Pouzdanost Elektrinih Elemenata i Sistema:

Repetitorij priprema za prvi parcijalni ispit

1. Objasniti pojam pouzdanosti i teoriju pouzdanosti.

Pouzdanost je vjerovatnoa, na odreenom nivou poverenja1, da e sistem uspjeno,
bez otkaza, obaviti funkciju za koju je namijenjen, unutar specificiranih granica performansi, u
toku specificiranog vremena trajanja zadataka, kada se koristi na propisani nain i u svrhu za
koju je namijenjen, pod specificiranim nivoima optereenja, uzimajui u obzir i prethodno
vrijeme koritenja sistema.
ukupan broj uspjeno obavljenih zadataka
pouzdanost=

ukupan broj zadataka

n ( t)
^
R (t)= 1
n

odnosno

zadataka)
ukupna pouzdanost dobija se kad ukupan broj zadataka tei beskonano:

(R(t) je procjena pouzdanosti, a t je vrijeme izvravanja

^ (t)
R ( t ) =lim R
n

Teorija pouzdanosti je nauna disciplina koja se bavi prouavanjem zakonitosti kojih

se treba pridravati prilikom projektovanja, konstrukcije, ispitivanja, proizvodnje i
eksploatacije tehnikih ureaja kako bi im se omoguilo da imaju maksimalan uinak i to dui
radni vijek.
2. Odreivanje pokazatelja pouzdanosti
Pokazatelj pouzdanosti je kvantitativna karakteristika svojstva koje odreuje (utie
na) pouzdanost sklopa, sistema, komponente, itd.
Metode utvrivanja pokazatelja pouzdanosti:
- utvrivanje pokazatelja pouzdanosti raunskom metodom metod od znaaja
prilikom projektovanja novih ureaja i sistema; poznajui pouzdanosti njegovih
komponenata, kola ureaja i reima rada utvruje se stepen proraunate
pouzdanosti;
- utvrivanje pokazatelja pouzdanosti laboratorijski u laboratorijski se
dinamiki/statiki simuliraju uslovi rada, te normalni reimi i reimi rada pod
optereenjem;
- utvrivanje pokazatelja pouzdanosti eksploatacijski podaci se prikupljaju
prilikom radnog vijeka ispitivanog sistema. Najprirodnija metoda.
Prilikom utvrivanja parametara pouzdanosti tei se da se u partiji na kojoj se vri
ispitivanje, svi otkazi odreene komponente budu zbog istog uzroka, ako su svi ureaji
proizvedeni na istoj radnoj traci, od komponenti istog proizvoaa. Takoer, prilikom izbora
pokazatelja treba uzeti u obzir namjenu i funkciju koju ureaj obavlja.
Preporuke prilikom izbora:
- broj pokazatelja treba biti to manji
- treba izbjei kompleksne pokazatelje koji su grupa kriterija nekog svojstva
- odabrani pokazatelji moraju obezbijediti mogunost provjere u etapi projektovanja
- trebaju imaju prost fiziki smisao
- trebaju omoguiti statistiku procjenu pri specijalni ispitivanjima ili rezultatima
eksploatacije
- trebaju omoguiti da se pouzdanost zadaje kvantitativno.
3. Prognoza pouzdanosti sistema i kako da se odredi:
1 Nivo povjerenja je vjerovatnoa da e neki parametar biti unutar definisanog intervala. Ako je data
pouzdanost od 0,95 ili 95% na nivou povjerenja 0,9 to znai da e u sistemu u 9 od 10 sluajeva biti
pouzdanost 95% i da postoji mogunost da u 10tom sluaju pouzdanost bude manja od 95%.

Prognoza pouzdanosti sistema je matematika metoda bazirana na

eksperimentalnim podacima o pouzdanosti komponenata.
Metode odreivanja pouzdanosti sistema:
1. Metod slinosti opreme : upotrebljava se u fazi koncepcije ureaja, i prilikom
koritenja ovog metoda dobije se procjena pouzdanosti na osnovu poznatih pouzdanosti
slinih sklopova sa slinim funkcijama. Mora se uzeti sa rezervom i imati alternative.
2. Metod nabrajanja komponenata: Pouzdanost dobijena ovako se zasniva na
prosjenim intenzitetima otkaza odgovarajue klase i tipa komponente. Metod koristi
konstruktoru za usporedbu sa razliitim izvedbama sklopova iste funkcije, kao
orijentacija pri optimiziranju, kakva konfiguracija ureaja sa kojim elementima se moe
iskoristiti, a da se ostane u okviru odgovarajueg stepena pouzdanosti.
3. Metod optereenja: Kao nastavak metode nabrajanja komponenata, ovdje se radi
proraun optereenja za komponente - odreuju se koje su ugroene, da bi se u fazi
konstrukcije za te komponente iznala rjeenja, te da bi se realno procijenio uticaj
okoline i uslova rada na komponente i na sklop u cjelini.
4.Funkcije raspodjele otkaza, pouzdanosti i gustine otkaza.

Funkcija raspodjele otkaza

F (t )

vjerovatnoa da e sistem otkazati do vremena

t.

F ( t )=P(T t )
Vjerovatnoa da e se u nekom vremenu

T t

koje je manje od ukupnog vremena rada,

pojaviti kvar. Funkcija je kulativna funkcija raspodjele, to znai da to je vee T, to je vea

ansa da e do otkaza doi.

Funkcija gustine otkaza

f (t )

funkcija gustine vjerovatnoe otkaza, odnosno

brzina promjene raspodjele otkaza u vremenu

f ( t )=

dF ( t )
dt

Iz gore navedenih funkcija, raspodjele otkaza i gustine otkaza proizlazi funkcija

pouzdanosti R(t), odnosno vjerovatnoe bezotkaznog rada u vremenu t.
Poto su R(t)+F(t)=1 (ako je vjerovatnoa okaza F(t)=40% ili 0,4 onda je vjerovatnoa
bezotkaznog rada R(t)=60% ili 0,6)

R ( t ) =1F ( t )=P(T >t)

Ili
t

R ( t ) =1F ( t )=1 f ( t ) dt= f ( t ) dt

0

Definiui funkciju intenziteta otkaza kao frekvenciju kojom sistem otkazuje:

( t )=

Funkcija pouzdanosti moe se najbolje izraziti kao:

t

( t ) dt

R ( t ) =e

to znai da funkcija pouzdanosti opada eksponencijalno kako raste vrijeme koritenja

ureaja.
5.Oekivano vrijeme bezotkaznog rada

f (t)
R (t)

Oekivano vrijeme u kome e sistem raditi bez otkaza definie se kao:

T SR= t f ( t ) dt
0

odnosno

T SR= R ( t ) dt
0

Oekivano vrijeme bezotkaznog rada moe biti:

MTBF (Mean Time Before Failure Srednje vrijeme prije otkaza) kod popravljivih sistema,
srednje vrijeme prije prvog otkaza (popravljen sistem smatra se novim sistemom)
MTTF (Mean Time Till Failure Srednje vrijeme do otkaza) kod nepopravljivih sistema.
Ako se posmatra n sistema koji se ispituju, pri emu se belee vremena rada izmeu
otkaza t1, t2, ... ,tn onda e srednje vrijeme prije otkaza biti:
n

1
MTBF= t i
n i=1
6. Vijek trajanja sistema
Vijek trajanja sistema vezan je za funkciju
intenziteta otkaza, dakle smatra se da je
sistemu proao vijek trajanja ako je
funkcija intenziteta otkaza dosegla neku
vrijednost ili ako naglo tei nekim visokim
vrijednostima. Funkcija intenziteta otkaza
uzima forme razliitih krivih linija obisno o
tipu ureaja. Predstavlja se obino pomou
funkcije frekvencije otkaza i raspodjele
gustine kvarova, i definira koji se tipovi
otkaza javljaju kad u radu ureaja. Obino
su to na poetku rani otkazi

(0t 1 )

poetne slabosti, proizvodni defekti itd.

Zatim nastupa period

(t 1t 2 )

kad je

najmanji intenzitet otkaza, kao i

frekvencija istih, i to je period rada
sistema. Tu se javljaju sluajni otkazi, koji
se ne mogu predvidjeti, ali znajui
frekvenciju istih, moemo lako odrediti pouzdanost sistema. Pred kraj radnog vijeka nastupa
period starenja sistema

t
( 2)

i tu se javljaju otkazi uslijed istroenosti. Na slici je

prikazan intenzitet otkaza preko frekvencije i gustine raspodjele otkaza.

7. Otkazi elemenata i sistema
S obzirom da se svaki sistem moe nalaziti u ispravnom ili neispravnom stanju, moemo
definirati:

Otkaze dogaaje uslijed kojih sistem prelazi iz

ispravnog u neispravno stanje, odnosno gubi
sposobnost da vri zadanu funkciju ili odstupa od
zadanih radnih zahtjeva (izgled, pogodnost
eskploatacije, itd.).
Defekte neispravnosti koje ne utiu na funkciju
dogaaja.
Svaki sistem ima niz karakteristika (pokazatelji
pouzdanosti) ije veliine uzimaju vrijednosti x(x 1, .... ,
xn). Kad neka od ovih vrijednosti pree granice
zadanog intervala [a,b] moe se smatrati da je u
neispravnom stanju (iako to moda ne utie na
njegovu radnu sposobnost).
Postoji vie vrsta otkaza, koji se dijele na osnovu nekih
kriterija.

8. Sluajni dogaaj i njegova vjerovatnoa

Dogaaj = u eksperimentu, svaka injenica koja
moe proizii ili ne proizii iz eksperimenta. S obzirom da dogaaji imaju vjerovatnou
deavanja [0 1], gdje je 1 vjerovatnoa izvjesnog dogaaja (dogaaja koji e se sigurno
desiti), a 0 vjerovatnoa neizvjesnog dogaaja (dogaaja koji se nee desiti), to je dogaaj
za koji se ne moe sa sigurnou unaprijed utvrditi hoe li se desiti ili ne, sluajan dogaaj.
Vjerovatnoa sluajnog dogaaja se kree od 0 1, a rauna se na slijedei nain:

P s=

m
n

Gdje je m broj pojavljivanja dogaaja s, a n broj ponovljenih opita.

9. Sluajna veliina i funkcija raspodjele
Sluajna veliina je veliina ija se vrijednost ne moe unaprijed predvidjeti. Sluajna veliina
okarakterisana je funkcijom raspodjele koja oznaava vjerovatnou da se ostvari nejednakost:

X <x

gdje je X vrijednost sluajne veliine, a x tekua promjenljiva.

Vjerovatnoa ovog dogaaja / vjerovatnoa sluajne veliine (integralna funkcija raspodjele) je

funkcija promjenljive veliine x i oznaava se kao:

F ( x )=P( X < x)

Ako se funkcija x mijenja diskretno (jedna po jedna vrijednost iz nekog skupa, naprimjer
x raste za 1, a vrijednosti su iz skupa N) onda se vjerovatnoa moe prikazati kao
tablica vjerovatnoa, ili grafiki - mnogougaonik raspodjele (gdje x uzima jednu po
jednu vrijednost x ose, a vjerovatnoa jednu po jednu vrijednost iz y ose.
Ako se funkcija mijenja neprekidno, onda se ne moe odrediti zakon raspodjele.
Opte osobine funkcije raspodjele:
- funkcija F(x) je neopadajua funkcija argumenta x -

F ( )=0

F ( + )=1

x 2> x 1 F ( x 2 ) > F (x 1)

Funkcija raspodjele diskretne sluajne promjenljive za koju znamo niz raspodjele:

F ( x )=P ( X <x )= P( x=x i )

xi <x

10. Prouavanje sluajne promjenljive u praksi

Funkcija F(x) veliine koja potpada u neki interval [a,b]:

Ovdje treba odrediti vjerovatnou da sluajna veliina X uzme neku vrijednost iz intervala
[a,b], odnosno potrebno je odrediti vjerovatnou slijedeeg dogaaja:

a X <b

Vjerovatnoa se moe izraziti preko slijedea tri dogaaja:

Dogaaj A:

x< b

Dogaaj B:

x< a

Dogaaj C:

a x <b

P( x <b)=P( x <a)+ P( a x <b)

P( x <b)=F (b)
P( x <a)=F (a)

A=B+C
F( b)=F(a)+ P (a b)

P( A)=P(B)+ P(C)

P(a x< b)=F( b)F (a)

Na kraju, vjerovatnoa da e sluajna veliina dobiti neku vrijednost iz intervala:

lim P(a x <b)=lim [ F ( b )F ( a ) ]

ba

b a

Ako je F(x) u taki x = a neprekidna, tada je ta granina vrijednost jednaka nuli. Drugim
reima, ako je funkcija raspodjele F(x) svugdje neprekidna, tada je vjerovatnoa bilo koje
izdvojene vrijednosti sluajne veliine jednaka nuli.
11. Gustina raspodjele
Gustina raspodjele je prvi izvod funkcije raspodjele sluajne veliine i slui da izrazi
vjerovatnoa da sluajna veliina pada u nekom intervalu [a,b].
Ako je funkcija raspodjele sluajne veliine F(x) diferencijabilna i neprekidna, moe se
izraunati vjerovatnoa da e ta sluajna vrijednost uzeti neku vrijednost iz intervala

[ x , x+ x ] , kao prirataj funkcije raspodjele u tom intervalu:

P ( x < X < x+ x ) =F ( x+ x )F (x)
Odnos ovog prirataja

f ( x )= lim

x 0

F ( x+ x )F (x)

i prirataja

je izvod funkcije raspodjele:

F ( x + x )F (x)
=F ' ( x)
x

Ovaj izvod daje gustinu raspodjele neprekidne sluajne veliine.

Vjerovatnoa da e sluajna veliina X pasti u nekom odsjeku [a,b] je data izrazom:
b

P ( a< X <b )= f ( x ) dx
a

Pa se i sama F(x) moe reverzibilno izraziti kao integral f(x).

F ( x )=P(X < x)= f ( x )

Osobine gustine raspodjele su:

1. Gustina raspodjele je nenegativna funkcija (jer je F(x) rastua funkcija)

f (x) 0

2. Osobina

f ( x ) dx=1

jer je

F ( )=1

12. Brojne karakteristike sluajnih veliina

Brojnim karakteristikama sluajne promjenljive naziva se brojni parametar koji
pokazuje neku srednju vrijednost oko koje se grupiu mogue vrijednosti sluajne promjenljive
ili parametar koji pokazuje stepen razbacanosti vrijednosti sluajne veliine u odnosu na
srednju vrijednost.
Znaaj brojnih karakteristika sluajnih veliina je u tome to se u sluaju kad na neku pojavu
utie vie sluajnih veliina, nije potrebno razmatrati pojedinane zakone raspodjele za svaku

pojedinanu sluajnu veliinu, ve se na osnovu njihovih brojnih karakteristika moe

pretpostaviti da e se rezultantni uticaj ponaati po normalnom zakonu raspodjele, te
regularno odrediti njegove parametre.
Znaajna brojna karakteristika sluajne veliine je centralni moment (raspodjela
brojnih vrijednosti sluajne veliine oko neke centralne take).
Centralni moment diskretne sluajne veliine (k-tog stepena) je matematiko
oekivanje k-tog stepena date veliine:
n

M [ ( Xmx )k ]=mk = (x imx )k p i

i=1

Centralni moment neprekidne sluajne veliine:

+

mk = ( xi m x )k f ( x ) dx

Drugi centralni moment disperzija sluajne veliine: Disperzija je karakteristika

razbacanosti vrednosti sluajne promenljive oko njenog matematikog oekivanja. Ukoliko je
manja veliina disperzije, utoliko je vei procenat vrednosti sluajne veliine iz oblasti koja
neposredno okruuje matematiko oekivanje.
Disperzija diskretne sluajne veliine:
n

i=1

i=1

D x =m2 = ( x imx )2 pi = x i2 pim2x

Disperzija kontinuirane sluajne veliine:

D x =m2 = ( xm x ) 2 f ( x ) dx

Srednje kvadratno odstupanje ili standardna vrijednost:

Koristi se umjesto disperzije i iznosi:

x = D x
13. Objasniti:
Ovdje e biti date funkcije gustine otkaza koje su najee koriste u prouavanju pouzdanosti,
zajedno sa funkcijom pouzdanosti i funkcijom intenziteta otkaza koje se na njih odnose (jer
jednoj funkciji pouzdanosti odgovara jedna funkcija intenziteta otkaza). Isto tako, bie dati
izrazi za oekivano vreme bezotkaznog rada za svaki od ovih sluajeva.
a)eksponencijalna raspodjela:
- funkcija gustine otkaza pri eksponencijalnoj raspodjeli je:

f ( x )= et

i vrijedi da je

t0

>0 .
vremena t do jednaka verovatnoi
bezotkaznog rada R(t).

Oblik eksponencijalne raspodjele; povrina

ispod krive f(t) jednaka je jedinici. Povrina
od 0 do vremena t jednaka je verovatnoi
pojave otkaza F(t) dok je povrina od

Funkcija pouzdanosti u sluaju

eksponencijalne raspodjele

Poto je funkcija pouzdanosti:

intenziteta otkaza,

( t )=

R ( t ) =1F ( t )=1 et dt , slijedi da je odatle funkcija

f (t ) et
=
=
R (t ) et

ima uvijek konstantnu vrijednost, pa je funkcija

intenziteta otkaza:

-funkcija intenziteta otkaza kod

eksponencijalne raspodjeleOekivano vrijeme bezotkaznog rada dobije
se iz jednaine :

MTTF=T sr= R ( t ) dt= et =

o

b) normalna raspodjela
Dvoparametarska raspodela sa parametrima i , koja predstavlja dobar model u sluajevima
kada dolazi do postepenog starenja sistema u toku upotrebe tj. kada se javlja istroenost.

[
1
f ( t )=
e2
2

1 t

t0

(vrijeme otkaza) ;

>0

(srednja vrijednost) ;

Funkcija pouzdanosti u sluaju normalne

raspodjele

c) Binomna raspodjela

Ova funkcija predstavlja funkciju gustine

verovatnoe u sluaju binomne raspodele.

Binomna raspodela

>0

(standardna devijacija)

d) Poasonova raspodjela
Funkcija gustine verovatnoe za Poasonovu
raspodelu data je jednainom:
Poasonova raspodjela

14. Zakon raspodjele grafikom metodom (histogram).

15. Zakon raspodjele analitikom metodom (metoda momenta).

Neka je t1,t2,...tn skup eksperimentom dobijenih podataka, koji pretstavlja posmatrani uzorak.
Na osnovu ovog uzorka pretpostavi se zakon raspodele tako to se na osnovu dobijenih
podataka, proceni koja raspodela najbolje odgovata tim podacima, a zatim se raunaju
nepoznati parametri pretpostavljenog zakona raspodele. Procenjena vrednost k-tog momenta
u odnosu na koordinatni poetak rauna se po sledeoj formuli: