razliitih aspekata i predoen je kroz odreeni broj tabela i dijagram:

Zenica

Prosjean broj zaposlenih 2000. 2002. 2003. 2007. 27.664 26.347 26.364 22.019

Prosjena neto plata u KM 2000. 2002. 2003. 2003. 343.93 396,46 418,48 456,38

Prosjean broj zaposlenih u Zenici za period 2000. - 2003.

28.000 27.500 27.000 26.500 26.000 25.500 25.000 2000. 2001. 2002. 2003.
26.186 26.347 26.364 27.664

Prosjena neto plata u KM

450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 2000. 2001. 2002. 2003.
343,93 357,42 418,48

396,46

Zaposlenost po obrazovnom nivou data je u tabeli.

OPINA

Pol

NKV 1

PKV 2 1.743 132 1.875

KV 3

VKV NSS 4 5

SSS 6

VS 7

VSS PDS 8 9 40 20 60

DR Ukupno 10 34 6 40 16.019 7.657 23.676

mukarci 1.165
ZENICA

5.491 2.421 1.030 194

338 2891 407 3.042

554 1.342 776 959

ene

1.091

ukupno 2.256

6.521 2.615

745 5.933 1.330 2.301

U Zenici u kolskoj 2006./2007. godini postoje 43 osnovne kole, te 1 kola za djecu sa specijalnim potrebama i 1 muzika osnovna kola. Na Univerzitetu u Zenici, koji se sastoji od 7 fakulteta, u 2006./2007. godini upisano je ukupno 4171 student. U okviru Ustanove Predkolski odgoj i obrazovanje Zenica djeluje 9 obdanita koja obuhvataju oko 650 djece, a to predstavlja obuhvat od samo 5%. U Zenici djeluje i 10-tak privatnih obdanita sa manjim kapacitetima.

Zenica je univerzitetski grad i uenici mogu da upiu jedan od sljedeih fakulteta: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Fakultet za metalurgiju i materijale (od 1961 .godine) Mainski fakultet (od 1977. godine) Pedagoki fakultet (od 2002.godine) Pedagoka akdemija (od 1994.godine) Islamska pedagoka akademija (od 1993.godine) Ekonomski fakultet Pravni fakultet Zdravstaveni fakultet

U oblasti kulture djeluju:

10

Tri profesionalne institucije (Bosansko narodno pozorite. Biblioteka i Muzej grada) Nacionalna kulturna drutva (BZK Preporod, HKD Napredak i SKPD Prosvjeta) Kulturno-umjetnika drutva (Ibrahim Perviz, eljezara, Riice, ansambl Bosnia-folk) Omladinski hor i Kamerni simfonijski orkestar Drutvo pisaca BIH-Podrunica Zenica i Udruenje knjievnika ZE-DO kantona

NAPOMENA: U oblasti drutvenih djelatnosti, nauke i tehnologije djeluje 48 javnih ustanova i institucija, te preko 40 udruenja graana, koji ukupno raspolau sa oko 140.000 m2 zatvorenog prostora. U ovim subjektima profesionalno je angairano preko 4.000 ljudi, te skoro 4.000 amatera. Na podruju opine Zenica djeluje pet javnih ustanova iz oblasti zdravstva.

3.6. Sport i rekreacija1

1. Kompleks Kamberovia polje Osam teniskih terena; Dva nogometna terena (glavni i pomoni) i atletska staza; Asfaltni tereni za mali nogomet i rukomet (tri terena), koarku (tri terena) i odbojku (dva terena); Teretana i svlaioniki prostor;

2. Otvoreni bazeni u Crkvicama, Olimpijski bazen; Bazen za neplivae; Bazen za skokove, sa tri tornja: 3, 5 i 10 m; Djeiji bazen; Igralita za odbojku, koarku, mali nogomet i djeiju zabavu; 3. Kuglana, 4. Vikend kue na Vlaiu, 5. Ski lift na Smetovima - RSC Smetovi 6. Gradski stadion Bilino polje 7. Igralite Papirna 8. Dom strijelaca
1

Izvor podataka: O drutveno-ekonomskoj opravdanosti osnivanja (organizovanja) pravnog subjekta za upravljanje i odravanje sportskih objekata u vlasnitvu opine.

11

9. PSC Kamberovia polje u izgradnji (oekuje se otvaranje poetkom 2009. godine) 10. Sportska dvorana Bilmie 11. Sportsko rekreacioni centar eljezare Zenica: Teren, sale i tribine; Trim kabinet; Zatvoreni bazen; 12. Ostali sportski objekti za koje treba regulisati statusna pitanja.

3.6. Poljoprivreda
Na podruju opine Zenica djeluje jedna drutvena poljoprivredna zadruga Zenica." U sklopu ove zadruge djeluje niz podzadruga kao to su: pelarska, stoarska... U toku je priprema Projekta Regionalnog Poljoprivredno-veterinarskog centra koji treba da se otvori u opini Zenica. U tabelama u nastavku teksta dat je pregled osnovnih poljoprivrednih pokazatelja za opinu Zenica: Struktura upotrebe zemljita Poljoprivredni posjedi Vrsta kultura

Struktura upotrebe zemljita (u ha):

VRSTA

Privatno vlasnitvo

Dravno vlasnitvo

TOTA L / / / / / / / 6420 1834 4263 1181 4 / 28374 42076

obraeno neobraeno obraeno neobraeno Polja Vonjaci Travnjaci Panjaci Visoko kultivirano (staklenici) Navodnjavano zemljite ume TOTAL Neobradivo zemljite 6157 1790 4108 876 4 / 2851 15786 / / / / / / / 263 44 155 305 / / 25523 26290

12

Poljoprivredni posjedi:
Posjed privatni dravni

Broj posjeda Zajedno povrina svih posjeda Prosjena povrina po posjeda

9813 2943,90 ha 0,3 ha

1 25 ha ha

Vrsta kulture:
Kultura ito Industrijske biljke Povre ajevi i mirodije Prava Jagodiasto voe Stona hrana Ostalo TOTAL 855 / 2042 / / 50 919

3.7. Turizam
U Zenici ve dui niz godina radi Turistika zajednica opine Zenica. U Zenici je i sjedite Turistike zajednice ZE-DO kantona. Zenica u ranijem periodu nije poklanjala mnogo panje razvoju turizma. Na sreu trendovi su se promijenili, pa Zenica danas sve vie i vie panje poklanja razvoju turizma. Napravljen je itav niz projekata razvoja seoskog turizma, zatim historijskog turizma, kao i vjerskog turizma. Prema podacima biveg ZPP-a u opini Zenica u 2001.godini bilo je 36 preduzea koja se bave ugostiteljstvom i turizmom, od ega 3 preduzea u dravnom, a 33 u privatnom vlasnitvu. U opini Zenica postoji 32 restorana, 5 barova, 10 bifea, 17 kafana, 2 kantine i 5 putnikih agencija U tabeli je dat pregled smjetajnih kapaciteta na podruju Opine. Smjetajni kapaciteti na podruju opine Zenica: R.br. 1 2 3 4 5 6 7 Naziv hotela/motela/pansiona Hotel Internacional Hotel Metalurg Hotel Rudar JU Doma penzionera Pansion Fontana Pansion Bistriak Motel Titanic UKUPNO: 13 Broj soba/kreveta 63/69 + 62 pomona 40/120 21/35 52/80 8/28 24/43 10/21 218/396 + 62

3.8. Historijske vrijednosti

Nastanak prvih zajednica na podruju dananje Zenice bio je uslovljen nizom faktora. Prije svih, to je postojanje zenikog polja u dolini rijeke Bosne i trasa puta koja je slijedila njen tok. Zatim, zalee, okrueno brdovitim masivima, koje je obezbjeivalo siguran ivot na terasama brda, te Vranduka i Lavanska sutjeska, koje su svojim konfiguracijama bile prirodna odbrana od neprijatelja. Prvi pouzdani tragovi organizovanih ljudskih naselja u ovom kraju datirani su u mlae kameno doba (neolit), 3000-2000 godina, p.n.e. Na osnovu podataka iz druge polovine XVIII stoljea u Zenici su bila 4 timara sa 10500 aki godinjeg prihoda. Zapis G. Temela iz 1867. godine procjenjuje da u Zenici tog vremena ima 2200 stanovnika. Pred sam kraj prisustva turskih vlasti u BiH izgraena je cesta Bosanski Brod Sarajevo, koja je u Zenici skretala na Vjetrenice. Drum izgraen 1864. godine otvorio je nove privredne tokove i dolini omoguio da bude glavna saobraajnica u svim vidovima. Takoer je putena u promet relacija lokalnog puta Busovaa - Zenica , 1869.godine. Iste godine pominje se i izgradnja eljeznike pruge dolinom rijeke Bosne. U tom periodu najvanija privredna djelatnost kraja bilo je zanatstvo i poljoprivreda. Pred kraj turske vladavine u zenikoj ariji bilo je oko 70 zanatskih radionica razliite namjene., zatim 26 ugostiteljskih objekata, 3 hana, 14 mehana, 88 kafana, 3 ainice i 1 itaonica. Podaci iz 1879. godine govore da su najinteresantnije znamenitosti grada fabrika papira, eljezara i eliana, rudnik i centralni zatvor. O IMENU Ba k'o zjenica oka....naeg Zenica ima jedinstveno, privlano, udesno lijepo ime. Ono se prvi put spominje 20.marta 1436. godine u jednom dokumentu Dubrovake Republike, a neodoljivo podsjea na ime epicentra oka, podstiui i na pomisao da taj naziv nije bezrazlono nastao, ve da je njime, od postojanja, izraeno neko fokusno znaenje ove sredine. O LEGENDI O nastanku imena govori jedna od legendi. Ona pria da je dananje, prvobitno naselje sadanjeg grada formirano u centru kotline, ija cjelina ima izgled oka. Sredinji poloaj naseobine u tom geografskom oku rodio je i njeno toplo ime - Zenica. Postoji i legenda da je prilikom odlaska posljednja bosanska kraljica Katarina Kosaa - Kotromani navodno rekla: osta zenica oka moga... Etimolozi vele da ime ovog grada proistie iz korijena slavenske rijei BAZENICA, ijim se poetnim dijelom imenuje zova, biljna vrsta tada veoma rairena na ovom tlu. O LOKALITETIMA O prahistorijskom i predrimskom ivotu na ovom tlu govore raznovrsni nalazi upotrebnih predmeta iz neolita, bakarnog, bronzanog i eljeznog doba na dosad otkrivenim arheolokim lokalitetima u Drivui, Graanici, Orahovakom polju, Kopilu i Ravni, kao i toponimi nekadanjih ilirskih naselja (gradina) korjenskih sadranih i do danas zadranih u imenima pojedinih zenikih sela i naselja kao to su Gradac, Gradie i Graanica. 14

O PERIODU RIMSKE UPRAVE U svom istorijskom razvoju podruje dananje Zenice javlja se pod razliitim imenima. U prvim vijekovima nove ere, u doba rimske uprave u ovim krajevima, podruje Zenice je poznato pod imenom BISTUA NUOVA. Izvanredno znaajna arheoloka nalazita vezana za period rimske uprave ovim krajem otkrivena su na lokalitetima Bila, Putovii i Tiina. Rije je o otkriu terme i objekata veeg seoskog domainstva, odnosno vile rustike. O BANU KULINU U ranosrednjovjekovnom periodu ovaj kraj se u istorijskim izvorima javlja pod imenom BROD, nastalom prema istoimenom nazivu znaajnog prelaza (Brod), preko rijeke Bosne. U tom vremenu, istoriografski nedovoljno istraenom, ovo podruje je bilo pozornica znaajnih zbivanja u vezi sa postojanjem heretikog vjerskog pokreta bogumilstva, koji predstavlja najistaknutiju drutvenu pojavu u srednjovjekovnoj istoriji Bosne predturskog perioda. Sjedite starjeine (djed ili did) bogumilske Bosanske crkve bilo je jedno vrijeme u selu Janjii u upi Brod (Zenica). Pod pritiskom pape i pred opasnou od krstakog pohoda Maara, bosanski ban Kulin se 8. aprila 1203 godine na poznatom saboru u Bilinu polju, u prisustvu papinog izaslanika, zvanino odrekao bogumilstva. O PLOI VELIKOG SUDIJE U osvjetljavanju dravnog bia Bosne Kulinovog doba veoma je znaajan jedan unikatni arheoloki nalaz sa ovog tla, otkriven prije tridesetak godina u ovdanjem naselju Podbrijeje. Rije je o nadgrobnom spomeniku s kraja XII stoljea, ispisanom bosanicom, gdje se spominje dvorski sudija Gradia. To je do danas prvi i jedini izvorni dokumentarni nalaz koji govori o instituciji sudstva u srednjovjekovnoj bosanskoj dravi, ime se na najbolji nain posvjedoava njeno drevno dravno postojanje i trajanje.

3.9. Infrastruktura
Postojea infrastrukturna mrea i kapaciteti predstavljaju solidnu podlogu koja, uz neophodnu rekonstrukciju i odgovarajuu modernizaciju te poveanje kapaciteta, moe biti u funkciji razvojnih potreba stanovnitva i privrede. U tom smislu posebno su aktuelna pitanja sanacije vodovodne mree, izbora odgovarajuih dugoronih rjeenja za vodosnabdjevanje grada i ostalih naselja te izgradnje novog vodovoda. Programom kapitalnih ulaganja u vodoprivredne objekte u Opinu Zenica za 2004.godinu uloeno je 1.021.000,00 KM, a koji se odnose na realizaciju 39 projekata iz oblasti vodoprivrede. Primarni kratkoroni i dugoroni cilj razvoja na podruju vodosnabdjevanja je rekonstrukcija distributivne mree ime bi se smanjilo rasipanje vode i ukljuivanje u izgradnju projekta Plava voda. U tabeli dat je pregled proizvodnje vode po izvoritima u 2001. godini. Na podruju opine Zenica postoji i oko 300 izvora na seoskim podrujima manjih kapaciteta.

Izvorite Kruica

Proizvedena koliina 352 15

Struktura 67,7

Babina rijeka Strmenjak Klope Ukupno

153 10 5 520

29,4 1.9 1,0 100,0

Elektrina energija koja se koristi na ovim prostorima dolazi iz sistema hidroelektrana i termoelektrana. Kapaciteti za proizvodnju i distribuciju elektrine energije instalirani su u okviru sistema JP Elektroprivrede BiH, i izvan njega u okviru kapaciteta Mittal-Steel Zenica - eljezara. Na podruju Opine instalirani su znaajni kapaciteti za prijenos elektrine energije. Struktura kupaca potroaa elektrine energije po kategorijama potronje u 2001. godini u opini i gradu Zenica dat je u tabeli: Opis Na visokom naponu Na niskom naponu - domainstva -Ostala potronja -javna rasvjeta UKUPNO: Opina Broj Struktura u
%

Grad Broj Struktura u

%

Uee grada u% 84.6 74.9 73,9 88,0 81,8 74,9

13 43240 39875 3019 346 43253

0,03 99,97 92,19 6.98 0.80 100,00

11 32396 29455 2658 283 32407

0,03 99,97 90,89 8,20 0,88 100,00

Distribucija elektrine energije na podruju opine Zenica vri se putem elektrodistributivnih kapaciteta naponskog nivoa 35, 20, 10 i 0,4 kV Osnovni izvori elektrine energije: 1. TS 220/110 kV Zenica 2 sa instaliranim trafo jedinicama 2 x 150 MW 2. TS 110//35 kV sa instaliranim trafo jedinicama 2 x 30 MVA 3. TS 110/35/20/10 kV Zenica 3 sa instaliranim trafo jedinicama 40 + 20 MVA 4. TS 110/35/6 kV JUG sa instaliranim trafo jedinicama 2 x 31,5 MVA, vlasnitvo eljezare Zenica 5. TS 110/35/6 kV Sjever sa instaliranim trafo jedinicama 4 x 31,5 MVA, vlasnitvo eljezare Zenica 6. TS 110/35/20 kV Zenica 4 snaga 40 MVA 7. TS 110/35/20(10) Nemila snaga 8 MVA Ukupan broj trafo stanica na podruju opine Zenica je 482. Veliina i struktura izgraene mree na podruju opine Zenica dat je u slijedeoj tabeli.

OPIS Dalekovodi

DUINA U KM 284,4

STRUKTURA U % 13,8

16

Niskonaponska mrea Kablovska mrea UKUPNO:

737,0 1036.0 2057,4

35,8 50,4 100,00

Sliv rijeke Bosne ima povrinu od 10.457 kvadratnih kilometara i najvei je pojedinani sliv u BiH. On pokriva 20% ukupne povrine BiH. Po miljenju strunjaka gradnjom pojedinih atraktivnih hidroenergetskih postrojenja u slivu ove rijeke omoguava se rjeavanje niza vodoprivrednih problema. Tako je na podruju opine Zenica predviena izgradnja mini-hidroelektrana. U slijedeoj tabeli dat je pregled predvienih hidroelektrana2.

Naziv Lava Janjii Vranduk Kovanii Zenica I, II i III Ukupno

Snaga MW 17,49 34,20 50,00 32,30 43,30 177,29

Energija GNVh 59,17 102,46 140,63 90,33 139,93 532,51

Investicije (000 KM) 46.670 64.560 77.870 65.540 137.710 392.350

3.10. Ceste
Zenica ima nesumnjive prednosti u geoprometnom poloaju, to e u narednom periodu doi do punog izraaja. Izgradnja puta Sjever - Jug uinit e da se Opina priblii privrednim centrima Evrope i time e se pruiti vee mogunosti za plasman proizvoda sa ovih prostora na druga trita. U razmatranju stratekih pravaca razvoja na podruju putne infrastrukture prioritet zauzima izgradnja glavne gradske saobraajnice, izbor trase puta koridora Vc kroz opinu Zenica i prikljuka na autoput, izgradnja novog puta na potezu Zenica Kakanj - Sarajevo, izgradnja regionalnog puta Zenica Nemila Bistriak - Tesli i rekonstrukcija i proirenje mree opinskih puteva. Na podruju Zenice relativno je dobro razvijena mrea lokalnih, regionalnih i magistralnih puteva. U tabeli dat je pregled lokalnih, regionalnih i magistralnih puteva za opinu Zenica:

Izvor podalaka: Strategija razvoja opine Zenica, knjiga PO-01. i Dokumentaciona osnova za izradu stratekih pravaca razvoja str.117

17

ODREDITE (od-do) Zenica-Babino-dom Puhovac Perin Han-Dolaa Tunel Bistriak-Topi Polje Zenica-Smetovi Vranduk-Koprivna-veza M17 Donja Graanica-Jezero Nemila-Orahovica Babino-Sebuje-Bijele Vode Dom Puhovac-Seoci Odmaralite Bistriak-iara Dolaa-Moanica Raa-selo Graja Luke-Urije Dom Puhovac-Borovi-Arnauti Borovi-selo Puhovac Puhovac-Posotjan-Hrastovac

Km

kvalitet L-2 L-3 L-5 L-6 L-7 L-8 L-9 L-10 L-11 L-13 L-14 L-15 L-16 L-17 L-18 L-19 R413A R44I R445 R473 M17 MI7 MI7 MI7 M5

Lokalni putevi 10,40 3,00 3,00 8,00 7,63 7,00 7,00 8,00 2,80 4,00 8,00 4,00 3,14 3,20 1,70 7,00 Regionalni putevi ajdra-Stranjani-Ovnak 11,20 Zenica-ajdra-Vjetrenice 10,00 Lava-Drivua-Zenica-Tetovo-Nemila 37,45 Nemila-Bistriak-Granica opine Tesli 15,60 Magistralni putevi Nemila-Granica opine epe 6,2 Nemila-Zenica 16,5 Zenica-Lava 13,5 Lava-Granica opine Kakanj 3.2 Lava-Granica opine Busovaa 2,6

U tabeli je dat pregled duine kategorisanih i nekategorisanih puteva na teritoriji Opine: Vrsta puta Nekategorisani putevi Lokalni putovi Regionalni putevi Magistralni putevi Ukupno: asfalt 46,00 77,86 74,25 42,00 Duina puta (km) makadam 77,99 10,00 / / Ukupno 123,99 87,86 74,25 42.00 238,10

Zenica je autobusnim vezama povezana sa gotovo svim opinama na teritoriji Bosne i Hercegovine. Takoer je autobusnim vezama povezana i sa velikim brojem gradova irom Evrope. U opini Zenica postoji glavna autobuska stanica sa 12 glavnih perona i 7 18

pomonih. Pored povezanosti sa drugim opinama i gradovima van BiH, postoji i veliki broj autobuskih linija koje saobraaju na samoj teritoriji Opine: 10 gradskih i 31 prigradska linija. Potrebno je i navesti da iri dio grada broji 144 ulice. Grad Zenica ima 3 bulevara, 5 trgova i 4 mosta. Opina Zenica povezana je eljeznikom prugom amac - Sarajevo sa opinama epe i Kakanj i to od km 154 + 900/Begov Han i do km 197 + 200/Gora Dvokolosjekna pruga je od km 154 + 900/Begov Han do 171 + 921/Jelina Pruga Jelina-Zenica eljezara - Zenica Putna/ duina 7700 m. Sve pruge su u funkciji Vozovi sa prevozom putnika: - Put.vozovi Zenica - Maglaj - Zenica - Sklasini vagoni - Put. Vozovi Zenica - Sarajevo Zenica - Mot. Vozovi - Meunarodni brzi voz Sarajevo - Zenica Zagreb - Klasini vagoni - Meunarodni brzi voz Sarajevo - Zenica Budimpeta - Par/klasini vagoni Vozovi za prevoz tereta: gustina saobraaja ovisna je o potrebama za prevozom tereta. Mogue je ostvariti vezu sa svim eljeznikim stanicama u BIH i Evropi. Stanica Zenica Teretna u funkciji 16 kolosjeka Stanica Zenica eljezara u funkciji 10 kolosjeka

Treba napomenuti da u sklopu preduzea eljezara Zenica i Mittal Steel Zenica postoji eljezniki saobraaj za radnike, ali prvenstveno za prevoz tereta, tj. teretni saobraaj. Ciljevi i vizije razvoja eljeznikog saobraaja3 ukljuuju izgradnju drugog kolosjeka Zenica - Sarajevo, kao i razmatranje izgradnje eljeznikih pravaca prema Splitu i Prijedoru.

4. CILJEVI
4.1. Opi ciljevi
Razvojni plan Opine Zenica treba obezbijediti: optimalno koritenje prirodnih resursa - zemljita, uma, voda, vazduha i mineralnih sirovina; zatitu i unapreenje ivotne sredine; kreiranje i ostvarivanje politike prostornog ureenja zasnivati na naunim istraivanjima i dostignuima. To posebno upuuje na potrebu usklaivanja politike i prakse prostornog ureenja sa politikom i praksom razvoja svih drugih djelatnosti, to e doprinjeti da se prostornim ureenjima omogui racionalan razvoj drugih
3

Izvor podataka : eljeznice FBIH. Prometno poslovno podruje Zenica

19

djelatnosti, a da se razvojem drugih djelatnosti obezbijedi racionalno koritenje prostora; to dosljednije ostvarivanje osnovne postavke samoupravnog drutvenoekonomskog i politikog sistema kako bi se obezbjedio odluujui poloaj u raspolaganju dohotkom cjelokupnim sredstvima drutvene reprodukcije; politiku stabilizacije kao trajno opredjeljenje u drutveno-ekonomskom razvoju provoditi dosljedno; drutveno-ekonomski razvoj opine sprovoditi ostvarivanjem veeg uea u stopi rasta kvalitetnih faktora razvoja, jaanjem izvozne i konkurentne sposobnosti privrede; raznim projektima i politikom dati podstrek za razvoj poljoprivrede, koja ima velike mogunosti razvoja; usklaivanje odnosa izmeu potreba drutva, sa jedne strane i prirodnih izvora i uslava, s druge strane, to e se postii adekvatnom organizacijom prostora u skladu sa njegovom prirodnom podobnou, drutvenim prioritetima i dugoronim interesima; uvanje prirodnih i historijskih vrijednosti; pravovremenom zatitom i racionalnim koritenjem prirodnih bogatstava u skladu sa dugoronijim planovima razvoja privredne infrastrukture ( saobraaj, energetika i vodoprivreda) treba da rezerviu prostor za buduu izgradnju i to racionalanije razmjeetenje prizvodnih snaga u prostoru, ime e se doprinositi brem ukupnom materijalnom i drutvenom razvoju i porastu ivotnog standarda i ukupnog blagostanja stanovnitva;

4.2. Posebni ciljevi

obezbijediti odgovarajui materijalni poloaj kulture, proirenjem mree kulturnih ustanova, bolje koritenje postojeih kapaciteta i kadrova. potrebno je voditi rauna o zatiti poljoprivrednog zemljita od daljnje izgradnje obezbjediti za jedno domainstvo jedan stan prosjena veliina stana treba da bude 60m2 , odnosno prosjena stambena povrina po stanovniku 20m2 rijeiti kvantitativnu nestaicu stanova koja je posebno izraena na gradskom podruju 20

svi stanovi treba da budu opremljeni neophodnim komunalnim instalacijama to zahtijeva bri razvoj komunalne infrastrukture na vangradskom podruju razvoj opinskog centra treba biti u to veoj mjeri usklaen sa razvojem opine, s ciljem da to potpunije doprinosi ravnomjernijem materijalnom i drutvenom razvoju opine u skladu sa razvojem subregije, regije i drave u cjelini naselja koja nemaju uslove za dalji razvoj treba samo sanirati. Potrebno je ograniiti investicije na najnunije higijensko - zdravstvene ureaje, postojee odravati u dobrom stanju, a samo iznimno uvoditi nove disperzijom sadraja urbane opreme pribliiti ove sadraje mjestu stanovanja, ime e se smanjiti individualni i drutveni trokovi, a poveati stepen zadovoljenja potreba stanovnitva porast produktivanosti rada predstavlja ekonomsku nunost irokog stepena, dosadanja niska produktivnost vodila je siromanoj akomulaciji i sve veem zaduivanju privrede ime je ugroen i sam razvoj urediti izletita oko Zenice i uiniti ih privlanijim turistima.

5. SWOT ANALIZA
SNAGE (Strenghts)
* Povoljan geografski poloaj za plasman/ trgovinu roba i usluga * Kvalitetna radna snaga

MOGUNOSTI (Opportunities)
* Povezivanje preduzea koja se bave metalurgijom i zajedniki nastup na tritu * Izgradnja glavne gradske magistrale (GGM) i uvoenje trolejbuskog (ili tramvajskog) saobraaja * Razviti svjesnost i promovirati EU i meunarodne standarde i procedure * Drumski i eljezniki koridor V-c 21

* Zenica sajamski grad * Multietninost

* Veliki broj struno osposobljenih mladih ljudi * Postojanje velikog broja obrazovnih i drugih institucija (brza prekvalifikacija) * Administrativni i kulturni centar kantona * Blizina glavnog grada i aerodroma * Rastua lokalna energija i motivacija

* Razvoj ekoloke poljoprivrede i zdrave hrane * Izgradnja postrojenja za obradu otpadnih voda * Koritenje potencijala sela

* Uspostaviti saradnju i kooperaciju postojeih institucija i razviti nove za podrku razvoju. * Gradnja saobraajne infrastrukture u korelaciji sa trasom budueg koridora V-c

* Lokalni ekonomski razvojni programi (partnerstvo vlasti i privatnog sektora postoje) * Objekti za sport i rekreaciju * Industrijska tradicija

* Organizovanje sportskih manifestacija

* Pootravanje zakona iz oblasti zatite ivotne sredine * Razvoj univerziteta i otvaranje novih fakulteta * Pokrenuta integralna proizvodnja elika u Mittal Steel - u * Razvoj turizma i iskoritavanje turistikih potencijala (i zimski i ljetni turizam) * Preventivno raditi na odravanju povoljne slike vodosnabdijevanja grada (dovesti vodu sa izvorita Plava voda u Travniku)

* Razvijanje Radne zone (Poslovna zona Zenica 1 gdje se nalazi i Poslovni inkubator) * Izgraena regionalna sanitarna deponija

SLABOSTI (Weaknesses)
* Slaba kupovna mo stanovnitva * Visok stepen nezaposlenosti * Visoko prisustvo sive ekonomije * Saobraaj u gradu * Nedovoljno investiranje u sport i promovisanje grada kroz sport * Nepovoljna struktura nezaposlenih 22

PRIJETNJE (Threats)
* Ekoloki problemi zbog oivljavanja metalurgije u gradu * Globalna ekonomska kriza * Nestabilnost politikog okruenja * Pad nataliteta * Posljedice viegodinjeg ekonomskog i tehnolokog zaostajanja

* Sporost u gradnji koridora V-c * Nizak nivo svijest o zatiti okoline * Nedostatak zakonske regulative, kao i slaba implementacija postojee u oblasti zatite okoline, kontrole kvaliteta roba i usluga. * Slaba promocija domaih turistikih potencijala * Jedan od najniih prosjeka plata u Federaciji BiH * Odliv mladih i kvalitetnih kadrova * Korupcija u svim sferama ivota * Rad na crno * Nedostatak tehnoloki zaokruenih cjelina

* Maloljetnika delikvencija * Nedovoljna meunarodna verifikacija kvaliteta pojedinih proizvoda

6. VIZIJA RAZVOJA
Opina Zenica je grad smjeten u srcu Bosne i Hercegovine, a ujedno i na pravcu kojim e za nekoliko godina proi koridor V-c. Predstavlja i tradicionalni centar tzv. crne metalurgije, zahvaljujui gradnji eljezare 1892. godine. Iako se inilo da e ova grana privrede nestati poslije zadnjeg rata, zenika eljezara je u 21. vijeku ponovo poela raditi punim kapacitetom. Privatizacijom od strane jednog od lidera na svjetskom tritu elika Arcelor Mittala, a ubrzo nakon toga i pokretanjem projekta oivljavanja eljezare, Zenica je ponovo dobila zatitni znak. U Arcelor Mittal eljezari je pokrenuta integralna proizvodnja elika i ove godine se oekuje proizvodnja od skoro 2 miliona tona.

23

Jedna od predrasuda je da zatita ovjekove sredine dolazi u sukob sa interesima privrednog razvoja-rasta drutvenog proizvoda, ivotnog standarda, otvranja novih radnih mjesta. Praksa najrazvijenijih zemalja, ali i zemalja u razvoju, tokom posljednje decenije dokazuje suprotno: tradicionalni koncept razvoja orijentisanog na rast proizvodnje i ujedno rast potronje prirodnih resursa doao je do svojih krajnjih granica. Tzv. ekstremni trokovi koje proizvidi zagaivanje, iscrpljivanje resursa i naruavanje ljudkog zdravlja poinju nadmaavati koristi koje dalji rast donosi. Rjeenje je u odrivom razvoju, balansiranju razvoja ekonomije i ekologije. Na ovom problemu se mora odmah raditi, jer zdravlje stanovnika i zatita ivotne sredine moraju biti ispred ekonomskih benefita. U tom smislu ova oblast mora biti zastupljena u okviru nekih konkretnih projekata. Moja vizija rjeenja ovog problema u gradu Zenici: uvoenje kontinuiranog monitoringa kvaliteta zraka, vode i tla instalacija sistema za prikupljanje, obradu, analiziranje i distribuciju podataka o nivou ekolokog zagaenja pootravanje zakonske regulative u skladu sa evropskim zakonima o zatiti okoline.

U urbanom dijelu Zenice se zadnjih godina, ekspanzijom broja cestovnih vozila na putevima, javlja novi problem, a to su saobraajne guve. Planiranje, izgradnja i rekonstrukcija saobraajnica i saobraajnih sistema od velikog je znaaja za gradsku zonu Zenice zbog preoptereenosti saobraaja za vrijeme dnevnih, nedjeljnih i prazninih piceva. Guve se stvaraju pri izlazu iz naselja Lukovo Polje, kao i na mostovima koji povezuju naselja na suprotnim obalama rijeke Bosne, ali i na drugim lokacijama. Moja vizija rjeenja ovog problema je: izgradnja pjeake drvene uprije izmeu naselja Odmut i Bilmie pored postojeeg mosta. Postojei most rekonstruisati i napraviti dodatne saobraajne trake, te reprogamirati semafor na lijevoj obali Bosne u naselju Odmut. izgraditi pjeaki visei most iz naselja Crkvice preko magistralnog puta i rijeke Bosne do naselja Jalija na lijevoj obali, ime bi graanima Crkvica i Babine Rijeke centar grada bio mnogo blii, a to bi smanjilo upotrebu vozila za dolazak u grad 24

proiriti Goradansku ulicu, rekonstruisati je i napraviti trotoare (naselje Lukovo Polje) izgraditi novu tranzitnu autobusku stanicu u Peharama koja e biti blie koridoru V-c i van urbanog dijela grada, te e imati manji uticaj na saobraajnu guvu i zagaenje u gradu

7. LITERATURA
Federalni zavod za statistiku, ZE-DO kanton u brojkama, 2008. godina Federalni zavod za statistiku, Statistiki godinjak/ljetopis 2008, 2008. godina Federalni zavod za statistiku, Federacija u brojkama 2008, 2008. godina Opina Zenica, Sektor za vodoprivredu, umarstvo i poljoprivredu Sluba za zapoljavanje ZE-DO kantona Zaposlenost. nezaposlenost i plae u FBiH, Statistiki zavod Sarajevo, 2008. 25

godina Strategija razvoja opine Zenica, PO-02 Dokumentaciona osnova za izradu stratekih pravaca razvoja ZE-DO kantona Internet: www.bs.wikipedia.org www.zenica.ba www.superinfo.ba www.dzonlic.com Ministarstvo komunikacija i transporta Bosne i Hercegovine, Autocesta u koridoru 5c Priprema planske i studijske dokumentacije, Lot br. 5, Zavrni izvjetaj za pre feasibility studiju, oktobar 2005. godine

26

8. SADRAJ
1. UVOD ..............................................................................................................1 2. PRIRODNI USLOVI .......................................................................................2
2.1. Lokacija .............................................................................................................................2 2.2. Reljef .................................................................................................................................2 2.3. Zemljite i mineralni resursi ..........................................................................................3 2.4. Klima .................................................................................................................................4

3. STVORENI USLOVI .......................................................................................5

3.1. Obiljeja opine .................................................................................................................5 3.2. Gradovi prijatelji .................................................................................................................5 3.3. Stanovnitvo .................................................................................................................6 3.4. Naselja .................................................................................................................................7 3.5. Privreda .............................................................................................................................8 3.6. Sport i rekreacija ...............................................................................................................11 3.7. Poljoprivreda ...............................................................................................................12 ...................................................................................................14 3.8. Turizam ...........................................................................................................................13 3.9. Historijske vrijednosti 3.10. Infrastruktura ...............................................................................................................16

3.11. Ceste ...............................................................................................................................18

4. CILJEVI .........................................................................................................20
4.1. Opti ciljevi 4.2. Posebni ciljevi ...............................................................................................................20 ...............................................................................................................21

5. SWOT ANALIZA 6. VIZIJA RAZVOJA 8. SADRAJ

.....................................................................................22 .....................................................................................24

7. LITERATURA ...............................................................................................26 ...............................................................................................27

27