POUZDANOST ELEKTRINIH ELEMENATA I

SISTEMA

Red. prof. dr Alija Muharemovi, dipl. ing. el.

MoE. Adnan Mujezinovi, dipl. ing. el.

Sarajevo, 2014.

Uvodno predavanje

ta je to pouzdanost sistema ili elementa sistema?

Teorija pouzdanosti je relativno mlada nauka gdje jo uvijek neke definicije nisu okonane.
Postoji vie definicija pouzdanosti u nauci.
Pouzdanost je vjerovatnost da e komponenta sistema ili cijeli sistem pod odreenim uvjetima, i
tokom odreenog vremenskog perioda obavljati zahtijevanu funkciju.
Vie primjenljiva ili sveobuhvatnija definicija pouzdanosti sistema ili njegovog elementa bi
mogla glasiti:
pouzdanost je vjerovatnost, na odreenom nivou povjerenja, da e sistem ili element uspjeno
obaviti funkciju za koju je namijenjen, bez otkaza i unutar specificiranih granica performansi
uzimajui u obzir predhodno vrijeme koritenja ili sistema ili njegovog elementa, u toku
specificiranog vremena trajanja zadatka, kada se koristi na propisan nain i u svrhu za koju je
namijenjen pod specificiranim nivoima optereenja, ili
pouzdanost se definira kao sposobnost sistema ili elementa da obavljaju predviene funkcije
tokom odreenog vremenskog perioda pod zadatim uvjetima. Pouzdanost se mjeri preko
razliitih pokazatelja kao to su raspoloivost, intenzitet i uestanost otkaza, neotkazivost, itd.
Jedan sistem se smatra pouzdanim ako mu karakteristini pokazatelji u obavljanju odreene
funkcije imaju vrijednosti koje nisu slabije od zahtijevanih.
Nivo povjerenja: Zbog toga to postoji razlika izmeu procjene pouzdanosti i stvarne vrijednosti
pouzdanosti uvodi se pojam nivo povjerenja. To je vjerovatnost da je neki parametar unutar datih
granica ili je iznad donje granice ili je ispod gornje granice. Statistike procjene se obino
predstavljaju u formi intervala uz vjerovatnost tj. povjerenje da e stvarna vrijednost biti u tom
intervalu. Krajnje take tog intervala zovu se granice povjerenja. Ako se kae npr. da je
pouzdanost nekog sistema ili elementa jednaka 0.95 na nivou povjerenja 90% to znai da postoji
rizik od 10% da je pouzdanost tog sistema manja od 0.95. Zbog toga, u toku konstruiranja nekog
sistema nije dovoljno samo postaviti zahtjev u vezi sa vrijednou pouzdanosti koju sistem mora
da zadovolji ve treba dodati i nivo povjerenja tako da se bude upoznat sa rizikom u vezi sa
postizanjem te pouzdanosti.
Napomene:
-

obavljati zahtijevanu ili predvienu funkciju tokom odreenog vremenskog perioda pod
zadatim uvjetima znai ne doivjeti stanje koje se definira kao kvar
odreeni uvjeti predstavljaju cjelokupno okruenje u kojima sistem ili njegov element
obavljaju svoje funkcije
odreeni vremenski period predstavlja vrijeme tokom kojega se eli da sistem ili element
obavljaju korektno svoju funkciju (ne kvari se).

Pouzdanost je vjerovatnost to znai broj izmeu 0 i 1 ili 0 i 100%. Moe se predstaviti kao
odnos izmeu broja uspjenih zadataka sistema n1 (t) prema ukupnom broju ovih zadataka n(t):

R (t )

n1 (t )
n(t )

(1)

gdje je t vrijeme trajanja zadatka. R (t ) je procjena pouzdanosti jer je broj zadataka sistema n(t)
konaan broj. Stvarna pouzdanost se dobija kada broj zadataka sistema tei bekonanosti, tj.
R(t ) lim n (t ) R (t )

(2)

Rizik

Rad bez otkaza dobija se kada su sve performanse sistema ili njegovih elemenata u skladu sa
specifikacijama. Otkazi mogu biti katastrofalni (kada sistem iznenada otkae), povremeni (koji se
povremeno javljaju pa nestanu) i promjenljivi (kada sistem radi jedno vrijeme iznad pa jedno
vrijeme ispod zahtjevanih performansi). U odnosu na vijek trajanja sistema, otkazi se u
idealiziranom sluaju mogu prikazati na tzv. krivoj kade.

I Djeiji mortalitet:
Defekti proizvodnje,
eliminira se kontrolom
kvalitete

ZONA RADA KOJA

NIJE OPTIMALNA

II Sluajni kvarovi:
ne mogu se eliminirati
OPTIMALNA ZONA RADA
(minimalni rizik)

III Starenje:
eliminira se odravanjem

Vrijeme

Slika 1. Idealizirana kriva kade

Na ovoj krivoj razlikuju se rani otkazi (period djeijih bolesti sistema), sluajni tj. konstantni
otkazi (koristan period rada sistema) i otkazi zbog istroenja (period starenja sistema).
Predhodno vrijeme koritenja sistema je veoma vano i mora se uzeti u obzir prilikom
izraunavanja pouzdanosti izvrenja odreenog zadatka. Matematiki se to izraava jednainom:

R(T , t )

R(T t )
R(T )

(3)

to znai da je pouzdanost za izvrenje zadatka u vremenu t, kada je predhodno vrijeme

koritenja sistema T, jednaka odnosu pouzdanosti za vrijeme T + t i pouzdanosti za vrijeme T.
3

Samo u sluaju konstantnih otkaza, tj. u toku korisnog perioda rada sistema pouzdanost ne ovisi
od predhodnog vremena koritenja, tj tada je R(T,t) = R(t).
Stopa kvara predstavlja broj kvarova u jedinici vremena.
Kod analize krive kade u poetku se ima velika stopa kvara zbog ureaja to stradaju zbog
djeijih bolesti. Idui kraju ivotne dobi sistema ili njegovih elemenata stopa kvara je ponovo
visoka zbog starenja ili istroenosti elemenata ili istroenosti ureaja.

Stopa kvar

Kvarovi nastaju kao

posljedica velikih defekata
i neadekvatne kontrole
kvalitete u proizvodnji

Djeiji mortalitet

Kvarovi se javljaju zbog defekata i

neoekivanih pretjeranih naprezanja

Konstantan ivot

Kvarovi se javljaju zbog

istroenosti kritinih
komponenata, za pojavu
kvara dovoljna su i manja
naprezanja

Istroenost

= konst

Vrijeme t
Slika 2. Kriva kade

to se tie vrste kvarova sistema ili njegovih elemenata koji su u direktnoj funkcionalnoj relaciji
sa pouzdanou sistema, oni se mogu podijeliti na:
- trajne kvarove (sistem ili element e na kraju biti neupotrebljivi), i
- prolazni kvarovi (kvarovi koji trenutno budu i prou).
Ako je T sluajna promjenljiva veliina koja oznaava vrijeme pojave otkaza onda e
vjerovatnost otkaza u funkciji od tog vremena biti:

P(T t ) F (t ), t 0

(4)

Fukcija F(t) se naziva funkcija raspodjele otkaza, a ona pokazuje vjerovatnost da e sistem
otkazati do vremena t. U teoriji vjerovatnosti ova funkcija se zove kumulativna funkcija
raspodjele. Ako se definira pouzdanost kao vjerovatnost bezotkaznog rada odnosno kao
vjerovatnost da e sistem obaviti funkciju za koju je namijenjen u odreenom vremenu t, onda se
moe pisati:

R(t ) 1 F (t ) P(T t )

(5)

gdje R(t) oznaava funkciju pouzdanosti. Analogno tome, F(t) moe se nazvati i funkcijom
nepouzdanosti.
Funkcija gustoe otkaza obiljeava se sa f(t), a na osnovi osnovnih zakona iz teorije
vjerovatnosti moe se pisati da je:

f (t )

dF (t )
dt

(6)

U teoriji vjerovatnosti ova funkcija se zove funkcija gustoe vjerovatnosti. Iz ovoga slijedi da se
funkcija pouzdanosti R(t) moe dobiti i iz funkcije gustoe odkaza:
t

R(t ) 1 F (t ) 1 f (t )dt f (t )dt

(7)

Prema tome, ako se zna matematiki oblik funkcije gustoe otkaza f(t) iz predhodne jednaine
moe se odrediti pouzdanost u funkciji od vremena t.
Ako se analizira pouzdanost u toku vremena moe se iskoristiti slijedei dijagram. Vidi se da je
na startu vremena funkcija pouzdanosti jednaka 1 da bi kasnije opadala do nule u funkciji
vremena. Ovo je zbog toga to neki elementi tokom vremena eksploatacije ispadaju (odkazuju)
tako da kriva ima opadajui oblik.

Slika 3. Oblik krive pouzdanosti

ta predstavlja funkcija otkaza?

Neka se predpostavi da se ispituje istovremeno n sistema (ili njihovih elemenata). Poslije nekog
vremena t imae n1 sistema koji nisu otkazali i n2 = n - n1 sistema koji su otkazali. U bilo kom
trenutku u toku trajanja ovog ispitivanja pouzdanost se moe izraziti kao:
R(t )

n1 (t )
n1 (t )

n
n1 (t ) n2 (t )

(8)

gdje je n1 broj sistema koji nisu otkazali do vremena t a n2 broj sistema koji su otkazali do
vremena t. Znai, predhodna jednaina daje vjerovatnost bezotkaznog rada bilo kog od n sistema
u toku vremena t. Jasno je da je pouzdanost funkcija vremena rada sistema, jer to je ispitivanje
due, bie sve vie otkaza to znai da e pouzdanost opadati. Predhodna jednaina se moe
napisati i kao:

R(t )

n n2
n (t )
1 2
n
n

(9)

Ako se diferenciraju obje strane prethodne jednaine dobije se:

n (t )
d 1 2
dR(t )
1 dn2 (t )
n
,

dt
dt
n dt

(10)

gdje je n konstantno. Iz ove jednaine se moe napisati izraz za frekvenciju sa kojom sistem
otkazuje:

dn2 (t )
dR(t )
n
dt
dt

(11)

Ako se obje strane predhodne jednaine podijele sa n1(t) dobije se:

1 dn2 (t )
n dR(t )

n1 (t ) dt
n1 (t ) dt

(12)

To je izraz za funkciju intenziteta otkaza (t) koji se moe napisati u obliku:

(t )

1 dn2 (t )
1 dR(t )

n1 (t ) dt
R(t ) dt

(13)

Iz predhodne jednakosti moe se dobiti opa formula za funkciju pouzdanosti R(t). Moe se
napisati da je:

dR(t )
(t )dt
R(t )

(14)

Integralenjem ove jednakosti, znajui da je R = 1 za t = 0 dobije se:

dR(t )
1 R(t ) 0 (t )dt

(15)

odnosno:
t

ln R(t ) (t )dt R(t ) e

( t ) dt
0

(16)

Formula za funkciju pouzdanosti data predhodnim izrazom matematiki opisuje pouzdanost na

najopiji nain i moe se primjeniti za bilo koju funkciju gustoe otkaza.
Iz jednaine R(t ) 1 F (t ) P(T t ) moe se napisati da je:
F(t)=1-R(t) pa se dobija:

f (t )

Sada e biti funkcija intenziteta otkaza (t )

dR(t )
dt

(17)

f (t )
i ova funkcija moe biti primjenjena u sluaju
R(t )

bilo koje funkcije gustoe otkaza.

Koji je odnos izmeu f(x) i F(x)?

F(x) predstavlja funkciju raspodjele gustoe vjerovatnosti sluajne promjenljive. Drugaije se
jo zove i kumulativna (integralna) funkcija raspodjele vjerovatnosti.
F ( x) P X x P( X x)

(18)

Ova funkcija je monotono neopadajua i definirana je za svako x iz intervala (-,+).

Na osnovi predhodnog pravila vai:
Pa X b F (b) F (a), a b

(19)

F () P( X ) lim x F ( x) 0
F () P( X ) lim x F ( x) 1
f(x) predstavlja funkciju gustoe vjerovatnosti i vai:
x

dF ( x) d

f ( x)dx f ( x)
dx
dx

(20)

Slika 4. Grafika predstava kumulativne funkcije raspodjele vjerovatnosti F(x) i funkciju gustoe
raspodjele vjerovatnosti f(x)
Matematike relacije izmeu f(x) i F(x) su:
x

F ( x) f ( s)ds,

s zamjenska varijabla

i obrnuto: f ( x)

d ( F ( x))
dx

Vrijedi i

f ( x)dx 1

Koja je veza izmeu f(x) i R(t)?

Vjerovatnost da e se promatrani dogaaj (npr. kvar) odigrati od momenta 0 (ili ) do trenutka t
jeste:
8

Q(t ) F (t )

f (s)ds

0,

(21)

Sa druge strane, funkcija pouzdanosti R(t) predstavlja vjerovatnost da se u istom tom period nee
dogoditi kvar. Prema tome, R(t) i Q(t) su funkcije koje opisuju komplementarne dogaaje, tako
da vrijedi:

Q(t ) R(t ) 1

(22)

pa se moe pisati:
R(t ) 1 Q(t ) 1

0,

0,

f (s)ds f (s)ds f (s)ds f (s)ds

(23)

To znai da se funkcija gustoe vjerovatnosti f(t) moe izraziti i na ovaj nain:

f (t )

d ( R(t ))
dt

(24)

Na donjoj slici je prikazan odnos izmeu funkcije pouzdanosti i funkcije vjerovatnosti.

Slika 5. Grafiki prikaz funkcije gustoe raspodjele sa definiranim podrujem pouzdanosti i

nepouzdanosti
Ako se radi o eksponencijalnoj distribuciji funkcije gustoe otkaza (distribucije vremena do
kvara) bie:
9

f (t ) e t ,

(25)

gdje je parametar distribucije, a t vrijeme do kvara.

U tom sluaju je funkcija pouzdanosti jednaka:

R(t ) 1 e s ds 1 1 e t e t
0

(26)

ta znai oekivano vrijeme bezotkaznog rada?

Oekivano vrijeme bezotkaznog rada sistema dato je jednainom

E (T ) tf (t )dt
0

(27)

Izraz za E(T) moe se dobiti i u drugom obliku. Ako se jednakost f (t )

dR(t )
zamijeni u
dt

predhodnu jednainu dobije se:

E (T ) tdR (t ) tR (t ) 0 R(t )dt

(28)

to se tie donje granice za uzraz t R(t ) jasno je da je ona jednaka 0. Za odreivanje gornje
granice ovog izraza prisjetimo se opa jednakost za funkciju pouzdanosti koja je data izrazom
t

ln R(t ) (t )dt R(t ) e

( t ) dt
0

. Isto tako, treba imati na umu da funkcija oblika xe-x tei 0

kada x tei beskonanosti pa e zbog toga i gornja granica izraza t R(t ) biti jednaka 0. Prema
tome, drugi oblik za oekivano vrijeme bezotkaznog rada sistema je:

E (T ) R(t )dt
0

(29)

Ako se sistem koji se ispituje obnavlja odravanjem ili popravkama (popravljivi sistemi)
oekivano vrijeme bezotkaznog rada je poznato pod nazivom srednje vrijeme izmeu otkaza
(kvarova) MTBF (eng. Mean Time between Failures). Prije toga treba definirati:
-

srednje vrijeme kvara (MTTF) kao oekivano vrijeme u kojemu e element raditi bez
kvara
10

srednje vrijeme opravke (MTTR) kao oekivano vrijeme tokom kojeg element ili sistem
nisu operativni
srednje vrijeme izmeu kvarova (MTBF) kao oekivano vrijeme izmeu dva uzastopna
kvara (ukljuuje vrijeme potrebno za opravku i vrijeme do narednog kvara)

Ako se radi o popravljivim sistemima ili elementima polazi se od predpostavke da je ponaanje

popravljenog sistema u pogledu intenziteta otkaza isto kao kod novog sistema. Kod tzv
nepopravljivih sistema govori se o srednjem vremenu do prvog otkaza, drugog itd. ili jednostavno
o srednjem vremenu do otkaza srednje vrijeme do kvara (MTTF). MTTF i MTBF se esto
mijeaju a razlog je, vjerovatno, u tome to su oni jednaki u najjednostavnijim sluajevima kada
je intenzitet otkaza konstantan.
Stanje
MTBF
MTTF

MTTF

Raspoloivost
MTTR

MTTR

Neraspoloivost
Vrijeme t

Slika 6. Grafiki prikaz MTTF, MTTR i MTBF

Izmeu MTTF (srednje vrijeme kvara) i R(t) postoji vrlo korisna opa relacija (T vrijeme do
kvara kao sluajna varijabla):

MTTF E T tf (t )dt t
0

dR

dt tR (t )0 R(t )dt MTTF R(t )dt

dt
0
0

(30)

Pri tome treba imati u vidu i slijedee:

R(t ) 1 F (t )

dF (t ) dR(t )
dR(t )

f (t )
dt
dt
dt

(31)

Koje se raspodjele primjenjuju u teoriji pouzdanosti?

U teoriji pouzdanosti najee su u primjeni:
- Eksponencijalna raspodjela,
- Normalna (Gaussova) raspodjela,
- Weibullova raspodjela,
- Ravnomjerna raspodjela.
U nastavku ovog predavanja date su osnovne karakteristike prethodno pobrojanih raspodjela.
11

Eksponencijalna raspodjela
Eksponencijalna raspodjela vjerovatnosti je definirana slijedeom relacijom:

1 e x , x 0
F(X )
x0
0,

(32)

Iz predhodne jednakosti uvaavajui odnos f(x)=F(x) slijedi :

e x , x 0
f ( x)
x0
0,

(33)

Na slici 7. je prikazana funkcija f(x), za dvije vrijednosti parametra . Drugim rijeima, funkcija
gustoe otkaza glasi:
f (t ) e t , 0, t 0

(34)

gdje je parametar, a t vrijeme otkaza. Oblik eksponencijalne raspodjele dat je na slici za dvije
vrijednosti parametra .

2
1.8

=1
=2

1.6
1.4

f(x)

1.2
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0

0.5

1
x

1.5

Slika 7. Oblik eksponencijalne raspodjele

12

Koritenjem

R(t ) 1 F (t ) 1 f (t )dt f (t )dt

jednaine

moe

se

dobiti

funkcija

pouzdanosti:
t

R(t ) 1 F (t ) 1 e t dt

(35)

odnosno:

R(t ) e t

(36)

Funkcija pouzdanosti ima opadajui oblik. Funkcija intenziteta otkaza je po definiciji jednaka:

(t )

f (t ) e t

R(t ) e t

(37)

Prema tome, u sluaju eksponencijalne raspodjele intenzitet otkaza ne ovisi od vremena i uvijek
ima konstantnu vrijednost. To je veoma povoljna okolnost koja mnogo uproava izraunavanje u
sluajevima kada se moe primijeniti eksponencijalna raspodjela a to je sluaj najee kod
elektronskih sistema. Proizilazi da se odreivanjem parametra eksponencijalne raspodjele u isto
vrijeme dobija i vrijednost intenziteta otkaza. Intenzitet otkaza se moe predstaviti pravom
horizontalnom linijom.
-3

x 10

= 0.02 = 0
= 0.01 = 20000

3.5
3

2.5
2
1.5
1
0.5
0

6
4

x 10

Slika 8. Ovisnost intenziteta otkaza o vremenu

Oekivano vrijeme bezotkaznog rada dobija se preko slijedee jednakosti:
13

E (T ) R(t )dt e t dt

(38)

Znai, oekivano vrijeme bezotkaznog rada je jednako recipronoj vrijednosti intenziteta otkaza
. Na osnovu prethodno navedenih opih definicija, za eksponencijalnu raspodjelu se izraunava:
M

V X

(matematiko oekivanje sluajne promjenljive X)

1

(varijansa disperzija sluajne promjenljive X )

(standardna devijacija srednje kvadratno odstupanje)

(39)

(40)

(41)

Eksponencijalnom raspodjelom se moe dobro opisati vrijeme boravka u ispravnom stanju veine
komponenti elektroenergetskih postrojenja i mrea. Ovi elementi su obino izloeni rijetkim
iznenadnim kvarovima koji su esto poslijedica spoljanjih uzroka. U stvarnosti, intenzitet otkaza
nije idealno konstantan u toku ivotnog vijeka ureaja. Njegova promjena sa duinom trajanja
rada moe se priblino prikazati koritastom krivom, kao na slici 11.
Drugi nain oblika eksponencijalne raspodjele sa oznakama dat je na slijedeoj slici.
f(t)

F(t)

R(t) = 1 - F(t)

t
Slika 9. Funkcija gustoe otkaza u sluaju eksponencijalne raspodjele

Funkcija pouzdanosti je data na slijedeoj slici R(t ) e t .

14

=1
0.9
0.8
0.7

R(t)

0.6
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0

0.5

1.5

2.5

Vrijeme t

Stopa kvar

Slika 10. Funkcija pouzdanosti u sluaju eksponencijalne raspodjele

II

III

Vrijeme t
Slika 11. Promjena intenziteta otkaza u toku radnog vijeka

Na prethodno prikazanom dijagramu (Slika 11.) razlikuju se tri vremenska perioda. Prvi period
je period u toku koga dolaze do izraaja skrivene konstruktivne greke, oteenja u transportu,
greke u montai i drugo. Nakon otklanjanja pomenutih nedostataka, intenzitet otkaza
komponenti se smanjuje i postaje priblino konstantan u toku vrlo dugog vremenskog perioda II.
Uslied starenja komponenti, iz perioda II prelazi se u period III koji se karakterizira neprekidnim
porastom intenziteta otkaza. Tehniki vijek komponente je zavren onda kada se nastali kvar ne
moe otkloniti popravkom ili kada trokovi odravanja i opravki zbog uestalih kvarova narastu
15

do vrijednosti koje su bliske cijeni novog ureaja, pa je zamjena ureaja novim ekonomski
opravdana.
Primjer 1. Jedan laser koji se koristi za odreena mjerenja rastojanja ima srednji broj mjerenja
izmeu otkaza 3 000 000. Ako se u toku 1 sekunde izvri 10 mjerenja nai pouzdanost tog lasera
u toku 0.5 h neprekidnog mjerenja. Predpostaviti da se moe primijeniti eksponencijalna
raspodjela.
Rjeenje: Ako se eli doi do rezultata u jedinicama vremena treba srednji broj mjerenja izmeu
otkaza izraziti preko srednjeg vremena izmeu otkaza. Kako se u toku 1 sekunde izvri 10
mjerenja srednje vrijeme izmeu otkaza MTBF bie:
MTBF = 300 000 s = 83,33 h
Intenzitet otkaza bie:

1
0.012 otkaza/satu
MTBF

Sada e pouzdanost u toku 0.5 h neprekidnog mjerenja lasera biti:

R(t 0.5) e t e 0.0120.5 0.994

Isti rezultat moe se dobiti koritenjem broja mjerenja umjesto jedinica vremena. Poto je srednji
broj mjerenja izmeu otkaza 3 000 000 intenzitet otkaza bie jednak recipronoj vrijednosti.
Imajui u vidu da radu lasera u toku 0.5 h odgovara 18 000 mjerenja, pouzdanost za 18 000
mjerenja bie:

R(18000) e

18000
3000000

0.994

Normalna raspodjela
Jednaina za funkciju gustoe otkaza u sluaju normalne raspodjele je:

f (t )

1 t 2
(
)
e 2 ,t

0, 0, 0
(42)

Ako je zadana diskretna sluajna promjenljiva X = {xi, pi, pi = 1}, onda zbir proizvoda moguih
vrijednosti tekue varijable (xi) i odgovarajuih vjerovatnosti (pi) definira srednju vrijednost:

E ( X ) p i xi
i

(43)

16

koja se naziva srednja vrijednost ili matematiko oekivanje ili oekivana vrijednost sluajne
promjenljive (X).
gdje je srednja vrijednost, standardna devijacija i t vrijeme otkaza. To je dvoparametarska
raspodjela sa parametrima i koja predstavlja dobar model u sluajevima kada dolazi do
postepenog starenja sistema u toku upotrebe tj. kada se materijal ve istroi (zamor materijala).
Pri odreivanju pouzdanosti ne koristi se oblik normalne raspodjele dat predhodnom jednainom
jer se integral te jednaine ne moe izraunati u konanoj formi. Zbog toga se koristi tzv.
standardizirana normalna raspodjela (z) za koju postoje tabele iz kojih se mogu nai povrine
ispod funkcije gustoe otkaza za bilo koju normalnu raspodjelu. Predhodna jednaina se moe
prevesti u standardizirani oblik uvoenjem smjene:

dz

dt
(44)

Poto povrine ispod f(t) i (z) moraju biti jednake vai odnos:

f (t )dt ( z )dz ( z )

f (t )dt
dz

(45)

pa se na kraju dobije:

( z) f (t )
(46)

(z)

f(t)

-/

(t- ) /

Slika 12. Normalna raspodjela

17

Uzimajui u obzir jednakost f (t )

1 t 2
(
)
e 2 ,t

0, 0, 0 moe se napisati konaan

oblik standardizirane normalne raspodjele:

1
z2
e 2 ,

( z)

(47)
z ,
2
t
1
gdje je z dato jednainom z
dz dt . Funkcija kumulativne raspodjele bie jednaka:

1
F ( z ) ( z )dz
2

1
z2
2

dz

(48)

Koritenjem jednaine R(t ) 1 F (t ) 1 f (t )dt f (t )dt i uvoenjem standardizirane

normalne raspodjele, funkcija pouzdanosti se moe dobiti u obliku:

R(t ) f (t )dt ( z )dz ,

(49)

odnosno:
z

R(t ) 1 ( z )dz 1 F ( z )

(50)

R(t)

0.8

0.6

0.4

0.2

50

100

150

200

Slika 13. Funkcija pouzdanosti R(t) u sluaju normalne raspodjele

18

Funkcija intenziteta otkaza (t) dobija se iz jednaina f (t )

(t )

dR(t )
i ( z) f (t ) :
dt

f (t )
( z)

R(t ) R(t )

(51)

(t)

0.8

0.6

0.4

0.2

50

100

150

200

Slika 14. Funkcija intenziteta otkaza (t) u sluaju normalne raspodjele

To je monotona rastua funkcija vremena, koja je data na slici 14. Moe se pisati da je oekivano
vrijeme bezotkaznog rada jednako je srednjoj vrijednosti :

E (T )

(52)

Funkcija raspodjele vjerovatnosti izraunava se numerikom integracijom funkcije f(t) poto se

rjeenje integrala ne moe nai u obliku analitikih funkcija:
t

F X f u du

(53)

Parametar je pozicioni, a je parametar razmjere pa se izraunavaju:

M

Var X 2 2

(54)
19

Na slici 15. prikazana je funkcija f(t) za razliite vrijednosti parametra . Kako se vidi, funkcija
f(x) je simetrina u odnosu na pravu x = t = M = , to znai da sluajna promjenljiva X sa
jednakom vjerovatnosti moe za istu vrijednost biti manja ili vea od vrijednosti M. Takoer se
uoava da kod normalne raspodjele sluajna promjenljiva moe imati i negativnu vrijednost.
Vjerovatnost negativne vrijednosti promjenljive utoliko je manja ukoliko je vei odnos /. Zbog
navedenog, normalna raspodjela ne moe posluiti za modeliranje vremena boravka ureaja u
karakteristinim stanjima. Inae, normalnom raspodjelom dobro se opisuju sluajne veliine na
koje utjee veliki broj razliitih inilaca pri emu utjecaj nijednog nije preovladavajui. Zato se
normalna raspodjela esto koristi za procjene moguih greaka u predvianjima vrijednosti
pojedinih veliina sistema, kao na primjer, vrnih godinjih optereenja, dotoka vode i dr.

1.4

= 0.3
= 0.5

1.2

f(x)

0.8

0.6

0.4

0.2

0.5

1.5

2.5

Slika 15. Oblik funkcije normalne raspodjele

Gustoa normalne raspodjele vjerovatnosti za = 1.5.
Primjer 2. Neki sistem ima normalnu raspodjelu vremena otkaza pri emu je = 250 h i = 20
h. Nai pouzdanost i intenzitet otkaza ovog sistema ta t = 200 h.
Rjeenje: Da bi se nala pouzdanost R(t) treba prvo nai odgovarajuu vrijednost F(z) pa onda
z

primjeniti jednainu R(t ) 1 ( z )dz 1 F ( z ) . Za odreivanje F(z) mora se izraunati

vrijednost z:

20

200 250
2.5
20

Koritenjem tabele za z = - 2.5 F(z) se odreuje na slijedei nain:

F ( z 2.5) 1 F ( z 2.5) 1 0.99379

Sada je pouzdanost za t = 200 h jednaka:
R(200) 1 F (2.5) 1 1 0.99379 0.99379
Vrijednost funkcije intenziteta otkaza (t) izraunava se iz jednaine:
f (t )
( z)
(t )

.
R(t ) R(t )

Iz tabele za z = - 2.5 dobija se (zbog simetrinosti normalne raspodjele) da je:

( z 2.5) ( z 2.5) 0.01753

Prema tome, funkcije intenziteta otkaza (t) za t=200 h ima vrijednost:

(200)

0.01753
0.000882 otkaza/satu
20 0.99379

Vejbulova (Weibull) raspodela

Funkcija gustoe otkaza za Vejbulovu raspodjelu glasi:

t 1 (
f (t ) (
) e

, t , 0, 0

(55)

gdje je t vrijeme otkaza, parametar poloaja, parametar oblika i parametar razmjere.

Negativna vrijednost parametra znaila bi da sistem moe da otkae prije koritenja. U
momentu putanja sistema u rad parametar jednak je 0 a vrijeme otkaza t uvijek je vee ili
t

jednako . Koritenjem veze date jednainom R(t ) 1 F (t ) 1 f (t )dt f (t )dt funkcija

pouzdanosti se moe dobiti u slijedeem obliku:
R(t ) e

(56)

Funkcija intenziteta otkaza bie:

21

 (t )

f (t ) t 1
(
)
R(t )

(57)

Oblik funkcija f(t), R(t) i (t) veoma ovisi od vrijednosti parametara , i . Na slijedeoj slici
dati su razni oblici funkcije gustoe otkaza ovisno od vrijednosti parametra , pri emu je = 0 i
= const.
1 = 0.5
2 = 1

2 = 2

f(x)

0.8

0.6

0.4

0.2

0.5

1.5

Slika 16. Gustoa Vejbulove raspodjele vjerovatnosti

Primjer 3. Vrijeme otkaza nekog sistema podlijee zakonu Vajbulove raspodjele sa parametrima
= 100 h, = 3500 h i = 4. Nai pouzdanost i intenzitet otkaza ovog sistema za t = 3000 h.
Rjeenje: Koristi se jednakost R(t ) e

R(3000) e
Koritenjem jednakosti (t )
dobije se:

(3000)

pa se dobije:
(

3000100 4
)
3500

0.6242

f (t ) t 1
(
) sa vrijednosti intenziteta otkaza za t=3 000 h
R(t )
4 3000 100 41
(
) 0.00065 otkaza/sat
3500
3500

22

Ravnomjerna raspodjela
Ravnomjerna raspodjela vjerovatnosti i njena gustoa su date slijedeim izrazima:
0
x a
F X
b a
1

xa

, a xb
,

f x b a

(58)

xb

, a xb

(59)

Navedene funkcije su prikazane na slijedeim slikama:

F(x)

0.8

0.6

0.4

0.2

0.5

1.5

2.5

Slika 17. Funkcija ravnomjerne raspodjele vjerovatnosti za a = 1 i b = 2

23

f(x)

0.8

0.6

0.4

0.2

0.5

1.5

2.5

Slika 18. Gustoa ravnomjerne raspodjele vjerovatnosti za a = 1 i b = 2

Na osnovu definiranih izraza rauna se:
M

ab
2

(60)

a b
V X

12

(61)

Intenzitet otkaza za ravnomjernu raspodjelu:

0

x 1

b x

xa

, a xb

(62)

Iz definicije ravnomjerne raspodjele proizilazi da je vjerovatnost da e sluajna promjenljiva X

imati vrijednost iz nekog podintervala iz intervala (a,b) proporcionalna duini podintervala. to
je interval (a,b) krai to se sluajna veliina vie pribliava deterministikoj. Ravnomjernom
raspodjelom ponekad se mogu dobro opisati vremena obavljanja planskih remonata.

24

Funkcija intenziteta otkaza i vijek trajanja sistema

U poetku koritenja nekog sistema obino se javlja vei broj otkaza koji se mogu pripisati
poetnim slabostima ili proputenim defektima u toku proizvodnje. Kasnije ovi rani otkazi
ustupaju mjesto otkazima za koje je teko utvrditi uzrok nastajanja. U opem sluaju oni nastaju
kada naprezanja u toku koritenja prevazilaze ugraenu otpornost sistema. To su tzv. sluajni
otkazi iji se moment javljanja ne moe da predvidi ali moe se dokazati da e frekvencija
njihovog javljanja biti konstantna. Starenjem sistema poinju da se javljaju otkazi zbog
istroenosti. Na slici krive kade prikazani su periodi nastajanja ove tri vrste otkaza.
U period ranih otkaza (djeija smrtnost 0 do t1 ) (t) i f(t) opadajue su funkcije. Karakteristika
sluajnih otkaza (koristan ivot = const.) priblino je konstantna vrijednost (t) i priblino
eksponencijalna funkcija f(t). U period starenja (istroenost) (t) je rastua funkcija dok f(t) ima
jedan vrh oko koga se deava najvei broj otkaza. Iz ovog razmatranja moe se vidjeti da je
funkcija (t) pogodnija od f(t) kada se eli napraviti razlika izmeu raznih oblika otkaza. Iskustvo
je pokazalo da mnogi sistemi imaju krivu intenziteta otkaza (t) koja odgovara obliku krive kade.
Npr. kada se kupuje oprema kao npr automobil ili kompjuter, u stvari se kupuje proizvod sainjen
od brojnih dijelova koji rade zajedno (koji su sinhronizirani) kao sistem kako bi imali eljenu
izlaznu funkciju. Elementi ili dijelovi sistema formiraju meusobno povezane sisteme koji
realiziraju konani cilj ili uslugu. Automobil ima u sebi tisue dijelova koji ine nekoliko sistema
(motor, prijenos, opskrba gorivom, koioni sistem, asija, itd). Slino je i kompjuter sainjen od
mnogo elemenata posloenih u cjeline kao centralni procesor, procesor slike, memorija, itd. Kada
oprema ne moe obavljati osnovnu funkciju kae se da je ista pokvarena. Na kraju, svaka oprema
doivi kvar. Tehnologije 21-og stoljea su temeljene na injenici da dijelovi opreme ili oprema ne
traju dugo. Dakle, istina je da e se oprema u odreenom vremenu njenog koritenja pokvariti.
Ono to se nezna je koji e se dio pokvariti i kada ali se sa sigurnou moe garantirati da e npr
automobil jednog dana zavriti na otpadu te da e istu sudbinu doivjeti i kompjuter.
Mnogi proizvoai komponenata visoke pouzdanosti putaju te komponente u rad prije nego to
se ugrade u vii sklop i na taj nain ih dovode na poetak perioda konstantnih otkaza (koristan
ivot). Isto to se radi i za gotov sistem tako da korisnik nema ranih otkaza koji mogu biti
neprijatni a ponekad i katastrofalni. Na poetku perioda starenja intenzitet otkaza naglo raste.
Tada je najbolje izvriti preventivnu zamjenu komponente koja je odradila svoj broj sati rada jer
se na taj nain podie ukupna pouzdanost sistema. Prema tome, analizirajui slijedeu sliku krive
kade, odnosno ako se kriva (t) moe prihvatiti kao dobar model za odreeni sluaj onda se
najvea pouzdanost postie predhodnim radom sistema kada kvar nastupa kao poslijedica velikih
defekata i neadekvatne kontrole kvalitete u proizvodnji (period djeije smrtnosti) i koritenjem u
vremenu kada se kvarovi javljaju i neoekivanih pretjeranih naprezanja (koristan ivot) i
preventivnom zamjenom na poetku perioda istroenosti. Eventualnom preventivnom zamjenom
elemenata u periodu korisnog ivota ne bi se postiglo nita jer je u tom period intenzitet otkaza
neovisan od vremena.
Meutim, treba znati da mnogi sistemi imaju kontinualno opadajuu ili kontinualno rastuu
funkciju otkaza pa se na njih ne moe primjeniti oblik krive kade (t). Isto tako, treba naglasiti da
postoje obimna istraivanja u vezi pouzdanosti kako u avio tako i u brodskoj industriji. Rezultati
tih istraivanja su nove koncepcije krive kade to znai da postoje sluajevi kada krive kade
25

nisu u klasinom obliku. ak suprotno, napravljene su i odgovarajue strategije odravanja

sistema koje se ba ne podudaraju sa krivom kade.
1. Prije nego se ue u realizaciju nabavke bilo koje opreme treba konsultirati sve iskusne i
odgovorne operatore koji tu opremu odravaju, inenjere sa iskustvom sa tom opremom,
itd;
2. Kod prijema opreme voditi rauna da se radi samo i iskljuivo o opremi koja je ispitana
prema potpunoj specifikaciji;
3. Imajui u vidu i mogunost da se sistem napravi od uzajamno nekompatibilnih elemenata
ime dolazi brzo do kvara slijedea premisa kod odravanja jeste da se nabavi kvalitetan
sistem koji pokazuje da je oprema nainjena i instalirana tano;
4. U cilju reduciranja djeije smrtnosti strategija odravanja treba biti tako usmjerena da
postoji isplaniran i kompletiran proces putanja opreme u pogon u kojem se svaki dio
opreme ispituje i pokazuje spremnim za pogon;
5. Bitna injenica u odravanju a u cilju minimiziranja kvarova u zoni djeije smrtnosti jeste
biti siguran da se ima pristup kritinim rezervnim dijelovima.
U nastavku e biti dati nekoliko modela funkcija intenziteta otkaza (t).
Konstantna funkcija intenziteta otkaza
Konstantna funkcija intenziteta otkaza predstavlja period korisnog ivota kada se kvarovi javljaju
zbog defekata i neoekivanih pretjeranih naprezanja. Neka je funkcija (t) data izrazom (t)=
t

otkaza/satu, gdje je konstantna vrijednost. Iz jednakosti ln R(t ) (t )dt R(t ) e

( t ) dt
0

(t )

f (t )
dobija se:
R(t )
t

f (t ) (t ) e

( t ) dt
0

,t 0

(63)

to u ovom sluaju daje:

f (t ) e t

(64)

Znai, u sluaju konstantnog intenziteta otkaza vrijeme do otkaza je sluajna promjenljiva

veliina koja ima eksponencijalnu raspodjelu. Funkcija pouzdanosti tada je:

R(t )

f (t )
e t .
(t )

(65)

Linearno rastua funkcija intenziteta otkaza

Rastua funkcija intenziteta otkaza predstavlja period poslije korisnog ivota i u opem sluaju
to je nelinearna funkcija. Ali, ako se predpostavi da je (t) linearna funkcija onda vai (t ) at ,

26

gdje je a konstanta vea od nule. U ovom sluaju f(t) iz jednaine f (t ) (t ) e

jednaka:

( t ) dt
0

, t 0 je

f (t ) at e

atdt
0

at e

at
2

,t 0

(66)
Predhodna funkcija predstavlja Rajlijevu raspodjelu.
Funkcija pouzdanosti je:

f (t )
R(t )
e
(t )

at2
2

(67)

Eksponencijalna funkcija intenziteta otkaza

Ako funkcija intenziteta otkaza brzo raste ili brzo opada, pri emu se ponaa po
eksponencijalnom zakonu moe se napisati:

(t ) a et

(68)

U tom sluaju se iz jednaine f (t ) (t ) e

( t ) dt
0

, t 0 dobije da je:

f (t ) a e e

a
( et 1))

(69)

Funkcija f(t) koja je definirana predhodnom jednakosti i predstavlja tzv raspodjelu ekstremnih
vrijednosti koja se moe upotrijebiti za proraunavanje otkaza zbog korozije. Funkcija
pouzdanosti e biti:

( et 1)
f (t )
R(t )
e
(t )

(70)

27

Slika 19. Funkcija rizika (vrijeme otkaza) rada

sistema u ovisnosti od njegovog optereenja
Odreivanje funkcije brzine otkaza, funkcije intenziteta otkaza i funkcije pouzdanosti
empirijskih podataka
Podaci o otkazima dobijaju se na dva naina : ili iz ispitivanja vijeka trajanja ili iz koritenja.
Najbolji nain za analiziranje tih podataka jeste da se za njih odrede funkcija gustoe otkaza,
funkcija intenziteta otkaza i funkcija pouzdanosti.
Jedan metod za ovakvu analizu je da se odabere jedna statistika raspodjela koja najvie
odgovara datim podacima to znai da e funkcija intenziteta otkaza i funkcija pouzdanosti za tu
raspodjelu istovremeno predstavljati odgovarajue funkcije za podatke. Taj metod je najbolji i u
praksi ga treba primjenjivati kad god je to mogue. Drugi metod se sastoji u tome da se za date
podatke definiraju tzv epirijske funkcije gustoe raspodjele fe(t).
Ako se ima ukupno n sistema koji se ispituju poev od vremena t = 0 onda e u bilo kom trenutku
vremena t biti n1(t) sistema koji nisu otkazali. U tom sluaju empirijska funkcija gustoe otkaza
fe(t) bie data izrazom:
n1 (t i ) n1 (t i t i )
n (t ) n1 (t i t i )
n
f e (t )
1 i
t i
nt i

(71)

gdje je: ti t ti +ti

Znai, funkcija fe (t) jednaka je odnosu izmeu broja otkaza u intervalu vremena ti i ukupnog
broja sistema n podijeljenom sa duinom vremenskog intervala ti.
Funkcija intenziteta otkaza e (t) bie jednaka odnosu izmeu broja otkaza u vremenskom
intervalu ti i broja sistema koji nisu otkazali na poetku tog intervala podijeljenom sa duinom
vremenskog intervala ti.

28

n1 (t i ) n1 (t i t i )
n1 (t i )
n (t ) n1 (t i t i )
e (t )
1 i
t i
n1 (t i )t i

(72)

gdje je: ti t ti +ti.

Funkcija fe (t) mjera je sveukupne brzine deavanja otkaza dok je e (t) mjera trenutne brzine
deavanja otkaza. U praktinim izraunavanjima izbor vremenskih intervala ti nije strogo
specificiran i ovisi od konkretnog sluaja. U opem sluaju vremenski intervali ti mogu biti
nejednake duine (kada je mali broj otkaza). Kada su vremenski intervali ti jednaki onda se
njihov broj moe odrediti primjenom obrasca
k 1 3.3 log n2

(73)

gdje je k optimalan broj vremenskih interval a n2 broj otkaza. Funkcija pouzdanosti Re(t)
izraunava se iz jednaine:
R(t )

n1 (t )
n1 (t )

n
n1 (t ) n2 (t )

(74)

gdje n1(t) predstavlja broj ispravnih sistema na kraju vremenskog intervala ti.
Primjer 4. U slijedeoj tabeli dati su podaci o otkazima 8. prekidaa. Izraunati vrijednost fe(t),
e(t) i Re(t).
Rjeenje: Vremenski interval ti se odabere kao vrijeme izmeu otkaza pri emu prvi interval
poinje od t=0 a otkaz se dogaa na kraju vremenskog intervala. Primjenom jednaina za e(t) i
n (t )
n1 (t )
mogu se izraunati empirijske funkcije gustoe otkaza fe(t), funkcije
R(t ) 1
n
n1 (t ) n2 (t )
intenziteta otkaza e(t) i funkcije pouzdanosti Re(t) a to je datu u sljedeoj tabeli.

Redni broj
otkaza
1
2
3
4
5
6
7
8

Vrijeme rada (h)

7
18
39
68
104
145
201
262

Izraunavanje e(t), fe(t), Re(t)

29

ti(h)
0-7
7-18
18-39
39-68
68-104
104-145
145-201
201-262

fe(t)

e(t)

Re(t)

1/(87)=0.0179
1/(811)=0.0114
1(821)=0.006
1/(829)=0.0043
1/(836)=0.0035
1/(841)=0.003
1/(856)=0.002
1/(861)=0.002

1/(87)=0.0179
1(711)=0.013
1/(621)=0.0079
1/(529)=0.0059
1/(436)=0.0074
1/(341)=0.0081
1/(256)=0.0089
1/(161)=0.0164

7/8=0.875
6/8=0.75
5/8=0.625
4/8=0.5
3/8=0.375
2/8=0.25
1/8=0.125
0/8=0

Primjer 5. U slijedeoj tabeli dati su podaci o otkazima 60 pojaivaa snage. Izraunati

vrijednost funkcija fe(t), e(t) i Re(t).
Red broj
pojaavaa
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30

Vrijeme rada (h)

1325
1589
2387
2467
1870
1105
2550
2110
1250
1788
723
1987
985
643
2106
907
1908
1435
1920
756
1443
1350
1100
1977
1578
1870
650
1590
1245
1789

Red broj
pojaavaa
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60

Vrijeme rada (h)

1208
805
1723
1450
1420
809
528
490
1469
2488
1010
450
1645
1200
432
876
1268
1356
976
867
1245
1432
905
873
1770
1805
1300
1655
1980
1445
30

Rjeenje: Ako bi se interval ti izabrao kao vrijeme izmeu otkaza onda bi izraunavanje bilo
suvie dugako. Zbog toga, ukupno vrijeme treba podijeliti na odreeni broj jednakih vremenskih
intervala. Iz jednakosti k 1 3.3 log n2 dobija se da je optimalan broj vremenskih intervala
izmeu 6 i 7 (u primjeru e se uzeti da je to 6) tj. k 1 3.3 log 60 =6.87.
Vremena t1 izabrana su kao poeci tih intervala a njihova duina je t1 . Sada se iz jednaina
n1 (t i ) n(t i t i )
n (t ) n1 (t i t i )
n
i
f e (t )
1 i
t i
nt i

n1 (t i ) n1 (t i t i )
n1 (t i )
n (t ) n1 (t i t i )
e (t )
1 i
t i
n1 (t i )t i
mogu izraunati funkcije e(t), fe(t), Re(t).
Procedura izraunavanja prikazana je u slijedeoj tabeli. Iz tabele se lahko moe nacrtati i
odgovarajui histogram.
ti (h)

Broj otkaza
u intervalu
ti

0t1500

500<t21000

14

1000<t31500

20

1500<t42000

17

2000<t52500

2500<t6

fe(t),

e(t),

Re(t)

3
0.00010
60 500
14
0.00047
60 500
20
0.00067
60 500
17
0.00057
60 500
5
0.00017
60 500
1
0.00003
60 500

1
0.00010
60 500
1
0.000035
57 500
1
0.000046
43 500
1
0.000087
23 500
1
0.00033
6 500
1
0.002
1 500

57
0.95
60
43
0.717
60
23
0.38
60
6
0.1
60
1
0.01667
60
0
0
60

Gdje je nauka o pouzdanosti sistema danas?

Na osnovi istraivanja, koja su objavljena u razvijenijim dravama i industrijskim granama (prije
svih u USA i industiji koja je u funkciji pomorskog transporta i projekata svemirskih
istraivanja) pokazalo se da se sva istraivanja o ponaanju sistema tokom eksploatacije mogu
svrstati u 6 osnovnih i razliitih modela koji odraavaju naine kvara opreme.
31

Krive kade odraavaju ponaanje odreenih populacija opreme. Npr. brojni avioni ili svemirski
brodovi ili brodovi za morski saobraaj praeni su tokom njihove ivotne dobi. Frekvencija
njihovih kvarova tj. inverzna funkcija njihove pouzdanosti prikazana je na slijedeim graficima.

Slika 20. est krivih kvara i procenti tipova opreme koji im pripadaju
Istraivanja su pokazala da, bez obzira o kojoj je vrsti opreme rije, njena kriva pouzdanosti se
tokom ivotne dobi ponaa prema jednoj od ovih krivih.
Svaki dio opreme ima jednu od datih krivih koje su prikazane. Razumijevanjem ovih krivih kvara
ili krivih pouzdanosti i informacija to ih one sadre mogue je izabrati prikladnu strategiju
odravanja za postizanje eljene pouzdanosti opreme.
Kada se analiziraju predoeni dijagrami moe se konstatirati da ipak postoje 3 faze u toku
ivotnog vijeka opreme. Kao prvi period je rani ivot ili djetinjstvo. Iz istraivanja se vidi da
skoro 70% avionske opreme i do 30% brodske opreme ima visok stupanj kvara u ovom dijelu
svoje ivotne dobi.
Drugi period je duga srednja ivotna dob tokom koje sva oprema ima konstantan stupanj kvara.
Trei period ili kraj ivota (istroenost, iscrpljenost) ukljuuje oko 6% avonske i 12 do 20%
brodske opreme. U ovoj fazi anse za pojavu kvara brzo rastu budui da se radi o staroj i
istroenoj opremi.

32

Sve to se moemo uiniti kako bi promijenili krive pouzdanosti opreme jeste da:
- se produi vrijeme izmeu kvarova, ili
- se sprijei nastanak kvarova opreme zamjenom komponenti prije nego se one pokvare.

Slika 21. Uobiajena kriva kade

Odravanje se provodi kako bi stvari radile na nain na koji je zamiljeno da rade. Ako se
oprema ne odrava moe se biti siguran da e ona doivjeti kvar i stati prije nego kasnije.
Provodei odravanje reducira se vjerovatnost pojave kvara obzirom da e oprema due raditi
kako treba da radi. U protivnom e do kvara doi prije nego to bi trebalo.
Treba praviti razliku izmeu odravanja i popravke.
Popravke se rade kad se neto razori i treba ga popraviti. Odravanje se provodi kako ne bi dolo
do razaranja. Odravanje je jeftino a popravke su skupe.
Poveana pouzdanost postie se dobrim odravanjem, njegovim kompletnim i pravovremenim
provoenjem.
Slijedea slika prikazuje zonu djeije smrtnosti i postavlja vana pitanja koja treba postaviti
svaka kompanija koja koristi opremu.
to su uzroci ranih kvarova kad se radi o novoj opremi?
Zato do 70% novih postrojenja i opreme doivljava kvar ubrzo nakon to su stavljeni u pogon?

33

Slika 22. Shematski nain utjecanja na sniavanje broja otkaza

kod poetka koritenja opreme
Prvo, dizajneri opreme i postrojenja ne znaju sve o opremi ta ugrauju. Oprema dizajnirana od
strane mladih inenjera doivjet e mnogo vie kvarova nego ona to su je dizajnirali inenjeri s
iskustvom.
ak i inenjer s velikim iskustvom rijetko kad poznaje procesne uvjete u kojima e oprema biti
koritena kako oni utjeu na performanse opreme tokom njezine ivotne dobi.
Oni ustvari ne znaju kako e operatori koristiti opremu.
Odatle proizilazi ope pravilo odravanja opreme:
Prije nego se odlui o gradnji ili kupovini opreme obavezno je traiti miljenje iskusnih
operatora i inenjera koji e tu opremu odravati te provjeriti njihovu kompatibilnost sa
ve instaliranom opremom ili onom koja se koristi.
U ugovorima specificirati da se oprema prije nego bude prihvaena mora testirati do potpune
specifikacije.
To omoguuje da veina uzroka za pojavu ranih kvarova bude otklonjena prije nego to korisnik
primi opremu.
Drugo pravilo koje bi trebalo uvaavati jeste u vezi prijema opreme: primiti samo onu
opremu koja je ispitana prema potpunoj specifikaciji.
Kada se oprema proizvodi ne mora se znati vjetina i sposobnosti onih koji proizvode i
asembliraju dijelove. Kao i u sluaju ranije spomenutog mladog dizajnera, osoba nevjeta u
fabrikaciji ili asembliranju nainit e vie greaka nego iskusna osoba.
Ljudi rade s razliitim stupnjem tanosti.
34

Sljedee pravilo odnosi se na reduciranje djeijeg mortaliteta a odnosi se na planiranje

putanja opreme u pogon gdje se vre detaljna ispitivanja.
Djeija smrtnost je razlogom zato su proizvoai prinueni dati period garancije. Treba biti
siguran da proizvoai mogu isporuiti potrebne rezervne dijelove ako oprema doivi kvar ubrzo
nakon to bude stavljena u pogon.
Kada oprema preivi svoj rani ivot ona ulazi u dugaki period vremena u kojemu moe
patiti zbog sluajnih kvarova. Slijedea slika govori nam o tome da se s vremena na vrijeme
moe dogoditi neto pogreno i da oprema moe doivjeti kvar.

Slika 23. Broj kvarova poslije poetka koritenja moe

se smanjiti sputanjem krive kade na dole
Postoji jedna stara mudrost u vezi sa odravanjem opreme: ne dirajte je sve dok ne bude
razorena. Sve do otkria est krivih pouzdanosti na nju je gledano kao razmiljanje koje je
imalo za poslijedicu breakdawn odravanje i reaktivno odravanje.
Iz krivih pouzdanosti moemo vidjeti da za skoro 100% opreme ne moemo predvidjeti kada e
odreeni dio opreme doivjeti kvar, ukoliko se nalazimo u zoni sluajnih kvarova.
To ini skoro besmislenim remontirati mainu i mijenjati njezine dijelove, budui da e tokom
veeg dijela vremena oni perfektno raditi.
Prva strategija odravanja za zonu sluajnih kvarova je nai naine kako nesmetano
motriti stanje opreme traei znakove eventualnog kvara.
Kada se ustanove dokazi o degradaciji performansi opreme treba planirati njezinu popravku.
Druga strategija odravanja u zoni sluajnih kvarova jeste: tretirati opremu onako kako je
projektirano da ona bude tretirana

35

Kako bi produljili vrijeme izmeu kvarova vi morate upravljati okruenjem u kojemu oprema
radi. Naprimjer, odravati istim ulje u vaem automobilu ili maini, redovito ga mijenjajui ne
dozvoliti da voda pristupi ulju, zrak koji hladi va motor mora biti ist, odstranjivati prljavtinu s
opreme i sl.
Trea strategija odravanja u cilju smanjenja vjerovatnosti pojave sluajnih kvarova jeste
savjesno provoditi preventivno odravanje i drati unutarnje i lokalno okruenje opreme
istim i svjeim.
etvrta strategija odravanja za zonu sluajnih kvarova jeste prakticirati precizno
odravanje opreme.
Tipine strategije odravanja za zonu istroenosti su zamjena stare opreme novom
opremom ili totalni remont na stanje kao da je nova.

Slika 24. Shematski nain utjecaja na sniavanje

broja otkaza kod starosti opreme

36