UNIVERZITET U TUZLI

MAINSKI FAKULTET

SEMINARSKI RAD
TEMA: Zavarivanje i sjeenje laserom sa pregledom tehnike primjene

Student: Lejla Mujezinovi

Broj indeksa: II-475/12
Smjer: Proizvodno mainstvo
Datum: 26.11.2014.god.

UVOD

Laser (eng. Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation) naziv je

za optiku napravu koja emitira koherentni snop fotona.
Prvi laser napravljen je 1960. godine. Laseri, zbog kvalitete svjetla, koje daju danas
primjenjuju u gotovo svim ljudskim djelatnostima. Od tada do danas naao je veliku
primjenu u:

industriji- obrada papira, tekstila, metala,

vojnoj tehnici- nianjenje i obiljeavanje ciljeva,
holografskim tehnikama- za dobijanje prostorne slke,
informacijskoj tehnologiji- prenos signalam CD-ureaji, ureaji za oitavanje barkodova u prodavnicama,
za upravljanje- robotima,...

Laseri s vrstom jezgrom (posebno Nd:YAG) se koriste za rezanje, buenje i varenje. Laserska
zraka se proizvodi fenomenom stimulirane emisije. Kao prvi uvjet emisije fotona je Bohrov uvjet:
laserski medij mora sadravati energijske razine ija energija (razlika energija) odgovara energiji
emitiranih fotona. Drugi uvjet je da veina atoma (ili molekula) bude u pobuenom stanju. Moramo
imati na umu da se u laserskom mediju mogu dogaati razliiti procesi interakcije
elektromagnetskog zraenja i materije: najvie dolaze do izraaja apsorpcija i spontana emisija
zraenja. Ukoliko dovedemo dio atoma (ili molekula) laserskog medija u pobueno stanje, oni e
emitirati fotone spontanom emisijom. Ti fotoni se dalje mogu apsorbirati na nepobuenim atomima,
ili izazvati stimuliranu emisiju na preostalim pobuenim atomima. Laserska zraka se moe proizvesti
jedino ako stimulirana emisija dominira nad apsorpcijom i spontanom emisijom zraenja. To se
postie inverzijom naseljenosti atoma u laserskom mediju: broj atoma u pobuenom stanju mora biti
vei od broja atoma u osnovnom stanju.Laseri s vrstom jezgrom imaju jezgru, napravljenu
od kristala ili amorfne tvari, esto u obliku tapia. Ogledala mogu biti tanki slojevi srebra napareni
na krajeve tapia. Na taj nain tapi ini lasersku upljinu. Pobuivanje atoma od kojeg se sastoji
jezgra se obino provodi nekim intenzivnim izvorom svjetla. U tu svrhu se esto
koriste ksenonske bljeskalice, a u novije vrijeme LED diode, ili poluvodiki laseri, ime se poveava
energetska uinkovitost lasera. Prvi laser koji je davao vidljivu svjetlost je bio rubinski laser.
Rubinski laser koristi tapi od rubina kao lasersku jezgru. Rubinski laser daje crvenu svjetlost valne
duine 694.3 nm. Danas se esto koristi Nd:YAG laser, koji se sastoji od tapia itrijalumijevog granata (YAG), dopiranog atomima neodimija. Nd:YAG daje infracrveno zraenje.

YAG laser vrstog stanja

Emituje elektromagnetne talase u infracrvenoj oblasti od 0,8 do 4000 m to odgovara

talasnoj duini koju lahko apsorbuje metal, ali koja se takoer moe fokusirati pomou
optikog soiva. Moe osloboditi snagu do 500 W. Toplota nastala u unutranjosti
bljeskavice se odvodi vodenim hlaenjem tako da cijeli ureaj ima stepen iskoritenja od
samo 4 %. On omoguuje kontinualno sjeenje i zavarivanje preklopnom tehnikom.

Slika 1: Nd-Yag laser sa otvorenim kuitem, te se vidi zeleno svjetlo valne duine 532nm

Ovaj ureaj mora da ima izlaz sa trajanjem pulziranja od 1,6 ms i frekvencijom od 1s

dajui av prenika 0,2-1 mm. Iako on omoguuje kontinualno sjeenje i zavarivanje
preklopnom tehnikom, laser vrstog stanja se najee primjenjuje za operacije buenja
rupa, podeavanja elektrinih otpornika i zavarivanje malih komponenata i
mikroelektronskih kola.

LASERSKO ZAVARIVANJE

Zavarivanje laserskim snopom ili lasersko zavarivanje primjenjuje se uglavnom

u elektronici ( zavarivanje televizijskih cijevi), medicini (srani
stimulator ili engl. pacemaker), finoj mehanici, automobilskoj industriji (krovovi, vrata,
podovi) i drugdje.
Kod laserskog zavarivanja laserski zrak se kao nosilac toplotne energije fokusira radni
predmet i izaziva topljenje do odreene dubine uz minimalno isparavanje povrine.
Potrebno je dostii temperature iznad take topljenja, ali ne do take kljuanja.
Za zavarivanje su potrebne manje snage i due vrijeme djelovanja.

Slika 2 : ema zavara

Tipian laserski zavar prikazan je na slici 2. Fokusirani laserski zrak na povrini radnog
predmeta izaziva stvaranje upljine ispunjene isparenjima do dubine punog radnog
predmeta. Iznad dna upljine sa isparenjima je centar zavara. U toku zavarivanja centar
se pomjera po radnom predmetu izazivajui tok rastopljenog materijalaoko centra i
ocravanje na strani povlaenja stvarajui zavar. Glavna toplota se transformie na
centru unutar ukupnog poprenog presjeka, a ne samo na povrini obratka kao to je
sluaj kod TIG zavarivanja. Zbog toga je zavar uzak i homogen, a krivljenje i zona
topljenja minimalni. Uska zona uticaja toplote je viestruko korisna. Minimalna masa
3

materijala pretrpjela je strukturne promjene nakon zavarivanja. Mogue je zavariti

minijaturne komade, kao i dijelove iji pojedini pratei elementi ne smiju biti zagrijani;
na primjer, zavarivanje hermetikih kuita za elektrine i elektronske komponenete.
Takoer tehnika laserkog zavarivanja odlikuje se velikom brzinom. Brzina zavarivanja u
funkciji je materijala i debljine obratka. Cilj je da se dobiju homogeni zavari eljene
dubine penetracije. Ona zavisi od snage zraenja, to je snaga vea i penetracija e biti
vea. Za svaku vrstu materijala mijenjae se nivo snage.

Slika 3: Penetracija u funkciji snage za razne brzine djelovanja

Tehnika zavarivanja snopom velike gustine energije

Jedan od najveih naunih i tehnikih interesa u odnosu na ostale postupke zavarivanja,

nastao je pronalaenjem zavarivanja snopom energije velike gustine, elekronskim
snopom (ES) i laseskim zracima (LS).
U osnovne karakteristike izvora toplote stvorenog snopom velike gustine energije
ubrajaju se:
-

energija velike gustine u taki udara snopa,

visoka tanost kontrole kretanja izvora i tanost kontrole promjene snage,
visoka cijena po jedinici snage (1W).

Zahvaljujui visokoenergetskim snopovima postie se visoka koncentracija energije na

veoma maloj povrini, pa se dobija energija gustine 1000-10000 puta vea od
konvencionalnih izvora toplote. Kod zavarivanja, na primjer, takav snop trenutno dovodi
do isparavanja metala u taki udara i stvara kapilare koji se pune parama metala tipa
plazme. Ravnotea u kapilari dobija se efektom isparavanja materijala, pritiskom para,
povrinskim naponom tenosti koja kvasi zidove kapilare i masom te tenosti. Stoga se
toplotna energija snopa pri zavarivanju prenosi na radni komad po njegovoj debljini, za
razliku od drugih (konvencionalnih) postupaka u kojima se toplota prenosi
kondukcijiom od povrine komada (slika 4).

Pomjeranjem snopa tean metal kvasi zid kapilare, razliva se i ovrava. Ako se kapilara
pomjera du spoja ovravanjem kupke oblikuje se zavaren spoj dva dijela. Znaajan je
uticaj interakcije snop-metal na geometriju zavara i njegove metalurke karakteristike.
Inerakcijom snop-metal stvaraju se razne subatomske estice ( elektroni, pozitivni joni i
negativni joni, itd). Analizom poloaja udjela ovih estica moe se kontrolisati poloaj
take udara, optimizirati fokusna taka, a time i kvalitet ava.
Glavni parametar snopa je njegovo zraenje u taki udara izraeno u W/
, od ije
stabilnosti zavisi kvalitet ava. Karakteristika laserskog postupka je veoma uska zona
topljenja i paralelnost bonih stranica kao posljedica prenosa toplote od snopa po visini
zidova kapilara. Zbog toga je unos toplote mnogo manji nego kod konvencionalnih
postupaka zavarivanja, naroito kod veih debljina radnog komada. Takoe je i
deformacija vrlo mala ( pogotovu kod presjeka > 50 mm), pa lasersko zavarivanje u
industrijskim uslovima ne zahtijeva mainsku obradu, a esto ni zavrno oblikovanje.
Na slici 5 imamo kontinualni

laser.

Kod kontinualnog
lasera, fotoni iz optikog rezonatora prolaze kroz gasnu smjeu
(
, He, ) konstantnog pritiska i temperature. Molekuli
se pobuuju elektrinim
pranjenjem jednosmjerne ili naizmjenine struje. Posle relakssacije emituju fotone koji
su stimulacijom u fazi i istoj talasnoj duini (koherencija). To je LASER odnosno
pojaavanje svjetlosti emisijom stimulisanog zraenja. To se ostvaruje pomou niza
ogledala lociranih u optikom rezonatoru.
6

Prenos energije od centra stvaranja snopa do radnog predmeta postie se velikom

brzinom. Taj prenos praen je proirenjem snopa usljed njegove prirodne divergencije
ili kod elekronskog snopa zbog negativnih elektrona. Optikom refleksijom laserkog
snopa modifikuje se pravac snopa uz pomo ogledala obraenim pogodnim nainom sa
nanetim prevlakama radi spreavanja apsorpcije ogledala obraenim pogodnim
nainom sa nanijetim prevlakama radi spreavanja apsorpcije energije svjetlosnog
snopa. Laserski snop se moe prenijeti na znatnu daljinu, naroito u suhoj i istoj
atmosferi.Praina , tragovi vodene pare apsorbuju dio svjetlosne energije i znatno
remete uslove rada.
Kod laserskog snopa, fiziki fenomeni su u vezi sa kinematikom gasne smjee,
molekularnom pobudom, pojaanjem optikog signala i oslobaanjem energije iz
optikog rezonatora.
laser ustvari se formira iz smjee (
, He, ) sa molarnim
dijelom koji se mijenja od (1...1,8) do (1,7...30), respektivno. Kinematika
molekula
pokazuje da najintenzivniji prenos energije odgovara svjetlosnom snopu lociranom oko
talasne duine od 10,6 m. Molarni dio frakcije izraava proncentualnu koncentraciju
odgovarajue materije u smjei.
Osbinu laserskog rezinatora karakteriu dva parametra:
-koeficijent pojaanja koji predstavlja relativno poveanje intenziteta signala od 10,6
m,
-parametar zasienja koji pokazuje smanjenje frekvencije gornjeg nivoa laserskog snopa
u toku prenosa.

Elektrino pranjenje u gasnoj maini nastaje jonizacijom pri pobuivanju molekula

i . Pranjenjem nastaju elektroni male nergije (~ 1eV) koja odgovara luminiscentnom
pranjenju, inae bi pojava luka potpuno unistila fenomen lasera. Parametar E/N
(elektrino polje prema gustini neutralnih molekula) koji krakterie efikasnost
pranjenja treba da bude u granicama
...
V/
radi osiguranja dobrih
osobina lasera. Vrijednost E/N je veoma kritina i odreuje se teorijskom i
eksperimentalnom analizom.
Delikatan problem, esto zanemaren je i optika homogenost aktivne zone. Kvalitet
ekstrahovane snage iz rezonatora je najkritiniji aspekat lasera od nekoliko kW. Aktivna
zona se ponaa kao soivo zbog visoke energije sa aberacijom i distorzijom, zbog
nehomogenosti gustine energije u smjei, koja je prouzrokovana promjenama
temperature du ose i u poprenom presjeku, kao i zbog poremeaja u protoku gasa.
Razlika izmeu teorijske i stvarne snage laserskog snopa je 20-30 %. Osnova za konaan
kvalitet ava jeste kontrola snage snopa koja treba da se odraava konstantnom du
produne ose zavarenog spoja. Kontrola elektronskog snopa se postie poveanjem
napona i struje snopa konvencionalnim sredstvima. Radi regulacije snage snopa
potrebna je kontrola elektrinog pranjenja laserskog snopa u rezonatoru.
7

Kontrola laserskog snopa niskog nivoa snage esto ograniene na 10-20% maksimalne
snage je teak problem. Mala snaga ektrinog pranjenja nije dovoljna za oduhavanje pa
i efekat lasera prestaje. Okolina oko snopa treba dobro da se kontrolie. Kod laserskog
snopa bitna je dobra zatita rastopljenog metala, protok gasa, a uslovi refleksije plazme
moraju se kontrolisati zbog interakcije izmeu snopa i radnog komada. Fokusna taka u
laserskom snopu je definisana geometrijskim karakteristikama soiva i ogledala. Zato je
nepromjenjiva taka za datu konfiguraciju. Oscilacije snopa su vrlo korisne za dobar
kvalitet spojeva kod zavarivanja velikih presjeka. Kod laserskog snopa koriste se
oscilirajua ogledala upravljana elektrinim signalima.

PRIMJENA LASERSKOG ZAVARIVANJA

Poslije manje ili vie neuspjenog poetka u 1973. godini zavarivanje laserskim snopom
vee snage stagnira sve do 1977...1978, a potom doivljava visok nivo ekspanzije. Kod
zavarivanja laserskim snopom snage od vie kW, razvijeno je nekoliko tehnologija koje
su iskoristile prednosti zbog evolucije u optici i poboljavanju kontrole.
U cilju da se zadovolje narasle industrijske potrebe, osobine izvora lasera se stalno
poboljavaju. Oko 1983. godine postojalo je priblino oko 1000 laserskih ureaja snage
od vie kW, a 1/3 od njih se koristila u zavarivanju. Snop snage 1-10 kW zadovoljava
veinu industrijskih zahtijeva, a u autoindustriji najvie se primjenjuju laseri snage do 5
kW. Zavarivanje laserskim snopom zasniva se na iskustvu i prednosti koje je steeno pri
upotrebi elektronskog snopa pogotovu to je geometrija spoja i priprema dijelova slina
za oba postupka.
to se primjera primjene tie, moe se rei, da su danas u mnogim oblastima industrije,
uveliko upotrebljavaju visokoenergetski snopovi, prije svega, u automobilskoj industriji,
nuklearnoj tehnici, energetici, elektrotehnici, proizvodnji elektrinih ureaja za
domainstvo itd.
Ovi postupci zavarivanja su uvedeni:
-

kod spajanja skupih komponenata (mlaznih motora)

kod spajanja jeftinih komponenata(zupanika)
u masovnoj proizvodnji automobila i elektrinih ureaja za domainstvo
u proizvodnji unutranjih jezgara nuklearnih reaktora
za zavarivanje dimenzijski malih dijelova ( regulatora pritisaka), tankih
komponenata (testera) i dijelova veih debljina ( sudovi pod pritiskom), zatim
komponenata trupa aviona i sl.
u zavarivanju obinih materijala ( konstrukcioni elici) te lakih metala (titana).
8

Najvei dio opreme za zavarivanje laserom radi na taj nain tako to se dijelovi
dopremaju na jednu ili vie fiksnih stanica (karusel) linijskim transportom ili glavom za
fokusiranje do poloaja zavarivanja (npr. sueono zavarivanje kontinualne trake).
Naravno najbrojnija primjena laserskog snopa je u masovnoj proizvodnji. Dijelovi na
okretnom stolu se dovode do laserskog snopa ili se snop postepeno dovodi do fiksnih
stanica ( 2, 3 ili nekoliko) slika 6.

Slika6: Linija sa dva laserska izvora za zavarivanje reznih modela zupanika

1-unoenje komponenata, 2-manipulator za ariranje i vaenje
3- poloaj zavarivanja

Najea dva laserska izvora snabdijevaju 4-6 radnih stanica u vremenskim razdobljima.
U ovoj oblasti primjereno je zavarivanje laserom od vie kW. Treba pomenuti i
spektakularnu primjenu lasera pri proizvodnji tunelskih nosaa od lakih legura
izraenih od tankih limova kojii se koriste za razvod elektrinih kablova. U ovom sluaju
zavarivanje je kontinualno laserom snage 1 kW i brzinom 1000mm/min, radi osiguranja
krutosti za vrijeme manipulisanja. Kvalitet spoja ovdje ne mora da bude visok, ali je
pogodnost za ekspoloataciju u dobroj mjeri zadovoljena. Pimjera radi 1984. godine u
SAD-u je koriteno 12 ovakvih proizvodnih linija u najveoj mjeri zbog visoke
produktivnosti i zadovoljavajueg kvaliteta.
9

U aeronautici i i straivanju svemira oprema za laserski snop koristi se u znatno

skromnijem obimu nego oprema za elektronski snop. Kada uporedimo osobine i
ekonominost visokoenergetskih snopova, moemo ustanoviti da laserski snop (LS) u
odnosu na elektronski snop (ES) ima sljedee prednosti:
-laserskom snopu nije potreban vakuum, i on moe djelovati na velike presjeke bez
veeg slabljenja,
-laserski snop ne remete parazitska magnetna polja,
-laseski snop moe da se dovede do teko pristupanih zona uz pomo pogodno
postavljenih ogledala,
- laserski snop ne proizvodi X zrake, to jeste sluaj kod elektronskog snopa,
- laserski snop se moe koristiti u vremenskim intervalima za rad na vie radnih mjesta.

10

Nedostatci laserskog snopa u odnosu na elektronski snop su sljedei:

-znatno manji stepen iskoritenja energije laserskog snopa 10-20% u odnosu na
elektronski snop gdje je taj stepen 90-98%,
-kod laserskog snopa znaajan je izdatak vezan za potronju gasa, struje i vode ,
-oscilacije laserskog snopa usljed mehanikih poremeaja,
-teka je promjena fokusnog rastojanja,
-potrebna je posebna zatita osoblja od direktnog ili indirektnog zraenja laserskog
snopa,
-veliki investicioni trokovi ve kod snaga od 5 kW,
-mali broj podataka iz industrije o pouzdanosti laserske tehnike,

to se tie tehnikih osobina (LS) i (ES) sa slike 7 koja daje vezu snage snopa i dubine
zavarivanja na nehrajuem eliku pri brzini 1 m/min moe se zakljuiti sljedee:
-za sline uslove odnosno slinu snagu i fokusnu taku LS i ES imaju gotovo iste dubine
zavarivanja,
-kod debljina 4-5 mm dalji porast zavarivanja je manji za LS nego za ES.
Razlog je dejstvo plazme u taki udara koja spreava unos energije LS u materijal. Kada
se dejsvo plazme potpuno neutralie pri zavarivanju LS u vakuumu postiu se najbolji
rezultati osobina lasera. Najspektakularnija karakteristika LS je fleksibilnost u
rukovanju tj. opsluivanje vie radnih stanica lociranih na raznim rastojanjima.

Slika 8. prikazuje primjer jednog sistema instaliranog u TSUKUBA (Japan).

11

1-komad, 2-glava za rezanje laserom, 3 detektor (LS), 4-

laser velike snage,

5-distributer laserskog snopa, 6-prenos (LS), 7-glava za zavarivanje,

8-laserska glava za toplotnu obradu, 9-sistem YAG lasera srednje snage,
10-gotovi proizvodi, 11-sistem za upravljanje proizvodnjom

Posmatrajui ekonomske apekte uvoenja lasera, moraju se uzeti u obzir sljedea

razmatranja:
-ta se dobija sa novom tehnikom?
-Da li je cijena po komadu nia?
- Da li se za istu cijenu po komadu dobijaju proizvodi boljih tehnikih karakteristika
(dui vijek trajanja)?
-Da li su kod iste cijene po komadu bolji radni uslovi?

12

Analiziranjem razliitih aspekata neke industrijske primjene moe se zakljuiti da se

neki spojevi moraju izvesti samo ES ili LS (npr. zavarivanje u nepristupanim zonama
gdje se moe prii samo reflektovanim LS uz pomo pogodnih ogledala ili zavarivanje
kompleksnih dijelova uz malu deformaciju). Ovdje cijena ne odluuje o izboru postupka
zavarivanja. Cijenu po komadu je inae u industrijskim uslovima teko analizirati jer je
mnogi proizvoai smatraju poslovnom tajnom.
Faktori koji utiu na cijenu dijele se na dvije grupe:
-

one koji su opti ili predvidivi

specifine, individualne za svakog proizvoaa

U tabeli 1. Dat je pregled investicionih i operativnih trokova ES i LS po kW snage

energetskog snopa.

Tabela 1: Faktori koji se razmatraju pri odreivanju trokova za LS i ES

13

Date cijene predstvaljaju srednje vrijednosti u 1985. Godini, koje su dobijene na osnovu
obavjetenja od raznih korisnika.

U vezi sa podacima iz tabele 1 proizilaze sljedea zapaanja:

-cijena po kW snopa opada sa porastom snage,
-cijena za ES je manja nego za LS posebno za visoke snage.
Investicioni trokovi izvora moraju se dodati trokovima mehanikih dijelova i
potrebnog alata za rad, to naravno zavisi od prirode primjene i tempa proizvodnje.
Kod zavarivanja ES treba uzeti u obzir cijenu vakuum komore, koja zavisi od dimenzija
radnog komada i moe biti znaajan dio investicije.
Potrebno je ocijeniti trokove mainske obrade za pripremu radnog komada za
zavarivanje.
Prednost zavarivanja ES i LS je u tome to je za mnoge dijelove deformisanje minimalno,
pa nije potrebna zavrna mainska obrda. Ovo predstavlja smanjenje vremena
proizvodnog ciklusa.
Potronju struje, gasa i vode takoer treba uzeti u obzir pri ocjeni trokova.
Cijena optike kao potronog materijala za laser velike snage ( 5kW) moe da dostigne
visok nivo, pa je takoer treba razmatrati.
Trokovi oko snabdijevanja i odravanja opreme za ES i LS nisu znatno vei od onih
vezanih za programiranje industrijske maine (CNC sisteme). Procjena je da su trokovi
odravanja 2-5% godinje od cijene opreme zavisno do prirode primjene.

Analizirajui primjere specifinih primjena, u cilju ekonomskog poreenja opreme za ES

i LS zavarivanje dijelova male zapremine ( zupanici, dijelovi transmisija i sl.) u
automobilskoj industriji moe se zakljuiti sljedee:
-Snaga snopa od 2 kW osigurava proizvodnju 200 kom/h sa krunim avom 50 mm i
uvarom od 2mm.
-Kod veih snaga snopa, proizvodnja je proporcionalna snazi snopa, uz opasku da ne
nastanu metalurki problemi zbog velikih brzina zavarivanja.
-Raspoloivo vrijeme snopa je priblino 75% za ES i 95% za LS.

14

Slika 9. Prikazuje relativne investicione trokove za oba sluaja ES i LS iz ega se moe

zakljuiti sljedee:

-LS ima prednost kad je dovoljna snga snopa manja od 2 kW.

-Za snagu snopa veu od 5 kW ekonominiji je ES.
- Ukoliko je potreban snop snage 2-5 kW onda su oba postupka podjednako ekonomna,
pa je izbor odgovarajueg postupka zasnovan na ekonomskim pokazateljima.

Ako se ukupni trokovi posmatraju na veem broju ureaja i odreenom vremenskom

periodu, dobijaju se rezultati prikazani na slici 10.

15

Izmeu osamdesetih i devedesetih godina na trite se godinje isporuivalo do 2000

jedinica opreme za ES isto toliko i za LS snage nekoliko kW. Poboljanja koja mogu
doprinijeti da se laseri vie primjenjuju u industriji odnose se na proizvodnost,
fleksibilnost i ekonominost.
U tom sluaju treba uzeti u obzir:
-Stabilnost i raspodjelu snage laserskog snopa (5% za LS za 8h i 1-2% za ES).
-Da poveano koritenje CNC ini opremu fleksibilnom, pa se odgovarujuim softverom
mogu postii bolji radni uslovi i lake odravanje.
-Manji rizik od prekida napajanja elektrinom strujom u procesu zavarivanja.
-Lake voenje laserskog snopa.
Manju snagu lasera ( za sada ogranienu na 5-10 kW) nego ES (100-200kW)
-itd.

16

Moe se rei da energetski snopovi velike gustine zauzimaju prvo mjesto u masovnoj
proizvodnji i da e u budunosti potisnuti veliki dio opreme za zavarivanje dijelova
debljine do 5mm (u ovom sluaju LS e postepeno zauzeti mjesto ES). Sa porastom
snage, pouzdanosti i padom cijene laserskih izvora njihova e primjena znatno porasti.
Snop energije velike gustine ima najveu primjenu u aeronautici i kosmikoj tehnici,
kako u proizvodnji mlaznih motora tako i u konstrukcijama letjelica i reparaturi.
Takoer LS ima dobru perspektivu u fleksibilnim proizvodnim centrima. Roboti se na
licu mjesta opremaju laserskim izvorima, pa se snop prenosi talasovodima ili optikim
vlaknima to prua mogunost u industriji. Tamo gdje stepen deformacije poslije
zavarivanja mora biti mali i gdje se trai potpuno zavarivanje i visoka pouzdanost , ovi
postupci imaju veliku primjenu.
Mada su ES i LS u nekim oblastima konkurentni ima dosta primjera primjene gdje se oni
dopunjuju. Investicije za ove postupke su velike, ali se mogu isplatiti poveanom
produktivnou. Laser integrisan sa robotom proiruje mogunost upotrebe u mnogim
proizvodnim granama ne samo za zavarivanje, ve i za sjeenje i povrinsku termiku
obradu.
Dakle laseri se najee primjenjuju za zavarivanje u elektrotehnici i elektronskoj
industriji, proizvodnji automobila, mehanici, optici, aeronautici, avijaciji i sl.

17

LASERSKO SJEENJE (REZANJE)

Sutina laserskog rezanja je da se materijal u to kraem vremenu ispari i odvede iz zone

djelovanja. To se postie veim snagama i kraim vremenom djeovanja.
Laserski snop pada na povrinu obratka. U prvom trneutku jedan dio povrine trenutno
ispari, dok je podpovrinski sloj zagrijan do take topljenja. im je ispareni materijal
napustio zonu djelovanja, laserski snop pada na sada ve zagrijani dublji sloj materijala i
izaziva njegovo isparavanje ili sagorjevanje ime nastaje proces u obratku. Pomjeranjem
laserskog snopa po odreenom pravcu ili konturi nastae eljeni rez. Kako je tenja da
se ispareni ili istopljeni materijal to prije izvede iz zone djelovanja, lasersko rezanje se
izvodi sa koaksijalnom strujom gasa za produhavanje. Produhavanje gasom poveava
brzinu rezanja ak za 40%.

Slika 12: ema laserskog rezanja

Maksimalna produktivnost, naroito kod nepravilnih kontura, postie se NC i CNC

sistemima za pozicioniranje i upravljanje. U zavisnosti od veliine obratka mogu se
pomjerati ili radni predmet ili laser. Postoje ogranienja u brzini sjeenja bez obzira na
to to nazivna snaga za dati zahvat doputa i vee brzine. Ovo ogranienje brzine
proistie iz eljene irine i kvaliteta reza. Velike brzine rezanja u sluaju nie snage daju
nepotpun rez. Kada je snaga velika, formiranje i odvoenje ljake je nekontrolisano, pa
se dobija lo kvalitet obraene povrine.
18

Zbog visoke apsorpcije laserskog zraenja, veina nemetala moe se uspjeno rezati
manjom snagom, a da su pri tome brzine obrade i debljine materijala vee. Metali imaju
veu reflektivnost i veu toplotnu provodnost, pa je za njihovu obradu potrebna vea
snaga, a brzine rezanja i debljine su manje. Meutim, i za visoko reflektujue materijale
postoji rjeenje. Ono se ogleda u koritenju odgovarajuih prevalaka ( grafit ) ili oksidnih
slojeva.

Slika 13: Gornja i donja granica brzine rezanja nidkougljeninog elika sa snagom
zraenja 1000W

Uporeujui lasersko rezanje sa ostalim tehnikama moe se rei:

-Lasersko rezanje moe se primijeniti kod skoro svih materijala.
-Mala irina reza, visko kvalitet obraene povrine i mala zona uticaja toplote
obezbjeuju znatne utede u materijalu. Nasuprot tome sjeenje makazama i rezanje
testerama ograniava se na manje debljine materijala.
-Rezanje laserom je ogranieno na srednje debljine i metalne materijale.
-irina reza vea je nego kod gasnog rezanja.
-Lasersko rezanje ne ograniava se samo na ravno radne predmete. Vrlo velika
produktivnost mogua je i kod obrade trodimenzionalnog obratka-Osnovna prednost laseeskog rezanja je u mogunosti realizacije proizvoljne konture.

19

PRIMJENA LASERSKOG REZANJA

Primjena laserskog rezanja u metalo-preraivakoj industriji je velika, ali najznaajnija

je u automobilskoj. Praktino svi dijelovi karoserije automobila se u vodeim fabrikama
reu laserima: krila, haube, podloge instrument tabli, krovovi i sl. Osnovna prednost
ogleda se u eliminisanju veoma sloenih alata za presovanje i probijanje iji je radni
vijek, uz redovno odravanje, relativno mali. Sama proizvodnja LS je bra, jednostavnija i
jeftinija.
Kod sjeenja tekstila lasersko rezanje prua mogunost djelomine ili potpune
automatizacije. Formiranje konture ostvaruje se raunskim putem, potrebno je smao
naznaiti model, veliinu i broj komada, a raunar vodi rauna o ekonominom krojenju,
pravcu tkanja i rezanju i automatski rukovodi cijelim sistemom.
Imamo primjer rezanja gume.

20

Gumene podloke razliite debljine koriste se kod montae raznih optikih elemenata:
soiva, prozora, ogledalai sl. Proizvodi su raeni za potrebe PO TELEOPTIK.
Materijal za obradu bio je tehnika guma standardnog kvaliteta za optu primjenu.
Za obradu je koriten CO2 laser sa snagom od 80 W, duinom impulsa od 0,1-1000ms i
penetracijom od 1-1000Hz, prenik je 6mm.
Gumeni blok promjera 52x100 mm postavlja se u obrtnu glavu koja daje mogunost
promjene brzine od 100 do 800 mm/min. Fokusiranje se obavlja soivom ine daljine
38 mm. Ploaj ine take u odnosu na napadnu povrinu teoretski treba da se za
operaciju rezanja nae na 2/3 do debljine. Promejnama mlaznica poloaj izaznog
otvora podeen je na rastojanje h=6mm, a protok gasa za produhavanje je 12 l/min.
Zatitna atmosfera je argon.

Slika 15: ema operacije rezanja gume

Rad sam impulsima duine 1ms, 100Hz, srednjom snagom 50 W i brzinom rezanja od
300-800 mm/min dovodi do djelominog rezanja, jer se formira ljaka koja prlja osnovni
materijal i spreava dublje prodiranje laserskog zraenja. Poveavanjem broja impulsa
na 400-600 Hz sa snagom 30-40 W otkalanjaju se neeljeni efekti i dobija se potpuno
kvalitetno rezanje sa rezom irine 0,1 mm.

Dakle mogue je sjeenje elinih limova, tvrdih i krtih metalnih materijala, obostrano
pocinkovanih ili plastificiranih limova, plastinih masa, kartona, drveta, tekstila, stakla,
koristi se i za fino buenje u nesagorivim keramikim ploama...

21

Neki od ureaja su prikazani na slikama:

22

23

24

LITERATURA

1 Milan Milanovi; Primjena laserske tehnologije u zavarivanju i sjeenju, Ljubljana,

2004. godine
2 Ilija Veli; Obrada materijala laserskim zraenjem, Monografija, Beograd,
2003. godine
3 Internet stranice

25

SADRAJ
UVOD..........................................................................................................................................................1
ND-yag laser vrstog stanja..............................................................................................................2
Lasersko zavarivanje...........................................................................................................................3
Tehnika zavarivanja snopom velike gustine energije...........................................................5
Primjena laserskog zavarivanja.....................................................................................................8
Lasersko rezanje................................................................................................................................18
Primjena laserskog rezanja...........................................................................................................20
Primjeri ureaja lasera....................................................................................................................22
Literatura...............................................................................................................................................25

26