UNIVERZITET U TUZLI RUDARSKO-GEOLOKO-GRAEVINSKI FAKULTET ODSJEK SIGURNOST I POMO

PREDMET:

ALARMNI SISTEMI, VIDEO I SATELITSKI NADZOR

TEMA:

TEHNIKA ZATITA I ZAKONSKA REGULATIVA

Mentor:
UVOD

Student:

Tehnika zatita predstavlja skup radnji kojima se neposredno ili posredno zatiuju ljudi i njihova imovina, a provodi se tehnikim sredstvima i napravama te sustavima tehnike zatite kojima je osnovna namjena sprjeavanje protupravnih radnji usmjerenih prema tienim osobama ili imovini kao to su: protuprovalno djelovanje protuprepadno djelovanje i protusabotano djelovanje. Sustav tehnike zatite predstavlja povezivanje dvaju ili vie sredstava, naprava i ureaja koji zajedno ine funkcionalnu cjelinu.

1. TEHNIKA ZATITA

Sredstvima i napravama tehnike zatite smatraju se: 1. sredstva i naprave za tjelesno sprjeavanje nedoputenog ulaska osoba u tieni objekat, 2. elektroniki sigurnosni sistemi koji omoguuju djelotvornu zatitu tienog objekta, 3. sredstva i naprave za neposrednu zatitu ljudi (protuprepadni alarm), 4. protusabotani elementi (specijalna runa ogledala za pregled podvozja vozila). Sredstvima i napravama za tjlesno spreavanje nedoputenog ulaska osoba u tieni prostor smatraju se: - specijalne ograde, - specijalne rampe i barikade, - protuprovalna vrata, - sve vrste brava sa serijskim brojem ili kodom, - specijalne graevinske konstrukcije, - neprobojna stakla, - druga mehanika ili elektro mehanika sredstva i naprave. Elektronikim sigurnosnim sistemima smatraju se: - protuprovalni i protuprepadni sistemi, - video nadzorni sistemi, - sistemi kontrole i registracije prolaza, - sistemi zatite artikala. 1.1. Protuprovala i protuprepad Porodine kue, poslovni prostori i openito vei objekti od provale se tite uglavnom alarmnim sistemima. Provalnici djeluju linijom manjeg otpora uoljiva vanjska sirena vrlo vjerovatno e ih odvratiti od provaljivanja. Ako ipak pokuaju, ukljuuje se snana sirena koja ometa ili ak potpuno sprjeava provalnika da obavi zapoeti zadatak. Statistiki podaci pokazuju da oglaavanje alarmnog sustava prilikom pokuaja provale, smanjuje nastale tete ak do 90 %. Provalnici se nalaze na nepoznatom terenu i strahuju od mogueg otkrivanja, kada se oglasi sirena, znaju da im vrijeme istjee i uglavnom neobavljenog posla napuste objekt. Samo postojanje alarmnog sustava, je potencijalnom provalniku jo pri odabiru rtve, esto presudna informacija da zaobie taj objekt.

Pokuaj provale treba detektovati u najranijoj fazi, tj. jo pri pokuaju obijanja vrata ili razbijanja stakla. U tu svrhu koriste se magnetni kontakti i detektori loma stakla. Veina protuprovalnih sistema moe se nadograditi detektorima vatre ili dima. U objektima u kojima postoji mogunost prepada instaliraju se panik tipke ili ine radi tihe dojave. Neophodni su u objektima gdje se radi sa novcem.

1.2

Video nadzorni sistemi

Dosadanje iskustvo govori da su video nadzorni sistemi daleko superiorniji u odnosu na ostale sisteme tehnike zatite. Bilo da se radi o zatiti manjih poslovnih objekata, trgovina, proizvodnih i skladinih hala, obiteljskih kua ili najveih poslovnih zgrada,video nadzorni sistemi imaju vrlo iroku primjenjivost. Dogodi li se neki tetni sluaj moe se lako vidjeti tko je ili to je uzrokovalo da do njega doe, a snimka e uveliko pomoi policiji u privoenju poinitelja. Video nadzor je takoer lako primjenjiv i praktian ako je potrebno nadzirati neke proizvodne procese, kontrolirati rad strojeva i slino. Meutim, da bi video nadzor bio kvalitetan potrebno je instalaciju povjeriti profesionalcima. Postavljanju video nadzora mora prethoditi temeljito razraen projekat koji e osigurati da sistem bude uspjean u svojoj funkciji. Naime, esto se dogaa da se kamere loe pozicioniraju ili da nemaju adekvatan objektiv pa stoga snimke koje nastanu esto budu neupotrebljive, a time novac investiran u opremu bude baen.

1.3 Sistemi kontrole pristupa Sistemi za kontrolu pristupa (access control) slue za programiranje, kontrolu prava pristupa zatvorenim prostorima i evidenciju ulaska, izlaska i boravka u prostorijama. Kontrola pristupa se najee primjenjuje u poslovnim objektima, gdje se ujedno sa kontrolom pristupa odreenim prostorima, ili objektu uopte, istovremeno vri i evidencija radnog vremena. Kontrola pristupa se takoe koristi i u stambenim objektima. Princip je u sutini isti (osim to nema potrebe da se koristi evidencija radnog vremena) kao i u poslovnom sistemu. Razlika je u ureajima koji

se korite za kontrolu pristupa. Dok se u poslovnom sistemu koriste sofisticirani sistemi sa itaima kartica raznih izvedbi, u stambenim objektima su to uglavnom interfoni i video-interfoni. Princip rada interfona je jednostavan: -posjetilac pritisne odreeno dugme na interfonu i u privatnom stanu osobe koju poziva javlja se zvuni signal. Osoba iz privatnog stana moe komunicirati sa posjetiocem, i ako eli moe pritiskom na dugme za otkljuavanje da otkljua elektromehaniku bravu na ulaznim vratima i pusti posjetioca unutra. Video-intrefoni omoguuju vlasniku privatnog stana da vidi posjetioca, i ako eli da mu otvori vrata, dok ga posjetilac ne moe vidjeti.

1.4 Digitalni video nadzor preko raunarske mree Koncept video nadzora, baziran na raunarskim mreama daje veliku efikasnost, drastino smanjuje ukupnu cijenu sistema video nadzora (u odnosu na analogni sistem), jer se ve postojea raunarska mrea koristi za prijenos video (i audio) signala. Kvalitet snimljene slike je bitno bolji nego kod analognog sistema, presnimavanje je bez gubitka kvaliteta slike, pretraivanje je brzo i jednostavno (po kameri, vremenu, dogaaju,...), a moderni algoritmi rada takvih sistema omoguuju i smanjenje broja zaposlenih na obezbjeenju, na praenju proizvodnje rada itd. Osim toga osoblju koje radi na obezbjeenju umnogome olakava rad. Npr. kod sistema sa vie desetina kamera, veina slika su nebitne informacije. Automatsko preusmjeravanje slike na monitor (uz mogunost zvunog signala) i ukljuivanje kamere s obzirom na unaprijed definisani dogaaj (npr. otvaranje vrata, prozora, pokret, vatra, dim, vlaga, zaustavljana maina, zaustavljena traka itd.) osobama odgovornim za sigurnost odmah daje informaciju da se neto deava i pokazuje im o emu se radi. Vano je napomenuti da se u ovom sluaju kamere analogne a digitalizacija signala vri se u video snimau (digitalni server). Sistemi digitalnog video-nadzora imaju viestruku ulogu u zatiti. Njihova prva funkcija je odvratiti potencijalnog kriminalca od svoje namjene u najranijoj fazi, zbog toga to je objekat pod video-nadzorom. Sledea funkcija je detekcija kretanja osoba u tienom prostoru radi detekcije neuobiajenih aktivnosti (npr. kretanje osoba prostorom izvan radnog vremena i sl.). Za ispunjavanje ovih funkcija dovoljno je odabrati opremu standardnih karakteristika, ali ukoliko je potrebno prepoznavanje ili identifikacija osoba onda je potrebno odabrati opremu s posebnim karakteristikama koje to omoguavaju (npr. kamere visoke rezolucije za

snimanje u dnevnim i nonim uslovima). Za svaku od ovih funkcija potrebno je koristiti tano odreene komponente u sistemu koje e svojim tehnikim karakteristikama omoguiti njihovu realizaciju. Poslednjih godina proces digitalizacije podataka je sve prisutniji 1.5 Identifikaciona kartica

Identifikaciona kartica se upotrebljava za prepoznavanje korisnika sistema na osnovu identifakacionog broja, koji moe biti kodiran razliitim tehnologijama, od kojih se najee upotrebljavaju: 1. magnetne kartice, 2. kartice sa bar kodom, 3. beskontaktne kartice (RF), 4. chip (smart) kartice, 5. kombinovane kartice (npr. smart + RF). Zbog jednostavne upotrebe, izdrljivosti i iroke namjene, u poslednje vreme najvie su u upotrebi beskontaktne kartice (i touch memorija). Drugi tipovi kartica se uglavnom koriste u sluajevima kada prilikom izbora treba uzeti u obzir spoljanje faktore (posebne zahtjeve). Najnoviji trend u svijetu, je upotreba tzv. kombinovanih, vienamjenskih kartica. Istu karticu moemo koristiti, recimo za evidenciju radnog vremena i kontrolu pristupa, ali i za autorizaciju rada na raunaru, ili za bezgotovinsko plaanje u internom bifeu, menzi i za druge sline namjene. Po pravilu, kombinuje se vie tehnologija na istoj kartici (magnetna traka i RF ili smart kartica i RF tehnologija). Identifikaciona kartica se esto koristi za vizuelnu identifikaciju u preduzeu ili ustanovi. Za tu svrhu koriste se specijalni tampai za tampu na karticama. Manji korisnici mogu da narue "odtampane" kartice, dok vei korisnici treba da razmisle o kupovini sopstvenog sistema za personalizaciju kartica. 1.6 Zatita artikala

Imovina u trgovinama svih veliina najee je na meti kradljivaca. Krasti moe svako od kupaca (ne postoji tipian kradljivac), a pravo rjeenje u borbi protiv krae su sistemi za zatitu artikala. Sistem za zatitu artikala od krae sastoji se od detekcijskih petlji (antena), zatitnih privjesaka ili naljepnica, ureaja za njihovo skidanje ili deaktiviranje. Artikle ili dokumente titimo privrivanjem privjesaka ili lijepljenjem naljepnica, a na blagajnama se privjesci skidaju i naljepnice deaktiviraju, tako da

kupac moe nesmetano proi izmeu antena na izlazu iz prodavaonice. Ukoliko zatita nije uklonjena ili deaktivirana, u trenutku kad takav artikal proe pored antene aktivira se svjetlosni ili zvuni alarm.Nivo detekcije kree se u raponu 60 80 %. Danas se upotrebljavaju tri vrste tehnologija za zatitu artikala od krae: - radiofrekvencijska (RF), - elektromagnetna (EM), - akustinomagnetna (AM). Postoji jo jedna tehnologija koja objedinjuje radiofrekvencijsku i elektromagnetnu tehnologiju ( RM TM ) unutar jedne antene, to je posebno korisno za trgovake centre dgje ima vie prodavaonica, jer omoguava kombinovanje naljepnica i privjesaka uz jedinstvenu zatitu izlaza. Svaka tehnologija ima svoje prednosti i ogranienja koje treba uzeti u obzir prilikom odabira zatite artikala. 1.7 Vatrodojava

Iako prema Pravilniku o uvjetima i nainu provedbe tehnike zatite ne spadaju u elektronike sisteme za tehniku zatitu objekata, ipak su neodvojivi dio potrebne zatite objekata. Sistemi za dojavu poara su elektroniki sistemi koji samostalno, bez intervencije ovjeka, otkrivaju i dojavljuju poar u objektima. Sastavni dijelovi sistema za dojavu poara su: - detektori, - centralne jedinice za obradu, - ureaji za signalizaciju, automatizaciju i dojavu poara. 1.7.1 Vatrodojavni detektori Detektori su najvaniji dio sistema za dojavu poara, jer o brzini detekcije ovisi i brzina reakcije na pojavu poara, te s tim i krajnji ishod. Oni imaju kljunu ulogu u prevenciji. Razlikujemo detektore dima, detektore temperature, detektore plamena i druge detektore. Vrijeme razvoja poara moe (u zavisnosti od gorive materije) trajati dugo, pa je zato potrebno odabrati detektor koji e omoguiti otkrivanje poara u najranijoj fazi, jer se time smanjuju tete nastale poarom. Koji tip detektora emo upotrijebiti ovisi o vie faktora: - projektu zatite od poara za taj objekat, - konfiguraciji prostora koji se titi, - vrijednostima koje se nalaze u tom prostoru, - potrebnoj brzini detekcije poara itd.

U fazi tinjanja teko je detektovati poare. Ako je potrebna detekcija ve u toj fazi onda se koriste specijalni, aspiracijski ili laserski detektori. Najvie se koriste optiki detektori dima koji mogu detektovati pojavu dima i drugih produkata gorenja u toj relativno ranoj fazi razvoja poara. Optiki detektori imaju komore unutar kojih se mjeri koliina dima, i ako ona pree postavljenu granicu detektor aktivira alarm. Princip rada zasniva se na refleksiji svjetlosti na esticama koje su produkti gorenja. Klasini detektori nisu pogodni za prostore u kojima su dim i praina normalno prisutni niti su pogodni za poare sa crnim dimom i velikim brzinama strujanja vazduha, pa se u tim prostorima detektuje pojava plamena ili porasta temperature. Da bi lake uoili prednosti modernih sistema za dojavu poara, navest emo osnovne karakteristike konvencionalnih sistema. Bez obzira kakva je tehnologija primjenjivana kod pojedinih ureaja, sistem radi tako da nadzire odreeni broj linija na koje se prikljuuje odreeni broj konvencionalnih javljaa poara. Javljai se obino napajaju s te iste linije. U sluaju aktiviranja javljaa poara, na centrali za dojavu poara javlja se signal alarma na nadziranoj liniji (zoni). Nije mogue s centrale ustanoviti koji je javlja aktiviran. Budui da je jedan od osnovnih zahtjeva, koji se postavljaju na sistem, to tanije lociranje mjesta nastanka poara, kod konvencionalnih sistema je standardima ogranien broj javljaa koji se smiju postaviti na jednu nadziranu liniju (do 30 javljaa na konvencionalnoj liniji). Javljai poara, kako konvencionalni tako i moderni analogni adresabilni, koriste iste fizikalne principe za detekciju poara: - mjerenje temperature, - prisutnost dima (raznih vrsta), - treperenje plamena ili izvora topline.

2. PROJEKTOVANJE SISTEMA TEHNIKE ZATITE

Provoenje tehnike zatite provodi se iskljuivo unutar perimetra tehnike zatite koji odvaja tieni prostor ili graevinu od okolnog prostora. Provoenje tehnike zatite podrazumijeva: 1. snimku postojeeg stanja tienog objekta i analizu problema s ocjenom; 2. izradu procjene ugroenosti; 3. izradu sigurnosnog elaborata; 4. izrada projektnog zadatka; 5. projektovanje sistema tehnike zatite; 6. izradu sistema tehnike zatite; 7. struni nadzor nad izvoenjem radova; 8. obavljanje tehnikog prijema sistema tehnike zatite; 9. odravanje i servisiranje sistema tehnike zatite; 10. upotreba sistema tehnike zatite. Procjena ugroenosti izrauje se na temelju podataka o: - vrsti, namjeni, veliini i izgledu objekta, lokaciji i okruenju te graevnim i ostalim svojstvima objekta; - vrsti i broju stalnih i povremenih korisnika; - reimu rada i nainu koritenja objekta; - opremi, predmetima i dokumentima koji e se u objektu nalaziti ili se ve nalaze te stepenu rizika od njihova oteenja, otuenja ili unitenja. Na osnovu procjene ugroenosti objekat se svrstava u jednu od est kategorija, sa obaveznim zatitnim mjerama: NAJVII STEPEN ZATITE (I kategorija) koji predvia: - mehaniku i tehniku zatitu kojom se signalizira neovlaten ulazak u tieni prostor i dojavljuje na CDS (centralni dojavni sistem), - tehniku zatitu kojom se prati kretanje u tienom prostoru i pojedinanim prostorijama (kontrola prolaza i video nadzor) uz video zapis, - zatitu vrijednosti pomou specijalnih kasa, trezora i sl., - integralnu zatitu s najmanje jednim lokalnim nadzornim mjestom i sistemom veze sa zatitarima na tienom objektu, - sigurnosni Plan postupanja i procedure u sluajevima pretpostavljenih incidentnih situacija. VISOKI STEPEN ZATITE ( II kategorija) koji predvia: - mehaniku i tehniku zatitu kojom se signalizira neovlaten ulazak u tieni prostor i dojavljuje na CDS, - tehniku zatitu kojom se prati kretanje u tienom prostoru (kontrola prolaza i video nadzor) uz video zapis,

- integralnu zatitu s najmanje jednim lokalnim nadzornim mjestom i sistemom veze sa CDS-om. VII STEPEN ZATITE ( III kategorija) koji predvia: - mehaniku i tehniku zatitu kojom se signalizira neovlaten ulazak u tieni prostor i dojavljuje na CDS, - tehniku zatitu kojom se prati kretanje u tienom prostoru (kontrola prolaza i video nadzor) uz video zapis. SREDNJI STEPEN ZATITE ( IV kategorija) koji predvia: - mehaniku i tehniku zatitu kojom se na licu mjesta zvuno ili svjetlosno signalizira neovlaten ulazak u tieni prostor, - video nadzor kojim se prati kretanje u tienom prostoru uz video zapis. NII STEPEN ZATITE ( V kategorija) koji predvia: - mehaniku i tehniku zatitu kojom se na licu mjesta zvuno ili svjetlosno signalizira neovlaten ulazak u tieni prostor, MINIMUM ZATITE ( VI kategorija) koji predvia: - mehaniku zatitu bez upotrebe elektronikih naprava, - obine cilindarske brave, - obine ograde bez tehnikih elemenata. Na temelju izraene procjene ugroenosti izrauje se sigurnosni elaborat. Sigurnosnim elaboratom se odreuje optimalni nivo tehnike zatite, integralne zatite, kao i povezanost sa tehnolokim sistemima na objektu. Sigurnosnim elaboratom utvruju se: - zahtjevi koje moraju ispunjavati sistemi koji nisu sistemi tehnike zatite, ali utjeu na sigurnost objekta i pouzdan rad sistema tehnike zatite (npr. napajanje elektrinom energijom, rasvjeta i sl.); - graevni i slini zahtjevi od znaaja za pravilan i pouzdan rad sistema tehnike zatite (npr. niveliranje terena, sigurnosni razmaci, ureenje okolia i sl.). Na osnovu izraenog sigurnosnog elaborata i posebnih zahtjeva korisnika objekta izrauje se projektni zadatak. Projektnim zadatkom utvruju se sve veliine (parametri) potrebni za izradu projekta sistema tehnike zatite, a naroito: - vrsta tehnike zatite; - smjetaj centra tehnike zatite; - smjetaj ureaja i opreme; - nain polaganja instalacija. Projektovanje sistema tehnike zatite obuhvata: - odabir vrste i obima tehnike zatite; - odabir ureaja i opreme;

- razradu koncepcije tehnike zatite; - izradu projektne dokumentacije. Snimka postojeeg stanja tienog objekta i analiza problema s ocjenom, procjena ugroenosti, sigurnosni elaborat i projektni zadatak, ine sastavni dio projekta sistema tehnike zatite. Projekat sistema tehnike zatite obavezno se izrauje za objekte I kategorije, te za sve one objekte za koje je procjenom ugroenosti i sigurnosnim elaboratom utvreno postojanje poveanih opasnosti kriminalnih radnji. Za ugradnju sustava tehnike zatite, za kategorije zatite I., II. i III. izrauje se projekat izvedbenog stanja, a za IV., V. i VI. Kategoriju izrauje se skica (crte). Projekat tehnike zatite je poslovna tajna i ne moe biti dijelom idejnog, glavnog ili izvedbenog graevinskog projekta.

3. Senzori (detektori)
Senzorima nazivamo ureaje za mjerenje ili detekciju fizike veliine ili stanja. U alarmnim sistemima senzorima se vri akvizicija podataka o stanju posmatranog podruja ili mjernih veliina. Izlazni signal koji generira senzor moe se prema potrebi dodatno pojaati, te dalje voditi do centralne jedinice, ili izvriti njegova konverzija u digitalni signal, te digitalna komunikacija izmeu senzora i centrale.
Ulazni signal Pojaiva konverter Izlazni signal

Senzor

Procesor

Slika 1: Funkcionalna ema rada senzora Meu vanim osobinama senzora posebno je potrebno obratiti panju na: - Osjetljivost koja se definie minimalnim intenzitetom signala koji je senzor u stanju detektovati sa eljenom tanou, - Selektivnost koja se definie kao sposobnost senzora da razlikuje sline ili lane signale, - Rezistentnost na lano alarmiranje kao opta ocjena pouzdanosti alarmnog signala koji se detektuje senzorom, odnosno broj ,

Senzori u alarmnim sistemima se konstruiu tako da u sluaju detekcije prekoraenja intenziteta veliine koja se prati senzorom generiraju alarmni signal koji se registruje u alarmnoj centrali, te aktivira programirana sekvenca za utvreno stanje: registruje veliina, alje upozoravajui signal, aktivira zvuni i svjetlosni alarm, aktivira sigurnosni sistem i slino.

Signal senzora

Fizika veliina

Slika 1: Kalibracija izmeu fizike veliine i signala senzora Promjene fizike veliina koja se registruje senzorom generiraju razliite vrste signala. Osim signala uzrokovanih stvarnim promjenama praenog parametra, mogui su i drugi vidovi neeljenih interferencija kojim se generiu signali koji mogu uticati na tanost i preciznost signala. Neeljene interferencije se mogu manifestovati kao: - um koji dovodi do prikrivanja posmatrane fizike veliine, te oteava njenu detekciju i praenje, - lani signal koji moe generirati u senzoru signal koji nije posljedica promjena posmatrane veliine. Nivo uma i lanih signala mogu biti u tolikoj mjeri izraeni da je neophodno vriti analizu i procesiranje signala, ili kombinirati vie metoda detekcije (hibridni senzori), kako bi se postigla eljena tanost i preciznost pokazivanja senzora.

Amplituda

Amplituda

Vrijeme

Vrijeme

Amplituda

Vrijeme

Amplituda

Vrijeme

Vrijeme

Amplituda

Amplituda

Vrijeme

Slika 2: Modaliteti detekcije primjena fizikih veliina

Netano i neprecizni

Precizno netano

Tano neprecizno
Slika 3: Tanost i preciznost

Precizno i tano

3.1 Senzori kretanja Ovim senzorima se detektuje kretanje u posmatranom prostoru. Pod kretanjem u irem smislu moe se smatrati bilo kakvo kretanje: strujanje vazduha, njihanje zavjesa, let insekata i slino, dok se alarmnim sistemima obino eli detektovati i alarmirati vrlo specifina vrsta kretanja: kretanje ljudi u posmatranoj zoni. Ovisno o prostoru koji se osigurava, uslovima koji vladaju u unutranjosti, te moguim nainima ugroavanja sigurnosti prostora primjenjuju se razliite vrste senzora kretanja, poev od najjednostavinijih detektora infra-crvenog zraenja za najmanje zahtjevne aplikacije, do sloenih viekriterijskih senzora kretanja koji su u stanju vriti obradu i analizu detektovanih signala.

1. KONTROLA PRISTUPA SA VIDE NADZOROM

Ukoliko elite ograniiti slobodan ulaz u va stambeni i/ili poslovni prostor, interfonski sistemi predstavljaju jedan vid kontrole pristupa i zatite od neeljenih posjetilaca. U verzijama sa interkom funkcijom slue i kao komunikacioni ureaj u internoj komunikaciji izmeu npr. spratova u istom objektu. Osoba koja nema klju mora da pozvoni i saeka da korisnik interfonskog sistema pritisne taster i odobri ulazak u objekat nakon identifikacije posjetioca preko interfonskog sitema. Preko vanjskih kamera ili kamera ugraenih u interfonski sistem (video interfon) korisnik sistema moe vidjeti posjetioca na monitoru ili TV aparatu.

Danas veliki broj modernih firmi i organizacija ne gubi vrijeme pojedinanim prozivkama svojih zaposlenih i evidentiranjem ulazaka i izlazaka od strane portira. Tu ulogu je preuzeo sistem evidencije radnog vremena koji omoguava evidentiranje