8. Giáo trình truyền động thủy lực và khí nén - Pgs.Ts.Bùi Hải Triều, 404 Trang PDF

B GIO DC V O TO
TRNG I HC NNG NGHIP H NI

Pgs.ts. BI HI TRIU (Ch bin)
ts. nGUYN NGC QU, ts. HU QUYT
TS. NGUYN VN HU
GIO TRNH
TRUYN NG THU LC
V KH NN
H ni 2006
Li ni u
Trong nhng nm gn y, cng vi s pht trin mnh m ca k thut t ng ho,
k thut in t v k thut s, k thut thu kh ngy cng c ngha ln trong cc h thng
truyn ng v iu khin. Trong cc lnh vc ch to my v k thut t - my ko, thu
lc v kh nn ang c mt vai tr ng k do c mt cng sut cao, cu trc h thng n
gin, tin cy cao, v c bit l c kh nng thit lp mt h thng truyn ng v iu
khin bt k vi cc phn t cu trc tiu chun. Hn na, kh nng b tr cc phn t t do v
linh ng theo khng gian v s dng cc van iu khin in c chi ph cng sut nh l tin
quan trng cho cc gii php truyn ng hin i.
c im ca h thng truyn ng thu lc, kh nn l cc phn t cu trc i hi
chnh xc ch to v bn rt cao, do ch to hon thin mt h thng vi trnh
cng ngh hin ti nc ta l cha cho php. Thit k h thng trn c s la chn v nhp
ngoi cc phn t cu trc tiu chun, t ch to cc phn th hon thin h thng truyn
ng v iu khin theo nhim v cng ngh cho trc ang l hng i ng pht trin k
thut thu lc v kh nn Vit Nam hin nay. cng chnh l mc ch m cun sch ny
mun t n. Gio trnh Truyn ng Thu lc v Kh nn gii thiu nhng kin thc c
bn nht trong k thut thu lc v kh nn, nh cc c s vt l v k thut ca thu lc v
kh nn, cc nguyn tc cu to v cc tnh cht hot ng c bn ca cc phn t cu trc nh
bm du, my nn kh, cc van iu khin, cc ng c v cc xy lanh lc. Bn cnh , cun
sch cn cp n cc kin thc v kt ni mch thu lc, kh nn, v tnh cht hot ng
ca cc mch truyn ng v iu khin tiu biu, v kh nng iu khin v iu chnh h
thng mt cch t ng, t to kh nng la chn cc phn t tiu chun v thit k cc
h thng truyn ng, iu khin thu lc, kh nn ph hp vi yu cu cng ngh S t ra.
Gio trnh truyn ng thu lc v kh nn c bin son theo yu cu ging dy mn
hc Truyn ng Thu lc v Kh nn cho sinh vin ngnh k thut c kh, trng i hc
Nng nghip I - H Ni. Kin thc ca mn hc lm c s cho cc mn hc tip theo, nh
t - my ko v xe chuyn dng, cc my nng nghip phc tp, my v thit b trong bo
qun v ch bin nng sn. Ngoi ra, gio trnh cng c th c s dng lm ti liu tham
kho cho sinh vin v k s hot ng trong cc lnh vc ch to my v t ng ho.
Gio trnh ny do PGS. TS. Bi Hi Tri, trng b mn K thut ng lc lm ch
bin, TS. Nguyn Vn Hu - b mn My Nng nghip, TS. Nguyn Ngc Qu - b mn K
thut ng lc, TS. Hu Quyt b mn C hc k thut cng tham gia bin son.
Gio trnh ny c bin son trn c s nhng ti liu ging dy v nghin cu trong
v ngoi nc v k thut thu kh, v ng dng ca thu lc v kh nn trong cc lnh vc k
thut, c bit l ng dng trn cc my t hnh hot ng trong cc lnh vc: lm nghip, xy
dng, giao thng, khai khong
hon thin cun gio trnh ny cc tc gi xin cm n TS. Hans Maack, vin C
in t v K thut Truyn ng, Trng Tng hp Rostock S tng v gip su tm cc ti
liu quan trng trong lnh vc k thut thu kh. Cc tc gi cng xin cm n GS. TS. Renuis,
Vin my Nng nghip, trng Bch khoa Munich S khuyn khch, t vn xy dng mn hc
v gio trnh Truyn ng Thu lc v Kh nn ng dng trong lnh vc c kh nng nghip.
Mn hc Truyn ng thu lc v kh nn ln u tin c xy dng, do gio trnh
s khng trnh khi nhng thiu st. Rt mong bn c ng gp nhng kin cun sch
c hon thin hn. Cc kin ng gp ph bnh xin gi v B mn K thut ng lc,
Khoa C - in, Trng i hc Nng nghip I H Ni. Xin chn thnh cm n!
Cc tc gi
M u
Trong ngnh c kh, truyn ng thu lc v kh nn c xp vo chuyn ngnh k
thut truyn lc. Nhim v ca k thut truyn lc l xy dng h thng truyn lc ca my
hay thit b sao cho nhim c cng ngh ca chng c thc hin ti u. Th d h thng
truyn lc ca mt xe hi, h thng truyn lc ca mt my p,
ng
c
Me, e
H thng
truyn ng
Ma, a, (Fa, va)
My hay thit b
cn dn ng
Hnh 1. S nguyn l ca mt h thng truyn lc

Cu trc c bn ca mt h thng truyn lc c trnh by trn hnh 1. Cng sut
truyn lc c cung cp t ng c in hay ng c t trong. Cc thng s ra Me v e
ca ng c cn c chuyn i thnh cc thng s vo yu cu ca mt my hay thit b
chuyn ng quay Ma, a, hoc l cc thng s vo ca my hay thit b chuyn ng tnh
tin Fa, va nh mt b chuyn i. Nhim v chuyn i nng lng ny c cc h thng
truyn ng m nhn. i vi cc my cng tc khc nhau, cc nh thit k c rt nhiu
dng truyn ng khc nhau la chn ra phng n ph hp vi iu kin c th.
Cc h thng truyn ng c th c phn loi theo loi phn t chuyn i cc
thng s vo thnh cc thng s ra:
* Truyn ng c hc: Cc phn t truyn nng lng l cc b truyn c hc (bnh
rng, ai, xch, v.v.). Trong loi truyn ng ny vic thay i t s truyn v cp ch c th
thc hin trong khong gii hn. Truyn ng c hc yu cu mt khng gian lp t c nh
gia ng c truyn lc v my cng tc.
* Truyn ng in: Tn s quay ca ng c in hin nay c th thay i trong
mt khong rng. Nh mt phn chc nng truyn ng t ng c v iu khin truyn
ng c thc hin ngay trn ng c in. Trong a s cc trng hp, h thng truyn
ng in cn c mt b truyn c hc vi t s truyn khng i lm thch ng m men
quay v tn s quay vi cc thng s yu cu ca thit b cn dn ng. H thng truyn ng
in cng yu cu mt khng gian lp t xc nh gia ng c v my cng tc.
* Truyn ng thu lc: Trong truyn ng thu lc vic truyn cng sut trong h
thng do cht lng m nhn. Tu theo vic s dng nng lng ca dng cht lng l th
nng hay ng nng m h thng c gi l truyn ng thu tnh hay truyn ng thu
ng.
+ Truyn ng thu tnh lm vic theo nguyn l chon ch. Trong trng hp n
gin nht, h thng gm mt bm c truyn ng c hc cung cp mt lu lng cht lng
lm chuyn ng mt xy lanh hay mt ng c thu lc. p sut to bi ti trng trn
ng c hay xi lanh lc cng vi lu lng a n t bm to thnh cng sut c hc truyn
n cc my cng tc. c tnh ca truyn lc thu tnh c tnh cht: tn s quay cng nh
vn tc ca my cng tc trong thc t khng ph thuc vo ti trng. Do c kh nng tch
bm v ng c theo khng gian v s dng cc ng ng rt linh ng nn khng cn mt
khng gian lp t xc nh gia ng c v my cng tc. Trn h thng truyn ng thu
tnh c th thay i t s truyn v cp trong mt khong rng. Cht lng thu lc hin nay
Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc v kh nn...1
c th c s dng l du t du m, cht lng kh chy, du c ngun gc thc vt hoc

nc.
+ Truyn ng thu ng c cu to t mt phn bm v mt phn ng c (tua
bin). Vic chuyn i m men v tn s quay c thc hin nh ng nng ca khi cht
lng. ng c tnh ca truyn ng thu ng c tnh cht: tn s quay ca phn b ng
gim khi m men quay tng. Trong s dng, truyn ng thu ng c cu trc gn nhng
yu cu c mt khng gian xc nh gia ng c v thit b cn dn ng.
* Truyn ng kh nn: Cu trc tng qut ca truyn ng kh nn cng tng t
nh cu trc ca truyn ng thu tnh. iu khc bit c bn dn n s khc bit v tnh
cht hot ng v cu trc ca cc chi tit l mi cht truyn nng lng. Trong cc h thng
truyn ng kh nn mi cht l khng kh nn mt cht lng chu nn. Nh vy c th
ly khng kh t mi trng, nn li, truyn dn lm hot ng cc ng c kh nn hoc xy
lanh kh nn v li thi ra mi trng.
Ngoi ra thit k mt h thng truyn lc cn c cc gii php kt hp: thu lc
kh nn; in kh nn; in thu lc,
Gii php ti u cho mt nhim v iu khin v truyn lc lun ph thuc vo mc
thc hin cc yu cu cng ngh, k thut v kinh t. Trong k thut c hng lot cc
trng hp ng dng v cc lnh vc ng dng tiu biu. Khi vic la chn s dng loi
truyn lc v truyn ng no l da vo cc li th c bit ca mt loi. Cc b truyn lc
tnh tin khc phc lc ti ln vi vn tc nh thng c thc hin bng thu lc. Th
d cho cc trng hp ny l cc my nn p trong cng nghip t v cng nghip ch to
vt liu nhn to, b phn nng h trong cc my nng hng, my xc v cn cu t hnh,
C truyn ng ca cc my cng tc hng nng v cc my cng nghip cng c thc hin
bng thu lc. Trong cc my cng c, trong k thut r bt v ch to my, trong ch to tu
bin, hng khng, trn cc xe vn ti cng lun gp cc ng dng ca k thut thu lc v kh
nn. Trong k thut truyn lc, iu khin v iu chnh ngoi thu lc v kh nn cn ng
dng c cc gii php c hc, in - in t hoc lin hp cc gii php. c bit cc b
truyn thu lc - in v kh nn - in ngy cng c pht trin rng ri do c kt ni
vi my tnh v ng dng k thut iu khin s. Cc h thng thu lc v kh nn iu khin
s ngy cng c ngha ln trong sn xut.
Nhng c s vt l, nhng kin thc v cu trc, cc nguyn l hot ng ca cc
thit b cng nh cc mch thu lc v kh nn c trnh by trong cun sch s gip cho
sinh vin v cc k s c kh c th thit k c cc h thng truyn lc thu lc v kh nn
hot ng c hiu qu v chnh xc. T to ra kh nng m rng phm vi ng dng ca k
thut thu kh.
Phn A
Truyn ng thu lc
Chng I
C s k thut truyn ng thu lc

1.1. Cu trc v hot ng ca mt b truyn ng thu lc
Cu trc v tc ng ln nhau ca cc nhm cu trc truyn ng thu lc c trnh
by trn hnh 1.1. Phn thu lc bao gm bm thu lc to dng du c p sut, xy lanh
thu lc hoc ng c thu lc l ph ti. Gia cc phn t c bn cn c ng dn du, cc
van iu khin v cc b phn ph tr thu lc c bit nh bnh lc, b lm mt, b tch p
v cc b phn khc.
Chuyn i
cng sut
c hc
Pch = M 11
My cng
tc (my nn
p hoc
truyn lc
chuyn ng
ca xe hi)
My ng
lc
(ng c
in hoc
ng c
t trong)
Bm
thu lc
Pch= F.v
hoc
Pch = M 2 2
F v
M2 n2
M1 n1
Cng sut
thu lc
Prl= p.Q
Chuyn i cng
sut c hc
p
Q
ng ng
Ph kin
Phn t
iu khin
Xy lanh
thu lc
hoc ng
c thu lc
Cng sut
thu lc
Prl= pQ
Hnh 1.1. S truyn cng sut trong mt thit b thu lc

My ng lc thng c s dng l ng c in hoc ng c t trong, truyn
cho bm m men quay M1 v tn s quay n1 (v/s) v cung cp mt cng sut c hc:
Pch. =2 M1n1
Cng sut ny c chuyn i thnh cng sut thu lc trong bm:
Prl. = pQ,
trong : p l p sut du yu cu t my cng tc; Q- lu lu lng c tnh t tn
s quay v kch thc ca bm.
Dng du c p sut trong thit b thu lc c dn qua cc ng ng v cc van
iu khin n xy lanh lc hoc ng c thu lc, ti cng sut thu lc li c bin i
thnh cng sut c hc cn thit ca my cng tc. i vi cc xy lanh thu lc cng sut cn
thit c tnh theo lc yu cu trn cn pt tng v vn tc pt tng:
Pch. = Fv
i vi ng c thu lc cng sut yu cu c tnh theo s liu ca my cng tc:
Pmech. = 2 M2n2
S k thut biu din b truyn theo k hiu mch xy lanh thu lc c trnh by
trn hnh 1.2. Hnh trn cng (1.2a) m t hot ng chung ca bm thu lc, xy lanh thu lc
v thng du. Trong s ny s dng bm c th tch lm vic khng i v mt xy lanh tc
ng kp. Bm thu lc ht du t bnh v cung cp lu lng du Q vi p sut p n xy
lanh. Lu lng Q t l thun vi tn s quay ca bm du v xc nh vn tc ca pt tng.
M men truyn lc t l thun vi p sut c to ra ng vi ti trng tc ng ln pt tng.
a)
b)
c)
Hnh 1.2. Truyn ng cho mt xy lanh thu lc

a- Cu trc c bn; b- Hnh tnh tin; c- Hnh trnh tr v.
Do bm ch cung cp mt pha, trong khi xy lanh li cn chuyn ng c c hai
chiu, cho nn cn b tr mt van phn phi hng dn dng du n mi pha mong mun
ca pt tng. Van phn phi xc nh vic khi hnh, dng li v chiu chuyn ng (ngha l
ton b qu trnh chuyn ng) ca pt tng. Trn hnh 1.2b van phn phi ang v tr iu
khin hnh trnh tin ca pt tng. Lc dng du t bm chuyn ng qua van n phn bn
tri ca xy lanh v y pt tng chuyn ng sang phi, ng thi phn du ngn bn phi
pt tng c chy qua van tr v thng. Hnh trnh tr v c thc hin khi van phn phi
v tr i din (hnh 1.2c). Ti v tr trung gian ca van phn phi c hai ng du n xy lanh
u b chn li v dng du t bm c th chy gn nh khng c p sut v thng.
m bo an ton cho thit b thu lc hoc hn ch p sut cc i ngi ta s
dng cc van gii hn p sut (hnh 1.2b,c). Khi p sut du to ra p lc ln hn lc l xo,
van s m ra v dng du t bm s chy qua van v thng mang theo c phn nhit lng
sinh ra khi trong h thng.
S truyn ng cho mt ng c thu lc cng c th c s dng tng t. S
hot ng v s mch thu lc i vi ng c thu lc khng thay i th tch lm vic
c trnh by trn hnh 1.3. ng c c th quay hai chiu nh chuyn mch van phn phi.
Van gii hn p sut c b tr gii hn m men quay khi qu ti.
Hnh 1.3. Truyn ng cho mt ng c thu lc

1- Van gii hn p sut; 2- Van phn phi 4/3; 3- ng c thu lc.
Trong nhiu trng hp s dng cn tm nhng gii php thch hp cho cc h thng
truyn lc. Khi cn bit u im, nhc im ca mi loi truyn lc. Cc tnh cht u vit
ca truyn ng thu lc c tm tt nh sau:
Kt cu n gin nh cc cm chi tit tiu chun;
C th b tr t do tt c cc chi tit m khng cn ch n v tr ca lin hp c
hc;
Truyn lc ln khi th tch kt cu tng i nh do c trng lng trn n v cng
sut ca bm v ng c nh (trng lng cng sut ca ng c thu lc so vi ng
c in l 1/10);
Tnh cht ng lc hc kh tt (tng tc, gim tc) do m men qun tnh ca ng c
thu lc nh (t l m men qun tnh so vi ng c in cng m men quay l 1/50);
Chuyn i n gin chuyn ng quay thnh chuyn ng dao ng v ngc li;
o chiu n gin;
Thay i t s truyn v cp theo ti trng (c bit c li cho cc my t hnh);
Bo v qu ti n gin nh van gii hn p sut;
Gim st n gin nh p k;
C kh nng t ng ho chuyn ng d dng.
Bn cnh , cc nhc im lm hn ch kh nng s dng truyn ng thu lc l:
Hiu sut thp so vi truyn ng c hc, do ma st ca cht lng trong ng ng v
cc phn t, do hao tn lt dng trong cc khe h lp ghp;
Khng th (hay kh) ng b qu trnh chuyn ng do hin tng trt gia phn
ch ng v phn th ng, do hao tn lt dng v tnh chu nn ca du;
Chi ph ch to cao do yu cu chnh xc cao ca cc phn t trong h thng thu
lc.
1.2. Cht lng thu lc

Cht lng thu lc l mi cht mang nng lng trong h thng thu lc. Kin thc v
loi cht lng, v tnh cht v v tnh cht hot ng c ngha rt ln i vi vic thit k v
vn hnh cc thit b thu lc.
1.2.1. Nhim v v yu cu
Nhim v ca cht lng thu lc l truyn lc v lu thng di dng mt dng cht
lng c p sut t bm thu lc n ng c v xy lanh thu lc. Ngoi ra cht lng thu lc
cn m nhn vic bi trn, chng r v lm mt cc chi tit ca h thng.
Yu cu v cht lng thu lc xut pht t nhim v ca chng. Tuy nhin gia cc
thit b khc nhau c cc dng yu cu khc nhau, i khi cn mu thun vi nhau. C th
tham kho cc yu cu quan trng nht di y:
Tnh cht nhit - nht hp l, nht cn thay i t nht trong khong nhit
rng ;
Tnh cht chng mn v bi trn tt, cn lu l lun xut hin ch ma st hn

hp nht l i vi cc my thu lc pt tng;
Tnh chng r tt, thch ng vi cc pht lm kn, cc phn t cao su, vt liu nhn to
v hp kim ;
bn lo ho tt k c trong cc iu kin lm vic nng n ;
Kh nng tch bt kh tt.

1.2.2. Phn loi cht lng thu lc
a) Cc loi
Trong truyn ng thu tnh ngi ta s dng ch yu cc loi cht lng thu lc sau:
-
Cht lng thu lc t du m (du khong);
Cht lng thu lc kh chy.
Du khong l cht lng thu lc c s dng ph bin nht, y l loi du chuyn

dng cho cc thit b thu lc c pha thm mt s cht ph gia. Cc cht ph gia dng ci
thin cc tnh cht ca du thu lc, th d tnh cht nht nhit , tnh cht bi trn
chng mn, tnh cht chng r hoc bn lo ho.
Cht lng thu lc kh chy c nhit bt chy cao hn hn du khong, thng
c s dng trn cc thit b c nguy c chy n. C hai loi cht lng thu lc kh chy l
cht lng cha nc c ngun gc du m v cht lng khng cha nc trn c s vt liu
tng hp.
Ngoi ra trn cc thit b t hnh cn s dng du ng c v du truyn lc lm
cht lng thu lc. Du ny c s dng trong mt mch du chung va bi trn ng c
v hp s, va thc hin c nhim v truyn lc trong h thng thu lc.
i khi trn cc thit b di ng v c nhit lm vic thp ngi ta cn s dng
du truyn lc t ng (ATF) lm cht lng thu lc, v d trong b phn li tu ng ca
PKW.
b) C s phn loi
Du khong c phn loi theo nht (Viscosity Grad: VG). C s phn loi theo
nht l da trn nht ng hc trung bnh ti nhit chun 400C (bng 1.1). thit
b thu lc hot ng tt cn gi mt gii hn nht xc nh, gii hn c cc nh sn
xut du thu lc quy nh. Di y l mt s gi tr kinh nghim c th tham kho:
50 1000 mm2/s (cSt);
max (khi hnh lnh)
h (hot ng lu di) 15 ... 80 mm2/s (cSt);

min (hot ng ngn hn)
10 mm2/s (cSt).
Bng 1.1 Phn loi nht ISO i vi du thu lc theo DIN E51524
Loi nht
nht ng hc trung bnh 400C (mm2/s - cSt)
ISOVG 10
10
ISOVG 22
22
ISOVG 32
32
ISOVG 46
46
ISOVG 68
68
ISOVG 100
100
Cht lng thu lc kh chy c phn ra 4 vng nht theo bo co Luxemburg

ln th 5 (bng 1.2).
Bng 1.2. Phn loi nht cht lng thu lc kh chy
Vng nht
nht ng hc 500C (mm2/s - cSt)
HFA - 1
1 n 1,5
HFA 2
11 n 14
HFA 4
20 n 40
HFA - 8
50 n 70
Du ng c v du truyn lc c phn loi theo SAE.

Bng 1.3 trnh by cc gi tr s liu quan trng nht ca cc cht lng thu lc thng
dng trn cc thit b thu lc t hnh.
Bng 1.3. Tng hp cc s liu quan trng nht ca cht lng thu lc
Tnh cht vt liu
K hiu
n v
Du khong
nht ng hc 400C
mm2/s
10 - 100
Khi lng ring 150C
g/cm3
0,85 0,91
H s gin n nhit
1/K
0,65.10-4
nn
1/bar
7.10-5
M un nn
bar
1,4.104
H s ho tan Bunsen
0,09
Nhit dung ring
kJ/(kg.0K)
1,83 1,91
H s dn nhit 200C
W/(m.0K)
0,11 0,14
Nhit bc chy
tF
125 205
tZ
310 360
tmax
90
Nhit t chy
Nhit hot ng cc i
Do s pht trin khng ngng trong lnh vc k thut thu lc v cht lng thu lc,
do s cn thit lm thch ng cc tiu chun quc gia v quc t vi nhau nn vic tiu chun
ho lun nm trong trng thi vn ng. Cc trch dn trong ti liu ny ch a ra mt s cc
tiu chun quan trng nht tham kho.
1.2.3. Cc tnh cht vt l
a) Tnh cht nht
nht l mt thng s c trng c bit quan trng trong lnh vc k thut thu
lc. nht cung cp thng tin v ma st trong ca cht lng thu lc v cng vi khi lng
ring ca cht lng cung cp thng tin v tnh cht cn trn dng chy (th d trn ng ng),
v quan trng hn c l cung cp thng tin v kh nng ti ca cht lng, c ngha l v kh
nng chu ti ca cc phn t my, cc trc trn trt hoc pt tng v xy lanh.
d dng lm sng t khi nim nht c th s dng mt th d quen thuc di
y (hnh 1.4): Hai tm phng song song chuyn ng tng i vi nhau vi mt vn tc nh
c mi trng ngn cch l cht lng. Tm phng di khng chuyn ng cn tm phng
trn chuyn ng sang phi vi vn tc vxp. Trong khong cch gia hai tm c s phn b
vn tc cht lng theo t l:
vxp
vx(y)
x
Vx ( y) Vxp
=
y
h
vx= 0
Hnh 1.4. Phn b vn tc cht lng gia hai tm phng song song
T xut hin sc cn ma st trn mt n v din tch hay cn gi l ng sut trt
ma st:
=
dVx
dy
y l nh lut Niu tn quen thuc v ma st, trong h s t l c gi l

nht ng lc hc.
i vi k thut thu lc nht ng hc thng c kh nng biu hin cao hn
v n m t tnh cht dng chy ca cht lng di nh hng ca qun tnh khi lng v lc
trng trng.
(1.2)
Cc h n v di y c s dng cho nht:

+ nht ng lc hc :
1 Ns/m2 = 1 Pa.s = 103 mPa.s
hoc 1 P (Poise) = 100 cP = 10-1 Ns/m2;
+ nht ng hc :
1 m2/s = 106 mm2/s
hoc 1 St (Stoke) = 100 cSt = 100 mm2/s.
C hai loi nht ph thuc rt mnh vo nhit v p sut.
Tnh cht nhit - nht
Nhit cng tng nht ca cht lng cng gim. Cht lng thu lc b long i th
sc cn ma st gim, tuy nhin kh nng ti ca cht lng cng gim. Tnh cht nht
nhit cho trng hp du khong p sut kh quyn c th c biu din bng cng thc
thc nghim:
b
() = ke c+
hoc theo dng:
ln () =
b
+ ln k
c+
(1.3)
H s k c tnh bng Ns/m2, cc h s b, c c tnh bng 0C.

S ph thuc mnh ca nht ng hc vo nhit c th hin r hn trn
th hnh 1.5. c bit thy r rng, s thay i nhit vng nhit thp lm thay i
nht mnh hn vng nhit cao. Th d vi du khong:
Khi thay i nhit t 200C ln 300C, nht gim t 134,5 xung 75,4 mm2/s;
Khi thay i nhit t 600C ln 700C, nht gim t 20,7 xung 14,9 mm2/s.
mm2
s
400
300
200
10000
mm2/s
1000
500
200
100
50
nht ng hc
nht ng hc
600
ISO VG100
62
46
20
10
Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc vISO

khVG32
nn...9
100
0
22
10
Hnh 1.5. S thay i nht

theo nhit
(HL 46, VI 100, p0 = 1 bar)
Hnh 1.6. Biu Ubbelohde xc

nh tnh cht nht nhit
(ISO VG 10./.100, VI 100, p0 = 1 bar)
Trong thc t cc nh thit k khng tnh ton tnh cht nht nhit theo cng
thc (1.3) m tra theo mt biu n gin do cc hng sn xut du khong cung cp, biu
Ubbelohde (hnh 1.6).
m t tnh cht nht nhit , c bit so snh cc loi du vi nhau
ngi ta thng s dng mt thng s c trng na gi l ch s nht VI. VI cng tng
ng cong nht nhit cng thng hn, c ngha l nht thay i cng t theo nhit
. VI ca cc du khong thng thng c gi tr 100, nu b sung cht ph gia c th lm
tng gi tr VI.
Tnh cht nhit p sut nht
( P ) = o e ( p po )
(1.4)
Trong : 0 l nht ng lc hc ti p
sut p0; (1/bar) l h s p sut nht, ph
thuc vo cu trc du, nht v nhit , vi
du khong nm trong khong (1,3 - 2,4).10-3
(1/bar).
Tnh cht nhit p sut nht c
th tra cu t biu (hnh 1.7). T biu nhn
thy rng, nh hng ca p sut n nht ng
hc khng mnh m nh i vi nhit . Khi
nhit khong 300C, p sut tng t 1 n 300
bar, nht cng ch tng khong 2 ln.
nhit cao p sut c nh hng n
nht nh hn nhit thp.
10000
mm2/s
1000
500
200
100
nht ng hc
p sut tng s lm tng nht ca cht

lng thu lc. Cht lng tr nn c hn s lm
tng sc cn ma st, tuy nhin cng lm tng kh
nng ti. Tnh cht nhit p sut nht
cng c th c xc nh t cng thc thc
nghim:
p=601 bar
401bar
50
30
20
10
p =201 bar
1bar
5
0
20 40 60
80 0C 120
Nhit
Hnh 1.7. Biu xc nh tnh
cht nhit p sut nht
(HL 46, VI 100)
0,94
0
0
C
0,90
40
Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng
0,88thu lc v kh nn...10 60
80
100
0,86
ng ring
g/cm3
b) Tnh cht khi lng ring

Khi lng ring ca cht lng l
t l gia khi lng v th tch ca n:
m
V
(1.5)
Khi lng ring l mt thng s

c trng tnh ton sc cn dng chy
c ngha l hao tn dng chy v cng l
thng s tnh ton hao tn va p
trong ng ng v cc phn t cu trc.
Khi lng ring cng ph thuc
vo nhit v p sut. S ph thuc
vo nhit v p sut ca khi lng
ring c th c tra cu rt thun li t
th. Hnh 1.8 l mt th d biu din
s tng khi lng ring khi tng p sut
v gim khi tng nhit . Nhit v
p sut nh hng n khi lng ring vi mc khng ging nh i vi nht. nh
hng ca nhit v p sut n khi lng ring cng c th c biu din theo cc cng
thc thc nghim.
Tnh cht nhit khi lng ring
Tnh cht nhit khi lng ring c th c m t theo cng thc:
() =
0
1 + ( 0 )
(1.6)
Trong : 0 (kg/m3) v 0 (0C) l khi lng ring v nhit trong iu kin dn

xut, (1/K) l h s gin n nhit ca du. Nu ly nhit dn xut l 150C th cng thc
(1.5) tr thnh:
() =
150 C
1 + ( 15)
H s gin n nhit m t tnh cht gin n ca du ti p sut khng i.

=
1
V0
Khi p sut tng th h s gin n nhit s gim.

Nu gi thit rng, i vi du khong tnh cht nhit khi lng ring l tuyn
tnh trong vng nhit hot ng (iu ny l cho php trong thc t), th h s gin n
nhit c th c xc nh theo cng thc:
=
V
V0 ( 0 )
T cc biu thc trn c th xc nh c cc mi quan h gia lng bin i th

tch v khi lng ring ca mt cht lng thu lc theo s bin i ca nhit ,:
V = V ( ) V0 = V0 ( 0 )
= ( ) 0 = ( )( 0 )
Gi tr p sut kh quyn c th ly tng ng theo cc loi du nh sau:

du khong:
0,65.10-3 K-1
du HFC;
0,70.10-3 K-1
du HFD;
0,75.10-3 K-1
Th d di y lm r thm s nh hng ca nhit :

Di p sut kh quyn, tng nhit t 15 n 650C (tng 500C) th khi lng ring
gim t 0,877 xung 0,847 g/cm3, c ngha l gim xp x 3,4%. T cho thy, gia tng
nhit ln 100C s lm thay i th tch du khong 0,7%.
Tnh cht p sut khi lng ring
Tnh cht p sut khi lng ring ca cht lng thu lc c ngha trong vic nh
gi tnh cht ng lc hc ca mt thit b thu lc. Cng thc di y m t tnh cht p
sut khi lng ring:
0
(1.7)
1 k (p p 0 )
Trong : 0 (kg/m3) v p0 l cc gi tr khi lng ring v p sut iu kin chun;
k (1/bar) l h s nn, m t tnh cht nn khi nhit khng i:
( p ) =
1 V
( )
V0 p
Thng s t l nghch vi k l m un nn K = 1/k.
T hnh 1.8 cho thy c th tnh ton quan h p sut khi lng ring theo quan h
tuyn tnh. Do vy h s nn c xc nh theo:
k=
V
V0 (p p 0 )
Nh vy, vi cc loi cht lng thu lc s thay i th tch cng nh khi lng
ring ph thuc vo p sut c xc nh theo biu thc:
k=
V = V(p) V0 = kV0 (p p 0 )
H s nn v m un nn i vi cc loi du thu lc c ly nh sau:
Du khong k = 0,7.10-4 1/bar); K = 1,4.104 bar;
Du HFC
D u
k = 0,3.10-4 1/bar; K = 3,3.104 bar;
HFD k = 0,35.10-4 bar; K = 2,85.104 bar.
Tnh cht nn ca du thu lc cn c c bit ch khi p sut ca h thng ln

hn 150 bar. Th d di y lm sng t thm iu :
Nu tng p sut t 1 n 301 bar (tng thm 300 bar) ti nhit 150C th khi lng
ring tng t 0,877 n 0,982 g/cm3, c ngha l tng 2,1%.
Tng ng thy rng, khi tng p sut thm 100 bar th th tch du gim i khong
0,7%.
c) Kh nng tip nhn khng kh ca du thu lc

Khng kh c th c hm cha trong du thu lc hai dng:
- Khng kh ho tan;
- Khng kh khng ho tan, c ngha l dng bt kh.
Khi cn dng ho tan trong du, khng kh khng nh hng n tnh cht ca du
thu lc, c ngha l khng lm thay i n tnh chu nn ca du. Trong trng thi bo ho,
du khong c th ho tan khong 9% th tch khng kh, c ngha l trong mt lt du c th
ho tan c 90 cm3 khng kh. Kh nng tip nhn khng kh ca du tng khi p sut tng,
trong khi s thay i ca nhit li hu nh khng nh hng n kh nng ny. Kh nng
tip nhn cc i dng ho tan ca th tch khng kh c th c tnh theo nh lut Henry:
Vkk = Vd
p
p0
(1.8)
Trong : Vol l th tch du ti p sut kh quyn; - h s ho tan Bunsen, c th

ly gi tr 0,09 i vi du khong; p - p sut tuyt i.
Bt kh s xut hin trong du khi kh nng tip nhn khng kh ca du dng ho
tan vt qu mc gii hn. ng thi khng kh dng ho tan cng c th chuyn thnh
bt kh nhng ni c p sut vt qua gi tr p sut bo ho, th d trn ng ng np, ti
cc ch cong gp, ng sau v tr tit lu, Bt kh cng c th xm nhp khi np kh, do lt
kh ti cc ch nt trn ng du v thng. Bt kh lm cho du b mm i, lm gim m
un nn K. Khi tng p sut c th gy va p sau bm, gy chuyn ng ngc, lm cho tn
s quay thay i theo dng bc, gy n, gy hoc mi mn (xm thc). Chnh v vy cn phi
thit k b phn tch bt, m trc ht l tch bt trong thng du.
1.3. C s k thut thu tnh

1.3.1. Tnh cht thu tnh ca cht lng
Khi pht trin l thuyt v cht lng, ngi ta xut pht t gi thit cht lng l tng.
y l cht lng khng ma st, khng chu nn, khng gin n, khi c np vo thng ch
truyn p lc vung gc vi thnh v y thng (hnh 1.9). ln ca p sut ph thuc vo
ct cht lng, c ngha l khong cch t im o n mt thong ca cht lng:
(1.9)
p = gh
Vi cht lng l tng, khng xut hin lc tip tuyn cng nh cc ng sut tip ti
thnh thng v gia cc lp cht lng.
A
p
p
p
Hnh 1.10. Lc tc ng ln pt
tng ca mt xy lanh thu lc
Hnh 1.9. Phn b p sut trong

thng cha cht lng l tng
Khi tnh ton cc thit b thu tnh c th gi thit b qua trng lng bn thn ca
cht lng do qu nh so vi lc tc ng ngoi.
p sut to ra t lc ngoi (hnh 1.10) c xc nh theo biu thc:
p=
F
A
(1.10)
p sut ny c th c to ra t chuyn ng gin on ca thit b v d nh pt

tng trong xy lanh hoc chuyn ng lin tc nh trong bm bnh rng, bm cnh quay,
1.3.2. Chuyn i nng lng nh pt tng v xy lanh
p sut lm vic to ra trong thit b nng trn hnh 1.11 s l:
p=
F1
F
= 2
A1 A 2
(1.11)
Nu b qua hao tn lt dng, chuyn ng cun theo pt tng th s lm dch chuyn

cc th tch nh nhau:
V1 = V2 = A1s1 = A 2 s 2
(1.12)
F2
T c:
s1 A 2
A
=
, F2 = 2 F1
s 2 A1
A1
v
v1 A 2
=
v 2 A1
(1.13)
v cng sut: P = Fv
S1
(1.14)
Cng dch chuyn ca cht lng khi s l:
W = F1s 1 = F2 s 2
S2
A2
F1
A1
(1.15)
(1.16)
Hnh 1.11. S thit b nng thu lc
Q
nn
A
P = pQ
Trong Q l lu lng dng cht lng.
Do F = Ap v v =
(1.17)
1.3.3. Chuyn i nng lng trong thit b thu lc chuyn ng quay

Trn hnh 1.12 trnh by s mt bm thu lc cnh quay.
Trong mt vng quay, cnh quay c din tch A chuyn ng c qung ng 2r
v cun theo mt th tch cht lng:
(1.18)
V = 2rA
Th tch chon ch ny ca bm v ng c thu lc cn c gi l th tch lm

vic. Lu lng tnh theo tn s quay s l:
Q = Vn
(1.19)
Nu gi thit rng, bm (1) v ng c

(2) ca mt truyn ng thu lc hot ng
khng c hao tn th lu lng bm Q1 s
bng lu lng tip nhn ca ng c Q2:
3
A
Q1 = Q 2 = V1 n 1 = V2 n 2
2
r
n 1 V2
C ngha l:
=
(1.20)
Hnh 1.12. Bm thu lc cnh quay
n 2 V1
1- V; 2- R to; 3- Cnh quay.
M men quay sinh ra trong cc my
thu lc chuyn ng quay (hnh 1.12) s l:
M = pAr
(1.21)
trong p l p sut to ra trong bm theo yu cu ca ti trng.
V
, cng thc (1.21) c dng:
Vi A =
2r
pV
M=
(1.22)
2
pQ
hoc:
(1.23)
M=
2n
T , cng sut sn ra hoc cng sut tip nhn ca mt my thu lc chuyn ng
quay s l:
P = M = M 2n
(1.24)
P = pQ
(1.25)
y n c tnh l s vng quay trong 1 giy v tng ng Q l lng cht lng

trong 1 giy.
1.4. C s thu ng lc hc
C s l thuyt ca c hc cht lng cng nh thu ng lc hc c xut pht t
cht lng l tng. Trong cc nh khoa hc xy dng c cc cng thc tnh ton
quan trng. u th k 20 Prandt ln u tin tng hp thun tu l thuyt v thu ng
lc hc vi k thut thu lc c cc k s ng dng trong sn xut bng cch b sung thm
lc ma st sinh ra do tnh nht ca cht lng thu lc.
C s tnh ton cc thit b thu lc l cc phng trnh lin tc, phng trnh
Bernoulli cho cht lng thu lc. Cc phng php tnh ton sc cn dng chy, c ngha l
cc phng php tnh ton hao tn p sut trong cc ng dn c ngha quan trng trong thc
t.
1.4.1. Phng trnh lin tc
Dng chy dng ca cht lng l tng tho mn nh lut bo ton khi lng: Lu
&1 chy qua mt ct A1 lun bng vi lu khi m
&2 chy qua mt ct A2. i vi cht
khi m
lng c khi lng ring khng i nh lut ny ng cho c trng hp chy khng dng.
Khi lng cht lng (lu khi) chy qua mt mt ct ng ng trong mt n v

thi gian c xc nh theo:
(1.26)
& = Av
m
Tng ng hnh 1.13, tho mn:
v1
(1.27)
1 A 1 v 1 = 2 A 2 v 2
(1.28)
v2
A2
m2
Q2
m1
Q1
i vi cht lng c khi lng

ring khng i:
A 1 v1 = A 2 v 2
A1
Hnh 1.13. Dng chy qua ng thu hp
1.4.2. Phng trnh Bernoulli

Phng trnh Bernoulli xut pht t gi thit rng nng lng ca mt cht lng chy
dng khng ma st trn mi im ca mt ct ngang ti mi thi im l khng i. Phng
trnh ny tho mn trong trng hp ring ca dng chy mt chiu, v cng biu din trng
hp c bit ca h phng trnh vi phn Navier-Stocke xy dng cho trng hp tng qut
cho dng chy 3 chiu. Mc d vy cng c th ng dng chnh xc lm c s tnh ton
trong lnh vc thu lc du. Nng lng ti mt im xc nh trn ng dng ca mt dng
chy cht lng l tng bao gm ng nng dng chy, p nng ca cht lng v th nng.
Hnh 1.14 trnh by s dng chy qua hai mt ct khc nhau. Phng trnh
Bernoulli vit cho trng hp ny nh sau:
p1 +
1 v 12
v2
+ 1gh 1 = p 2 + 2 2 + 2 gh 2
2
2
(1.29)
i vi cht lng khng chu nn:

v 2
v 2
p 1 + 1 + gh 1 = p 2 + 2 + gh 2
2
2
p1; Q1
v2
v 2
p+
= const
2
h1
v 2
+ gh = const
(1.30)
2
Th nng v tr ca cht lng hu nh trong
tt c cc trng hp ng dng ca k thut thu
lc thng c b qua do c gi tr qu nh so vi
ng nng v p nng. Nh vy phng trnh
Bernoulli trong k thut thu lc c th vit:
p+
h2
v1
hoc tng qut:
p2; Q2
Hnh 1.14. Dng chy qua

hai mt ct khc nhau
(1.31)
1.4.3. Hao tn p sut trong ng ng

a) Cc khi nim c bn
Khc vi cht lng l tng, cht lng thc c tnh chu nn v ma st, hn na ma st
c ngha ch yu tnh ton v nh gi cc qu trnh ng lc hc vi cht lng, c bit
xc nh sc cn dng chy khi chy qua ng ng hoc cc phn t mch thu lc.
Trong cht lng thu lc xut hin c ma st trong gia cc lp cht lng vi nhau v c ma
st gia cht lng vi thnh ng dn. Nh vy ngoi cc lc bit cn xut hin thm lc
tip tuyn v ng sut tip. ng sut tip c to ra do ma st gia cc lp cht lng v
bm ca cht lng vi thnh ng, t to ra sc cn, c ngha l hao tn p sut khi cht
lng chy qua ng dn. Hao tn p sut tng khi tng nht ca cht lng v do hao tn
p sut trong cc thit b thu lc du cao hn rt nhiu so vi cc thit b s dng mi cht c
nht nh, th d nh nc.
Khi tnh ton mt thit b thu lc ng b cn phi tnh n c hao tn p sut cc b
ti cc ch cong, gy khc, ni ng v ti cc van,
Prandt xy dng cc cng thc xc nh hao tn p sut khi cht lng thc chy
trong ng dn bng cch ly quan h t l thun gia p sut vi ng nng dng chy:
dp
1 v 2
= R
dl
d 2
(1.32)
Tch phn hai v phng trnh ny s c cng thc hao tn p sut dng chy khng
chu nn, chy dng v ng nhit:
p = p1 p 2 = R
l v 2
d 2
(1.33)
Trong (hnh 1.15)

p = p1 p2 l hao tn p sut trong on ng l t mt ct 1 n mt ct 2;
d - ng knh trong ca ng;
v - vn tc dng chy ;
- khi lng ring ca cht lng.
H s t l R l h s cn ca ng ng,
l mt hm s ca s Reynold Re:
R = f (Re)
(1.34)
p1
vd vd
=
(1.35)
vi l nht ng hc v l nht ng
lc hc.
Re =
p2 < p1
p
Hnh 1.15. Hao tn p sut
trn ng thng
H s cn ca ng ng R
0,06
0,05
d/k=100
0,04
0,03
R=64/Re
0,020
0,016
0,014
200
1
R
Regh=2320
= 2 log
500
1000
Re R
2,51
Prand
2000
5000
k=0
R=0,3164Re-0,25
0,012 Ch. tng Ch. ri
Trng i hc Nng nghip
H Ni Gio trnh Truyn ng thu
lc v kh
nn...17R
Blasius
e
0,010 3
4
5
2 3 4 6 8 106
10
2 3 4 6 8 10
2 3 4 6 8 10
H s cn ca ng ng R
Hnh 1.16. Biu tng hp sc cn dng chy R

100
40
20
10
4
2
1
0,4
0,2
0,1
0,04
0,02
0,01
R=64/Re
R=0,3164.Re-0,25
Re
6
1 2 4 610 2 4 6 10 2 4 6 10 2 4 10 2 4 10 2 4 10
2
Hnh 1.17. Biu tnh ton sc cn dng chy thu lc du

Trong k thut thu lc du cng phn chia thnh hai trng hp, chy tng v chy ri.
Ngoi ra trong c hai trng hp cng quan tm n cc qu trnh chy ng nhit hay khng
ng nhit. i vi cc trng hp mi cht c nht nh nh nc, khng kh c th tnh ton
vi qu trnh chy ng nhit, cn du thu lc c nht rt cao nn ch c th tnh ton vi qu
trnh khng ng nhit. Tuy nhin c th tnh ton gn ng vi qu trnh on nhit.
S ph thuc ca h s cn R vo s Reynold c Prandt v cng s v cc nh
khoa hc khc nghin cu y . Cc kt qu nghin cu c tng hp trn hnh 1.16. Do
hai nguyn nhn di y m vic s dng biu ny cho k thut thu lc du s gp kh
khn. Th nht y khng tnh n tnh trng khng ng nhit nn khng a ra cc s liu
hiu chnh hao tn p sut vn d l qu ln. Th hai, cn quan tm c n vng c s
Reynold nh nhng y li xut pht t Re=103.
tnh ton trong lnh vc thu lc du nn s dng biu hnh 1.17.
b) Dng chy tng
Dng chy ng nhit
Khi chy tng, ng nhit xut hin profil dng chy dng Parabol (hnh 1.18). Vn
tc dng chy trung bnh theo mt ct ngang c th tnh theo vn tc cc i:
v = 0,5 vmax
(1.36)
Trong vng chy tng c th xy dng bng gii tch mt cng thc hao tn p sut
trong ng ng m khng cn s tr gip ca nghin cu thc nghim. Tch mt phn t
cht lng y2l, trn din tch y ca phn t hnh tr ny tc dng mt p lc y2p1 v y2p2.
Nh vy phn t cht lng chu tc ng ca lch p lc:

(p1 p2)y2
Tc ng ngc chiu l ng sut tip trn din tch xung quanh v lc 2yl.
Phng trnh cn bng lc ca phn t s l:
py 2 = 2yl
(1.37)
vmax
y
r
p1
y2
p2
l
p
Hnh 1.18. Profil vn tc khi chy tng

Trong c tnh theo nh lut ma st Newton:
dv
=
dy
dv
p y
=
(1.38)
do
dy
l 2
Tch phn cng thc (1.38) s c gi tr cc i ca vn tc dng chy theo trc ng
dn:
p 2
r
4l
Lu lng chy qua mt ct ng ng s l:
v max =
Q = r 2
(1.39)
1
v max
2
Thay th vmax t (1.39) s dn n nh lut Hagen v Poisseulle cho dng chy tng,
ng nhit:
Q=
r 4
p
8l
(1.40)
Thay v = Q/r2 s tnh c p:

p = 8
l
v
r2
(1.41)
C th nhn thy rng sc cn dng chy p c quan h tuyn tnh vi vn tc trong

vng chy tng.
T cng thc (1.41) v (1.35) c th rt ra:
R =
64
Re
(1.42)
Dng chy khng ng nhit

Du thu lc c nht cao hn nc khong 100 ln v nht du ph thuc rt
mnh vo nhit . nht ban u cao dn n ma st ln, c bit gia dng du v thnh
ng, do xut hin s tng nhit v tng ng l s gim nht (hnh 1.19).
Khng ng nhit
v
ng nhit
Hnh 1.19. Nhit , nht v vn tc dng chy qua

mt ct khi chy ng nhit v khng ng nhit
iu ny c hu qu l lm gim sc cn dng chy v cn phi ch n khi tnh

ton hao tn p sut.
Theo Kahrs c th p dng cng thc (1.33) nu a vo hai yu t hiu chnh:
+ Yu t KS (hnh 1.20) tnh n s thay i nhit v nht theo cc mt ct
ngang v ch yu ph thuc vo tch s vn tc dng chy trung bnh v v nht ng lc
hc trung bnh tnh theo nhit trung bnh trn cc mt ct ngang.
+ Yu t KX (hnh 1.21), tnh n nh hng ca thay i nhit v nht theo
chiu di ng ng v ph thuc mnh vo p sut.
Cng thc hao tn p sut trong trng hp chy tng khng ng nhit tr thnh:
p = K S K X R
l v 2
d 2
(1.43)
1,0
1,0
Ks
Kx
0,9
0,9
0,8
0,8
0,7
1,2 N/m2 2,0

Tch s v.
0,4 0,8
Hnh 1.20. Yu t KS cho dng chy

khng ng nhit
0,7
200 N/m2 300

Tch s v.
100
Hnh 1.21. Yu t KX cho dng chy

khng ng nhit
c) Dng chy ri
Dng chy ng nhit
So vi chy tng, ng cong vn tc theo mt ct
ngang khi chy ri t li hn nhiu (hnh 1. 22). Vn tc
trung bnh ti mt ct ngang c gi tr v (0,79
0,82)vmax.
i vi cc mi cht c nht nh nh khng
kh v nc, chuyn i t chy tng sang chy ri din ra
mt vng rt hp ca s Re, nm rt gn vi Re = 2320
(hnh 1.16).
Trong cc thit b thu lc do dng chy hon ton
c tnh cht xung v do nht b gim thiu cc b nn
qu trnh chuyn tip rt kh c xc nh chnh xc.
Nhiu trng hp cn phi tnh ton vi vng chuyn tip
rng, c Re nm trong khong 1900 3000.
vmax
Hnh 1.22. Profil vn tc

khi chy ri
Trong vng chy ri, sng dc ca dng chy hm cha c sng ngang lan truyn
khng theo quy lut. Tuy nhin gn st vi thnh ng xut hin mt lp gii hn chy tng,
c gi l lp bi trn. Chiu dy lp bi trn gim khi s Re tng. Nu chiu dy lp gii
hn chy tng ln hn chiu cao nhm ca thnh ng, ngi ta gi l ng nhn thu lc.
Trng hp ny c sc cn thu lc nh hn trong trng hp ng nhm. Trn hnh 1.16 gii
thiu quan h gia h s cn R vi Re cho trng hp chy ri. C th nhn ra ng cong t
cong hn i vi ng nhn thu lc v cc ng cong do Colebrook v White xy dng cho
cc ng ng nhm vi cc gi tr chiu cao nhm K khc nhau, hoc cc gi tr d/K khc
nhau. Cc ng thu lc chnh xc theo DIN 2391 c gi tr nhm rt nh, K 0,01 mm, do
khi tnh ton ngi ta thng tnh
theo ng nhn thu lc.
ng cong R cho ng nhn
thu lc c th c m t theo cng
thc Prandt:
1
R
= 2 log
Re R
2,51
i vi k thut thu lc du
c th s dng chnh xc vi cng
thc Blasius:
R = 0,3164. Re 0, 25
(1.45)
Tuy nhin n gin nht l tra

cu h s cn t cc biu hnh 1.16
Yu t hiu chnh kt
(1.44)
Hnh 1.23. Biu xc nh yu t kt

cho dng chy ri khng ng nhit
v hnh 1.17. Biu trn hnh 1.16 khi qut mt cch tng th v cc ng cong h s cn
khi chy tng v chy ri v v nh hng ca nhm khi chy ri.
Vn tc v
Biu hnh 1.17 c bit thch hp tra cu h s cn dng trong k thut thu lc
i vi s Reynold nh.
Dng chy khng ng nhit
Trong trng hp chy ri c th tnh n tnh cht khng ng nhit nh b sung yu

t hiu chnh k t .
Gi tr k t c ly t biu trn hnh 1.23. Nh c th tnh c hao tn p sut
khi chy ri khng ng nhit theo cng thc sau:
p = k t R
l v 2
d 2
(1.46)
d) Hao tn p sut cc b
Khi chy qua ng cong v cc phn t ng ng nh on ng phn nhnh, nhp
dng, thay i mt ct ngang, ni ng sc cn thu lc s ln hn khi chy qua ng thng
ng knh khng i do ti xut hin cc dng chy th cp. Trong thc t khng th a
ra nhng biu thc ton hc tho mn tng qut tnh ton sc cn i vi cc phn t ny,
bi v rt nhiu trng hp xut hin c chy tng ln chy ri.
tnh ton hao tn p sut trong cc phn t ng ng c th s dng cng thc:
p =
R
d
Q, v
Q, v
v 2
2
a
b
a)
(1.47)
Qa
Qa
Qb
Qb
b)
Q,v
c)
Hnh 1.24. Cc loi phn t ng ng

a) ng cong; b) ng phn nhnh; c) ng nhp dng
H s cn cc b c th xc nh bng thc nghim cho cc phn t tiu biu. Mt
s gi tr i vi cc trng hp trn hnh 1.24 v hnh 1.25 c cho trn cc bng 1.4 n
bng 1.7.
Q
a)
Q
b)
c)
Hnh 1.25. Cc dng ni ng
Bng 1.4. Gi tr cho ng cong (hnh 1.24a)

R/d
= 450
= 900
0,14
0,21
0,09
0,14
0,08
0,11
0,075
0,09
10
0,07
0,11
Bng 1.5. Gi tr cho ng phn nhnh (hnh 1.24b)

= 450
Qb
= 900
0,6
0,07
0,33
0,07
0,96
0,8
0,20
0,29
0,21
1,10
1,0
0,33
0,35
0,35
1,29
Bng 1.6. Gi tr cho ng nhp dng (hnh 1.24c)

= 450
Qb
= 900
0,6
0,05
0,22
0,40
0,47
0,8
-0,2
0,37
0,50
0,73
1,0
-0,57
0,38
0,60
0,92
Cc dng ni
Bng 1.7. Gi tr cho cc phn t ni ng (hnh 1.25)

Cnh sc
Cnh gy khc
3,0
0,55
0,5
0,25
0,06 . . . 0,005 tu theo nhm thnh ng

100
b
Ngoi ra i vi dng chy ri c
40
th gi thit h s cn l khng i .
Trong vng chy tng tng mnh khi
20
Re gim. Theo Chaimowitsch nn b
sung mt yu t hiu chnh:
10
v 2
6
p = b
(1.48)
2
4
Trong yu t hiu chnh b c
th xc nh theo th trn hnh 1.26.
2
1
101 2
4 6 102 2
Re
4 6 103
Hnh 1.26. Yu t hiu chnh b cho h

s cn ca ng cong v cc phn t ng
1.4.4. Hao tn p sut trong van

v cc thit b thu lc
c bit, nu mt thit b thu
lc c s lng ln cc van v cc b
phn thu lc th cn phi tnh n hao
tn p sut sinh ra t nhng phn t ny.
Thng thng ngi ta s dng cc
ng c tnh dng chy cho trc
ca cc hng sn xut.
1.4.5. Lu lng qua van tit lu
Van tit lu c ng dng trong k thut thu lc a s dng cc l khoan n
gin hoc l cc tm chn tit lu. Cc van tit lu iu chnh c cng c ng dng ngy
cng rng ri. Nhim v ca tit lu v tm chn l iu tit mt lu lng du khng i
hoc iu chnh sao cho cc ph ti nhn c t mt lu lng du cn thit. Dng tm
chn cng thng c s dng, v d trong cc van dng, o lu lng.
i vi tm chn biu din trn hnh
1.27 tho mn phng trnh lin tc v
phng trnh Bernoulli, khi khng tnh n
hao tn dng.
p 1 p 2 = p =
Q = ADv =
Q = AD
v
2
p1
p2
(1.49)
d 2
v
4
Hnh 1.27. Tm chn o lu

lng
2 p
(1.50)
Cng thc ny ch a ra cc quan h l thuyt. tnh n hao tn dng khc nhau

xut hin ti cc dng tm chn khc nhau trong thc t cn phi thc hin nhiu php o. T
cho php xc nh cc hao tn trong thc t nh a vo cc h s dng chy v h s
gin n .
H s dng chy tnh n nh hng ca vn tc dng chy, s co hp v phn b
vn tc ti v tr o v l hm s ca m m v Re:
= f (m 2 , Re)
(1.51)
AD d2
= 2
A
D
(1.52)
Trong :
m=
Re =
vd
(1.53)
Cc gi tr c th tra theo cc tiu chun o dng chy theo DIN 1952 hoc theo cc
s tay k thut.
H s gin n m t hao tn khi dng cht lng gin n sau tm chn. Hin tng
ny xy ra c bit mnh i vi cht lng chu nn. Trong k thut thu lc du c th b
qua.
Nh vy c th tnh ton lu lng du qua tm chn chnh xc v ph hp vi
thc t bng cng thc:
Q = A D
2p
(1.54)
1.4.6. Hao tn lt dng qua khe hp
p2
D
d
Trong h thng thu lc lun xut hin dng lt du qua cc khe h, th d gia pt
tng v xy lanh ca cc my thu lc hoc van hnh trnh, gia trt v a lc hoc l
gia cc khe h iu khin v v cc my thu lc pt tng. Dng du lt m nhn vic bi
trn cc phn t, tuy nhin cng lm hao tn nng lng. Ngoi ra hao tn lt dng k c
khi du khng lt ra ngoi m ch lt bn trong my hoc bn trong mt mch thu lc - cng
nh hng n tnh cht hot ng ca thit b v l nguyn nhn ca nhiu. Do trong tnh
ton cn ch n hin tng ny. Di y l cc cng thc tnh ton i vi mt s dng
khe h tiu biu trong k thut thu lc (hnh 1.28).
p2
b
p1
p1
Khe h phng
Khe h ng tm
Khe h lch tm
Hnh 1.28. Cc dng khe h tiu biu trong k thut thu lc

Cc cng thc tnh ton hao tn lt dng c xy dng vi gi thit khe h tng i
rng, c b dy nh hn 20 m v dng chy tng ng nhit.
b 3 p1 p 2
12
l
(1.55)
d 3 p1 p 2
12
l
(1.56)
d 3 p 1 p 2
(1 + 1,5 3 ) ,
12
l
(1.57)
QL =
a) Khe h phng:
b) Khe h ng tm:
QL =
c) Khe h lch tm
QL =
Dd
e
= .
;
2
i vi ng knh mao dn d:
Trong
QL =
d 4 p1 p 2
128
l
(1.58)
Khi tnh ton hao tn lt dng qua khe h cn ch rng, trong thc t thng cn
tnh ton theo dng chy khng ng nhit, khi hao tn lt dng tng do du thu lc b
hm nng dn n gim nht. Ngc li nhiu chy ri ca vo to ra ma st trong ln
hn s lm cho hao tn lt dng nh i.
Xut pht t quan im ny cn phi thng xuyn ch rng, b rng khe h v c
hao tn lt dng c th thay i trong khi hot ng do h s gin n nhit khc nhau ca cc
phn t.
S thay i b dy khe h gia pt tng v xy lanh c th tnh ton theo cng thc:
= d ( xyl. xyl. pis. pis. ) ,
Trong : d l ng knh pt tng hoc xy lanh; l h s gin n nhit tuyn tnh.

Gi tr ca vt liu khc nhau c th tra cu trong cc s tay k thut.
1.4.7. Tc ng lc ca dng chy cht lng

Khi dng cht lng chy bn trong hoc bn ngoi mt ng dn gp mt vt cn s tc
dng ln cc lc t nng lng tim n bn trong dng chy. Cc lc ny cn c tnh
n khi thit k cc phn t h thng thu lc. Mt tia cht lng bn vo mt tm chn i
din lm xut hin lc va p. Nu lc ny xut hin ti din tch y con trt pt tng van,
th trong iu kin nht nh s cn cc tc ng bng lc ln. Trong cc khe hp ngang hoc
ng cong c th xut hin s tc ng ca cc lc lin kt bn.
Cc lc nh vy c th c xc nh nh nh lut xung. nh lut xung c th gii
quyt rt nhiu bi ton v c trnh by trong rt nhiu cng trnh v c hc cht lng. Do
ng dng ca nh lut xung trong cc thit b thu lc khng nhiu, nn trong ti liu ny ch
gii thiu cc cng thc cho cc trng hp quan trng nht ng dng tnh ton lc tc
ng ln cc phn t cu trc thu lc.
i vi cc phn t tiu biu trn hnh 1.29 lc tc ng tho mn cc cng thc sau:
a) Lc va p vo mt tm phng
trong trng hp = 900:
F = Qv sin
(1.59)
F = Qv = Av 2
(1.60)
(1.61)
b) Lc trn ng cong: F = 2(pA + Qv) cos

c) Lc tc dng ln v vi phun
F=
Q
A
A
v 2
A1 ( 1) 2 vi = 1 .
A2
2
Q A
p
/2
F
Q
v
A2
F
A1
a)Nng nghip H Ni Giob)trnh Truyn ng thu lc v kh nn...26

c)
Trng i hc
Hnh 1.29. Lc dng chy ti cc phn t cu trc

a) Tm phng ; b) ng cong ; c) Vi phun
1.5.
K hiu mch thu lc
Tng t nh trong k thut in, trong k thut thu lc cng c th xy dng cc s

mch nh cc k hiu mch. K hiu mch thu lc tng c tiu chun ho quc t,
nhng hin nay c thay i i cht. Vit Nam hin cha thy tiu chun nh nc v k
hiu mch thu lc. Trong ti liu ny chng ti gii thiu tiu chun DIN-ISO 1219, mt tiu
chun mch thu lc ang c s dng ph bin nht Cng ho Lin bang c v Chu
u, ni c k thut thu lc pht trin nht trn th gii.
Trn bng 1.8 n 1.10 gii thiu khi qut mt s k hiu mch quan trng nht trong
mt s mch thu lc.
Bng 1.8. K hiu bm, ng c v xy lanh thu lc
Bm v ng c thu lc
Bm c th tch Th tch lm vic khng i
lm vic khng i Cung cp mt chiu
Truyn lc t ng c in
Bm c th tch Th tch lm vic khng i
lm vic khng i Cung cp hai chiu
Bm iu chnh Th tch lm vic c th thay i c

c
Cung cp hai chiu
ng c c th Th tch lm vic khng i
tch
lm
vic Quay mt chiu
khng i
ng c iu Th tch lm vic thay i c
chnh c
Quay hai chiu
Truyn ng thu Bm v ng c iu chnh c
lc lin khi
Hai chiu quay v hai chiu cung cp
Xy lanh thu lc
Xy lanh tc ng Tc ng theo mt pha
mt pha
Chuyn ng tr v nh lc ngoi
Xy lanh tc ng Tc ng c hai pha
kp
Xy lanh tc ng Gim chn c hai pha v iu chnh c

kp c gim chn
Xy lanh ng lng
Tc ng mt pha
Tc ng tr v nh lc ngoi
Bng 1.9. K hiu van thu lc

Van phn phi
Van phn phi 3/2
Van phn phi 4/3
3 u ni
2 v tr mch
4 u ni
3 v tr mch
Van phn phi 2/2
Chn dng
Thng dng
Van phn phi 4/3
Cho chy t P n T (c th bi)

P- bm; T- thng;
A,B- u ni lm vic
Tc ng bng tay
Tc ng trc tip bng thu lc

Van phn phi 4/3
Tc ng gin tip bng thu lc nh iu
khin trc
Tc ng in t
Tr v bng l xo
Van hnh trnh 4/3
Khng tit lu
2 v tr mch cui cng
Tit lu
Nhiu v tr mch trung gian bt k
Van gii hn
p sut
Van h qu
Van iu chnh
p sut
Van p sut
Gii hn p sut ng du vo nh lc l
xo;
M khi p sut qu ln
ng mch ph ti khi p sut vo t c
gi tr iu chnh theo l xo
Gi p sut ng ra khng i
ng nu p sut qu ln
Van iu chnh
p sut t l
G t l p sut ng vo v ng ra
khng i
Van chn, van dng

Van chn ng v Chn nu p sut ra ln hn p sut vo
Van tit lu
Tit lu dng du nh lm hp mt ct dng

chy
Van iu chnh Gi dng du ra khng i nh iu chnh
dng hai ng
Tr du tha v thng qua van tit lu
Van iu chnh Gi dng du khng i
dng 3 ng
Dn du tha v thng
Van chia dng
Chia dng theo t l xc nh khng ph

thuc vo p sut
ng lm vic
Bng 1.10 K hiu ng ng v cc b phn thu lc

ng dn du truyn nng lng
ng iu khin
ng du truyn nng lng iu khin
ng lt du
ng dn du lt
ng un
Ni ng dn
ng du mm, th d ng mm p sut
cao
Ni cng, hn, tn, ghp ren
Ni nhanh
Ni nh van chn m cng bc

M ng van chn
Thng du
Tch p thu lc
Tch lu nng lng thu lc
Bnh lc
Lm mt
Chng 2
Truyn ng thy ng
2.1. Nguyn l hong v ng c tnh ca truyn ng thy ngt
2.1.1. Nguyn l hot ng
Truyn ng thy ng l truyn ng m c s bin i c nng ca chuyn
ng quay (nh bnh cng tc ca bm) thnh ng nng ca dng cht lng, sau li bin
ng nng ca dng cht lng thnh c nng lm quay trc cng tc (nh bnh tua bin).
Ngoi hai bnh cng tc trn y - bnh bm v bnh tua bin - trong truyn lc thy
ng c th cn c thm bnh cng tc c nh, c gi l bnh phn lc hay bnh dn
hng. Vai tr ca bnh phn lc dng thay i lu lng dng cht lng chy qua n v
tip nhn cc m men phn lc t thn b truyn ng. Nh bnh phn lc b truyn thy
ng c th thay i tr s m men cn truyn v ngi ta gi b truyn nh vy l b bin
i m men quay hay cn gi tt l b bin m (BM).
S kt cu ca cc b truyn thy ng c trnh by trn hnh 2.1.
Hnh 2.1. Nguyn l kt cu cc b truyn ng thu ng

a) Ly hp thy lc n gin; b) Ly hp thy lc c vch ngn; c) Ly hp thy
lc c bung thot; d) B bin m mt cp c tuc bin hng tm; e) B bin
m mt cp c tuc bin dc trc; f) B bin m c tuc bin ly tm; g) B truyn
thy ng phi hp c mt bnh phn lc; h) B truyn thy ng phi hp vi
hai bnh phn lc; i) B bin m hai cp; k) B bin m ba cp.
1- Bnh bm; 2- Bnh tuc bin;
- Bnh phn lc; 4- C cu vch ngn;
5- Bung thot; 6- Khp mt chiu.
B truyn thy ng n gin nht (hnh 2.1a) gm hai bnh cng tc bnh bm v
bnh tua bin, b truyn nh vy c gi l khp thy lc hay ly hp thy lc. Tr s m men
ch ng M1 c truyn bng bm 1 v m men b ng M2 tip nhn c bnh tua bin 2

lun lun bng nhau M1 = M2.
ci thin tnh cht truyn ng ca b truyn thy ng, trn cc thit b t hnh
ngi ta thng p dng cc ly hp thy lc c s phc tp hn. Ph bin nht l ly hp
thy lc c vch ngn (hnh 2.1,b) v ly hp c bung thot (h. 2.1, c). Cc ly hp c vch
ngn v c bung thot hn ch c vic tng h s m men khi ti trng ngoi tng ln, nh
gip cho ly hp lm vic thun li vi ng c ca cc thit b t hnh.
Cc b truyn thy ng phc tp nht l cc b truyn c ba bnh cng tc (h. 2.1, d,
e, f): bm 1, tua bin 2 v bnh phn lc
. B truyn nh vy c kh nng bin i m men truyn qua n nh bnh phn lc tip nhn
phn lc M
. cc b truyn ny, m men quay trn trc tua bin bng tng m men ca bm v m men
trn bnh phn lc:
.
M2 =M1+M
Chnh v vy b truyn ny c gi l b bin i m men thy ng.
B bin m trong ch c mt tua bin c gi l b bin m mt cp. Ph thuc

vo tnh cht ca ti trng ngoi v tr s bin i m men khi hiu sut ca b truyn t cc
i, ngi ta p dng cc loi tua bin khc nhau: tua bin hng tm, tua bin dc trc v tua
bin ly tm. loi tua bin hng tm, dng cht lng chy t vng bin hng vo tm quay,
chiu ca dng cht lng c ch bng chiu ca mi tn nh trn hnh v. Bnh tua bin
trong trng hp ny c lp i din vi bnh bm. Bnh tua bin dc trc (h. 2.1, e) c
lp vng ngoi bin trong mt phng lm vic, nh vy cht lng chy qua n c hng
song song vi trc quay ca tua bin v bm. Bnn tua bin ly tm (h. 2.1, f) c phn b pha
trn bnh bm v dng cht lng chy qua n cng ging nh trong bnh bm c chiu t
tm hng ra vng ngoi bin. Khi thay i loi bnh tua bin th v tr lp bnh phn lc cng
cn phi thay i.
Trong trng hp khi thay i loi bnh tua bin nhng khng nhn c tnh cht cn
thit ca b bin m, ngi ta s dng b bin m hai cp (h. 2.1, i) vi hai bnh tua bin, gia
chng c lp mt bnh phn lc, hoc ba cp (h. 2.1, k) vi ba bnh tua bin v hai bnh phn
lc.
Trong cc b bin m hai cp hay ba cp, cc bnh tua bin c th c lm dng
hng tm hay ly tm. cc b bin m, trong ng nng ca dng cht lng c s
dng phi hp gia dng dc trc v dng hng tm c gi l bin m tua bin kp.
2.1.2. c tnh ca truyn ng thu ng
Tnh cht ca b truyn thy ng c xc nh bi cc ng c tnh. R rng b
truyn thy ng l b truyn t ng v v cp. nh gi s lm vic ca b truyn ngoi
hiu sut cn xc nh ng c tnh biu din mi quan h gia s thay i ti trng c
truyn v ch lm vic. ng c tnh ny c gi l ng c tnh ti trng ngoi hay
ng c tnh bin i dung nng.
c tnh hiu sut v c tnh ti trng ngoi l hai c tnh cho ta khi nim r rng
v tnh cht ca mt b ly hp thy lc.
xc nh tnh cht ca b bin m cn s dng c ng c tnh bin i m

men, th hin s thay i h s bin i m men ph thuc ch lm vic. c tnh ny
thc cht l o hm ca c tnh hiu sut , nhng th hin y v s thay i tr s bin
m v thun tin khi kim tra, tnh ton cc tnh nng lm vic ca my.
Cc ng c tnh nh vy c gi l cc ng c tnh khng th nguyn
c dng nh trnh by trn hnh 2.2. Trong biu din mi quan h gia cc thng s ring
ca b truyn thy ng khng lin quan n gi tr tuyt i ca chng vi s vng quay ca
trc ch ng (s vng quay ca trc bm). ng c tnh khng th nguyn c xy dng
theo hm t s truyn ng i, l t s gia s vng quay ca trc b ng n2 v trc ch ng
n1.
.
(2.1)
xc nh ch lm vic ca ly hp thy lc, ngi ta p dng c thng s

trt ring S, c trng cho s vng quay ca trc b ng tnh bng phn trm so vi trc
ch ng. trt S c th c tnh bng mt trong cc cng thc sau:
;
.
(2.2)
Thng s c bn ca c tnh ti trng l h s m men , c th nguyn l

Ph2/m.vng2, v c tnh tng t nh trong thy ng lc hc:
=,
(2.)
Trong : D l ng knh lm vic (tch cc), l ng knh c in y bng cht

lng trong khoang lm vic ca b truyn thy lc, m;
khi
lng
ring
ca
cht
lng
lm
vic,
kg/m
.
Tnh cht ca b bin m c c trng bi h s bin i m men quay K (cn gi
l t s truyn lcc). R rng rng t s truyn ng i v t s truyn lc K l hai khi nim
khc nhau. y l mt im khc bit gia truyn ng thy lc v truyn ng c kh.
K =,
(2.4)
y: M1 v M2 l m men ca trc ch ng v trc b ng.
Hiu sut ca b truyn l mt thng s ring, n c xc nh bng cng thc sau:

,
(2.5)
Trong : N1 l cng sut truyn n trc ch ng ca b truyn thy ng.

N2- cng sut truyn n trc b ng ca b truyn thy ng.
Nh trnh by trn y, c tnh ca tnh cht bin i m men quay l o hm ca
c tnh hiu sut. H s bin m ca b truyn thy ng ch lm vic bt k c th
c tnh theo cng thc sau:
,
(2.6)
Trn hnh 2.2, a trnh by c tnh ca ly hp thy lc n gin. y h s m men

tng ln khi gim t s truyn ng i (hay tng trt S). Khi t s truyn ng i tng gn
bng 1, h s m men gim t ngt v khi i =1, h s m men bng 0. Hiu sut ca ly hp
thy lc tng tuyn tnh vi t s truyn ng i. Ly hp thy lc khng bin i c m men
truyn qua n v tt nhin h s bin m ca ly hp thy lc bng 1, khi theo cng thc
2.6 ta c:
=i
Quan h ny ca ng c tnh cho ta c s khng nh rng mt mt thy lc
trong cc b truyn thu lc l do trt. Mt mt trong truyn lc thy lc cng ln khi
trt cng cao. Trong thc t m men trn trc b ng ca ly hp thy lc lun lun nh hn
m men trn trc ch ng. iu c gii thch do c s thay i dng chy v s gim
t ngt hiu sut ca ly hp khi t s truyn ng gn bng 1, khi mt mt m men c
quy c bng vi m men truyn qua ly hp v hiu sut ca n bng khng.
Hnh 2.2. Cc ng c tnh khng th nguyn ca truyn ng thy ng

a) Ly hp thy lc n gin; b) Ly hp thy lc c vch ngn;
c) Ly hp thy lc c bung thot; d) B bin m.
i- T s truyn ng; S - trt ca trc b ng; - H s m men trn trc ch
ng; - Hiu sut ca b truyn; K- H s bin m; max - Hiu sut cc i; K0 H
s bin m ch khi hnh; M - H s m men ng vi ch h s bin m bng
1; * - H s m men ng vi ch lm vic c hiu sut cc i; C - H s m men
ng vi im lm vic trng hp vi cng sut danh ngha ca ng c; 0 , max - H s
m men ng vi ch khi hnh v h s m men cc i.
Thng thng cc ly hp thy ng hiu sut thng t gi tr cc i tng ng
vi t s truyn ng i = 0, 97. Gi tr h s m men ch lm vic ny gi l h s m
men danh ngha v c k hiu bng h s m men c ch s c ). T s gia h s m men
cc i v h s m men danh ngha Error! Bookmark not defined.ng vi i = 0, 97 c nh
hng rt ln n s lm vic ca ly hp thy ng khi lm vic vi ng c t , my ko.
T s ny c gi l h s tng m men :
(2.7)
xc nh s thay i c tnh ti trng ngoi ca ly hp thy lc, trong nhiu cng
trnh nghin cu ngi ta s dng ch s v cng ca c tnh ti trng ngoi, c xc
nh bng h s thay i t l ca h s m men vi t s truyn ng i khi lm vic ch
cho. Tuy nhin cng ca c tnh ti trng ngoi khng th hin r quan h gia h s
m men Error! Bookmark not defined.v ca c tnh ti trng.
Gi tr ca h s tng m men ca ly hp thy lc c th t ti gi tr bng 9 hoc ln
hn ph thuc vo kch thc ca b truyn. Trong h thng truyn lc ca t my ko, ly
hp thy lc vi h s tng m men nh vy khng c s dng v khi tng lc ko trn

mc my ko b truyn thy ng c th lm qu ti v dn n lm cht ng c. Cc b
truyn thy ng c h s tng m men ln thng ch s dng cc b dn ng cho cc b
phn ph tr nh qut gi, bm du v.v
c tnh ca cc ly hp thy lc c c cu vch ngn trnh by trn hnh 2.2, b, h s
tng m men y nh hn mt t v thng c gi tr bng khong
, 5. c im ca b ly hp ny l s thay i trong mt min rng ch lm vic khi h s
m men thay i t l thun vi trt, v vy ly hp thy lc loi ny bo m cho cc
thit b t hnh c tnh nng ng lc cao khi khi hnh v n c p dng tng i rng
ri.
c tnh ca ly hp thy lc c bung thot c trnh by trn hnh 2.2, c. Trong
h s m men thp hn loi trn, thng bng 2, 5. Cc b ly hp ny lm vic tt vi ng
c izel khi c tnh ti trng ngoi c nhnh iu chnh. c im ca ly hp loi ny c s
thay i h s m men cc i vng t s truyn ng gn bng 1. B ly hp nh vy m
bo ci thin tnh nng ng lc khi khi hnh ca xe my, ng thi m bo ri ch m du
cho lin hp my.
c tnh ca b bin m c trnh by trn hnh 2.2, d. Ngoi cc c tnh v hiu
sut , c tnh ti trng trong cn biu din ng cong bin i m men quay K. c tnh
hiu sut ca b bin m khc vi ly hp thy lc l khng tuyn tnh m l ng cong dng
parabol. iu chng t rng mt mt cng sut trong b bin m l tng ca hai dng mt
mt: mt mt do trt v mt mt do gim m men quay qua b truyn.
c tnh ca b bin m c th c nh gi bng cc thng s sau:
- Gi tr hiu sut cc i ca b truyn;
K0 H s bin m ch khi hnh;
- h s m men khi k=1, c xc nh dung nng ca b bin m;
- H s tng m men, c trng cho s thay i c tnh ti trng ngoi ca b truyn.
H s tng m men l mt trong cc thng s quan trng nht ca b bin m, n xc
nh tnh thch ng ca b bin m lm vic vi cc thit b t hnh cng dng khc nhau.
Theo h s tng m men ca c tnh ti trng ngoi, ngi ta chia b bin m ra lm ba loi:
b bin m c h s tng m men khi = 1,7 2,6; b bin m c h s tng m men mt na
khi = 1,45 1, 65 v b bin m khng c h s tng m men khi =1, 4 v thp hn.
Cc thng s v c tnh ca b bin m c quan h vi nhau v c xc nh bi
dng hnh hc ca cc cnh bnh cng tc.
Hin nay ph bin nht l cc b bin m c tua bin vi cnh hng tm (hnh 2.1dh).
Chng n gin v kt cu, c hiu sut cao v bo m nhn c c tnh ti trng ph hp.
Khi lm vic vng hiu sut cao, h s m men trong khong 1, 7 2,6, h s bin m ch
khi
hnh
c
th
dao
ng
t
1,
7
n
,0; khi h s m men trong khong 1,45 -1,65, h s bin m ch khi hnh dao ng t
2,
7
n
, 4. Khi gim H s m men xung ti 1, 4 hoc thp hn s dn n lm tng h s bin m
ti
, 9. B bin m nh vy c th bo m ga tr bin m cao m vn c hiu sut ln.
B bin m mt cp c bnh tua bin hng tm c kt cu n gin v tit kim.

Chng c dng trn nhiu thit b t hnh. Tuy nhin chng khng c tnh cht chuyn
dng cao lm vic vi cc my c trang b cc thit b chuyn dng nh phanh thy lc, ly
hp kha v.v.. hon thnh cc cng vic c bit nh xc t, san i, o mng v.v...
Trn mt s my chuyn dng nh my o mng, lm ng... cn trang b b bin
m c c tnh ti trng vi h s tng m men bng khng ( v c h s bin m cao. Trong
cc trng hp nh vy ngi ta p dng b bin m mt cp c tua bin ly tm (hnh 2.1f),
chng bo m h s bin m ch khi hnh trong khong 46. Tuy nhin cc b bin
m ny c s dng rt hn ch.
Khi cn nhn c h s bin m cao kt hp vi c tnh ti c h s tng m men
ngi ta p dng b bin m ba cp, trong gm mt tua bin dng ly tm v hai tua bin
hng tm. ch khi hnh chng c h s bin m cao ti 5,5-6,0 khi h s tng m men
t 1,2 -2, 5. Cc b bin m ny c p dng trn cc my lm ng, cp t, v lm vic
trong hm m v.v...
Khi so snh cc c tnh ca b bin m v ca ly hp thy lc (xem h. 2.2) thy rng
trong vng lm vic c hiu sut cao, t s truyn ng i ca ly hp thy lc v ca b bin
m c gi tr khc nhau. T ny sinh tng ch to ra mt b truyn phi hp (hnh 2.1,
h), l b truyn kt hp c tnh cht ca hai b truyn thy ng ly hp thy lc v b
bin m c hiu sut cao trong vng t s truyn ng i thay i rng hn. c im v
kt cu ca b bin m phi hp l cc bnh phn lc khng lp c nh m c lp trn cc
khp vt v s dng tua bin dng hng tm lp i din vi bnh bm. Khp vt cho
php chn cng bnh phn lc vi trc lin kt cng vi thn my, khi b truyn thy
ng lm vic ch b bin i m men quay. Khi khp vt gii phng cho bnh phn
lc quay t do, b bin m lm vic ch ly hp thy lc. Qu trnh chuyn t ch
bin m sang ch ly hp c thc hin t ng ph thuc vo t s truyn ng i ca b
bin m (t s quay tng i gia hai trc ch ng v b ng ca b bin m). p dng
tua bin hng tm cho php nhn c h s m men ln khi lm vic ch ly hp. Nh
trnh by trn hnh 2., a. c tnh ca b truyn phi hp c biu din bng ng nt lin.
m rng thm vng lm vic ca b truyn thy ng c hiu sut cao, bnh phn
lc i khi c ch to thnh cc bnh ring bit (hnh 2.1, i), gm hai bnh ri nhau, mi
bnh c lp trn mt khp vt ring.
Hnh 2.
. c tnh ca cc b truyn phi hp
a). B truyn hai pha; b). B truyn ba pha.
Khi t s truyn ng nh c hai bnh phn lc u c nm cht v lm vic nh

mt bnh duy nht. Khi tng t s truyn ng tng ln, bnh th nht lp sau tua bin bt u
c gii phng v quay theo dng cht lng. B truyn tip tc lm vic nh b bin m
song c h s bin m nh. Nu tip tc tng t s truyn ln gn bng 1, bnh phn lc th
hai lp sau bnh bm c gii phng nt, lc ny b truyn lm vic nh b ly hp. c tnh
ca
b
truyn
nh
vy
c
trnh
by
trn
hnh
2.
b. Trn bao gm ba ng c tnh ca ba b truyn thnh phn: b bin m c tnh cht
bin m cao, b bin m c tnh bin m thp v b ly hp thy lc (khng bin i m men
truyn qua n). B truyn c c tnh nh vy cn c gi l b truyn thy lc nhiu pha.
Mi pha truyn lc c xc nh bng s lng cc b truyn thnh phn c trong b truyn
phi hp.
2.1.
. H thng cung cp du v du dng trong cc b truyn thy ng
Qu trnh lm vic ca b bin m lin quan vi s thay i hng chuyn ng, tr s
tc v p lc ca cht lng chuyn ng trong vng tun hon gia cc rnh ca bnh cng
tc. Khi gim p sut du cung cp, mt vng no trong vng tun hon p sut du
gim xung thp hn p lc ca hi trong th tch b truyn, s c in y kh ln
trong cht lng lm vic. S to thnh kh nh vy dn n lm gim din tch tit din thng
qua ca cc rnh trong bnh cng tc v lm gim lu lng cht lng lm vic trong mt
vng tun hon. S gim lu lng lm xu c tnh ca b bin m v trc ht l gim hiu
sut. Nu tip tc gim p sut ca du s lm tng th tch hi trong b truyn v xut hin
hin tng rung trong b truyn, dn n b truyn lm vic khng n nh. Khi b bin m
lm vic ch ny s xut hin cc ting rt c trng. Vng thng hay xut hin s lm
vic khng n nh ca b bin m l vng t s truyn ng i nh.
gim s n nh v loi b nh hng ca n n c tnh ca b bin m, cht
lng lm vic cn c cung cp vo trong b bin m di mt p lc nht nh. p sut
cung cp ph thuc vo loi bin m, v tr dn du vo, ch lm vic v thng c xc
nh bng thc nghim trn bn kho nghim chuyn dng. thc hin vic b bin m
c kho nghim ch khi hnh vi s vng quay ca trc ch ng cho v p sut
cung cp c thay i khc nhau. c thng s nh gi ngi ta chn h s bin m
ch khi hnh v lun lun gi tr s khng i bng cch thay i p sut cung cp ca
du cho n khi xut hin hin tng rung ng ca b truyn. Theo s liu thc nghim
ngi ta xy dng th biu din s
ph thuc h s bin m K0 vo p sut
K0
cung cp ca du p nh trn hnh 2.4.
T th thy rng khi p sut
cung cp t n mt ga tr no , h
s bin m ch khi hnh K0, v
cc c tnh khc ca b bin m khng
ph thuc vo p sut du cung cp. Nu
p sut gim hn gi tr ny th h s
bin m K0 s gim nhanh chng.
Hnh 2.4. nh hng ca p sut du cung cp

Khi tng lu lng trong vng n h s bin m ca b truyn khi khi hnh
tun hon, trnh hin tng rung
ng i hi phi c p sut cung cp ln. Tng p sut cung cp i hi phi tng h s tng
m men ca b bin m.
bo m p sut cung cp v lm mt cho cht lng lm vic, trong cc b bin m

trn cc thit b t hnh c mt h thng cung cp. H thng ny l mt phn trong h thng
iu khin chung ca h thng truyn lc. Kt cu v s h thng cung cp c th khc
nhau, song tt c u c chung cc thnh phn c bn nh trnh by trn hnh 2.5.
Hnh 2.5. S nguyn l h thng cung cp ca b bin m

1- Thng du; 2- B ch bo mc du;
- C du c li lc; 4- Bm cung cp; 5- Bnh lc c van an ton; 6- Van gim p; 7- B
bin m; 8- Nhit k; 9- Van n p; 10- B tn nhit du;
11- p k; 12- Van gii hn p sut.
Dung tch ca bnh cha du thng tnh bng mt phn hai nng sut ca bm. Gim
dung tch du lin quan n vic phi dng cc ph gia chng to bt kh v cc bin php kt
cu c bit hn ch s tip xc ca du vi kh quyn. Bm du s ht du t thng cha
1, y qua bnh lc 5 n mch du chnh. u ra ca bm du c lp mt van gii hn p
sut 12, v mt van an ton c lp song song vi bnh lc du (khng k hiu trn hnh v),
van ny s t ng m ra cho du i ngang qua bnh lc n b bin m khi bnh lc b qu
bn hay b tc.
Van gim p 6 gii hn p
sut trong mch du chnh ca h
thng iu khin thy lc ca hp s
thy lc. Van c lp sao cho vic
cung cp cho b bin m c thc
hin qua ca thot. Trong trng hp
khi gi s thy lc b bin m c
ngt cung cp, nh vy s gim c
thi gian gi s v gim trt
cc b ly hp kha s, gim cng
trt cc ly hp kha, tng hiu
qu ca b truyn thy c.
Hnh 2.6. th tnh cht t tng p

ca b bin m GTP -5
T van gim p, cht lng c dn n b bin m. ca ra ca b bin m c lp

mt van n p 9, van ny c chc nng iu chnh p lc cung cp cho b bin m. Khi
ngng cung cp du cho b bin m, van ny dng vic x du khi b bin m v trong mt
khong thi gian nht nh van n p duy tr p sut d cn thit trong b bin m. Sau van p
sut, du c dn ti b phn lm mt. Song song vi b tn nhit cng c lp mt van an
ton, dng trnh cho du khng b qu lnh, lm p sut du qu cao c th gy h hng h
thng ng dn v b phn lm mt.
Khi tnh ton h thng cung cp, nu vic cung cp v vic x du khi b bin m
khng cng mt mc p lc th cn phi tnh n lc cn thy lc bn trong b bin m v
tnh
cht
t
tng
p
ca n, ngha l s c s chnh lch p lc ca vo v ca ra ca b bin m. Trn hnh 2.6
trnh
by
th
t
tng
p
ca
b
bin
m
GTP
-5
do Lin X c ch to.
Hin nay du dng cho b bin m thng l du khong c bit.
u cu t ra cho du dng trong b bin m c xc nh khng ch t iu kin lm vic
ca b truyn thy ng m cn t iu kin lm vic ca phn truyn lc c hc v cc b
phn khc cu thnh h thng truyn lc chung ca thit b.
Du truyn lc cn c nht khng cao gim mt mt thu lc, phi to c mt
lp mng mng bm trn b mt cc chi tit bi trn tt, trnh mi mn cho cc cp lp
ghp, cc bnh rng v gi ng thi cn c tnh cht bo v chng n mn ha hc cao.
Ngoi ra du thy lc cn c nhit chy cao, v nhit lm vic ca b bin m thng
ln, ng thi du thy lc cn c tnh n nh lu di v nht, c tnh nng chng to
thnh nh tng v bt du v c axt thp.
nh hng ca nht n
c tnh lm vic ca b bin m
c nghin cu bng thc nghim
trn bn kho nghim. Cc th
nghim ch ra rng nht c nh
hng ln nht n hiu sut ca b
truyn. Khi tng nht t 4 n 9
cSt nhit 1000 C, hiu sut cc
i ca b truyn gim xung 1%,
ng thi c b rng lm vic ca
c tnh ti trng cng b gim (xem
h.2.7). Mt khc khi nht nh
qu, du khng c kh nng to ra
lp mng mng dnh trn b mt chi
tit, t lm gim tui th ca cc
chi tit. Hin nay du dng trong cc
b truyn thy ng trn cc thit b
t hnh thng c nht trong Hnh 2.7. nh hng nht ca du n c tnh
ca b bin m phi hp
khong 79 cSt.
0
bn vng ca lp du - nht tnh bng cSt 100 C; max - Hiu sut cc
bm trn b mt chi tit trong b i; M - Hiu sut ch bin m; i0,8- T s truyn
truyn thy ng c xc nh bng ng khi lm vic ch hiu sut bng 80%; K0- H s
bin m ch khi hnh.
kho nghim hoc so snh vi du mu trn my kho nghim chuyn dng.

S si ca du xut hin do ln cc bt kh trong du s rt nguy him cho h thng
truyn lc h, m h thng ny thng hay s dng trn cc thit b t hnh. S si dn n
lm gim m men truyn v gy cho b truyn lm vic khng n nh. Ngoi ra vi cc bt
kh s lm tng s mt mt du trong b truyn. Khi tng nht ca du nguy him v
s to bt cng tng ln. tng tnh n nh ca du chng li s to bt ngi ta thm vo
du cc cht ph gia chuyn dng, cht ph gia ph bin nht l Plymetyl xylocan (cht
lng xylcon). kim tra tnh n nh ca du i vi vic to bt kh ngi ta dng mt
thit b c bit, trong du c t nng ti nhit lm vic, sau ngi ta thi khng
kh qua n trong khong 5 pht. Cht lng ca du c nh gi bng th tch bt kh to
thnh v thi gian bin mt cc bt kh sau khi ngng thi.
Tnh n nh chng li s hnh thnh nh tng ca du cng l mt trong cc ch tiu
quan trng ca du dng trong cc b truyn thy ng trn cc thit b t hnh, c bit l
cc
h
thng
truyn
lc
h
v c t s truyn ng nh. cc ch lm vic khi c nc ln trong du s lm cho
b bin m lm vic khng n nh do s ha hi ca nc trong du.
Truyn ng thy ng trn my ko, c bit l my ko xch, lm vic trong cc
iu kin nng n hn nhiu so vi t. ng c my ko lun lun lm vic vi ti trng
trung bnh cao trong khi t s truyn ng thp, v vy nhit lm vic cc i ca du
trong cc b truyn c th t ti 120-1250 C. bo m trnh cho du khng b chy, nhit
chy ca du cn khng c thp hn 1650C v thng nm trong khong t 165-1800C.
Trong thc t s dng, rt nhiu thit b
t hnh s dng b truyn thy c (b bin m
lin kt vi hp s c hc), lm vic trong iu
kin nhit thp, khi cn xc nh c tnh
nht -nhit ca du s dng. gim c
ca du khi nhit thp ngi ta pha thm vo
du cc cht ph gia chng ng. Trn hnh 2.8
trnh by cc ng biu din nht ca du
khng c ph gia (ng 1) v c pha cht ph
gia (ng 2).
H 2.8. S thay i nht ca du

theo nht
Du dng trong cc b truyn cn c

tnh n nh v tnh chng xy ha cao. tng
thi hn s dng ca du ngi ta pha thm vo du cc ph gia chng xy ha, thng l
cht Hyrnol v Anilin.
Thng thng ngi ta khng sn xut du dng ring cho cc b truyn thy ng.
V vy du dng trong cc b truyn ny l hn hp ca du c nht thp v du c snh.
Hn hp du ny c pha ch sao cho c nht t 7 n 10 cSt nhit 1000C. nht
ca du hn hp hh c tnh theo cng thc sau:
(2.8)
Trong : q- l lng du nht tnh bng phn trm theo khi lng;
A - nht ca du long tnh bng cSt;
B - nht ca du c snh tnh bng cSt.
pha ch du long ngi ta s dng du cng nghip v du tua bin. Du cng

nghip c nht 500 C t 4, 8 cSt v cao hn, c dng bi trn cho my v cc c
cu lm vic vi ti trng nh v s vng quay cao. Cng nghip chng ct du l c s
sn xut du cng nghip nh, cn sn xut du cng nghip nng ngi ta tin hnh
chng ct t du m khng c paraphin.
Du tua bin ch yu dng bi trn v lm mt cho cc gi ca tua bin v my
pht in. Nguyn liu dng sn xut chng l chng ct du m bakin v du m emben ri
lc sch nh phng php tip xc xy.
2.1.4. c im hot ng ca truyn ng thy ng trn t-my ko v xe
chuyn dng
Do c c tnh ph hp nn truyn ng thu ng c s dng ph bin v ngy
cng nhiu trn h thng truyn lc ca t-my ko v xe chuyn dng. Mt iu quan trng
l cn phi phn tch tnh cht hot ng lin hp gia ng c t trong, ly hp hoc bin
m thu lc vi cc phn truyn ng cn li trn cc thit b t hnh.
c im hot ng ca my ko l ti trng thay i rt ln nn mc s dng
cng sut ng c trn my ko c truyn lc c hc thng rt thp. Vic s dng truyn
ng thy ng cho php nng cao mc s dng ti trng ca ng c. Mc s dng cng
sut cng cao th cng lm gim hao tn trong b truyn thu ng. Tuy nhin khi s dng
truyn ng thu ng khng th tng ti trng ca ng c trong tt c mi trng hp, m
ch khi cng sut pht huy bi ng c khng b hn ch bi cc yu cu v tc k thut,
hoc kh nng bm ca bnh xe vi mt ng.
My ko dng hon thnh cc cng vic khc nhau, do tu theo nhim v m
ngi ta s dng cc b truyn thy lc khc nhau.
Ly hp thy ng c p dng trn cc my ko nng nghip cng sut ln v mt
s my lm ng v lm vic trong hm m. Mc d ly hp thy ng khng lm tng m
men truyn, song c th ci thin tnh nng ng lc ca my ko. Trong trng hp ny ly
hp thu ng ng vai tr mt phn t gim chn trong h thng truyn lc dp cc dao
ng tn s cao v gim bin ca cc dao ng tn s thp t cc b phn lm vic ca
my cng tc.
Vic tng tc thi ti trng ng ln ng c khi p dng truyn ng thy ng c
khc phc nh d tr m men ca ng c v m men qun tnh ca bnh . Tr s m men
quay cc i pht huy bi ng c c th xc nh bng cng thc sau:
,
(2.9)
trong : M N l m men danh ngha ca ng c;

- h s d tr m men quay ca ng c;
j d- m men qun tnh ca ng c;
- gia tc gc ca trc khy ng c.
Gi tr m men qun tnh ca cc khi lng
chuyn ng quay ph thuc vo m men qun tnh
ca chng v gia tc gc ca trc khuu. Cng mt
ng c c th pht huy m men cc i khc nhau,
ph thuc vo c tnh gia tc ca trc khuu khi
khc phc lc cn tc thi. nhn c gia tc
Hnh 2.9. c tnh lm vic ng thi

ca ly hp thy ng vi ng c.
M - c tnh m men quay ca ng
c; M max v M c - Cc ng
Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu parabol
lc v kh ti
nn...
39ly hp
trng ngoi ca
tng ng khi lm vic ch c h
s m men max v c .
chm dn cc i khi tng ti trng cho ng c, ly hp thy lc phi c trt nh, khi
mc tng ti trng t vo ng c s khc mt t so vi mc tng ti trn b phn lm
vic ca my ko.
Nu b ly hp lm vic mt ch c trt ln th vic tng ti trng trn ng
c s din ra chm hn so vi tc tng ti trn cc b phn lm vic ca my koN, m
men qun tnh ca ng c s gim, ng c khng pht huy c m men cc i cn thit.
bo m c trt nh, cn s dng ly hp thy ng sao cho khi lm vic
vng c t s truyn ng gn bng 1, h s m men phi c tng t ngt. Ly hp thy
ng c c tnh nh vy c gi l ly hp c c tnh lm vic cng
.
Tuy nhin vic tng h s m men cn phi c gii hn. Nu h s m men tng qu
cao th khi khc phc lu di cc lc cn ln s dn n lm cho ng c b qu ti v c th
b cht my. V vy gi tr cc i ca h s m men cn chn sao cho khi ti trng ngoi c
nh, ly hp khng c kh nng lm cht ng c khi n lm vic trn ng c tnh ngoi
tc quay ca trc khuu thp hn tc ng vi m men quay cc i (xem hnh 2.9)
c tnh ti trng ca ly hp thy ng trn my ko thng trng vi im cng sut
danh ngha ca ng c ch c h s m men , ng vi t s truyn ng i = 0,97.
Vic trng lp nh vy c gii thch v ng c my ko c lp ly hp thy ng,
lm vic trn nhnh iu chnh, ch i = 0, 97 li tng ng nh bit t c tnh ca b
ly hp trnh by trn hnh. 2.2a. ch ny ly hp c hiu sut cao trong vng t s truyn
ng ln nht. Nh vy, ton b vng lm vic ca b ly hp khi t s truyn ng cao trng
vi nhnh iu chnh ca ng c. Nh vy s bo m c s lm vic kinh t cho ng c
v c cho b ly hp. Gi tr ca h s m men ca b ly hp c xc nh bi h s tng ti
(cng thc 2.7).
Nh vy ng cong parabol ti, tng ng vi h s m men , i qua im m men
danh ngha trn ng c tnh lm vic ng thi, cn parabol ti trng ng vi h s m
men s i qua im m men quay cc i, gi tr ca h s tng m men ca ng c tnh
ly hp c tnh theo cng thc sau:
(2.10)
Trong : Mmax l m men quay cc i ca ng c;
MN - l m men quay danh ngha ca ng c; nN, nM s vng quay ca

trc khuu tng ng vi m men quay danh ngha v khi m men cc i.
H s tng m men ca b ly hp thy ng dng trn my ko v t hin nay
thng c gi tr bng 2,5.
H s tng m men ca ly hp thy ng ngoi vic xc nh mc tng h s m
men ca ly hp cn c ngha vt l khc, l th hin m men quay cc i truyn qua b ly
hp thu ng c th tng ln bao nhiu ln so vi m men quay danh ngha ca ng c khi
vt ti tc thi (i vi ly hp thy ng th c tnh ti trng ng v ti trng tnh lun
bng nhau).
gii hn h s m men cc i ca ly hp thy ng, ngi ta p dng cc phng
php khc nhau x tng phn lu lng khi ngn lm vic khi gim t s truyn ng.
Qu trnh x tt nhin khng c din ra t ngt, m yu cu trong mt khong thi gian

nht nh. Khi thc hin cc cng vic nng nghip, xy dng v lm ng khc phc lc
cn tc thi trong khong thi gian t 0, 5 n 5 giy th phi cn huy ng m men d tr
ca ng c. Qu trnh x du khi khng gian lm vic qu tr c th lm h s m men tng
vt qu h s tng m men cho php v dn n lm cht ng c. V vy ly hp thy ng
dng trn cc xe chuyn dng cn tha mn ba yu cu c bn sau:
1) Cn c kh nng tng h s m men t ngt vng trt nh (t s truyn
ng gn bng 1);
2) H s thch ng ca tng c tnh ti trng ngoi cn bng 2;
) Qu trnh x du khi khng gian lm vic, bo m gii hn h s tng m men cc i,
cn din ra trong khog 0, 5 giy.
Kh nng thay i cc tnh cht khc ca b bin m lin quan vi nhau v b gii
hn. V vy vic chn loi bin m v cc thng s c trng lun lun cn phi c s thng
lng.
Trn cc my ko c trang b cc thit b o xc t, thc t ton b cng sut ca
ng c c pht huy qua gu xc. Nng sut khi hon thnh cc cng vic ny c xc
nh bng hiu sut ca b bin m v tr s cng sut trung bnh ca ng c. Hiu sut ca
b bin m lun lin quan n lu lng trong vng tun hon ca b bin m. Ton b cc
dng mt mt (ngoi mt mt c hc v mt mt th tch) c th c coi nh mt mt chung
theo cng thc:
,
(2.11)
Trong Q - lu lng dng cht lng trong mt vng tun hon;

- h s c trng cho mt mt thy lc chung.
R rng rng hiu sut ln nht s c b bin m khi qu trnh lm vic c c
trng bng vic to c p lc ln vi lu lng nh. Khi hao tn thy lc trong cn
bng nng lng ca b bin m s l cc tiu.
B truyn thy ng c tnh cht nh vy l b bin m mt cp c cnh tua bin
hng tm. b truyn ny do s vng quay bnh tua bin cao trong vng hiu sut cc i
nn p lc ln c bin i vi lu lng nh. Cc b bin m ny c p dng ph bin
trong cc my ko nng, cng nghip.
Bn cnh loi bin m ni trn hin nay ngi ta p dng c cc b bin m ba cp,
hiu sut ca chng thng thp hn b bin m mt cp khong
-4%. Ch c hiu sut cc i ca cc b bin m ny nm trong vng t s truyn ng
thp v tt nhin t s truyn ng chung ca c phn truyn ng c hc trong h thng
truyn lc ca n cng thp hn so vi b bin m mt cp lin kt vi truyn ng c hc.
V vy trong h thng truyn lc c th c s cp bnh rng n khp t hn nn hiu sut phn
truyn lc c hc s cao hn v kt cu n gin hn.
Nng sut ca my ko ph thuc vo cng sut pht huy t ng c, tr s cng sut
ny b nh hng ca nhiu yu t, cc yu t nh hng chnh l:
- Min thay i v quy lut phn b ch lm vic ca b bin m;
- H s tng m men, ngha l s thay i tnh cht ti trng ngoi ca b bin m;
- c trng thay i v mt hnh hc ca c tnh ngoi ca ng c ( dc ca

ng c tnh, s vng quay cc i, cc tiu) v h s thch ng ca n.
Trong iu kin l tng mt b
bin m c th lm vic vi mt t s truyn
ng ch lm vic tng ng vi
ng parabol ti trng ti im cng sut
danh ngha ca ng c v m bo cng
sut s dng lun cc i. Tuy nhin trong
thc t s dng, bin m thu ng thng
lm vic vi mt min t s truyn ng
thay i tng ng vi mt chm ng
parabol ti trng ngoi, c ngha l bin m
thng xuyn lm vic cc ch khng
danh ngha. Tu thuc vo h s tng m
men ca b bin m m vng lm vic trng
hp c th rng hn hay hp hn. Hnh dng
ng c tnh ngoi ca ng c xc nh
cng sut khi lm vic cng vi b bin m
cc ch khc nhau gim bao nhiu so
vi cng sut sn ra t ng c.
nh hng ln n tr s cng sut
khng pht huy ht l kh nng trng hp
ca c tnh ti trng ngoi ca b bin m
v ca ng c.
Hnh 2.10. S ph thuc b rng ca vng

iu chnh khi hiu sut ln hn 80% v
hiu sut cc i ph thuc vo ch khi
hnh ca b bin m
max - Hiu sut; i0,8- T s truyn ng khi
lm vic ch hiu sut bng 80%;
K0- H s bin m ch khi hnh.
H s bin m cc i nh ni c
th c dng khi xy dng ng c tnh
ko, nhng khng tha mn nh mt s
truyn lm vic (s truyn thp) v vy tr s
ca n khng nh hng n tnh nng ko
v nng sut ca my ko. Tuy nhin h s
bin m cc i nh hng rt ln n
bn ca cc phn c hc trong h thng truyn lc thy - c. Ngoi ra cn gy nh hng n
b rng ca vng iu chnh ca b bin m khi lm vic vng hiu sut cao.
Cc b phn trong h thng truyn lc v kh nng lm vic ca cc ly hp kha u
thun li khi h s bin m thp. Tnh cht bin m thp ca b bin m cho php kt cu ca
cc b phn c hc trong h thng truyn lc nh gn v lm vic tin cy hn. ng thi khi
gim h s bin m cc i s lm cho vng iu chnh ca b bin m tin gn n vng c
gi tr hiu sut cao. Gi tr ti u ca h s bin m i vi cc b truyn phi hp v ca
cc b bin m mt cp c tua bin hng tm (hnh 2.10) c xc nh bng th biu din
mi quan h gia hiu sut cc i , t s truyn ng i0,8 khi hiu sut bng 0, 8 vo h s
bin m cc i K0. T s truyn ng i0,8 c coi nh t s gii hn ca vng lm vic,
ngha l vng iu chnh ca b bin m khi hiu sut .
T s truyn ng cng nh hn i0,8 th vng lm vic cng rng hn. S m rng
nhanh vng lm vic din ra khi tng h s bin m cc i ch n gii hn K0 = 2,8, 2. Gi tr trn ca K0 c trng cho cc b bin m c ng knh tua bin ln. Tip tc tng
h s bin m K0 thc t khng m rng thm vng lm vic m cn dn n lm gim hiu

sut cc i. V vy gi tr ti u ca h s bin m ca cc b bin m mt cp c tua bin ly
tm thng chn bng 2,8-,2.
Cc nghin cu thng k i vi cc b bin m ba cp cho thy rng, h s bin m
ti u ca cc b bin m ny thng nm trong khong 55, 5. i vi cc b bin m ba
cp khng nn dng cc ly hp kha trong h thng truyn lc thc hin vic chuyn s.
Ly hp chnh ca my ko phi b tr gia ng c v b bin m ba cp.
Cc b bin m ba cp c tnh cht phanh v t phanh tt, tnh cht ny ng vai tr
quan trng khi chn b bin m cho my ko. Cc my ko cng sut ln lin hp vi my
cp hoc xc t, cn c tin cy cao v tnh nng phanh. Do khi lng ln ca cc my
ny, lc qun tnh ca chng rt ln, do phanh chng v ko di tui th ca cc b
phn phanh l mt vn phc tp. cc b bin m mt cp, sau b bin m thng c
lp mt b phanh thy ng, cc phanh ny ch yu dng dp tt ng nng ca lin hp
my cn phanh ma st dng dng my. Cc b bin m ba cp ng c vai tr ca phanh
thy ng v vy khng cn thm phanh thy ng ph trong h thng truyn chung.
Mt u im khc ca b bin m ba cp (tnh cht t phanh) th hin ch sau b
bin m c hp s c hc, vic chuyn s trong n c th c thc hin bng vic dch
chuyn cc bnh rng hay khp rng hoc hin nay thng thc hin nh cc ly hp kha.
sang s c nh nhng cn phi dng trc ch ng ca hp s. Vi mc ch thng s
dng phanh dng. Kch thc ca phanh s tng khi tng khi lng bnh , lin kt n
trc ch ng hp s. Khi cng sut ca my ko ln, ly hp chnh t trc b bin m mt
cp, phanh dng l mt c cu rt cng knh v khng tin cy. Khi ta s dng b bin m ba
cp, nh c tnh phn b cc bnh phn lc c nh khi ngt trc b ng ra khi ng c,
trc ny dng li nhanh chng ng thi vic phanh n c tin hnh bng phanh thy ng
nn khng gy ra bt k s hao mn no. Do khng cn thm phanh dng c hc ph v vy
nng cao tin cy trong lm vic ca h thng truyn lc v thun tin cho qu trnh sang
s.
Hin nay trn i a s my ko ngi ta s dng ch yu cc b bin m mt cp c
tua bin hng tm v b bin m ba cp. Ngoi ra hng Katerpiller s dng c hp gim
tc thy c vi b bin m ba cp, c lp thnh hai dng cng sut song song. Hp gim
tc thy lc theo c tnh ngoi khng khc vi b bin m mt cp, song c tnh cht ng
lc tt hn do mt s kt cu c bit. B bin m mt cp cng vi hp gim tc thy lc c
hiu sut cao nht v c h s bin m thp. Chng thng c p dng trn cc xe m
khi chuyn s khng cn phi dng xe li nh cc ly hp kha kiu ma st (t, my ko
dng trong vn ti).
B bin m ba cp c hiu sut thp hn so vi b bin m mt cp, song li c hng
lot cc u im khc, nh cc u im ny m c th lm cho kt cu ca h thng truyn
lc n gin hn v lm vic tin cy hn. Nh tnh cht bin m cao cho php m rng vng
iu chnh vi hiu sut cao. Cc b bin m ny c th s dng trong cc h thng truyn
lc kt hp vi b truyn c hc v vic sang s nh dch chuyn bnh rng, khp rng hay
nh ly hp kha.
2.2. Phn loi v kt cu ca truyn ng thy ng
2.2.1. Cc nguyn tc phn loi v cc dy kch thc ca b truyn thy ng
Cc lnh vc p dng b truyn thy ng c tnh cht chuyn dng cao. V vy cc
b truyn thy ng khng c sn xut hng lot ngay c vi cc hng sn xut ln nht
trn th gii. Ngoi ra vic xc nh c tnh ti trng ngoi c trng cho cc b truyn ny
i hi cn phi tin hnh trn mt di rng cng sut ca ng c vi s khc nhau rt ln
v c tnh ti trng ngoi ca cc b truyn thy ng. S khc nhau ny dn n phi sn
sut rt nhiu b truyn khc nhau v tnh cht bin i m men.
Tt c cc vn ni trn gy kh khn ng k cho vic quy chun ha cc b truyn
thy ng, nh hng n gi thnh ch to v tt nhin nh hng n phm vi ng dng
chng trong cc loi thit b t hnh cng dng khc nhau.
Theo du hiu v kt cu, b truyn thy ng c th c phn ra thnh hai phn: b
truyn thy ng v cc b phn lin kt, lp ghp (ly hp, gi , bm cung cp, mt bch
lin kt trc cc ng v.v..).
Tiu chun ha cc b phn lp ghp c tin hnh ging nh tiu chun ha cc
cm truyn lc thng thng v c cng b theo tiu chun quc t hoc quc gia ring.
Di y nu ln s khc nhau trong nguyn tc tiu chun ha b truyn thy ng
v cm lp ghp ph thuc vo cng sut ng c m cng mt b truyn thy ng c th
lin hp tng ng nhau v cng dng, song khc nhau v kch thc ca cc b lp ghp.
Trong i a s trng hp s khc nhau v kch thc thuc cc chi tit nh bm cung cp
du, cm gi v ly hp khng thng xuyn ng. Cc b phn ny c th c ch to
hng lot nn gi thnh ca b truyn khng tng cao. B truyn thy lc vi cc cm lp
ghp c tnh ton cng sut nh, thng mang tn theo tiu chun, cn khi thit k
truyn cng sut ln thng mang tn b truyn tiu chun nng.
Tiu chun ha b truyn thy ng ph thuc rt nhiu vo tnh cht ti trng ngoi.
Khi lm vic vi ng c, cng sut trung bnh ln nht pht huy bi ng c hoc trc tua
bin cc ch lm vic khc nhau ch ng vi im trng nhau danh ngha gia ng c
tnh ti trng ngoi ca ng c v c tnh b bin m. Nu im trng ny thay i, v d
khi thay i ng knh lm vic th ti trng ca ng c v hiu qu s dng b truyn b
gim xung v vic ng dng b truyn thy ng c th hon ton tr nn v ngha.
gii thch vic p dng cc nguyn tc phn loi truyn ng thy ng, chng ta
hy xem s thay i tnh cht ti ch trng danh ngha:
.
(2.12)
Tiu chun ha b truyn thy ng lin quan ti s thay i h s m men v ng

knh lm vic D, cn ng c l t s gia cng sut danh ngha cc i vi bc ba ca s
vng quay ca trc ch ng b bin m nN.
Di y trnh by su nguyn tc c bn khi tiu chun ha b truyn thy ng, da
trn c s thay i mt thng s ring cng nh thay i ng thi mt s thng s trong
cng thc 2.12.
Nguyn tc th nht p dng cho mt b truyn thy ng dng trn nhiu ng c
khc nhau, cc ng c ny khc nhau v cng sut v s vng quay theo mt quy lut nht
nh. Trn hnh 2.11 ng parabol bc ba biu din tnh cht ti trng ngoi ca b truyn
thy ng ch trng hp ti u vi ng c tnh ti trng ca cc ng c c cng
sut: Ng1, Ng2, Ng. iu kin c s lm vic trng hp ti u ca cc ng c khc nhau
vi mt b truyn thy ng l t s gia cng sut danh ngha vi bc ba s vng quay ca
ng c ch danh ngha phi l hng s v bng mt h s K no c trng cho b
truyn cho.
(2.1).
Khi tng s vng quay danh ngha ca ng c h s thch ng ca ng c cng tng

ln tng ng, iu dn n lm thay i ch trng hp ti u gia ng c v b
truyn thy ng v tt nhin c h s . V vy trong thc t cng thc 2.1
ch c gi tr gn ng. Nguyn tc ny t c s dng trong ch to my ko nng nghip
v ng c t my ko khi tng cng sut thng c xu hng gim s vng quay tng
tui th cho cc chi tit ca ng c.
Hnh 2.11. Tiu chun ha b truyn

thy ng i vi cc ng c khc
nhau khi thay i dung nng
Hnh 2.12. Tiu chun ha b truyn thy

ng khi thay i ng knh lm vic ca
bnh cng tc b truyn phi hp
Ng1, Ng2, Ng
- c tnh cng sut ca ba loi ng c
khc nhau; N 1C - c tnh ti trng ngoi
ca b bin m ch trng hp.
a) Khi s vng quay c nh; b) Khi cng sut

ng c c nh. Ng1, Ng2, Ng
- Cng sut danh ngha ca ng c; nN1, nN2,
nN
- S vng quay danh ngha ca ng c; Da -
Phng php phn loi trn ch c p dng cho cc b truyn cng sut ln, v d
b bin m ca hng Allicon TC -900 dng trn ng c cng sut ti 600 m lc, v trn
m s ng c xe qun s cng sut ti 1400 m lc. Trong cng nghip ch to my ko
nng nghip, phng php ny t c ng dng do ng c my ko khi tng cng sut
ng c th s vng quay ca trc khuu c xu hng gim xung nh trnh by trn y.
Nguyn tc phn loi ny cng c th c p dng ph bin song cn c mt s thay i.
ph hp gia s vng quay ca ng c v ca b bin m, gia chng c lp mt b bin tc
c hc, nh b bin tc ny m s vng quay ca ng c, quy dn n trc b bin m c
thay i. Nguyn tc ny c p dng mt s hng sn sut truyn lc thy ng ca M.
Ngi ta lp gia ng c v b bin m mt hp s c hc ba hay bn s truyn. Bng cch
thay i s truyn trong hp s c hc s thc hin c s thay i ng c tnh lm vic
phi hp.
Nguyn tc th hai v chun ha thuc vo vic p dng cc b truyn thy ng c bnh
cng tc cng mt kch thc, nhng c ng knh lm vic thc t khc nhau. Cc chi tit
lp ghp ca bnh c ch to bng nhau: theo kch thc chu vi th cc chi tit lp ghp
c tnh cho bnh cng tc c ng knh lm vic ln nht, cn theo kch thc ng
knh trong th tnh ton theo bnh cng tc c ng knh lm vic nh nht. Nguyn tc ny
thng c p dng cho cc ly hp thy lc, cc b bin m mt cp v cc b truyn phi

hp.
Tr s ng knh lm vic thc t nh hng n tnh cht ti trng ngoi ca b bin
m. Trn hnh 2.12a, b, trnh by th biu din s thay i cng sut danh ngha v s vng
quay ca ng c tng ng vi im trng hp ti u ca ng c tnh b bin m khi
thay i ng knh lm vic. T th thy rng nguyn tc tiu chun ny l thc t, v vy
tt c cc hng sn xut u p dng nguyn tc ny. Tr s thay i ng knh lm vic ca
bnh cng tc cc b bin m cng kch thc b gii hn bi tin cy v tui th ca cc
gi , trc, chnh xc khi lp ghp cc mt bch v i vi b truyn phi hp l kh nng
chu ti trng t ln khp vt ca bnh phn lc. Thng b bin m mt kch thc
khng s dng nhiu hn ba bnh cng tc c ng knh lm vic khc nhau. T s gia
ng knh cc i v cc tiu cc b bin m mt kch thc khng ln hn 1, 15. Bc
thay i ng knh lm vic ph thuc vo nhiu nguyn nhn v dao ng trong khong
1,05-1,08.
S dng nguyn tc chun ha ny ch p dng i vi cc bnh cng tc c ng
knh lm vic khc nhau nhng chng phi c h thng cc cnh ging nhau. Vi mc ch
m rng min cng sut mi mt kch thc b bin m khi bo m bn v mt kt cu
cn phi gim h s bin m cc i ng thi tng ng knh lm vic. Khi gi nguyn
hnh dng cc cnh bnh cng tc v tng ng knh lm vic tnh cht bin m s tng ln
do gim mt mt thy lc hnh dng. V vy bnh cng tc c ng knh lm vic khc
nhau, lp trn cc b bin m mt kch thc cn phi lm gc nghing ca cc cnh ca
vo khc nhau. Khi tng ng knh lm vic, h s bin m ch khi hnh b gim i.
Vi cc b bin m c h thng cnh cng tc khc nhau h s bin m ca chng gim t
,
5
, 6 xung 2,5-2,7.
Nguyn tc th ba tiu chun ha b truyn thy ng p dng cho cc cm lp ln
hoc cho cc bnh cng tc ring bit c cng ng knh lm vic nhng khc nhau v s
lng cc cnh v hnh dng kt cu h thng cnh. Khi s lm thay i gi tr h s m
men ch trng hp. Tt nhin khi tng h s m men v gi nguyn s vng quay nh
mc ca ng c, vi s vng quay ny b bin m vn lm vic ph hp th s thay i cn
theo t l thun. Cc thng s hnh hc khc ca h thng cnh bnh cng tc cng nh
hng n h s m men . nh hng ln nht n l gc nghing cc cnh u vo ca
bnh bm v bnh phn lc. V vy cc bnh ny c ch to th no c th thay i
c. i vi cc b bin m ba cp thng ngi ta lm thay i gc nghing ca vo ca
bnh bm v bnh tua bin cp cui cng.
Tuy nhin vic thay i thng s hnh hc ca h thng cnh bnh cng tc cn phi
c gii hn. M rng min thay i ca mt thng s no , v d gc nghing ca vo ca
cnh bnh phn lc s gy nn gim hiu sut ca b truyn v gim cng sut trn trc tua
bin do tng mt mt thy lc. Cn cc thng s khc v d gc nghing ca ra ca cnh
bnh bm b bin m mt cp c tua bin lp i xng s lm tng h s tng m men ca
c tnh ti trng. H s tng m men ca b bin m c gi tr ln khi lm vic vi cc ng
c c h s thch ng nh s lm gim h s s dng ti trng trung bnh v cng sut trn
trc tua bin.
S dng nguyn tc chun ha ny i hi mt cng tc nghin cu v thc nghim

rt ln v vy n ch c thc hin cc hng ln ca M nh Twin - Dick, Clark v
Allicon.
Nguyn tc th t v tiu chun ha b truyn thy lc ch p dng cho cc b bin
m trong p dng cc cm lp ln hay cc bnh cng tc ring bit c cng ng knh
lm vic nhng c bn knh phn b cc cnh nghing khc nhau. Khi lm thay i h s
tng tc ca bnh cng tc v thc cht l thay i loi b bin m. Cng ging nh nguyn
tc phn loi th ba, vic thay i cc cm chi tit lp ln hay l cc bnh cng tc ring dn
n lm thay i h s m men v cng sut truyn qua b bin m. Khi thay i loi bin
m lm thay i c bn qu trnh bin m v c tnh ti trng ngoi, iu tha mn c
cc yu cu khc nhau ca b truyn.
S dng nguyn tc chun ha th t cho php nhn c min thay i rng h s
m men , nhng i hi nhiu nghin cu l thuyt v thc nghim c bn. Cc yu t hn
ch min thay i h s m men l hnh dng hp l ca kt cu. Khi tng gi tr cng s
lm tng h s tng m men.
Nguyn tc th nm v chun ha b truyn thy ng thuc vo vic thay i lng
np y cho b truyn. Nguyn tc ny p dng cho cc ly hp thy ng c cnh cng tc
khng i xng v cc b bin m phi hp c kch thc nh khng cn h thng cung
cp du. Khi gim lng np du cho b truyn s lm gim lu lng trong chu trnh v lm
gim
h
s
m
men
.
Trn
hnh
2.1
trnh by ng c tnh ti trng ngoi nhn c bng kho nghim ca b ly hp thy
ng c cc bnh cng tc khng i xng vi mc cung cp du khc nhau. y l phng
php thay i h s m men v c p dng nhiu hng sn xut. Min thay i h s m
men b hn ch bi hnh dng hp l ca kt cu v s tng m men qun tnh ca ly hp so
vi m men c truyn qua n.
Nguyn tc th su v tiu chun
ha b truyn thy ng c p dng
ph bin trong cc b truyn thy - c.
Trong h thng truyn lc, b truyn
thy ng c lp trong mch truyn
cng sut song song v truyn qua n ch
mt phn cng sut ca ng c. Phn
cn li c truyn bng c hc c h s
bin m c nh. Phn cng sut truyn
qua b bin m c xc nh bng c
tnh ti trng ngoi hay dy hnh tinh
phn phi. Vic tng hay gim tnh cht
ti trng ngoi ca b bin tc c th
c thc hin bng cch thay i cc
thng s ca dy hnh tinh phn cp hay
t hp. Khi s thay i lng cng
sut truyn qua b truyn thy ng.
Tiu chun ha
thy ng i hi phi
khi lng rt ln v
thuyt v kt cu, v vy
cc b truyn
tin hnh mt
nghin cu l
vic tiu chun
Hnh 2.1
. c tnh ti ngoi ca ly hp thy lc c
cnh bnh cng tc khng i xng khi
mc np khc nhau
ha v phn loi b truyn thy ng ch

thc hin c cc hng sn sut ln
c kh nng v c s vt cht v iu
kin cn thit khc.
Di y gii thiu mt v d v cch sp xp v phn loi dy b truyn v cch t
tn cc b truyn thy ng ca hng Twin -Dick (M), mt trong cc hng ln nht th gii
v sn xut cc b truyn thy ng dng cho my ko, my lm ng v cc loi my xy
dng khc.
Hng ny ch to ra tm loi bin m, trong c hai loi bin m ba cp (seri
8800
v
loi
), su loi bin m mt cp (loi 1, 4, 6, 7, 8 v 8a). Chng phn bit nhau bi s kt hp gia
ng knh vng tun hon v bn knh phn b cc cnh u vo v ra ca cc bnh cng
tc. Hng sn xut cc b bin m cng sut n 1400 m lc. Mi mt c b bin m ca
Hng ph hp vi cm bnh cng tc ch vi mt c ng knh lm vic.
B
bin
m
ba
cp
loi
c sn xut lm vic vi cc ng c cng sut n 1050 m lc ng vi s vng quay
danh ngha 2400 v /p. Min cng sut c th kt hp lm vic vi bn c kch thc ca
b
bin
m
seri
10000,
11500,
1
800 v 1600 ng knh bnh bm tng ng vi bn loi l 1,0; 1,15; 1,
8; v 1, 60. S seri tng dn cng vi s tng ca m men trc vo ca b bin m. B bin
m seri 1150 l loi c s dng nhiu nht v c sn xut vi hai kiu kt cu: kt cu
tiu chun v kt cu hng nng, dng cho cc b truyn cng sut ln hn. Cc b bin
m ca mi mt seri c dung nng khc nhau, nhn c do thay i s lng cnh v gc
nghing ca cnh bnh cng tc. Trn hnh 2.14 gii thiu th vng p dng b bin m ba
cp ca hng Twin Dick. Mi mt seri c tm loi dung nng, c v bng ng k mng
tng ng vi h thng bnh cng tc 9 cnh, chng c lp li cc seri khc nhau. Vng
ng dng cc b bin m ca mi mt seri c gii hn bi dung nng cc i v cc tiu,
gii hn theo iu kin cn bng s vng quay ca trc ch ng v m men quay cc i
trn trc ch ng, bi bn cho php ca cc chi tit ca b bin m. Hng cng xc
nh dung nng ring ca b bin m, bo m bi cm bnh cng tc khc nhau, c gi tr
m men trn trc ch ng bng 1, kch thc b bin m seri 10000 v s vng quay trn
trc ch ng l 1700 v /p.
Tr s m men ti c tnh cho mt b bin m bt k vi s vng quay khc nhau,
c xc nh theo cng thc sau:
(2.14)
Trong DS l s seri ca b bin m; n- s vng quay ca trc ch ng v /ph; MS
dung nng ring.
Cc b bin m mt cp ca hng Twin - Dick loi 1, 6, 7 v 8 c cng ng bao ca
vng tun hon, nhng khc nhau v v tr phn b cc cnh bnh cng tc. Khi cc bnh
cng tc c cng kch thc c bn loi trn u c tiu chun ha theo kch thc lp
ghp. Ring loi 8 bnh phn lc c tiu chun ha theo kch thc lp ghp vi khp
vt. Hng sn xut su c kch thc cho cc seri loi ny l: cc loi seri 1100, 1
00, 1500, 1600, 1700 v 1800. S ca cc seri chnh l chu vi ca bnh cng tc tnh bng
inch (n v o lng ca Anh) nhn vi 100, v chng tng dn cng vi m men trn trc
ch ng. Vic tng kch thc b truyn lin quan n nhng thay i kt cu nht nh.
B bin m seri 1500 c sn xut thnh hai loiB: loi tiu chun v loi hng nng.
Ph
bin
nht
hin
nay
dng
seri
6
loi
1100,
1
00 v 1500. Cc loi ny c sn xut lm vic vi cc ng c cng sut ti
00
m
lc
v
s
vng
quay
danh
ngha
ti
500 v /ph. Trn hnh 2.15 gii thiu th vng ng dng cc b bin m mt cp loi 6.
T th thy rng mi mt seri c nm loi dung nng khc nhau. Cc loi ny nhn
c do thay i gc nghing v s lng cnh ca bnh bm v bnh tua bin. Vng p dng
cc b bin m c gii hn bi dung nng cc i v cc tiu, s vng quay cc i trn
trc ch ng v ga tr gii hn ca m men ng c. Khc vi b bin m ba cp dung nng
ring ca b bin m mt cp c tnh bi tr s m men quay MS trn trc ch ng ca b
bin m seri 1500. Gi tr thc t m men ti trng ca cc b bin m seri bt k c tnh
theo cng thc (2.14).
Hnh 2.14. Phn loi dy kch thc b bin m

ba cp ca Hng Twin - Dick
Hnh 2.15. Phn loi dy kch thc b

bin m mt cp ca Hng Twin - Dick
1- loi 1100; 2- loi 1
00;
loi 1500;
Phn tch dy dung nng v ng knh

lm vic trong vng thay i ca cc seri t 1100
n 1500 ta thy rng dy dung nng v ng
knh lm vic ca cc b bin m ny c bc
nhy bng nhau v bng 1, 18. V gi tr chng
ln hn mt t so vi bc nhy ca cc b bin
m ba cp ( b bin m ba cp bc nhy ny l
1,15). iu ny c gii thch v b bin m
Hnh 2.16. c tnh ca b bin m

ba cp ca hng Twin -Dick
mt cp nhng thay i c bn ca h s m men din ra trong mt vng tng i hp ca t

s truyn ng hc i.
2.2.2. Kt cu ca b bin m ba cp
Hin nay ngi ta sn xut cc b bin m ba cp dng cho my ko cng nghip.
Chng c h s tng m men t 1, 25 ti 2,5, min thay i nng lng bng 2 v h s bin
m ch khi hnh thay i trong gii hn t 4, 0 ti 6, 0 ph thuc vo h s m men v
kch thc ca b bin m. Ch t hiu sut cc i nm trong vng t s truyn tng
i thp ph thuc vo dung nng v kch thc b truyn, dao ng t 0,4-0, 65. Hiu sut
cc i bng 85-86%. c tnh ca b bin m ba cp c h s tng m men c trnh by
trn hnh 2.16.
B bin m ba cp dng trong h thng truyn lc gm c ba phn: cm trc ch
ng, cm chnh ca b bin m v cm trc b ng. Trn hnh 2.17 trnh by cu to ca
mt
bin
m
cp do Twin -Dick ch to.
Thn bng thp ca cm chnh 12 v np 6 to thnh mt khng gian lm vic kn.
Pha bn trong ca khng gian lm vic c lp vi thn cc cnh ca bnh phn lc hai cp
10
v
1
. Cc cnh ca bnh bm 8 c lp vnh gia mt ngoi v mt trong. Mt thp
ngoi c ch to nh mt mt bch c l vi then hoa ni vi trc ch ng 7. May
quay trong cc gi bi, lp trong hc ca np v tip nhn cc lc dc trc, tc dng ln
bnh bm. Cc cnh ca bnh tua bin ba cp 9, 11 v 14 c lp trong vnh gia mt trong
v mt ngoi. Mt trong ca tt c cc bnh tua bin c bt cht vi nhau. Mt mt pha
ngoi cp th ba 11 ca tua bin c ch to ging nh bnh bm lm nhim v ca mt
bch lp ghp.
Hnh 2.17. Cu to b bin m ba cp ca hng Twin Dick
Cm chi tit lp ghp trc ch ng v b ng ca b bin m c kt cu khc

nhau ph thuc vo cng sut truyn cc i. Cc b bin m loi 10000 v 11500 c tnh
ton truyn cng sut ti 425 m lc, c cng kch thc vi b phn lp ghp. seri hng
nng
11500
v
1
800 cm chi tit lp ghp c tnh ton truyn c cng sut n 1000 m lc. S thay
i kt cu ca b phn lp ghp khng ch ph thuc vo vic truyn lc m cn do yu cu
thay i kt cu ca b bin m. Chnh v vy hin nay cu to ca cm lp ghp rt a dng
v phong ph v chng loi. Da vo cm lp ghp trc ch ng ca b bin m hng ny
phn
b
bin
m
thnh
bn
loi:
JF,
CF,
DF
v
C
. Loi JF l loi c s, t ch to ra cc loi cn li, chng khc nhau v tr lp ghp, c
th c hoc khng c cc b phn nh o nc lm mt, ly hp v.v
2.2.
. Cu to ca b bin m mt cp
B bin m mt cp ca hng Twin -Dick c s dng ph bin trn cc my ko
dng trong xy dng, lm ng v my ko nng nghip. Cc b bin m mt cp c chia
ra lm bn loi: 1, 6, 7 v 8. Cc loi ny c cng vng chu tuyn ngoi nhng khc nhau
s phn b cnh bnh cng tc v c tnh lm vic (hnh 2.18).
Khi thay i s phn b bnh cng tc v h thng cc cnh ca bnh cng tc lm
cho cc b bin m mt cp c min thay i ti trng rng v tnh cht bin m ln. Khi
phn b cc cnh hng knh ca h thng bnh cng tc khc nhau, cc bnh ny c cng
kch thc lp ghp, do c tnh tiu chun ha cao cho c bn loi khi c cng ng kch
lm vic ca bnh cng tc. Khi tng ng knh lm vic cu to b bin m c thay i mt
t do cn phi tng bn ca cc chi tit b bin m. Ngoi ra, seri 1500 c ch to thnh
hai loi: loi tiu chun v loi hng nng c tng cng vng ca cc chi tit ca cm
gi v cm lin kt.
Hnh 2.18. Vng tun hon v c tnh b bin m mt cp

a - loi 1; b - loi 6; c- loi 7; d- loi 8.
tt c cc b bin m mt cp ca hng Twin -Dick u c ba bnh cng tc. Ring
b bin m loi 4 gim khe h gia bm vi tua bin, bnh phn lc c lm thnh hai
vnh.
B bin m loi 1 c tua bin hng tm, bnh phn lc phn b ngay pha trc bnh
bm. Khi t s truyn ng i thp hn 0,45 (hnh 2.18.a) n c h s tng m men ngc. H
s tng m men ngc cc bin m ny bng 1, 4. Khi t s truyn ng i = 0,825, h s m
men ca b bin m gim t ngt. V vy mc d rng bnh phn lc khng lp trn khp
vt, b bin m vn c mt t tn tht khi lm vic ch kha. Hiu sut cc i bng 0,
88 khi t s truyn ng tng ng l i = 0, 725. H s bin m ch khi hnh dao ng
trong khong 2,52,8.
B bin m loi 6 (hnh 2.18, b) c tua bin vi cnh hng tm, phn b bn knh
ln ca bnh cn bnh phn lc t ngay sau bnh tua bin. Hiu sut cc i ca b bin m
bng 86% khi t s truyn ng i = 0, 77. Khi t s truyn ng ln hn 0, 9 tnh cht ti
trng ngoi ca b bin m gim t ngt v khi t s truyn ng i =1, 15 ti trng ngoi
bng khng. Nh tnh cht ny m c th lm mt cho b bin m bng cch ngt ti trng
khi trc tua bin.
b bin m loi 7 v loi 8 (hnh 2.18c, d) bnh bm v bnh tua bin phn b i
xng, cnh ca bnh phn lc c lp vi bn knh nh. Ring b bin m loi 7 (hnh
2.18c) bnh bm v bnh tua bin c chiu di cnh bnh cng tc tng i ngn v phn b
trn bn knh ln cn cnh bnh phn lc c phn b trn hai vnh bn knh v bt c nh
vi thn b bin m. B bin m ny khng c h s tng m men v tnh cht ti trng ngoi
thp. Hiu sut cc i bng 88,5% khi t s truyn ng i = 0,7, cn h s bin m ch
=
khi
hnh
K0
, 4. Trong vng t s truyn i thay i t 0, 9 1, 0 h s m men gim t ngt. Khi lm vic
cng vi ng c Hng khuyn co im lm vic trng hp vi cng sut danh ngha ca
ng c l i = 0,89.
Cc b bin m loi 1, 6 v 7 khng cn t bnh phn lc trn khp vt, v cc b

bin m ny m bo thot ti cho ng c khi my ko chy khng v ngt h thng truyn
lc khi trc ch ng ca b bin m.
B bin m loi 8 (hnh 2.18, d) c cnh bnh bm v phn lc di, cn bnh phn lc
c phn b chnh gia trn khp vt. B bin m c th lm vic ch ly hp thy lc
v c hiu sut cao ch bin m t ti 90% khi ng knh lm vic bng 15 inch. T
s truyn ng ch hiu sut cc i i = 0,75, h s bin m ch khi hnh bng
2,4.
2.2.4. Cu to ca ly hp thy ng
nng cao tc lm vic ca my ko nng nghip v cng sut ring ca cc my
cp, xc t ngi ta thng s dng ly hp thy ng trong h thng truyn lc ca cc
my ny. Kt cu ca ly hp thy ng thng khng a dng nh ca b bin m. Trong
cng nghip ch to my ko thng s dng mt loi ly hp c bnh bm v tua bin khng
i xng. Loi ly hp ny c c trng bi c tnh ti trng ng khng khc my so vi

ti trng tnh. Trn cc my ko c s thay i ti trng khng ln, ngi ta thng s dng
cc ly hp c bnh bm v tua bin i xng v c c cu vch ngn. Nhc im ca ly hp
loi ny l ch khi tn s thay i m men ln, c tnh ti trng ngoi ca ly hp b tng
ln ng k, iu c th lm qu ti ng c hoc lm h hng cc chi tit trong h thng
truyn lc.
Hng Foit ca c sn xut ly hp thy lc vi lng du c np c nh c cc
bnh cng tc bng thp khng i xng.
Bnh cng tc c cc cnh thp mng hng knh. Pha vnh di ca cc cnh bnh
bm phn b mt vnh thot. Vi cc ly hp c tnh ton lm vic vi cc my c khi
lng v lc qun tnh ln, hc thot c thng vi mt khoang ph qua mt l c ng
knh nh. Ly hp loi ny c s dng lm vic vi cc ng c in khng ng b, lp
trn my ko dng o, xc qung trong cc hm m.
Khi ly hp lm vic vi ti trng nh mc, trt ca ly hp vo khong 2%, khi trc tua bin quay gn nh cng tc vi trc bm. Ton b cht lng trong chu
trnh ca khoang lm vic i theo cc rnh ca cnh cng tc m khng i vo bung thot.
Khi tng ti trng ngoi s vng quay ca trc tua bin chm dn v n khng c kh nng
bin i p lc to nn bi bnh bm. V vy mt phn cht lng chy gn n vnh xuyn
bn ngoi ca bnh tua bin v hng vo bung thot, do th tch ca cht lng tun hon
trong khoang lm vic b gim xung. iu dn n lm ngng vic tng m men quay t
ng c. Ly hp loi ny lm cho thi gian khi hnh my lu hn v m du hn bi v
lng du chy t khoang ph vo trong khoang lm vic qua mt l nh i hi phi mt
mt thi gian nht nh. Ly hp thy ng thng c khi lng ln do kch thc cng
nh khi lng ca bnh ng c khi dng ly hp thy ng c th gim i nhiu.
i vi cc ng c c s vng quay thp v cn to ra m men quay ln, bo m
chnh xc v tin cy cao, thn b ly hp thng c c bng gang. Cc ng c c s
vng quay cao (ng c t) thng c m men nh hn, gim ti trng ng sinh ra do
khng cn bng thn ca ly hp thng lm bng hp kim nhm. Du dng trong cc b
truyn ng thy ng c ch dn nn dng
loi du Gidrol 25
hoc cc loi du khc c cc thng s di y:
ngler
,0
500
nht
tnh
theo
Ch s nht khng cao hn (cSt)

0
110
Nhit chy ( C ) khng thp hn
160
Nhit ng c ( 0 C) khng cao hn
-25
2,5-
Hnh 2.19. Th d v cu to ly hp thu ng c bung thot

a- Do Nam T sn xut: 1- Van an ton; 2, 10 Gi bi;
- Bung thot; 4- Bung i hng; 5- Bnh bm; 6- Nt bo v; 7- Bnh tuc bin; 8Np bm; 9- Vng thp bo v; 11- Trc tuc bin.
b- Do ATD sn xut: 1- Bnh bm, 2- G lin kt c l ren lp gip;
- Np bnh bm; 4- Vch ngn; 5- Trc tuc bin.
Ly hp thy ng (hnh 2.19a) gm np bng thp ca bnh bm 8, np cng vi
bnh bm 5 to thnh thn kn ca b ly hp. Trong thn c lp trc ca tua bin 7 trn hai gi
bi cu 2 v 10, may ca tua bin c bt cht vi trc thp rng11, bn trong c then
hoa hay rnh then. gim m men, gy qu ti cho ng c khi khi hnh, bn di cc
cnh
ca
bm
thng
c
lm
mt
bung
thot
vi b lm lch hng 4, bo m tc thot cn thit cho dng cht lng. Gia o ca gi
v b mt lp ghp ca thn gang v thn hp kim nhm c p vo mt vng thp c rnh
kha 9 dng bo v cho b mt lp ghp v gim ti trng ng, xut hin do khng cn
bng.
phng qu nng cho ly hp, ngi ta dng cc nt 6 c l np y cc hp kim
d nng chy v van an ton 1.
Hng ATD ca Anh sn xut ly hp thy lc hai kiu STC v SF
(hnh 2.19b) c tm loi kch thc dng cho
my vn chuyn trong hm m v my o t.
Thn quay ca b ly hp gm bnh bm bng
nhm
1
v
np
, lin kt vi nhau bng bu lng. b mt pha
ngoi ca bnh bm c tm g li 2 c l tin
ren. ng knh ngoi ca cc g ny to thnh
ng knh nh tm cho ly hp khi lp ghp n
vi bnh ng c. Ly hp c lin kt vi
bnh bng bulng, vn vo l c ren g 2.
hn ch m men quay khi khi hnh v qu
ti cho ng c ngi ta dng c cu vch ngn
Hnh 2.20. c tnh ca ly hp co kch

vch
ngn khc nhau
Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thuthc
lc v kh
nn...
54
1- Khng c vch ngn; 2- Khi vch
ngn c d = 128;
4, c lm bng cc a thp bt cht vo mt bch ca bnh tua bin.

Trc tua bin c quay trn hai gi : gi bi a trong hc ca bnh bm v gi
bi cu t trong np ca bnh bm. x du khi ly hp ngi ta dng ba l c tin ren,
phn b trn np ca bnh bm. Theo cng dng ca ly hp trc tua bin c th lm then hoa
hay rnh then ni vi cc trc cc ng khc nhau.
Khi th nghim ly hp c vch ngn trn bn kho nghim ngi ta ly c ng
c tnh ti trng ngoi (hnh 2.20) ca cc b ly hp vi kch thc vch ngn khc nhau.
2.2.5. c trng v kt cu v c tnh ca truyn ng thy ng c kch thc
khc nhau
T kt qu tch ly kinh nghim trong s dng v sn xut xc nh c cc c
trng v mt kt cu ca cc b truyn thy ng vi cc kch thc khc nhau. Nhng c
trng ny lin quan c ti thay i cng sut ca my ko cng nh tnh cht truyn ng
thy ng. iu c gii thch v dung nng ca truyn ng thy ng tng t l bc 5
vi kch thc ca b truyn, bn ca trc v cc cp ni ghp then hoa t l bc ba, cn
kh nng chu ti ca khp vt v cc gi thc t thay i t l bc hai vi kch thc ca
b truyn. la chn s ca gi v kt cu ca b truyn thy ng khi kch thc
ln cn c bit ch n nh hng ca lc dc trc tc dng ln cc gi .
Mt b ly hp thy ng truyn cng sut n 200 m lc thng c ch to vi
mt khoang lm vic. Bnh cng tc ca ly hp thy ng c c bng gang hay hp kim
nhm. Cc ly hp c cng sut ln hn, cc cnh cng tc thng c ch to bng thp.
Trn cc my ko nh hoc t c th s dng ly hp thy lc vn nng c cc cnh bnh
cng tc dp bng thp. Cc ly hp thy ng dng truyn ng cho b phn lm vic ca
my cng tc i theo my ko thng c ch to c bung kp, khi s lm tng ng k
lc dc trc.
Cc
b
bin
m
c
ng
kch
lm
vic
n
00 mm khng th c hiu sut cao khi tnh cht bin m ln v tng mt mt thy lc. Do
cc b bin m ny ch c s dng nh l b tng m men quay v c h s bin m ch
khi hnh t 1,7-2, 4. Chng khng c tnh ton lm vic lu di ch bin m
do kt cu ca chng c th n gin i kh nhiu. Ph thuc vo s phn b v tr cc
bnh cng tc v vng tun hon ca cht lng, cc b bin m ny c th c ch to
dng t hp (c ch ly hp), hoc l c b phn kha. ch bin m, lin quan n
nhit nng sinh ra chng ch lm vic ngn hn do nhit lng sinh ra cc b truyn ny
tng i thp. Thng thng chng c trang b thit b lm mt bng khng kh. lm
mt cacte ca b bin m ngi ta lm mt rnh thng cn trn b mt ca thn quay ca b
bin m c cc cnh tn nhit lm dng hng knh ging nh vai tr ca cc cnh bm ly
tm. Cc cnh ca bnh cng tc thng lm c prophin mng c dp t thp l hoc l
c t hp kim nhm lin vi cc bnh cng tc. Cc gi ln thng c s dng lm
lun b phn kn kht cho khng gian lm vic ca cc b bin m. cc b bin m phi hp
bnh phn lc c lp trn cc khp vt v quay nh mt gi ln. Lc dc trc, tc
dng ln cc bnh cng tc ca b bin m, to thnh vng kn qua vic phn b hai gi
ln hai u trc bnh phn lc. Thn quay ca b bin m c lp vo hc tin pha sau
ca bnh , trc rng ca bnh phn lc quay trn gi ln. nh v dch chuyn dc trc
ca trc tua bin hoc bng cc gi ln hoc bng mt mt ca cc gi v g trc.
Cc b bin m c kch thc trung bnh vi ng knh lm vic t
00 n 400 c hiu sut v tnh cht bin m tng i cao. Hiu sut cc i thay i trong
khong t 0,85-0,88, cn h s bin m ch khi hnh dao ng trong khong 2,7, 5. Cc b bin m ny c tnh ton lm vic lu di ch bin m v c trang b
cc thit b cung cp v lm mt ring. Cc b bin m ny cng trang b bm dn ng cho
h thng treo v c cu nng h ca my ko. Bnh cng tc ca cc b bin m ny c
ch to bng thp dp hoc hp kim nhm, cn cc cnh ca chng i a s c dng hnh
xuyn hp. Trc tua bin v thn quay ca b bin m c lp trn cc gi ln. B bin
m c bnh bm v tua bin i xng, bnh phn lc quay trn gi ln.
c trng v kt cu ca cc b bin m cng sut ln c ghi nhn nh l c lc
dc trc v ti trng trn cc cp lp ghp rt ln. gim lc dc trc c cc l thot ti s
b trong may v vnh xuyn ca bnh tua bin hoc dng cc cc hc c bit. Trong s
gi ca cc b bin m cng sut ln c c im l thn quay ca b bin m c t
pha sau trn trc bnh phn lc qua gi bi a, do cho php cc cm my ny dch
chuyn dc trc cng nhau. C nh thn b bin m c tin hnh nh gi bi pha
trc, gi ny cc b bin m cng sut c bit ln c o ngoi c x rnh nh v.
Phn nh v ny tip nhn cc lc dc trc ca bnh bm v tua bin. Gi pha sau ca trc
tua bin, cng c tnh ton chu ti trng ln v tip nhn cc lc qun tnh ca trc cc
ng hoc l lc hng knh ca cc bnh rng hp gim tc. Bnh phn lc ca cc b bin
m t hp c quay trn hai gi bi v truyn lc dc trc ca bnh phn lc ln trc.
Np bnh bm dng lp ly hp kha v cc chi tit ca thn b bin m, c ch to t
mt vi b phn tho ri c. tng cng vng, o trong ca khp vt ca bnh phn
lc c ch to lin vi trc ca bnh phn lc. Ly hp kha l loi ly hp nhiu a.
B bin m ca hng Allicon c trng bi kt cu gn nh, iu c c l do
chng dng ch yu cho cc xe vn chuyn c cng sut trung bnh, thi gian lm vic ch
bin m t. cc b bin m ny gi dng loi nh hn v kt cu cc b phn nh v
n gin hn. Cc b bin m ca hng ny c s dng rng ri cc xe lm vic ch yu
ch ly hp (t hay my ko nng nghip).
Khc vi my ko dng trong cng, nng nghip, h thng truyn lc ca cc my
dng trong vn chuyn c t s truyn thp hn, do b bin m c th lm vic vi h s
bin m cao hn. V vy hng lot cc hng sn xut b truyn thy ng sn xut cc b
truyn thy ng ba bnh hoc bn bnh, cn cc b bin m cng sut ln ch c ch to
dng bn bnh cng tc. Bnh phn lc ca tt c cc b bin m vi kch thc khc nhau
u c mt bch v gi bi hng knh, trong mt bch pha trc c trn gi ln
khng c bt cht vo rng en t trn trc bnh phn lc m bt vo may ca tua bin.
dp tt dao ng tc ng ln cm my ch lp ghp gia b bin m v ng c, hng
Allicon
p
dng
c
cu
gi
l
bnh
thy
lc
lp ghp gia bnh ng c v bnh bm ca b bin m, nh c c s lin kt mm
gia b bin m v trc khyu ng c.
Kt cu ca cc b phn lp ghp ng c vi b bin m c khc nhau cc hng
sn xut, ph thuc vo cng sut truyn v t hp trc ch ng. b bin m cng sut nh
ngi ta thng p dng mng lin kt bng thp mng hay khp rng. Khi cng sut ln c
th vn dng cc mng lin kt bng thp hoc dng khp n hi, gm khp rng thng bn
ngoi v vnh rng c rng trong, gia chng c t cc tm m cao su. Kt cu nh vy bo
m vic lp ghp chc chn v m du khi truyn m men t trc khuu ng c n trc
ch ng ca b bin m.
2.
. Tnh ton l thuyt b truyn thy ng
2.
.1. Tnh ton b bin m
Hin nay trn cc thit b t hnh s dng tng i ph bin cc b bin m ba bnh
cng tc, mt cp c bnh tua bin v bnh bm phn b i xng. Chng c hiu sut cao v
phi hp lm vic tt vi b o chiu quay nhanh v c cu sang s khi ang chuyn ng.
V vy trong phn ny ch trnh by mt s vn c bn khi tnh ton thit k b bin m c
ba bnh cng tc, mt cp ni trn.
Khi ch to mt b bin m thng tin hnh theo mt s bc chnh sau: tnh ton,
thit k, ch to, kho nghim v hiu chnh. Cn phi tin hnh hiu chnh bi v khi tnh
ton thit k h thng cc cnh ca bnh cng tc bo m cc thng s c trng ca b
bin m cho, lun gp phi hng lot cc vn phc tp ny sinh do c s l thuyt v
my thy ng cn rt hn ch. Khi tnh ton h thng cnh ca bnh cng tc rt kh nh
gi mt mt p lc ca dng cht lng, lun chuyn gia cc khe ca cnh cng tc, ngoi ra
chnh tr s tn tht thy lc ny li thay i ph thuc vo v tr v iu kin ca tit din lu
thng cng nh trng thi ca cht lng. nh gi chnh xc cc tn tht thy lc hin nay
vn cha thc hin c. Trong cc b bin m khng th tnh chnh xc lch ca dng
cht lng khi n ra khi ca gia rnh ca cc cnh cng tc do lc qun tnh Coriolit, s
nghing ca cc cnh v hin tng bin i bin dng cc cnh bi dng chy khi gc chy
ca vo ca cc cnh ln.
Mt khc chnh dng chy cc ch lm vic khc nhau ca b bin m khc
nhiu vi dng chy ch c hiu sut cc i. Dng chy ny c th thay i cu trc
bn trong ca dng, to ra cc mt mt ph do ma st bn trong cht lng. Th nghim da
trn l thuyt v dng chy bc hai v bc ba trong cc rnh bnh cng tc da trn hng lot
cc gi thit, mt trong cc gi thit c th c sai st ln nht l gi thit coi s lm vic ca
b bin m khng c mt mt do va p. V vy hin nay phng php ph bin nht tnh
ton cc thng s hnh hc ca h thng cc cnh cng tc l theo dng chy tia trung bnh.
Thc t iu c ngha l ta coi dng cht lng lm vic c tc u. Quan nim ny ch
ng ch lm vic ca b bin m c hiu sut cc i, khi cc thng s ng lc hc
ca dng chy trong cc rnh ca bnh cng tc tng ng vi h s cao tc.
S tnh ton b bin m v cc k hiu c bn c trnh by trn hnh 2.21.
hnh 2.21a biu din s mt ct khoang lm vic ca mt kinh tuyn vung gc
vi trc quay ca bnh cng tc. Tit din ny c gi l vng tun hon. B bin m men
quay gm c ba bnh cng tc: bnh bm 1, bnh tua bin 2 v bnh phn lc
. Khoang lm vic c gii hn bi mt xuyn ngoi v trong ca cc cnh cng tc, trong
c cc cnh ca bnh cng tc. Trong vng tun hon cn c v c vnh xuyn trung
bnh biu din chiu chuyn ng ca cht lng v c k hiu bng cc bn knh ng
trung bnh ca dng chy cc mp vo v ra ca cc bnh cng tc. Bn knh ca vo v ra
ca cc bnh cng tc c k hiu bng cc ch s gm hai ch s, con s u ch bnh cng
tc, con s th hai gm s 1 v 2 ch ca vo v ca ra. V d r12 biu din rng bn knh
ca ra ca bm, y s 1 ch bn knh thuc v bnh bm, s 2 ch thng s thuc ca ra
ca bnh bm. Tt c cc k hiu u tng ng vi ch lm vic ko ca b truyn thy
ng.
Trn hnh 2.21, b trnh by tit din ca cc cnh bnh cng tc tng ng vi ng
dng chy trung bnh v tam gic tc ca dng cht lng ca ra ca cc bnh cng tc
khi quy c rng s cnh ca bnh cng tc l v hn.
Tc tuyt i ca dng chy ca ra ca bnh bm C12 bng tng vc t tc
vng
12= r12 v tc theo W12 , tc ny c th c coi gn ng n trng vi chiu nghing
ca ra ca bnh bm.
(2.15)
Tc tuyt i ca dng chy ca ra ca tua bin cng c xc nh bng tng vc
t
tc
vng
=
r
v
tc
theo
W
,
song
t
l
vc
t
y
khc
vi
bnh
bm.
22
22
22
bnh phn lc, do khng c chuyn ng quay, nn tc tuyt i bng vi tc
tng i c v tr s v chiu ngha l: .
Trong thc t s cnh ca cc bnh cng tc l gii hn, v cng ngh ch to cng
nh nhn c tn tht thy lc nh khi dng chy i qua khe gia cc cnh. Khi gii hn
s lng cnh bnh cng tc dng chy chu tc dng ca lc qun tnh Coriolit, nh hng
ca nghing ca ra gia cc rnh bnh cng tc v iu kin chy ca cht lng ca
vo gia cc rnh. ca ra ca bnh bm khi gc nghing ca cnh ln, dng chy thng b
chm so vi bnh bm, v vy hng ca dng chy khng trng vi gc nghing ca cnh
bm. S chm ny c th c nh gi bng gim tc vng . Trong trng hp ny
thnh phn tc vng c xc nh bng phng trnh:
(2.16)
Trong : CM thnh phn tc tuyt i theo kinh tuyn ca cht lng.
Bnh tua bin quay chm hn dng chy, iu ny c th hin bng tng tc
vng tuyt i vi i lng trn tam gic tc ca ra. Thnh phn tc vng tuyt i
trong trng hp ny c tnh theo cng thc:
(2.17)
lch ca dng chy so vi cnh phn lc thng c nh gi bi tr s chnh

lch gc nghing ca vo v ca ra . V vy tc vng tuyt i i vi bnh phn lc
c tnh theo cng thc sau:
(2.18)
V s thay i thnh phn tc vng ph thuc vo tr s tc vng nn thun
tin khi tnh ton cc phng trnh trn y c th c vit di dng sau:
(2.19)
Trong :
Bnh bm c quay bi ng c vi tc , ti trng t trn l m men M1 v
to nn mt p lc H1 vi mt lu lng cht lng Q, cc i lng ny c xc nh theo
cc biu thc sau:
(2.20)
Trong : F12 l din tch ca tit din vng tun hon ca ra ca bnh bm;
- h s co hp tit din ca cnh bnh bm.
Bnh tua bin, sau khi bin i ct p H2 ca cht lng lm vic, to nn trn trc mt
m men lm vic M2. Tr s p lc bin i v m men to nn c xc nh bng cc biu
thc sau:
(2.21)
Hiu sut thy lc ca b bin m
bnh bm v bin i bi bnh tua bin:
.
c xc nh bng t s gia ct p to nn bi
(2.22)
Hiu sut thy lc ca b bin m khng tnh n mt mt c hc do ma st v mt

mt th tch bi s chy ca dng cht lng t vng c p lc cao sang vng c p lc thp
gia cc bnh cng tc.
S chnh lch ct p H1 v H2 l chi ph cho mt mt thy lc. Mt mt thy lc lin
quan vi ma st ca cht lng lm vic trn cc thnh rnh bnh cng tc v s thay i tc
ca dng chy v hng (mt mt do va p v chy vng) v v tr s (s co nh v m
rng cc rnh ca bnh cng tc). Khc vi cc my thy tnh, tc chuyn ng ca
cht lng l nh nn thc t khng c mt mt do va p v vy mt mt thy lc thng vo
khong
2%. cc b truyn thy ng mt mt do va p ln hn nhiu v ph thuc vo ch lm
vic ca b truyn thy ng.
Mt mt do ma st gia cc rnh ca bnh cng tc, vi mc gn ng, c th c
xc nh theo cng thc mt mt ct p ca dng chy trong mt ng c tit din thay i:
(2.2)
Trong : - h s mt mt do ma st; L- chiu di ca rnh gia cc cnh; RT- bn

knh thy lc ca rnh.
Tr s bn knh thy lc thng c xc nh bng trung bnh cng i vi ba tit
din ca rnh. i vi mi tit din bn knh thy lc c tnh theo cng thc:
,
(2.24)
Trong : FW- l din tch tit din t ca rnh gia cc cnh; S chu vi t ca tit
din ca rnh gia cc cnh.
Theo mt s ti liu cng thc tnh ton mt mt do ma st c trnh by n gin
v thun tin hn:
,
(2.25)
Trong : FM din tch vng tun hon, vung gc vi thnh phn vn tc tuyt i
theo kinh tuyn.
Tr s h s ma st cn ly vi gi tr ln bi v dng chy trong rnh so vi chy
trong ng c tc khng u v tc thay i trn c chiu di ca rnh, ngoi ra cn b
nh hng rnh quay v rung ng. Thng thng i vi b bin m h s ma st thng
chn bng 0,07-0,08.
Khi tnh ton mt mt do ma st trong rnh ca cc cnh bnh cng tc ngi ta p
dng cch tnh nh l tng mt mt trong hai rnh thng c tit din khng i, kt qu nhn
c c chnh xc cao hn. rnh th nht tit din bng tit din ca ca vo, cn rnh
th hai tit din bng tit din ca ra ca rnh gia cc cnh cng tc. Chiu di ca mi
mt rnh ly bng 1/2 chiu di ca mt rnh cnh bnh cng tc.
Mt mt do va p c xc nh bng cng thc i vi cht lng l tng ca
Karno -Borda:
(2.26)
Trong
:
v
=
v
v
l
hao
tn
vn
tc,
c
tnh
bng
hiu
gia
vc
t
vn
tc
trc
v
sau
khi
va
p;
1
2
D
- h s mt mt do va p, xc nh nng lng chi ph cho vn tc b mt i do va p.
Khi tnh ton h s thng c ly bng 1. Song iu khng th hin rng khi va
p ton b nng lng u chi ph cho vic gim tc . H s mt mt nh vy khi va p
khng th ch gii thch bng vic xc nh tc trc v sau v p, m cn phi tnh ton
n hng lot cc hao tn khc (dng chy b co tht, rung ng v.v), cc mt mt ny hin
nay cha th tnh ton tch ring nhau c.
Mt mt do co tht v loe rng t ngt c cc ca vo v ca ra ca bnh cng tc,
nu gc nghing ca cc cnh ca ra (bnh cng tc b tr pha trc) v ca vo ( bnh
cng tc b tr pha sau) khng ging nhau, c tnh theo cng thc sau:
Mt mt do co tht t ngt:
(2.27)
Trong : = 0,4-0, 5 l h s mt mt do co tht t ngt;
v1 v v2 l tc ca dng chy trc v sau ch co tht ca rnh.

Mt mt do m rng t ngt:
(2.28)
Phn mt mt ny thng c b qua, nhng trong trng hp ng bin mp
ca vo ca cc cnh kh dy th mt mt ny c tnh theo cng thc:
(2.29)
y: vmin l tc cc tiu sau khi va p ca vo ca bnh cng tc.
Hao tn do khuch tn to nn do c chuyn ng xoy khi dng chy gn thnh rnh
nh t ngt m rng ra. Mt mt ct p do khuch tn c xc nh theo cng thc:
(2.
0)
Trong h s mt mt do khuch tn khng tnh n mt mt do ma st, c th
c xc nh nh i vi rnh c tit din vung vi gc loe rng l =4-250 theo cng thc
sau:
,
(2.
1)
Khi thit k ch to bin dng chnh xc th mt mt do khuch tn s c gi tr cc
tiu v khi tnh ton l thuyt c th cho bng khng.
Vic nghin cu l thuyt cha y cc hin tng xy ra trong qu trnh mt mt
thy lc trong b bin m l mt cn tr trong vic thit k cc mu bin m mi. V vy
phng php tnh ton trnh by y ch l gn ng da trn hng lot cc gi thit v bn
cht vt l ca dng chy trong khe hp ca bnh cng tc.
Ph bin nht trong tnh ton v mt mt thy lc l phng php thng kP, phng
php ny chia mt mt thy lc ra thnh hai phn: mt mt do bin dng v mt mt do va p
thy lc. Mt mt thy lc do bin dng l phn mt mt m ga tr ca n t l bc hai vi
lu lng ca cht lng trong b bin m. l cc mt mt do ma st thnh cc rnh ca
cnh bnh cng tc, ma st bn trong cht lng, mt mt do chuyn ng vng v do co tht,
loe rng ca cc rnh cng nh ma st trn cc mt ca bnh cng tc. Mt mt do va p
thy lc xut hin khi dng cht lng chy qua cc rnh ca cc bnh cng tc vi cc gc
nghing no . Tr s tn tht do va p thy lc t l vi gc va p v t l bc hai vo lu
lng dng cht lng trong vng tun hon.
Mt mt ct p do nh hng ca bin dng c xc nh theo cng thc sau:
,
(2.
2)
Trong : l h s mt mt bin dng, ly theo thnh phn vn tc tuyt i theo kinh
tuyn ca ra ca bnh bm: .
Mt mt do va p ch tnh ca vo ca bnh phn lc v bnh bm, tc
tng i ca dng chy c gi tr ln nht. Lng mt mt ct p c tnh theo cng thc:
,
(2.
Trong - l h s mt mt do va p thng ly bng 1;

l hao tn tc c xc nh t iu kin tc ca dng trc v sau v p, =
2vsin2 , y l gc va p, gc to bi dng cht lng vi cnh ca cc bnh cng tc.
Trong trng hp din tch mt ct ngang ca bm v tua bin bng nhau th mt mt
do va p c tnh theo cng thc sau:
,
(2.
4)
y: v l h s co tht ca vo v gc nghing ca cnh bnh cng tc trc
.
thun tin khi tnh ton v nghin cu c th s dng phng php tnh khng th
nguyn, khi xc nh cc thng s hnh hc ca h thng cnh bnh cng tc hay c tnh ca
b bin m khng lin quan n kch thc b truyn v s vng quay ca trc. Trong cc
trng hp ny tm c mi quan h trc tip gia cc thng s c trng v hnh hc ca
b bin m. Gim tn tht thy lc khi tng kch thc ca b truyn c th l do gim h s
mt mt hnh hc.
nh ga dng cht lng ta a vo mt s thng s khng th nguyn.
Thng s khng th nguyn tc tuyt i theo kinh tuyn (sau ny thng gi l
tc kinh tuyn):
,
(2.
5)
V ngha vt l l h s lu lng hay l h s t l gia thnh phn tc tuyt i
theo kinh tuyn v tc vng ca ra ca bnh bm.
Thng s ct p khng th nguyn (n gin gi l thng s ct p) th hin mi quan
h gia ct p v lu lng trong bnh cng tc ca b truyn thy ng.
.
(2.
6)
Vic s dng thng s ct p lm cho vic tnh ton mt mt thy lc c thun
li hn. Nu chi ph ct p ch thng hao tn thy lc, th thng s mt mt ct p s bng
h s mt mt thy lc, c tnh theo thnh phn vn tc tuyt i kinh tuyn:
.
(2.
7)
Thng s ct p chi ph cho mt mt hnh hc trong b bin m bng h s mt mt
bin dng: .
Thng s ct p chi ph khc phc mt mt do va p c th xc nh t biu thc
sau:
,
(2.
8)
l h s quy dn hao tn vn tc i vi thnh phn vn tc kinh tuyn tuyt
i.
Cng ca bnh bm c c trng bi hai thng s khng th nguyn: h s m

men, m bnh bm nhn c t ng c v thng s p sut
,
.
(2.
9)
ng c tnh ca cc bm c gc v
kinh tuyn c trnh by trn hnh 2.22.
ng hypecbol thng s p lc gim
dn khi tng thng s tc kinh tuyn. H s
m men ca bm, v tt nhin c h s m men
ca b bin m u tin tng dn, t ti gi
tr cc i v sau gim dn v khng.
th ny ch ra rng vng no khi thay i
cc thng s tc kinh tuyn, c tnh ti
trng ngoi ca b bin m c th c h s
tng ti, khng c h s tng ti hay tng ti
ngc. Vng thay i thng s tc kinh
tuyn c xc nh bng s tng tc ca bnh
tua bin v c trng cho s thay i tn tht
thy lc trong b bin m. Trn hnh 2.22,
vng ny c biu din bng vng gch cho.
Khi h s m men v h s tng m men
b bin m c bnh bm 1 s cao hn so vi
bnh bm 2.
khc nhau ph thuc vo thng s tc
Hnh 2.22. c tnh ca bnh bm
Cng ca bnh tua bin cng c c trng bng hai thng s khng th nguyn:
thng s ct p bin i v h s m men trn trc b ng.
;
,
(2.40)
Cng vi ga tr h s m men trn trc b ng ngi ta cn c s dng c h s

bin m tnh ton c tnh ca b bin m.
,
(2.41)
y - l hiu sut tnh n mt mt c hc v th tch hay h s c trng cho hiu

sut c ch
th biu din c tnh khng th nguyn ca bnh tua bin c trnh by trn hnh
2.2
.
Ch lm vic ng thi ca bnh bm v bnh tua bin c xc nh trn c s cn
bng nng lng ca b bin m. Da vo cc thng s khng th nguyn nu trn c th
biu din phng trnh cn bng nng lng nh sau:
.
(2.42)
Hnh 2.24 . c tnh lm vic ng

thi ca bnh bm v bnh tua bin
Hnh 2.2
. c tnh ca bnh tua bin
Phng trnh ny c gii bng phng php th. lm vic ta xy dng

th s lm vic ng thi ca bnh bm v bnh tua bin (hnh 2.24). T thng s ct p ca
bnh bm tnh c h s mt mt hnh hc v v ng cong tham s ct p , l phn mt
mt trn bnh tua bin v khc phc mt mt do va p. Sau t ng cong tham s p
lc theo trt t tnh c thng s p lc chi ph cho mt mt va p mi mt t s truyn
ng i:
.
(2.4)
ng thi v h ng cong tham s ct p t do i vi cc t s truyn ng khc

nhau. im ct nhau ca cc ng cong tham s ct p t do vi ng cong tham s ca
bnh tua bin cng t s truyn ng i chnh l tham s tc kinh tuyn trong b bin m
ch . Dch chuyn tung im ct ca cc ng cong h s m men ca bm, h s
bin m v hiu sut ca tua bin s nhn c cc gi tr xy dng ng c tnh khng
th nguyn ca b bin m, chng biu din s thay i h s m men , h s bin m K, v
hiu sut theo t s truyn ng i.
Cc h s quy dn c xc nh theo cc cng thc sau:
;
(2.44)
Gc va p c xc nh theo hiu s gia gc quy c trong trng hp khng c

va p u vo ca cnh bnh cng tc v gc nghing thc t ca bnh cng tc. Nu hiu
s ny mang du dng th dng chy theo chiu lm vic ca cnh bnh cng tc, nu mang
du m th dng cht lng chy theo chiu ngc li.
Gc va p c xc nh t quan h sau:
ca vo ca bnh bm:
;
ca vo ca tua bin:
;
(2.45)
(2.46)
ca vo ca bnh phn lc:

.
(2.47)
Nh bit t cc cng thc trn y, gc va p vi dng chy ph thuc vo ga tr

tham s tc kinh tuyn. V vy trn c tnh lm vic ng thi ca bnh bm v bnh tua
bin cn xy dng c tnh mt mt va p ring ng vi mi t s truyn ng khc nhau.
H s m men, tng ng vi ch lm vic ca b bin m c h s bin m bng 1 l:
,
(2.48)
Trong h s
;
H s tng m men ca c tnh ti ngoi:

;
(2.49)
H s bin m ch khi hnh l:

.
(2.50)
Cng thc 2.51 rt ra t phng trnh cn bng ct p v c th c sai s tng i

ln do tnh ton khng chnh xc tn tht thy lc. Cc cng thc trnh by trn y cho php
nghin cu nh hng cc thng s hnh hc khc nhau n tnh cht ti trng ngoi ca b
bin m. Trn hnh 2.25 v 2.26 trnh by th biu din s ph thuc h s m men v h
s tng m men vo cc gc nghing ca ra ca bnh bm , bnh phn lc v tham s f
ca vng tun hon. Cc ng cong trn th l cc ng v theo tnh ton, cn cc im
trn th l ly t s liu thc nghim.
S thay i gc ra ca bnh bm v tham s f ca vng tun hon nh hng ln nht
n s thay i h s m men v h s tng m men . H s m men t ph thuc vo gc
ra ca bnh phn lc . tng ca c tnh ti trng ngoi t thay i khi tng gc ra v ch
nhn bit r cc b bin m c h s tng ti.
Hnh 2.25. nh hng thng s hnh hc ca h thng cnh n

h s m men (dung nng) ca b bin m
Hnh 2.26. nh hng thng s hnh hc n tng ti ca b bin m
Tng h s m men khi thay i cc gc , v tham s f lm tng p lc to nn t

bnh bm. Ngoi ra tng hoc gim gc v tham s f dn n thay i p lc ca dng chy
bin i bi bnh tua bin, v lm tng h s m men do thay i lu lng bnh bm. S
thay i tnh cht ti ca b bin m c xc nh bng h s tng m men, tin hnh nh
khi thay i c tnh ct p ca bnh bm, cng nh khi thay i vng s dng ca c tnh
ny. Thay i c trng ct p c th thc hin nh tng hay gim cc gc , v tham s f,
cn thay i vng s dng c trng bi thay i tham s f v gc .
Cc mi quan h trn y ch ra cch thay i h s m men v tnh cht ti trng
ngoi ca b bin m. Nh c kh nng tiu chun ha b bin m nh s dng bnh bm
v bnh phn lc thay i c gc nghing ca ra.
S thay i gc ra ca bnh tua bin v b rng tng i b ca phn chy vo khi
tiu chun ha thng khng c s dng. Gc ra ca bnh tua bin v tr s b rng b gy
nh hng n tnh cht ti trng ngoi ca b bin m, song sai lch ca chng khi gi tr
ti u dn n lm gim r rt hiu sut ca b bin m. V vy s dng cc tham s hnh hc
ny thay i tnh cht ti trng l khng c li.
Khi tnh ton h thng cnh ca bnh cng tc b bin m theo l thuyt mt bin
cng nh khi tnh ton th nghim da trn l thuyt hai bin, c da trn c tnh ca cht
lng l tng v hng lot cc gi thit. V vy nhn c c tnh cho ca b bin m
v hiu sut b truyn cao cn ch n nhng h s hiu chnh thc t.
Trong b bin m quan h gia gi tr cc i ca tng tit din lu thng (thng
ca ra ca bnh bm) v gi tr cc tiu ( ca ra ca bnh tua bin v bnh phn lc) khng
c vt qu . Trong trng hp nu nh gi tr cc tiu ca tng tit din lu thng mt
bnh no nh hn tr s gi tr gii hn s xut hin hin tng dng chy b thu nh t
ngt, dn n lm tng hao tn thy lc, gim ct p bin i do bnh tua bin v lm xu ton
b c tnh ca b bin m. Gi tr ti hn ca din tch ny thay i mt t ph thuc vo
cht lng gia cng v nh bng ca cc cnh bnh cng tc. cc b bin m hin nay tr
s thng bng 2,2-2, 5. Trong gi tr thp ng vi b bin m c cnh bnh cng tc
c dp hay cn bng thp, cn gi tr cao ly cho cc b bin m c cnh bnh cng tc
bng thp c.
Khi trong rnh ca cc cnh bnh cng tc c khuch tn s xut hin mt mt thy
lc v gim hiu sut. Gc ca vo bnh cng tc cn lm th no rnh gia cc cnh c
dng co tht dn u, nh sau va p mp vo dng chy tr nn m du hn.
gim mt mt do ma st trong ni ti dng cht lng v phng s gim hiu
sut, tng quan gia s vng quay, lu lng v ct p c bin i cn phi ch hiu
sut cc i gn vi gi tr c xc nh bng h s tng tc ca bnh cho:
Nhng kt lun chung ny l c s tin hnh la chn cc tham s ca h thng
cnh bnh cng tc.
cc b bin m gc ca ra ca bm dao ng trong khong t 80-1400, trong gii

hn trn thng ng vi bnh bm c vng tun hon vi tham s f v b tng i ln, bo
m c h s tng tc cao hn. V b bin m c hiu sut khng cao, nn ngi ta khng s
dng gc nghing ln ca cnh bnh bm u ra. Vic gim hiu sut v tng mt mt thy
lc ch yu do tng cong ca cc cnh bnh cng tc.
Gc nghing ca ra ca bnh bm v tham s f l cc thng s ch yu xc nh h s

m men v tng tnh cht ti ca b bin m. Khi gim gc v tham s f h s m men v
tng ti ca b bin m tng ln. S lng cc cnh trn bnh c chn ph thuc vo
gc ca ra v c thay i cc bnh bm ch to bng phng php c trong gii hn t
170,
cn
cc
bnh
ch
to
theo
phng
php
dp
t
05. S lng cnh ln s lm cho gc nghing ca rnh nh, nh mc nht nh c th
bo ton c c mt ca li cc rnh. Bnh cng tc thng c ch to bng
phng php dp i vi cc b bin m phi hp c c hai ch lm vic: ly hp v bin
m.
Gc ca ra ca tua bin kiu hng tm thng c gng lm ln nht c th, nh vy
s lm tng ct p bin i v hiu sut ca b bin m. Song gi tr cc i ca n b gii
hn bi s xut hin co tht t ngt ca dng chy u ra. Gi tr ca gc ny c xc
nh theo cng thc ca co tht ti hn:
.
(2.51)
Trong cc b bin m hin nay, gc ca ra ca tua bin thay i trong khong t 1481560 , trong gi tr ln ng vi tua bin ca b bin m m vng tun hon c tham s f ln.
Khi f = 0,56 -0, 57 gc ca ra ca bnh tua bin c thng bng 152-15
0
vi s cnh l 19-25, cn vi bnh tua bin dp l 150-1520 vi s cnh l 27.
Gc ca ra ca bnh phn lc c th thay i trong mt s gii hn m khng lm
gim hiu sut ca b bin m, nhng h s m men ca b bin m khi b thay i. Gii
hn di ca gc ra ca bnh phn lc c xc nh khi c hin tng co tht t ngt, cn
gii hn trn c xc nh bi s tng nhanh mt mt thy lc trong b bin m. Min gii
hn c th thay i gc ca ra ca bnh phn lc ph thuc vo gc ca ra ca bnh bm.
th biu din s ph thuc gc ca ra ca bnh phn lc ph thuc gc ca ra ca bnh bm
c trnh by trn hnh 2.27.
S lng cnh ca bnh phn lc ph thuc
vo c gc ra v gc vo ca bnh phn lc, cng
nh vo bn knh trung bnh phn b cc cnh. cc
ly hp hin nay s lng cnh trong mt bnh phn
lc thng dao ng trong khong 9-21, trong
ga tr ln ng vi gc ra v bn knh trung bnh
phn b ln.
Vi gc ca bnh phn lc chn, gc vo
ca bnh bm chnh l gc va p vi dng chy
v xc nh tnh cht bin m ca b bin m.
Nhng mc kh ln gc ny nh hng n
Hnh 2.27. Gii hn thay i gc

vo ca bnh phn lc
hnh dng cc rnh gia cc cnh ca bnh cng tc

v mt mt thy lc.
V vy la chn hp l gc ny s quyt nh n hiu sut ca b bin m. Khi thit
k tnh ton ngi ta khuyn nn chn gc vo ca bnh bm ph thuc gc ra ca bnh phn
lc. Thng gc vo ca bnh bm dao ng trong khong 89-1200.
Gc vo ca bnh tua bin trong cc b bin m kho st dao ng trong gii hn 4046 , trong gii hn di ng vi b bin m c gi tr tham bin f ca vng tun hon ln.
S thay i gc vo ca bnh tua bin trong gii hn ny khng nh hng n c tnh b
bin m. Do gc vo ca bnh bm nh hng ln n n hiu sut b bin m, nn s thay
i h s bin m cc i thng t c do tng hay gim gc vo ca bnh phn lc. Cn
ch rng gc ny phi khng c nh hn gc ra ca bnh tua bin 200, nu tip tc tng s
dn n tng h s bin m cc i, nhng s lm gim r rt hiu sut ca b bin m. cc
b truyn phi hp tng hiu sut ch ly hp, chnh lch gia gc vo v gc ra ca
cnh bnh phn lc c c gng ch to nh hn 700. Khi chnh lch ny ln ngi ta
phi p dng bin dng c bit cho cc cnh bnh cng tc, khi cong cc i ca cnh
bnh phn lc l phn ca vo. Gi tr gc vo bnh phn lc thng dao ng trong gii
hn
85-1
50 v c xc nh t iu kin nhn c h s bin m ch khi hnh cn thit.
0
Vic chn cc tham s quan h f v b ca vng tun hon c tin hnh ph thuc
vo gc ca bnh bm v bnh phn lc. Hiu sut cc i c th nhn c ph thuc quan
h gia p lc v lu lng trong bnh bm, tng ng vi h s cao tc ca bnh bm v
cc thng s f v b chn. Cc b bin m c h s tng m men khi f = 0,540-0,555, na
tng ti khi f = 0,555-0, 570 v khng tng ti khi f = 0, 60 v cao hn. T kt qu quy chun
ha cc b bin m vi h s m men v tng ti khc nhau khi chng c cng mt vng
tun hon. Trong trng hp nu xut hin thng s no ca vng tun hon khng ph
hp c th tin hnh tnh ton li vng tun hon mi. Khi tnh ton li cn tun theo cc iu
kin sau:
- Cn m bo cc tham s cho ca vng tun hon;
- Din tch ca tt c cc mt ct ngang ca vng tun hon khng c chnh lch
nhau qu 10%;
- ng trn bao cn phi l ng cong lin lin tc khng c s thay i bn knh
cong t ngt. thun li khi ch to cn c thit b un cong theo khun mu;
- Phn vnh trn di bnh phn lc c th lm co mm
li v ng knh l bn trong c th c lm tng ln. c bit trong trng hp c bng
gang gc c th ti 900. Vic lm mm nh vy mc d chnh n ph v s cn bng din tch
tit din ngang ca vng tun hon ca bnh phn lc, song s lm cho din tch thc phn
gia ca bnh phn lc v din tch thc ca bnh bm ca ra gn bng nhau hn.
2.
.2. Tnh ton ly hp thy ng
Ly hp thy ng n gin hn b bin m v mt kt cu, khng c bnh phn lc c
nh v trong nhiu trng hp khng c c vnh xuyn pha trong. Nhng tnh ton ly hp
li l mt vic rt kh khn, do m hnh ha dng chy trong ly hp rt phc tp v trong
vng tun hon li c phn thot ti ph. V vy, c tnh hiu sut ca tt c cc ly hp u
c ly bng nhau, ngi ta ch tnh ton c tnh ti.
gim mc tng ga tr m men truyn trong vng t s truyn ng trung bnh

v thp, trong b ly hp ngi ta s dng phn thot ti ring ni vi vng tun hon hoc to
ra cc lc cn thy lc ph. Nh vy s tng c tnh ti trng ngoi ch din ra khi t s
truyn ng ln.
i vi cc ly hp c vng xuyn trong, h s m men c tnh theo cng thc 2.40.
Nu cho rng trong ly hp, bnh bm v tua bin c cng cc cnh kiu hng tm th h s
m men c tnh theo cng thc sau:
(2.52)
Trong : - l gc nghing ca cnh bnh tua bin.
Nh vy h s m men ph thuc vo tr s vn tc kinh tuyn v t s truyn ng
i.
Thng s vn tc kinh tuyn i vi ly
hp thy lc trong gii hn thay i ca t s
truyn ng i gn bng 1 c th c tnh theo
iu kin cn bng p lc:
,
(2.5)
Trong :
-l tng h s mt mt thy
lc.
Khi thay i trt, tng h s mt
mt thay i t ngt, t n gi tr cc i khi
trt l cc tiu do chuyn ng ri lon ca
cht lng. Vi mc gn ng khi tnh ton
tnh cht ti trng ngoi c th p dng th
thay i tng h s mt mt trnh by ra trn
hnh 2.28.
Hnh 2.28. S thay i tng h s mt

mt trong ly hp c vnh xuyn trong
Khi tnh ton ly hp khng c vnh xuyn trong, iu quan trng nht l tnh ton c
ti trng ngoi trn c s cc kt qu thc nghim ca tc gi
tnh
.
pekhta. y tc gi quy dn mt s thng s s dng khi tnh ton truyn lc thy lc trn
my ko. S tnh ton ly hp thy ng c trnh by trn hnh 2.29, a. Vic tnh ton
c da trn mi quan h thc nghim gia h s mt mt do ma st v s chy xoy trong
ly hp theo i lng (hnh 2.29h, b), xc nh trn c s nghin cu tm b truyn lc thy
ng c ng knh khc nhau.
Hnh 2.29- s tnh ton v

th tng h s mt mt trong ly
hp khng c vnh xuyn trong
a- S tnh ton; b- th
thay i h s mt mt tng.
Ta c cng thc thc nghim xc nh gi tr h s m men sau:

,
(2.54)
Trong :
l c trng ca vng tun hon;
l hm trt khng th nguyn, tnh cho dng chy ca vng tun hon .
Thng s tc kinh tuyn c xc nh theo cng thc:
,
(2.55)
Trong : - l tng h s cn thy lc.

V tr bn knh R1 v R2 l khng xc nh nn khng t ra chnh xc cn thit cho
cc i lng ny, iu lm cho kt qu tnh ton c th sai s n 10%.
Cc b ly hp ngay c khi lm vic ch c trt thp cng c h s np y
khng hon ton. Phng php tnh ton ng dng l chnh xc nht v hin nay l phng
php c p dng ch yu. tnh ton cn c cc s liu thc nghim theo ly hp mu vi
vng tun hon cho cc h s np y khc nhau. Chn kch thc b ly hp tin hnh
theo h s cng sut A:
.
dng
2.
(2.56)
Cc b ly hp c cc bnh cng tc khng i xng, dng trn my ko v my xy

c
h
s
A
nm
trong
gii
hn
t
0.8-1,
2.4. Cc v d ng dng truyn ng thu ng
Truyn ng thu ng c
Hermann Foetinger nghin cu v
sng ch t nm 1905 truyn cng
sut gia cc trc truyn ln cn. Sau
ny truyn ng thu ng c ng
dng rng ri l phn t ly hp, gim
chn v bin i m men trong ng
truyn cng sut t my ng lc qua
hp s n cc my cng tc, th d
trn tu bin, trn t hoc my
chuyn dng t hnh. Trong phn ny
Hnh 2.
0. Ly hp thu ng trn xe con
gii thiu mt s ng dng k thut ca truyn ng thu ng trn h thng truyn lc t

my ko v xe chuyn dng.
Hnh 2.
2.4.1. Ly hp thu ng1.trn
conng c v ly hp xe con
cxe
tnh
Vo nm 1980, mt hng sn xut xe hi Nht Bn trang b ly hp thu ng cho
lot xe con dng ng c diezen la kh mi ra i (hnh 2.
0). Ly hp thu ng c kt cu nh gn, mc np du khng i v c b tr ni tip vi
ly hp ma st kh trn h thng truyn lc ca xe. Tnh cht hot ng ca ly hp thu ng
i xe ny c gii thiu trn cc ng c tnh tng ng (hnh 2.
1). C th nhn thy ng c tnh thu lc khi turbin b hm cng (trt 100%) nm rt xa
ngoi min n nh ca c tnh ng c t trong. Vic khi hnh ch c th thc hin nh ly
hp ma st kh v rt t c tr gip ca ly hp thu lc. ci thin tnh cht khi hnh
cc th h xe con i sau s dng ly hp thu ng ni cu. Vng lm vic chnh ca ly
hp thu ng trn xe con c hiu sut thu lc tl=0,95, khi chy trn ng cao tc c th
t n 0,98.
2.4.2. Ly hp bin m trn xe ti
ci thin qu
trnh khi hnh ca xe ti
trong cc iu kin lm
vic nng n, trn trc s
cp hp s c hc iu
khin bng tay ngi ta
b tr mt h thng ly hp
bin m (hnh 2.
2). H thng gm mt
bin m thu lc c ly
hp ni cu v mt ly
hp ma st ng ngt
cc s truyn. Ngoi ra
cn c mt bm du
Hnh 2.
2. Ly hp -bin m (ZF-Transmatic WSK400)
1- Bin m thu ng c ly hp ni cu;
2- Bm du;
Trng i hc Nng nghip H Ni
Gio
Truyn
lc v
nn...
- Ly
hptrnh
c hc;
4-ng
iuthu
khin
trkhlc
tu ng ca ly71
hp kh.
cung cp du cho mch bin m.

Trong hot ng y ca xe tc ng ni cu c thc hin nh mt khp vt. T
ng iu khin ly hp ma st c tr gip tu ng.
2.4.
. Hp s t ng s dng bin m thu ng
Hp s thc hin khi hnh, la chn t s truyn v sang s mt cch t ng. Phn
t m nhn vic khi hnh chnh l bin m thu ng. Do c im cu trc nn hiu sut
truyn ca hp s loi ny thp hn hiu sut ca hp s iu khin bng tay. Nhc im
ny c khc phc nh mt phng php ci s sao cho ng c hot ng trong vng lm
vic hp l nht. Cc phn t cu trc ca h thng c th hin trn hnh 2.
, gm:
Bin m thu ng, dng khi hnh, tng m men quay v gim chn dao
ng. Trn xe con, bin m thu ng thng lm vic vi ly hp ni cu, cn trn xe ti
thng hot ng theo nguyn l Trilok vi ly hp ni cu;
Rt nhiu b gim tc hnh tinh, b tr theo bin m thu lc. S lng v cch b
tr tu thuc vo s cc s truyn v t s truyn ca hp s;
Ly hp a tr lc du, phanh di hoc phanh a c b tr l cc phn t c
bit ca hp s hnh tinh thc hin sang s khng lm ngt qung lc ko;
Khp vt kt ni vi cc phn t ng ngt ti u ho qu trnh sang s di
ti trng.
Hnh 2.
. Hp s t ng 5 s (ZF 5 HP 18)
A- Bin m thu ng c ly hp ni cu; B- Hp s hnh tinh 5 s;
C- H thng iu khin hp s tc ng in -thu lc.
1- Trc ch ng; 2- Ly hp ni cu bin m;
- Bin m thu ng;
4- Phanh di; 511- Ly hp nhiu a v phanh a; 1214- Khp vt;
15, 16- Gim tc hnh tinh; 17- Trc th cp.
iu khin hp s xc nh s truyn v thi im sang s cng nh sang s
di ti trng ph thuc vo vic la chn chng trnh ng ngt ca ngi li, v tr bn
p ga, trng thi ca ng c v vn tc chuyn ng. Vic iu khin hp s c thc hin
bng thu lc hoc in thu lc.
Bm du truyn ng t ng c (trong mt s t trng hp nhn truyn ng t
trc th cp hp s) cung cp du cho cc phn t ci s, b phn iu khin hp s, bin
m thu lc, bi trn v lm mt hp s.
2.4.4. Phanh hm thu ng
Phanh hm thu ng l mt phn t cu trc c b tr gia trc th cp hp s v
cu ch ng trn cc xe ti hng nng thot ti nhit cho phanh bnh xe trong cc qu
trnh
phanh
vi
thi
gan
di
(hnh
2.
4). Phanh hm thu ng cng c th c kt ni c pha ch ng ca hp s. Trong
trng hp ny h thng truyn lc c kt cu nh gn, trng lng nh, s dng du chung
vi
hp
s
(hnh
2.
5).
Phanh hm thu ng c nguyn l hot ng tng t nh ly hp thu ng (hnh 2.
4). Rto phanh chuyn i nng lng c hc trn trc ch ng thnh ng nng dng cht
lng. ng nng dng chy li c bin i thnh nhit ti stato, sau nhit nng thot ra
ngoi qua b trao i nhit. Trn cc hp s t ng tch hp phanh hm thu ng, cng sut
phanh yu cu ph thuc vo vic tc ng vo tay phanh hoc bn p phanh ca ngi li.
Phanh hm thu ng c th c kt ni vi mt b phn iu chnh in t iu chnh
lng du n khng gian lm vic gia rto v stato. ng nng ca dng du to bi vn
tc chuyn ng ca xe v chuyn ng ca rto b cc cnh hng dn c nh ca stato cn
li, to nn qu trnh phanh hm rto, cng c ngha l phanh hm chuyn ng ca xe. c
im ca phanh hm thu ng l:
Cn nh c h thng lm mt ln c th dn nhit sinh ra khi phanh

qua b trao i nhit du /nc n h thng lm mt ng c;
Chi ph ch to tng i cao;
C kt cu nh gn khi tch hp trn hp s thu - c;
Cng sut phanh ring cao;
M men phanh c th iu chnh v cp.
c tnh m men phanh ca phanh hm thu ng c trnh by trn hnh 2.

6. C th nhn thy r nhc im ca h thng phanh hm thu ng b tr pha s cp ca
hp s l hiu ng ngt ng truyn lc v tc ng n qu trnh phanh khi sang s trn cc
hp s ng ngt bng tay. Trong thc t, h thng phanh s cp thng c lp t trn cc
hp s sang s di ti trng.
Trn cc h thng phanh thu ng th cp c mt vng hot ng vi m men phanh
khng
i
ti
tn
s
quay
trc
cc
ng
cao
(hnh
2.
7). Khi s vng quay trc cc ng nh di 1000 v /p m men phanh gim rt nhanh. Loi
phanh thu ng i lu ph hp c bit vi cc xe ti c vn tc cao do c c tnh phanh
hp l. ci thin c tnh phanh khng thun li ca cc phanh thu ng th cp, trn cc
th h xe mi ngi ta b tr thm mt cp truyn 1: 2 v mt h thng iu khin vi x l
to trc m men phanh cao ti vng tn s quay thp. Trong nhng tnh trng xc nh
phanh thu ng ch c s dng l phanh lu di vi thi gian gii hn. Cng sut lm mt
ca
ng
c
diezen
hin
i
ch
t
cc
i
khong
00 kW. Do kt hp lm mt vi ng c nn khng th b tr cc bin php an ton cho
phanh thu ng v ng c. Ngi ta ch b tr c mt b ngt nhit gii hn cng sut
phanh sao cho h thng chc chn lm vic trng thi cn bng nhit thch hp.
Hnh 2.
Hnh 2.
2.4.5. Ly hp thu ng trn my ko

Hng Fa. Fend sn xut
my ko ln u tin c trang
b ly hp thu ng vo nm
1968. H thng truyn lc mi
ny tip tc pht trin cc u
th ca nguyn l truyn cng
sut thu ng. Trn hnh 2.
8 gii thiu cu to ca mt ly
hp thu ng trn my ko. c
im khc bit vi ly hp thu
ng trn xe con l: th tch lm
vic ln; khng gian cn du
c ch to bng phng php
dp; cnh hng dn c b tr
thng; mc np khng i khi
lm vic c thay i trn b
lp rp cho ph hp vi cng
sut ng c. Ly hp thu ng
Hnh 2.
c lp trn bnh v ni tip
8.
Ly
hp
thu
ng trn my ko
vi mt ly hp ma st kh. Ban
u trc trch cng sut c ni mm sau turbin, sau ny c thay th bng trc trch cng
sut ni cng ph thuc vo tn s quay ng c.
phi
9).
u th s dng ca ly hp thu ng loi ny trn my ko c m t trn c tnh

hp
ca
ng
c
v
ly
hp
thu
ng
(hnh
2.
c tnh ca ly hp thu ng c trt danh ngha nh hn 2%, trt hm cng

(100%) vn cn nm su trong vng lm vic ca c tnh ng c. M men ch ng v
trt ti s truyn v mc ga chn c th lm ch c mt cch chc chn. Tn s quay
hm cng nm ln cn vi tn s quay c m men cc i.
Vi c tnh lin hp nh vy, trong nhiu qu trnh lm vic vi s truyn chn
cho ch lm vic lu di c th khi hnh lin hp my v cp t trng thi ng im.
u im ca h thng truyn lc my ko khi lp ly hp thu ng l:
-
Bo v c ly hp chuyn ng (ly hp ma st);
Khng lm cht my;
C th gi v khi hnh trn dc ch nh bn p ga;
ng c c th hot ng ko theo;
Tng thch vi c tnh ca nhiu ng c ch nh thay i mc np;
Hiu sut truyn cao.
Xu hng pht trin truyn ng thu ng hin nay l nghin cu ci thin tnh cht
hot ng ca b truyn tng thch vi mi ch lm vic theo yu cu cng ngh ca
thit b. Trn cc my ko a nng v xe chuyn dng ngi ta b tr h thng iu khin in
t t ng iu chnh mc np cht lng trn b truyn thu ng to nn c tnh hot
ng ti u nht.
Chng 3
Cc b phn chuyn i nng lng thu tnh
.1. Bm v ng c thu lc
Bm thu lc c nhim v chuyn i nng lng c hc thnh nng lng thu lc
v ngc li ng c thu lc chuyn i nng lng thu lc a n t bm thnh nng
lng c hc cung cp cho cc ph ti chuyn ng quay. Bm thu lc nhn truyn ng t
ng c in khi h thng lm vic tnh ti, t ng c diezel khi hot ng trn cc thit b
t hnh nh my ko, my xy dng, my lm ng,
Theo hot ng c bn c th phn loi bm v ng c thu lc thnh hai dng: thay
i c th tch lm vic v khng thay i c th tch lm vic (hnh
.1). Th tch lm vic ca bm c hiu l th tch du cung cp trong mt vng quay, cn
th tch lm vic ca ng c l th tch du tip nhn theo mi vng quay.
a)
b)
1
Hnh 3.1. Du hiu hot ng v k hiu ca my thu tnh

a) Bm;
b) ng c thu lc
1- Th tch lm vic khng i; 2- Th tch lm vic thay i c;
- Mt chiu dng; 4- Hai chiu dng.
Trn hnh .2 l tp hp cc dng cu trc ca my thu tnh. Ngoi tr my ren vt, tt
c cc my thu tnh trn u c th hot ng thun nghch, tuy nhin c mt s loi
thng ch dng hoc u tin dng lm bm hoc ng c thu lc.
.1.1. My pt tng hng trc
Cc my pt tng hng trc hin ang c sn xut vi mt s lng rt ln. Chng
c ng dng nhng ni yu cu p sut cao v lu lng trung bnh nh trong cc h
thng thu lc ca my t hnh, trn my bay,
Khi dng lm bm hoc ng c, my thu tnh c mt cng sut cao, th tch cu trc
tng i nh, c bit thch hp lm hp s thu tnh. Theo c im hnh ng hc c
th phn bit cc loi my thu tnh nh sau:
+ My trc nghing;
+ My a nghing;
+ My a lc.
Trong cc phn di y s gii thiu cu to, hot ng v cc du hiu ca cc my

pt tng hng trc quan trng nht.
My thu tnh
My pt tng trt
My pt tng quay
My
hng trc
My
hng knhh
p ng tm
My bnh rng
(Cung c
)
My vnh rng
(Cung c
)
ng
ng ngo
Tc
ng trong
B
itr mt h
My
bnh rng b
78
Tc
5
My
cnh quay c
Hnh 3.2. S phn loi cc my thu tnh chuyn ng quay
6
My cnh
chn, cnh ln
c vt
My tr
Cung cp
dc trc
n cnh ln
My
Cung cp
tip tuyn
p ng tm
My cnh ch
Cung cp vung
gc vi trc
p lch tm
My cnh quay
(Cung c
)
Cung cp
hng knh
pMy
lchcnh
tm quay
(Cung c
)
Cung cp
dc trc
a) My hng trc trc nghing

My dc trc trc nghing l dng cu trc c nht ca my thu lc pt tng dc trc.
Cu trc tiu biu nht l dng v nghing chuyn ng lc tng i so vi trc, ngoi ra
cng c th b tr a ch ng c th chuyn ng lc tng i so vi trc ca v.
+ Cu to v hot ng: My trc nghing tiu biu nht c trnh by trn hnh
3.3. Trc ch ng 1 c ni cng vi a ch ng. Khi xy lanh 5 c cha cc pt tng 4
c th quay c trn cht 6. Pt tng c truyn chuyn ng t a ch ng qua cn pt
tng 3. Cht 6 c ni cng trong v lc 7 bn trong v ngoi 8. V lc 7 c lp t c
th lc quanh trc A -A.
1- Trc ch ng;
2- a ch ng;
3- Cn pt tng;
4- Pt tng;
5- Khi xy lanh;
6- Cht ta;
7- V lc;
8- V c nh;
9- a iu khin;
10- Rnh iu khin;
S- Pha np;
D- Pha y;
OT- im cht trn;
UT- im cht di.
Hnh 3.3. My pt tng hng trc

trc nghing
Khi hot ng ch bm, trc 1 c truyn chuyn ng quay, do a ch
ng 2, cn pt tng 3, pt tng 4 v c khi xy lanh 5 cng quay theo. Nu v lc 7 quay nh
hnh v trn mt ct B -B, th s to ra chuyn ng tnh tin ca tt c cc pt tng c trong
khi xy lanh. Khi khi xi lanh quay c 180 th pt tng bn trn trong hnh v mt ct B -B
chuyn ng t im cht di n im cht trn v cung cp mt dng du thnh phn.
Trong na vng quay tip theo du li c np vo. Khong mt na s pt tng thc hin
hnh trnh y cn na kia thc hin hnh trnh np. Ca np v ca y ca bm c ni
qua cc rnh np v rnh y 10 trn a iu khin 9 n phn np v y ca cc xy lanh.
Hot ng ch ng c s c qu trnh ngc li: dng du t bm qua ca y,
rnh y n xy lanh s y pt tng t im cht trn xung im cht di, khi lc trn
y pt tng truyn qua cn pt tng n a ch ng to thnh m men quay.
+ c im cu trc. a iu khin c ngha ln i vi hot ng ca cc my pt
tng hng trc, k c my trc nghing. Ngoi vic iu khin khng gian xy lanh t pha
np sang pha y v ngc li, a iu khin cn c nhim v nh hng dc trc cho khi
xy lanh.. Mt trong hai rnh iu khin (v d rnh S) c ni vi ng ng np, cn rnh

kia (rnh D) c ni vi ng ng y.
Gia rnh np v rnh y mi on chuyn tip c mt g iu khin c b rng ln
hn ng knh pt tng mt cht. G iu khin bn trn c cc pt tng chy qua n khi
gp im cht di (chuyn tip t hnh trnh np sang hnh trnh y), cn g iu khin
bn di c cc pit tng chy qua n khi gp im cht trn (chuyn tip t hnh trnh y
sang hnh trnh np). Khi chy qua cc g iu khin cc pt tng khng kt ni vi ng
np hoc ng y trong khong thi gian cc ngn. T dn n kt ni t ngt, th d
vi pha c p sut, do c th xut hin ti trng va p, l nguyn nhn ca dao ng v
ting n nu khng c hn ch bng cc bin php cu trc ph hp. Thng thng ti g
iu khin ngi ta to ra cc l hoc rnh thot ti, c tc dng lm mm qu trnh chuyn
tip t pha np sang pha y. Trn cc ng c cn b tr l thot ti trn c hai g iu
khin, bi v chiu quay ng c thng khng c xc nh trc.
Cn lu rng, s pt tng khng nn l s chn m phi chn s l gi cc xung
p sut v lu lng nh nht c th.
Lc tc ng ln pt tng v xy lanh cng c ngha ln i vi hot ng ca my
trc nghing. Cc lc tc ng c xc nh bi dng cu trc.
Ti cc my trc nghing lc t pt tng tc ng ln a ch ng. Ta phn tch ch
ng c v tch lc Fk thnh hai thnh phn tip tuyn Ft v php tuyn Fn:
Ft = Fk sin
Fn = Fk cos
(3.1)
Thnh phn Ft to ra m men quay,

cn thnh phn Fn tc ng vung gc vi
a ch ng (hnh 3.4).
Vic tc ng lc ta ln a ch
ng, c bit khi s dng cn pt tng, to
ra cc u im c bn ca my trc nghing.
y do khng xut hin lc ngang tc ng
ln pt tng v xy lanh, nn ma st gia pt
tng v xy lanh nh v dn n tnh cht
khi hnh ca loi my ny rt thun li.
Hnh 3.4. Phn tch lc trn my trc nghing

1- L khoan thot ti thu lc cho khp cu.
Khi xy lanh cng khng chu lc ngang nn khng cn phi c khong h cch u
gia khe h iu khin v khi xy lanh. Do khng xut hin lc ngang pt tng v khi xy
lanh nn c th b tr gc lc tng i ln dn n hnh trnh pt tng tng i ln trn cc
my trc nghing ( = 25-400 trong khi trn cc my a nghing = 15-180).
Nhc im chnh ca my trc nghing so vi my a nghing l chi ph ch to ln
cho cc cm chi tit nh hng dn cn pt tngN, khp ni v lc v v th hai. Ngoi ra
dng du c dn t pha y sang pha np qua rt nhiu on cong di, bi v cc u ni
np v y ch c th c b tr trn trc lc A -A, do xut hin hao tn ln.
T nhc im ny nu thit k hp s thu tnh vi my trc nghing s c mt kt
cu khng c gn nh i vi my a nghing.
b) My pt tng hng trc a nghing
My a nghing c sn xut vi s lng ln sau nm 1950. Giai on u vic

ng dng my a nghing trong thc t gp rt nhiu kh khn, trc ht l do ma st ln
gia pt tng v xy lanh. Do c u t nghin cu tch cc, hin nay cc kh khn
c khc phc. C th phn bit my a nghing theo hai loi: my a nghing trt v
my a nghing c ui pt tng chm cu.
Cu to v hot ng. Trn
cc my a nghing khi xy lanh 5
(hnh 3.5) c ni cng vi trc ch
ng 1. a nghing 2 c ni cng
vi v 7. Pt tng 4 khng c cn pt
tng m ta qua trt 3 hoc ta
trc tip qua ui pt tng vo a
nghing 2. gim ma st khi truyn
lc gia ui pt tng v a nghing
thng thng ngi ta lp thm mt a
con ln 8. Nu trc ch ng 1 v xy
lanh 5 quay th cc pt tng s c
truyn chuyn ng tnh tin. Nh c
p sut du pha p sut thp hoc
l ni vi b phn gi p sut thp nn
m bo khng xut hin mt lin kt
gia trt, ui pt tng v a
nghing hoc a con ln.
c im cu trc. Phn tch
lc ln pt tng trt c thc hin
ti tm khp ni gia pt tng v trt
(hnh 3.6).
a)
Vnh iu khin
v ch ni ng
b)
Hnh 3.5. My thu lc hng trc a nghing

a) My a nghing trt; b) My a nghing
c ui pt tng chm cu.
Lc truyn n t pt tng c phn

tch thnh lc ngang Fq v lc php tuyn Fn:
Fq = Fk tg
Fn = Fk
1
cos
(3.2)
Lc ngang lun gy kh khn cho cc

nh thit k giai on bt u pht trin loi
my thu lc a nghing.
Do lun c im t nm ngoi din
tch trt ca pt tng nn lc ngang to ra p
lc cc b ln gia pt tng v xy lanh, l
nguyn nhn lm cho lc ma st ln v
thng gp nht trong cc trng hp s dng
l to nn ma st na t. Cng do nguyn
nhn lc ngang ln nn c th gy ra ti trng
ngang ln khi xy lanh, dn n lm lch khe
h gia khi xy lanh v a iu khin v c
th dn n lm tng hao tn lt dng.
Hnh 3.6. Phn tch lc ti khp trt
Hnh 3.7 Phn tch lc ui pt tng

dng chm cud
khc phc ngi ta cn phi tnh ton thit k khi xy lanh sao cho a iu khin khng
phi chu m men lt.
Tc ng xu ca lc ngang c ci thin mt cht trong cu trc my a nghing
c ui pt tng dng chm cu (hnh 3.7). Lc ngang c truyn t pt tng n khi xy
lanh, tuy nhin c th xc nh c ng knh pt tng, bn knh chm cu ui pt tng,
gc lc v hnh trnh pt tng sao cho c th dch chuyn im t lc ngang n im gia
din tch trt ca pt tng. Nh lm gim ti trng ngang ln khi xy lanh v cc xy lanh.
Mc d c u im ny so vi my a nghing trt, nhng lnh vc ng dng ca my
a nghing c ui pt tng dng chm cu vn b hn ch, bi v p sut kp Herz gia ui
cu v a con ln b gii hn trong khong 200 250 bar. Trong thc t ngi ta vn u tin
s dng my a nghing trt.
c) My thu lc a lc
Mt th d v my a lc c m t
trn hnh 3.8. Pt tng 4 c b tr trong mt
khi xy lanh c nh, cn a lc 2 v a iu
khin 5 c ni cng v quay theo trc ch
ng 1. ui pt tng dng chm cu lun ta
vo a lc qua mt a con ln trung gian 3.
Khi trc ch ng v a lc quay lm cho pt
tng chuyn ng tnh tin v a iu khin
quay. Nh phn np v phn y s c
ni vi u ni vo v ra ca my thu lc
thng qua cc rnh iu khin.
My pt tng hng trc a lc l loi
Hnh 3.8. My pt tng dc trc a lc
my thu lc n gin, nh gn, c hao tn lt
1- Trc ch ng; 2- a lc; 3- a con
dng nh v hiu sut tng i cao. Nhc
ln; 4- Pt tng; 5- a iu khin
im ca my l c gi thnh cao.
d) Tnh ton my thu lc hng trc
Th tch lm vic
Th tch lm vic l th tch du do bm cung cp trong mt vng quay hoc l th
tch du do ng c thu lc tip nhn trong mi vng quay. Th tch lm vic c th c
tnh ton theo kch thc ca my pt tng hng trc.
i vi my trc nghing hnh trnh ca pit tng c xc nh theo (hnh 3.9):
S = 2rSa sin
S/2
T th tch lm vic V cho

mt my c z xy lanh vi din tch Ak
s l:
V = zSA k
z 2
d k rSa sin
2
i vi my a nghing:
z
V = d 2k rSs tg
(3.3)
2
V=
S/2
dk
dk
rSs, rTs
rSa
a)
b)
i vi my a lc:
Hnh 3.9. S xc nh th tch lm
z 2
vic ca my pt tng dc trc
(3.4)
V = d k rTs tg
2
a) Trc nghing; b) a lc nghing.
M men quay trung bnh
M men quay trung bnh trn trc truyn ca my thu lc c xc nh theo cng
thc di yM:
i vi my trc nghing:
M=
Thay Ft = Fk sin = p
z1
z1
Ft rSa sin d =
Ft 2rSa
20
2
d 2k
sin vo phng trnh, nhn c:
4
z 2
d k prSa sin .
(3.5)
4
i vi my a nghing:
z
M = d 2k prSs tg
4
i vi my a lc:
z
(3.6)
M = d 2k prTs tg ;
4
Cng sut trn trc truyn
Cng sut trn trc bm v ng
c thu lc l:
M=
Pmech. = M
(3.7)
Cng sut thu lc:

Phydr. = pQ
(3.8)
rSa, Ss, Ts
Ft, q
Pha y
rSa, Ss, Ts.sin
Pha ht
Hnh 3.10. S xc nh m men quay

trung bnh trn trc ca my trc
nghing v trn a ca my a nghing
Khi tnh ton thc t cn phi tnh n hiu sut ca my. Nu mun tnh ton cng
sut c hc t cng sut thu lc th c th tnh theo hiu sut :
pQ
(3.9)
Pmech. = 1 ; i vi bm dng du (+);i vi ng c dng du (-).
Hnh 3.11 gii thiu tng qut v cc dng cu trc ca my thu lc dc trc v phn
tch lc cho cc trng hp. Khi tra cu cn lu rng, trn mc my a lc 3 m men M0
c t vo khi xy lanh bt cng vi v, do m men truyn s c xc nh theo s
phn tch lc th 2.
3.1.2. My thu lc pt tng hng knh

Trn cc my hng knh cc xy lanh c b tr hng knh hnh sao so vi trc
truyn. Do cc my hng knh s c cu trc ngn hn cc my dc trc, tuy nhin li c
ng knh ln hn. My pt tng hng knh c phn thnh hai loi:
+ My pt tng hng knh ta trong;
+ My pt tng hng knh ta ngoi.
a) My pt tng hng knh ta trong

Trn cc my pt tng hng knh ta trong du thu lc c dn vo v a ra qua
mt trc iu khin c nh vi v. Trn hnh 3.12 gii thiu mt my hng knh tiu biu.
Dng cu trc
1.
My trc nghing
Hnh v
S lc v m men
1.1. Khi xy lanh lc
Trc khi xy lanh hoc trc

a ch ng t nghing so
vi trc truyn.
Khi trc truyn, a ch 1.2 a ch ng lc
ng v khi xy lanh quay
s to nn chuyn ng tnh
tin ca pt tng.
M = Ft rSa sin
2. My a nghing
2.1. trt
a nghing t lch so vi
trc truyn. Khi trc truyn
v khi xy lanh quay s to
ra chuyn ng tnh tin ca
pt tng
2.2. ui pt tng chm cu
M = Fa rSs sin
3.1. trt
3. My a lc
a lc t lch tng i
so vi khi xy lanh c nh.
Khi trc truyn v a lc 3.2. ui pt tng chm cu

chuyn ng quay s to ra
chuyn ng tnh tin ca
pt tng
M 0 = Fqo rTs sin

M = Fq rTs sin
Hnh 3.11. Tng qut v cu trc ca my pt tng hng trc

Khi xy lanh hnh sao nhn truyn ng t trc 3, chuyn ng quay quanh trc iu
khin 1, trc ny c ni cng vi v. Cc pt tng 4 chuyn ng trong cc xy lanh nh tc
ng ca cc con ln 5 khi chuyn ng trong rnh 6 ca v 7. trnh lc ngang gia pt
tng v xy lanh, cc pt tng 4 cn c hng dn chuyn ng trong xy lanh nh cc
trt 8. Nu v 7 c xoay nh vnh 9, trc vt me 10 v ai c 11 xung quanh cht 12 v
a khi xy lanh hnh sao n v tr lch tm (mt ct B -B) th chuyn ng quay ca khi xy
lanh s to ra chuyn ng tnh tin ca pt tng.
Hnh 3.12. My thu lc hng knh ta trong

1- Trc iu khin; Khi xy lanh hnh sao; 3- Trc truyn; 4- pt tng; 5- Con ln;
6- Rnh ln; 7- V; 8- trt; 9- Vnh xoay; 10- Trc vt me; 12- Cht.
Kt cu mi ca my pt tng
hng knh ta trong c gii thiu
trn hnh 1.13. Cc pt tng c b tr
hnh sao trong khi xy lanh 2. Khi xy
lanh quay quanh trc iu khin 4 ni
cng trong v 3. Nu vnh trt iu
chnh c 5 nm trong v 3 dch
chuyn to ra lch tm gia cht
iu khin vi khi xy lanh th chuyn
ng ca trt 6 trn vnh trt s
to ra chuyn ng tnh tin ca pt
tng.
Mc d cc my hng knh
trnh by c th s dng lm ng c
thu lc nhng trong thc t thng
c s dng lm bm. My hng
knh di y (hnh 3.14) c thit k
lm ng c thu lc.
123456-
Pt tng;
Khi xy lanh;
V;
Cht iu khin;
Vnh trt;
trt.
Hnh 3.13. My hng knh ta trong
12345-
Khi xy lanh;
Trc iu khin;
Pt tng;
Con ln;
Vnh cam.
Trong trng hp ny khi xy

lanh c bt cng vo v. Trc iu
khin 2 v vnh cam ngoi 5 chuyn
ng quay. Nh cc l khoan trong
khi xy lanh v trc iu khin, du p
sut cao c dn vo tc ng ln pt
tng. Nh chuyn ng tnh tin ca pt
tng qua cc con ln lm cho vnh cam
5 chuyn ng quay. Tng ng vi s
cam trong vnh cam, mi pt tng trong
mt vng quay to ra c nhiu hnh
trnh, do vi tn s quay thp vn c
th nhn c m men truyn ln.
Hnh 3.14. My hng knh ta trong (Hagglund)
b) My hng knh ta ngoi

Trn hnh 3.15 gii thiu mt
my hng knh ta ngoi l mt ng
c thu lc chy chm. Pt tng 1 tc
ng qua trt thot ti thu lc 2 ln
cam lch tm 3 v n trc truyn 4. Pt
tng c hng dn chuyn ng trong
5, trt c gi trn cam lch
tm nh vnh thp 6. ng du vo ra
c iu khin nh con trt pt tng 7
bng cch ni rnh p sut cao hoc rnh
p sut thp vi khng gian trn y pt
tng. Con trt 7 c iu khin nh
cam lch tm 8, b tr lch vi cam lch
tm 3 mt gc 900.
Hnh 3.15. My hng knh ta ngoi (Hagglund)

1- Pt tng; 2- trt; 3- Cam lch tm; 4- Trc
truyn; 5- ; 6- Vnh thp; 7- Con trt; 8- Cam
lch tm; 9- Rnh vng p sut cao; 10- Rnh vng
p sut thp.
c) Tnh ton my hng knh

Th tch lm vic
Trn hnh 3.16 trnh by s thay th mt my pt tng hng knh, trn vng
trn ngoi khi xy lanh hnh sao m t ng chy ca con ln, lch tm so vi vng trn
khi xy lanh hnh sao. Vi lch tm e, s xy lanh z, ng knh pt tng dk, c th xc nh
c th tch lm vic:
V=z
V=
d 2k
2e
4
(3.10)
z 2
d k e
2
(3.11)
Cng thc (3.11) tho mn vi my hng knh c mt hnh trnh theo mi vng
quay.
i vi my thu lc c nhiu hnh trnh
trong mi vng quay, th d my vnh cam, th
cng thc tnh th tch lm vic phi nhn vi
Fn
Fk
Ft
s hnh trnh m mi pt tng thc hin trong mt

vng quay.
M men quay trung bnh ca my thu lc
hng knh c tnh theo cng thc:
M=
pV
2
M=
z 2
pd k e
4
Hnh 3.16. S xc nh th tch

lm vic ca my hng knh l
(3.12)
3.1.3. My bnh rng v my vnh rng

Cc my thu lc c b phn cun chuyn ng quay quan trng nht l my bnh
rng v my vnh rng. Chng cng c th c s dng lm bm hoc ng c thu lc v
hin ang c sn xut vi s lng ln. C th phn bit theo hai dng:
+ My bnh rng n khp ngoi;
+ My bnh rng n khp trong.
Rnh p du
a) My bnh rng n khp ngoi

My bnh rng n khp ngoi cu to c bn
t hai bnh rng n khp vi nhau, trong mt
bnh rng ch ng v mt bnh rng b ng (hnh
3.17).
Du p sut cao c cung cp theo cc
khng gian to bi cc rnh rng v v khi cc bnh
rng quay. Khi mt rng dch chuyn khi vng np
cng vi mt rnh rng, xut hin mt s tng th
tch trong khng gian np, gim p sut, to nn
mt tc ng ht du.
Du p
Hnh 3.17. Hot ng ca bm

bnh rng n gin
Du c cun theo rnh rng a n lm tng p sut trong khng gian p sut cao.
Cc khng gian cun du c lm kn cc mt bn. trnh vic nn p du v nh
trnh c cc nh p sut khi cc cp rng vo n khp ngi ta thng to ra cc rnh
thot ti v hoc v .
cc my bnh rng n gin, do tn ti khe h bn (dc trc) v khe h nh (hng knh)
nn c hin tng hao tn lt dng ln, c bit khi nht du thp v p sut ln. gim hao
tn lt dng, nh lm tng hiu sut v p sut cho php ca my thu lc, ngi ta thit k cc
bm bnh rng c khe h dc trc hoc c khe h hng knh c tnh cht b thu lc, c ngha l
nh p lc khe h s nh i. Th d v loi my thu lc nh vy c trnh by trn hnh (3.18) v
(3.19). Cc bnh rng v trc c lp vo cc c bit c p sut du tc ng theo hng
dc trc v hng knh. Trng p sut dc trc gia v v tc ng vo mt trong ca v
ngn chn s m rng khe h dc trc. ng thi to nn mt trng p sut ti khe h pha p sut
cao gia v v. Trng p sut ny y lm cho vng np hp li. Nh v nh p sut
tc ng cng chiu s lm gim khe h hng knh gia nh rng v v bm. Trong vng khe h
hng knh nh nht, cng gi l vng to p sut, du thu lc b nn li v lm kn gia vng p
sut cao vi vng np.
Hnh 3.19. My bnh rng c t la

Hnh 3.18. My bnh rng t la khe
khe h dc trc v hng knh (Bosch)
h dc trc v hng knh (Bosch)
Do c hin tng cun du khi cc rng vo n khp nn xut hin ti vng p sut
cao cc xung lu lng v xung p sut tng i ln v hu qu l gy ra ting n. Do chiu
di n khp ca bm bnh rng n khp trong ln hn nn cc xung lu lng v p sut nh
hn so vi bm bnh rng n khp ngoi. ci thin tnh trng n v xung c th tng s
rng ca bnh rng trong bm bnh rng n khp ngoi, tuy nhin khi cng th tch lm vic
bm li c th tch cu to ln hn.
C th ci thin mt cch c bn hin tng gy n v xung p sut trn bm bnh
rng n khp ngoi nh b tr bnh rng kp vi hai cp bnh rng mng thay cho mt cp
bnh rng dy (hnh 3.20). Phn b rng trn hai cp bnh rng lch nhau 1/2 rng. Hai cp
bnh rng nm cch nhau mt tm trung gian, nhng cng chung mt u ni np v y.
Do lch mt na pha vi nhau nn tng
cc xung ca dng cung cp nh i mt cch c
bn v lm gim mnh ting n.
Nh bit, cc my bnh rng c th
hot ng thun nghch, tc l c th lm bm
hoc ng c thu lc. Tuy nhin kt cu trong
thc t ca bm bnh rng l khng i xng,
c ngha l vng p sut cao v vng np c
ch to khc nhau. Do khi s dng bm
ch ng c ch c th a dng du p sut
cao n vng p sut cao. o chiu quay trong
trng hp ny l khng th c. Cc ng c
bnh rng hot ng thun nghch cn c ch
to i xng hn.
Hnh 3.20. Bm bnh rng kp (Bosch)
b) My bnh rng n khp trong

Trn hnh 3.21 gii thiu my bnh rng n khp
trong. Bnh rng ch ng 1 quay truyn cho vnh rng trong
2 quay theo. Du thu lc c cun theo khng gian gia
rnh rng v vnh np 3. Trn my bnh rng n khp trong
cng c cu trc, khe h dc trc v hng knh t la thu
lc. Trong thc t ngi ta cn s dng my bnh rng n
khp trong nhiu cp (hnh 3.22).
Hnh 3.21. My bnh rng

n khp trong
Thng thng cc bnh rng c s dng l bnh

rng tr rng thng, vi cc dng rng khc nhau (rng thn
khai, rng Trochoid).
Do b tr lch tm ln gia bnh rng ch ng vi
vnh rng trong nn vi cng mt th tch lm vic, my
bnh rng n khp trong s c kt cu nh gn hn my bnh
rng n khp ngoi. Ngoi ra cn cho php chiu di n khp
ln v do lm kn tt hn gia vng p sut cao vi vng
np cng nh gim ng k tnh cht xung p sut, lu lng
v ting n so vi my bnh rng n khp ngoi.
c) My vnh rng
My vnh rng p sut thp c th s dng lm bm,
nhng thng c s dng lm ng c nhiu hn. Trn
hnh 3.23 gii thiu cu trc ca mt my vnh
rng. My vnh rng cu to t vnh rng 1 c 7
rng trong bt cht vi v v mt r to c 7 rng
ngoi. Cc rng c ch to sao cho c th lm
kn gia vnh rng v r to. Mt na khng gian
to bi vnh rng v r to c ni vi vng p
sut cao, na cn li c ni vi vng np.
Vic iu khin c thc hin nh van phn
phi quay.
Khi mt rng r to chuyn ng t rnh
rng ny n rnh rng k tip ca vnh rng
phn khng gian gii hn s ln lt c np
y v x sch.
Hnh 3.22. My bnh rng

nhiu cp
Hnh 3.23. My vnh rng

(Orbitmotor, Danfoss)
Th tch lm vic ca cc ng c tng i ln, do vi cu trc nh gn c th

cung cp mt m men quay kh ln. Do c hao tn lt dng cao nn hiu sut ca ng c
vnh rng khng cao. Do nguyn nhn ny my vnh rng ch c s dng vi p sut n
khong 150 bar.
d) Tnh ton my bnh rng v my vnh rng
Th tch lm vic
My bnh rng: tnh ton my bnh rng c th xut pht t gi thit rng v rnh
rng c cng mt th tch. Vi z l s rng, h = 2m l chiu cao rng, b l b rng bnh rng,
t=2.m l bc rng, m l m un v D l ng knh vng trn chia c th tnh c th tch
lm vic:
z
V = 2 hbt
2
z.t = zm = D
nn
V = Dhb
(3.13)
(3.14)
My vnh rng: Vi z l s rng

ca bnh rng r to v b l b rng bnh
rng, th tch lm vic c th tnh theo hnh

3.24:
V = z(z + 1)(A max A min )b (3.15)
pV
M=
2
My bnh rng:
1
M = hbDp
(3.16)
2
My vnh rng:
z(z + 1)
(A max A min )bp
M=
2
3.1.4. My thu lc cnh quay
(3.17)
My thu lc cnh quay c ch to theo cc loi: my c mt th tch lm vic v

my c hai hay nhiu th tch lm vic. Chng c th lm vic theo nguyn l ta ngoi hay
ta trong v c th c s dng lm bm hay ng c thu lc. Trn cc bm cnh quay ta
trong vic cung cp du c thc hin tng t nh trn my pt tng hng knh nh mt
trc iu khin. Trn cc my cnh quay ta ngoi du c a vo t ca m trn v. My
cnh quay nhiu th tch lm vic c thit k l my thu lc khng iu chnh c cn
my cnh quay mt th tch lm vic cng c th l my thu lc iu chnh c, c ngha l
thay i c th tch lm vic.
a) My cnh quay mt th tch lm vic
Hnh 3.25 gii thiu mt th d my cnh quay mt th tch lm vic iu chnh c.
Cc cnh quay 2 c lp trn r to 1 sao cho khi r to quay, cc cnh quay c th
dch chuyn hng knh di tc ng ca lc ly tm, p sut du hoc p lc l so t vo
mt trong ca vnh trt 3. Cc cnh quay c th c thit k theo dng cnh kp, c ngha
l chng c th cu to t hai phn nm k tip nhau theo chiu quay, nh c th lm kn
tt hn gia cnh quay v vnh trt hoc v. Vnh trt 3 c th dch chuyn bng c hc
(nh vt 4) hoc bng thu lc n mt v tr lch tm so vi r to. Khi khng gian ng kn
gia cnh quay, v v r to rng ra th du thu lc c ht vo t vng np S v rnh np 5.
Khi r to tip tc quay s thc hin qu trnh to p sut: du thu lc chy qua rnh 6 vo
vng p sut cao D.
Hnh 3.25. Bm cnh quay mt th tch lm

vic iu chnh c (Manuesmann)
Hnh 3.26. My cnh quay hai th tch lm

vic khng iu chnh c (Sperry Vickers)
b) My cnh quay nhiu th tch lm vic

Trn hnh 3.26 gii thiu my cnh quay hai th tch lm vic. Bao quanh r to c
b tr hai khng gian cun du nm i xng nhau, mi khng gian c ni thng vi mt
rnh np 3 hoc 4 v vi mt rnh y 5 hoc 6. Cc rnh np v rnh y c ni tng
ng vi cc ca np S v ca y D. Do cu trc i xng ca cc khng gian cun du nn
r to v cc gi khng cn chu lc hng knh. Tuy nhin dng cu trc ny ch c s
dng thit k cc my cnh quay khng thay i c th tch lm vic.
c) Tnh ton my cnh quay
Th tch lm vic
My c mt th tch lm vic (hnh 3.27a):
Dd
2
(3.18)
( D 2 d 2 )
(D d)
Vmax = b
az
4
2
(3.19)
e max =
My c nhiu th tch lm vic (hnh 3.27b):
(D 2 d 2 )
(D d )
Vmax = Kb
az
4
2
(3.20)
Trong :
b- b rng cnh;
z- s cnh;
K- S th tch lm vic trong
mt vng quay ca r to.
3.1.5. My thu lc cnh chn v cnh ln
Hnh 3.27. S tnh ton th tch

lm vic ca my cnh quay
a) My cnh chn
My cnh chn (hnh 3.28) c th c nhn nhn l mt cu trc nghch o hnh
ng hc ca my cnh quay.
Hai cnh chn 1 c b tr i nhau 1800 trn v c nh (khng phi trn r to) v
cng c th dch chuyn hng knh nh lc l xo, p sut du hoc c hai n t vo b mt
r to 2 v khp kn khng gian p sut cao 3 hoc khng gian np 4 gia r to v v.
Chuyn ng quay ca r to s to ra tc
ng ht du t ca np v cung cp n ca y.
Do b tr ca np v ca y lch nhau 900 nn khi
lm vic ch bm my cnh chn s to ra mt
dng du p sut cao dng xung.
Hnh 3.28. My cnh chn (Sauer)
khc phc nhc im ny c th thit k

hp l prfin r to sao cho lu lng c gi khng
i theo gc quay. My cnh chn hot ng c hiu
sut cao trong vng p sut di 200 bar.
b) My cnh ln
Hnh 3.29. My cnh ln (Rollstar)

My cnh ln (hnh 3.29) cu to t r to 1 v 4 cnh ln 2. Nh truyn ng bnh
rng nn r to v cnh ln c lin kt truyn ng c cng vn tc tip tuyn, nh c th
ln khng trt vi nhau v cc rng 3 ca r to n khp chnh xc vo rnh ca cc con ln.
V, r to 1 v con ln 2 to ra cc khng gian p sut thp v p sut cao tch bit
tip nhn th tch du np hoc y. Vng p sut lm vic ca my cnh ln nm khong
di 160 bar.
c) Tnh ton my cnh chn v my cnh ln
Th tch lm vic
My cnh chn (hnh 3.30):
b 2
180 0
(D d 2 )
;
2
180 0
My cnh ln (hnh 3.22):
V = (D 2 d 2 ) zA z b ;
2
V=
(3.21)
(3.22)
Trong b l b rng r to
Hnh 3.30. S tnh ton my thu

lc cnh chn v cnh ln
3.1.6. My trc vt
My trc vt cu to t mt hay nhiu cp trc c rnh xon vt n khp vi nhau
(hnh 3.31). Du thu lc c dn qua khng gian gia hai mt rng ca trc vt, trc vt i
din v v. Khc vi bm bnh rng, y khng xut hin khng gian cung cp gin on
trong cc rnh rng m du c y mt cch lin tc, khng c s thay i th tch theo
hng dc trc. Do bm trc vt
lm vic hon ton khng c xung va
p. m bo kn xt gia khng
gian np v khng gian y cn c s
lng u mi ren xc nh. p sut
mong mun cng ln th s u mi
ren cng cn phi nhiu.
Do trnh c lc hng knh,
c th cn bng c lc dc trc v
do khng xut hin lc qun tnh khi
Hnh 3.31. My trc vt
lng va p nn cc my ren vt c
tn s quay cao v hot ng rt m du. Nhc im l ch cho php hot ng vi p sut
thp, khong di 200 bar v hiu sut thp do c ma st ln.
Th tch lm vic ca my ren vt c th c tnh theo cng thc:
V=
D2
(D d 2 )s (D 2
sin 2)s
4
4
360 0
(3.23)
trong : D l ng knh ngoi ca ren;

d - ng knh trc;
s - dc ca ren vt v
cos =
D+d
2D
3.1.7. Tnh cht hot ng ca cc my thu tnh

a) c im hot ng ca cc loi cu trc
Theo nguyn l hot ng v cc c im c bn ca mi my ring bit, trong gio
trnh ny gii thiu khi qut tm tt cc tnh cht theo dng cu trc ca my thu tnh trn
cc bng (3.1) v (3.2). T hnh 3.32 c th tra cu quan h gia hiu sut th tch v hiu
sut chung ca cc my thu lc quan trng nht vi p sut hot ng. Cn lu rng y
ch l cc thng tin tng i s b cc nh ch to my c mt ci nhn khi qut v cc
my thu tnh v cc c im ca chng.
Hnh 3.32. Th d quan h gia hiu sut th tch, hiu sut chung vi p
sut hot ng ca cc my thu tnh khc nhau (n = 1500 v/ph)
u im
1. p sut cao, mt cng 1. Chi ph ch to cao

sut ln
2. Khng gn nh my dc trc
2. Hiu sut thun li
3a. Khi s dng lm ng c
trn cu xe hi c m men
3a. C th c tn s quay cao
quay thp
3b. M men quay rt ln tn
3b. Khng t c tn s quay
s quay thp
cao
1.Chi ph ch to caoC
2.So vi my hng knh c
chiu di ln hnS
3a. Dn du khng thun li
3b. Lc ngang ln, m men lt
pt tng ln, hao mn mnh.
3c. Lc ngang pt tng ln, p
sut b gii hn bi lc kp
cho php Henz ti ui pt
tng.
Nhc im
P/M 1a. Bm v ng c trn

cc thit b tnh ti v t
hnh
M 1b. ng c trn hp s xe
hi cu trc tch ri
2b. ng c truyn lc ko
ti
u tin ng dng
P- Bm; M- ng c
P/M 1. truyn ng xe hi
do c mt cng sut
ln v hiu sut thun
li
P/M 2. truyn lc cho my
cng c do kh nng
iu khin v iu chnh
thun li
Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc v Kh nn .. 95
2. My pt tng hng knh

a) Vi cam lch tm
b) Vi vnh cam
1. p sut cao, mt cng

1. My pt tng hng trc
sut ln
a) Trc nghing
2. Th tch lm vic thay i
b) a nghing, trt
c thun li iu
c) a nghing, ui pt tng
khin v iu chnh
dng cu
3. Hiu sut tt, chi ph vn
hnh thp
4a. Khng c lc ngang pt
tng, t hao mn, thot ti
thu lc, gc lc ln
4b. Dn du tt, thot ti thu
lc
4c. Dn du thun li, m men
lt ti pt tng nh.
Loi my
Bng 3.1 Tnh cht hot ng ca my thu tnh
94
Th tch cu to nh
Xung dng nh, t n
Hiu sut th tch cao
Thay i c th tch lm
vic thun li iu khin,
iu chnh
4b, 5a, 5b. Cn bng lc thu lc
1.
6. My ren vt
1. Nhy cm vi nh p sut P/M Trong my cng c v ch

(gy cnh quay)
to my ni chung
2. Hiu sut c hc v hiu sut
chung thp
3a. Chu ti mt pha trn r to
v trc
3b. Th tch lm vic khng i
P 1a, 1b. Ph bin l bm trn

cc thit b t hnh
P 1c. To p sut cho cc thit b
tnh ti nh my cng c
M 2b. ng c r tin nhng
tnh cht khi hnh km
M 2d. L thit b nh lng cho
li thu lc v l ng c
quay chm cho nhiu trng
hp ng dng.
2.
1.
2.
3.
4a.
4. My cnh quay
a) Mt th tch lm vic
b) Nhiu th tch lm vic
5. My cnh chn, cnh ln
a) Cnh chn
b) Cnh ln
1. Th tch lm vic khng i,

lu lng thay i nh tit
lu, lm nng du
2a. Khng s dng c l ng
c
2b. Chi ph ch to cao
2c. t hn my bnh rng n
khp ngoi
2d. Hiu sut thp, chi ph hot
ng cao
Cung cp khng xung, m 1. p sut thp, mt cng P 1. Bm du bi trn

du
sut nh
2. Truyn lc thang my
An ton hot ng ln, tui 2. Chi ph ch to cao
th cao
1. Th tch cu to nh, mt
cng sut ln
2. Cu to n gin
3. Gn, ph hp vi iu kin
s dng kh khn
4a. L bm cu to rt n gin,
hot ng tt
4b. Hao tn lt dng nh, hiu
sut tt
4c. Xung dng nh, m du, tui
th cao
4d. M men quay ln khi tn s
quay thp
3. My bnh rng, vnh rng

a) My bnh rng khng t la
khe h
b) My bnh rng t la
c) My bnh rng n khp
trong
d) My vnh rng
Bng 3.1 Tnh cht hot ng ca my thu tnh (tip)
15
25
15
1050
510
210
410
15

a) My bnh rng khng t la khe h
b) My bnh rng t la khe h
c) My bnh rng n khp trong
d) My vnh rng
4. My cnh quay
a) Mt th tch lm vic
5. My cnh chn v cnh ln

a) My cnh chn
b) My cnh ln
6. My trc vt
1001000
1040
-
1050
20200
550
550
550
50200
50500
5001000
50 500
20 200
200 200
400070000
40400
65750
60160
200800
501000
50120
50700
200800
10008000
200035000
10001400
5003000
200500
3000300
80050
7500500
5000300
80001500
10050
5010
10010
40020
100150
150200
80300
200
1200400
180200
120250
100250
100150
200
300
100300
260
250700
200450
250500
250500
200300
p sut [bar]
20000200
40001700
1200
7100
140175
145
10210
175210
280
30001000 50150100 100175

175
40001300
150200
700500 75002500
500300 80002000
1500300 50002000
5010
2000200
102
51
205
205
205
Tn s quay [v/ph]
210
10100
510
5 10
2 10
Th tch lm vic [10-6 m3]

a) Cam lch tm
b) Vnh cam
Loi my
a) Trc nghing
b) a nghing, trt
c) a nghing c uuoi pt tng
dng cu
Bng 3.2. Phm vi thng s hot ng ca my thu tnh
96
u im
1. p sut cao, mt cng 1. Chi ph ch to cao

sut ln
2. Khng gn nh my dc trc
2. Hiu sut thun li
3a. Khi s dng lm ng c
trn cu xe hi c m men
3a. C th c tn s quay cao
quay thp
3b. M men quay rt ln tn
3b. Khng t c tn s quay
s quay thp
cao
1.Chi ph ch to caoC
2.So vi my hng knh c
chiu di ln hnS
3a. Dn du khng thun li
3b. Lc ngang ln, m men lt
pt tng ln, hao mn mnh.
3c. Lc ngang pt tng ln, p
sut b gii hn bi lc kp
cho php Henz ti ui pt
tng.
Nhc im
P/M 1a. Bm v ng c trn

cc thit b tnh ti v t
hnh
M 1b. ng c trn hp s xe
hi cu trc tch ri
2b. ng c truyn lc ko
ti
u tin ng dng
P- Bm; M- ng c
P/M 1. truyn ng xe hi
do c mt cng sut
ln v hiu sut thun
li
P/M 2. truyn lc cho my
cng c do kh nng
iu khin v iu chnh
thun li

a) Vi cam lch tm
b) Vi vnh cam
1. p sut cao, mt cng

sut ln
a) Trc nghing
2. Th tch lm vic thay i
b) a nghing, trt
c thun li iu
c) a nghing, ui pt tng
khin v iu chnh
dng cu
3. Hiu sut tt, chi ph vn
hnh thp
4a. Khng c lc ngang pt
tng, t hao mn, thot ti
thu lc, gc lc ln
4b. Dn du tt, thot ti thu
lc
4c. Dn du thun li, m men
lt ti pt tng nh.
Loi my
Bng 3.1 Tnh cht hot ng ca my thu tnh
94
Th tch cu to nh
Xung dng nh, t n
Hiu sut th tch cao
Thay i c th tch lm
vic thun li iu khin,
iu chnh
4b, 5a, 5b. Cn bng lc thu lc
1.
6. My ren vt
1. Nhy cm vi nh p sut P/M Trong my cng c v ch

(gy cnh quay)
to my ni chung
2. Hiu sut c hc v hiu sut
chung thp
3a. Chu ti mt pha trn r to
v trc
3b. Th tch lm vic khng i
P 1a, 1b. Ph bin l bm trn

cc thit b t hnh
P 1c. To p sut cho cc thit b
tnh ti nh my cng c
M 2b. ng c r tin nhng
tnh cht khi hnh km
M 2d. L thit b nh lng cho
li thu lc v l ng c
quay chm cho nhiu trng
hp ng dng.
2.
1.
2.
3.
4a.
4. My cnh quay
a) Mt th tch lm vic
5. My cnh chn, cnh ln
a) Cnh chn
b) Cnh ln
1. Th tch lm vic khng i,

lu lng thay i nh tit
lu, lm nng du
2a. Khng s dng c l ng
c
2b. Chi ph ch to cao
2c. t hn my bnh rng n
khp ngoi
2d. Hiu sut thp, chi ph hot
ng cao
Cung cp khng xung, m 1. p sut thp, mt cng P 1. Bm du bi trn

du
sut nh
2. Truyn lc thang my
An ton hot ng ln, tui 2. Chi ph ch to cao
th cao
1. Th tch cu to nh, mt
cng sut ln
2. Cu to n gin
3. Gn, ph hp vi iu kin
s dng kh khn
4a. L bm cu to rt n gin,
hot ng tt
4b. Hao tn lt dng nh, hiu
sut tt
4c. Xung dng nh, m du, tui
th cao
4d. M men quay ln khi tn s
quay thp

a) My bnh rng khng t la
khe h
b) My bnh rng t la
c) My bnh rng n khp
trong
d) My vnh rng
Bng 3.1 Tnh cht hot ng ca my thu tnh (tip)
15
25
15
1050
510
210
410
15

a) My bnh rng khng t la khe h
b) My bnh rng t la khe h
c) My bnh rng n khp trong
d) My vnh rng
4. My cnh quay
a) Mt th tch lm vic
5. My cnh chn v cnh ln

a) My cnh chn
b) My cnh ln
6. My trc vt
1001000
1040
-
1050
20200
550
550
550
50200
50500
5001000
50 500
20 200
200 200
400070000
40400
65750
60160
200800
501000
50120
50700
200800
10008000
200035000
10001400
5003000
200500
3000300
80050
7500500
5000300
80001500
10050
5010
10010
40020
100150
150200
80300
200
1200400
180200
120250
100250
100150
200
300
100300
260
250700
200450
250500
250500
200300
p sut [bar]
20000200
40001700
1200
7100
140175
145
10210
175210
280
30001000 50150100 100175

175
40001300
150200
700500 75002500
500300 80002000
1500300 50002000
5010
2000200
102
51
205
205
205
Tn s quay [v/ph]
210
10100
510
5 10
2 10
Th tch lm vic [10-6 m3]

a) Cam lch tm
b) Vnh cam
Loi my
a) Trc nghing
b) a nghing, trt
c) a nghing c uuoi pt tng
dng cu
Bng 3.2. Phm vi thng s hot ng ca my thu tnh
96
b) Hiu sut v trng c tnh

Trn hnh 3.32 hiu sut chung ca cc my thu tnh tho mn mi quan h:
ges = vol hm .
(3.24)
Trong :
- vol l hiu sut th tch, c to nn bi hao tn th tch do nn du trong cc my
thu tnh, trc ht dng hao tn lt du, bao gm c lt du ngoi v lt du bn trong
my thu lc. Lt du ngoi c th xut hin ti ch lm kn pt tng ca xy lanh thu lc, lt
du trong c th t vng p sut cao ca bm sang vng np hoc t khoang p sut ca mt
xy lanh sang khoang tr v qua b phn lm kn pt tng.
- hm - hiu sut thu c, tnh n cc hao tn do ma st gia cc phn t trt ca
my v hao tn dng chy. Trn hnh 3.33 gii thiu s biu din hiu sut ca mt bm
v ng c thu lc.
ng c
Bm
Qeff , peff
Nu mt h thng
p1v
p2v
thu lc i hi mt lu
lng Qeff v mt p sut peff
Q2 th p2 th
hot ng th khi nh c
Q1 th p1 th
Q
Q
2v
1v
M2
bm cn tnh n c hao tn
M1
V1
V2
n2
p sut v hao tn lt dng.
n1
Bm cn c nh c sao
cho c th to thm p sut
p0= 0
p0= 0
p1v. Cc cng thc sau y
tho mn cn bng p sut v
Hnh 3.33. Biu din ngun hao tn trong
cn bng lt dng:
bm v ng c
Q eff
= n 1 V1
1vol
(3.25)
p eff
2M 1
=
V1
1hm
(3.26)
Q1th = Q eff + Q1v =
p1th = p eff + p1v =
Tng ng i vi ng c thu lc:

Q 2 th = Q eff Q 2 v = Q eff 2 vol = n 2 V2
p 2 th = p eff p 2 v = p eff 2 hm =
2M 2
V2
(3.27)
(3.28)
T c th xy dng cng thc tnh hiu sut cho bm v ng c.

Bm:
1ges = 1vol 1hm =

1hm =
1ges
1vol
p eff Q eff
2M 1n 1
p eff Q1th
p V
= eff 1
2M 1n 1 2M 1
(3.29)
(3.30)
1vol =
1ges
1hm
Q eff
Q
= eff
Q1th n 1 V1
(3.31)
ng c:
2M 2 n 2
p eff Q eff
(3.32)
2M 2 n 2 2M 2
=
p eff Q 2 th
p eff V2
(3.33)
Q 2 th n 2 V2
=
Q eff
Q eff
(3.34)
2ges = 2 vol 2 hm =
2 hm =
2 vol =
1ges
2 vol
2 ges
2 hm
i vi hp s thu lc cu to t bm v ng c thu lc, c cng thc:

ges = 1ges 2ges =
M2n 2
M1n 1
(3.35)
M men truyn M1
Hao tn m men M1V
Hao tn lu lng Q1V
Lu lng Q1
xc nh cc gi tr c trng v nh gi bm v ng c thu lc ngi ta c

th s dng cc dng biu khc nhau. Trn hnh (3.34) gii thiu biu khng gian v
quan h Q (n,p) v M (n,p) cho mt bm c th tch lm vic khng i.
a)
b)
Hnh 3.34. c tnh khng gian ca bm c th tch lm vic khng i

(Backe v Hahmann) :
a) Lu lng v hao tn th tch; b) M men truyn v hao tn.
Khi hao tn lt dng s l:
Q1v = Q1th Q1eff
Hiu sut th tch:
1vol =
Q1eff
Q1th
Hiu sut thu c:
1hm =
M 1th
M 1eff
Trn hnh 3.36

gii thiu trng c tnh
ca mt bm pt tng dc
trc thay i c th tch
lm vic. Th d: xut
pht t gc lc 150, p
sut hot ng p =150 bar
s c c im hot
ng BP. T c th
c c cc s liu hot
ng sau:
Hnh 3.36. Trng c tnh ca bm pt tng hng trc

thay i c th tch lm vic
(Kamper Hydraulik, n = 25 v/s, = 30.10-3 Ns/m2)
p sut p
p sut p
Cng sut truyn P1
i vi my thu
lc thay i c th tch
lm vic (c bm v ng
c) cng c cc trng
c tnh loi ny.
M men truyn M1
M men truyn M1
Cc s liu c
trng ca my thu
tnh c th c tra
cu trn c tnh hai
chiu do cc hng sn
xut xy dng cho mi
loi my. Hnh (3.35)
gii thiu c tnh hai
chiu ca mt bm pt
tng hng trc c th
tch lm vic khng
i.
Th d: nu
xut pht t tn s
quay hot ng 25 v /s
(1500 v/ph) v p sut
Hnh 3.35. Trng c tnh ca mt bm pt tng hng trc
hot ng p =150 bar
khng thay i c th tch lm vic (Kamper Hydraulik)
s nhn c im =17,50; th tch lm vic V =0,065 m3, nht du =30.10-3Ns/m2)
hot ng BP, t c
cc thng tin v m
men truyn lc (M1=
166 N.m), cng sut
truyn lc (P1= 26
lng
kW),
lu
(Qeff=1,6.10-3 m3/s) v
sut
tng
hiu
(ges=91%).
M men truyn lc M1=143 Nm; cng sut truyn lc P1= 21 kW; th tch y
Veff=53,5.10-6m3; hiu sut tng ges= 89,5%.
i vi hp s thu tnh cng c cc trng c tnh tng t.

c) Xung p sut v xung lu lng
Hu nh tt c cc bm thu tnh u c mt s hu hn cc phn t cun du (pt
tng, rng, cnh quay,). Do thc t ny cc bm khng cung cp c mt lng du
khng i m cung cp mt lu lng thay i xung quanh gi tr trung bnh, ngi ta gi
l xung lu lng. Ngoi nh hng ca cc phn t cun du lu lng cn c th chu nh
hng ng thi t tnh chu nn ca du thu lc, hin tng lt du cng nh tc ng ca
cc thit b thu lc nh khng kn, l iu khin, (hnh 3.37).
Phn t cun
Tnh cht du
Tc ng ca thit b
Xung lu lng
Xung p sut
Ting n, hng hc
Hnh 3.37. S biu din s xut hin xung lu

lng, xung p sut v ting n trong my thu lc
Xung lu lng cn gy hu qu ln hn i vi thc t hot ng ca my thu lc

khi chng xut hin trong vng p sut cao ca thit b. Chng s kch thch dao ng trong
bm v thit b thu lc mc k tip, lm tng ting n v trong mt s trng hp s gy
hng hc, gy t cc phn t kt cu.
Hnh 3.38 gii thiu biu lu lng tng hp ca bm pt tng 6 xy lanh. Trong
trng hp ny ch tnh n c im ng hc ca cc phn t cun v b qua nh hng
ca tnh cht nn c ca du, hin tng lt du v nh hng ca thit b.
Lu lng
tng cng
tc thi
Hnh trnh y
Lu lng
tc thi
ca tng
pt tng
Hnh trnh ht
Gc quay
Hnh 3.38. Biu din lu lng tng hp ca bm 6 pt tng
Trong na vng quay ca trc ch ng (ngha l mt hnh trnh y) mi pt tng ch

cung cp mt phn lu lng tc thi. Tng cc phn lu lng tc thi Q1, Q2, Q3 chnh l
lu lng tc thi ca bm. Lu lng s bin thin gia hai gi tr Qmin v Qmax, c ngha l
quanh gi tr trung bnh Qm. Cc gi tr Qmax, Qmin, Qm c th c xc nh bng biu trn
hnh 3.39.
Nu xoay kim vi vn
tc quay ca trc ch ng th
lu lng ca mi pt tng t l
thun vi chiu cao ca kim
theo ng trung bnh. Khi c
nhiu xy lanh phn b u trn
chu vi th lu lng tng s t
l thun vi tng hnh chiu
My pittng vi 6 xi lanh
My pittng vi 7 xi lanh
ca cc kim ln ng trung
bnh. Cc kim ni tip nhau to
Hnh 3.39. Xc nh lu lng tc thi tng
thnh mt a gic u khp
ca bm pt tng bng biu
kn. Do ch c cc kim hng
ln trn mi biu th gi tr lu lng nn lu lng c gi tr bng chiu cao tc thi ca a
gic theo ng c s. C th nhn c lu lng c gi tr l chiu cao ca mt a gic u
khi ln a gic trn mt mt phng c nh.
Trn hnh 3.39 biu din a gic ln cho my c s pt tng chn v l. Gia Qmax v
Qmin cch nhau mt gc 0,
i vi s xy lanh chn:
0 =
i vi s xy lanh l:
0 =
2z
T biu c th xc
nh lu lng ti thiu:
Q min = Q max cos 0
v bin ng lu lng:
Q max Q min = Q max (1 cos 0 )
Lu lng trung bnh s
Hnh 3.40. khng u ca lu lng trn my

pt tng c s xi lanh khc nhau
l:
Qm =
1
0
(Q
0
max
cos )d = Q max
sin 0
0
Lu lng khng u c nh ngha l t l gia bin ng lu lng vi lu lng

trung bnh:
(1 cos 0 ) 0
Q max Q min
100(%)
100(%) =
sin 0
Qm
(3.36)
cung cp khng u ca my pt tng c s xy lanh khc nhau c trnh by trn

hnh 3.40. Gi tr ca chng c th tra trong bng 3.3.
Bng 3.3. cung cp khng u ca my pt tng
S xy lanh
10
11
, %
14,03
32,53
4,97
14,03
2,53
7,81
1,53
4,47
1,02
T bng 3.3 nhn thy rng cung cp khng u ca my pt tng c s xy lanh l

c gi tr bng cung cp khng u ca my pt tng c s xy lanh chn nhng vi s xi
lanh gp i.
Tn s xung ca my thu tnh ph thuc vo tn s quay v s cc phn t cun.
i vi my pt tng c s xy lanh chn:
f = nz
i vi my pt tng c s xy lanh l:
f = 2nz
i vi my bnh rng v my cnh quay c s rng hoc s cnh z:
f = nz
S liu v cung cp khng u c th tra cu trong cc ti liu k thut.
nh hng ca s rng v
dng cu trc ca bm bnh rng n
xung p sut v lu lng c trnh
by trn hnh (3.41).
Xung p sut p
a) Bm 1: n khp ngoi, 9 rng;

b) Bm 2: n khp ngoi, 12 rng;
c) Bm 3: bnh rng kp, 2x12 rng;
d) Bm 4: n khp trong, 13/20
rng.
S liu th nghimS: n = 1500 v/ph;
p = 100 bar; = 600C; = 20 cSt.
Thay i lu lng tng i Q

/Q
Ngoi biu p sut, trn

cn tnh ton qu trnh lu lng
Q /Qm ca 4 loi bm khc nhau. C
th nhn thy r rng s rng cng
tng th bin p sut cng gim.
Qu trnh xung p sut rt tng
thch vi qu trnh xung lu lng
tnh ton.
Hnh 3.41. Xung p sut v xung

lu lng ca bm bnh rng
d) Gim xung
Nu trong thc t khng th lm gim xung p sut v xung lu lng bng bin php
kt cu, th cn mt kh nng gim dao ng nh mt phn t cu trc tng ng trn ng
dn du, nh trnh c hon ton hay mt phn dao ng trn cc ng du tip theo
n h thng thu lc. C hai loi gim xung thu lc c s dng:
+ Gim xung hp th;
+ Gim xung giao thoa hay gim xung phn x.
Trong b gim xung hp th, nng lng dao ng b hao tn tng phn nh cc vt
liu thch hp, c ngha l chuyn thnh nhit. Thng thng vic gim xung c thc hin
nh nn gin mt th tch kh, th d nh ng gin n hoc tch p thu lc. B gim xung
giao thoa hay phn x tc ng nh sau: sng m nhiu s cp c loi b nh cng tc
dng vi mt sng th hai c cng bin , tn s nhng lch pha mt na bc sng. Thit
b dng cho mc ch ny thng l bung gin n hoc ng giao thoa.
Hiu qu tc ng ca mt b gim xung c nh gi theo gi tr lch bin p
sut trc v sau thit b. Nu p A l bin p sut u ra ca b gim xung th gim
xung D c tnh theo cng thc:
D = 20 log
p E
p A
gim xung D m t tnh cht truyn ca mt b gim xung v ph thuc vo tn s

xung.
gim xung D
B tch p thu kh c ni ch T vo ng ng thu lc ch hot ng c hiu qu

trong mt vng tn s hp (hnh 3.42). gim xung cc i nm di tn s 100 Hz vi
cc s liu tch p khc nhau, do
ch gim cc dao ng kch
thch t bm thu lc c cht
t. Lm ngn chiu di v m
rng ng knh cc ng ni
cng nh gim th tch tch p c
th y nh cc i gim xung
n vng tn s cao hn. Khi
thit k h thng thu lc vi cc
b gim xung kiu tch p, cn
lu n cc c im trn v c
th m rng vng tn s b
gim xung hot ng c hiu
qu.
ng mm vi v li thp
truyn ti p sut ch c tc
ng gim xung nh, di 6 dB
trong vng tn s chung. Ngc
Hnh 3.42. Qu trnh gim xung ca

b tch p kh ng c th tch khc nhau
Khng nn s dng kt cu
ng giao thoa nu cn phi lc mt
gii tn hp t mt ph tn s. Ngoi
ra do chiu di kt cu, vic s dng
ng giao thoa gim xung dao
ng kch thch to bi my thu
tnh l khng thch hp.
Cng cn lu rng, mi
phn t gim xung phi c lp
trc tip vo ng ng ngay sau
ngun dao ng, bi v khong
cch ln gia ngun dao ng
vi phn t gim xung s to ra
mt cu gim xung khng mong
mun. Cc gi tr gim xung
cho tho mn vi cc b gim
xung trong mt ng ng khng
phn x. Do trong thc t khng
c ng ng kn khng phn x
nn trong tnh ton cn ly gi tr
gim xung nh hn.
gim xung D
li nu ch to ng mm c v bc l vi si s c hiu qu gim xung rt cao, n c th lm

tng hiu qu tch p. Nh c th t n gim chn 20 dB. Tuy nhin kh nng lm
vic ca ng mm loi ny b hn ch.
A
Tc ng gim xung ca bung gin n tng theo t l mt ct ngang = K v c
AL
th t n 20 40 dB. Quan h gia gim xung vi tn s kch thch c gi tr cc i v
cc tiu, v tr cc tr chu nh hng ca chiu di bung gin n. trnh cc tiu trong
vng tn s di 2000 Hz bung gin n khng nn di hn 0,2 m (hnh 3.43). Nu chiu di
ln hn ngi ta c th y ng ng vo n khong gia bung gin n khng lm xu
tc ng gim xung. gim xung s tng ln nu mc ni tip nhiu bung gin n. Cc kt
qu nghin cu cho thy ch cn h thng hai bung gin n l t n gim xung
40 dB. H thng hai bung gin n cn phi rt tng thch vi ph tn s ca ngun kch
thch, c sinh ra l do s bin ng ca th tch v ng knh ca bung gin n.
Hnh 3.43. Qu trnh gim xung theo tn s

ca bung gin n c cc chiu di lK khc nhau
3.2. Xy lanh thy lc v ng c lc

Xy lanh thy lc c kh nng chuyn i mt cch n gin chuyn ng quay ca
bm thu lc thnh chuyn ng tnh tin. Khi c th iu khin v cp qu trnh vn tc
cho c hnh trnh tin v hnh trnh li cng nh iu khin o chiu chuyn ng mt cch
nhanh chng. c chuyn ng quay gin on ngi ta u tin s dng cc ng c lc
c bit.
Khi qut v xy lanh thu lc v ng c lc c trnh by trn hnh 3.44.
3.2.1. Xy lanh tc ng n
Xy lanh tc ng n ch c du thu lc tc ng vo mt pha, thng l thc
hin hnh trnh lm vic. Hnh trnh tr v c thc hin nh lc c hc nh l xo, trng
lng pt tng hoc thng gp nht l trng lng ca thit b hoc trng lng cn nng.
Trong thc t thng s dng 3 loi xy lanh tc ng n:
+ Xy lanh Plunger hoc xy lanh tht;
+ Xy lanh tc ng n thng dng;
+ Xy lanh nhiu cp hoc vn xa.
a) Xy lanh Plunger hoc xy lanh tht
Xy lanh Plunger hoc xy lanh tht c kt cu rt n gin (hnh 3.45). Di tc ng
ca du thu lc, pt tng 2 chuyn ng ra trong xy lanh 1. c im ca xy lanh loi ny l
b mt trong ca xy lanh khng c gia cng k lng, khe h gia xy lanh v cn pt tng
ln. So vi xy lanh tc ng n thng dng, xy lanh plunger c ch to tng i r, t
hao mn v c hiu sut hp l.
Xylanh Plunger hoc

X
Xy lanh
tc ng n
Xylanh tc ng
nX
Xy lanh
tc ng kp
3
Truyn lc lc
c hc
Xy lanh vi sai kpX
Xylanh c cn pt
tng hai phaX
Xylanh nhiu cp hoc

Xy lanh vn xaX
Hnh 3.44. Tng hp cc b phn chuyn i nng lng hot ng gin on
Truyn lc lc
thanh rng
Xy lanh vi sai
ng c lc
Truyn lc lc
trc vt me
Xy lanh thu lc
Tc ng thy
lc trc tip
Pt tng quay
Xy lanh thu lc v ng c lc
(Chuyn i chuyn ng gin on)
105
Hnh 3.45. Xy lanh plunger hoc xy lanh tht

1- Xy lanh; 2- Pt tng; 3- Khe h.
b) Xy lanh tc ng n thng dng
Hnh 3.46. Xy lanh tc ng n thng dng

Xi lanh tc ng n thng dng cu to gm xi lanh 1 c gia cng bng b mt
trong v pt tng 2 (hnh 3.46). Khng gian trc y pt tng c ni thng vi ng du
p sut cao. Pha bn kia ca xi lanh c thng vi khng kh bn ngoi v c bo v nh
b lc 3. Pt tng v cn pt tng c hng dn chuyn ng v c lm kn trong xi lanh.
Lc tc dng ln y pt tng c xc nh bi in tch y pit tng v p sut du thy lc.
Xy lanh loi ny c sc cn ma st ln hn xy lanh plunger. Tuy nhin khi cn c
hnh trnh lm vic ln hu nh ngi ta ch s dng xy lanh tc ng n thng dng bi v
trong nhng trng hp ny xy lanh plunger s c trng lng rt ln.
c) Xy lanh nhiu cp hoc xy lanh vn xa
Nu c yu cu chiu cao cu to nh m li c hnh trnh ln, th d trn r mooc t
trt, ngi ta thng s dng xy lanh vn xa.
i vi cc xy lanh vn xa thng c u tin la chn phng n tc ng n,
tuy nhin cng c th l xy lanh tc ng kp. tnh ton v la chn xy lanh vn xa cn
da trn c s kch thc cp cui cng c ngha l phn pt tng nh nht, v n cng phi
tip nhn ton b lc nng yu cu.
Xy lanh vn xa n gin. Trn xy lanh vn xa n gin (hnh 3.47) du thu lc
tc ng trc ht vo din tch ln nht A1 ca pt tng, bi v ni ny yu cu p sut nh
nht. Sau du tc ng n din tch tip theo nh hn A2, v cui cng l tc ng vo
din tch nh nht A4.
Khi lc ngoi c xy lanh tip nhn l khng i:
F = pA = const
s to ra trong xy lanh cc bc p sut v vn tc nh sau:
p sut
Vn tc
F
Q
v1 =
; (pmin)
; (vmin)
A1
A1
.........
...........
F
Q
p4 =
v4 =
; (pmax)
; (vmax)
A4
A4
Trong qu trnh chuyn tip chuyn ng
t pt tng ny sang pt tng khc xut hin s
thay i p sut v vn tc t ngt, gy va p.
i vi nhng trng hp s dng xc nh, th
d khi t trt, th hin tng ny li l cn thit
bi v qu trnh trt ti s c ci thin khi c
chuyn ng rung. Ngoi ra khi bt u nng r
mooc cn c mt chuyn ng nng chm, bi v
lc cn nng mt ti trng ln nht khi r
mooc ang nm ngang, cn sau cn nng
nhanh hn do ti trng gim dn theo gc
nng.
p1 =
Hnh 3.47. Xy lanh vn xa n gin
Trong nhiu trng hp li yu cu chuyn ng nng u n. Lc c th s dng

xy lanh vn xa chuyn ng u.
Xy lanh vn xa chuyn ng u
Trn cc xy lanh vn xa chuyn ng u (hnh 3.48) cc khng gian xy lanh c din
tch A2, A3, A4 c ni thng ln lt vi cc khng gian xy lanh c din tch A *2 , A *3 , A *4 :
A2 vi A *2 , A3 vi A *3 cng nh A4 vi A *4 c din tch bng nhau.
Khi du thu lc tc ng ln din tch A1 phn du t khng gian xy lanh c din tch
A cng chy n di pt tng c din tch A2 v cng
nng pt tng. ng thi du thu lc cng chy t cc
khng gian c din tch A *3 , A *4 vo di y A3, A4.
Do ngay t khi bt u tc ng vo din tch A1 tt
c cc pt tng cng bt u chuyn ng m khng
xut hin va p vn tc v p sut.
*
2
Cc van chn du v b tr trn cc din tch pt

tng ch np du v b sung thay du lt. Trong qu
trnh hot ng cc van ny t ng ng kn bi v p
sut trong khng gian xy lanh nh hn s ln hn p
sut trong khng gian xy lanh ln hn trc .
3.2.2. Xy lanh tc ng kp
Hnh 3.48. Xy lanh vn xa

chuyn ng u
Xy lanh tc ng kp c th tip nhn tc ng ca du thu lc hai pha ca pt

tng, nh c th truyn lc c hai chiu hnh trnh.
Xy lanh tc ng kp c phn bit theo cc du hiu sau:
+ Cn pt tng 2 pha;
+ Cn pt tng 1 pha.
Xy lanh c cn pt tng 2 pha cn c gi l xy lanh chuyn ng u, xy lanh c
cn pt tng 1 pha c gi l xy lanh vi sai. Xy lanh vi sai thng c ng knh cn pt
tng ln hn. Hnh 3.49 gii thiu mt xy lanh vi sai tc ng kp c gim chn v tr cui
c hai pha.
Hnh 3.49. Xy lanh tc ng kp c cn pt tng mt pha

1- Pit tng; 2- Pit tng gim chn 2; 3- L khoan trn xi lanh;
4- Vnh din tch; 5- Van tit lu iu khin c.
a) Xy lanh c cn pt tng hai pha
Trn xy lanh c cn pt tng hai pha khi c iu kin hai cn pt tng nh nhau, p
sut v lu lng khng i c hai pha, th s gi c lc v vn tc trong hnh trnh tin
v li nh nhau:
FV = FR
vV = vR
b) Xy lanh c cn pt tng mt pha (xy lanh vi sai)
Xy lanh c cn pt tng mt pha (hnh 4.51) c th c 3 phng thc hot ng:
+ Hnh trnh tin nh tc ng p sut vo din tch A1 (qu trnh lm vic);
+ Hnh trnh v nh tc ng p sut vo din tch A2;
+ Hnh trnh tin nh tc ng ng thi vo cc din tch A1, A2 (tin nhanh).
A1
A2
A1
FV
A2
FV
A3
p
Hnh 3.50. Xy lanh tc ng kp

c cn pt tng hai pha
Hnh 3.51. Xy lanh tc ng kp

c cn pt tng mt pha
Hnh trnh tin (lm vic)

Nu du thu lc tc ng vo din tch A1 ca pt tng th vi p sut v lu lng
khng i s c lc y FV v vn tc y vV:
FV = pA 1 (Fmax);
(3.37)
Q
(vmin);
A1
(3.38)
vV =
Hnh trnh v
Khi tr v, tng ng vi tc ng ca du thu lc ln din tch A2 nh hn, vi p
sut v lu lng nh nhau s c lc nh hn v vn tc tr v ln hn.
FR = pA 2 (<FV) ;
Q
(>vV) ;
vR =
A2
Hnh trnh tin (tin nhanh)
(3.39)
(3.40)
Trn hnh 3.52 gii thiu phng n tin nhanh ca mt xy lanh vi sai, khi nh v
tr ca van phn phi m c hai pha xy lanh u c tc ng ca du. Din tch A1 chu tc
ng ca lu lng du Q v b sung thm lu lng du cun Q ca din tch A2. Nh
pt tng t c vn tc cao hn so vi khi thc hin hnh trnh lm vic:
vE =
Q
Q
=
(> vV) ;
A1 A 2 A 3
(3.41)
Lc y trong trng hp ny nh hn:

FE = p(A 1 A 2 ) = pA 3 (< FV) ;
(3.42)
Gi tr vn tc tin nhanh c th thay i bng cch chn ng knh ca cn pt tng

A3 khi cc gi tr p v Q cho.
3
2 A
ngha thc tin ca qu trnh tin nhanh cng A
c 1lm r A
trn
hnh
3.52, mt v d
trn thit b un dp. Lc u cn pt tng cn phi tin nhanh n chm vo chi tit cn un.
n khi chy un gp chi tit, van phn phi c ko v bn phi, nh vy ch c din tch
A1 chu tc ng ca du thu lc. Qu trnh lm vic s c thc hin vi lc ln nht v
t xy lanh tcvng
to vn tc nh nht. Cn ch rng lc ma st khi tc ng hai pha ca mQ
Q
Q
kp ln hn nhiu so vi khi tc ng mt pha.
3.2.3. Kt cu ph tr v g lp xy lanh lc
a) Gim chn hnh trnh
Trn cc xy lanh n gin v c vn tc pittng nh, pittng c th d dng t n v
Q c vn tc pittng ln hn 0,1
tr cui hnh trnh nh mt vnh gii hn. i vi cc xy lanh
m/s th cn phi c mt b phn gim chn, cn gi l gim chn cui hnh trnh. Cc b
V pt
E tng
R bng cch dn dng
gim chn cui hnh trnh lm gim ng nng ca khi lng
du cun do pt tng qua khe h hoc cc l tit lu. Kt cu gim chn cui hnh trnh c th
tham kho trn th d hnh 3.49. Ti cui hnh trnh, ui gim chn 2 trn pt tng 1 chuyn
ng vo l khoan tng ng trn xy lanh. Nh xut hin mt khe h gia l khoan ny v
b mt rnh 4 ca ui gim chn. Khe h vng ny cng hp li khi tng hnh trnh, m
nhn vic gim chn s b. Qu trnh gim chn tip theo c thc hin trong tit lu iu
chnh c 5. Phn du cn li trong xy lanh ch c th chy qua khe h vng hoc qua l tit
lu 5, kt qu l ch c mt lng du nh c thot ra, nh vn tc ca pt tng c
gim i. Cng c b gim chn cui hnh trnh c l tit lu khng i, chng c th c
ch to dng rnh tam gic cui pt tng gim chn. Do gim chn cui hnh trnh thng
ch tc ng hnh trnh y, nn gim chn u hnh trnh thng c thc hin nh
cc van chn.
b) Cc dng c nh xy lanh thu lc
Xi lanh thu lc c ch to vi nhiu dng c nh khc nhau, nh c nh mt bn,
c nh chn , cht treo c chuyn ng lc, c nh bng tai. Cng c trng hp cn
pittng c c nh cn v xi lanh chuyn ng. Trn hnh 3.53 gii thiu mt s kiu c
nh xi lanh lc ng ch nht.
Lp sai
Lp ng
Hnh 3.53. Cc dng c nh xy lanh

a- C nh bng vt, khng dch chuyn; b- Xi lanh v pittng lc trong
mt mt phng; c- Xi lanh c gian n do nhit v p sut; d- Xi lanh
c treo trng tm; e- Trnh m men un do lc dn hng.
3.2.4. ng c lc
gii hn chuyn ng quay khi thay i chiu quay c th s dng cc ng c lc
chuyn dng hot ng theo nguyn l truyn ng lc c hc hoc tc ng thu lc trc
tip.
a) ng c lc truyn ng c hc
Xy lanh thu lc vi thanh rng
ng c lc trn hnh (3.54) cu to t
mt xy lanh v mt pt tng c cn l thanh
rng. Chuyn ng qua li ca pt tng thanh
rng c chuyn i thnh chuyn ng lc
Hnh 3.54. ng c lc thanh rng
ca bnh rng.
M men quay xut hin khi c tnh theo cng thc:
M = pAr;
(3.43)
Trong : p l p sut lm vic; A- din tch y pt tng; r- ng knh vng trn

chia ca bnh rng.
Gc lc ca ng c ny ch ph thuc vo chiu di thanh rng, c th t n 3600.
ng c lc trc vt me
ng c lc trn hnh (3.55) bao gm v 1, pt tng 2 v trc lc 3. Cc on trc vt
me 4 v 5 c lp cht vo bn phi v bn tri pt tng. Trc vt me 4 n khp ren vi v
cn trc vt me 5 n khp ren vi trc lc. Khi p sut du tc ng ln pt tng th d qua
ca A - pt tng s chuyn ng xon sang tri. Khi di chuyn dc trc sang tri s lm n
quay tri. Chuyn ng quay ca pt tng c truyn n trc lc c nh dc trc. Nh vt
me 5, chuyn ng sang tri ca pt tng c chuyn i thnh chuyn ng xoay cng
chiu. Khi cc vt me 4 v 5 c cng bc xon, trc lc 3 nhn c tn s quay gp i so
vi pt tng.
M men trn trc lc c tnh theo cng thcM:
M = pArtg( - )
(3.44)
Trong : - gc nng ren vt; - gc ma st; r- ng knh vng trn chia ca trc vt
me v A l din tch pt tng.
Hnh 3.55. ng c lc trc vt me

1- V; 2- Pt tng; 3- Trc lc; 4, 5- Trc vt me.
Hnh 3.56
ng c lc cnh quay
b) ng c lc tc ng thu lc trc tip

ng c lc thu lc tc ng trc tip thng c s dng dng xi lanh -pt tng
quay (hnh 3.56). Theo mi chiu quay mong mun du thu lc c cung cp vo pha
trong tng ng ca cnh quay. Cng c th s dng ng c nhiu cnh quay lm ng c
lc.
M men quay trn trc ng c c th tnh theo cng thc:
M = pArmz;
(3.45)
Trong : A l din tch cnh quay; rm- bn knh trung bnh ca b mt cnh quay;
z -s cnh quay.
Chng IV
Cc van thu lc
iu khin hoc iu chnh nng lng cng nh cng sut, trn cc h thng thu
lc s dng rt nhiu cc van khc nhau. Cc van thu lc c tiu chun ho quc gia v
quc t, th d trong DIN /ISO 1219 nh ngha: Van l cc thit b iu khin hoc iu
chnh vic khi hnh, dng li v chiu dng, cng nh p sut hay dng chy (lu lng)
ca mi cht c cung cp t bm hoc cha trong thng du.
Tng ng vi nhim v c th chia cc van thnh 4 nhm (hnh 4.1)
Van thu lc
Van chn
Van phn phi
Khng tit lu
Van p sut
Van dng
C tit lu
iu khin
Khi hnh,
dng li,
chiu dngc
Khi hnh,
dng li,
chiu dngc
khuch i dng
Lu thng mt
chiu dng
p sut
Khuch i
dng
V d
Van 4/3
Khng tit lu
Van 4/3
Tit lu
Van chn dng Van gii hn

c th kh chn
p sut
Van chn dng

3 ng
Hnh 4.1. H thng ho cc phn t iu khin v iu chnh nng lng
Nh cc van c th thay i cng sut thu lc P = pQ thng qua vic thay i p

sut hoc lu lng.
Hin nay cc van c sn xut cc dng cu trc tiu chun ho. Cc dng cu
trc ring l c th thay i c chc nng nh thay i hoc b sung cht t, th d thm
cc l khoan hoc b sung cc phn t ph tr, Do c th c hai van nhn rt ging
nhau m li cn c xp loi hai nhm khc nhau. Trong chng ny gii thiu cu to v
hot ng ca cc van quan trng nht v mt s ng dng trong thc t. Cc nhim v iu

khin v iu chnh thc hin vi cc van s c gii thiu cc chng tip theo.
4.1. Cc phng tin tc ng van
4.1.1. Khi qut
Hnh 5.2 gii thiu cc phng tin tc ng quan trng nht v k hiu cc mch
tng ng.
Phng tin tc ng
p sut
C hc
C
bp
Khi qut
in
C
hch
Nt n
Nam chm
in
ng c
in
Kh nn
Thu lc
Gin
tip
Trc tip
Mt cun dy Quay lin tc Tc ng p sut
Tc ng p sut nh
van iu khin trc
Tay n
L xo
Hai cun dy
cng chiu
Bn p
Con ln
Hai cun dy
ngc chiu
ng c
m bc
Thot ti
KT bng in
t v thu lc
Thot ti nh van
iu khin trc
KT bng in t
hoc thu lc
Kt hp
Hnh 4.2. Cc loi tc ng van v k hiu mch tng ng
Tc ng c hc. Cc phng tin tc ng c hc nh tay n, bn p, nt n u
quen bit nn khng trnh by chi tit y. Chng c nhc im l cn phi g lp trc
tip vo van nn rt t c s dng trong iu khin t xa. Ngoi ra chng ch ph hp vi
lc nh v gii hn v rt thiu chnh xc i vi nhiu nhim v iu khin.
Tc ng p sut. Nu s dng p sut thu lc v p sut kh nn (ch trong cc iu
kin hot ng c bit) tc ng van th c th truyn c lc nh v ln v vi khong
cch kh xa. Tc ng p sut c th c phn bit theo tc ng trc tip v tc ng gin
tip nh van iu khin trc. Trng hp th nht l van mt cp c pt tng iu khin chu
tc ng trc tip ca p sut. Trng hp th hai l mt van hai cp, van iu khin trc
ca n c nhim v iu khin dng du tc ng vo van chnh. tc ng vo van iu
khin trc ch cn lc tc ng rt nh. Trn cc thit b thu lc c p sut cao v lu lng

ln nn s dng cc van iu khin trc. Trong nhiu trng hp, chng c tnh cht hot
ng thun li hn l van iu khin trc tip.
Ngoi ra van iu khin trc c th truyn ti mt lc iu khin ln hn v hot
ng trong khong cch kh xa vi dng du iu khin tng i nh.
Tc ng nam chm in. Vic iu khin cc h thng thu lc s thun li hn rt
nhiu nu kt hp hot ng gia nng lng thu lc v tn hiu in. Trn th d hnh 4.2,
con trt ca mt van phn phi c tc ng nh cp mt dng in cho nam chm in
ni cng vi n. Do y tn hiu in vo c chuyn i thnh tn hiu ra c hc nn cc
nam chm c gi l b chuyn i in c.
Trong thc t c hai phng thc chuyn i in - c:
+ Chuyn i in - c kiu ng ngt, cn gi l nam chm y, l mt nam chm
c kch thch bi mt tn hiu in. N y cc phn t ng kn ca van n cc v tr nh
trc v hnh trnh v khi ngt tn hiu in thng c thc hin nh lc l xo.
+ Chuyn i in - c t l, cn gi l nam chm t l, c th chuyn i tn hiu in
u vo thnh qung ng t l thun vi dng n hoc thnh lc tc ng ln con trt
iu khin t l vi dng in tn hiu. Hot ng chnh xc hn nam chm t l cn c nam
chm lc, c th chuyn i dng tn hiu in vo trong mt van ty ng thnh mt lu
lng t l thun vi n.
Cc b chuyn i in - c c trnh by chi tit di y.
4.1.2. B ng ngt in - c
Ngi ta thng s dng nam chm in lm cc b ng ngt in c. N dch
chuyn con trt van n hai v tr cui, ngha l ng ngt van. Hot ng tiu biu ca van
ng ngt in - c nh sau: Cn dn ni cng vi li thp ca nam chm s y con trt
ngc chiu vi lc l xo (xem cc hnh tng ng trong mc 4.2.2), khi nam chm tc
ng va p; Sau khi nam chm ngng tc ng, con trt c y tr v v tr tnh nh lc
l xo.
Trn hnh 4.3 gii thiu mt s nam
chm in mt chiu. Khi cun dy 1 c kch
thch, phn y i din trong khe h khng kh
ca li thp 3 v cc 4 c phn cc. Lc in
t xut hin khi dch chuyn li thp lm hp
khe h khng kh 2 n khi chm vo cc 4.
Lc y truyn qua cn dn 5 tc ng vo con
trt van.
Nam chm in xoay chiu c phng
thc hot ng ging nh nam chm in mt
chiu. Tuy nhin tnh cht hot ng khc
ch, nam chm in xoay chiu ng ngt
nhanh hn (hnh 4.4). Thi gian tc ng ca li
thp tAn (thi gian thc hin c mt hnh
trnh ton phn) ca nam chm in xoay chiu
ch bng 1/3 so vi nam chm in mt chiu.
Hnh 4.3. Nam chm in mt chiu

1. Cun dy; 2- Khe h khng kh;
3- Li thp; 4- Cc; 5- Cn dn.
Trn hnh 4.4 cho thy sau khi t in p vo nam chm in mt chiu dng in
tng rt chm theo hm m. Trong qu trnh chuyn ng tip theo ca li thp dng in t
n gi tr cc i ri li gim xung t ngt. Hn na, dng in t n gi tr cui sau khi
li thp kt thc hnh trnh. Qu trnh tng dng in trn cc nam chm in xoay chiu
li c thc hin rt nhanh, do thi gian tc ng rt ngn. Tnh cht tng t cng c
biu l khi ngt mch. Thi gian ng ngt khng thun li ca nam chm in mt chiu c
th c ci thin nh cc bin php c bit nh kch thch nhanh hoc qu kch thch.
Hnh 4.5 gii thiu ng c tnh lcH -hnh trnh ca mt nam chm in mt
chiu. C th nhn ra, lc in t tng khi gim khe h khng kh. Ngay trc khi t v tr
cui cng, li thp chui vo phn c ng knh tng ng trn cc lm gim sc cn t ca
nam chm dn n lm tng lc in t phn cui hnh trnh.
I
U
Ieff
Ueff
Thi gian t
Thi gian t
S
0
tSa
Thi gian t
tAn
0
tSa
tHa
tAb
Nam chm in mt chiu
Thi gian t
tAn
tHa
tAb
Nam chm in xoay chiu
Hnh 4. 4. Qu trnh ng ngt ca nam chm in

tAm- Thi gian tc ng; tAb- Thi gian nh; tSa- Thi gian tng dng in; tHa- Thi gian
gi.
Cc van ng ngt s dng c nam chm in

mt chiu v xoay chiu. Tu theo mi trng lm
vic chng cn c phn ra loi s dng nam chm
kh v loi s dng nam chm t. Nam chm t lm
vic trong du v khng cn lm kn, nam chm kh
cn c lm kn trong khng gian cha du. Trn cc
nam chm t du cn m nhn c tc ng gim
chn.
Nam chm in mt chiu thng hot ng
vi in p 24 V v cng c th vi in p 12 V.
Chng khng mn cm vi vic ng ngt thng
Hnh 4.5. c tnh lc hnh trnh

ca nam chm in mt chiu
xuyn, vi chy r cc u kp v lm vic mm hn

nam chm in xoay chiu. Ngoi ra nam chm in
mt chiu t b t nng khi li thp dch chuyn ra
hon ton, do n l thit b c an ton hot ng
cao v c s dng nhiu nht. Do mt lc tng
i nh nn chng ch c s dng hn ch tc
ng trc tip ln cc van. Chng c s dng nhiu
hn tc ng cc van iu khin trc.
4.1.3. Cc b chuyn i in - c tc ng t l
a) Lch s pht trin
Khi pht trin cc thit b iu khin v iu chnh cho cc my cng c v c cc my
t hnh t tin, ngi ta loi b ngy cng nhiu cc van ch c chc nng ng ngt mch.
Ngi ta s dng ngy cng nhiu cc van c th thay i cc thng s hot ng ca my
mt cch v cp nh lc, m men quay, vn tc hoc tn s quay. l cc van phn phi,
van dng hay van p sut. Chng c th bin i tn hiu vo thnh tn hiu ra t l thun vi
n, th d thnh mt lu lng hay p sut thay i v cp v t l thun vi tn hiu vo.
cp tn hiu, truyn v x l tn hiu c th s dng cc phng tin in, in t rt thun
li.
S pht trin ca k thut van t l xut pht t cc van tu ng thu lc -in trong
lnh vc hng khng v v tr. Cc van ny l cc thit b chnh xc theo ngha tnh cht
hot ng v tnh thch ng cao, tuy nhin li c yu cu cao v ch to v chm sc. Chng
c u tin ch to s dng lm van phn phi. Van phn phi tu ng l van phn phi
tit lu, cung cp mt lu lng du t l thun vi tn hiu in cp vo. S mong mun c
cc van tc ng t l n gin, r tin m li thch hp vi cc iu kin lm vic khng
thun li dn n s pht trin cc van ty ng khng tinh xo, c gi l cc van tu
ng cng nghip.
C hai loi van tu ng trn thng c dng lm van iu khin trc v chng
u s dng nam chm lc l b phn chuyn i in c.
Cuc vn ng sng ch cc van tc ng t l n gin hn, b qua chnh xc cao
ca van tu ng dn n van t l. Cc van t l c iu khin bng nam chm in
mt chiu, to ra mt lc hay dch chuyn t l thun vi tn hiu in cp vo v cui
cng l p sut hay lu lng qua van t l thun vi tn hiu cp vo (thng l dng in).
Cn ch rng, tt c 3 loi van (van tu ng, van tu ng cng nghip v van t l) l cc
van tc ng t l tng ng nh nu. Tn gi cc van nh vy khng hon ton chun
xc, tuy nhin theo lch s pht trin v ngn ng quen dng nn trong ti liu ny vn tip
tc s dng. S khc bit gia nam chm lc s dng iu khin van tu ng vi nam
chm t l iu khin van t l l ch nam chm lc ch cn cng sut tn hiu in nh
(10-2 10 W), cn nam chm t l cn n 10
102 W.
b) Nam chm lc
Nam chm lc c phn bit theo s
hnh thnh t trng v theo cch treo phn
ng ca chng. Vi cu trc trn hnh 4.6a,
phn ng 1 c treo trn l xo un 2 sao cho
n c th thc hin mt chuyn ng xoay
Hnh 4.6. Nam chm lc
1, 4- Phn ng; 2, 5- L xo un; 3- Nam chm

vnh cu; 6- Nam chm in;
nh gia cc cc ca nam chm vnh cu 3.

Nu cc cun dy phn ng t ngc nhau v
c dng in bng nhau chy qua th t trng
ca cc cun dy s gi phn ng v tr trung
gian nh hnh v. Nu to ra lch dng in
gia hai cun dy th phn ng s xoay i
ngc chiu vi sc cng ca l xo un.
Vi cu trc trn hnh 4.6b phn ng 4 c bt cng trn l xo un 5. Chuyn ng
xoay c to ra do hai nam chm in t i nhau.
Thng thng nam chm lc l cp tc ng s cp ca mt van tu ng, thc hin
chc nng khuch i nng lng v thng c gi l b khuch i vi phun tm chn.
Hai vi phun 8 c cp du thu lc t bm qua tit lu. Ti v tr trung gian ca tm chn 7
bt cht vi phn ng, hai ng ng A v B c mt p sut nh nhau. Nu phn ng xoay, do
c s thay i dng in trong hai cun dy, th d theo chiu kim ng h, th khong cch gia
tm chn so vi vi phun bn phi tng ln cn so vi vi phun bn tri nh i. Nu th d ng
du iu khin A v B c ni vi van phn phi th p sut du ln hn trong ng ng B s
y con trt sang pha ng ng A, ni c p sut nh hn nhiu.
c) Nam chm tht
Nam chm tht trn c s nguyn l in ng l mt b chuyn i in c tng
i n gin. Trn hnh 4.7a gii thiu cu to v hot ng ca nam chm tht. Nam chm
vnh cu 2 vi cc 3 c bt cht vo v 1. Trong khe h gia cc trong 3 vi cc
ngoi 4 c b tr cun dy 6 gn cht vi mng 5. Nu cp mt tn hiu dng in vo cun
dy th n s chuyn ng tng ng vi chiu dng in. Trn mng 5 bt cht mt tm
chn 7, cng vi vi phun to thnh b khuch i vi phun -tm chn. Nu khong cch gia
vi phun v tm chn hp li th p sut du cung cp t bm s tng, tc ng, th d vo
pt tng iu khin chnh. Nam chm tht cng c th c treo trn l xo 8 v 9 v qua cn
dn 10 tc ng vo con trt ca van (hnh 4.7b).
Hnh 4.7. Nam chm tht

1- V; 2- Nam chm vnh cu; 3- cc trong; 4- cc ngoi;
5- Mng; 6- Cun dy; 7- Tm chn; 8, 9- L xo; 10- Cn dn.
d) Nam chm t l
Khc vi cc nam chm ng ngt thun
tu, cc nam chm t l c kh nng iu khin
cc thng s ra nh lc hoc dch chuyn t l thun vi dng in a vo cun dy.

Hnh 4.8 gii thiu s mt nam chm t l.
Hnh 4.8. Nam chm t l
1- Cun dy; 2- Cc; 3- V; 4- ng dn
hng; 5- Vnh cch t; 6- Khe h khng
kh; 7- Li thp; 8- Vt iu chnh.
Khi cun dy 1 ca nam chm c kch thch bi mt tn hiu dng in s lm xut

hin mt t trng trong cc 2, v 3 v ng dn hng 4.
Do cc 2 v ng dn hng 4 b phn cch bi mt vnh cch t 5 nn t trng trong
ng dn hng 4 ch c th lan truyn qua khe h hng knh n li thp 7 v qua khe h
khng kh 6 n cc 2, do li thp c ht vi mt lc tng ng. thay i c tnh
chuyn v lc in t c th thay i im 0 nh vt iu chnh 8 lm thay i khe h iu
khin hnh cn cc. Vic iu khin in v cp ca nam chm cho kh nng iu khin
van thu lc v cp.
Nam chm t l c dng lm nam chm iu chnh v tr, nam chm iu khin
hnh trnh v nam chm iu khin lc. Trn nam chm t l iu khin hnh trnh, cn dn
ni lin vi phn ng tc ng ngc chiu vi mt l xo, th d l xo van cn ca van gii
hn p sut. Theo phng php rt n gin nh vy c th thay i p sut vi cc gi tr
khc nhau. Nam chm t l iu khin hnh trnh trong nhiu trng hp s dng do c lc
ma st v lc qun tnh khi lng ln nn c tnh cht tnh hc v ng hc khng thun li,
nn ngi ta hin vn ang tip tc nghin cu sng ch nam chm t l iu chnh v tr, nh
c th khc phc cc nhc im trn.
Nam chm t l iu khin lc
Trn hnh 4.9 gii thiu mt s
nam chm t l iu khin lc c t trng
iu khin c nh chit p v khuch i.
Bn trong b khuch i c kt ni
mt mch iu chnh dng in. Nh mch
phn hi bn trong v so snh gi tr hin ti
gi tr cn thit m nam chm c b
nhiu. Nh vy c th gi khng i dng t
cng nh lc in t k c khi c thay i
sc cn t.
Hnh 4.9. Nam chm t l iu khin lc
Nam chm t l iu chnh lc tc ng ln pt tng van ngc chiu vi mt l xo c

cng ln hoc cng c th ngc chiu vi u cn ca van gii hn p sut (hnh 4.9).
Trng hp th nht ch xut hin mt nng rt nh, trong trng hp th hai thm
ch khng c dch chuyn hoc c mt dch chuyn nh, nu lc to bi dng du thng c
lc in t ca nam chm. Trn hnh 4.9 l mt th d v van gii hn p sut. Lc in t tc
ng ln van c th thay i nh thay i dng in m khng dn n dch chuyn phn ng.
Phn ng tc ng ln van nh l mt l xo in t, mt lc in t n hi. Nh thay i
nh trc lc in t theo s thay i dng in vo cun dy nn c th lm thay i p

sut trong h thng thu lc.
Nam chm t l iu khin v tr
Trn hnh 4.10 gii thiu mt nam chm t l iu khin v tr trn mt van phn phi
n gin. Ngay khi cun dy ca nam chm t l c mt tn hiu in kch thch, li thp
dch chuyn, nh con trt ca van phn phi s dch chuyn sang tri ngc chiu vi lc
l xo. Qung ng dch chuyn ca li thp t l thun vi dng in v lc in t c
xc nh nh mt cm bin cm ng, l gi tr hin ti ca b iu chnh. B iu chnh so
snh gi tr hin ti vi gi tr cn thit trn chit p v thay i dch chuyn li thp hoc
dch chuyn con trt van n khi c s tng ng gia gi tr hin ti v gi tr cn iu
chnh, c ngha l n khi t c v tr mong mun ca con trt th mt lu lng mong
mun s c chy t P sang A.
Nam chm t l iu chnh v tr c tnh tr rt nh, bi v trn cc nam chm iu
khin hnh trnh khng xut hin cc nh hng ma st v nh hng cu trc h thng trong
qu trnh iu chnh.
Hnh 4.11 gii thiu mt c tnh lc hnh trnh ca mt nam chm t l. C th
nhn ra qu trnh thay i lc theo hnh trnh gn nh c gi khng i, c ngha l mt
qu trnh lc khng ph thuc hnh trnh.
160
N
120
80
40
0

iu chnh v tr
0 1
2 3
4 mm 6 S
Hnh 4.11. c tnh lc hnh trnh ca

mt nam chm t l iu chnh v tr
4.2. Van phn phi

Nh m t, van phn phi c phn bit theo chc nng l van phn phi khng
tit lu v van phn phi tit lu. Loi th nht ch dng iu khin khi hnh, dng li v
iu khin chiu dng du, cn loi th hai c thm cc phng n khuch i lu lng.
Chng cho php thay i v cp s lng bt k cc v tr trung gian gia hai v tr u v
cui ca hnh trnh.
4.2.1. Cu trc c bn ca van phn phi
Cc dng cu trc c bn. Theo cu to c th phn loi van phn phi thnh van
con trt (trt dc v quay) v van ta.
H
S

DBV
Trn hnh 4.12 gii thiu van phn phi con trt dc v tr tnh. u ni t bm v
u ni v thng b chn li, do dng du cung cp t bm c chy v thng qua van
gii hn p sut v con trt van ng yn. Nu y tay n n v tr nng th con trt 1 s
c y sang tri. Nh , u ni t bm thng vi u ni n xy lanh v du chy t
bm n xy lanh, y pt tng lm nng thit b.
Ti v tr h, con trt c y v pha phi v pt tng trong xy lanh di tc ng
ca lc ngoi, thng l trng lc ca thit b cn nng, t t h xung. Lu lng du cun
c th qua xy lanh v u ni v chy v thng.
Khi tay n t do, con trt van s chuyn ng v v tr gi ban u nh lc l xo
2. Cn ch l, ch c s dng l xo nn dn con trt t hai v tr cui tr v v tr tnh.
Nh van con trt quay biu din trn hnh 4.13 c th ni la chn dng du cung
cp t bm vi u ni xy lanh A hoc B. Cc u ni khng ni thng vi u ni t bm
c t ng ni vi u ni tr v thng, do du cun t xy lanh c th chy v thng
qua mt l khoan trong con trt. Lin hp gia trt dc v trt quay cng thng c
ng dng trong van phn phi, th d c th nng h la chn xy lanh 1 hoc xy lanh 2 hay
cng nng h c hai xy lanh 1 v 2 (hnh 4.14).
A
B
S
Hnh 4.13. Van phn phi con trt quay phn phi 4/3 tc ng bng tay
Hnh 4.14. Lin hp van con trt dc v con trt quay tc ng

bng tay iu khin la chn 1 hoc 2 xy lanh
Trn hnh 4.15 gii thiu mt van ta chn lu lng nh cc vin bi (hoc
cn). Cc bi chn chu tc ng ca lc l xo v p sut du. Nu mun dn du n xy lanh
(v tr nng) th van chn tr v 1 s c m nh xoay trc lch tm tc ng vo cht y
ngc chiu vi lc l xo. Khi h xy lanh du ch c th chy qua van chn tr v 2 ang m
tr v thng v van chn tr v 3 c ng do lc l xo v p sut du.
Hnh 4.15. Van ta phn phi 3/3 tc ng va p lch tm
Do c nhiu u im nn van phn phi con trt dc c u tin s dng hn van

ta. Chng c cu to n gin, cho php lu lng ln hn v con trt c th khng
chu ti trng thu tnh. Nhc im l cn phi tnh n dng du lt qua khe h gia pt
tng v v cng nh kh nng b kt con trt do du nhim bn. Cc van ta cho kh
nng ng kn hon ton k c khi p sut cao. Tuy nhin c th xy ra dao ng bi hoc
ta, l nguyn nhn ca hao tn lt dng v nhiu hot ng. Ngoi ra chng ch ph hp vi
h thng c lu lng nh.
Cu to chi tit ca van con trt dc. Ngoi loi tc ng v s u ni, van con
trt dc cn c phn bit theo loi dng du v tr tnh. V tr tnh l v tr m con trt
van trng thi khng c tc ng ca lc ngoi (p sut du hay lc l xo) ti v tr mong
mun. Hnh 4.16 gii thiu 4 v tr c s dng.
A B
c)
a)
P T
b)
d)
Hnh 4.16. Phn loi van phn phi theo v tr tnh
Trn cc hnh 4.12 v 4.13 l cc van c v tr chn l v tr tnh cn trn hnh 4.19 gii
thiu mt van con trt dc c v tr chy vng, khi lu lng t bm c chy qua cc
l khoan hng knh v dc trc 1, 2 v 3 qua con trt van v thng.
V tr chy vng c s dng a lu lng du ti v tr tnh v thng m khng c
hao tn dng chy ln. Nh c v tr bi, cc ph ti (th d treo trn pt tng ca mt xy lanh
lc) c th chuyn ng t do theo lc ngoi khng ph thuc vo h thng thu lc.
Lc tc ng l mt tiu chun quan trng i vi hot ng thc t ca van con
trt. Cn ch n cc lc tnh (trong thc t c th cn bng c) v c cc lc ng lc
hc xut hin trong khi hot ng. Cc lc tc ng ng lc hc xut hin do p sut tia
hoc gim thiu cc b p sut tnh ti cc vng c vn tc dng du cao. Chng rt kh cn
bng so vi cc lc tnh. Ch c kt cu hp l v k thut dng chy ca v v con trt
(hnh 4.17) mi c th cn bng c cc lc ny.
p
Hnh 4.17. Kt cu con trt van

a) Cn bng lc tnh;
b) Dng thun li ng lc hc.
a)
b)
Chn kn trn van con trt. Vic la chn phng thc chn kn trn van con trt
l rt quan trng. Trong v tr tnh ca mt van con trt dc pt tng con trt chn kn chnh
xc cc rnh iu khin trn v. Con trt van c ch to theo nhiu phng thc khc
nhau ni thng gia u ni t bm vi u ni v thng ti cc v tr tc ng (hnh 4.18).
T
a)
b)
Hnh 4.18. Cc phng thc chn rnh iu khin trn van con trt
a) Chn dng; b) Chn m.
Nu y con trt m ng v thng T trc, sau m ca A th cc ca t bm
P, n ph ti A v v thng T c tch nhau trong khong thi gian ngn, ngi ta gi l
chn dng. Nu ngc li, trc ht ni thng bm vi ph ti sau chn ng v thng,
th l van chn m. Trn cc van chn m, ca t bm P, n ph ti A v v thng T c
ni thng vi nhau trong khong thi gian ngn, iu ny dn n hao tn lt dng, tuy nhin
li c th gim c nh p sut. Ngc li, ti cc van chn dng li c th xut hin nh

xung p sut v nhiu mch, tuy c hao tn lt dng nh v trnh c hin tng t h ca
ph ti xut hin khi gim p sut. nh xung p sut v nhiu mch thu lc khi ng ngt c
th gim bt bng cch b tr cc rnh ct trn pt tng con trt, nh con trt ng ngt
mm mi hn.
Khi la chn van phn phi cng cn ch n sc cn dng chy ca van, c ngha
l st p p xut hin khi du thu lc chy qua. Hao tn p sut c th tra cu thun li theo
cc ng c tnh hao tn p sut xy dng bng thc nghim do cc hng sn xut cung
cp. Cng cn lu rng ti cc v tr van khc nhau cng s c cc ng cong hao tn p
sut khc nhau.
4.2.2. Van phn phi khng tit lu
Van phn phi khng tit lu ch c hai v tr cui cng, khng c cc v tr trung gian,
ch iu khin khi hnh, dng li v chiu ca dng du. N cn c gi l Van phn phi
c v tr mch xc nh hoc l Van phn phi ng ngt. Van phn phi khng tit lu
thng c tc ng bng c hc v cng c th bng in t hoc thu lc.
a) Van phn phi khng tit lu tc ng trc tip
Hnh 4.19. Van phn phi 4/3 tc ng trc tip bng nam chm in
1, 2- L khoan hng knh; 3- L khoan dc trc.
Trn cc hnh 4.12, 4.13, 4.14 gii thiu cc van phn phi khng tit lu tc ng
trc tip bng tay. Trn hnh 4.19 l mt van phn phi ng ngt tc ng trc tip nh hai
nam chm in. Ti v tr trung gian con trt pt tng ca van c gi bng mt l xo nn.
Ti v tr ny dng du cung cp t bm c dn tr v thng, do khng b hao tn dng
chy nhiu qua van gii hn p sut. Dng du v thng c th chy qua l khoan hng knh
1 v 2 v l khoan dc trc 3. Nu cung cp dng in n nam chm bn tri, th con trt
chuyn ng sang tri v dng du t bm c dn sang ca B (th d ca mt xy lanh) cn
dng du thot c dn t A sang T. Sau khi ngt dng in n nam chm, l xo li y con
trt tr v v tr tnh.
b) Van phn phi khng tit lu iu khin trc
Trn hnh 4.20 gii thiu van phn phi 3/3 ng ngt nh p sut du dn n qua
mt van iu khin trc 4/3 tc ng vo pt tng con trt.
Ti v tr tnh pt tng van c gi nh 2 l xo. Nu con trt van iu khin trc
chuyn ng sang tri th p sut du xut hin bn phi pt tng iu khin chnh s y con
trt van chnh sang tri v thng dng du t P sang A. Du cun pha tri con trt s qua
van iu khin trc tr v thng.
A
Van chnh
Van phn phi iu khin trc 4/3 ng ngt in t (hnh 4.21) hot ng nh sau:
Con trt iu khin trc 1 c ng ngt nh nam chm in 2 v 3. Ti v tr tnh ca
con trt iu khin trc hai pha ca con trt iu khin chnh 4 c gi cn bng nh p
sut dng du n t bm v lc l xo. Nu con trt iu khin trc 1 chuyn ng sang
tri, th dng du t l khoan 5 chy sang pha phi pt tng iu khin chnh 4 b chn li,
pha phi thot ti. Dng du thot ti chy qua l khoan v tit lu 8, 9, 6, 7,10,11, 12 v qua
ca T v thng. Pha tri ca pt tng iu khin chnh chu p sut du t bm, y con trt
chnh sang phi v thng dng du P vi B v A vi T. Tit lu 9 v 11 tc ng n thi
gian ng ngt v gim chn chuyn ng ca con trt iu khin chnh.
Hnh 4.21. Van phn phi 4/3 iu khin trc ng ngt in t

1- Con trt iu khin trc; 2, 3- Nam chm in; 4- Con trt
iu khin chnh; 5, 6, 7, 8, 10, 12- Cc l khoan; 9, 11- L tit lu.
1, 2- Van iu khin trc;

3- Con trt van chnh;
4, 6- L khoan;
5- Van chn tr v;
7- Tit lu iu chnh c.
Trn hnh 4.22 gii thiu van phn phi 4/3 iu khin trc bng van ng ngt in
t. Mi van iu khin trc c ng ngt nh mt nam chm in. Cc l xo gi cho con
trt iu khin chnh v tr trung gian. Nu van iu khin trc 1 c tc ng v
chuyn ng xung di, th dng du t bm P chy qua l khoan 4 v van chn tr v 5 n
pha phi con trt iu khin chnh. p sut du y con trt iu khin chnh sang tri v
thng dng du t P sang A v t B sang T. Du chy t khng gian bn tri qua l khoan 6
v tit lu iu chnh c 7 qua T v v thng. Tit lu 7 c tc dng gim chn chuyn
ng ca con trt iu khin chnh.
4.2.3. Van phn phi tit lu
Ngoi kh nng ng ngt v tr cui, van phn phi tit lu cn cho php thay i v
cp cc v tr trung gian bt k. Ngoi vic iu khin khi hnh, dng li v chiu dng du
van phn phi tit lu cn iu khin c ln dng du, nh c th iu khin v cp
vn tc pt tng hoc tn s quay ca ng c thu lc. Van phn phi tit lu cn c gi l
van phn phi khng c v tr mch xc nh hoc l van phn phi iu khin lin tc. Chng
c th c tc ng bng c hc hoc in c.
a) Van phn phi tit lu tc ng c hc
Van phn phi tit lu tc ng c hc c s dng nhng ni cn thc hin nhim
v nh v v iu khin nhy cm, th d my xc thu lc iu khin bng tay. Ngi ta c
th s dng cc van phn phi iu khin trc tip biu din trn hnh 4.12 hoc cc van iu
khin trc ni cn phi x l lc nh v ln. Hnh 4.23a gii thiu mt van phn phi iu
khin trc tc ng bng tay c hai van gim p. Van gim p c nhim v gi p sut ra ti
mt gi tr thay i xc nh khng ph thuc p sut u vo. Gi tr p sut cn gi cn phi
nh hn p sut u vo.
Van phn phi trn hnh 4.23a hot ng nh sau:
Nu dch chuyn tay n 6 sang tri, th van gim p 2 lm tng p sut ti ca ra, gi
tr p sut c gi nh tit lu 5. ng thi p sut tc ng pha bn phi ca van gim p
3 nh i. Do vy pt tng iu khin chnh dch chuyn sang bn phi v ni thng ca A vi

ca T.
1- Bm;
2, 3- Van gim p;
4, 5- Tit lu;
6- Tay n;
7- Van iu khin
Hnh 4.23. Van phn phi

tit lu 3/3 iu khin
trc tc ng bng tay
a)
b)
Mt kh nng iu khin trc khc c gii thiu trn hnh 4.23b. Trong trng
hp ny s dng mt van phn phi 4/3 lm van iu khin trc. Nu con trt iu khin
trc dch chuyn sang phi s to ra mt p sut iu khin cao trn ng X, trong khi p
sut iu khin trn ng Y pha phi gim di do du thu lc ti c th chy v thng.
Bng cch , con trt iu khin chnh c dch chuyn sang phi.
C hai phng n iu khin trc trnh by cho php iu khin v cp con trt
iu khin chnh v thay i v cp dng du chy t P sang A v t A sang T. Pt tng iu
khin trc c x rnh c c mt qu trnh iu khin mm mi.
b) Van phn phi t l tc ng in c
Nh gii thiu, van phn phi t l tc ng in c c th chia lm 3 nhm:
+ Van tu ng;
+ Van tu ng cng nghip;
+ Van phn phi t l.
Cu to v hot ng ca cc van s c gii thiu ln lt di y.
Van tu ng. Van tu ng thu lc in c s dng trong cc mch iu chnh.
Ngoi kh nng to ra mt lu lng t l thun vi tn hiu in a vo, chng cn cho
php chuyn i rt nhanh tn hiu vo thnh tn hiu ra mong mun v c kh nng khuch
i ln. Van tu ng thu lc in c s dng c bit thun li nhng ni cn iu
khin nhanh v chnh xc p sut v chuyn ng ca dng du.
Van tu ng thng c cu trc hai cp, mt s t trng hp c cu trc 3 cp. Cp
th nht cp iu khin trc c cp tn hiu dng in qua mt b iu chnh (thc
hin so snh gi tr cn thit gi tr hin ti ca in p v khuch i). ng thi a nng
lng thu lc vo cp iu khin trc dng dng du iu khin. Cng sut thu lc u
ra c th c khuch i khong 100 ln so vi cng sut in u vo. Thng thng cp
iu khin trc cu to t mt nam chm lc lm vic cng vi mt b khuch i vi phun tm chn (hnh 4.6a).
Dng du iu khin t l thun vi tn hiu vo, c khuch i trong cp iu

khin trc, tc ng lm dch chuyn con trt trong cp iu khin chnh. Cp iu khin
chnh cung cp mt dng du lm vic t l thun vi dng du iu khin cng nh vi tn
hiu vo, iu khin mt xy lanh thu lc hoc ng c thu lc. Gi tr thc t, gi tr
hin ti ca dng du c o gin tip qua mt i lng c hc (chuyn ng pt tng, tn
s quay ng c) v a ra dng tn hiu in vo b iu chnh. H s khuch i gia
cng sut vo ra ca cp iu khin chnh nm khong gia 100-1000.
gi con trt iu khin chnh ti v tr mong mun theo yu cu t l do tc ng
ca tn hiu vo v dng in iu khin, cn c mt h thng phn hi. Ngi ta thng s
dng cc phn hi tc ng l xo hoc p sut du v cc h thng phn hi c hc hoc in.
Trn cc h thng phn hi c hc hoc phn hi in, qung ng dch chuyn ca pt tng
iu khin chnh c qut bng in hoc c hc v c thng bo v cp iu khin trc
(hnh 4.24 v 4.25).
Trn hnh 4.24 gii thiu mt van tu ng c h thng phn hi p sut. Dng du t
bm c dn qua b lc 1, tit lu 2 v n hai pha ca h thng vi phun - tm chn. y
chnh l cp khuch i th nht. ng thi du cng c a n hai pha ca pt tng iu
khin chnh. Khi tm chn nm v tr tnh th pt tng iu khin chnh cng nm v tr
tnh, bi v hai pha u chu tc ng ca lc l xo v p sut du nh nhau. Khi cun dy
phn ng c cp tn hiu in, tm chn gn trn l xo un 5 dch chuyn sang phi, lm
gim khe h vi phun tm chn bn phi v do p sut du ti tng ln, ng thi p
sut pha bn i din gim xung. Nh vy, p sut du trong l khoan 6 v khng gian bn
phi pt tng iu chnh s ln hn p sut du trong l khoan 7 v khng gian bn tri pt
tng. Do pt tng c y sang tri n khi to ra s cn bng mi gia lc l xo v p
sut du.
1- B lc;
2- Tit lu;
3- H thng vi phun tm chn;
4- Pt tng iu khin chnh;
5- L xo un;
6, 7- Cc l khoan.
Hnh 4.24. Van tu ng 2 cp c khuch i vi phun tm chn
v h thng phn hi p sut.
Nu gi thit p sut ti v p sut du vo khng i, th dng du cung cp t bm P
n ph ti B c th c iu khin v cp vi chnh xc cao v ti mi v tr t l thun
vi qung ng dch chuyn ca pt tng iu khin chnh, vi lch tm chn v vi tn
hiu cp vo.
Trn hnh 4.25 gii thiu mt van tu ng c h thng phn hi pt tng ni tip.
Trong trng hp ny khuch i vi phun - tm chn c lin hp vi pt tng iu khin
chnh. Dng du t bm c dn qua l khoan dc trn pt tng iu khin chnh 1 v qua
tit lu 2 n u vi phun, ng thi n khng gian 3, do pt tng iu khin chnh c
gi ng v tr tnh nh trn hnh v.
12345-
Pt tng iu khin chnh;

Tit lu;
Khoang p sut;
L xo un;
Tm chn.
Hnh 4.25. Van ty ng 2 cp c khuych i vi phun tm

chn v h thng phn hi pt tng ni tip
Nu phn ng c cp tn hiu v dch chuyn sang phi th tm chn 5 treo lc c
trn l xo un 4 chuyn ng sang tri. Nh khong cch gia tm chn bn phi v vi
phun nh i, p sut pha phi tng ln, ng thi p sut pha i din nh i. lch p sut
hai pha pt tng iu khin chnh lm n dch chuyn sang tri v dng du c cung cp
t P n A. Ca B c thng vi T. p sut iu khin y pt tng iu khin chnh n khi
n t c v tr chnh gia hai tm chn. y pt tng iu khin chnh to ra chuyn ng
cho c hai tm chn.
Van tu ng thu lc in c s dng trong cc mch iu chnh, tnh cht ng
lc hc ca n tt hn v chnh xc cao hn so vi van t l. Khi tn hiu vo rt nh
(khong 10-2 10 W) cho php khuch i tn hiu ra n 105 ln v thay i n gi tr cc
i trong khong miligiy. Hao tn p sut thng nm trong khong 70 bar.
Van phn phi t l. Nh bit, van phn phi t l c chc nng c bn ging nh
van tu ng, tuy nhin trong thc t van t l ch c s dng trong cc mch iu khin v
khng c s dng trong cc mch iu chnh nh van tu ng. Van t l khng c c
chnh xc cao v yu cu cng sut tn hiu vo cao (10-100W), tuy nhin li c u im
l gn v r tin hn.
a s cc van phn phi t l c cu trc hai cp. Trn hnh 4.26 gii thiu van phn
phi t l 4/3 c van iu khin trc. Van c cu to t pt tng iu khin chnh 1, hai
van iu khin trc 2 v 3 c tc ng bi hai nam chm t l. Ti v tr tnh khng gian
l xo 4 v 5 thot ti, do dng du iu khin t bm P chy qua hai van iu khin trc b
chn li v du t khng gian l xo 4, 5 c thot t do qua l khoan 6 trn v, cc l khoan
dc trc v hng knh 7 v 8 cng nh cc l khoan tr v 9, 10 v thng.
Nu nam chm in mt chiu bn phi c cp tn hiu iu khin th cn dn 11

gn trn li thp s y con trt iu khin trc 2 sang tri. Du iu khin t P chy qua l
dc trc 8, l hng knh 7 v l khoan trn v 6 n khoang l xo 4 y pt tng iu khin
chnh 1.

2, 3- Van iu khin trc;
4, 5- Khoang l xo;
6, 7, 8- L khoan;
9, 10- L khoan tr v;
11- Cn dn.
Hnh 4.26. Van phn phi t l 4/3 hai cp khng c iu chnh v tr (Rexroth)
Pt tng dch chuyn n khi t c trng thi cn bng mi gia p sut du v lc
l xo. p sut du t l thun vi tn hiu dng in cp vo v lc in t ca nam chm, v
n dch chuyn pt tng iu khin chnh i mt on ng t l thun vi cc thng s ,
nh vy to ra mt lu lng cng t l thun vi cc thng s nu. Hnh trnh tr v c
thc hin nh lc l xo.
Trn hnh 4.27 gii thiu van phn phi t l 4/3 c iu chnh v tr.

2- Pt tng iu khin trc;
3, 4- Nam chm t l;
5, 7- L khoan trn v;
6- Rnh iu khin;
8, 11- Khoang l xo;
9- Cm bin cm ng;
10- B iu chnh.
Hnh 4.27. Van phn phi t l 4/3 hai cp

c iu chnh v tr
Van bao gm pt tng iu khin chnh 1 v mt van iu khin trc 2 c tc ng

bi hai nam chm t l iu chnh v tr 3 v 4. Khi iu khin nam chm bn phi 3 y pt
tng iu khin trc 2 sang tri. Du iu khin t bm P chy qua l khoan 5 trn v, rnh
iu khin 6 v l khoan trn v 7 n khoang l xo 8 v y pt tng iu khin chnh sang
phi. V tr ca pt tng iu khin chnh 1 c xc nh nh cm bin cm ng v c so
snh vi gi tr cn thit trong b iu chnh 10.
Nu t c gi tr cn thit, th nam chm s khng c dng in, con trt iu
khin trc 2 c y tr v nh l xo. Khoang l xo 8 v 11 c chn dng nh pt tng
iu khin trc, pt tng iu khin chnh c gi ng v tr mong mun. Khi c lch v
tr s c tip tc iu chnh tng ng. V tr ca pt tng iu khin trc c iu chnh
tip nh mt mch iu chnh xp chng trong h thng.
Van phn phi t l c s dng iu khin. Tnh cht ng lc hc ca chng
khng c tt v chnh xc khng cao nh van tu ng, cng sut dn ng cng cao
hn (vo khong 10-100W), tuy nhin hao tn p sut li nh hn.
4.2.4. Tnh cht hot ng ca van phn phi
a) Hao tn p sut qua van phn phi
Hao tn p sut hay sc cn dng ca mt van phn phi l lch p sut p gia
cng vo v cng ra ca van. C th tnh p t cng thc (1.55):
Q = A D
2p
Tuy nhin cn ph thuc vo kt cu v cht lng ch to van, do nn tnh p

theo cc ng c tnh dng chy do cc hng sn xut van cung cp. Hnh 4.28 gii thiu
ng c tnh dng chy ca van phn phi 4/3. C th thy rng, vi cc v tr van khc
nhau c th c cc c tnh khc nhau. Khi thng dng vi u ni ph ti, vi lu lng
ging nhau s c sc cn dng nh hn ti v tr tnh, bi v ti dng du t bm phi i
chiu rt nhiu ln trong van v thng.
14
p (bar)
= 500C
= 33 cSt
10
8
P-T
P-A
P-B
A-T
B-T
4
2
0
0
10
20
30
40
50
60
80
90
100 110
l/min
140
Hnh 4.28. c tnh dng chy ca mt van phn phi 4/3 (Bosch NG 16)
Khi s dng cc ng c tnh ca cc hng sn xut van cn lu rng, chng ch

c xy dng cho mt nhit du xc nh v nht trung bnh (th d = 500C, =33
cSt). Trong trng hp bnh thng c th tra cu sc cn dng ca mt thit b thu lc theo
cc ng c tnh ny. i vi cc trng hp cn tnh ton chnh xc hn c th s dng
phng php tnh c tnh cho.
Trong khi cc van phn phi thng
thng c th c hao tn tit lu nh, c ngha
l mong mun hao tn nh n mc c th, th
trn cc van tu ng v van t l li cn c
mt sc cn dng xc nh thc hin iu
khin dng cng sut cn truyn. Van t l do
c tit din m van ln hn so vi van tu
ng nn hao tn dng chy nh hn (hnh
4.29).
b) Tnh cht tnh hc v ng lc hc
ca van phn phi tc ng t l
Cc tnh cht tnh hc v ng lc hc
ca van phn phi t l c gii thiu di
y tho mn c vi van dng v van p sut
tc ng t l.
200
p (bar)
150
100
50
0
100
l/min
300
Hnh 4.29. c tnh dng chy

ca mt van phn phi 4/3
(Bosch NG 16)
Tnh cht tnh hc. Tnh cht tnh hc ca mt van tu ng hoc mt van t l m t quan
h gia thng s vo v thng s ra ca van trong trng thi dng cui qu trnh chuyn tip.
c tnh tnh hc c biu din bi mt s khi nim v tnh cht sau y:
Khuch i dng l quan h phn trm gia tn hiu vo (dng in I) v tn hiu ra
(lu lng du);
Khuch i p sut, l tng p sut ti ph thuc vo dng in iu khin I khi
chn cng dng du ph ti;
nhy thch ng l phn dng in vo cn c gi thay i lu lng ra khi pt
tng iu khin ng yn nu tn hiu vo thay i cng chiu cho trc;
gi ngc l phn dng in vo cn c gi thay i lu lng ra khi pt tng
iu khin ng yu, nu tn hiu vo thay i ngc chiu cho trc;
tr l t l phn trm H (%)ca dng in vo c biu din trn hnh 4.30.
100
%
%
%
50
0
-50
-100i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc v kh nn...131
Trng
-100 -50
a)
50 % 100
Hnh 4.30. c tnh dng in vo lu lng ra ca van phn phi vi cc

phng thc chn rnh iu khin khc nhau
a) Chn 0; b) Chn dng; c) Chn m;
L thuyt;
Thc t
QL/QN
c tnh tn hiu - dng chy l quan
100
h gia lu lng du chy qua van vi tn
%
hiu in vo khi hao tn p sut gia cng
vo v cng ra c gi khng i. Lu
50
lng du v dng in c tnh theo phn
25
trm so vi gi tr danh ngha. Cc ng
0
chm gch trn hnh 4.30 l cc ng c
-25
tnh l thuyt. Trn hnh 4.30a cho thy cc
ng cong thc t biu din qu trnh nng
-50
v h khng trng nhau. lch t l H so
-75
vi dng in danh ngha c gi l tr.
-100
tr trn van tu ng nh hn trn van t
0
400 mA 800 I
-800 -400
l. T hnh 4.30 c th nhn thy rng,
phng thc chn rnh iu khin c nh Hnh 4.31. c tnh dng chy - dng in
hng c bn n dng ng cong c vo ca mt van phn phi (Herion NG16)
tnh. ng cong trn hnh 4.30a biu din
c tnh khi chn 0, c ngha l ti mi v tr
iu khin ca con trt van trong v, rnh iu khin ca con trt v rnh iu khin trn
v c xp trng kht ln nhau.
Cc c tnh dng chy - dng tn hiu hoc dng chy - dng in vo cung cp
thng tin cho ngi s dng v tnh tuyn tnh gia thng s vo v thng s ra (dng in v
lu lng), v nhy thch ng v gi ngc ca van. Trn hnh 4.31 gii thiu c tnh
dng chy - dng in vo ca mt van phn phi t l iu khin trc.
c tnh dng chy - p sut ti (hnh 4.32) l quan h gia lu lng qua van khi c
ti vi hao tn p sut pA pB gia hai u ni van A v B.
QL/QN
pA
100
%
80
60
Van tu ng
40
20
0
pB
pp
0
20 40
60
80 % 100
(PA-PB)/PA
100
%
60
40
20
0
-20
-40
-60
-80
-100
-100
40
%100
Trng
i4.32.
hc Nng
nghip
Ni chy
Gio- trnh
Truyn ngHnh
thu lc
v kh
nn...132
4.33.
c
tnh p sut ti - dng
Hnh
c
tnh H
dng
p sut
ti ca van tu ng (Herion)
in vo ca van tu ng (Herion)
I/IN
(PA-PB)/PA
Lu lng c ti QL c cho theo phn trm so vi lu lng danh ngha QN, hao tn
p sut hoc p sut ti pA-pB c cho theo phn trm theo p sut du vo. Tham s y l
t l dng in vo so vi dng in danh ngha I /IN, c ngha l vi mi dng in vo s c
mt ng c tnh. C th nhn ra rng, ti hao tn p sut ti 100%, c ngha l p sut
bm bng vi p sut ti pA pB, s khng c dng du chy qua v ngc li p sut ti
bng 0 ti lu lng cc i.
c tnh p sut ti - dng in vo l quan h gia p sut ti v dng in a vo
van (hnh 4.33). C hai gi tr u ly theo phn trm so vi gi tr danh ngha. Quan trng
y l dc ca cc phn thng trn ng c tnh, chnh l khuch i p sut tnh theo
bar /mmA. Ngi ta mong mun khuch i p sut ln gim chi ph dng in vo cn
thit khi khi hnh van tu ng.
Tnh cht ng lc hc
Tnh cht ng lc hc hay tnh cht thi gian ca van tu ng hay van t l c
ngha quyt nh nh gi cht lng van. Tnh cht ng lc hc m t qu trnh thi
gian cn thit tn hiu vo c chuyn i thnh tn hiu ra, c ngha l tn hiu ra thay
i chm hn nh th no so vi tn hiu vo.
Hin tng tr xut hin khi truyn v khuch i cc thng s trong mi cp iu
khin v trong mi phn t ca van, th d do in tr v cm khng ca cun dy, do qun
tnh ca h thng tm chn, do ma st pt tng, Cc hin tng tr nh vy to ra mt
lch thi gian gia tn hiu vo (dng in) vi tn hiu ra (lu lng), c ngha l c s
chm pha ca lu lng. Ngoi ra cn c hin tng gim thiu bin thng s ra so vi
bin tn hiu vo hnh sin. Nu c lch pha ln s lm xu tnh cht n nh ca van tu
ng, nu gim mnh bin s lm thay i lu lng du.
lch pha v gim bin c th biu din trn biu Bode (hnh 4.34). T l
bin v lch pha ca lu lng du c cho theo t l vi dng in cp vo. Trc honh
biu din tn s ca tn hiu in vo hnh sin c bin khng i trong ton vng tn s.
c tnh bin v c tnh pha. Biu Bode hay c tnh tn s phn nh t l gi
tr thng s ra vi thng s vo nh c tnh bin v t l gc pha gia thng s ra vi
thng s vo nh c tnh pha. C hai thng s c a vo theo thang chia Logarit v tho
mn vi trng thi chuyn tip c dao ng ca van.
Hm bc. nm bt tnh cht thi gian ca van tu ng hoc van t l, ngoi c
tnh tn s, ngi ta thng s dng hm bc. Nh phn tch hm bc c th m t vn tc
thch ng ca van. nghin cu tnh cht chuyn tip hm bc ngi ta thay i t ngt tn
hiu vo (thay i dng bc) v khng nh rng khi tn hiu ra thay i nh th no, c
ngha l phn tch nghim bc hay nghim chuyn tip ca hm bc (hnh 4.35).
T l bin 75%
6
dB
2
0
chm pha 75%
200
-4
160
T l bin
V
U
m3/s
Gc pha
Hnh 4.35. Hm bc v nghim bc
Hnh 4.34. Biu Bode cho

van tu ng 2 cp (Herion)
4.3. Van chn
Van chn c tc dng chn dng du theo mt hng v cho lu thng dng du theo
hng ngc li. Cc phn t chn c s dng l bi cu hoc u cn to thnh van
ta. Hin c cc loi van chn di y:
+ Van chn dng n gin;
+ Van chn dng kh chn c;
+ Van chn dng tit lu;
4.3.1. Van chn dng n gin
Hnh 4.36 gii thiu hai van chn dng n gin tc ng l xo. Tng ng vi sc
cng l xo, c tnh dng chy khng bt u t im c hao tn p sut bng khng, m ti
mt im c p sut ban u xc nh pA, nm trong khong 0,5- 4 bar (hnh 4.37).
bar
p
pA
a)
b)
c)
Hnh 4.36. Van chn dng n gin

a) Ta bi; b) Ta cn; c) S mch.
l/min
Hnh 4.37. c tnh p sut - dng

chy ca van chn
4.3.2. Van chn dng kh chn c

Mt th d s dng van chn dng kh chn c l ngn nga hin tng t h ca
pt tng trong xy lanh lc di ti trng khi van phn phi v tr tnh. Vic kh chn thng
c thc hin t xa nh mt dng du iu khin. Trn hnh 4.38 gii thiu mt dng van
chn dng kh chn c.
1- Bi chn;
2- Pt tng iu khin;
3- u cht.
Hnh 4.38. Van chn dng kh chn c

Van chn dng kh chn c trc ht lm vic nh mt van chn dng n gin, c
ngha l p sut du t bm p1 nng bi 1 ngc chiu vi lc l xo v lu thng dng du qua
van. Nu mun lu thng du theo chiu ngc li, th cho dng du vi p sut iu khin ps
tc ng vo pt tng 2 v thng qua u cht 3 nng bi ta ngc chiu l xo.
4.3.3. Van chn dng tit lu
Van chn dng tit lu (hnh 4.39) cu to t mt van chn dng n gin v mt van
tit lu (thng l iu chnh c). Dng du c lu thng t do theo chiu t p1 n p2,
khi tr v c dn qua van tit lu iu chnh c. Nh c th iu chnh vn tc tr v
ca pt tng.
1- Tit lu iu chnh c
Hnh 4.39. Van chn dng tit lu

4.4. Van p sut
Nh bit, cng sut thu lc P = p.Q c th thay i c nh thay i lu lng Q

hoc thay i p sut p. iu khin lu lng c th dng van phn phi, iu khin p
sut c th dng van p sut.
Trong thc t c rt nhiu loi van p sut c chc nng khc nhau. Trong ti liu ny
ch cp n cc dng kt cu ca van p sut, cc k hiu v tn gi tng ng vi tiu
chun DIN -ISO 1219. Cc tn gi trong ngoc n l tn gi b sung ly theo mt s ti liu
thng dng khc.
+ Van gii hn p sut;
+ Van t l p sut (van phn cp p sut);
+ Van h qu (van ng mch);
+ Van gim p hay van iu chnh p sut (van gim thiu p sut);
+ Van iu chnh chnh p (van st p);
+Van iu chnh t l p sut (van t l p sut);
+ Van p sut lin hp.
4.4.1. Van gi hn p sut
Van gii hn p sut thng dng lm van an ton, gi cho p sut hot ng ca thit
b thu lc c gii hn bi mt gi tr iu chnh c cho trc, ngn nga hng hc
ti cc phn t ca thit b nh ng ng, ng mm, cc u ni, iu kin sau y cn
c tho mn:
p1 p1 max
Van gii hn p sut c th l van iu khin trc tip hoc van iu khin trc.
a) Van gii hn p sut iu khin trc tip
Trn hnh 4.40 gii thiu hai van p sut iu khin trc tip. Van trn hnh 4.40a c
phn t ng kn l con trt. Khi p sut h thng p1 tc ng ln con trt mt lc ngc
chiu v ln hn lc l xo th pt tng con trt dch chuyn ln trn v lu thng dng du t
p1 n p0. Van ta cn cng hot ng tng t nh vy (hnh 4.40b): Khi thng sc cng
l xo 1, p sut p1 tc ng qua l khoan 2 v rnh 3 n din tch iu khin ca cht gim
chn 4 nng cn ta 5. Du thu lc s chy qua l khoan 2 v ca po.
p1
p0
12345-
a)
L xo;
L khoan;
Rnh iu khin;
Gim chn;
ta cn.
b)
Hnh 4.40. Van gii hn p sut iu khin trc tip

b) Van gii hn p sut iu khin trc
Trn cc h thng thu lc c p sut ln,
c bit l lu lng ln (150 200 l/ph), cc van
iu khin trc tip phi hot ng vi lc l xo ln
v hnh trnh ln, do chng phi c kt cu qu
ln. Khi ngi ta thng s dng cc van gii
hn p sut iu khin trc. Chng thng c
ng c tnh lu lng - st p tng i phng,
c ngha l trong khong lm vic rng p sut lm
vic t thay i theo lu lng. Ngoi ra van gii
hn p sut iu khin trc cn c kh nng iu
khin t xa d dng. Do c cu trc phc tp hn,
nhiu phn t hn nn van iu khin trc t tin
hn van iu khin trc tip.
Trn hnh 4.41 gii thiu mt van gii hn
p sut iu khin trc. p sut vo p1 tc ng
qua l tit lu 1 thng sc cng l xo 3. Du thu
lc thot ra qua l khoan 4, nh p sut du pha
trn pt tng iu khin 5 nh hn p sut du pha
di. chnh p ln s thng sc cng l xo 7
nng ta van 6 cho du chy v thng (p1 n
p0).
Hnh 4.41. Van gii hn p sut

iu khin trc
1- L tit lu; 2- ta cn; 3- L xo;
4- L khoan; 5- Pt tng iu khin; 6 ta van chnh; 7- L xo van chnh.
ps
p1
4.4.2. Van t l p sut

Van t l p sut c nhim v gi cho p
sut vo p1 t l thun vi mt p sut iu khin
t vo n pS: p1~ pS.
p1
p0
p0
p sut iu khin pS (hnh 4.42) tc ng

Hnh 4.42. Van t l p sut
ln din tch bn trn ca pt tng iu khin, ngc
chiu vi p sut vo p1 tc ng ln din tch pha
di pt tng. Tr s ca hai din tch xc nh t l p sut ( y din tch nh nhau nn p1 =
pS). Nu p1 gim th mt ct dng chy n p0 b lm hp li v p1 li tng ln.
4.4.3. Van h qu
Nhim v ca van h qu l ng
mch mt ph ti nu p sut vo p1 t
c mt gi tr xc nh, gi tr ny c
iu chnh nh thay i sc cng l xo:
p1 > p1E
Trn hnh 4.43 gii thiu mt van
h qu. p sut vo p1 tc ng ngc
chiu lc l xo vo phn din tch pha
di pt tng iu khin. Khi p1 t n gi
tr p1E van s m v cho dng du chy t
p2
p1
p1
p0
Hnh 4.43. Van h qu
p1 sang p2. C th nhn thy rng van h

qu lm vic tng t nh van gii hn p
sut iu khin trc tip, ch c khc l qua
van gii hn p sut du c chy v
thng, cn qua van h qu du c dn
n ph ti.
4.4.4. Van gim p hoc van iu chnh p sut
Van iu chnh p sut c nhim v gi cho p sut u ra p2 khng i v nh hn p
sut vo p1 hoc l khng ph thuc p sut vo p1.
p 2 < p1 ; p 2 = const
Trn hnh 4.44 gii
thiu mt van iu chnh p
sut. p sut ra p2 tc ng
vo din tch pha di pt
tng iu khin ngc chiu
vi lc l xo. Nu p sut ra
p2 tng pt tng iu khin s
dch chuyn ln, lm gim
mt ct lu thng t p1 sang
p2, do vy lm gim p2 n
gi tr cn iu chnh.
Hnh 4.44. Van gim p hay van iu chnh p sut
4.4.5. Van iu chnh chnh p
Hnh 4.45. Van iu chnh chnh p

Hnh 4.46. Van iu chnh t l p sut
Van iu chnh chnh p c nhim v gi cho lch p sut vo p1 v p sut ra p2
khng i:
p1 p 2 = const
Trn hnh 4.45 gii thiu mt van iu chnh chnh p. Ti p sut vo p1 tc ng
vo din tch pha di cn p sut ra p2 tc ng vo din tch pha trn ca van iu khin,
c ngha l chnh p p1 p2 tc ng ngc chiu vi l xo. Nu p1 p2 nh i, pt tng
dch chuyn xung di lm mt ct lu thng t p1 n p2 nh i v p1 p2 li tng ln.
4.4.6. Van iu chnh t l p sut
Van iu chnh t l p sut gi cho t l gia p sut vo p1 v p sut ra p2 khng

i v khng ph thuc vo p sut vo p1:
p1 A 1
=
= const
p2 A2
p1
gim xung, pt tng iu khin s dch chuyn xung di lm cho mt ct
p2
lu thng t p1 sang p2 hp li (hnh 4.46), do
p1
li tng ln.
p2
N u
4.4.7. Van lin hp

a) Van ngt mch
Van ngt mch c nhim v ngt ng
du thng xuyn m nu p sut ra pV t n
hoc vt qu gi tr p sut cc i c iu
chnh bng l xo:
p 2 p 2 max
Hnh 4.47. Van ngt mch
1. Pt tng iu khin; 2. Bi chn.

Van ngt mch c s dng bo v mt
thit b trong h thng thu lc, th d manomet.
Nh trn hnh 4.47, p sut ra p2 tc ng qua din tch pt tng 1 ngc chiu vi lc l xo.
Khi p lc cn nh hn lc l xo th dng du vn c m lu thng, khi lc ln hn lc
l xo th van ngt mch s ng li.
b) Van khng ti
Van khng ti dng ngt
dng du t bm n ph ti v
chuyn mch khng p sut (khng
ti) khi p sut p2 vt qu p sut
ph ti cho trc p2E:
p 2 p 2E
Hot ng ca van khng ti
c gii thiu trn hnh 4.48. Du
Hnh 4.48. Van khng ti
thu lc chy qua van chn dng 1
n ph ti. Nu p sut p2 t n 1- Van chn dng; 2- Pt tng iu khin; 3- ta cn.
gi tr ngt th pt tng iu khin 2
s m ta cn cho dng du chy khng p sut v thng (qua ca p0), van chn dng 1
ng li.
c) Van hai cp
Van hai cp gii thiu trn hnh 4.49 cung cp lu lng t hai bm HD v ND n
ph ti ti cp th nht khi p 3 < p1 max . cp th hai, khi p3 p1max, dng du c lu lng
ln hn ca bm ND c chuyn mch khng p sut v thng, ch cn lu lng t bm
ND c dn n ph ti. C ngha l:
Khi p 3 < p1 max th Q 3 = Q1 + Q 2 ;

Khi p 3 p1 max th Q 3 = Q 2 ; p 3 = p 2 .
Hnh 4.49. Van hai cp

1- Van an ton ND; 2, 3, 6- Van chn dng; 4- L tit lu; 5- Pt tng iu khin
7- Van an ton HD; ND- Bm p sut thp; HD- Bm p sut cao.
Hot ng ca van hai cp trn hnh 4.49 nh sau: Khi p sut ph ti nh hn p sut
iu khin ca van gii hn p sut 1 ca bm ND, c hai bm HD v ND s cng nhau cung
cp du cho ph ti qua cc van chn dng 2 v 3. Nu p sut ph ti p3 tng th p2 cng
tng. p2 tc ng qua l tit lu 4 n pt tng 5 v m dng du v (qua p0), do dng du
cung cp t bm ND s chy khng p sut v thng. Van chn dng 2 s ng li sau ,
van gii hn p sut 7 ca bm HD m bo an ton cho bm HD. Khi bm HD hng, bm
ND cung cp qua van chn dng 6, qua tit lu 4 v n pha tri van gii hn p sut ca
bm ND, nh vy bm ND cng c bo v.
4.4.8. Van p sut t l
Cc van p sut nh van gii hn p sut, van
iu chnh p sut cng c th c trang b cc b
chuyn i in t tc ng t l tc ng trc tip
hoc gin tip vo van qua iu khin trc. Chng
c gi l cc van p sut t l. Trn hnh 4.9 v
4.50 gii thiu th d hai van p sut t l l van gii
hn p sut c trang b nam chm t l iu khin lc Hnh 4.50. Van gii hn p sut c
v iu chnh v tr. a s cc van p sut t l trn
nam chm t l iu chnh v tr
th trng u c nam chm tc ng trc tip ln
1- Li thp; 2- L xo; 3- ta cn
phn t iu khin nh hnh 4.9 v rt t khi tc ng
gin tip qua l xo nh hnh 4.50. Cc phn t iu
khin thng l ta cn, t khi l con trt dc v h thng vi phun - tm chn.
Trn van p sut iu khin lc m t ti hnh 4.9, lc in t tc ng ln van c
th thay i c v do thay i c p sut du trong h thng thu lc nh thay i
dng tn hiu in cp vo m khng dn n s thay i hnh trnh. Nam chm tc ng nh
l mt l xo in t v c th iu khin d dng t xa.
Trn van p sut m t trn hnh 4.50 c nam chm iu chnh v tr. V tr ca li thp
1 c iu chnh khng ph thuc vo lc ngc chiu nh mt mch iu chnh kn. Li
thp tc ng gin tip qua l xo 2 n ta cn 3, iu chnh v iu khin lc l xo nh
iu khin c p sut h thng.
Van p sut t l cho php iu khin t xa nh dy dn v cng rt thun li iu
khin qu trnh v iu khin theo chng trnh.
4.4.9. Tnh cht hot ng ca van p sut
Khi la chn v s dng cc van p sut cn hiu bit v cc tnh cht hot ng tnh
hc v ng lc hc ca chng. Cc yu cu v tnh cht tnh hc ca van p sut l:
+ p sut m t thay i nht c th theo lu lng;
+ Chnh lch nh nht c th gia p sut m v p sut ng;
+ Hao tn lt dng nh trc khi t p sut m van.
Tnh cht tnh hc ca van p sut c m t bi ng c tnh (hnh 4.51).
Van p sut m khi t p sut m pV v lu lng Q bt u chy qua ; Q cng ln
khi van m cng ln, ng thi lc l xo cng tng ln. Do lc dng chy tc ng ngc
chiu l xo nn p sut p0 tng dn n p sut iu khin pE. Khi van p sut ng p sut
gim xung n pS nh hn p0 do hin tng tr tr v ca l xo v do khi ng cn khc
phc lc ma st nh hn khi m.
i vi cc van gii hn p sut s dng trong thc t c th tra cu c tnh tnh hc
trn hnh 4.52. Trn c th nhn thy cc ng cong p sut thun li hn ca van gii
hn p sut iu khin trc so vi van p sut iu khin trc tip.
p0
pe
pS
p0
Van p sut iu
khin trc tip
Van p sut iu
khin trc
pS
Q
Hnh 4.51. c tnh tnh hc ca mt

Hnh 4.52. Trng c tnh ca
van gii hn p sut iu khin trc
mt van gii hn p sut (Bosch)
tip
c tnh hao tn lu lng - p sut ca mt van gii hn p sut khi m hon ton
tng ng mt cch c bn vi c tnh ca mt
tm chn hoc van phn phi.
Yu cu c tnh cht ng lc hc tt
l:
+ Thi gian thch ng ngn nht;
Hnh 4.53. Th d tnh cht ng lc hc

ca van gii hn p sut (Bosch)
+ Lm vic t dao ng nht.

Tnh cht ng lc hc ca mt van gii hn p sut khng ch ph thuc vo loi cu
trc van m cn ph thuc vo c tnh cht ca h thng thu lc. Van p sut c tnh cht
nh mt h thng khi lng - l xo. Thi gian thch ng t l mt i lng t l nghch vi
tn s ring 0:
t=
1
=
0
m
c
Trong m l khi lng chuyn

ng; c- cng ca l xo.
c tnh cht ng lc hc thun
li cn c khi lng nh v cng l xo
ln, v nh vy thi gian thch ng t s nh.
Tuy nhin cng l xo ln s to ra mt
tnh cht tnh hc khng thun li.
Tnh cht ng lc hc ca van p
sut c th c ci thin nh mt pt tng
gim chn, k c khi pt tng gim chn s
ko di thi gian thch ng thm mt cht
(van trn hnh 4.40). nh gi van p
sut t l c th s dng c tnh p sut dng in vo (hnh 4.54), gi l c tnh
ng lc hc ca van.
Hnh 4.54. Th d c tnh dng in vo - p

sut ca mt van gii hn p sut t l (Bosch)
4.5. Van dng

Nu xy lanh thu lc hoc ng c thu lc hot ng cng vi bm c th tch lm
vic khng i cn c vn tc pt tng xc nh, cho trc hoc tn s quay xc nh cho
trc th c th iu khin lu lng vo nh mt van dng. Thng thng y l gii php
tng th n gin hn cho mt h thng thu lc so vi vic s dng bm iu khin c th
tch lm vic.
Bm iu khin c th tch lm vic ch cung cp lu lng du cn thit theo ph
ti, cn bm c th tch lm vic khng i cung cp lin tc mt lu lng trn vn, phn
lu lng khng cn n phi dn tr v thng. iu lun lm xut hin hao tn p sut
qua van gii hn p sut. Van dng c th c phn loi thnh:
+ Van tit lu;
+ Van iu chnh dng;
+ Van chia dng.
4.5.1. Van tit lu
a) Van tit lu khng i
a)
Van tit lu c ch to theo 2 loi: van

tit lu khng i v van tit lu iu khin c.
Cu trc n gin nht ca van tit lu khng i l
p1
b)
p2
D
Hnh 4.55. Tit lu v tm chn
khng i: a) L tit lu; b) tm chn.
l tit lu hay cn gi l tit lu chy tng v tm

chn (hnh 4.55).
L tit lu ph thuc nhiu vo
nht. Tm chn ph thuc t vo nht do c
mt ct ngang hp hn v c tnh cht chy ri.
tnh lu lng qua tm chn c th s dng cng thc (1.55):
Q = A D
2p
d2
d 2
v p = p1 p 2 .
Trong : = f (Re, m) ; m = 2 - t l m; A D =
4
D
Cc gi tr c th tra cu trong DIN 1952 hoc trong cc s tay k thut.

b) Van tit lu iu khin c
Van tit lu iu khin c c th c nhiu dng cu trc khc nhau. Hnh 4.56 gii
thiu 3 dng cu trc v cc kh nng s dng trn mt phanh thu lc, th d dng xc
nh cng sut hoc hiu sut ca mt hp s. y ch l hnh biu din nguyn l, i vi
mt thit b phanh thc cn yu cu rt nhiu cc phn t cu trc na.
Q = Const
Tit lu rnh kha

nghing di
Tit lu chp nhn
Tit lu rnh
Phanh thu lc
Hnh 4.56. Van tit lu iu khin c

4.5.2. Van iu chnh dng
Nu mun gi vn tc ca mt xy lanh thu lc hay tn s quay ca ng c thu lc
khng i khng ph thuc vo lch p sut van dng hoc nhit v nht ca cht
lng thu lc th ngi ta s dng van iu chnh dng. Cc van iu chnh dng c chia
thnh hai loi:
+ Van iu chnh dng 2 ng;

+ Van iu chnh dng 3 ng.
a) Van iu chnh dng 2 ng
Van iu chnh dng 2 ng c nhim v iu chnh lu lng Q ~ p1 p 2 gi tr
khng i, khng ph thuc vo lch p sut v nht ca cht lng thu lc:
Trn hnh 4.57 gii thiu mt van iu chnh dng 2 ng, gii quyt nhim v iu
chnh nh mt phn t o tm chn.
1- Tm chn;
2- Tit lu iu chnh c.
a)
b)
Hnh 4.57. Van iu chnh dng 2 ng

a) Lp dng vo ph ti; b) Lp dng
v.
lch p sut ti tm chn 1 iu chnh mt ct dng chy qua tit lu iu khin
c 2. Dng du khng tit lu, khng chy qua van iu chnh dng cn c dn qua mt
van gii hn p sut v thng.
p1' tc ng pha di cn p2 tc ng vo pha trn pt tng iu khin, do lch
p sut p1 p2 s cn bng vi lc l xo ti mt lu lng xc nh. Nu Q gim th p1 p2
nh i, van tit lu iu khin c m rng mt ct ngang v Q li tng ln.
Van tit lu iu khin c c th c b tr trc hoc sau tm chn. Nu b tr
trc tm chn th van iu chnh dng 2 ng thng c mc trn ng du vo ph ti,
nh van tit lu iu khin c c th phn ng nhanh vi s thay i p sut ca ph ti
mc k tip. Ngc li cc van c tit lu b tr sau tm chn c mc vo dng du v t
ph ti nu c th xut hin bin ng p sut ti thit b mc trc .
Khi s dng van iu chnh dng 2 ng trong thc t c nhc im, dng du m ph
ti khng cn n cn c dn tr v thng, c ngha l bm lun cn phi to ra p sut
hot ng cc i p1max, khng ph thuc vo p sut yu cu t ph ti. Nhc im ny c
th khc phc nu s dng van iu chnh dng 3 ng.
b) Van iu chnh dng 3 ng.
Van iu chnh dng 3 ng (hnh 4.58) lm vic c bn tng t nh van 2 ng, ch c

khc l dng du m ph ti khng cn c dn tr v thng vi hao tn nh qua mt rnh
vng 3.
1- Tm chn;
2- Pt tng iu khin;
3- Rnh vng.
Hnh 4.58. Van iu chnh dng 3 ng

p sut t bm p1 ch cao hn mt cht so vi p sut yu cu p2. Trn van iu chnh
dng 3 ng, p sut vo p1 tc ng vo pha di, p sut ra p2 tc ng vo din tch pha
trn ca pt tng iu khin 2. Lc sinh ra do chnh lch p sut p1p2 cn bng vi lc l xo.
Nu Q2 gim xung th p1-p2 nh i v mt ct dng chy qua rnh vng 3 cng nh i, Q2 li
tng ln. Van iu chnh dng 3 ng ch c th b tr trn ng du vo ph ti.
4.5.3. Van chia dng
Van chia dng c nhim v chia dng du cung cp t bm thnh hai (hoc nhiu)
phn dng c tr s theo t l xc nh trc (hnh 4.59). Yu cu i vi van chia dng 2
ng l:
Q = Q1 + Q 2 vi
Q1
= const
Q2
Dng cung cp c chia v c xc nh nh cc phn t o tm chn 1 v 2. Cc

phn dng tng ng vi mt ct tit lu trn tm chn. Nu cc mt ct ln nh nhau th lu
lng tng c chia theo t l 1:1.
Con trt bi 3 iu khin mt ct ngang ca ra, nh p sut tc ng hai pha, sao
cho c p sut nh nhau pha sau cc tm chn v khng ph thuc vo thay i ti trng
hai ph ti tng ng.
Nu Q1 gim th p sut p1 sau tm chn 1 tng ln v pt tng 3 b y sang phi, do
Q1 li tng ln.
Hnh 4.59. Van chia dng

1,2 - Tm chn; 3- Con trt bi
4.5.4. Van dng t l
Nh cc nam chm t l c th thit k c cc van dng th d 2 ng hoc 3 ng c
cc tm chn iu khin c. Khi , cc van con trt c iu khin bng nam chm t
l iu chnh c v tr c s dng nh l cc tm chn. Vic iu khin cng c th c
thc hin nh cc nam chm t l iu khin lc, khi con trt c iu khin ngc
chiu l xo.
Trn hnh 4.60 gii thiu mt van iu chnh dng 2 ng iu khin in bng nam
chm t l 2 v mt cn p sut 3 mc ni tip. lch p sut p1- p2 xut hin ti tit lu o
1 iu khin mt ct ngang dng chy qua cn p sut bng cch p 2 tc ng vo bn tri
v p1 tc ng vo din tch pt tng bn phi ca cn p sut, nh to ra trng thi cn
bng gia p1- p2 vi lc l xo.
Hnh 4.60. Van iu chnh dng 2 ng t l (Hoerbiger)

1- Tit lu o; 2- Nam chm in; 3- Cn p sut.
Nu Q tng, p2 s gim v p1 y pt tng ca cn p sut sang tri, nh Q li
gim. Q c gi khng i khng ph thuc vo chnh p p1-p2, do p1- p 2 c gi gn
nh khng i nh lc l xo ca cn p sut. Dng du tha c dn qua mt van gii hn
p sut tr v thng.
Nu mt ct ngang ca tit lu o c nam chm t l iu khin rng ra th chnh
lch p sut p1- p 2 nh i v cn p sut s c m rng tip, nh Q tng ln tng ng.
4.5.5. Tnh cht hot ng ca van dng

Trn hnh 4.61 gii thiu tnh cht hot ng ca van tit lu iu khin c, van
iu chnh dng 2 ng v van iu khin dng 3 ng.
Trn trnh by cc qu trnh thay i p sut v qu trnh thay i lu lng cung

cp qua van n cc xy lanh lc ph thuc vo thay i ti trng c ngha l ph thuc vo
qu trnh thay i ti trng theo thi gian trong tng xy lanh. C th thy rng lu lng Q
qua van tit lu ph thuc vo chnh lch p sut p1-p2. Khi p sut bm p1 khng i, Q thay
i ph thuc ti trng ln pt tng F, ngha l ti trng F ln s c Q nh, dn n vn tc pt
tng nh i v ngc li.
Trn cc van iu chnh dng 2 ng, khi p sut bm p1 khng i, Q cng khng i,
khng ph thuc vo ti trng pt tng. Bm s cung cp lun lun vi p sut cc i, nu
van khng mc trn mch du ph.
Trn cc van iu chnh dng 3 ng, Q lun lun khng i. p sut bm t l thun
vi p sut ti, nh bm khng cn phi lun cung cp du vi p sut cc i.
i vi cc van dng cng cn

phi nh gi theo tnh cht tnh hc v
tnh cht ng lc hc khi hot ng
trong mt mch thu lc.
Tnh cht tnh hc c biu
din bi c tnh lu lng - st p. Khi
lu lng c t trn trc tung,
cn st p sut c t trn trc honh.
Trn hnh 4.62 gii thiu cc ng c
tnh ca van tit lu v van iu chnh
dng 2 ng.
Gi tr t
Gi tr t
Hnh 4.62. c tnh ca van tit lu

(a) v van iu chnh dng 2 ng (b)
i vi cc tnh cht ng lc hc ca van dng cn lu dng lu lng qua van

n ph ti ph thuc thi gian khi thay i trng thi van mt cch t ngt.
4.6. Van hai ng kt cu khi
Cng vi vic s dng cc van c kt cu truyn
thng kt ni vi cc thit b thu lc khc bng ng dn
hoc tm khoan l, trong thc t cn sn xut ph bin
cc phn t iu khin gn trc tip vi cc khi iu
khin qua cc l khoan. Cc loi van ny c tiu
chun ho trong DIN 24342 vi tn gi van hai ng kt
cu lin khi, hoc trc y l phn t lgic thu lc
hoc khi van (ting Anh gi l Cartridge).
Trn hnh 4.63 gii thiu mt phn t cu trc ch
iu khin vi van hai ng kt cu lin khi. Trn
bao gm van 2 ng kt cu lin khi, cc l khoan phn
cp ca khi iu khin, tm y c u ni vi van iu
khin trc nh trn s mch v van phn phi 3/2
vi nhim v l van iu khin trc. Cc van phn phi
hoc van p sut tng i nh c th c s dng lm
van iu khin trc.
Cc van ta c ch to theo nhiu dng khc
nhau c th s dng cho cc chc nng khc nhau ca
4 loi van.
Mt s th d v van hai ng kt cu lin khi u
tin s dng van ta c trnh by trn hnh 4.64.
Hnh 4.63. Van hai ng kt cu

lin khi vi khi iu khin, np
y v iu khin trc km theo
Tu theo kt cu, van ta trn hnh 4.64a c p

sut m ca A khong 0,2-0, 4 bar. Van cu to t thn van 1, ta cn 2, vnh 3, l xo 4 v
hai vnh 5 lm kn cc l khoan ca khi iu khin. Van c th dn dng chy t A n B
v ngc li t B n A. Van hai ng kt cu khi c th thc hin chc nng van phn phi.
Thi gian ng v m thay i tu thuc vo vic la chn t l din tch.
Van ta trn hnh 4.64b c t l din tch 1:1, do c kt cu tit lu bn trong nn

c th s dng lm van iu khin chnh ca mt van gii hn p sut iu khin trc. Hnh
4.64c v 4.64d gii thiu hai van con trt kt cu lin khi, trong mt van m v tr tnh
(hnh 4.64c), cn van kia ng v tr tnh (hnh 4.64d).
Nh cc van hai ng kt cu lin khi c th thc hin cc chc nng ring bit ca cc van
truyn thng v khi s dng nhiu van kt cu lin khi vi cc van iu khin trc tng i nh
c th thc hin cc chc nng van phn phi, van chn, van p sut v van dng. Di y gii
thiu mt s chc nng van c thc hin nh van hai ng kt cu lin khi.
Van phn phi. Trn hnh 4.65 gii thiu hot ng ca mt van hai ng kt cu lin
khi c trang b van iu khin trc l van phn phi 3/2. Khc vi van trn hnh 4.63, van
ny c iu khin khng phi nh vo tn hiu p sut iu khin (khng ph thuc ti
trng) m nh vo p sut h thng (ph thuc ti trng).
Hnh 4.65. Van hai ng kt cu lin khi

c van phn phi iu khin trc 3/2
Hnh 4.66. iu khin xy lanh vi sai nh

van hai ng kt cu lin khi
Hnh 4.66 m t hot ng ca van hai ng kt cu lin khi iu khin mt xy lanh

vi sai. Cc van lin khi kt ni vi nhau to thnh cc sc cn dng. iu khin lu lng
cn c cho mi khoang A v B ca xy lanh, cn khc phc cc sc cn cng vo (Re1, Re2) v
cc sc cn cng ra (Ra1, Ra2). Tng s c 4 sc cn, c ngha l cn ti 4 van hai ng kt cu

lin khi. Nh c th khng ch iu khin dng m cn c th iu chnh p sut v lu
lng. Hot ng ca thit b trn hnh 4.66 c th d dng nhn ra nh sau:
Nu xy lanh cn chuyn ng sang phi th van phn phi iu khin trc 4/3 cn
c y sang tri nh mch nam chm. Nh khng gian l xo ca van hai ng kt cu lin
khi Re1 v Ra2 thot ti. Do van Re1 m dng chy nn din tch ln ca xy lanh lc c p
sut tc ng. ng thi van Ra2 m dng y nn du khoang phi xy lanh c th thot ra. Pt
tng ca xy lanh lc bt u chuyn ng sang phi. Tnh cht hot ng ca h thng c
bit thun li nu mi van hai ng kt cu lin khi c b tr mt van iu khin trc.
Van chn. Trn hnh 4.67 gii thiu hot ng ca mt van hai ng kt cu lin khi
vi chc nng van chn. Dng chy c lu thng t A sang B nu lc do p sut ln hn
lc l xo:
A A (p1 p 2 ) > FLX
Hnh 4.67. Van hai ng kt cu

khi vi chc nng van chn
Hnh 4.68. Van gii hn p sut iu khin

trc to bi van 2 ng kt cu khi
Van gii hn p sut iu khin trc. Van gii hn p sut iu khin trc (hnh
4.68) bao gm mt van hai ng kt cu lin khi v mt van gii hn p sut nh l van iu
khin trc. Pha tr v ca pt tng van chnh c din tch AF c ni vi u ni p sut
qua mt l tit lu. Lc l xo v p sut p1 cng tc ng ln din tch AF v gi cho van
ng kn ngc vi p sut p1 tc ng ln din tch AA. Nu p1 tng vt qu gi tr c t
trc bi l xo th van gii hn p sut s m v p sut trn din tch AF s gim, pt tng
van chnh b y ngc chiu l xo v m dng du vo thng.
Van dng. Trn hnh 4.69 gii
thiu mt van iu chnh dng ba ng cu
to t hai van hai ng kt cu lin khi,
trong mt van c chc nng tit lu
o, cn van kia c chc nng cn p sut.
Hai van c mc song song. St p ti
tit lu o c mt ct ngang iu khin
c iu chnh mt ct ngang ca cn p
sut. lch p sut p1-p2 tc ng
ngc chiu l xo v y con trt n
khi t c cn bng lc t hai pha. Hnh 4.69. Van iu chnh dng 3 ng to bi hai van
hai ng kt cu lin khih
Dng du khng cn thit chy qua cn
p sut v thng.
Nu Q2 gim th p1-p2 nh i v cn p sut tc ng lm gim din tch mt ct m

ca cn p sut n khi Q2 t c gi tr cn thit. Nu mt ct ngang ca tit lu o c
iu khin rng ra th p sut chnh lch nh i, nh mt ct ngang dng chy ca cn p
sut nh i v lng du chy v thng t i.
Lin hp. Trn hnh 4.70 gii thiu mt lin hp van phn phi vi mt van gii hn
p sut.
Van hai ng kt cu lin khi c tc ng nh hai van iu khin trc, rt ph hp
vi chc nng van gii hn p sut hoc chc nng van khng ti dn du khng p sut
tr v thng. Hai pha ca van hai ng kt cu lin khi c lin kt vi nhau qua mt l tit
lu trong pt tng van.
Khi hot ng vi chc nng gii hn p sut, van phn phi khng tc ng. Nu van
phn phi c ng mch th dng du iu khin c ni vi thng qua din tch AF v
khng c p sut. Pt tng dch chuyn ngc chiu l xo m thng ng cho dng du chy
v thng.
Hnh 4.70. Lin hp van hai ng kt cu lin khi vi

van gii hn p sut v van phn phi
4.7. Cc dng kt ni van
Cc van c th c ni vi nhau v
ni vi cc thit b khc trong h thng thu
lc theo cc cch khc nhau. Trn cc h
thng thu lc ca cc thit b di ng, ngi
ta thng kt ni van bng ng cng hoc
ng mm. Trn cc h thng thu lc tnh ti
thng s dng ni tm c l g lp cc
van. Phng php ny cng c s dng
trn h thng thu lc ca cc thit b di
ng khi cn c kh nng thay i d dng
cc van m khng cn tch cc ng ng.
Trn hnh 4.71 cc van c ni vi
tm khoan l 2 nh u ni ren 1, nh cc
l khoan trn van c ni thng chnh xc
vi cc l khoan trn tm.
Hnh 4.71. Ni ng v ni tm cc van

thu lc: a) Ni ng; b) Ni tm.
1- u ni ren; 2- Tm khoan l.
Vic lm kn c thc hin nh cc vng lm kn 3. Cc tm khoan l c tiu

chun ho trong DIN 24340, ISO 4401 v ISO 6264. Cc s liu c trng cho trn hnh
4.72 i vi tm khoan l tnh theo ng knh danh ngha l khoan bng mm. Cc tm
khoan l (hnh 4.72) c sn xut cho tt c cc phng n van: van phn phi, van chn,
van p sut v van dng. Cc tm ni cng c cung cp lm cc tm ni lp rp nhiu

van. Cc tm khoan l c cc loi: tm khoan l u ni vo v tm khoan l u ni ra.
Hnh 4.72. Cc tm khoan l cho van phn phi

Vic tp hp nhiu van vo mt n nguyn iu khin c gi l kt ni lin khi
cc van. Cc van, c bit l van phn phi, c th c kt ni khi van c dng cu trc
tng ng. a s cc khi van s dng tm khoan l u ni vo vi cc ng du vo,
ng dn du tr v v van gii hn p sut; ng sau khi van cui cng b tr tm khoan l
u ni ra.
Trn cc h thng thu lc c chc nng
thng dng, ngi ta thng s dng cc khi
iu khin. y l cc khi thp c nhiu l
khoan, trn mt ngoi ca n bt cht bng ren
cc van cn thit (tng t cc tm u ni).
Mt khi iu khin m nhn nhiu chc nng
iu khin thng c thit k cho mt trng
hp s dng xc nh v thng c chi ph ch
to ln, l mt gii php rt gn thc hin cc
nhim v iu khin v c rt nhiu u im
trong lp rp v sa cha.
Trn hnh 4.73 gii thiu mt khi iu
khin c bit. Khi ny c th tip nhn van hai
ng kt cu lin khi 1 vo l khoan 2. Cng c
th gp rt nhiu loi van lin khi v van iu
khin trc cng lp trn mt khi.
Hnh 4.73. Khi iu khin (Bosch)
Cc van cng c th c ch to dng
1- Van hai ng kt cu lin khi; 2- L
bn ngoi l tm hoc a khoan l. Chng c
khoan; 3- Van iu khin trc
hai mt bn i nhau, nh chng c th ni
thng vi nhau hoc nh mt van chnh l van
phn phi hoc nh mt tm u ni. lm kn thng s dng cc vng lm kn ch O
cng vi u ni ren.
Vic tp hp cc van thnh mt khi trn tm khoan l c gi l kt ni chui. C 3
dng kt ni c bn: kt ni theo chiu cao, kt ni theo chiu dc v kt ni kt hp.
Trn hnh 4.74 gii thiu nh kt ni theo chiu cao v s mch thu lc. Chui kt
ni theo chiu cao trn th d ny c lp rp trn mt tm u ni. Cc phn t cu trc
lin kt chui c th s dng rt vn nng. Nh c th thit k cc n nguyn iu khin
ng b khng cn ng dn v rt gn, ngoi ra khi cn thit c th thay i chc nng rt
nhanh v thay th cc b phn hng hc mt cch thun li.
Hnh 4.74. Kt cu van lin khi (Rexroth) theo chiu cao

1. Tm khoan l; 2. Cc u ni; 3. Van dng 3 ng;
4. Van tit lu; 5. Van phn phi.
Chng V
Cc b phn truyn dn nng lng thu lc
5.1. Cc phn t ni dng
Nu cn phi ni cc phn t cu trc thu lc vi nhau m khng dng cc phn t
kt ni c bit nh khi iu khin hoc ni chui cc van, ngi ta s dng cc ng dn
cng v ng mm, c ch to a dng, c th kt ni cc phn t thu lc v kt ni gia
cc ng rt thun tin. Mt ct yu cu ca ng ng c tnh t lu lng v vn tc dng
chy:
A=
Q
v
Vn tc thun li nht ca dng du nm trong mt khong gii hn rt hp, c th

tham kho cc gi tr kinh nghim sau y:
ng ng c p sut: di 10 bar: 3,0 m/s
10- 50 bar : 4,0 m/s
50-100 bar: 4,5 m/s
100-150 bar: 5,0 m/s
150-200 bar: 5,5 m/s
200-300 bar: 6,0 m/s
Trn 300 barT: 7,0 m/s.
ng ng du tr v: 2,0 - 3,0 m/s
ng ng np
: 0,5- 1,5 m/s.
5.1.1. ng cng v ng mm
ng cng. Cc ng ng thu lc c ch to bng thp chnh xc, trn nhn theo
tiu chun quc gia hoc quc t. Th d theo DIN 2391/C ng cng c ch to bng thp
St35.4 vi ch ti c bit. ng c ng knh trn 6 mm c thm Pht pho v thm
du. Tt nht nn la chn ng cng theo cc bng do cc nh sn xut cung cp, trn c c
thng tin v ng knh trong, ng knh ngoi, chiu dy thnh ng v p sut cho php.
Bng 5.1 gii thiu p sut cho php i vi cc cp ng knh v chiu dy thnh ng, do
hng sn xut cung cp.
Ph kin km theo ni ng cng v ng mm c rt nhiu dng cu trc nh u
ni cong, u ni gc, ni ch T.
ng mm. ni dn gia mt v tr u ni c nh vi mt thit b thu lc chuyn
ng, th d xi lanh lc iu khin gu xc, ngi ta s dng cc ng mm. Chng cng
thng c s dng nhng ni hay thay th thit b, th d ni dng gia cc cm thu
lc trn my ko nng nghip v cc thit b thu lc treo.
Cc ng mm c mt trong v ngoi n hi bng cao su nhn to v mt hoc nhiu
lp b si vi hay li thp. Theo cu trc v s lp b, c th phn loi cc ng mm nh
sau:
+ ng mm p sut thp n 30 bar;
+ ng mm p sut cao n 200 bar;
+ ng mm p sut cc cao n 700 bar.

Bng 5.1. p sut bn trong tnh theo DIN 2413 i vi ng thp khng hn
(ti trng tnh, 1200C, khng c ph gia chng r, Ermeto), [bar]
Chiu dy thnh ng, mm
ngoi
DA, mm
1,5
389
333
431
459
10
282
373
478
576
12
235
353
409
495
576
14
201
302
403
434
507
15
188
282
376
409
478
16
157
264
353
386
452
18
235
313
392
409
20
212
282
353
373
22
192
256
320
385
25
226
282
338
394
478
28
201
252
302
403
434
30
188
235
282
376
409
35
161
201
242
322
403
186
223
297
371
201
269
38
42
2,5
134
ng mm c u im l d tho lp, ngoi

ra do kh nng gin n n c th lm gim dao
ng v nh p sut. thc hin nhim v ny
ng mm c ch to c bit, rt n hi nh
cu trc b si vi c gi l cc ng gin n.
Mt khc tnh gin n, c ngha l kh nng tip
nhn tc thi mt th tch du ln hn th tch du
tng ng vi chiu di v ng knh tnh ca
ng mm, cn c tnh n khi s dng ng
mm, bi v tnh gin n c th dn n xut hin
dao ng p sut khng mong mun trong thit b
trong cc trng hp cho. Kh nng gin n
lm tng th tch trc ht l do gin hng knh,
rt t gin theo chiu di (gin di ch chim
478
Hnh 5.1. th thay i th tch

theo p sut ca ng mm (Ermeto 2 ST)
khong +2 -4%). S tng th tch theo p sut

c gii thiu trn trn hnh 5.1.
c bit cn lu n vic b tr kt cu ca ng mm. Chng cn c b tr sao cho
c ch t do chuyn ng. Hnh 5.2 gii thiu mt s th d b tr cu trc ng mm:
a. ng mm khng cng mnh v cng khng xoay mnh;
b. di m mt cung h;
c. Thay th mt cung ng cng hp;
d. Khi ng dng trn a s cc thit b thu lc chuyn ng cn ch cho ng
mm chuyn ng theo.
a)
5.1.2. Ni ng cng v ng mm
Ni ng cng. Trn cc h thng
thu lc thng s dng cc dng ni ng
tho c: ng knh ngoi nh hn 42
mm c ni ren, nu ng knh ng ln
hn c ni bng mt bch.
Thng gp nht l ni vng ren,
c cu to t u ni ren 1 (hnh 5.3), ai
c bao 2 v vnh 3 lp bao ly ng 4. Khi
vn ai c 2, phn cnh sc ca vnh 3 s
p cht vo ng. Dng ni ng ny m bo
c bit an ton chng t tho khi c dao
ng.
Trn hnh 5.4 gii thiu kiu ni ren
va p. Kt cu ny cho php khi tho v
lp khng c hin tng trt dc nh
trang b thm mt vnh p 3 c rnh lm
kn 2.
b)
c)
d)
Hnh 5.2. Th d kt cu ng mm
1- u ni ren;
2- ai c bao;
3- Vnh p;
4- ng dn.
Trc khi xit cht
Sau khi xit cht
Hnh 5.3. Ni vnh ren (Ermeto)
1- Vnh p; 2- Rnh lm kn
Hnh 5.4. Ni ren va p (Ermeto)

Trn hnh 5.5 gii thiu kiu ni ren ng chn hn c chc nng gi ng v chc nng
lm kn tch ri nhau v vic lm kn c thc hin nh mt vng lm kn ch O. Ni ren
u cn trn hnh 5.6 cng lm kn bng vng pht. y ng 1 c bt cht gia vng p 2
v vng trung gian c mt cn 3.
Mt dng ni ng thng gp na l ni ren vng hnh nm, thay vo ch vnh ct l
mt vng c hai mt cn. Khi vn cht ai c s p cht vo ng dn.
1- ng dn;
2- Vng p;
3- Vng trung gian.
Hnh 5.5. Ni ren ng chn hn (Ermeto)
Hnh 5.6. Ni vnh ren (Ermeto)
Ni ng mm. Khi ni ng mm, ng c ni cht gia u ni 1 v vng ai c 2

(hnh 5.7).
Trn hnh 5.8 gii thiu mt kiu ni nhanh, trong thc t cu to t hai van chn
dng. Khi cm vo nhau, hai ta cn s y nhau ngc chiu l xo v m thng ng
du.
1- u ren
2- Vng ai c
Hnh 5.7 Ni ng mm
1, 2- ta cn
Hnh 5.8. Khp ni nhanh
5.2. K thut lm kn
i vi cc nh thit k v cc nh s dng thit b thu lc b phn lm kn l mt
trong nhng phn t cu trc quan trng nht. nh gi hot ng ca cc thit b c b
phn lm kn th kin thc v kt cu, c bit l cc b phn lm kn ng lc hc, v tnh
cht hot ng ca chng c ngha rt ln. Khi la chn b phn lm kn cn phi ch theo
cc ch tiu sau:
Tc ng lm kn tt nht c th;
Lc ma st nh nht c th (ti cc b phn lm kn ng lc hc, th d gia pt

tng v xy lanh) ;
Gi tui th lu nht c th (chng li tc ng c hc v ho hc).
Hin c rt nhiu dng b phn lm kn khc nhau tu thuc cc hng ch to. Trong
gio trnh ny ch gii thiu mt s b phn lm kn ph bin nht.
5.2.1. Cc b phn lm kn tnh hc
Cc b phn lm kn tnh hc l cc b phn khng chuyn ng. Cc b lm kn
phng thng c ch to t giy hoc kim loi mm nh ng, nhm v thng lm kn
np y, tm che, B phn lm kn tnh hc quan trng nht l cc vng ch O. Chng c
yu cu khng gian rt nh v d tho lp. Mt s th d ng dng vng lm kn c trnh
by trn hnh 5.9.
5.2.2 Cc b phn lm kn ng lc hc
Khi p sut thp v vn tc nh di 0,3 m/s cng c th s dng vng ch O l b
phn lm kn ng lc hc. Trong trng hp ny d xut hin nguy c b ko theo tng phn
to thnh khe h. ngn nga khe h ko theo ngi ta thng b tr thm hai vnh a ta.
Trong thc t cng thng gp cc b phn lm kn ng lc hc lin hp vi vng ch O,
l vng cht do mt ct ch U (hnh 5.10a) hoc mt ct ch nht (lm kn bng vng trt).
a)
b)
c)
Hnh 5.10. Cc b phn lm kn ng lc hc cho pt tng v cn pt tng

c bit quan trng l lm kn pt tng trong xy lanh. Ti y cn phi ngn chn dng
du lt t khoang p sut cao sang khoang p sut thp, v dng lt ra khi xy lanh do ko
theo cn pt tng ra ngoi. lm kn xy lanh trong cc trng hp ny, ngi ta s dng cc
b phn lm kn t vt liu nhn to c hnh dng c bit, th d t Vulcollan hoc Perbunan,
khi c yu cu cao hn c th s dng vt liu PTEE hoc Vitton. Cc b phn lm kn rt hay
c s dng c th k n cc loi biu din trn hnh 5.10b v 5.10c, cn gi l b phn lm
kn loi vng rnh v loi ng c np y. Loi th nht hay c s dng cho pt tng c vn
tc cao, loi th hai cho pt tng c iu kin hot ng kh khn, c dao ng v vn tc
thp. Do c nhiu rnh lm kn nn c tc dng lm kn rt tt. Cc b phn lm kn loi ny
c to sc cng trc theo phng hng knh rt chnh xc v chu tc ng ca p sut
du trong xy lanh khi hot ng.
i vi cc xy lanh chu tc ng ca p sut cao c th s dng cc pt tng c phn
lm kn v phn hng dn pt tng tch ri nhau (hnh 5.11).
Tnh cht ma st ca b phn lm kn pt tng trc ht ph thuc vo loi b phn
lm kn. Lc ma st gia pt tng v xy lanh tng theo p sut hot ng. Nu so snh vi
nhau th ma st nh nht vi loi vng ch O v ln nht vi loi ng c np y. Vt liu ca
b lm kn cng nh hng n lc ma st. Khi xy lanh thu lc lm vic cn ch n nhng
nt c trng m c nh hng bn cht n hot ng ca xy lanh.
5.2.3. Tnh cht hot ng ca cc b lm kn
Cc b lm kn bng cao su n hi lm kn hon ton trng thi tnh. Khi chuyn
ng (th d cn pt tng) c th s lm xut hin dng du lt. Chiu dy mng du trn cn
pt tng khi ra khi xy lanh cn phi nh n mc c th, tuy nhin cng cn m bo iu
kin bi trn. Nu biu din quan h gia p sut hng knh theo chiu di b phn lm kn
th khi pt tng i ra s cn mt gradien p sut ln hn so vi khi pt tng i vo. Yu cu ny

c th c tho mn khi s dng b lm kn trn hnh 5.10b.
Khi thit k pt tng v cn pt tng cn phi ngn nga s to thnh p sut ko theo
do du b dn li trc b lm kn trong khe h dc theo chiu chuyn ng. p sut ny xut
hin do cn pt tng chuyn ng s ko du qua khe h vo b lm kn. Nu lng du ny
khng c dn theo nhng rnh thch hp th c th s xut hin mt p sut b sung rt cao.
Mt hin tng nhiu na c th xut hin khi pt tng chuyn ng chm l hiu ng
lt. Hin tng ny xut hin do lc bm dnh gia pt tng v xy lanh ln hn lc ma st
trt khi pt tng chuyn ng. Tu theo loi lm kn m lc bm dnh c th ln hn nhiu
lc ma st trt. Trc ht pt tng cn c tc ng mt p sut cao cn thit thng lc
bm dnh. Do , khi bt u chuyn ng pt tng tng tc rt nhanh, ng thi khi p sut
li gim dn n lm gim vn tc pt tng, thm ch dng hn v li xut hin lc bm dnh
tip tc phi khc phc. Qu trnh chuyn ng git cc nh vy dn n lm nhiu hot
ng ca pt tng. Khi ng dng cc mch thu lc c qu trnh tin nhanh ca pt tng vi p
sut tc ng hai pha cn ch rng, khi tc ng hai pha s c th c lc ma st ln hn
ng k so vi tc ng mt pha.
5.3. Thng du
5.3.1. Khi nim chung
Thng du thc hin nhiu nhim v:
-
Cha du thu lc;
Tn nhit du;
Tch nc v cn bn;
Tch khng kh ho tan trong du;
Lm bnh n dng cht lng chy ri khi v thng.
Hnh 5.11. Phn lm kn v phn dn hng

tch ri nhaut
1- Phn lm kn; 2- Phn dn hng.
Ngoi ra thng du cn l b phn lp t cc thit b bm v cc thit b thu lc

i km.
xc nh gn ng th tch thng du yu cu c th s dng cc cng thc kinh
nghim:
VT = fQ max ;
Trong :
(5.1)
V- th tch thng du (m3);

Qmax- Lu lng du ln nht trong thit b (m3/s);
f- H s, xc nh theo kinh nghim (s), c th chn nh sau:
i vi cc thit b di ng
f = 50-100;
i vi cc my tnh ti hot ng gin on f = 100;

i vi cc my hot ng lu di
f = 200-300.
Thng du cn phi ln sao cho khi np y vn cn mt khong khng kh bn

trn mt thong ca cht lng, khong 15% th tch du.
Theo kt cu c th chia ra thng du h v thng du kn. Thng du kn thng

dng cho cc thit b c th tch du nh, th d trn xe c, hng khng,, cn a s cc thit
b thu lc s dng thng du h.
5.3.2. Thng du h
V c bn thng du cn c la chn ln n mc c th dn nhit v loi b cn
bn, nc v khng kh tan trong khong thi gian nh. Theo s liu kinh nghim, thi
gian ny i vi du cn n khong 3-4 pht. Trong vic lm mt du t nhin, thng s
quan trng nht l din tch vch. Din tch vch thng c xc nh theo din tch xung
quanh ca thng.
c im cu trc thng du h c gii thiu trn hnh 5.12. Trn th d l thng
du ch to t tn mng. Ca ra 1 c gn vi mt li lc th, phn cui ca ng dn 1
nm cch mt thong cht lng thp nht ti thiu l 200 mm.
1234567-
Ca ra;
Ca du v;
Ca thng kh;
Ca du;
Tm bnh n du;
Li tch bt;
Ca x du.
Hnh 5.12 Th d b tr cc thit b trong thng du

Ca tch kh 3 v ca du 4 cn c cc li lc th, ca du c th c trang b
thc o du. Hai ca 3 v 4 cng c th c b tr kt hp trong mt cm, th d ca thng
kh c b tr ngay trn nm cm ca ca du. c bit quan trng l khi b tr tm bnh
n dng du 5, n c lp t sao cho ng du v c khong cch n ca np l di nht
c th, ngn cch dng du ng v lm bnh n dng du trc ca np. tch bt kh
ngi ta b tr mt li 6 c l li khong 0, 5 mm v t dc 300. ng knh ca ng
dn du np v ng dn du v c tnh theo yu cu lu lng vi vn tc dng chy
cho.
5.3.3. Thng du kn
Thng du kn c u im l du thu lc trong thng c ngn cch hon ton vi
khng kh, do khng c s xm nhp ca bi bn v nc t bn ngoi v rt t khng kh
xm nhp vo du.
Ngn cch du v khng kh bn
ngoi c thc hin nh mt m khng
kh hoc m kh, tc ng trc tip vo du
hoc qua mt ti kh bng vt liu nhn to
c tnh n hi cao. Trng hp dng ti kh
n hi c kh nng to p sut trc trong
Hnh 5.13. Thng du kn dng
cho thit b thu lc trn xe hi
to p sut trc nh ti kh
thng du. p sut trc trong thng du c

u im l to ra mt p sut d trong ng
np v ngn nga nguy c xut hin xm
thc trong h thng.
Khi thit k thng du cn tnh n c kh nng tn nhit du. Nhit lng cn ly i
khi khng ch t thng du m cn t tt c cc phn t cn li ca h thng.
5.4. Bnh lc
Cc phn t bn thng l nguyn nhn lm nhiu trong cc h thng thu lc. Chng
xut hin trong cc thit b theo cc phng thc khc nhau: do cc vt th cn li sau qu
trnh gia cng nh mt gang, bi mi, mt ct gt, hoc vt liu hn khi sa cha, lp rp;
cc phn t bi hoc r hay sn phm mi mn ca cc phn t chuyn ng. Cc tp cht ny
khng nhng lm tng nhanh mi mn ca cc chi tit m cn gy tc cc l tit lu hoc
gy kt cc pit tng van. trnh cc hin tng ny, ngoi cc thit b lc s b trong thng
du ngi ta cn dng cc b lc ngay c i vi cc h thng thu lc n gin. Cc b lc
c thit k theo chiu cao khe h gia cc phn t, ni c th gi li cc phn t tp cht.
Cc gi tr khe h thng gp trn cc phn t thu lc quan trng c th ly theo s liu sau:
Bm pt tng: Pt tng / Xy lanh 5-10 m
Khe h iu khin 1-5 m
Bm bnh rng: Khe h nh rng 2-20 m
Khe h bn
5-50 m
Bm cnh quay: Khe h nh cnh < 1 m

Khe h bn
5-15 m
Van phn phi: Pt tng / Xy lanh iu khin 2-25 m.

c bit cn ch bo v cc thit b thu lc phc tp nh van tu ng. Trn cn
loi b cc phn t bn di 5 m nh la chn cc b lc thch hp. Ni chung trn cc
thit b thu lc cng nghip v di ng thng s dng cc b lc c b rng l xp khong
6-10 m.
Cc n v lc c m t di cc tn gi khc nhau. Quan trng nht l cc loi n
v lc di y
n v lc tuyt i c trng bi tr s ht ca phn t dng cu c th chui qua b
lc. Khi b lc ny phi gi li ti thiu 98% cc phn t bn ln hn tr s ht ( gi
bn 98%).
n v lc trung bnh c trng bi tr s l rng trung bnh theo phn phi chun
Gauss.
n v lc danh ngha c trng bi phn t lc cho bi cc nh sn xut vi gi tr
bn xc nh. Theo mi hng sn xut gi tr gi bn nm trong khong 94% n 98%.
Cc n v lc danh ngha v n v lc trung bnh khng c ngha ln, so snh
ch c th s dng n v lc tuyt i. Mt phng php mi gii thiu cc phn t lc l
xc nh gi tr nh cc php th lc a h (Multipass-Test).
Gi tr c trng cho t l ln hn ca cc phn t xc nh c theo php th ti

ca vo so vi cc phn t xc nh c ti ca ra ca b lc. V d 60 = 15 l s lng ht
> 60 m ti ca vo ln gp 15 ln ti ca ra.
5.4.2. Cc phn t lc
a s cc phn t lc c ch to dng phn t thay th c t trong mt v
gang tng ng. C th phn chia phn t lc thnh hai loi: lc b mt v lc su.
Phn t lc b mt. Phn t lc b mt l cc b lc c b rng l rng, li hoc b
rng khe h khng i v ch cho php cc ht bn nh hn n v lc tuyt i cho chui
qua. Cc loi b lc di y thuc vo loi phn t lc b mt:
B lc khe h (n v lc t 25 n 500 m) bao gm mt s ln cc vnh tn
mng xp chng ln nhau qua cc tm cch. Cc phn t tp cht ng li b mt ca cc
khe rng ca cnh v khng th ra khi khi khng dng my hoc tho ra xoay khng
gian khe h.
B lc li (n v lc trong khong 5-100 m) cu to t mt li thp. c din
tch b mt ln, cc vt liu lc ny c un hnh sao (hnh 5.15) hoc dng a (hnh 5.16).
Cc phn t lc c th ly ra lm sch.
B lc su. B lc su l cc b lc xp rng vi kch thc khc nhau mt s
phn t bn ln hn n v lc trung bnh cho chui qua. Chng c nhiu lp si xenlul,
vt liu nhn to, thu tinh hoc kim loi p vi nhau. B lc su cng c th ch to t kim
loi thiu kt (gm kim loi).
B lc gm kim loi (n v lc trung bnh 1-50 m) c ch to gn hn cc b
lc t vt liu si.
B lc vt liu si (n v lc ti thiu 0,5-30 m) l loi c phn t lc khng s
dng li. tng din tch b mt lc, cng tng t nh b lc li, c th un to rnh trn
phn t lc (hnh 5.15).
B lc t. Phn ln cc ht bi bn trong thu lc du c th c lc bng b lc
t. Cc b lc ny thng c s dng b sung h tr cho cc b lc nu trn v l mt
nam chm vnh cu. Cc b lc t thng c lp vo y thng du, ti nhng v tr c th
c vn tc dng chy nh nht.
5.4.3. Cc dng cu trc v hot ng ca b phn lc trong h thng thu lc
B lc c th c mc vo ng ng np, ti pha c p sut thp, pha c p sut
cao, trn ng du v hoc trong mt mch nhnh. C th phn loi cc b phn lc theo
hot ng v theo cu trc.
Phn loi theo hot ng. Trn hnh 5.14 gii thiu cc loi hot ng khc nhau ca
b phn lc trong h thng thu lc.
a- Lc ng np;
b- Lc p sut thp;
c- Lc p sut cao;
d- Lc du tr v;
e- Lc mch r.
a)
b)
c)
d)
e)
Hnh 5.14. Cc phng n hot ng ca b lc

- B lc ng np c th c s dng ch bo v bm khi cc phn t bn ht
th khong 70 m. B lc thng c ch to bng li thp th tng ng. Tc dng lc
ca chng tng i nh, bi v b rng l li nh s dn n lm tng hao tn p sut v
nguy c xut hin xm thc.
- B lc p sut thp thng c t ng sau bm p sut thp trong mch thu
lc kn. Do c th c n v lc rt cao nn c tc dng bo v rt tt i vi bm v cc phn
t iu khin, ngay c i vi trng hp xut hin cc phn t mi mn v chng di chuyn
nhiu ln qua thit b trc khi chy v thng.
- B lc p sut cao c th gi li c cc ht mi xut hin trong bm v c s dng
c bit bo v cc thit b rt mn cm bn nh van tu ng. n v lc ca b lc p
sut cao c th thch hp hon ton vi cc thit b cn bo v trong h thng thu lc. Khi
la chn vt liu phn t lc v v cn phi tnh n p sut cc i v bin ng p sut c
th xy ra. B lc du v c s dng trong thit b thu lc vi cc tr s khc nhau v
thng c mc trn ng du v chnh hoc mch nhnh tr v. Trong trng hp mc
trn mch nhnh tr v, cc b lc ch cho qua mt phn lu lng du v. Cc phn t bn
ch c gi li sau khi i qua tt c cc b phn ca thit b, do khng th loi b cc
hng hc. Khi lp b lc trn mch nhnh, cc phn t bn c th qua li rt nhiu ln trong
h thng trc khi b b lc gi li.
- B lc mch r c s dng rng ri trn cc thit b thu lc c ln. Bn thn b
lc c th c cu trc nh gn, nhng cn c mt bm ring v lun ch lc mt phn dng
du.
Phn loi theo cu to. Trn hnh 5.15 v 5.16 gii thiu mt b lc p sut cao v
mt b lc p sut thp. Trong c hai trng hp cc phn t bn u c tch ra t bn
ngoi. Trn cc b lc p sut cao, vic lm sch c thc hin nh thay th li lc hnh sao.
Cc li lc dng a ca b lc p sut thp c th ra sch sau khi tho ri.
Hnh 5.15. B lc p sut cao vi

cun lc xenlul (Mann v Hummel,
p sut lm vic 350 bar)
Hnh 5.16. B lc p sut thp a li

thp (Mann v Hummel, p sut lm
vic 10 bar)
V b lc thng c dng gn cc phn t ph tr, v d nh van chy vng

dn vng dng du nu b lc b tc. Cc b lc t tin thng c trang b cc thit b bo
chm sc, chng c th ch dn ng thi im tng ng khi m van chy vng, khi no cn
chm sc.
Cc s liu k thut ca b lc c th tra cu theo ch dn ca cc hng sn xut.
5.5. Tch p thu lc
Cc b tch p thu lc c nhim v chnh l tip nhn mt th tch du xc nh di
mt p sut t thit b thu lc v li dn du ra theo nhu cu ca thit b.
C th hn, tch p thu lc c thit k vi cc mc ch sau y:
-
Chun b sn mt lu lng du cho nhu cu cc i tc thi;
Cn bng du lt v s thay i th tch do bin ng nhit v p sut;
Tc ng vo cc b phn ch cn p sut v mt lu lng nh (cc b

phn kp, bo v qu ti);
Chun b sn nng lng trong cc trng hp thot him (th d kt

thc mt thi k lm vic khi hng bm);
Gim chn khi c bin ng p sut v lu lng.
5.5.2. Phn loi tch p thu lc

Tch p thu lc c th c phn loi theo cc dng sau:
-
Tch p pt tng;
Tch p mng;
Tch p bng kh.
Tch p pt tng cht ti trng lng hoc l xo hin khng cn c dng nhiu do c
kch thc cu trc ln m cng sut tch p li qu nh. Ba loi tch p k trn hin nay
thng c cht ti bng cch np kh (Ni t). Th tch kh b nn li di tc dng ca p
sut du v nh nng lng theo yu cu khi cht kh gin n. T l p sut ca tch p c
xc nh bng t l gia p sut lm vic cc i vi p sut kh v thng c chn l 10: 1
v 4:1.
Tch p pt tng. Trn cc tch p pt tng cht lng thu lc v kh c phn cch
bi mt pt tng bi chuyn ng t do trong xy lanh. T l p sut tch p khong 10: 1. Tch
p pt tng c s dng thch hp nht nhng ni c yu cu lng du ra ln v p sut
cao. Do c khi lng pt tng ln nn tch p pt tng c qun tnh ln hn tch p mng
hoc tch p bng kh.
Tch p mng. Hnh 5.17 gii thiu mt tch p mng c cu to rt n gin, thng
c s dng lm b gim xung.
Hnh 5.17. Tch p mng (HYDAC)

Hnh 5.18. Tch p bng kh (HYDAC)
a) Thot ht du; b) Tch y du
a) Khi ang np; b) np.
1- Bnh p sut; 2- Mng n hi;
1- V thp; 2- Bng kh;
B tch
p mng
cu
toni.
t mt v kim loi hn 1,3-c
mng
cao su nhn to
3- a
van; 4u
ugn
ni;mt
4- Van
a.
n hi 2 (c th t pebunan), phn di c lp mt a van 3. a van ng l khoan trn
u ni 4 khi thot ht du v ngn nga mng chui vo l khoan ny. Tu theo cu trc m
t l p sut ca tch p mng nm gia 4: 1 v 10: 1. Tch p mng vi cu trc hn c th
tch danh ngha nh hn 3.10-3 - 4.10-3 m3, vi cu trc ren c th tch danh ngha nh hn
2.10-3 m3 v p sut lm vic khong 100-500 bar.
Tch p bng kh. Trong trng hp th tch ln hn cn phi s dng tch p bng
kh. Trn hnh 5.18 gii thiu mt tch p bng kh trong khi np (hnh 5.18a) v khi np
y (hnh 5.18b).
Trong v thp 1 c b tr mt bng kh 2, u ni 3 v mt a van 4. Khi thot du
hon ton bng kh 2 gin n v ng kn van 4 ngc chiu lc l xo. n khi p sut trong
h thng thu lc vt qu p sut cng trc trong bng kh th van 4 m, du thu lc i
vo v nn kh trong bng kh.
5.5.3. Tnh ton tch p
Trn hnh 5.19 gii thiu th d tnh tch p mng trong 3 trng thi tch p.
a) Mng y du gn nh hon ton ra khi tch p, th tch kh V0 (th tch danh
ngha) chim ch gn ht khng gian tch p v c p sut cng trc p0.
b) Mng c p sut lm vic cc tiu p1 di din tch mng v cho mt lng du
nh vo tch p. Cn np mt lng du chnh xc trong tch p trnh va p
thng xuyn ca van vo l u ni. Nh vy p sut cng trc p0 phi lun nh
hn p sut lm vic cc tiu. Th tch kh lc ny l V1.
c) Mng c p sut lm vic cc i p2 v t n v tr cui v ch ng kn mt th
tch V2.
a) Thot ht du;
b) Lng du cc
tiu;
c) Lng du cc i.
Hnh 5.19. Cc trng thi lm vic ca tch p mng

S thay i th tch kh V t b) n c) l lch gia th tch du V1 ti p sut lm
vic cc tiu p1 vi th tch kh V2 ti p sut lm vic cc i p2. cng l th tch du s
dng trong tch p.
phn tch s thay i trng thi c th s dng th p -V (hnh 5.20). Vi gi thit
n gin ho, kh ni t l kh l tng v du thu lc l cht lng khng chu nn, c th m
t s thay i trng thi trn th hnh 5.20 theo cng thc sau:
n
pV = const;
(5.2)
Trong s m a bin n c th ly gi tr trong khong 1 1,4:

Khi n =1: Thay i trng thi ng nhit, c ngha
l np chm, thot chm do c th c cn bng nhit
gia cht kh v mi trng.
Khi n = K = 1,4: Thay i trng thi on nhit,
c ngha l np nhanh, thot nhanh do khng th c
cn bng nhit gia cht kh vi mi trng.
Khi tnh ton thc t ngi ta thng s dng cc
s liu kinh nghim:
bar
p2
p1
p0
i vi b tch p tch lu nng lng: p0 0,9 p1;

i vi b tch p gim xung:
ng nhit
hoc on
nhith
V2
V1 V 0
m3
Hnh 5.20. th p -V
p0 0,8 p1.
Th tch du s dng trong tch p Th tch duu sdj trg ttp tng ng vi lch p
sut kh Vt v V2:
V = V1 V2
(5.3)
i vi cc thay i trng thi c th tnh V theo cc cng thc sau:

Thay i trng thi ng nhit:
p1 V1 = p2V2
(5.4)
V = V1 - V2 = V1 (p1V1/p2) = V1(1 - p1/p2)
(5.5)
Thay i trng thi on nhit:

p1 V1K = p 2 V2K
(5.6)
V = V1[1 - (p1/p2)1/K]
(5.7)
Nhit cng tng theo qu trnh nn on nhit t p1 n p2:

T2 = T1(p1/p2)(K-1)/K;
K-1
T2 = T1(V1/V2)
(5.8)
(5.9)
Theo kinh nghim ngi ta

thng gi thit thay i trng thi l
on nhit mc d trong rt nhiu
trng hp qu trnh np du l ng
nhit, cn x du khi tch p l on

nhit.
Trong thc t ngi ta s
dng cc biu tnh ton tch p
thu lc, c xy dng theo cc
cng thc nu. Nh c th xc
nh th tch du s dng trong b
tch p V=V1-V2 t cc gi tr p
sut lm vic cc tiu v cc i
cho trong thit b p1 v p2 hoc nu i
t th tch du V1 v V2 c th tra
cu p sut cc i v cc tiu t
th. Trn hnh 5.21 gii thiu mt biu
vi th d p0= 40 bar.
5.5.4. K thut an ton
Bnh tch p thu lc to ra p sut kh nn bn trong nn phi tun th theo cc lut
v an ton i vi bnh p sut. Bn cnh vic phn loi theo nng lng tch lu, mc p sut
cn phi xc nhn kim nh cho cc bnh tch p. Vic kim nh c tin hnh theo:
Tch s p sut th tch p.V. Trong p l p sut cc i tnh theo bar v V l th
tch danh ngha (V0) tnh theo lt.
Vic kim nh c thc hin nh sau:
p.V 2000 Khng cn qua kim nh ca c quan chuyn mn;
p.V > 200 bar Kim nh chuyn mn trc khi hot ng;
p.V > 1000 Kim nh chuyn mn trc v trong khi hot ng.
Thng thng cc thit b c tch p thu lc c m bo an ton nh cc van gii
hn p sut lp ngay trn cc b tch p.
5.6. B phn trao i nhit
Cc b phn trao i nhit l cc thit b cp nhit vo cht lng thu lc (lm nng)
hoc ly nhit t cht lng thu lc (lm mt). Chng c nhim v gi cho thit b c nhit
lm vic thun li ( 600C), nh thit b thu lc c th lm vic vi nht thun li. Ch
c lm vic vi vng nht thun li ca du thu lc, thit b thu lc mi c hiu sut ti
u. Nhit qu cao s lm ny sinh cc vn bt li trong cc b phn lm kn.
5.6.1. B phn hm nng
Cc thit b hm nng ch cn thit cho cc thit b cn phi khi hnh nhit thp,
c ngha l nht ln, khi bm khng th t ht c du. Khi du c lm nng
thng l ngi ta ngt b phn hm nng ra khi thit b thu lc, bi v s hao tn cng
sut lm cho cht lng t duy tr c nhit thch hp.
Ngun nhit hm nng thng c s dng l khng kh nng, nc nng, hi nc
hoc nng lng in. Hay c s dng nht l cc b lm nng bng in, tng t nh cc
b un nc sinh hot nhng c cng sut nh hn. Cng sut t nng b sung cho du
khng c vt qu 20 kW /m2 b mt t nng, nu khng du s b qu nng cc b dn
n ho gi nhanh chng.
5.6.2. B phn lm mt
Hao tn cng sut trong thit b thu lc s lm nng du. Do nhit hot ng ca
du thu lc cn c gi tr trung bnh khong 600C, nn cn phi ly bt nhit ra ngoi. Trn
cc thit b nh, vic lm mt du c th thc hin nh thng du v cc b mt v cng nh
ng dn. Trn cc thit b ln cn c trang b h thng lm mt. Trn cc h thng thu lc
lm vic vi bm c th tch lm vic khng i c th tnh ton cng sut hao tn theo cng
thc:
Pv= (0,25 0,30)PAn
Trong PAn l cng sut truyn vo bm.
Theo cu trc c th phn loi thnh:
Lm mt du khng kh ;
Lm mt du nc.
Mt th d b phn lm mt du
khng kh c gii thiu trn hnh 5.22. Du
c dn vng theo ng ng 1 bao quanh
mt qut hng knh 2. Qut thi khng kh
lnh n ng du qua cc cnh dn 3 v lm
mt du.
Trn cc h thng thu lc cng c
dng lm mt du khng kh c kt cu
tng t b lm mt bng nc trn ng c
t trong v thi khng kh bng qut hng
trc. B lm mt du khng kh thng
c s dng trn cc thit b thu lc di
ng ( t, my ko, my xc,) v ti
nhng ni khng sn c mch tun hon
nc lnh. Qut gi thng c lp trn
trc bm v b lm mt thng c t trn
ng du v.
Hnh 5.22. B lm mt du khng kh

1- ng dn du; 2- Qut hng knh;
3- Cnh dn kh.
Hnh 5.23 gii thiu mt b lm mt du nc. Du thu lc chy t tri qua phi
trong cc ng ng c nc bao quanh v nhit c truyn t du qua thnh ng n nc.
Cc cnh chn ngang 2 c nhim v lm cho nc c th chuyn ng bao quanh cc ng
du nhiu ln. Nc chuyn ng vo ti ca ra ca du mt v chuyn ng ra ti ca vo
ca du nng (lm mt dng ngc).
12345678-
ng du;
Ca x nc;
B phn lm kn;
Ca du ra;
Ca nc vo;
Cnh dn nc;
Ca nc ra;
Ca du vo.
Hnh 5.23. Lm mt du nc (Funke)

B lm mt du nc c kh nng trao i nhit tt khi hao tn dng chy nh.
Chng thng c trang b trn cc thit b thu lc tnh ti v cng c lp trn ng
du v, v c nhit cao v p sut thp.
5.7. Cc thit b ng ngt mch v thit b o
Trong phn ny ch gii thiu mt s t trong rt nhiu thit b o v thit b ng ngt
mch. Ngoi hai th d v ng ngt p sut ch gii thiu vn tt cc thit b o lu lng v
p sut thng gp nht.
ng ngt p sut
Nhim v ca cc b ng ngt in bng p sut thu lc l ng mch hoc ngt
mch dng in hoc khi ni vi cc thit b bo hiu quang hc hay bo hiu m thanh l
gim st p sut trong mt thit b thu lc. Thng gp nht l cc thit b ng ngt pt tng
hoc l xo ng.
Trn hnh 5.24a gii
thiu mt b ngt p sut kiu
l xo ng. Khi l xo ng 1 chu
p sut du t bn trong, bn
knh cong ca l xo tng ln,
cn by 3 lin kt vi l xo dch
chuyn lm m (hoc ng)
tip im 2.
Trn hnh 5.24b gii
thiu b ngt p sut pt tng.
p sut du tc ng vo pt
tng 1 ngc chiu l xo 3 qua
cht y 2 n m (hoc ng)
tip im ca b ngt 5.
1- L xo ng;
2- Tip im;
3- Cn by.
1- Pt tng; 2- Cht y;
3. L xo p sut; 4. c iu
chnh; 5. B ngt in.
Hnh 5.24. ng ngt p sut (Rexroth)

Thit b o p sut. Thng dng nht l thit b o p sut c l xo ng (hnh 5.25a)
v c th o v ch th ng thi. Trong a s cc trng hp chng c dng gim st
cc thit b thu lc.
o chnh xc hn hin nay
ngi ta hay dng cc u o p sut thch
anh (hnh 5.25b). u o c cu to ch
yu t 2 khi thch anh 1 v 2 l vt liu p
in, c t chng ln nhau sao cho khi
nn p ln b mt tip xc s xut hin tnh
cc ging nhau. Hai mt khc s c ni
cc vi v dn in. Mt di khi thch
anh c tip xc vi mng 3. Khi p sut
tc ng ln mng, c ngha l tc ng nn
khi thch anh p in, s to ra mt trng
Hnh 5.25. Thit b o p sut

1, 2- Thch anh; 3- Mng; 4- V; 5- Dy dn.
tnh in, mt cc in trng c ly ra

t v 4, cn cc kia c ly ra theo dy
dn 5 t mt tip xc.
Thit b o lu lng. Ngoi phng php o lu lng bng tm chn trnh by
cn c th o lu lng bng turbin o, my m van (hnh 5.26) v ng c o kiu bnh
rng.
a) Loi tm chn;
b) Loi turbin;
c) My m van.
a)
b)
c)
Hnh 5.26. Cc thit b o lu lng

Trn cc my m van, lu lng du c
ngt gin on khi cp bnh rng van quay. Trong
mt vng quay dng du s c chia thnh cc
phn tng ng vi th tch cc khoang cha. T cc
phn th tch v tn s quay o c nh mt cm
bin cm ng s xc nh c lu lng du.
ng c o kiu bnh rng l mt ng c
bnh rng thng thng. Tn s quay ca ng c l
mt s o lu lng. Trong nhng trng hp s
dng c bit ngi ta cn dng thit b o nhanh.
ni cc thit b o p sut ngi ta thng
s dng cc dng kt ni c bit v ng mm mini
(hnh 5.27).
Hnh 5.27. u ni o v ng mm
mini (ng knh trong 2 mm)
Chng VI
iu khin v iu chnh truyn ng thu tnh
Truyn ng thu tnh c s dng ph bin trong hai thp k qua v ngy cng
pht trin mnh m, bi v chng c bit ph hp cho tt c cc nhim v iu khin v iu
chnh. S ph hp c bit ca truyn ng thu tnh xut pht t cc tnh cht c bn sau:
-
Qu trnh iu khin v iu chnh c tin hnh u n (do iu khin v cp);
Vng lm vic ln V (do vng lm vic thay i trong khong rng);
Thch ng rt nhanh (do m men qun tnh ring rt nh).
Th d, hng s thi gian khi tng tc (thi gian khi ng c khng ti tng tn s
quay t 0 n 2/3 tn s danh ngha) ca ng c pt tng dc trc c cng sut ra 50 kW nm
trong khong 0,2 s, trong khi ng c in mt chiu cng cng sut thc hin vic ht
khong 3 s.
Nhim v ca truyn ng thu tnh l truyn cc thng s c trng ca ng c
truyn lc, m men quay M1 v tn s quay n1 thch ng vi cc thng s c trng ca ph
ti. M men ti M2 v tn s quay ph ti n2 ca mt ng c hoc lc ti F2 v vn tc v2 ca
xy lanh. Trn hnh 6.1 gii thiu s dng tn hiu v dng cng sut khi chuyn i nng
lng theo yu cu ca my ph ti.
Dng tn hiu
Nng lng
iu khin
Nng lng ng c
lm vic truyn lc
P1 ch. = M11
P2 ch. =M22
Phn t tn hiu
ng c
thu lc
Bm
thu lc t
Cc phn t
iu khin
Prl = pQ
Xy lanh
thu lc
P2 ch. =F2v2
Dng cng sut

Hnh 6.1. Cc thit b chuyn i nng lng
C th nhn thy rng, ng c truyn lc cung cp nng lng c hc P1mech, v
chuyn i trong bm thnh nng lng thu lc Phydr., sau nh cc phn t iu khin v
iu chnh tip tc dn n ng c hoc xy lanh thu lc. Ti y nng lng thu lc li
c bin i thnh cng sut c hc P2mech..
Ngoi dng cng sut m t cn c mt dng tn hiu iu khin v iu chnh
dng cng sutN, th d ti mt b iu khin thu lc in, tn hiu vo l mt dng in v
nh cc thit b iu khin tc ng tip tc sao cho ng c thu lc hoc xy lanh thu lc
c th thc hin c cc hot ng mong mun ca ph ti theo s tng ti trng hoc theo
trt t thi gian,
Ti trng ca mt my c truyn ng thu tnh thng l rt t khi khng thay i,

ph thuc rt nhiu vo cng vic cn thc hin v thng bin ng mnh, dn n bin
ng p sut trong cc thit b thu lc. Mt khc, trong nhiu trng hp ngi ta mong
mun c cng sut P1mech ca ng c truyn lc l khng i v tn dng ht cng sut. Nu
mun t c yu cu vi mt p sut cho trc th trong cng thc:
Phydr = pQ
ch cn mt kh nng l thay i lu lng Q. Cc phng php iu khin v iu chnh
di y u da trn c s thay i lu lng.
6.1. Cc phng php thay i lu lng
Hin c 3 phng php thay i lu lng theo yu cu ca ph ti:
- Thay i phn cp lu lng nh s dng bm c th tch lm vic khng i vi
cc lu lng khc nhau (bm i hoc lin hp nhiu bm);
- Thay i v cp lu lng nh s dng bm c th tch lm vic khng i v van
tit lu;
- Thay i v cp lu lng nh s dng cam iu khin c th tch lm vic.
6.1.1. S dng bm i hoc nhiu bm
Nh s dng hai bm kt i hoc ni nhiu bm trong mt mch thu lc tng ng
c th lm thch ng rt tt thit b vi yu cu p sut v lu lng ca ph ti. Phng php
ny c s dng nhng ni m p sut v lu lng cn c thay i phn cp theo cc
phng thc cho.
Trn hnh 6.2 gii thiu mt s mch thu lc 3 bm. Theo p sut ph ti hoc l
c 3 bm, hoc l bm p sut cao v p sut trung bnh hoc l ch c mt bm p sut cao
cung cp du thu lc cho xy lanh. Nu cn lu lng hon ton vi p sut thp th c 3 bm
lm vic cng nhau. n khi van gii hn ca bm ND (p sut thp) m (p sut ln hn
pmin = 50 bar ), p sut cao s ng van chn dng n bm ND, do ch cn c lu lng
t bm MD (p sut trung bnh) v bm HD (p sut cao) cung cp cho ph ti vi p sut
pm=100 bar. Qu trnh c lp li khi p sut gii hn trn van gii hn p sut ca bm MD
b vt qua, do cui cng ch cn bm HD cung cp lu lng nh vi p sut cc i
pmax=200 bar.
Hnh 6.2. Thay i lu lng v p sut nh kt ni nhiu bm

Do cc cp lu lng v p sut c chn y l
QHD: QMD + HD : QHD + MD + ND = 1: 2: 4

pHD : pMD : pND = 200: 100 : 50
nn c th gi cho cng sut yu cu trn ng c truyn lc l khng i. Phng php thay
i lu lng ny ch c ng dng trong nhng trng hp c bit v cng a s cc
trng hp s dng dng bm ghp.
6.1.2. S dng bm khng thay i c th tch lm vic v van tit lu
Nu mun thay i v cp lu lng ca mt bm c th tch lm vic khng i thch
ng vi yu cu ca ph ti, ngi ta c th s dng cc van phn phi tit lu hoc cc van
dng. Cc van tit lu chuyn lu lng cc i cung cp t bm thnh mt lu lng hot
ng ca ph ti Q2 v mt dng du tha (Q1 Q2) dn tr v thng qua van gii hn p sut
(tit lu mch du chnh) hoc qua van dng (tit lu mch du ph). Vic thay i lu lng
cung cp t bm c th tch lm vic khng i nh van tit lu thng c ng dng trn
cc h thng thu lc ca cc my cng tc t hnh.
a) Tit lu mch du chnh
b) Tit lu mch du nhnh

Hnh 6.3. Thay i lu lng nh bm khng thay i
th tch lm vic v van tit lu
Hnh 6.3 gii thiu hai kh nng iu khin tit lu: Mc van tit lu trn mch du
chnh v mc van tit lu trn mch nhnh. Nu xut pht t yu cu, bm lun cn cung cp
lu lng du cc i, cn ph ti trong rt nhiu iu kin s dng li cn mt lu lng
nh hn th van iu khin tit lu thng gy hao tn cng sut ln. C th nhn thy r trn
th, hao tn cng sut trong c hai trng hp s dng cng ln nu cc ph ti cng cn
thng xuyn hn mt lu lng nh hn so vi lu lng cc i. Quan h gia cc thng
s trn th hnh 6.3 c trnh by trn bng 6.1.
Bng 6.1 Cng sut s dng v cng sut hao tn khi iu khin tit lu
Loi cng sut
Van tit lu
Trong mch chnh
Trong mch r
Cng sut bm
P1= p1Q1
P1 = pQ1
Cng sut ng c
P2 = p2Q2
P2 = pQ2
Pv1 = p1 (Q1 Q 2 )
Cng sut hao tn
Pv = p(Q1 Q 2 ) V
Pv 2 = ( p1 p 2) Q 2
Lu
Pv1 khng ph thuc
P1 khng ph thuc Q2 nhng li

ph thuc p sut ti p
vo p2
Lu lng phn nhnh n ph ti Q2 c th c tnh ton theo mi mt ct ngang

tit lu AD nh sau:
Khi tit lu trn mch du chnh: Q 2 = A D
Khi tit lu trn mch nhnh: Q1 Q 2 = A D
Q 2 = Q 1 A D
2(p1 p 2 )
(6.1)
2p
;
2p
(6.2)
Tn s quay ca ng c trong c hai trng hp s l:

n2 =
Q2
vi V2 l th tch lm vic ca ng c.
V2
Trong c hai loi iu khin tit lu, tn s quay ng c n2 u ph thuc vo m

men ti M2. Nu mun gi s vng quay khng i th nn thay th van tit lu iu khin
bng mt van iu chnh dng.
Trong thc t s khc nhau v hot ng ca hai mch thu lc trn th hin ch, khi
mc tit lu mch du chnh c th cung cp du t mt bm cho nhiu ph ti mc song
song m khng xy ra nh hng ln nhau khi c ti trng khc nhau. S khc nhau gia p
sut ti v p sut bm c x l ti van tit lu. Nhc im chnh y l bm lun phi
lm vic vi cng sut cc i khng ph thuc vo nhu cu cng sut ca ph ti. Nng
lng cung cp tha cn c dn qua van gii hn p sut v thng v b hao tn di dng
nhit nng. Van tit lu mc trong mch du chnh do s c hao tn h thng cao hn van
tit lu mc trong mch nhnh. Khi mc van tit lu trn mch nhnh ni chung s c hao tn
h thng nh hn do m men ch ng M1 ph thuc vo m men ph ng M2, do khi
cng sut ti trn ng c nh th bm cng cung cp mt cng sut nh. Tuy nhin y
cng c nhc im l, bm ch c th cung cp du cho mt ph ti nu mun trnh tc ng
ln nhau gia cc ph ti.
6.1.3. ng dng cc my thu tnh iu khin c

Nh ng dng cc bm iu khin c hoc ng c iu khin c hoc c bm
v ng c iu khin c, c th thay i v cp lu lng hoc tn s quay m khng lm
xut hin hao tn h thng nh khi dng van tit lu.
Trn hnh 6.4 gii thiu mt th d n gin v iu khin lu lng.
Lu lng Q c th thay i nh thay i th tch V1 ca bm hoc c th l th tch
lm vic ca ng c (mi tn nt t trn hnh 6.4). Khi iu khin c bm v ng c s
cho vng iu khin ln hn.
S dng tn hiu trn hnh 6.4 cho thy chiu tc ng qua li gia cc thng s c
hc v cc thng s thu lc. T c th d dng nhn ra hot ng iu khin bm (khng
tnh n hao tn):
Bm cung cp mt lu lng:
(6.3)
Q = n 1 V1
to ra tn s quay ng c l:
n2 =
Q
V2
(6.4)
Ti trng truyn t ph ti n
ng c yu cu p sut:
p=
2M 2
V2
(6.5)
M men quay trn trc bm

to nn p sut p s l:
M1 =
pV1
2
(6.6)
T cc cng thc (6.3), (6.4) c th rt ra:
Hnh 6.4. Thay i lu lng

nh mt bm iu khin c
n 1 V1 = n 2 V2
n2 =
V1
n1
V2
(6.7)
(6.8)
Vi tn s quay ca bm n1 cho c th tng tn s quay ng c n2 nh tng th

tch lm vic V1 hoc gim th tch lm vic V2.
Tng ng cng tho mn i vi m men quay:
M 2 M1
p
=
=
V2
V1 2
M1 =
V1
M2
V2
(6.9)
(6.10)
Ti m men ph ti M1 cho, c th tng tn s quay ng c n2 nh tng m men

quay trn trc bm bng cch tng th tch lm vic V1 hoc gim th tch lm vic V2. Khi
cn ch rng, th tch lm vic ca ng c khng c php qu nh nu khng ng
c s b trt hon ton, ngoi ra cn rt kh khi hnh do tnh cht t hm.
T s dng tn hiu cng c th nhn ra rng n1 v n2 khng ph thuc vo ti
trng M2 ca ph ti t vo ng c. Ngc li P1 v M1 li ph thuc vo ti trng.
Bm v ng c iu khin c l cc loi my thu tnh sau:
-
My pt tng dc trc;
My pt tng hng knh;
My cnh quay mt hnh trnh.
Cc h thng thu lc kt ni bm ng c c th c 4 dng, c trnh by trn

hnh 6.5.
Tm li, bm khng thay i c th tch lm vic, iu khin nh tit lu ch c th
ng dng trn cc thit b c cng sut nh. Cc h thng thu lc c cng sut ln hn nn
chn cc phng n iu khin v iu chnh nh thay i th tch lm vic ca cc my thu
tnh iu khin c.
a)
b)
c)
d)
Hnh 6.5. Cc phng php iu khin my thu tnh

6.3. iu khia)
n nhiu
bkhin
m thus
lcp
c (bm);
iu khib)
niu
ckhin
6.3.1.
s(ng
l thuy
t
thCcp
c);
c) iu khin ni tip bm v ng c; d) iu khin ng thi bm v ng c.
6.2. iu khin nh bm iu khin c

6.2.1. C s l thuyt
Trn hnh 6.6 gii thiu s
hot ng v s khi ca h
thng iu khin: Nh thay i
hnh trnh con trt S, thit b iu
khin s lm thay i th tch lm
vic V1 ca bm (th d thay i
gc lc ca a nghing trn bm
pt tng dc trc). Nu xut pht t
mt tn s quay n1 khng i v
b qua hao tn, vi Q = n1V1 th s
c S ~ V1 ~ Q.
Trong thc t tnh cht t l
gia S v Q cn b nhiu bi:
- Hao tn lt dng ca
bm, biu din bi vol hiu sut
th tch.
Q
S
V1
n1 = const
Thit b
iu khin
a) S hot ng
S
Thit b
iu khin
V1
Thng s vo
n1
Bm
thu lc
vol
Q
Thng
s ra
Thng s nhiu
b) S khi
Hnh 6.6. S iu khin dng cung cp
- Dao ng tn s quay ca trc bm n1.

vol v n1 c gi l cc thng s nhiu.
Trn hnh 6.6 gii thiu s khi l mt qu trnh tc ng h, c ngha l m t mt
h thng iu khin. Trong cc khi nim tiu chun theo DIN 19226, thut ng iu khin
c nh ngha nh sau: iu khin l mt qu trnh vo (th d dch chuyn nh v S)
tc ng n cc thng s khc, gi l thng s ra (th d lu lng Q ca bm iu khin
c).
iu khin c phn loi nh sau:
- iu khin dn. y l mt iu khin c mt quan h r rng gia thng s vo v

thng s ra, khi cc thng s nhiu xut hin trong h thng dn n lm sai lch cc quan h
cho (th d, iu khin chp hnh trn my cng c, trn c quan h r rng cho trc
gia chuyn ng ca u dn v chuyn ng ca li ct).
- iu khin ph ti gi. iu khin ph ti gi l iu khin dn bin i, trong
cc thng s ra c iu khin sau khi mt cc thng s vo vn c gi nguyn cho n
khi li c bin i do mt thng s vo mi. (Th d, iu khin mt xy lanh kp, xy lanh
c tc ng bi p sut du v c gi n khi van iu khin tc ng tr v).
- iu khin theo chng trnh. iu khin theo chng trnh l mt iu khin,
trong cc thng s ra c thay i theo mt chng trnh nht nh, thng l thay i
theo cp. C hai loi iu khin theo chng trnh:
+ iu khin k hoch thi gian. Cc tn hiu iu khin c cp ph thuc
vo thi gian t mt b cp chng trnh.
+ iu khin k hoch hnh trnh. Cc tn hiu iu khin c cp t mt b
phn chuyn ng ca thit b tng ng vi hnh trnh t c.
+ iu khin qu trnh. Tn hiu iu khin c cung cp theo mt trt t
nht nh t mt b cp chng trnh, khng ph thuc thi gian.
So vi iu chnh, iu khin c hai nhc im c bn:
- Cc thay i thng s ra do tc ng nhiu khng c hiu chnh t ng.
- Thng s ra khng c kim tra xem t c gi tr mong mun thc t hay
cha?
6.2.2. Cc loi iu khin
Loi iu khin mun trnh by y l cc phng php thay i th tch lm vic
ca cc my thu tnh. Nh bit, c th iu khin mt thit b thu lc nh thay i:
- Th tch lm vic V1 ca bm;
- Th tch lm vic V2 ca ngc.
Nu xut pht t gi thit khng c hao tn khi hot ng v bm cung cp mt lng
du ng bng lng du cn thit ca ng c, s tho mn quan h:
Q = n 1 V1 = n 2 V2 v n 2 =
V1
n1 .
V2
Khi iu khin bm, nu gi thit V2 v n1 khng i, s c quan h tng ng:

n2 ~ Q ~ V1
(6.11)
Khi iu khin ng c, gi thit V1, n1 hoc Q khng i, do :

n2 ~ 1/V2
(6.12)
c tnh ca hai phng php iu khin trn c trnh by trn hnh 6.7.
c tnh iu khin bm b gii
hn bi th tch lm vic cc i V1max
ca bm v tn s quay ch ng cho
php cc i do nguyn nhn bn.
Gii hn c tnh iu khin

ng c l th tch lm vic cc i ca
ng c V2max, th tch lm vic cc tiu
cho php cho php ca ng c V2min
(khi ng c trt hon ton, hoc t
hm khi khi hnh) v lu lng cc i
cung cp t bm Qmax.
a)
b)
Hnh 6.7. c tnh iu khin ng c v
iu khin bm
a) iu khin bm; b) iu khin ng c
iu khin cn c phn loi theo loi tc ng v cu trc lin quan:
iu khin c hc;
iu khin in;
iu khin thu lc (kh nn);
iu khin lin hp.
Di y s m t cc th d mch iu khin thng gp.
a) iu khin in v iu khin c hc
iu khin c hc c s dng trn cc my thu tnh c nh. a s c thc hin
iu khin bng tay, i vi cc my thu tnh rt nh c th lm vic di 50 cm3/1 vng
quay th iu khin bng tay n, cn cc my ln hn cn c lc iu khin ln hn c th
dng vnh tay quay v trc vt me (hnh 6.8). iu khin vt me cho php iu khin c cc
my thu lc ln, tuy nhin thi gian iu khin s tng ln do cn t s truyn ln trn cc
cu trc ln.
a)
b)
c)
Hnh 6.8. iu khin bm bng c hc v in

a) Tay n; b) Tay quay v vt me; c) ng c in v vt me.
Do iu khin bng tay ch c s dng nhng ni m thi gian iu khin l
yu t khng quan trng v rt t khi c yu cu iu khin.
Khi iu khin in lm vic vi vt me v ng c in, cng dng in l
thng s vo. dch chuyn ca ai c trn vt me c th c o bng in v a vo mt
thit b iu chnh m bo mt quan h chnh xc gia thng s vo v th tch lm vic.
Do tn hiu iu khin c th truyn i dng tn hiu in nn thch hp vi iu khin t
xa. Tuy nhin iu khin in c thi gian thch ng v thi gian iu khin ln, ng thi
yu cu gi chnh xc th tch lm vic mong mun do chu nh hng ca qun tnh khi
lng ca ng c in v thit b phanh hm.
b) iu khin thu lc
Thng s vo ca iu khin thu lc l lu lng du p sut cao, tc ng vo mt
xy lanh iu khin. Cn pt tng ca xy lanh iu khin c ni vi b phn iu khin ca
bm hoc ng c thu lc, th d ni vi a nghing iu chnh gc lc ca mt my
thu lc pt tng dc trc. Thay i thng s iu khin cho trc, th d gc lc c th

thc hin c nh cp mt lu lng du xc nh vo xy lanh iu khin do n t l thun
vi gc lc v th tch lm vic V1, hoc nh mt p sut xc nh tc ng ln cn pt tng,
t l thun vi gc lc. C th phn loi iu khin thu lc theo hai dng
-
iu khin ph thuc th tch;
iu khin ph thuc p sut.
Hai dng iu khin thu lc c trnh by trn hnh 6.9.
iu khin ph thuc th tch. Trn hnh 6.9a gii thiu mt iu khin thu lc ph
thuc th tch, c iu khin bng mt van phn phi 3/3 tc ng bng tay. Dng du t
bm lun tc ng qua van i dng n din tch bn phi ca pt tng iu khin. Nu con
trt van c y sang phi, th dng du t bm c dn sang pha tri pt tng iu
khin, do din tch ln ca pt tng c tc ng, pt tng iu khin chuyn ng sang
phi v lm tng th tch lm vic ca bm. Do cn pt tng c ni vi v van phn phi
nn n cng ko v van chuyn ng tng i so vi con trt van sang phi n khi van t
n trng thi tnh.
a) iu khin ph thuc
th tch lm vic
b) iu khin ph thuc
p sut
a)
b)
Hnh 6.9. iu khin bm ph thuc th tch v p sut

Nu gi thit y l mt my pt tng dc trc a nghing th th tch du chy vo xy
lanh iu khin s t l thun vi gc lc v vi s thay i th tch lm vic V1, c ngha
l:
Vxyl ~ ~ V1
(6.13)
Do v van c ko theo chuyn ng ca pt tng nn ngi ta gi l gii php thit

k thit b iu khin theo nguyn l pt tng ko theo. Kt cu thc t ca thit b c biu
din trn hnh 6.10.
a nghing 1 ca bm pt tng dc
trc c iu khin bi pt tng iu khin
2. Trong pt tng iu khin, ng thi
cng l v mt van iu khin c b tr mt
con trt iu khin pt tng 3, c th dch
chuyn nh cn iu khin 4. Nu y pt
tng iu khin 3 sang phi n khi rnh 5
gp l khoan 6 trong pt tng iu khin 2,
th dng du trong khng gian 7 chy qua l
khoan dc trc trn con trt pt tng 3 tr
v thng. Nh dng du p sut cao i
qua l khoan 8 tc ng vo vnh din tch
Hnh 6.10. iu khin ph thuc th tch

ca mt bm dc trc a nghing theo
nguyn l pt tng ko theo
1- a nghing; 2- Pt tng iu khin; 3- Con

trt van; 4- Cn iu khin; 5- Rnh hng
knh; 6, 8- L khoan; 7- Khng gian xy lanh;
9- Vnh din tch.
9 ca pt tng iu khin y pt tng 2

sang phi. Do con trt iu khin 3 hin
ti ang c mt v tr c nh so vi v bm
nn v van (cng l pt tng iu khin 2)
trt trn con trt iu khin tr v
trng thi tnh ban u, vi v tr tng i
ca l khoan 5 v 6 nh hnh v.
iu khin thu lc ph thuc th tch theo nguyn l pt tng ko theo c nhc im
l van iu khin cn phi lp trc tip trn pt tng iu khin nn khng th b tr iu
khin t xa. Khi c lc nh v ln gii php ny li c th iu khin tng i nhanh.
iu khin ph thuc p sut. Khi iu khin ph thuc p sut (hnh 6.9b), lc do
p sut du s y pt tng iu khin ngc chiu l xo n khi t trng thi cn bng gia
lc l xo v lc to bi p sut du. Mi p sut iu khin c xc nh ti van gii hn
tng ng vi mt v tr xc nh ca a nghing trn my pt tng dc trc:
pps ~ ~ V1
(6.14)
iu khin ph thuc p sut trn hnh 6.9b c nhc im l c th xut hin tc

ng ngc ca bm vo pt tng iu khin, lm nhiu cn bng lc trn pt tng iu khin
v do c th dn n thay i khng mong mun th tch lm vic ca bm. khc phc
nhc im ny c th s dng gii php iu khin lin hp (hnh 6.11). iu khin ph
thuc p sut rt thun li iu khin t xa.
c) iu khin lin hp
Lin hp cc dng iu khin khc
nhau c th thc hin theo cc phng thc rt
khc nhau. C th k n l cc lin hp iu
khin hp thnh t iu khin ph thuc th
tch v ph thuc p sut, t iu khin trc
thu lc kh nn v iu khin bm ph
thuc th tch, t iu khin trc thu lc in v iu khin bm ph thuc th tch,
Di y gii thiu mt s th d v iu
khin lin hp dng s mch n gin.
Hnh 6.11. Lin hp iu khin trc ph thuc

p sut v iu khin bm ph thuc th tch
i vi lin hp t iu khin trc ph thuc p sut v iu khin bm ph thuc

th tch (hnh 6.11), ngi ta s dng p sut du lm thng s vo. p sut du tc ng vo
mt pt tng iu khin trc ph thuc p sut nh hn v truyn chuyn ng nh v qua
mt van phn phi tit lu n b phn iu khin bm ph thuc th tch. p sut vo xy
lanh iu khin trc c iu khin bng tay n qua hai van gii hn p sut iu khin
c.
Khc vi iu khin ph thuc p sut trn hnh 6.9, gii php iu khin ln hp ny
khc phc c tc ng ngc t bm, bi v lc tc ng ngc gia bm v pt tng iu
khin khng nh hng n trng thi cn bng ti pt tng iu khin. iu khin lin hp
gia iu khin trc ph thuc p sut v iu khin bm ph thuc th tch rt thch hp
vi iu khin t xa v khi mc p sut thp c th lc iu khin ln.
Trn hnh 6.12 gii thiu lin
hp iu khin tc ng thu lc
kh nn, c thng s vo l p sut

kh nn tc ng n hai van gii hn
p sut. Tn hiu p sut du c
truyn n chuyn mch van phn
phi tit lu ca b phn iu khin
bm ph thuc th tch. Gii php
iu khin lin hp ny c s dng
iu khin t xa trong nhng vng
d chy n. Thit b c yu cu p
sut kh nn tng i nh v c thi
gian thch ng ngn.
Trn hnh 6.13 gii thiu hai gii php lin hp iu khin tc ng thu lc - in.
a)
b)
Hnh 6.13. Lin hp iu khin trc thu lc in
v iu khin bm ph thuc th tch
Trn th d (hnh 6.13a) th tch du dn vo pt tng iu khin c iu khin nh
mt van phn phi 3/3 tc ng in t. Khi dch chuyn ca pt tng iu khin c
xc nh bng cm ng in t v cp vo mt thit b iu chnh cng vi van iu khin
x l cc quan h gia thng s vo v th tch lm vic ca bm. Trong th d trn hnh
(6.13b), ngi ta s dng mt van tu ng thu lc - in iu khin lu lng n pt
tng iu khin. Do dng in cp vo van tu ng t l thun vi dch chuyn ca pt
tng van tu ng v cng t l thun vi dch chuyn ca pt tng iu khin nn y
khng cn xc nh dch chuyn ca pt tng iu khin. iu khin thu lc - in nh
vy c thi gian nh v rt nh v lm vic rt chnh xc, do tt c cc lc tc ng ngc t
bm c th xut hin u b loi b ti b phn iu chnh. Lin hp iu khin ny ch yu
c ng dng iu khin qu trnh, tuy nhin y l mt gii php kh t tin.
Hin nay cng c cc gii php lin hp iu khin vi van t l do c gi thnh r
hn, th d trn cc my t hnh.
6.3. iu chnh nh bm iu khin c
6.3.1. C s l thuyt
Trn hnh 6.14 gii thiu s iu chnh thu lc theo hai dng: s hot ng v
s khi.
n1 = const
Cn iu chnh
S
a) S hot ng
Thit b iu chnh
Q S - Qi
V1
n1=const
Tm chn o
Qi lc v kh nn...180
Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu
Thng s dn
Thng s nh v
Gi tr cn iu chnh
n1
b
biu
din
h thng
iui
chnh
cungchnh.
cp Thng s
Thng sHnh
dn 6.14.
S trnS
thit
iu
chnh
c thay
nhdng
cn iu
dn S thay i to ra mt mt gi tr thay i xc nh ca thng s nh v th tch lm vic
V1 v cng lm thng s iu chnh lu lng Q thay i t l thun.
S ~ V1 ~ Q
Nu xut hin nhiu tc ng ln on mch iu chnh (n1 , vol), th gi tr hin ti
ca lu lng Qi s c o nh b phn o tm chn v dn ngc tr v thit b iu chnh.
Ti thit b iu chnh gi tr hin ti Qi c so snh vi gi tr cn iu chnh Qs. Nu xut
hin sai lch gia QS v Qi th thit b iu chnh s thay i t ng th tch lm vic ca
bm theo chiu ngc li vi chiu tng ca sai lch .
Khi nim iu chnh c nh ngha theo tiu chun c DIN 19226 nh sau: iu
chnh l mt qu trnh trong mt h thng, ti gi tr hin ti (Q1) ca thng s iu chnh
(Q) c xc nh lin tc v so snh vi thng s dn (S) hoc vi gi tr cn iu chnh
(QS), sau khi so snh s c tc ng theo hng cn bng gia gi tr hin ti v gi tr cn
iu chnh.
Trn s khi c th nhn ra mt qu trnh tc ng kn ca h thng iu chnh,
thng c gi l mch iu chnh. Mch iu chnh khi l mt b phn cu trc ca mt
thit b thu lc, trong cc thng s nhiu c th nh hng n thng s iu chnh Q.
Thit b iu chnh s tc ng nu thng s nhiu lm xut hin sai lch gia gi tr
hin ti v gi tr cn iu chnh hoc l nu thay i thng s dn thay i n mt gi tr
cn iu chnh mi.
6.3.2. Cc loi iu chnh
a) iu chnh p sut
iu chnh p sut bm c nhim v c bn l lm ph hp lu lng vi yu cu ca
ph ti sao cho p sut ca h thng khng i. Tuy nhin gi tr cn iu chnh ca p sut
trong thc t khng phi lc no cng khng i m thng gim nh khi tng lu lng hoc
dng cung cp tu thuc vo cu trc ca thit b iu chnh (tnh cht t l).
Trn hnh 6.15 gii thiu mt h thng iu chnh p sut n gin c tnh cht t l
(tnh cht P). lch p sut so vi gi tr cn iu chnh hnh thnh nh sau: Nu dng du
cung cp Q t ngt tng do tng tn s quay n1, th p sut trc van tit lu (trng hp
ny gi l p sut ti) tr nn ln hn. Nh pt tng iu khin c y ngc chiu l xo
sang tri. Th tch lm vic gim t V1.1 xung cn V1.2, ng thi tng sc cng l xo. V tr
mi ca pt tng iu khin xc nh mt gi tr ln hn ca thng s iu chnh p. lch
iu chnh A so vi gi tr cn thit ca thng s iu chnh c gi l lch cn li.
p- Thng s iu chnh;
V1- Thng s nh v;
A- lch cn li.
p
V1
n1
Gi tr cn iu
chnhG
V1 max
V1.2
V1.1
V1
Hnh 6.15. iu chnh p sut tc ng trc tip c tnh cht P cho mt bm thu lc
iu chnh c tnh cht P hot ng tt bi v khi lch iu chnh nh, thng s
nh v ch thay i chm, cn khi lch iu chnh ln thng s nh v li thay i nhanh.
T c im h thng iu chnh loi ny rt t xut hin dao ng.
iu chnh p sut trn hnh 6.15 cng c gi l iu chnh hnh trnh khng. Trn
pt tng iu khin c tc ng trc tip ph thuc vo p sut hot ng v dch chuyn
ngc chiu l xo. Sc cng l xo tc ng theo chiu tng th tch lm vic V1, c ngha l
n gi th tch lm vic gi tr cc i khi p sut hot ng cn nh hn sc cng l xo.
Nu p sut ln hn sc cng l xo th a lc ca bm c thay i theo hng gim th
tch lm vic n khi t c th tch lm vic ti thiu gi ng gi tr cui ca p sut.
iu chnh hnh trnh khng l h thng iu chnh tit kim nng lng, thng
c s dng nhng ni cn gi ng mt p sut xc nh trong thi gian di m khng
yu cu mt lu lng du ln
hn.
Trn hnh 6.16 gii thiu
mt h thng iu chnh p sut
gin tip c tnh cht tch phn
(tnh cht I). H thng lm vic
nh sau: Nu lu lng Q tng do
xut hin tng tn s quay n1,
th p sut p cng tng. p sut
tng y pt tng van phn phi
Hnh 6.16. iu chnh p sut bm
ngc chiu l xo sang tri, nh
c tnh cht tch phn
p sut du cung cp t bm y
pt tng iu khin sang tri v c th thay i th tch lm vic v lu lng n mt gi tr
nh hn. Van phn phi s ng li nu p sut p t n mt gi tr cn iu chnh. Trong
trng hp ny khng xut hin lch iu chnh cn li, tuy nhin th tch lm vic thay
i qu nhanh khi lch iu chnh nh cn khi lch iu chnh ln th tch lm vic li
thay i qu chm, do khng loi b c dao ng trong h thng. Khi c th d xut
hin cc trng thi lm vic khng n nh.
Tuy nhin nh cu trc thch hp ca phn thu lc trn h thng iu chnh p sut
tc ng trc tip c th gi lch ca gi tr cn iu chnh mt khong nh, nh c
th t c mt h thng iu chnh tng ng tch phn. Trn hnh 6.17 gii thiu mt h
thng iu chnh p sut tc ng trc tip c tnh cht P ci thin. Trong h thng s dng
mt van gii hn p sut nh c lch t l ln hn, n s m khi no p sut h thng vt
qu p lc l xo t trc trong van gii hn p sut. p sut to ra trc van tit lu y pt
tng iu khin v lm thay i th tch lm vic tng ng. Khi to ra mt ng c tnh
p Q thay i phng, c ngha l h thng c lch gi tr cn iu chnh nh hn.
p
V
n
Gi tr cn iu chnh
V1 max
V
Hnh 6.17. iu chnh p sut tc ng trc tip c tnh cht

P ci thin nh van gii hn p sut
p sut h thng khi m men truyn lc bin i cng c th c gi khng i nh
iu khin th tch lm vic ca ng c V2. Nh m men truyn M1 s khng i nu th
tch lm vic ca bm V1 khng i.
Trn hnh 6.18 gii thiu mt th d n gin v h thng iu chnh ng c thu lc.
y l mt h thng c gi l iu chnh hnh trnh ton phn. Trong trng hp ny p
lc l xoT tc ng theo chiu gim th tch lm vic V2. Th tch lm vic ca ng c c
gi ti gi tr cc tiu khi p sut hot ng cn nh hn p sut t l xo. Nu p sut tng ln
th tch lm vic ca ng c tng vt gi tr V2 th tn s quay ca ng c li gim. C th
tm c cc h thng iu chnh ng c khc trong cc ti liu chuyn ngnh.
Hnh 6.18. iu chnh p sut

trn ng c thu lc
b) iu chnh dng
H thng iu chnh lu lng ca bm c nhim v gi lu lng khng i khng
ph thuc vo cc nh hng t bn ngoi, th d s bin ng tn s quay ca bm.
Trn hnh 6.19 gii thiu mt
h thng iu chnh lu lng tc
ng t l. Dng du cung cp mong
mun c iu khin nh thay i
lch p sut ti tm chn ca van
iu chnh dng.
Dng du tha cung cp t
bm s chy qua rnh vng, tc ng
1, 2 cc v tr iu khin tm chn
Hnhng
6.19.
chnh
lu lng c tnh cht
Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn
thuiu
lc v
kh nn...183
ln pt tng iu khin vi p sut dn

nn qua tit lu v y pt tng dch
chuyn ngc chiu l xo, khi th
tch V1 c thay i sao cho lu
lng du qua tm chn c c gi
tr cn iu chnh.
1234567-
B phn iu chnh;
Pt tng o;
Mng o;
L xo;
u ni v thng;
L khoan;
Pt tng iu khin.
Hnh 6.20. iu chnh lu lng c tnh cht tch phn

Trn hnh 6.20 gii thiu cu to v s mch ca mt h thng iu chnh tc ng
tch phn, iu khin trc cho mt bm pt tng dc trc a nghing. Trong b phn iu
chnh 1, ngi ta b tr mt pt tng o 2 c th dch chuyn dc trc. Phn cui ca pt tng
c gn mt tm chn o 3. Dng du t bm chy qua tm chn o 3, lm xut hin lch
p sut p1 p2, t l thun vi lu lng Q. lch p sut tc ng ngc vi l xo 4.
Nu Q v tng ng lch p sut p1-p2 qu ln th pt tng o 2 b y xa v bn
phi n khi rnh hng knh trn pt tng o m ng du thng vi u ni v thng 5.
Nh du thu lc trong khng gian bn phi pt tng iu khin c th chy qua ng dn 6
v thng. Sau p sut du t pha p sut cao qua l khoan 7 tc ng vo rnh vng ca
pt tng iu khin 8 v y n sang bn phi. Vi cch thc tc ng nh vy a nghing
ca bm c iu khin theo hng gim th tch lm vic V1 cho n khi li t c gi
tr lu lng cn iu chnh t trc.
c) iu chnh cng sut
Trn cc thit b thu lc hot ng
vi lu lng ln m p sut nh hoc lu
lng nh m p sut ln thng hay s dng
cc h thng iu chnh cng sut.
T cng thc P = pQ = pn 1 V1 c th
nhn thy rng, khi tn s quay n1 khng i
v V1 thay i c th gi cho cng sut khng
i bng cch thay i p sut p.
V cu trc c th t c bng cch:
cho p sut tc ng ln mt pt tng c
gi cn bng nh cc l xo c c tnh khc
nhau (hnh 6.21). Nu chn ng cc l xo c
th to ra mt ng hyperbol gn ng theo
Hnh 6.21. Thit lp ng hyperbol cng

sut nh b tr cc l xo v tm chn
iu kin: P ~ p1V1 = const. Mi ln tc ng p sut h thng y pt tng n khi thit lp

c cn bng gia p sut du v p sut do l xo. Trn hnh 6.21 gii thiu mt v d iu
chnh cng sut. Hot ng ca h thng nh sau:
a) iu chnh cng sut;

b) iu chnh tng cng sut;
c) c tnh p Q.
a)
b)
c)
Hnh 6.22. iu chnh cng sut

Pt tng iu khin trc ht khc phc sc cng l xo mm 1, sau n c hai l xo
1 v 2 cho n khi chm vo tm chn 3. Cc ng c tnh tng ng c biu din l cc
on thng a, b, c trn th p V. Dng gy khc l dng gn ng ca mt ng
hyperbol. Trn cc my ngnh m thng s dng h thng iu chnh cng sut tng (hnh
6.22). H thng thu lc nhiu nhnh trn cc my ny c cung cp du t hai bm cng
c dn ng t mt ng c. Mc tiu iu chnh y l gi cho cng sut chung khng
i:
P = n 1 (p1V1.1 + p1 V1.2 ) = const.
N u
V1.1 = V1.2 = V1 th
P = n1V1(p1 + p2).
d) iu chnh lin hp
Khi pht trin cc h thng iu chnh bm, cc phng php iu chnh gii thiu
thng c lin hp vi nhau c c cc iu kin hot ng hp l nht. Ngoi ra cc
h thng iu chnh v iu chnh lin hp thng c nhn nhn l cc h thng gii hn.
Chng gim st mt cch t ng gi cc thng s thu lc xc nh khng vt qu mt
gi tr cc i cho trc. Khi vic gii hn c thc hin sao cho khng xut hin hao tn
cng sut ng k nh trng hp s dng van gii hn p sut . a s cc trng hp ngi
ta gii hn p sut hoc cng sut trong mt thit b thu lc c iu chnh. Di y gii
thiu hai th d v iu chnh lin hp.
-
iu chnh p sut lu lng
Trn hnh 6.23 gii thiu mt h thng iu chnh lin hp p sut lu lng. Trn
b tr b sung mt tit lu iu khin c. st p qua tit lu (p1-p2) t l thun vi
lu lng Q tc ng vo b iu chnh dng (p2 tc ng v pha phi, p1 tc ng v pha
tri) ngc chiu l xo.
Nu tn s quay ca bm tng ln, do lu lng cung cp Q tng ln nn xut hin
st p (p1-p2) ln hn. Van iu chnh dng cung cp b y sang bn phi, do pt tng iu
khin cng b y sang phi theo hng lm gim th tch lm vic. n khi lch p sut
(p1-p2) cn bng vi p sut l xo ca van iu chnh dng, qu trnh iu chnh s kt thc.
Gi tr p sut cc i c iu khin ti b iu chnh p sut 3. Khi cha t p

sut cc i van iu chnh p sut cha hot ng. n khi p sut gii hn b vt qua, con
trt van p sut b y sang phi, do pt tng iu khin bm theo hng gim th tch
lm vic. B iu chnh p sut trong trng hp ny tc ng nh l mt b gii hn p sut.
T nguyn nhn an ton hoc bo v thit b trc cc xung p sut nhanh c th b sung
thm mt van gii hn p sut na. H thng gii hn p sut y hot ng khng ging
nh van gii hn p sut, cho lu lng du chy v thng to nn mt hao tn ln, m b
iu chnh p sut iu khin bm theo hng lm nh th tch lm vic cho n khi p sut
gim nh hn gi tr cc i. Trong thi gian b iu chnh p sut hot ng th b iu
chnh dng cung cp khng tc ng.
-
iu chnh cng sut c gii hn p sut
Trn hnh 6.24 gii thiu mt h thng iu chnh cng sut c gii hn p sut. H
thng hot ng c bn ging nh iu chnh cng sut n gin m t. Nu p sut ti van
gii hn p sut vt qu gi tr cho trc th khng gian p sut bn phi xy lanh iu khin
thot ti do p sut bm y cc pt tng iu khin sang phi theo hng gim th tch
lm vic cng nh gim lu lng cung cp.
Hnh 6.24 iu chnh cng sut c van gii hn p sut
Chng VII
Thit k mch thu lc v cc v d ng dng
Cng vi s pht trin mnh m ca k thut cng ngh hin i, ngy nay k thut
thu lc du to ra cho cc nh thit k c kh rt nhiu kh nng mi so vi cc gii php c
kh trc y. Mt trong s l kh nng thc hin bng thu lc cc chc nng trc y
thc hin thun tu c kh ca cc ph ti cu trc my, th d tc ng phanh c hc c
thay th bng phanh thu lc trn t hoc l h thng nng h thu lc thay th cho cc c
cu nng h c hc trn my ko, my nng nghip. Rt nhiu trng hp trong thc t
cho kh nng t c s hot ng tt hn nh k thut thu lc v vic iu khin my
c thc hin d dng hn.
Trong nnghin cu thit k my mi hoc dy my mi cn lun lun ngh rng, c
nn thay th mt chc nng no , mt b phn no ang l gii php c kh bng gii
php thu lc hay khng? C s phn tch y l mc tin b k thut, gi thnh v ci
thin iu kin lm vic cho ngi s dng. Mt th d tt minh ho cho iu ny l s
thay th my xc gu cp bng my xc thu lc.
Vi my xc thu lc xut hin mt gii php hon ton mi, do s vt tri v
kinh t lao ng m rt nhanh c c ngha rt ln v khoa hc v thc tin.
t c cc gii php nh vy v tn dng y cc kh nng ca thu lc
du, cc nh thit k cn phi gii to cc thi quen c v gii hn ng dng ca cc gii php
c kh v lm thch ng cc ph ti cu trc my theo iu kin ca k thut thu lc du.
Ngoi ra, cn cn kin thc v cc iu kin trong mi trng hp cho vic tnh ton
thit k thit b thu lc.
7.1. Cc v d mch thu lc
Tng t nh khi thit k my ni chung, khi thit k cc thit b thu lc cng phi
xut pht t cc chc nng m my cn thc hin vi tr gip ca thu lc du. biu din
h thng thng s dng s mch vi cc k hiu mch thu lc.
Vic tng hp mt thit b thu lc, c ngha l kt ni cc ph ti thu lc thnh mt
thit b thu lc y v biu din n c th c thc hin n gin nht nh cc s
mch. c mt hnh nh tng qut v cu trc v hot ng ca mt thit b c th b sung
mt s thng tin nh th qung ng thi gian, lc thi gian hoc bng s liu,
Tuy nhin phn tch mt thit b thu lc ch to xong th ch c cc s mch l cha
.
Cc s mch thng gm cc ph ti v nhm ph ti m nh chng ngi ta c
th nm bt tng qut v cu to ca mt thit b, l cc nhm ph ti c bn sau:
a) Cc ph ti to ra lu lng (chuyn i nng lng c hc thnh nng lng
thu lc);
b) Cc ph ti gii hn p sut du (bo v qu ti);
c) Cc ph ti xc nh chiu dng (chiu chuyn ng ca ph ti);
d) Cc ph ti xc nh cng dng du (vn tc chuyn ng ca ph ti);
e) Cc ph ti to ra chuyn ng ca ph ti (chuyn i nng lng thu lc
thnh nng lng c hc).
Khi xy dng mt s mch, c bit khi c cc s mch ca cc thit b thu

lc ch to xong, nn ly cc ph ti c bn ny lm c s lp s hoc phn tch
v c s mch. Th d trn h thng phanh thu lc n gin ca t s khng c cc
nhm ph ti b, c v d v phanh ch cn c mt xy lanh lc vi bn p chn to cng
sut thu lc (nhm a) v 4 xy lanh phanh bnh xe to ra chuyn ng phanh (nhm e).
Trn cc hnh 7.1, 7.2 v 7.3 biu din cc s mch c cc nhm a v b ging nhau, trn
hnh 7.1 li c c nhm e hai mch ging nhau.
7.1.1. Mch thu lc cho ph ti ring l
Di y gii thiu mt s mch c bn xy dng t 3 ph ti:
-
Mch thu lc c bn;
Mch thu lc c hnh trnh nhanh;
Mch thu lc c mch kho.
* Mch iu khin xy lanh tc ng n (hnh 7.1)

a) Van phn phi 3/2 tc ng bng tay
-
Van sang tri: nng
Van sang phi: h.
Ch c th gi pt tng v tr cui cng; Khi

gi v tr trn, dng du chy qua van gii hn p
sut v thng; Hao tn p sut ln, lm nng du.
b) Van phn phi 3/3 tc ng bng tay
- Van sang tri: nng;
- Van v tr trung gian: gi;
Hnh 7.1. iu khin xy lanh

tc ng nt
- Van sang phi: h.

C th gi pt tng v tr bt k, c kh nng t h do lt du; trong khi gi dng du
chy t do v thng nn c hao tn nh, t lm nng du.
* iu khin mt xy lanh c chuyn ng hai pha nh nhau (hnh 7.2)
- Van sang tri: pt tng sang tri;
- Van gia: gi pt tng
- Van sang phi: pt tng sang phi.
- Gi pt tng v tr bt k; trong khi gi,
du chy t do v thng; hao tn nh, t lm nng
du.
b) Van phn phi 4/3 tc ng bng tay c l
xo hng tm
- Van sang tri: pt tng sang tri;
- Van gia: v tr bi;
Hnh 7.2. iu khin xy lanh c

chuyn ng hai pha nh
nhauc
- Van sang phi: pt tng sang phi.

Ti v tr bi, khng gian hai pha pt tng c thng vi bm v thng du. Pt tng
c th chuyn ng theo lc tc ng ngoi.
* iu khin ng c thu lc (hnh 7.3)
Ph ti ng c ch quay mt chiu;
khng c kh nng phanh nh ng c bi v
dng du v khng b chn. Ti v tr dng,
du chy t do v thng.
b) Van phn phi 4/3 tc ng bng
tay tr gip l xo
C th quay hai chiu; c th phanh
nh ng c; ti v tr trung gian ng c b
hm cng, du chuyn ng t do v thng.
Hnh 7.3. iu khin ng c
* Cc mch t hao tn nng lng (hnh 7.4)

a) C van khng ti
Van khng ti c ni vo ng du
khng p sut nu t pmax. Nu p sut ph ti
gim, dng du v thng b chn li.
b) C b ngt p sut
B ngt p sut a ni van vo ng du
t do nu t p sut pa. Nu p sut gim qu pb,
dng du v thng b chn li. pa v pb c th thay
i c.
Hnh 7.4. Mch t hao tn nng lng
* Mch c hnh trnh nhanh ch dng van (hnh 7.5)

a) iu khin c hc
- Van sang tri: i ra nhanh
Q
Q
vE =
=
A1 A 2 A 3
- Van sang phi: Li v
Q
vR =
A2
b) Chuyn mch t ng
- Van phn phi sang phi: Tin nhanh
n khi bt u qu trnh nn p (cui on E).
Hnh 7.5. Mch t hao tn nng lng

Q
; FE = pA 3
A3
Do tng p sut van hnh trnh nhanh c t ng y sang phi, c ngha l thc
hin hnh trnh lm vic (nn p n cui on A) vi vn tc dch chuyn nh v lc ln.
vE =
Q
; FA = pA 1
A1
- Sau khi chuyn mch in t ca van phn phi sang tri: Hnh trnh v
Q
vE =
; FR = pA 2
A2
vE =
* Mch c hnh trnh nhanh s dng bm kp (hnh 7.6)

a) Chuyn mch nh van khng ti
Trong hnh trnh tin
nhanh c hai bm ND v HD
cung cp du cho ph ti. Nu
ND t p sut, van khng ti
s m dng du ln cung
cp t bm ND chy khng p
sut v thng, bm HD cung
cp mt lu lng nh v p
sut ln cho ph ti. Khi p
sut lm vic gim, van khng
ti li ci c hai bm lm vic
cung cp cho hnh trnh v.
a)
b)
Hnh 7.6. Mch c hnh trnh

nhanh
b) Chuyn mch nh van phn phi iu khin c

Khi van phn phi 2/2 v tr chn, c hai bm cung cp lu lng cho ph ti. n
khi t p sut iu khin ca van gii hn p sut bm ND, van phn phi 2/2 c ci vo
v tr lu thng. Dng du cung cp t bm ND chy t do v thng, ch cn dng du c lu
lng nh t bm HD cung cp cho ph ti vi p sut yu cu.
* Mch c hnh trnh nhanh tch p thp

Ti v tr nh hnh v (hnh 7.7), van
phn phi 2/2 hot ng vi dng du iu
khin v b tch p thp ND c np.
Van phn phi 6/3 sang tri: Du t
bm v b tch p thp ND chy n khoang
bn phi xy lanh, van phn phi 2/2 c
ng li. Khi p sut tng van chn dng ng
li ch cn dng cung cp t bm.
Hnh 7.7 Mch c hnh trnh

nhanh tch p thp
* Mch kho cho xy lanh vi sai (hnh 7.8)

Pt tng khng th dch chuyn di ti
trng theo hai pha v ng du v b chn
li. Nu chuyn mch van phn phi 4/3 th
mi van chn ng v tng ng trn cc
ng du v s c kh chn nh dng du
iu khin t khng gian c p sut cao ca xy
lanh. Cc van tit lu c tc dng ngn
nga dao ng p sut trong h thng. Cc
mch kho rt cn thit bi v c hao tn lt
Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc

v kh
190
Hnh
7.8nn...
Mch kho xy lanh
vi sai
dng ti van con trt nn khng th gi pt

tng ti mt v tr xc nh trong xy lanh.
Trong trng hp ny cn s dng van ta.
7.1.2. Cc mch thu lc nhiu ph ti

Mt thit b thu lc nu cn hot ng vi nhiu ph ti th c th ny sinh rt nhiu
yu cu khc nhau. Th d cc xy lanh c th hot ng theo mt trt t ni tip nhau, hoc l
c yu cu cho cc xy lanh i ra ng thi mt cch chnh xc nh khi nng mt tm
phng. Trn cc thit b thu lc c nhiu ph ti c th mc ph ti theo mch song song
hoc mch ni tip.
* Mch hai xy lanh hot ng tun t (hnh 7.9)

a) iu khin nh van tun
t
Van phn phi 4/3 sang tri:
Khoang phi ca xy lanh Z1 c tc
ng. Khi cn pt tng ca Z1 b chn
lm tng p sut v m van tun t
Fv2, nh Z2 cng chuyn ng
sang tri. Sau khi chuyn mch van
phn phi Z2 li sang phi v tip
tc,
b) iu khin nh b ng
ngt ti v tr cui
Hnh 7.9. Mch hot ng tun t
V tr ra: K1 v K2 nm bn tri
1- Khi hnh: 1a ca van hnh trnh c in,
5-
K 1 sang phi;
ES2: Ngt dng n 1a, 2a c dng in,
K2 sang phi;
ES4: Ngt dng n 2a, 1b c dng in,
K1 sang tri;
ES1: Ngt dng n 1b, 2b c dng in,
K2 sang tri;
ES3: Ngt dng n 2b.
Mch chuyn ng ng thi cc ph ti truyn lc (hnh 7.10)
234-
b) Ni c hc cc xy lanh
Chuyn ng ng thi ca hai xy lanh
c thc hin bng cch ni cng bc, chi ph
ch to ln.
c) Chia dng cc ng c iu khin
c
Hnh 7.10. Mch xy lanh

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc v
kh nn...
chuyn
ng ng thi191
Dng du c chia cho ng du vo

theo mt chiu quay ca ng c. Theo chiu
quay ngc li hai dng du c nhp li trn
ng v thng.
* Mc song song nhiu ph ti (hnh 7.11)

C hai ph ti u chu p sut ton phn, tuy nhin ch s dng mt phn lu lng
tng ng. Nu khng tnh n hao tn:
p = p1 = p2 ; Q = Q1+ Q2.
a) Mc song song hai ng c
Khi hai ng c nh nhau c cng ti trng: M1 = M2.
Hnh 7.11. Mch thu lc mc song song

Khi truyn ng cho hai bnh sau ca mt xe hi nh hai ng c: s c tc ng vi
sai trn ng vng.
b) Mc song song hai xy lanh
Ti hai xy lanh nh nhau: F1 = F2
* Mc song song 3 xy lanh (hnh

7.12)
C th la chn mt hay nhiu xy
lanh tc ng ng thi. Nu ti trng ln
cc xy lanh khc nhau, th c th t c
vn tc ca c 3 xy lanh nh nhau nh s
dng cc van phn phi tit lu 6/3. Nu
khng tit lu, mi xy lanh s chu p sut
ton phn. Khi tc ng ng thi mi xy
lanh ch c mt phn lu lng:
Hnh 7.12. Mc song song 3 xy lanh thu lc
Q = Q1 + Q2 + Q3.
* Mc ni tip cc ph ti (hnh 7.13)

C hai ph ti u c lu
lng ton phn, tuy nhin ch c
mt phn p sut tng ng vi
ti trng cho mi ph ti:
p = p1 + p2; Q = Q1 = Q2.
a) Mc ni tip hai ng c
Hnh 7.13. Mch thu lc mc ni tip
Khi hai ng c nh nhau:

n1 = n2.
b) Mc ni tip hai xy lanh
Khi hai xy lanh bng nhau: v1 = v2.
* Mc ni tip 3 xy lanh (hnh 7.14)

C th la chn tc ng ng thi mt hay nhiu xy lanh. Cc xy lanh c tc ng
chuyn ng vi vn tc nh nhau m khng cn s dng van phn phi tit lu. Khi tc
ng c 3 xy lanh, mi xy lanh ch chu mt phn p sut tng ng:
p = p1 + p2 + p3.
7.1.3. Mch h thng thu lc

i vi cc trng hp s
dng nht nh c th s dng cc h
thng mch c tiu chun ho.
l cc mch di y:
-
Mch h;
Mch kn;
Mch lu lng khng i;
Mch p sut khng i;
Mch nhy ti.
Hnh 7.14. Mch 3 xy lanh mc ni tip
p dng mch kn hay mch h l vn t ra khi thit k mt hp s thu lc t

mt bm v mt ng c thu tnh. Mch lu lng khng i, mch p sut khng i v
mch nhy ti trc ht c s dng cho cc thit b c s ln cc ph ti khc nhau, ng
c v xy lanh thu lc khc nhau. Vic la chn h thng ny hay h thng khc c xc
nh bi mc ch s dng v nguyn nhn kinh t.
* Mch kn v mch h i vi h thng thu lc khng o chiu
a)
b)
Hnh 7.15. Mch kn v mch h trn h thng khng o chiu

a) Mch h
Bm ht du t thng cung cp cho ng c, ng c li cung cp du v thng. Bm
ch cung cp mt chiu dng cn ng c ch quay mt chiu. Ti v tr ra du t bm chy t
do v thng. Khi xut hin chn khng trong ng ng s c nguy c xm thc. H thng
ny c chi ph u t thp.
b) Mch kn
Bm cung cp lu lng n pha p sut cao ca ng c (th d 180 bar). T pha
p sut thp (th d 5-10 bar) ng c cung cp du trc tip tr li bm. Do chiu dng
khng i nn ng c ch c mt chiu quay. Ngi ta b tr thm mt bm nh cung cp
cho pha p sut thp cn bng lt dng. Cc lc phanh hm c th truyn t bm n
ng c. H thng ny c chi ph u t cao do cn thm mt bm nh v cc ph ti c bit
khc.
* Mch h v mch kn c th o chiu dng

a) Mch h
iu khin o chiu quay ng c c th thc hin nh van phn phi 4/3. Bm ht

du t thng, ng c li y du tr v thng.
b) Mch kn
iu khin o chiu quay ng c nh iu khin bm. Khi pha p sut cao v

pha p sut thp i ch cho nhau. Do cn b tr hai van chn ng v b sung du
p sut thp v hai van gii hn p sut bo v mi nhnh p sut cao.
HD hoc ND
a)
b)
ND hoc HD
Hnh 7.16. Mch h v mch kn c th o chiu dng

* Mch kn truyn ng di ng trn xe hi
Mch kn truyn ng di ng bng thu lc trn xe hi cn tho mn cc yu cu sau:
-
Bnh xe ch ng quay c hai chiu;
C th iu khin v cp;
C th truyn lc v phanh khi tin v li;
C th thay i v lm mt du nng.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Bm chnh;
ng c;
Bm b sung;
B lc;
Van chn du v;
Van gii hn p sut;
Van qut;
B lm mt;
Van gii hn p sut.
Hnh 7.17. Mch kn h thng thu lc di ng trn xe hi

Bm chnh 1, iu khin c theo hai chiu dng, cung cp du cho ng c 2, c
th l ng c iu khin c hoc khng iu khin c th tch lm vic. T du li
c y tr v thng. Trn mi ng ng p sut thp du c bm b sung t bm 3 qua
b lc 4 v mt trong hai van chn du v 5. p sut cung cp (5-10 bar) c iu khin nh
van gii hn p sut 6. Du cung cp d t bm 3 (khong 15% lu lng cc i, c ngha l
ln hn hao tn lt dng) c dn qua van qut 7, van gii hn p sut 6, b lm mt 8 v
thng. Khi nh p sut du t pha p sut cao m van qut c chuyn mch cho du
t pha p sut thp c th chy v. Mi pha p sut cao u c bo v nh mt van gii
hn p sut 9; khi vt qu mt p sut cho trc du thu lc c th chy t pha p sut cao
qua van 9 v pha p sut thp.
* Mch lu lng khng i (hnh 7.18)

H thng gm mt bm c th tch lm vic khng i, mt van gii hn p sut v
mt hay nhiu ph ti c iu khin nh mt van phn phi tit lu. Cc ph ti ny thng
thng c mc theo mch h.
Bm c th tch lm vic khng i cung cp mt dng du khng i n ph ti.
Nu cn thay i vn tc ph ti thp hn gi tr cc i ca n th cn gim bt lu lng
qua van phn phi (tit lu chia dng). Phn du cn thit tng ng vi vn tc cn iu
khin c dn n ph ti, phn cn li c dn v thng. Trong trng hp ny cng sut
s dng v cng sut hao tn u c cng p sut.
Hnh 7.18. Mch lu lng khng i
Hnh 7.19. Mch p sut khng i
* Mch p sut khng i

H thng gm mt bm iu khin c th tch lm vic, iu chnh p sut v mt
hay nhiu ph ti c iu khin nh mt van phn phi tit lu (hnh 7.19).
Bm cung cp lu lng tng ng vi yu cu ca ph ti sao cho p sut h thng
c gi gn nh khng i. lch p sut gia bm v ph ti c khc phc qua tit lu
ti van phn phi. Ti v tr trung gian ca van phn phi, bm ch cung cp mt lu lng
cn thit thay th du lt vi p sut cc i.
* Mch thu lc nhy ti (mch LS)
H thng hot ng theo nguyn tc iu chnh lin hp lu lng p sut, gm mt

bm iu khin c c b iu chnh dng cung cp, van gii hn p sut v mt hay nhiu
ph ti (hnh 7.20).
Vic iu khin c thc hin
nh mt van phn phi tit lu c bit
tc ng vo b iu chnh dng cung
cp theo mi p sut ti qua mt ng
du iu khin b sung.
B iu chnh dng iu chnh
dng du cung cp sao cho lch p
sut p ti van phn phi tit lu khng
i ti mi tit din xc nh v khng
ph thuc vo p sut yu cu ca ph
ti. Khi t p sut cc i cho, van
gii hn p sut m v iu khin bm
theo hng lm nh th tch lm vic.
Hnh 7.20. Mch nhy

ti
Nu tit din m ca van tng ln, th lch p sut p li gim v b iu chnh
dng li lm tng th tch lm vic ca bm n khi lch p sut p ti van phn phi li
t c cn bng vi sc cng l xo ti b iu chnh dng cung cp.
Nh van phn phi tit lu c th lm thch ng trc tip dng cung cp vi yu cu
ca ph ti, khi p sut bm ch ln hn p sut ti mt lng bng p.
* So snh cc h thng
Cng sut s dng
Cng sut hao tn
Hnh 7.21. So snh cc h thng mch tiu chun

a) Mch lu lng khng i
Q = const; p thay i ph thuc ti trng; lu lng khng cn thit c dn v
thng.
Trong h thng truyn lc nhiu xy lanh chu ti trng khc nhau, chuyn ng trc
ht s l xy lanh c ti trng nh nht, sau khi xy lanh ny t v tr cui mi n lt xy lanh
c ti trng k tip, C th khc phc hin tng ny bng cch tit lu qua van phn
phi, th d c th do ngi s dng m nhn.
H thng ny n gin v tng i r tin.

b) Mch p sut khng i
Q thay i theo yu cu ca ph ti; p = const.
p sut khng cn thit cho ph ti c khc phc nh van phn phi. N xc nh
cng sut hao tn. H thng ph hp vi hot ng ng thi ca nhiu xy lanh vi nhu cu
p sut khc nhau.
H thng c chi ph u t ln hn.
c) Mch nhy ti
Q v p u c iu khin ph thuc ti trng.
Cng sut hao tn c xc nh bi lch p sut tng i thp p qua van phn
phi tit lu. C li th c bn khi p dng trn cc thit b ln vi cc xy lanh v ng c c
nhu cu p sut khc nhau.
C kh nng tinh chnh trn cc thit b di ng; rt tit kim nng lng, tuy nhin
rt t tin. Trong tng lai s c ng dng trn cc thit b di ng cng sut ln.
7.2. Thit k v tnh ton h thng thu lc

7.2.1. Xc nh cc s liu c bn
Phng php tin hnh quy hoch v thit k thit b thu lc da trn loi v phm vi
nhim v cn gii quyt, v cng rt kh c th xy dng y mt phng php tng qut.
Mc d vy, rt nhiu tc gi cng th tp hp nhng tng c bn h thng ho n
mc c th nht cc dng quy hoch thit k h thng thu lc. Trong ti liu ny ch m t
nhng quan im quan trng nht cn phi ch khi nghin cu thit k mt thit b thu lc.
a) Cc bc tin hnh
1. Xc nh d n thit k: Xc nh cc chc nng cng ngh ca my cn thit k v
nhim v cn thc hin ca h thng thu lc trn my;
2. Tm cc hm chuyn ng: Qung ng, vn tc, tn s quay, cc qu trnh hot
ng theo thi gian;
3. Xc nh ti trng cn khc phc: Lc, m men;
4. Xc nh loi v cc thng s ca nhm cc ph ti th ng: xc nh loi truyn
lc v p sut hot ng trong h thng. Xc nh loi v cc thng s ca xy lanh, ng c,
thng du, b lc, tch p v b phn trao i nhit;
5. Xc nh loi v thng s ca nhm cc ph ti ch ng: xc nh loi bm v th
tch lm vic ca bm;
6. Xc nh phng php iu khin v iu chnh: xc nh loi van, cc thng s
van v loi tc ng van. Xc nh cc phn t kt ni (ng ng, ng mm, kt ni chui,
khi iu khin, );
7. Xy dng s mch;
8. Kim tra nhit;
9. nh gi chi ph u t cng vi chi ph hot ng.
Cc bc tin hnh nu ch mang tnh khi qut. Trong thc t c th x l cc

bc ring bit, khng tun theo trt t ny, v cc bc cng c th c thc hin chp
tng phn vi nhau. Th d vn nhit c th phn tch ngay trong khi xc nh cc thng s
ca nhm cc phn t th ng. Phn tch gi thnh, chi ph c th thc hin trong mi bc
hoc mi giai on ring l hoc l khi xc nh loi truyn lc v p sut hot ng th
xc nh c loi bm v th tch lm vic ca bm.
Theo kinh nghim ca nhiu tc gi, nn bt u t vic xc nh cc hm chuyn
ng nh xy dng cc biu hot ng, trong biu din cc qu trnh chuyn ng, qu
trnh lc v m men thay i theo thi gian.
b) Biu hot ng
Biu hot ng cho mt ci nhn tng th v qu trnh thi gian ca cc chuyn
ng yu cu v ca cc lc cng nh m men tc ng trong h thng. Cc qu trnh ny
cng vi Catalog yu cu cn xy dng dng xc nh lu lng du yu cu v p sut
hot ng yu cu. Nh la chn tt c cc phn t thu lc. Th d di y c th
gii thiu vic xy dng v s dng cc biu hot ng .
Th d: Thit k truyn lc y thu lc cho mt thit b khoan ngang (khng ch
n hiu sut).
Cc s liu cho:
Khi lng b phn y
200 kg
Lc qun tnh khi gia tc 1,5 m/s2
F1
300 N
Lc ma st (tng)
F2
200 N
Lc y khi khoan
Fv
20000 N
Vn tc tin nhanh
vE
0,2 m/s
Vn tc y khi khoan
vA
0,01 m/s
Vn tc li v
vR
0,35 m/s
Cc bc thit k:
1. Xy dng biu hot ng: hnh 7.22
abcd-
y nhanh;
Khoan;
ng im;
Li v.
Hnh 7.22.
Biu hot ng ca
truyn lc y thu lc
trn thit b khoan ngang
2. La chn p sut hot ng cc i:

pmax=50 bar = 50.105 N/m2;
3. Tnh ton din tch pt tng yu cu
AK =
Fmax
; t biu lc Fmax = 20.200 N;
p max
AK =
20200
= 4,04.10 3 m 2 ; dK = 71,12 mm.
50.10 5
4. Tnh ton lu lng cung cp cc i:
Q max = A K v E = 5,03.10 3.0,2 = 1.10 3 m 3 / s

5. Tnh ton th tch lm vic ca bm:
Vmax =
Q max
, vi n = 25 v/s 1500 min-1.
n
Vmax =
10 3
= 40.10 6 m 3 .
25
Do c hin tng lt dng nn chn Vmax ln hn mt cht, chn Vmax = 50.10-6 m3.
c) Loi truyn lc v p sut hot ng
tng la chn loi truyn lc v p sut hot ng lun c lin h cht ch vi
nhau. Chng nh hng ch yu n chi ph u t v chi ph hot ng. Th d ngi ta
thng s dng bm pt tng trn cc thit b c p sut hot ng trn 250 bar, cn i vi
p sut nh hn 200 bar thng s dng cc bm bnh rng r hn v nh gn hn. Chi ph
chung bao gm chi ph u t v chi ph hot ng khi s dng 2 bm, trong 1 bm p
sut cao lu lng nh v 1 bm p sut thp lu lng ln, c th nh hn l khi s dng
mt bm c lu lng v p sut u ln.
Khi la chn loi truyn lc cn phn tch tip tc cc ch sau:
-
Loi v s lng cc thit b thu lc cn c (th d ch cn 1 xy lanh hay c h

thng thu lc);
chnh xc c cung cp ng u;
Yu cu khng gian chim ch;
Tnh kinh t.
Khi nh gi v kinh t ngi ta thng quyt nh gia cc phng n truyn lc

sau:
- Truyn lc cho bm c th tch lm vic khng i, c iu khin tit lu;
- Truyn lc cho 2 bm: bm p sut thp v bm p sut cao;
- Truyn lc cho bm iu khin c th tch lm vic.
Truyn lc cho bm c th tch lm vic khng i c iu khin tit lu ch c th
ng dng cho cc thit b c lu lng nh hoc nu lun yu cu c phn tri hn ca dng
cung cp cho ph ti.
Nu khi lc ph ti ln m ch cn lu lng nh hoc lc ph ti nh li cn lu

lng ln th nn chn h thng hai bm hoc bm iu khin c th tch lm vic. Th d
di y gii thiu v so snh gia h thng 1 bm v h thng 2 bm.
Th d: truyn lc cho my p thu lc.
Gi thit l tng ho qu trnh lm vic (hnh 7.23).
Hnh 7.23 S mt my p thu lc

Cc s liu cho:
Mt k
u p i xung
Un trc
p
Tr v
i phi
Tng thi gian
Thi gian,
s
2,4
1,2
0,7
1,7
2,0
8,0
Qung ng,
m
0,2
0,1
0,3
-
p sut,
bar
50
200
10
-
Lc kp,
KN
75
300
-
Cn so snh hai phng n truyn lc:

a) Mt bm bnh rng;
b) Hai bm bnh rng.
Tn s quay ng c truyn lc bm n = 25 v/s = 1500 v/ph.
i vi hnh trnh n v v ca u p cn c lu lng ln v p sut nh, cn hnh
trnh nn p li cn c p sut ln v lu lng nh.
So snh gia h thng thu lc mt bm v hai bm
Mt bm bnh rng
V1= 50.10-6m3
Hot ng:
Trong ton b thi gian mt k lm vic,
Hai bm bnh rng

ND: V1.1=45.10-6 m3
HD: V1,2=5.10-6 m3
C hai bm lm vic khi tin nhanh,
bm cung cp lu lng ton phn:

Q = 1,25.10-3m3/s
Khi nn p phn ln lu lng chy qua van
gii hn p sut v thng.
Hao tn khng ti khi i phi.
un v li v.
Khi nn p ch c bm HD lm vic.
Bm ND c chuyn mch khng p
sut v thng.
Hao tn khng ti khi i phi v khi
nn p bm ND.
Yu cu nng lng cho mi k lm vic:

0 kWs
- Tin nhanh
0 kWs
7,5
- Un trc
7,5
1,75- Nn p
17,5
2,13
- Li v
2,13
- Hao tn chy khng 0,5
1,0
Cng
27,63 kWs
12,38 kWs
Chnh lch 15, 25 kWs mi k.
Nu tnh 450 k mi gi v 359 gi mi thng (2 ca) th mi thng tit kim c:
15,25.450.350
= 667,19kW.h
360
p sut hot ng i vi xy lanh thu lc c th la chn trong mt khong rng.
Theo DIN 24312 tiu chun ho cc gi tr sau y:
25, 40, 63, 100, 160, 250, 315, 400 bar
Nu chn p sut cng ln th bm v ng c s r hn, nh hn v nh hn nhng
li tng hao mn v do tng chi ph hot ng. Ngoi ra khi chn p sut cao cn chn cc
chi tit cu trc c bn cao tng ng v khi c th xut hin dao ng p sut v ting
n trong h thng. T cc nguyn nhn k trn ngi ta a ra cc vng p sut hot ng
hp l la chn trong cc lnh vc ng dng trong ch to my (bng 7.1)
Bng 7.1 p sut hot ng cho mt s lnh vc trong ch to my
My cng c
Truyn ng y
Thit b chp hnh
Thit b kp
Nn bin dng
Nn p
Ct tn
Ch to xe hi
Truyn ng di ng
Li
Phanh
Nng ti
My xy dng
My xc. my nng hng
Cc my c bit khc
My nng nghip
My ko
My nng nghip khc
10 50 bar
10 50 bar
10 500 bar
100 500 bar
100 400 bar
50 150 bar
50 150 bar
100 350 bar
100 350 bar
300 400 bar
150 250 bar
100 250 bar
Ch to tu bin
Ch to my bay
M a cht
100 300 bar

100 - 300 bar
100 500 bar
d) Th d thit k
Trong thc t thng gp cc trng hp ng dng truyn lc thu lc tng t nhau.
Do c th khi qut ho vic thit k, quy hoch mt h thng thu lc t mt hoc mt
vi th d in hnh. thun tin cho vic thit k, quy hoch nn xy dng cc bn d n
thit k, trn trnh by tt c cc yu cu c bn ca thit b thu lc, cc vn c lin
quan v d kin c cc gii php x l cc vn .
Di y l th d thit k mt my p thu lc c cc phn t truyn lc l bn kp,
tay kp v xy lanh p.
S mch d kin c trnh by trn hnh 7.24.
M t hot ng
Yu cu i vi hot ng ca thit b:
- Ti cc k c vn tc pt tng ln: p = 40 bar; Q =1,00.10-3m3/s
- tng chm ti trng (k 4)
: p = 60 bar; Q = 0,17.10-3m3/s
- p
(k 12) : p = 90 bar; Q = 0,17.10-3m3/s
Xut pht t yu cu trn la chn h thng 2 bm chuyn mch t ng. Khi p 40
bar, c hai bm cung cp cho h thng. Khi p sut cao hn chuyn mch bm ND (4) qua
van phn phi 2/2 (9) n mch du khng p sut, sau ch cn bm HD (5) cung cp lu
lng 0,17.10-3 m3/s vi p sut 90 bar. Khi bm HD cung cp du c cho xy lanh p v c
cho cc b phn iu chnh trc. Cc van phn phi v van chn dng c tc ng bng
in t trn c s iu khin trc bng thu lc.
- K 1 Vn chuyn ngang c dn dt nh lnh tn hiu in vo cc phn t tn
hiu a, f, g. Nh dng du khng p sut qua van phn phi 17 b chn li v dng du qua
van phn phi 15 c a n ng c 3. Xy lanh 2 dng li, van phn phi 14 c iu
khin v tay kp m ra, khi c van chn 23 cng c gi v tr kh chn.
- K 2 t vo v tr". B ngt cui hnh trnh E1 ti bn kp ghi nhn s kt thc k
1 v pht lnh cho k 2. Nh phn t tn hiu c c in p v van phn phi 13 n v tr
li v; do vy du p sut cao c dn n xy lanh p 1, pt tng tin ra t vo chi tit; khi
phn t tn hiu f vn cn m, c van chn 16 vn c gi m nn du thu lc c th
chy t xy lanh 1 v thng.
1- Xy lanh p;
2- Tay kp;
3- Bn quay;
4- Bm ND;
5- Bm HD;
6, 7, 8, 18, 24, 27- Van gii hn p
sut;
9, 11, 19, 25 Van phn phi 2/2;
10, 16, 22, 23, 26- Van chn dng;
12- Van phn phi 3/2;
13- Van phn phi 4/3;
14, 15- Van phn phi 4/2;
17, 20- Van chn dng tit lu;
Trng
Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc v kh nn...202
21- Vani
tithc
lu;
14, 30 Chuyn mch in p
sut;
Lc t c php t n gi tr cc i 5000 N, c iu khin nh van gii hn p

sut 24 vi p = 8 bar. K 2 c kt thc theo thi gian.
- K 3 Kp. Sau 2 giy, r le thi gian pht lnh kp. Phn t tn hiu a gi cho
bm tip tc hot ng. Phn t tn hiu f c ngt dng; Van phn phi 14 tr v v tr ban
u. Tay kp gi cht ly phi.
- K 4 Un. K 3 kt thc ph thuc p sut. ng ngt p sut 29 xc nhn p sut
yu cu lu gi trong tch p 28, ng thi pht lnh un cho k 4. Phn t tn hiu b a van
phn phi 13 n v tr tin v kh chn van chn 22. Xy lanh p 1 i ra un, tng ti trng.
- K 5 Vn chuyn ngang khng ti. B ng ngt cui hnh trnh E2 ghi nhn kt
thc k 4 v pht lnh cho k 5. Phn t tn hiu g chuyn mch van phn phi 4/2 15 n v
tr tin ra. ng c 3 xoay 900 nh to ra khng gian chuyn ng xung cho xy lanh p.
- K 6 Xung p mt phn. Qua b ng ngt cui hnh trnh E1 bn xoay pht
hiu lnh cho k 6; Khi u p i xung 0, 6 m v pha v tr trung gian. u p phi i
xung vo v tr chnh xc v c gi trong qu trnh p.
Trng lng ln chuyn ng trong k 6 gy ra qu trnh chuyn tip vn tc p nn
cn c mt qu trnh hm iu khin c.
- K 7 Hm nhn lnh t b ng ngt E3; B phn tn hiu e ng van phn phi
19; qu trnh ng c th thay i theo thi gian nh van tit lu 17, nh to nn c tnh
phanh hm. Sau khi ng van 19, van tit lu 21 s hm chuyn ng pt tng ca xy lanh 1.
Pt tng s chuyn ng chm n v tr gi c xc nh bi b ng ngt cui hnh trnh
E4.
- Sau l k 8 - p mt phn v tip tc.
M t d n thit k
a) Mc ch: p trung gian v p hon ton mt chi tit dng v.
b) Hot ng c thc hin bng thu lc du.
c) Trng tm kinh t k thut:
Thit k l khong 3 thit b;
Thit k lot ln hay lot nh.
d) T ng Na t ng Th cng Thot him bng tay.
e) Pht lnh: in C hc Thu lc.
f) in p cho bm: 3 ~ 380 V; nng lng iu khin: 60 V.
g) D kin thi gian ng mch c thit b 60% (100% = 8 gi hot ng).
h) nh hng ngoi: Bo v nhit i Nc bin Ho hc Chng n.
i) Trong nc Xut khu Qua bin Ti cc nc ang pht trin.
k) Cc iu kin v yu cu c bit.
Cc s liu v chc nng ring cho biu hot ng:
1. Tn chc nng (Kp, un, vn chuyn,);
2. Chu k hot ng trong mt n v thi gian (tn s ng ngt,);
3. Tr s khi lng cn gia tc v hm;
4. Qung ng phanh hm yu cu, thay i c;
5. S xy lanh hoc ng c thu lc yu cu;
6. Phng thc c nh xy lanh: 6.1- C nh chn ; 6.2- C nh cnh chn
; 6.3- C nh cnh u trc; 6.4- Lp khp; 6.5- C nh nh ai bn;
6.6- C nh nh ai khp; 6.7- C nh nh khp cc ng; 6.8- C nh
nh khp cu; 6.9- M Crm tng cng cn pt tng;
7. Lc pt tng cc i v m men cc i c th xut hin;
8. ng knh pt tng, ng knh cn pt tng, hnh trnh pt tng;
9. Din tch pt tng ton phn, din tch vnh lm kn;
10. p sut du cc i;
11. Quy nh an ton cn ch ;
12. nh hng ngoi: 12.1- Kh, 12.2- Hi nc, 12.3- t, 12.4- Kim, 12.5Axt, 12.6- Bn, 12.7- C hc, 12.8- Mi trng bn ngoi, 12.9- Mi
trng trong phng, 12.10- Nhit mi trng cc i v cc tiu.
13. Cc iu kin v yu cu c bit ch lin quan n trng hp ny:
+ Lc pt tng ch ng t p sut du ca bm hoc bnh tch p;
- Phn lc t th nng hoc ng nng;
Xy lanh hoc ng c cn c gi cng ti v tr tng ng;
Xy lanh hoc ng c v tr bi.
7.2.2. Phn b cng sut v hiu sut

Ngoi hiu sut bm v ng c hoc xy lanh trong phn ny gii thiu v phn b
cng sut v hiu sut ca thit b thu lc v khi qut v ng truyn cng sut gia cc
b phn bin i nng lng.
Trn cc h thng thu lc, ti tt c cc phn t cu trc u xut hin hao tn cng
sut. iu quan trng nht i vi chng ta l c c mt ci nhn tng th v mc hao
tn c th thc hin c cc qu trnh ti trng v chuyn ng theo yu cu trn mt
thit b thu lc. K c khi tnh ton cc thit b lm mt cn thit cho thit b nh thng du,
b lm mt du cng rt cn cc kin thc v mc hao tn cng sut bi v cc hao tn
nng lng xut hin trong h thng thu lc phn ln c chuyn thnh nhit.
Trong cc phn t cu trc thu lc c th xut hin cc hao tn sau:
- Trong bm thu lc c th xut hin hao tn th tch gm hao tn lt dngT, hao
tn nn, hao tn thu c v hao tn p sut (hao tn ma st v hao tn dng chy). Tr s hao
tn c th tra cu trn cc ng c tnh ca bm chn.
- Trn cc van dng (th d van tit lu) iu khin gim lu lng du t bm
khng iu khin c n gi tr cn thit ca ph ti s gy nn hao tn do ma st v dng
chy. Cc gi tr hao tn p sut cng c th tnh ton theo cc cng thc bit v tra cu
theo c tnh hao tn.
- Hao tn th tch v hao tn thu c

xut hin trong ng c thu lc c th xc
nh theo cc ng c tnh.
Trn hnh 7.26 gii thiu mt th d
biu din hao tn trong mt h thng thu lc
c bm du khng iu khin c th tch
lm vic v ng c thu lc, c mc trong
mch iu khin tit lu. Nh tit lu mch
nhnh ng c nhn c lu lng du cn
thit, lu lng du cn li c dn qua van
tit lu v thng.
Hao tn th tch
(Hao tn du)
Hao tn thu c
(Hao tn p sut)
2M1n1
Ti bm
p1v.(Q + Q1v)
Ti bm
(p11-p10).Q1v
Ti van v cc phn t
p vi .Q vi
Ti van tit lu
(p11-p0).Qtlu
Ti ng dn:
Ti ng c
(p21-p20).Q2v
Hnh 7.27. Biu phn
b cng sut v hao tn
trong mt h thng thu
Roi
.Q Roi
Ti ng c
p2v.(Q2-Q2v)
2M2n2
Trn hnh 7.27 gii thiu biu phn b cng sut v hao tn nng lng trong mt
h thng thu lc. T s c th kim tra xem h thng c th t c gi tr yu cu ca
m men truyn v vn tc quay trn trc ng c hay khng?
thit lp cn bng nhit v tnh ton cc phn t trao i nhit cho h thng thu
lc cn bit cng sut hao tn tng cng:
(7.1)
Pv = P1- P2 = 2(n1M1 n2M2).
7.2.3. Tnh ton trao i nhit trong h thng thu lc
a) C s l thuyt
nh lut nhit ng hc th nht. Theo nh lut nhit ng th nht, nhit l mt
dng nng lng cng tho mn nh lut bo ton nng lng.
Trong h thng thu lc nhit c sinh ra t nng lng c hc c truyn dn vo
khi du v cc chi tit ca h thng, c lu gi mt phn ti , phn cn li c to ra
t cc b mt thit b cng nh theo b mt ca b phn tn nhit ra mi trng. H thng
trao i nhit c m t vt l nh sau: Cng a vo mt h thng kn khng on nhit
tc ng lm thay i ni nng ca h thng v lm to nhit ra mi trng.
Nu gi: W l cng a vo h thng; U ni nng; QW Nhit lng to ra, s c

mi quan h:
dW = dU + dQW (kWs)
(7.2)
tnh ton gn ng, c th tnh ton tng thnh phn ca cng thc. Khi vit theo
cn bng cng sut, cng thc (7.2) c dng:
dW dU dQ W
=
+
dt
dt
dt
(7.3)
Cng sut a vo h thng thu lc

Cng sut a vo h thng, sau bin thnh nhit tng ng vi hao tn ca h
thng:
Pv = (1 ges )P
(7.4)
Trong : P l cng sut tng cng yu cu ca h thng; ges- hiu sut chung ca h
thng. i vi h thng thu lc lm vic vi bm c th tch lm vic khng i, ngi ta
thng tnh ton theo kinh nghim vi ges = 70 75%.
Bin i ni nngB
Nhit sinh ra do hao tn xut hin trong h thng thu lc lm tng nhit du v cc
chi tit ca thit b, khi du thu lc c th lu gi mt phn cng sut sau:
dU
= Qc P
dt
Trong : Q l lu lng du; - khi lng ring ca du; cP nhit dung ring ca
du; - gia tng nhit .
Nhit to ra t h thng thu lc
Nu c s chnh lch nhit so vi mi trng xung quanh h thng s to nhit ra
mi trng. Khi c th xy ra cc dng trao i nhit sau:
- Bc x
- Chuyn tip nhit
- i lu
- Dn nhit
Bc x nhit l mt dng vn chuyn nhit di dng sng in t. Khi tnh ton cc

thit b thu lc c th b qua thnh phn ny.
i lu l dng truyn nhit bn trong vt liu c cc phn chuyn ng tng i vi
nhau (th d cht lng, cht kh).
Chuyn tip nhit l s truyn nhit gia b mt ca mt vt th rn vi mt mi cht
chuyn ng tng i qua b mt (th d chuyn tip nhit t dng du n thnh ng, t
thnh ng n dng kh).
Cng sut truyn nhit khi c tnh theo cng thc:
dQ W
= A
dt
Trong :
(7.6)
- H s truyn nhit;
A - Din tch thu nhit hoc to nhit;

- lch nhit gia vt th rn v mi cht chuyn ng.
Dn nhit c hiu l s truyn nhit trong vt liu khng c chuyn ng tng i
gia cc phn (th d bn trong vt liu rn).
Cng sut truyn khi l:
dQ W
d
;
= A
dt
dx
Trong :
(7.7)
- h s dn nhit;
d
- gim nhit trong vt dn nhit theo phng x.
dx
Khi tnh ton nhit cho h thng thu

lc thng ch cn ch n chuyn tip nhit
v dn nhit. Trong tnh ton thng xy ra
trng hp truyn nhit gia hai mi cht qua
mt vch cng.
Chuyn
tip nhit
(1)
Trn hnh 7.28 gii thiu mt trng

hp trao i nhit tiu biu trong cc h thng
thu lc: Du thu lc chuyn ng trong
ng ng (hoc trong thng) c nhit cao
hn nhit mi trng d > mt s truyn
nhit chuyn tip qua thnh ng. Dng nhit
c dn qua thnh ng v truyn chuyn tip
ra mi trng.
Dn nhit
()
Chuyn
tip nhit
(2)
d
1
2
mt
Cng sut truyn nhit trong trng hp ny l:
Hnh. 7.28. Truyn nhit chuyn tip

qua mt thnh ng
dQ W
= kA
dt
(7.8)
H s truyn nhit chung s l:
k=
1
;
1 s
1
+ +
1 2
(7.9)
Cc s liu vt liu
Trn bng 2 gii thiu mt s s liu cn thit tnh ton nhit cho cc h thng thu
lc.
Bng 7.2. S liu tnh ton nhit cho h thng thu lc
Vt liu
H s dn nhit
200 C [kW/m.0K]
Nhit dung ring

C [kJ/kg.0K]
Du m
Nc
1,126.10-3
0,598. 10-3
1,88
4,18
Khi lng
ring
[kg/m3]
900
1000
(15-58). 10-3
(350-390). 10-3
210. 10-3
St /thp
ng
Nhm
0,47
0,39
0,92
7860
8960
2700
Bi v rt kh tnh ton xc nh cc h s truyn nhit chuyn tip , nn ngi ta

thng ly cc gi tr kinh nghim cho h s truyn nhit k (Bng 7.3).
Bng 7.3. Gi tr kinh nghim ca h s truyn nhit k, [kW/(m2.0K)]
Khng kh lun chuyn km
Khng kh chuyn ng t do trong thng
Trong thng c dng kh nhn to (v=2 m/s)
Lm mt bng nc (du v nc chuyn ng cng bc)
(7-10). 10-3
(10-15). 10-3
(15-30). 10-3
(150-200). 10-3
b) Qu trnh t nng mi cht

Khi nghin cu cc qu trnh t nng v lm mt cn phn bit hai khi nim: kh
nng tch nhit ph thuc khi lng (du v vt liu khc) v kh nng to nhit ph thuc
b mt thit b.
Kh nng tch nhit ca thit b thu lc tnh theo cng thc:
C = mici = mdcd + mM cM ;
(7.10)
Cn kh nng to nhit:
S = kiAi ;
Trong :
(7.11)
md- Khi lng du;

mM- Khi lng vt liu thit b;
cd- Nhit dung ring ca du;
cM- Nhit dung ring ca vt liu thit b;
k - H s truyn nhit chung.
Sau khi khi hnh n khi thit b t n nhit ti hn olmax, cng sut hao tn
bin thnh cng sut tch nhit (tch lytrong du v vt liu thit b) v cng sut to nhit:
Pv = (m d c d + m N C M )
d ()
+ kA
dt
(7.12)
vi cc iu kin bin (khi bt u t nng): t = 0; ol = mt.

Nghim ca phng trnh vi phn (7.12) s l:
t
= d mt =
Pv
(1 e )
kA
(7.13)
Trong hng s thi gian (mu m ca e) l mt thng s c trng cho qu trnh

t nng. y chnh l khong thi gian cho lch nhit gia mi trng v du thu
lc t khong 63% gi tr cc i ca n. chnh l t s gia kh nng tch nhit C v kh
nng to nhit S.
Vd d c d + m M c M
kA
(7.14)
Khi tnh ton nhit h thng thu lc ngi ta trng b qua kh nng tch nhit
ca khi lng thit b thu lc, bi v khi lng v nhit dung ring ca chng so vi du
thu lc l khng ng k. Do gia tng nhit khi tnh ton thng nhanh hn thc t
v nh vy cng lm tng tnh an ton ca thit b. Hng s thi gian lc ny s l:
=
Vd d c d
kA
(7.15)
Trn hnh 7.29 gii thiu quan h nh tnh, hay cn gi l qu trnh chuyn tip nhit
khi lm nng du trong h thng thu lc.
Khi t gia tng nhit du cc i s l:
max =
Pv
kA
(7.16)
Nhit du tng tim cn vi nhit

ti hn:
d max = mt + max (7.17)
n khi t gi tr ny, ton b hao

tn xut hin trong h thng thu lc u
bin thnh nhit to ra mi trng.
Hnh 7.29. Qu trnh chuyn tip nhit
khi t nng du trong h thng thu
lc
Nu h thng ngng lm vic th s

li c lm mt, gim nhit c
tnh theo cng thc:
t
= d mt
P
= v e ;
kA
(7.18)
Trong thc t, nhit bin ng trong khong gia nhit mi trng MT v nhit
ti hn olmax.
b) Th d tnh ton nhit

Cc s liu cho:
Cng sut truyn lc
Thit b A
Thit b B
PA
PB
4 kW
8 kW
Th tch du
Vd
20.10-3 m3
Khi lng ring ca du
900 kg/m3
Nhit dung ring ca du
Cd
1,88 kJ/(kg.0K)
Khi lng vt liu thit b
mM
10 kg
Nhit dung ring ca vt liu thit b
cM
0,47 kJ/(kg.0K)
Din tch b mt thit b (thng du)
2 m2
H s truyn nhit chung
14.10-3 kW/(m2.0K)
Nhit mi trng
mt
20 0C
Hiu sut chung
ges
0,75
Xc nh qu trnh tng nhit
Pv = (1 ges )P
t
Pv
(1 e )
KA
Thay s theo hai thit b A v B, s c: = 22, 88 pht

4
i vi thit b A: = 35,71.(1 e 7 ,3.10 .t ) 0C;

4
i vi thit b B: = 71,42.(1 e 7 ,3.10 .t ) 0C.

i vi thit b A cn lm mt rt t do nhit du cc i cn nm di gi tr cho
php l 600C.
i vi thit b B cn c trang b h thng lm mt. Trn hnh 7.30 gii thiu qu
trnh chuyn tip nhit ca hai thit b tng ng.
La chn h thng lm mt cho thit b B
B phn lm mt thng c
ch to ti cc hng chuyn nghip. C
s la chn da trn cc s liu sau:
- Th tch du
Vd
- Lu lng du
Qd
- Cng sut hao tn
Pv
- Nhit mi trng mt
- Nhit hot ng h
Hnh 7.30. Qu trnh tng

nhit trn hai thit A v B
Cng sut hao tn mt phn c thit b tip nhn Ptb v mt phn c b lm mt

tip nhn Plm. Phn cng sut nhit c b lm mt tip nhn c th tnh theo cng thc:
Plm = Pv Ptb = (1 ges )P kA; vi = hd mt .

Thay sT, tnh c cng sut nhit cn lm mt l 0,88 kW.
7.3. Phn tch tnh cht hot ng ca h thng truyn ng thu lc

Trc khi bt u thit k hoc chm nht l sau khi xy dng c mt s u tin
v cu to v hot ng ca h thng thu lc cn thit k, cc nh thit k cn phi phn tch
xem, liu rng cc tnh cht hot ng ca cc phn t cu trc thu lc ring r c chn
thit k h thng c lm kh khn cho hot ng ca h thng hay khng? Di y l cc
tnh cht c bn nht nh hng n h thng thu lc.
7.3.1. Hin tng dao ng v xm thc

Hin tng dao ng
Dao ng trong thit b v cc phn t cu trc thu lc c th dn n tng nhiu hot

ng trong h thng. Nguyn nhn xut hin dao ng c th l:
-
Tnh cht khng u ca truyn lc bm;
Bm lm vic vi xung dng cung cp mnh;
Hin tng o mch;
Cc phn t dao ng, th d trong cc van;
Cc qu trnh ng ngt qu nhanh.
Hin tng xm thc

Trong cc phn trn gii thiu kh nng gy nhiu hot ng do c khng kh
khng ho tan trong du. Theo , trong iu kin p sut kh quyn du c th tip nhn
khong 9% khng kh dng ho tan. Nu lng khng kh ln vo du ln hn 9% s to
thnh bt kh trong du, y c th l nguyn nhn xut hin hin tng xm thc. Xm thc
c th xut hin do nhng nguyn nhn sau:
-
p sut qu thp ti ca np hoc rnh np ca bm, th d do chiu cao ht qu

ln, nht qu ln hoc vn tc dng np qu ln;
Gim p sut tnh hc do p sut ng lc hc qu ln ti cc mt ct ngang hp

trn cc phn t cu trc;
Khng kn ti cc phn t hoc ch kt ni cc phn t.
Khng kh dng bt trong du t ng np chuyn ng trong bm n pha p sut

cao c th li chuyn thnh dng ho tan. Cc bt kh v t ngt khi tng p sut c th gy
n mnh v do c s thay i th tch trong du nn dn n hin tng dao ng v c th
ph hu cc chi tit ca h thng. trnh xm thc, p sut ng np cn duy tr khng
gim xung di 1 bar.
7.3.2. Tnh cht ca cht lng thu lc
Trong qu trnh hot ng ca h thng thu lc, cn c bit ch n kh nng thay
i nht v khi lng ring ca cht lng thu lc ph thuc vo s thay i nhit v
p sut hot ng.
S thay i nht c th lm thay i ch yu tnh trng ma st gia cc b mt
chuyn ng. nht qu nh dn n bi trn khng y v c th dn n lm xc
hoc pt tng xy lanh v cng dn n tng hao tn lt dng.
Do thay i nht hoc do nn du t lc ngoi, c th lm xut hin nhng thay i
hot ng khng mong mun nu khng c ch n khi thit k nh cc bin php thch
hp. Cc th d di y c th lm sng t phn no cc phn tch trn.
+Th d 1
Tt pt tng ca mt xy lanh do gim nhit mi trng.
S liu cho:
ng knh pt tng
d = 100 mm;
Hnh trnh pt tng
s = 500 mm;
H s dn n nhit khi p sut khng i = 0,65.10-3 1/K
Nhit gim t 150C n 150C:
= 300C.
Gii:
S thay i th tch do h nhit s l:
V = V
tt ca pt tng s l:
s = V/A =V/A; V/A=s.
Thay s, ta c:
s = 9,75 mm.
+ Th d 2
Tt pt tng ca mt xy lanh khi thay i ti trng
S liu cho:
ng knh pt tng
d = 100 mm;
Hnh trnh pt tng
s = 500 mm;
M un nn
K =1,4.104 bar
p sut tng t 100 n 300 bar
p = 200 bar
Gii:
Thay i th tch do tng p sut l:
V =
1
pV .
K
tt pt tng l:
s =
1
ps = 7,14mm .
K
Trong c hai trng hp u khng tnh n bin dng ca thnh xy lanh. Trong a
s cc trng hp c th b qua hin tng ny.
7.3.3. Cc nh hng khc
Khi thit k h thng thu lc cn phi quan tm n cc iu kin bin v iu kin
mi trng. Trc ht l thnh phn khng kh nh m, bi bn, cc thnh phn ho hc
khc, Sau l cc iu kin vn chuyn n tay ngi s dng, v d nh vn chuyn qua
bin, nu khng bo qun v ng gi cn thn s dn n nguy c han g.
m v hm lng mui ca khng kh dn n han g thit b rt nhanh trong qu
trnh hot ng. Bi bn c th lm mi mn pt tng v , c th lm tc cc b lc du.
iu kin kh hu hoc tiu kh hu xung quanh thit b cng rt cn c quan tm
khi thit k, th d ti nhng ni nhiu nng m, ti nhng ni c thay i nhit ngy v
m ln th cn phi tnh n trong tnh ton nhit,
7.4. Cc th d ng dng truyn ng thu lc
7.4.1. Hp s thu tnh
Trong thc t hp s thu tnh c ng dng trn cc my hot ng tnh ti v cc

my t hnh. ng dng trn cc my t hnh ngy cng c ngha ln, mc d hiu sut ca
hp s thu tnh hin cn thp hn ng k so vi hp s bnh rng phn cp. Nguyn nhn
chnh y l vn tc chuyn ng ca cc my t hnh truyn ng thu lc c th thay i
v cp theo ti trng. Nh tnh cht m c th tng nng sut din tch, th d cc my
thu hoch, ln hn 15-20%. Ngoi ra khi s dng hp s thu tnh cn lm tng ng k
m du hot ng ca thit b.
Cc loi hp s thu tnh
a)
b)
c)
Hnh 7.31. Cc loi hp s thu tnh

a) Hp s v vi sai c hc
Trn hp s, bm v ng c c lp trong mt v. Loi cu trc ny thng c
ng dng nhng my t hnh, ni c th la chn gia hp s thu tnh v hp s bnh
rng phn cp. Hp s nh vy c th thit k t hai my thu tnh pt tng, v c kch thc
ngoi tng ng vi hp s bnh rng phn cp (hnh 7.31a).
b) Hp s tch trn cu sau
Bm iu khin c th tch lm vic nhn truyn ng trc tip t ng c t
trong, cung cp du cho hai ng c thu lc mc song song, kt ni c hc vi cc bnh xe
trn cu sau (P1 P21 P22). Nh mch ng c song song to nn tc ng vi sai gia hai
bnh xe ch ng nn trn cc my ko hoc t c hp s thu tnh loi ny khng cn lp
hp vi sai c hc. i vi a s cc my cng tc, ngi ta s dng cu trc tch gia ng
c v bm thu lc (hnh 7.31b).
c) Cu trc tch trn my t hnh 4 bnh ch ng
Bm iu khin c th tch lm vic cung cp du cho 4 ng c mc song song,
kt ni c hc trn 4 bnh ch ng (hnh 7.31c).
c tnh ca hp s thu tnh iu khin s cp v th cp
Hnh 7.32. c tnh ca mt hp s thu tnh iu khin s cp v th cp

Trn hnh 7.32 gii thiu c tnh ca mt hp s thu tnh c kt cu gn vi bm v
ng c pt tng dc trc cng vi thng s cu trc. Khi xe ng yn gc lc ca bm b=0,
cn gc lc ca ng c c=cmax. Khi bt u chuyn ng gc lc ca bm c iu
khin tng ln n khi t c gi tr cc i v tn s quay ph ng n2 tng dn bng vi
tn s quay ch ng n1. Sau ngi ta bt u gim gc lc ca ng c v do gim th
tch lm vic V2, lm cho tn s quay ph ng tip tc tng.
T th c tnh hp s thu tnh c th nhn thy s thay i ca m men ch ng
M1 v m men ph ng M2, p sut p v cng sut P theo t l tn s quay n1/n2. M men M2
b gii hn trong qu trnh khi hnh nh iu khin van gii hn p sut. Do c hao tn m
men v trt tn s quay m m men M2 thc lun nh hn so vi l thuyt. Khc vi truyn
lc thu ng trn cc hp s thu tnh khng ch c th s dng c tnh M2 m cn c th
s dng c phn c tnh nm di ng c tnh M2 thc t.
Hp s thu tnh iu khin s cp v th cp
1- Bm;
2- ng c;
3- L khoan;
4, 5- Xy lanh iu khin;
6- Khi van.
Hnh 7.33. Hp s thu tnh My pt tng hng trc iu khin s cp v th cp

Hp s gm c bm iu khin c th tch lm vic 1, ng c iu khin c th
tch lm vic 2 (c th tch lm vic ln hn mt cht so vi bm) c kt ni gn v hp l
hot ng trong cng mt v. Dng du p sut cao cung cp t bm chy qua l khoan 3 trc
tip n ng c. Vic iu khin a nghing trn bm v ng c c thc hin nh cc xy
lanh iu khin 4 v 5 qua khi van 6. Bm thu lc hot ng vi gc lc t b = 0 n b=
180, cn ng c lm vic vi c=180 n c= 90.
Hp s thu tnh ny c thit k thay th cho hp s bnh rng phn cp trn mt
my ko c cng sut 57 kW. Hp s thu tnh iu khin s cp v th cp cng c th c
thit k vi cc my thu lc cnh quay hoc cc my thu tnh khc.
Nguyn l phn nhnh cng sut
Do vic truyn cng sut thun tu thu lc c hiu sut tng i thp nn ngi ta
pht trin hp s thu lc phn nhnh cng sut, trn c th truyn cng sut thu lc
ti mt min hot ng xc nh, phn cn li c truyn ng c hc.
Cng sut c hc cn truyn ng:
P1ch . = 2M 1 n 1 (n1 tnh theo v /s)
c phn thnh lm hai phn:
a. Cng sut truyn thu lc:
Ptl = 2M 1 (n 1 n 2 ) = pQ
(7.19)
c chuyn i qua bm v ng c thu lc thnh:

Ptl = 2(M 2 M 1 )n 2
(7.20)
b. Cng sut truyn c hc, khng i qua hp s:

Pch = 2M 1 n 2
(7.21)
Ptl v Pch c tng hp li ti u ra ca hp s thnh:

P2ch = 2M 2 n 2
(7.22)
Quyt nh i vi thnh phn cng sut c hc l lch tn s quay (n1-n2), trn cc

my t hnh gi tr lch ny lun thay i (hnh 7.34).
Hnh 7.34. Nguyn l phn nhnh cng sut

Nu n2 tin gn n 0 th gn nh ton b cng sut c truyn ng thu lc .
Nu n2 tin gn n n1 th gn nh ton b cng sut c truyn c hc.
S cu trc hp s phn nhnh cng sut
Trn hnh 7.35 gii thiu cc phng n kt cu phn nhnh cng sut trn hp s.
Hnh 7.35. S cc loi hp s phn nhnh cng sut

1- Khi xy lanh ca bm; 2- Khi xy lanh ca ng c; 3- V
a) Phn nhnh cng sut ngoi
Phn nhnh cng sut ngoi c thc hin nh mt b gim tc vi sai hoc hnh tinh,
vic tng hp hai nhnh cng sut c thc hin nh mt cp bnh rng.
Trong vng hot ng t n2 = 0 n n2 = n1, th tch lm vic ca bm trc ht c
tng t 0 n gi tr cc i v sau th tch lm vic ca ng c c gim i. i vi
chuyn ng li ca my t hnh a lc ca bm li lc theo chiu ngc li.
b) Phn nhnh cng sut trong
Hai my pt tng hng trc a nghing c ghp i rt gn vi nhau trong mt v.
Khi khi xy lanh 1 ca b chuyn i s cp (bm) chuyn ng vi tn s quay n1 v
khi xy lanh 2 ca b chuyn i th cp (ng c) c gi c nh. V 3 chuyn ng vi
tn s quay n2.
Chuyn ng quay ng thi vi v vi tn s quay n2 cn c a lc, do i vi
phn s cp c khi xy lanh quay vi tn s n1 s c lch tn s quay (n1-n2), cn i vi
phn th cp c khi xy lanh c nh s c lch l n2. M men ch ng M1 tc ng mt
phn n mi cht hot ng ca bm v phn khc l m men phn lc qua a lc tc ng
vo v chuyn ng. Cng sut vo P1=2M1n1 c tch ra theo phng thc nh vy thnh
Ptl=2M1(n1-n2) v Pch=2M1n2.
Vic tng hp cng sut cng vn l cng phn cng sut c hc P2mech =2M1n2 vi
phn cng sut thu lc P2hydr=2 (M2-M1)n2.
Ti v tr trung gian ca a lc s cp dng du khng c to ra v tn s quay th

cp bng 0. Trong vng chuyn ng tnh tin ca my t hnh, trc ht gc lc ca a lc
s cp c tng n gi tr cc i, sau a lc th cp c iu khin ngc li. Bng
cch phn cng sut thu lc gim lin tc n khi cng sut tng ch cn li phn thun
tu c hc.
7.4.2. Truyn ng thu lc iu chnh th cp
Nguyn l iu chnh th cp
u thp k 80 ca th k trc bt u xut hin iu chnh th cp, c th coi l
iu chnh tn s quay ca ng c thu lc. Trn cc h thng truyn ng thu lc trc
y, bm thu lc (phn s cp) v ng c thu lc (phn th cp) c kt ni vi nhau
bng lu lng du Q. Lu lng du cung cp t bm xc nh tn s quay ca ng c.
Nu tng m men cn ca ti trng s tc ng lm tng p sut trong h thng thu lc.
Khc vi cc h thng , trn cc h thng truyn ng thu lc iu khin th cp,
bm v ng c thu lc c kt ni vi nhau di mt p sut khng i. p sut khng
i c to ra nh bm thu lc iu chnh p sut hoc nh cc b tch p b sung. Khi p
sut c gi khng i, s thay i m men s tc ng lm tng th tch lm vic v lu
lng ca phn th cp (ng c thu lc).
Tn s quay th cp c iu chnh bng cch thay i th tch lm vic ca ng c
(khng ph thuc vo vic iu chnh bm) (hnh 7.36). Gi tr hin ti ca tn s quay c
xc nh bng mt tachomet (in hoc thu lc). Th d, nu tn s quay gim do m men
cn tng ln, b iu chnh s lm tng th tch lm vic ca ng c thu lc cho n khi tn
s quay t c gi tr cn thit (c cho bi b phn cp gi tr cn thit).
p= const
iu chnh
p sut
Phn s cp
(Bm)
Tachomet
Tch p
iu khin v iu
chnh thu lc - in
Phn th cp
(ng c)
Ti
Ti
Hnh 7.36. Nguyn l iu chnh th cp

Theo th d trn hnh 7.36, ng c thu lc truyn ng cho mt trng ti nng, h
v gi ti trng ti nhng cao khng i. Nu ng c thu lc v ti trng ca n trng
thi ng im, th m men c hc ti trng tng ng vi m men quay trn ng c v chnh
bng tch s ca p sut khng i trong h thng vi th tch lm vic ca ng c, M=p.V.
Nu tng th tch lm vic ca ng c th trng ti bt u nng ti, nu gim th tch
lm vic, ti bt u h xung. Khi nng ti, b phn chuyn i th cp ng vai tr ng c,
cn khi h ti (i chiu m men quay) li ng vai tr my pht do nng lng c hc khi h
ti c dn ngc vo b phn chuyn i th cp v do h thng thu lc i chiu lu
lng. Nng lng cp ngc ny c th c tch lu ti cc b tch p. Bng phng thc
tng t c th ng dng iu chnh th cp ngc t qu trnh phanh, nu a lc hot

ng trong vng gc lc nh hn 0.
Hnh 7.37 gii thiu mt s iu chnh th cp tng i n gin.
p sut h thng c gi khng
i nh h thng tch p trn ng ng
vng. Th tch lm vic ca ng c 1
c iu khin nh xy lanh iu khin 2
nhn tc ng ca dng du qua van t l 3
v ng ng vng tch p. Tn s quay
cn thit c chun b trn chit p 4, tn
s quay hin ti c o v xc nh nh
ng h o tc 5 lp ng trc vi trc
th cp. B iu chnh 6 tc ng vo van
t l 3 sau khi so snh cc gi tr hin ti
vi gi tr cn thit ca tn s quay.
Phng thc hot ng ca h thng
truyn ng thu lc iu chnh th cp
m t khi mc vo mch thu lc c p
sut khng i v lu lng thch ng vi
ti trng rt ging vi h thng truyn
ng in trong mch in c in p
khng i v dng in thch ng vi ti
trng.
Hnh 7.37. S iu chnh th cp n gin

1- ng c thu lc; 2- Xy lanh nh v;
3- Van phn phi; 4- Chit p; 5- Tachomet;
6- B iu chnh
iu chnh th cp thay i c cho cc mch kn v mch h c hng lot u im

c bn. Khi ng dng iu chnh th cp, trong h thng ch xut hin hao tn nh, c th
truyn nng lng gia b phn s cp v th cp hon ton khng cn cc phn t tit lu.
Do c th ng dng iu chnh th cp trn cc h thng tit kim nng lng. Tnh cht
ng lc hc ca mt thit b thu lc iu chnh th cp c bit hp l bi v p sut ca h
thng lun c s dng hon ton ti b phn th cp. Khi s dng b phn chuyn i nng
lng th cp vi th tch lm vic c th thay i nh hn 0 (hot ng 4 gc phn t) c th
tn dng nng lng cp ngc ti cc trng thi hot ng tng ng (h ti hoc phanh xe
hi) v tch lu phn no nng lng . Ngoi ra c th cho hot ng song song kh nhiu
ph ti m khng xy ra nh hng ln nhau.
Truyn ng di ng v truyn ng xoay trn xe chuyn dng
Trn hnh 7.38 gii thiu s truyn ng thu lc trn mt xe chuyn dng. Xe
chuyn dng ny c nhim v tip nhn cc phn trng lng ln (n 10 tn) ti mt im
xc nh, vn chuyn nhanh trn mt qung ng di (40 m) v xung mt v tr chnh
xc. S thu lc trn hnh 7.38 ch biu din phn truyn lc cho di ng v cho bn xoay
ca thit b bc d. H thng bao gm 2 n nguyn th cp cho mi phn 1 v 2 cng chc
nng. Trn c hai b truyn ng, mt ng c m nhn hot ng theo mt chiu quay, cn
ng c kia to ra mt m men nh ngc chiu. Bng cch c th to ra mt lin kt
trc trnh hin tng mt lin kt do khe h trong h thng truyn. Cc bm 3 v 4, mi
bm m nhn cung cp du p sut cao cho ng c bn xoay v ng c di ng, v nhn
truyn ng ng trc t ng c t trong. Ngoi ra trn cn lp mt bm b sung, do
c th nhn nhn h thng l mt mch thu lc kn. B tch lu p sut thp 7 ngn nga s
xut hin xm thc khi c nhu cu lu lng ln. Trn h thng bn xoay khng c yu cu
ny do khong cch n thng qu nh. Nh b tr b tch lu p sut cao 8, ti phn nng

lng thu lc cp ngc t qu trnh phanh c tch lu, nn c th ch cn trang b mt
my ng lc cung cp cng sut gin on. Hn na, trong qu trnh lm vic h thng
truyn ng tip nhn cng sut cc i ch trong nhng khong thi gian ngn.
H thng bn xoay
H thng di ng
1- ng c bn xoay;
2- ng c di ng;
3, 4- Bm thu lc;
5- ng c t trong;
6- Bm ph;
7- Tch lu p sut thp;
8, 9- Tch ly p sut cao.
Hnh 7.38. Truyn ng di ng v truyn ng xoay trn xe chuyn dng

Truyn ng thu lc trn my o t
Trn hnh 7.39 gii thiu s thu lc n gin ca mt my o t. y khng
m t cc chi tit ph tr m ch m t cc b phn truyn ng quan trng nht. Tt c cc
b phn truyn ng u c cung cp du t 2 bm iu chnh p sut 1 qua mt ng
ng vng. Nh qua h thng ng vng m c th cung cp cho nhiu ph ti bt k m khng
xy ra nh hng ln nhau.
Bnh xe my o t c truyn ng nh 4 b chuyn i th cp mc song song.
Cc b truyn cn li cng c mc song song, nh khi mt b truyn b trc trc, h
thng vn c th tip tc lm vic.
Truyn ng di ng v bn xoay cng c iu chnh th cp. Nh to kh nng
tinh chnh tn s quay, mt khc to kh nng truyn nng lng thu lc khng c hao tn
n cc ph ti. Kh nng tn dng nng lng cp ngc khi phanh i vi my o t
khng c tnh n do vn tc my nh v ma st ln trn bnh xe o t. Ngoi ra khng
xut hin nh ti trng vt qu nhu cu cng sut trong hot ng dng ca my. Do
trong h thng thu lc ca my o t khng cn b tr cc b tch p.
Cc h thng truyn ng khc nh thit b cng xch tri v phi, h thng xoay bng
chuyn cng nh cc xy lanh nng bng chuyn v dm hot ng theo phng thc
truyn thng. Hai xy lanh nng tc ng mt pha vi van chn dng c kh chn, do c
th khc phc c hin tng lt dng. Khi kh chn, pt tng li v nh trng lng bn
thn.
Hnh 7.39. S mch thu lc truyn ng trn my o t

B th nghim ng lc hc cho ng c t trong
1234567-
ng c t trong;
ng c thu lc;
ng c thu lc;
ng c in xoay chiu;
Tch p sut cao;
Tch p sut thp;
Bm thu lc.
Hnh 7.40. B th ng lc hc cho ng c t trong

H thng thu lc iu khin th cp c th s dng rt thch hp m phng ng
lc hc ti trng c hc trong nghin cu v ci thin ng c t trong. Kh nng ng dng
ny da trn nhng nguyn nhn c bn sau y:
1. B chuyn i th cp c m men qun tnh nhB, nn cho php t vo ng c
th nghim cc qu trnh ti trng ng lc hc bt k. Th d, thay i bc m men quay
hoc thay i nhanh tn s quay. V kha cnh ny b th thu lc c th cnh tranh vi
truyn lc in, bi truyn lc in c m men qun tnh ln hn n 80 ln.
2. Cc b th thu lc iu khin th cp c th hot ng trn 4 gc phn tC, c
ngha l i vi m men quay v tn s quay s cc phng n o chiu: M; n. Trn
ng c tnh ng c cc h thng th thng dng khc nh phanh dng in xoy ch c
th hot ng vi ti trng m khng hot ng c vi ch y.
3. B chuyn i thu lc iu chnh th cp cho kh nng la chn lu tr nng
lng thu lc t do trong cc b tch p hoc l cung cp chng ln mng ng ng thu
lcB, th d mng kt ni vi cc b th khc. Do trn cc b th ng c chuyn i mt
nng lng ln nn vic thot nhit khng cn l mt vn kh khn, c bit c khi c
nhiu b th cng hot ng trong khng gian ln cn. Ngoi ra cn c kh nng chuyn i
nng lng thot ra thnh nng lng in. Trong h thng c th b tr hai ng c
truyn ng cho hai my in d b hot ng ch my pht pht in ln mng.
Trn hnh 7.40 gii thiu s mt b th thu tnh kim tra v th nghim ng
c t trong. ng c t trong cn th nghim 1 c ni vi hai ng c pt tng dc trc
iu khin th cp 2 qua b gim tc trung gian c th to ti trng bt k cho ng c.
Cng sut tip nhn t ng c c chuyn i thu lc qua hai ng c tip theo 3 n cc
my in d b 4 v t pht in ln mng. Tng t nh vy trong ch y c th ly
nng lng in t mng in truyn chuyn ng quay cho ng c t trong. nh ti
trng xut hin khi tng gim vn tc c san phng nh cc b tch p 5. Bng phng
php ny cng c th lm n nh li in. H thng thu lc c thit k l mch khng
gian phn cch gia b th v h thng thu lc.
7.4.3. Truyn ng thu lc trn cc my t hnh
Cc dng cu trc c bn ca h thng li thu lc
a) Tr li thu lc
1234-
Van phn ph;i

Xy lanh tr li;
Van iu chnh dng;
Truyn ng li.
b) Li thu lc
hon ton
B nh lng;
Van phn phi;
Xy lanh li;
L xo;
Van gii hn p
sutV;
6- Van chn;
7- C chn c hc;
8- Van chn.
12345-
a)
b)
Hnh 7.41. Cc dng cu trc c bn ca h thng li thu lc

a) Tr li thu lc
Van phn phi tr li 1 c b tr trn trc li. Pt tng van c trong v qua l
xo van. Ti v tr trung gian ca van tr li tt c cc u ni c thng vi nhau. Bm thu
lc cung cp du khng p sut v thng. Xy lanh tr li 2 c mc v tr bi, do cc
lc ngoi c th to nn tc ng ngc vo bnh xe. Khi v lng c th xoay v theo
chuyn ng ca bnh hng dn qua trc li.
Nu tc ng vo v lng th pt tng van tr li dch chuyn ngc chiu l xo. Xy
lanh tr li c cung cp du c p sut n mt khoang xoay bnh xe hng dn theo
chiu xoay ca v lng. Nu v lng c gi cht th con trt van li dch chuyn tr v v
tr trung gian. ci thin tt hn tnh cht li th dng du i qua van iu chnh dng 3 cn
c gi khng i. Nu h thng thu lc b hng th lc li s c truyn t truyn ng
li 4 qua pt tng van 4 li n trc li thun tu c hc. Pt tng c th cun du qua van
chn dng.
b) Li thu lc hon ton
Trn h thng li thu lc hon ton (hnh 7.41b) khng c kt ni c hc gia v
lng v cc bnh hng dn nh i vi cc h thng tr li thu lc.
Nh cc ng ng thu lc c th b tr rt linh ng cc phn t ca h thng. B
phn chnh ca h thng li thu lc l b phn nh lng 1, van li 2 v xy lanh li 3. B
nh lng v van li trong thc t thng c b tr trong mt v. B nh lng thng c
cu trc l my thu lc bnh rng, c nhim v phn chia lng du tng ng vi tc ng
li cho xy lanh li. Pt tng ca van li c kt ni c hc vi v lng nh trc mt me. Nh
khi xoay v lng s c tc ng iu khin pt tng ca van li. Lu lng c iu chnh
t van li c dn n b nh lng 1, nh lm r to ca n quay 1 vng v chia du
tng ng mt vng quay v lng cho xy lanh li. Nh xoay r to m v ngoi ca van li
ko theo xoay xy lanh bn trong, do van li li tr v v tr trung gian khi t c v tr
bnh xe mong mun. Nh l xo 4 m khi nh v lng c th tm li v tr trung gian chnh
xc. Ti v tr trung gian bm cung cp du khng p sut v thng. B nh lng 1 v xy
lanh li 3 c mc th bi. Nu khng nh v lng m gi cht n v tr mi th dng
du s chy qua van li 2 v b nh lng 1 n khi b phn nh lng ca van li chuyn
ng n v tr trung gian. m bo an ton, trn ng du v gia van li 2 v xy lanh
li 3 ngi ta b tr cc van gii hn p sut 5 v van chn 6.
Nu bm cung cp khng lm vic th khi xoay v lng, van li dch chuyn n c
chn c hc 7 lm xoay b nh lng mt cch trc tip. Lc ny b nh lng tr thnh
mt bm d phng thot him, du thu lc c th c ht qua van chn 8.
Cc h thng thu lc li
Li thu lc trn cc my t hnh c th c kt ni vi h thng thu lc c lu
lng khng i, vi h thng thu lc c p sut khng i hoc h thng h thng thu lc
nhy ti. H thng li thu lc rt hay c b tr chung vi cc ph ti khc trong h thng
mt bm v cn gi l h thng thu lc trung tm. Cc dng mch thu lc quan trng nht
c gii thiu trn hnh 7.42.
a) Li thu lc trong h thng lu lng khng i
Dng du cung cp t bm 1 c th tch lm vic khng i c chia dng trong
van iu chnh dng ba ng 2 thnh mt dng c lu lng khng i n xy lanh li 3 v
mt dng du n cc ph ti thu lc khc. Trong h thng ny khng cn c mch u tin
qua van iu chnh dng ba ng cho b phn li, bi v khi dng du cung cp t bm gim
ch c lu lng du n cc ph ti thu lc khc gim di. Van li 4 v c van phn phi cho
cc ph ti thu lc khc u cn c v tr chy vng v thng ti v tr trung gian.
H thng ny c thit k vi cc phn t thu lc n gin v c gi c hp l. Tuy
nhin n c nhc im l lun c dng du chy qua h thng li v cc ph ti thu lc
khc dn n hao tn nng lng ln.
b) Li thu lc trong h thng p sut khng i
Bm du 1 c iu chnh p sut khng i cung cp dng du thch ng chnh xc
vi nhu cu lu lng ca h thng thu lc li v cc ph ti thu lc khc. Tnh cht u
tin cho h thng li c thc hin bng cch m van h qu 2 cung cp du cho ph ti
thu lc khc nu p sut bm ti van 2 vt qu mt gi tr cho trc. i vi van li v c

van phn phi ca cc ph ti thu lc khc u cn kt cu v tr trung gian l v tr chn. Ch
c bm mi to nn p sut du thay i c theo yu cu.
Do trn h thng ny ch s dng bm iu khin c th tch lm vic nn chi ph
u t c cao hn h thng lu lng khng i mt cht, nhng hao tn nng lng li nh
hn do iu chnh c lu lng. Tuy nhin vn khng khc phc c hon ton hao tn
nng lng k c khi p sut ti nh bi v lun phi gi p sut bm khng i.
a) H thng lu lng khng i:

1- Bm; 2- Van iu chnh dng
ba ng; 3- Xy lanh li; 4- Van li
b) H thng p sut khng i:

1- Bm; 2- Van h qu; 3- Van li
c) H thng nhy ti
1- Bm;
2- Van u tin;
3- B iu chnh bm;
4- ng tn hiu;
5- Van i chiu dng;
6- Van iu chnh p sutV;
7- Van li.
Hnh 7.42. Cc dng mch thu lc quan trng nht

c) H thng nhy ti vi bm iu khin c th tch lm vic
Ngoi bm iu chnh c p sut v lu lng cung cp, h thng ny cn s dng mt
van u tin 2. B iu chnh bm 3 iu chnh th tch lm vic ca bm sao cho p sut bm ln
hn p sut ti t c trc mt lch p. Mi gi tr p sut ti c dn n b iu
chnh bm qua ng tn hiu 4. Ti van i chiu 5 gi tr p sut ti ln hn s c la chn
hoc t h thng li, hoc t cc ph ti thu lc khc. Nh m bo rng, bm s phn ng
vi nhu cu ln nht ca cc h thng ph ti. B iu chnh p sut 6 gii hn p sut bm ti
mt gi tr cc i. Van u tin 2 c nhim v m bo st p sut qua h thng li p lun

khng i. Khi lu lng t bm qu nh (tn s quay bm gim nhanh trong thi gian ngn)
hoc lu lng ca cc ph ti thu lc khc qu ln, van u tin s tit lu dng du n cc ph
ti thu lc khc cho n khi t c st p sut p qua van li 7.
Van li v van phn phi ca cc ph ti thu lc khc cn c v tr trung gian l v tr
chn. Nh s tng thch gia lu lng v p sut theo nhu cu ca ph ti m gim thiu
c hao tn nng lng. Tuy nhin h thng ny vn khng khc phc c hon ton hao
tn nng lng do lch p sut iu khin ti b iu chnh bm 3 v do mc p sut ti
khc nhau gia h thng li v cc ph ti khc, nu c hai h thng lm vic ng thi.
H thng nhy ti vi bm iu khin c, b iu chnh ng tn hiu v van u
tin i hi u t ln hn so vi cc h thng gii thiu trc y.
Truyn ng thu tnh trn my nng hng (hnh 7.43)
Truyn ng thu tnh cho h thng di ng c mc trong mch kn. iu khin
vn tc chuyn ng c thc hin gn v thun tin nh bn p ga v bn p iu chnh.
Bm du iu khin c 1 nhn truyn ng t ng c diezel c kt ni c hc
vi bm iu khin v ng thi cng l bm cung cp 2. Dng du cung cp t l thun vi
tn s quay ca bm iu khin to ra mt st p sut ti mng chn 3, chuyn i thnh
mt p sut iu khin nh van iu chnh 4.
123456789-
Bm chnh;
Bm iu khin;
Mng chn;
Van iu chnh;
Van o chiu;
Xy lanh iu khin;
ng c thu lc;
Van iu khin;
Xy lanh iu khin.
Hnh 7.43. Truyn ng di ng thu tnh trn my nng hng

a- Bn p tin nhanh; b- Bn p tin t t; c- Cng tc chuyn hng.
p sut iu khin tc ng n xy lanh iu khin 6 qua van o chiu 5 v tc ng

lm tng lu lng cung cp t bm khi tn s quay ca ng c diezel tng ln.
Khi ng c diezel qu ti, p sut iu khin gim xung, gc lc ca bm nh i.
Nh s dng bn p iu chnh c th iu khin b phn iu chnh t ng v d kin
trc s thay i lu lng. Nh c th c c mt lu lng nh hn ti ch tn s
quay cao ca ng c (ct cn), hoclc tr v nhanh ca bm (phanh).
B phn chuyn i th cp l ng c iu khin c 7 c th la chn hai vng
chuyn ng bng cch thay i th tch lm vic cc tiu hoc cc i nh van iu khin
in 8 qua xy lanh iu khin 9.
H thng thu lc iu chnh tng cng sut trn my xc
Trn hnh 7.44 v 7.45 trnh by h thng thu lc trn mt my xc c iu chnh

tng cng sut.
1- ng c di ng;
2- ng c mm xoay;
3- Bm kp;
4- Xy lanh cn gu;
5- Xy lanh gu;
6- Xy lanh tr gu.
Hnh 7.44. Truyn lc thu tnh trn my xc
ng c di
ng tri
Xy lanh
gu
ng c di
ng phi
ng c
mm xoay
Xy lanh
tr gu
Xy lanh
cn gu
Hnh 7.45. H thng thu lc trn my xc iu chnh tng cng sut
Mch thu lc trn trong h thng l mch ni ghp hai mch h c cung cp du
t hai bm iu chnh tng cng sut. Bm I cung cp du cho cc khi van A v C mc ni
tip, bm du II cung cp du cho cc khi van B v C cng mc ni tip. Hai ph ti trn mi
khi van c mc song song. Cc van chn dng ngn nga dch chuyn khng mong mun
ca cc ph ti khi chu ti ln. Nh lin hp nh vy, hai ph ti trn mi khi bt k (ngoi
h thng di ng) c th hot ng ng thi v khng ph thuc ln nhau; khi chng lun
c cung cp du t mt bm ring. Tt c cc b phn lm vic u c b phn bo v p
sut ring, trn xy lanh tr gu cn c b sung mt van chn dng tit lu gii hn vn
tc tt xung. Dng du v c lc v lm mt. Van p sut 1 c iu khin t p sut vo
trn ng du v ca ng c di ng, c tc dng ngn nga vn tc qu cao khi h xung
h bng cch tit lu dng du khi p sut vo qu nh. My xc c li bng cch tit lu
trn ng du vo cc ng c hai bn xch.
H thng thu lc nhy ti v iu chnh tng cng sut trn my xc (hnh 7.46)
Xy lanh
tr gu
Xy lanh
cn gu
Xy lanh
gu
Xch
tri
Xch
phi
Bn
xoay
Hnh 7.46. H thng thu lc nhy ti trn my xc

1, 2, 3, 4- Cc bm du; 5- B iu chnh dng; 6- B iu chnh cng sut; 7- Tay
n; 8- Xy lanh iu khin bm; 913- Cc van nhy ti; 14-18- Cc cn p sut;
19-22- Cc van i chiu; 23, 24- Van chuyn mch.
H thng hot ng vi bn bm thu lc: Bm iu khin c 1 v bm cung cp
trc 2 cung cp du cho h thng di ng v cc xy lanh thu lc; hai bm thu lc c th
tch lm vic khng i cung cp du cho iu khin trc v bn xoay. Bm du 1 c
iu chnh nh mt b iu chnh lin hp cu to t b iu chnh dng 5 v b iu chnh
cng sut 6. Trong khi p sut lm vic trong mch thu lc bn xoay tc ng trc tip vo
con trt ca van 6, th p sut bm ca bm du 2 li c truyn qua tay n 7 n con
trt ca van 6. Qung ng iu khin thay i ca van ny ph thuc vo v tr ca xy
lanh iu khin bm 8. Khi lu lng cung cp t bm 1 ln th s thay i p sut h thng
s tc ng mt qung ng iu khin bm nh (cnh tay n nh), khi lu lng cung cp
ln s iu khin mnh hn (cnh tay n ln). Nh vy s c c mt ng hyperbol
cng sut theo yu cu iu chnh cng sut. Cc van nhy ti 9-13 c ng mch trc
nh cc cn p sut s cp 14 18, t c chuyn ng u ca tt c cc ph ti ngay
c khi c cc p sut ti khc nhau. Mi p sut ti cao nht c dn qua van i chiu 1922 n b iu chnh dng cung cp 5. trnh b ngt p sut nhy ti v iu khin bm
1 khi chuyn ng xung dc, cc cn p sut s cp 17 v 18 c tc ng di ng t pha
p sut cao thng qua cc van chuyn mch 23 v 24 trong mch th cp ca h thng.
H thng thu lc 3 bm iu chnh in t trn my xc (hnh 7.47)
II
iu
khin
m men
iu iu chnh
khin
nhu cuk
cng sut
luc
gii hn lu lng lngg
III
iu iu chnh
chnh
cng sutc
nhu cu Gii hnn
lu lng lu
lngl
Hnh 7. 47. H thng thu lc 3 bm iu khin in t trn my xc

1, 2, 3, 4- Bm du; 5, 6, 7, 8- Van phn phi;
9- Cc van chn; 10, 11- B iu chnh cng sut
H thng (hnh 7.47) lm vic vi ba bm du iu khin c 1, 2, 3 v mt bm khng thay

i c th tch lm vic 4. Vic iu khin v gim st cc bm thu lc v ng c truyn lc c
thc hin nh mt h thng vi x l. Bn xoay c cung cp du t bm 1 trong mch kn. Cc bm
cn li lm vic trong mch h. Bm 1 lun cung cp cho ng c bn xoay mt lu lng ln theo
yu cu gi lch p sut trn ng c bn xoay gi tr cn thit. Khi cn p sut trn tng tc th
m men quay thay i t l thun vi lch ca tay n iu khin. Khi hm c th tn dng ng
nng lm hot ng cc bm khc. Sau bm 1 hot ng ch ng c.
Khi iu khin van phn phi t 5 n 8 c thit k sao cho khi ch tc ng n
mt ph ti th n chu tc ng ca lu lng du t bm 2 v bm 3 (tc ng kp). Bm 2
v bm 3 c iu khin theo nhu cu nh p sut iu khin trc ca van phn phi m
rng nht trc .
Nhng p sut iu khin trc cao nht c thng bo n b iu khin bm qua
van chn 9. Nu khng c ph ti no hot ng th a lc bm xoay tr v. Khi iu khin
theo nhu cu nh vy c th xut hin nh hng ngc nhau ca hai ph ti tc ng ng
thi. Vic iu chnh ti trng gii hn thng qua cc bm 2 v 3 nhm ngn nga ng c
t trong b qu ti. Nu tn s quay ng c gim khi tng ti trng qu gi tr t trn cc
b iu chnh 10 v 11, th bm s c iu khin sao cho ng c khng b ngt n cht
my. iu chnh cng sut ring l iu khin theo nhu cu v c u im so vi iu chnh
cng sut thng thng l khng cn d tr cng sut cho cc truyn ng ph.
H thng thu lc lu lng khng i trn my ko nng nghip
Hnh 7.48. H thng thu lc lu lng khng i trn my ko nng nghip

1, 2, 3- Bm u; 4- Van phanh moc; 5, 7, 8, 12 - Van phn phi; 6- Van chn;
Trng i hc Nng9-nghip
Ni
Gio10,
trnh
Truyn
thu lc
kh nn...
229
Van H
iu
chnh;
11Cnng
p sut;
13-vu
o p sut;
14, 15, 16, 17- Van gii hn p sut; 18- Cht gi thu lc.
H thng (hnh 7.48) lm vic vi 3 bm c th tch lm vic khng i, bm 1 v 2 cung cp

cho cc ph ti thu lc, cn bm 3 cho h thng li. Van phanh moc 4 v van phn phi 5 c
cung cp du t bm 1, khi van phanh c tnh cht u tin so vi van phn phi. Dng du tha c
th chy qua van chn 6 khi van phn phi 5 v tr trung gian b sung cung cp cho van phn
phi 7 v 8 cng nh van iu chnh lc 9. Van iu chnh lc c ng v tr trung gian. Dng
du t bm khi c dn qua cn p sut 10 v thng. Nh cn p sut 11 m c c mt lu
lng khng ph thuc p sut ti cho cc xy lanh nng h c khi nng ln khi h. Nh chuyn mch
van phn phi 12 c th s dng van iu chnh lc cho c h thng nng h trc. Do c kt ni
vi u o p sut bng in nn c th thc hin iu chnh p sut xy lanh, nh c th iu khin
v gi khng i lc tc ng ca cc my cng tc trn c cu treo. Vic gi p sut an ton c
thc hin pha s cp nh cc van gii hn p sut 14, 15, 16 cng nh pha th cp ti xy lanh nng
sau nh van 17 v nh cht chn thu lc 18 trn van phn phi.
H thng thu lc p sut khng i trn my ko nng nghip (hnh 7.49)
1234567-
C cu treo;
cm thu lc;
Xy lanh gu xc;
Truyn ng trc;
Xy lanh li;
Truyn ng b phn ct;
Truyn ti thng ng.
1- Bm du;
2- Van gii hn p sut;
3- Bm chnh;
4- Van h qu;
5- Van iu chnh dng;
6, 7, 8- Van phn phi.
Hnh 7.49. H thng thu lc p sut khng i trn my ko nng nghip

Trong h thng bm 1 cung cp du cho cc thit b thu lc cng nh phanh, ly hp
v v tr bi trn vi du p sut thp. Van cng trc 2 c iu khin n p sut khong 7
bar. Bm chnh l mt bm iu khin c th tch lm vic c iu chnh hnh trnh 0; n
cung cp p sut gn nh khng i vi lu lng du cho nhu cu ca ph ti.
Van h qu 4 s m cho n khi p sut gim xung di mt gi tr cho trc. Khi
n ng li, ngn khng cho p sut tip tc gim v lng cung cp cho h thng li di
mc cho php.
Cc ph ti thu lc c mc song song. Van iu chnh dng 5, c b tr trc
van phn phi iu khin bng tay, c nhim v gii hn vn tc pit tng v tn s quay ca
ph ti.
B truyn ng thu tnh pha trc c ng ngt bng van in t. Van phn phi
4/3 6 ng mch du n ng c cn van phn phi 3/2 7 ng ly hp gia ng c v cc
bnh trc. Khi tc ng vo ly hp truyn ng th b truyn thu tnh pha trc c
ngt ra nh b ngt in.
cc s chm, ng c c mc song song qua van phn phi 8, cn vi cc s
trung bnh th ng c c mc ni tip. Trn cc s nhanh b truyn ng trc lun lun
b ngt. Vic chuyn mch t song song sang ni tip c thc hin t ng nh la chn
cc cp s truyn (ci s bng in). Trn h thng ny phn nng ti pha trc v xy lanh
lc c thit k tc ng kp v trn ng du v lun c p sut 7 bar.
H thng thu lc nhy ti trn my ko nng nghip (hnh 7.50)
Hnh 7.50. H thng thu lc nhy ti trn my ko nng nghip

1- Bm iu khin c; 2- Bm kp; 3- Van u tin; 4- Van iu chnh; 5, 6, 7Van phn phi; 8- Van li; 9- Van chn; 10- Van gii hn p sut; 11, 12- Cn p
sut; 13- Van tit lu; 14- Van gii hn p sut; 15- Cht hm thu lc
H thng hot ng vi hai bm: Bm iu khin c 1 v bm kp 2. Bm thu lc
1 cung cp du cho c cc ph ti thu lc v c thu lc li. Nh van u tin 3 m h thng
li lun c cung cp trc theo nhu cu. Vic iu chnh bm 1 c thc hin nh van
iu chnh 4 sao cho bm ch cung cp lu lng du to ra mt lch p sut khng
i (p = 25 bar) qua van phn phi 5, 6, 7 v van li 8. V th m lu lng du n ph ti
lun lun t l vi lch ca van. p sut ti ca ph ti mc k tip c thng bo qua
ng tn hiu p sut ti (nt t) n van iu chnh 4. Van chn 9 ch cho qua dng du
n mi ph ti c p sut ti cao nht. Khi p sut h thng vt qu gi tr cho php (p=
180 bar) lu lng ca bm c iu chnh tr v qua van gii hn p sut 10. Nh cn p
sut 11 v 12 ci trc cc van phn phi, ngay c khi cc ph ti hot ng ng thi vn c
c mt lu lng khng ph thuc p sut ti. Lu lng du n cc van c th c iu
khin bng tay nh van tit lu 13. An ton p sut pha th cp ca h thng thu lc c
m bo nh van gii hn p sut 14 v cht hm thu lc 15 lp trn van phn phi.
Truyn ng thu tnh cho b phn lm vic ca r moc
12345678-
Truyn ng sn moc;
Vn chuyn ngang;
Trc nh lng;
Nng rm;
Xp t thc n kh;
Ci cht;
Bm du;
Cht ti.
1- B chia dng;
2, 3- Van in t;
4- Van 3 ng;
5- B ngt p sut.
Hnh 7.51. Truyn ng thu tnh cho cc b phn lm vic trn r moc
Hnh 7.51 gii thiu mt h thng truyn ng thu tnh nhiu nhnh cho cc b phn
lm vic trn mt r moc hot ng trong nng nghip.
H thng thu lc ca my ko truyn ng cho h thng cht r moc, gom sn
phm trn moc, xp t thc n kh ln cao v m ca rm che. H thng thu lc b
tr ti moc vi h thng bm kp c th tch lm vic khng i, truyn ng t trc trch
cng sut ca my ko cung cp du cho cc ph ti cn li. Mt bm th 2 cung cp lu
lng qua b chia dng 1 n cc ng c truyn ng cho sn v vn chuyn ngang.
iu khin chuyn ng ca sn khi li v vn chuyn ngang t tri qua phi s dng cc van
in t 2 v 3. iu khin v cp chuyn ng ca sn ngi ta trang b mt van iu
chnh dng 3 ng tc ng in t. Khi trc nh lng dng, p sut du trn ng vo tng
ln v b ngt p sut 5 s ngt t ng b phn truyn ng y sn. Van phn phi 2 sau
ch cn gi v tr mch cho chuyn ng li v.
B phn an ton qu ti thu tnh
Hnh 7.52. B phn an ton trn mt my nn thu tnh

Trn hnh 7.52 gii thiu b phn an ton trn mt my nn thu tnh. B phn an
ton hot ng nh sau:
Kh nn c np sn c p sut khong 15 bar nn nn du v y pt tng v pha
tri xy lanh. Nu xut hin mt lc F qu ln th van chn dng ng li v du trong xy lanh
s chy qua van gii hn p sut n pha p sut thp hn. Pt tng chuyn ng sang phi.
Nng lng c chuyn i thnh nhit. Nu lc F khng cn na pt tng li chuyn ng
n c chn bn tri.
7.4.4. Truyn ng thu lc
trn cc my tnh ti
My dp ngang truyn
ng thu tnh
Trn hnh 7.53 gii thiu s
hot ng ca mt my dp ngang
truyn ng thu tnh. Nu van phn
phi ang v tr m, th dng du
Hnh 7.53. My dp ngang thu tnh
t bm s chy khng p sut v thng, bi v ng du v t xy lanh lm vic 2 b chn

v pt tng ca xy lanh iu khin 3 v tr cui cng.
Nu van phn phi 1 c chuyn mch n v tr ng th dng du p sut cao s
c dn n pha tri xy lanh iu khin 3 v pha tri xy lanh lm vic 2. Xy lanh chnh
chuyn ng sang phi. Do lin kt c hc van phn phi 4 khi theo pt tng ca xy lanh
2 chuyn mch sang tri. Nu pt tng ca xy lanh 2 chy gn n v tr cui cng th pt tng
iu khin 3 chy sang tri v lm chuyn mch van phn phi 5, do pt tng ca xy lanh
2 li chuyn ng sang tri. Sau khi chuyn mch van phn phi 6, pt tng ca xy lanh 2
thc hin hnh trnh tin nhanh do dng du c dn qua van 6 v 5 n 2 pha ca pt
1, 4, 5- Van phn phi;
tng.
2- Xy lanh lm vic;
H thng thu lc trn my phun3-c

cht iu
do khin.
Xy lanh
1- Bm du;
2- Tit lu iu khin
c;
3- Van gii hn p sut;
4- Van an ton.
Hnh 7.54. H thng thu lc trn my phun c cht do

Trn hnh 7.54 gii thiu h thng thu lc trn mt my phun - c cht do. Cc xy
lanh c iu khin nh cc van in t theo trt t sau:
1. ng b phn lm vic Z1;
2. y b phn phun Z2;
3. Phun cht do (Z3 y trc vt);
4. Gi p sut khng i;
5. Hnh trnh v ca b phn phun (Z2) v trc vt (Z3);
6. M b phn lm vic (Z1);
7. Ko li khun ra;
8. y b phn to hnh ra (Z5).
Vn tc pt tng v p sut theo yu cu khc nhau c iu khin theo chng trnh
nh van tit lu iu khin c 2 v van gii hn p sut 3. Bm iu chnh p sut v lu
lng 1 cung cp cho h thng lu lng tng ng.
Van an ton ngn nga vic ng b phn lm vic khi np m.

R bt cng nghip truyn ng thu tnh
Trn hnh 7.55 gii thiu s mch thu lc ca mt r bt cng nghip tng i
n gin. Ba chuyn ng chnh ca r bt c to ra nh cc xy lanh Z1 thc hin chuyn
ng thng ca cnh tay, xy lanh Z2 thc hin chuyn ng lc cnh tay v ng c M3 thc
hin chuyn ng xoay r bt. Cc chuyn ng c iu khin bng cc van tu ng SV1,
SV2 v SV3. Bm du iu chnh c p sut 4 cung cp dng du theo yu cu c dn
qua b lc p sut cao 5 bo v van tu ng.
Cc gi tr iu chnh cho trc t b iu khin 6 c so snh vi cc gi tr hin ti
1, 2, 3 xc nh trong b iu chnh 7 vi cc u o A1, A2, A3. Cc van tu ng tng ng
s iu khin chuyn ng theo cc thng s nh v xc nh t b iu chnh.
Truyn ng thu tnh trn my ct thuc l (hnh 7.56)
Hnh 7.56. S mch thu lc

ca my ct thuc l
Hnh 7.55. R bt truyn ng thu tnh
1, 2, 3- Cc gi tr hin ti; 4- Bm du; 5B lc; 6- B iu khin; 7- B iu chnh.
1- ng c ct; 2- ng c xch ti; 3Bm iu khin c; 4, 5, 6- Van phn

phi; 7, 8, 11- Van gii hn p sut; 9Bm khng iu khin c; 10- B lc;
12- B lm mt du.
Trn my ct thuc l c trng dao v xch vn chuyn l c truyn ng thu tnh.

trnh dao ng va p do tc ng ct khng u, tn s quay ca ng c trng dao 1 v
ng c dn ng xch c iu chnh nh thay i th tch lm vic ca bm iu khin
c 3. Cc ng c c mc ni tip qua van phn phi 4 v 5, do chiu di ct ca
thuc l c gi khng i khi thay i tn s quay.
Van phn phi 6 m nhn vic hm do trng dao. Van gii hn p sut 7 v 8 bo v
h thng trc nh p sut khi ng v ngt mch ng c trng dao. Du thu lc trong
pha p sut thp chy qua bm 9 v b lc 10 cung cp cho mch kn. Du tha c dn
qua van gii hn p sut thp 11 v b lm mt du 12 v thng.
Thang my truyn ng thu tnh

Hnh 7.57 gii thiu s hot ng ca thang my thu lc v s mch thu lc
ca thang my. Ca bin c dn chuyn ng trn 2 hoc 4 ng ray v c nng nh xy
lanh 4 v cp 5. Thang my trn hnh 7.57 c chiu cao nng ln gp i hnh trnh pt tng.
Khi c chiu cao nng ln hn c th s dng xy lanh vn xa chuyn ng ng thi. H
thng thu lc hot ng theo s mch: Khi khi hnh c bm, ng c in v nam
chm in M1, M2 ng thi c ng mch. Dng du iu khin i qua M1 s ng van
nng H (vn tc ng c th iu khin nh tit lu D1), nh sau khi khc phc on tng
tc th lu lng ton phn s chy n xy lanh nng v nng ca bin. Ti b1, M2 khng c
dng qua, van FH c ng v tr tit lu, do sau mt on hm chnh xc ca bin
chuyn ng ln chnh xc n v tr cui cng B. Ngay sau ti im b2 ng c v van
in t M1 c ngt, v van nng H m ra (vn tc m c iu khin nh tit lu D2)
dng du chy v thng.
Hnh trnh h c iu khin qua van in t M3, M4, van h S v van h chnh xc
FS xy ra tng t.
1- Ca bin;
2, 3- ng ray;
4- Xy lanh;
5- Ti cp.
Hnh 7. 57. Thang my truyn ng thu tnh

Thit b th thu lc tu ng (hnh 7.58)
Thit b th c nhim v t ti cho mt mu th ko nn vi mt qu trnh ng sut
theo thi gian sao cho c th thc hin th nghim trong thc t vi chi ph thi gian chp
nhn c, th d th nghim dao ng ca mu th ph thuc vo cc thng s ca vt
liu.
Phn thu lc ca thit b th gm c lin hp bm du vi tch p thu lc 1, van tu
ng thu lc 2 v xy lanh tc ng kp 3. Theo mi chng trnh th nghim, qung ng
dch chuyn ca cn pt tng c xc nh nh u o dch chuyn 5, ti trng ca mu th
c xc nh nh u o bin dng 7 hoc lc to ra c xc nh nh u o lc 6. Trong
b khuych i iu chnh 9, cc gi tr hin ti cung cp t cc u o qua b khuych i o
10 c so snh vi cc gi tr cn thit.
1- Van lin hp;

2- Van tu ng;
3- Xy lanh;
4- Mu th;
5- u o dch chuyn;
6- u o lc;
7- u o bin dng;
8- B cp p gi tr cn;
9- Khuych i iu chnh;
10- Khuch i o.K
Hnh 7.58. S thit b th thu lc tu ng

B phanh cng sut thu tnh
Cc h thng phanh dng xc nh c tnh cng sut v hiu sut nh cc b
phanh nc hoc dng in xoy khng ph hp o cc gi tr tn s quay qu nh v m
men quay qu cao.
Trong trng hp ny thch hp nht l s dng h thng phanh cng sut thu tnh
(hnh 7.59).
1- Bm du;
2- Van tit lu iu khin c;
3- B lm mt.
Hnh 7.59. S h thng phanh cng sut thu tnh

My th nghim c truyn ng bi mt ng c in (th d mt hp s) c mc
vo ng trc mt bm thu lc iu khin c th tch lm vic. Cng sut c hc u
vo c bm chuyn thnh cng sut thu lc thay i c theo iu khin bm 1 v van
tit lu 2 cng sut thu lc c bin thnh nhit trong van tit lu v to ra ngoi mi
trng qua b lm mt du.
PHN B
Truyn ng kh nn
Chng VIII
C s k thut kh nn
8.1. Nhng vn chung
Bn cnh cc cht lng thy lc nh nc v du, kh nn cng l mt trong nhng
mi cht mang nng lng v tn hiu quan trng nht trong k thut thy kh.
Kh nn c ng dng t rt lu, cch y trn 2000 nm, ngi ta bit to ra
kh nn, lu tr kh nn v s dng lm mi cht mang nng lng. Vo qung th k th 3
v th nht trc cng nguyn Alexandrie cc nh c kh Ktesibios v Heron pht minh
ra cc thit b my mc hot ng bng kh nn.
Tuy nhin lch s pht trin ca k thut kh nn cng c nhng bc thng trm. Mt
mt do trnh k thut cng ngh cc thi k trc cha tng xng, mt khc cn c s
cnh tranh gay gt ca cc h thng truyn nng lng khc nh ng c nhit, truyn ng
in m mi n nhng nm gn y k thut kh nn mi li c c vai tr xng ng
ca n trong sn xut. Thi k bng n ca k thut kh nn bt u cng vi s pht trin
mnh m ca k thut iu khin v t ng ha ca cc qu trnh sn xut, nht l khi c s
tham gia ca k thut in t v k thut tnh hin i. Ngy nay kh nn tham gia vo hu
ht cc lnh vc sn xut nh ch to my, xy dng, k thut xe hi, k thut y hc, k thut
r bot, khai khong
8.1.1. Kh nng ng dng ca k thut kh nn
Trong k thut iu khin
Do c tnh linh ng cao, kh nng truyn dn xa v khng ph thuc vo khng gian
cu trc nh iu khin thy lc v iu khin in nn cc h thng iu khin bng kh nn
cng c th tham gia vo hu ht cc dy chuyn lp rp t ng ha trong cc lnh vc sn
xut, cc h thng kp g, nn p, ng gi bao b trong cng nghip ha cht, thc phm
Ngoi ra k thut kh nn cn c s dng rt c hiu qu ti nhng a bn, ni c nguy c
chy n nh trong vic phun sn, trong cng nghip nha hoc sn xut cc thit b in t
Trong k thut truyn ng
- Truyn chuyn ng va p
Kh nn c truyn chuyn ng va p cho cc my khai thc , khai thc than,
xy dng, lm ng, my khoan, ba my
- Truyn ng quay
Truyn ng kh nn t c s dng truyn chuyn ng quay vi cng sut ln
do c gi thnh cao v hiu sut thp. Cc ng c kh nn c s dng ph hp nht l cho
cc my khoan, my vn vt c cng sut di 3,5kW hoc cc my mi c cng sut khong
2,5kW nhng c tn s quay rt cao khong 100.000vng/pht. Ngoi ra cc ng c kh nn
cn c s dng lm ng c nh v trong cc h thng iu khin.
- Truyn ng thng
Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc v Kh nn 237
Truyn ng thng bng kh nn c thc hin nh cc xy lanh dng kp g cc

chi tit, dng trong cc thit b ng gi, dn nhn nh s sn phm, trong h thng phanh xe
hi
- Truyn ng lc
Chuyn ng lc l chuyn ng quay vi gc gii hn nh hn 3600. Cc ng c
lc truyn ng bng kh nn thng dng trong cc dy chuyn cng ngh, th d phn
dng sn phm trn cc bng chuyn phn nhnh
8.1.2. u nhc im ca k thut kh nn
u im
- Kh nn c kh nng lu gi v vn chuyn thun li n nhng a im cn thit;
- C kh nng truyn ti nng lng i xa nn c kh nng iu khin t xa v linh
ng trong vic b tr cc phn t cu trc, kh thi c th dn trc tip ra mi trng;
- Chi ph u t thp do c th kt ni vi h thng kh nn trong x nghip;
- An ton tt do c th b tr van gii hn p sut;
- C th khi hnh vi tn s quay thp v rt an ton khi qu ti;
- Tui th cao;
- D thay th cc phn t ca h thng;
- C th thay i v cp vn tc v tn s quay.
Nhc im
- Ch lm vic c vi ti trng nh;
- Vn tc chuyn ng ph thuc vo ti trng do tnh chu nn ca khng kh;
- nh hng khng tt n mi trng do n v kh thi c du;
- Vn tc truyn v x l tn hiu chm.
8.2. Tnh cht kh nn k thut
8.2.1. Thnh phn ha hc ca khng kh
Khi h thng kh nn hot ng, my nn kh s ht khng kh ngoi kh quyn v y
vo h thng. Nh vy mi cht mang nng lng trong h thng chnh l khng kh. Thnh
phn ha hc ca khng kh kh c th tham kho trn bng 8.1.
Bng 8.1. Thnh phn ho hc ca khng kh
Th tch
N2
O2
Ar
CO2
H2
Ne.10-3
He.10-3
Kr.10-3
X.10-6
78,08
20,45
0,93
0,03
0,01
1,8
0,5
0,1
75,51
23,01
0,04
1,286
0,001
1,2
0,07
0,3
40
(%)
Khi lng
%
Ngoi cc thnh phn ha hc trn ca khng kh kh, sch cn c thm bi bn, hi

nc v mt s tp cht khc ty thuc vo iu kin thi tit kh hu v tiu kh hu ca
vng sn xut. Cc thnh phn ny l cc tc nhn chnh gy ra hao mn, han r trong h
thng, v vy cn c cc bin php hoc thit b loi b hoc gii hn hm lng n mc
cho php.
8.2.2. Tnh chu nn ca khng kh
Tnh chu nn ca khng kh dn n hai tc ng c bn:
+ Mt th tch khng kh kn s l mt vt th n hi;
+ Mt th tch khng kh c p sut s tch ly nng lng.
a) Tnh cht n hi v m un n hi
Trn hnh 8.1 Gii thiu mt xi lanh cha khng kh. Chuyn ng ca piston trong xi
lanh s gy ra qu trnh nn khng kh. i vi tnh cht cng vng ca h thng truyn ng
bng xi lanh kh nn th m un n hi v cng ca th tch khng kh nn c ngha rt
ln. M un n hi ca kh nn l:
E L = V
dp
dV
(8-1)
Nu gi thit, s thay i trng thi kh l a bin, theo nh lut cht kh s c:

pVn= K = const
(8-2)
Vi phn phng trnh trng

thi theo V:
dp
Kn
= n +1
(8-3)
dV
V
Thay vo cng thc nh
ngha m un n hi s c:
EL = V
Kn
Kn
= n = np
n +1
V
V
(8-4)
Nh vy m un n hi
ca mt th tch khng kh nn ch
ph thuc vo p sut tuyt i p
v ch s a bin n.
Hnh 8.1. Qu trnh nn mt th tch kh
xc nh cng n hi ca th tch khng kh nn cng xut pht t nh ngha

m un n hi.
cL =
dF
dx
(8-5)
Nu thay
dF = Adp
V = V0 - Ax
dV
dV
= A dx = dx
A
S tnh c cng n hi theo cng thc sau:

dp
c L = A 2
dV
Nu thay:
dp E L
=
dV V
vo cng thc xc nh cng n hi s c:
A
A2
A2
np
np =
EL =
cL =
x0 x
V
V
(8-6)
(8-7)
(8-8)
So snh vi tnh cht n hi ca mt th tch du

Nh bit, tnh n nh chuyn ng khi c nh hng ca ti trng ca truyn ng
thy lc tt hn nhiu so vi truyn ng kh nn do du thy lc t chu nn hn khng kh.
nhn bit r gii hn hot ng ca truyn ng kh nn, trong phn ny tin hnh so snh
tnh cht n hi ca khng kh nn so vi cht lng thy lc.
i vi du thy lc c cng thc m un n hi
E ol = V
p
V
(8-9)
so snh cn tnh p sut khng kh m ti mt th tch khng kh V0 c cng

cng nh mt th tch du
E
p
= d
(8-10)
i vi du:
V
V0
np
p E L
=
= L
i vi khng kh :
(8-11)
V V0
V0
1
pL = Ed
T rt ra:
(8-12)
n
Nu ly E0l 1,4.105N/cm2 v khi thay i trng thi on nhit (n=K=1,4) th:
pL 105N/cm2 104bar
(8-13)
Nh vy mt th tch khng kh c cng cng vi th tch du chu p sut 1 bar
th p sut ca th tch kh phi l 104 bar.
b) Kh nng tch ly nng lng

Mt h qu khc ca tnh chu nn ca khng kh l kh nng lu tr th nng. Nng
lng ca kh nn c th lu gi tp trung v sau a ra s dng. Tr s ca nng lng s
dng c (cng k thut) ph thuc vo tr s th tch kh, p sut u v cui qu trnh v
loi thay i trng thi gia hai trng thi p sut (tham kho trong cc gio trnh k thut
nhit v cc qu trnh nn gin).
Th d di y c th lm sng t kh nng tch ly nng lng ca kh nn: Nng
lng ta ra khi gin ng nhit ca 1kg kh nn c p sut ban u l 10bar c kh nng t
c 4,5 W trong khong thi gian l 12 gi.
8.2.3. nht ca kh nn
nht l mt tnh cht vt liu c lin quan n ma st trong ca cc phn t kh.

nht ca khng kh cng c phn bit gia nht ng hc v nht ng lc hc.
a) nht ng lc hc
nht ca khng kh gy nn cc lc cn tc ng ln dng kh chuyn ng. Do
kin thc v nht mi cht xc nh cc lc ma st nht l rt quan trng. Lc ma st c
th xc nh theo cng thc sau:
v
(8-14)
FR = A x
y
Trong : l nht ng
lc hc ca mi cht; A- din tch ma
st; vx- vn tc dng chy theo chiu
dng x; y- phng vung gc vi mt
phng ma st.
Do nhit khng kh c nh
hng quyt nh n nht ca n,
nn cn a vo mt cng thc tr
gip xc nh nht trong
khong nhit xc nh:
T
= N
TN
3/ 4
(8-15)
Trong : N=17,9.10-6Ns/m2 Hnh 8.2. nht ng lc hc ca khng kh v nc

l nht ca khng kh khi TN=273,150 K v pN=1,0133bar. Cc gi tr nht ph thuc
nhit v p sut ca khng kh c th tra cu trong cc s tay k thut.
Trn hnh 8.2 gii thiu th so snh n gin gia nht khng kh v nht ca
nc, c th nhn thy:
- nht ca khng kh thp hn rt nhiu so vi nc (100 ln 00C);
- nht ca khng kh tng theo nhit cn nht ca nc li gim.
b) nht ng hc
nht ng hc l nht ng lc hc tnh theo khi lng ring:
(8-16)
Cng nh nht ng lc hc, nht ng hc ca khng kh ph thuc vo p

sut v nhit . iu ny c th gii thch r rng theo phng trnh trng thi ca cht kh
p
RT
n v nht ng l m2/s
Gi tr nht ng hc theo p sut v nhit c th tham kho trong cc s tay k
thut nhit.
8.2.4. m ca khng kh
Nh bit ngoi cc thnh phn ha hc, khng kh ngoi kh quyn lun cha m
dng hi nc. Kh nng cha nc ca khng kh ph thuc vo p sut v nhit . Cc
cng thc tnh ton di y c xy dng da theo gi thit rng: nh lut Dalton v p
sut ring tha mn c vi hn hp khng kh v hi nc; phng trnh kh l tng cng
tha mn vi hi nc. Tuy nhin p sut ring ca hi nc b gii hn bi s bo ha hi
nc ti nhit tng ng. Mt th d rt kinh in l s xut hin ng git hi nc trn
mt a lnh khi t trong vn vo ma ng. Lng hi nc ln nht m khng kh c
th tip nhn trong mt khng gian c gi l lng m bo ha.
i vi cc cng thc tnh ton khng kh m di y th kin thc v lng hi
nc trng thi bo ha ph thuc vo nhit v p sut l rt cn thit.
mt th quan h gia lng m
bo ha trong khng kh vi p
sut v nhit . Khi mt lng
khng kh m thay i trng thi
th phn khng kh kh khng thay
i do ha hi v ngng t. Ngi
ta xc nh m khng kh theo
lng hi nc trn mt lng
khng kh xc nh. Khi lng
chung ca th tch khng kh cn
nghin cu l tng ca khi lng
nc v khi lng khng kh, c
ngha l:
M = mD + m2
(8-18)
Hm lng nc (hay cn
gi l m tuyt i) c nh ngha l:
xD =
mD
mL
(8-19)
Hnh 8.3. th quan h gia lng m bo ha vi

nhit v p sut
Hm lng nc ca khng kh
kh khi s l xD = 0, i vi nc v hi nc thun ty xD => .
Nu tha mn nh lut Dalton cho hn hp kh th c th ni rng, p sut tng ca mt hn
hp cc cht kh khc nhau l tng ca cc p sut ring. i vi khng kh m, p sut chung
s l tng cc p sut ring ca khng kh v p sut ring ca hi nc.
p = pD + pL
(8-20)
Trong : P- p sut chung; PD- p sut ring ca hi nc; PL- p sut ring ca
khng kh.
i vi khng kh v hi nc c th vit phng trnh trng thi
21)
pDV = mDRDT
pLV = mLRLT
(8(8-22)
T c th tnh c hm lng nc trong khng kh:

xP =
mD pDR L
p
=
= 0,622 D
mL pLR D
p pD
(8-23)
Nu trng thi bo ha hm lng nc c th tnh theo cng thc:

x s = 0,622
ps
p ps
Nu lng nc hm cha trong khng kh vt qu lng m bo ha th lng nc

di d so vi lng m bo ha khng c khng kh tip nhn dng kh m c tch ra
dng sng.
Mt khi nim na m t lng nc cha trong khng kh l bo ha. Khi
nim ny l t l gia hm lng nc trong khng kh vi hm lng nc ca khng kh
bo ha.
=
T s =
p ps
x D p D (p p s )
=
=
x s p s (p p D )
p pD
(8-25)
pD
trong kh tng hc gi l m tng i.
pS
Hnh 8.4. Th d tnh ton lng nc tch ra khi nn kh

Trong iu kin kh quyn pD v pS rt nh so vi p sut kh quyn nn c th b qua
trong tnh ton.
=
x D pD
=
xs
ps
(8-26)
Nh vy, m tng i ca khng kh c th c tnh ton n gin theo cng

thc:
xD
xs
(8-27)
Trn hnh 8.4 Gii thiu mt th d tnh ton lng nc tch ra khi khng kh khi
qua my nn kh.
Khng kh trong iu kin kh quyn c p sut 1bar, m tng i =70%, nhit
&= 36kg / h s tch ra
200C c nn ng nhit n p sut p2=10bar vi lu khi tng m
&w = 319,1g / h
lng nc ng git l m
8.3. Cc nh lut dng kh

Khi m t cc h thng kh nn vic tnh ton dng kh chuyn ng vi cc sc cn
dng ng mt vai tr quyt nh. Trong tnh ton c th ng dng cc m hnh dng kh
khc nhau s c gii thiu di y.
8.3.1. Dng kh qua vi phun l tng
Trn hnh 8.5 gii thiu mt m hnh vi phun kh l tng t mt bnh kh.
M hnh c xy dng vi cc gi thit sau:
Khng ma st, dng chy on nhit;
Vi phun trn u ti ca ra ca bnh kn;
Khng c cng k thut cp vo:
Khng c nh hng ca th nng.
y tha mn nh lut nhit ng th nht i vi qu trnh chy dng.
h1 h 2 +
hoc l:
h1 +
(v
2
1
v 22
=0
2
v12
v2
= h2 + 2
2
2
(8-28)
(8-29)
Trng thi cht kh trong bnh cn c gi khng i (p1T1), trong khi p sut p2 c
th thay i c nh cnh tit lu.
Vi v1 0 s c phng trnh:
v 22
= h 1 h 2 = c P (T1 T2 )
2
(8-30)
Nh cc phng trnh kh l tng:

T1 =
p1
R1
(8-31)
cc nhit dung ring:

cp - cv = R
cP
=K
cV
(8-32)
Hnh 8.5. Bnh kn c vi phun vi

p sut ra iu khin c
cP
K
=
R K 1
v phng trnh trng thi on nhit:

T2 p 2
=
T1 p1
K 1
K
(8-33)
K 1
K p1 p 2 K
v2 = 2
1
K 1 1 p1
dn n:
(8-34)
Lu khi dng kh c th tnh c t cc cng thc

&= v 2 A 2 2
m
(8-35)
2 p2 K
=
1 p1
&= A 2
m
K p 2
K 1 p1
(8-36)
2
K p2

p1
K p 2
K 1 p1
Trong thnh phn: =
K +1
K
2p
1 1
K p2

p1
K +1
K
(8-37)
c gi l hm thot, l mt hm s ca t l p sut
d
p
d 2
p1
(8-38)
p2
, hm s c cc i nu:
p1
=0
(8-39)
i vi khng kh (K = 1,4) s c t l p sut ti hn cho vi phun l tng
p2
p1
2 K 1
=
= b = 0,528
th K + 1
Gi tr cc i ca hm thot khi s l:
(8-40)
max = 0,484
(8-41)
Cng thc tnh lu khi dng kh c rt gn li l
&= A 2 2p11
m
(8-42)
Lu khi dng kh ch ph thuc vo hm thot v trng thi kh trong bnh (p11),

nu thay:
1 =
p1
T1R L 0
(8-42)
s nhn c cng thc cui cng:
& = A 2 p 1
m
2
R L 0 T1
(8-43)
Trn hnh 8.6 gii thiu quan

h gia hm thot vi t l p sut
tnh ton lu khi dng kh ra.
Nu gim p sut ngoi iu khin
c pa v gi p sut trong bnh p1
khng i, th hm thot s tng
n gi tr cc i max. Sau hm
thot s khng i c khi
pa
gim
p1
nh hn gi tr ti hn ca n. Khi t
l p sut qu ti hn ch cn ph
thuc nhit trong bnh m khng
cn ph thuc vo p sut bn ngoi.
Nh vy ch c phn bn phi l ph
hp vi vi phun m t.
Hnh 8.6. Hm thot ph thuc t l p sut
Nu ti ca ra vi phun c tit din ngang nh nht th s c t l p sut ti hn nh

nht c th gia p sut p2 ti tit din nh nht v p sut p1 trong bnh.
Vi t l p sut ny ti mt ct ngang nh nht s t c gi tr vn tc ln nht
c th, c ngha l tng ng vi vn tc thot ti hn (vn tc m thanh)
T cc cng thc (8-34) v (8-40) tnh c vn tc ti hn theo cng thc:
v 2 th =
2K p 1
=
K + 1 1
2K
R L 0 T1 = KR L 0 T2 th
K +1
(8-44)
Vn tc dng kh c th tng ln hn vn tc m thanh sau mt mt ct hp nht nu

nh mt ct dng sau c m rng ra. Trong va p nn p dng chy li b hm li v
vn tc li gim xung di vn tc m thanh.
Trn vi phun Laval (Gustav de Laval 1887) mt ct ngang c m rng ra sao cho
tng ng vi qu trnh gin on nhit. Nh trnh c va p nn v dng chy s thot
ra khi vi phun vi vn tc ln hn vn tc m thanh.
Khi pa/p1 cn ln hn hoc bng vi t l ti hn b, ngi ta c php ly p2 = pa.
p
Nu t l p sut a li nm trong vng qu ti hn th s khng th xut hin s thay i
p1
no na ca hm thot v khi ti mt ct thot khng kh lun c vn tc m thanh. Khi
s c:
p2 = bp1
(8-45)
Do gin n trong vi phun nn nhit ca ra thp hn nhit trong bnh:

T2 p 2
=
T1 p1
K 1
K
(8-46)
Ti gi tr t l p sut ti hn:
K
T2 2 K 1
=
T1 K + 1
K 1
K
2
1
=
= const
K + 1 1,2
(8-47)
T l ny ch tha mn khi:
Ti mt ct ngang vi phun c t l p sut ti hn b;

Ch s on nhit K l hng s.
c bit khi x kh xut hin trong van hao tn p sut ln, do y kh x gin n
n p sut mi trng v tng ng c lu lng ln chy qua van. Hao tn p sut ln dn
n t l p sut qu ti hn do xut hin ti dng chy qu ti hn.
8.3.2. Dng kh qua tm chn
Cc quan h cho tnh ton
dng kh qua vi phun cng tha mn v
nguyn tc vi dng chy qua mt phn
t cn dng dng tm chn c cnh sc
(hnh 8.7). Tuy nhin cn lu rng,
dng kh b bin dng ti phn t cn
dng hoc ti ch thay i mt ct ngang
ca thnh ng v mt ct ngang hu hiu
s nh hn mt ct ngang thc t ca
ng dn. Hin tng ny c gi l s
tht tia hoc s co dng. T l gia
mt ct ngang nh nht vi mt ct
ngang hnh hc A0 c gi l h s
co tht k:
k =
A2
A0
Hnh 8.7. Dng kh qua tm chn
(8-48)
T l m m l t s gia mt
ct ngang hnh hc A0 vi mt ct ca
vo A1:
m=
A0
A1
(8-49)
ln hao tn dng chy xut

hin khi co dng ph thuc vo hnh
dng hnh hc ca phn t cn v t l
p sut ti . Do cn a vo yu
ng
thu
lc tnh
v Khdng
nn
247
Hnh
8.8.
c
chy qua tm
chn
so vi vi phun l tng
t hiu chnh D ph thuc ak v m. Trong trng hp ny c th tnh ton lu khi dng

chy theo cng thc hiu chnh:
& = D A 2 p1
m
2
RT1
(8-50)
Trn hnh 8.8 gii thiu c tnh dng chy qua cc tm chn khc nhau so vi c tnh
dng chy qua vi phun l tng.
8.3.3. Dng kh qua khe h hp
Trong hai trng hp nghin cu
trn y u gi thit b qua hao tn
dng chy do ma st nht gia cc phn
t khng kh. Gi thit ny da trn c
s l nht ca khng kh qu nh so
vi cc cht lng k thut khc. Trng
hp ngoi l, khng th b qua ni ma
st ca khng kh l khi dng kh i qua
cc ng ng mng v di hoc l cc
khe h hp (b rng khe h rt ln so
vi chiu cao, t l chiu di: chiu cao
trn 100), th d cc v tr lt kh trn
van con trt hoc piston xi lanh
Hnh 8.9. Phn b ng sut trn mt phn t kh
Trn hnh 8.9 gii thiu mt m

hnh phn t kh chu tc ng lc vi cc gi thit sau y:
- Cc lc tc dng trng thi cn bng;
- Dng chy lin tc v chy tng dc theo chiu di;
- p sut p ch l mt hm s theo chiu dng y ti mt mt ct ngang p = const;
- Dng chy di ti hn, khng c thit din no t c vn tc m thanh.
T iu kin cn bng:
dp d d du
=
=
dx dy dy dy
(8-51)
dn n m hnh ph bin trong thy lc hc v quan h gia lu lng chy qua mt phn t
cn vi lch p sut, cng thc Hagen-Poisseuille cho dng chy tng khng chu nn
Q=
bh 3
p
12l
(8-52)
Nu ch n tnh v cng nh ca on dx, c th gi thit khi lng ring ca

khng kh khng i trong on . Nh c th vit cng thc tnh lu khi qua khe h
nh sau:
&=
m
dp bh 3
dx 12
(8-53)
hoc thay =
p
:
RT
&= p
m
dp bh 3
dx 12RT
(8-54)
i vi thay i trng thi a bin tha mn:

p
T = T1
p1
n 1
n
Chuyn i tch bin cng thc (8-54) dn n:

1
& dx =
m
0
bh 3
12R
p2
p1
p
p
T1
p1
n 1
n
dp
(8-55)
&:
Sau khi tch phn s c cng thc tnh m
n 1
n +1
n +1
bh 3 p1 n n
& = p1 n p 2 n
m
12RT l(n + 1)
1
(8-56)
y chnh l quan h parabol gia lu khi dng kh lt vi p sut vo p1.

Trn hnh 8.10 gii
thiu th d v c tnh dng
chy ca mt phn t cn dng
c cc s liu c trng sau:
= 18,55.10 6
Ns
m2
b = 10mm
l = 10mm
h = 0,01mm
R= 287
kg
JK
T=2930 K
p2= 1 bar
S m a bin c ly
trong khong n=1 (ng nhit)
n n=1,4 (on nhit). i vi
thay i trng thi ng nhit
(n =1) cng thc (8.56) tr
thnh:
Hnh 8.10. Quan h gia lu khi dng kh lt qua khe h

vi p sut trc khe h
bh 3
p12 p 22
24RTl
&=
m
(8-57)
Tuy nhin cng thc ny ch tha mn cho trng hp chy tng di ti hn do trong
cng thc cha tnh n iu m vn tc dng kh trong mt khe h c mt ct ngang khng
i khng th tng vt qu vn tc m thanh. Vn tc dng kh cao nht xut hin ti mt ct
ca ra, do ti khi lng ring ca khng kh c gi tr nh nht. Nu p sut trc khe h
tng ln th vn tc dng kh tng ln n khi t vn tc m thanh ti mt ct . Nu p sut
tip tc tng th lch p sut khng cn ch tc ng hon ton trong khe h na m p
sut ti ca ra s tng qu p sut kh quyn.
8.3.4. Cc van v v tr tit lu
Cc thnh phn ca h thng kh nn c xem l cc phn t cn thng c cu trc
t lin hp cc phn t cn ring l. Trong a s cc trng hp khng th tch ri xc
nh ring r tng phn t cn, m cn xy dng mt m hnh tng qut v sc cn dng
chy.
m t dng kh qua van v tit lu c th s dng cc gi tr c trng nh t l p
sut ti hn b v gi tr dn dng kh C. n gin vic tnh ton, trong cc trng hp
chung c th s dng cc quan h gn ng dng elip cho hm thot . Cc gi tr h s b v
c c th xc nh bng thc nghim hoc la chn cc gi tr c trng cho cc trng hp
ng dng.
nh hng ca sai lch gia phn t cn k thut so vi mt vi phun l tng nh
vi trng hp phn t cn dng tm chn c th s dng yu t hiu chnh D. Trong trng
hp ny D c chp nhn l khng ph thuc vo t l p sut. Nh c th xy dng
cng thc tnh ton lu khi dng kh cho trng hp qu ti hn:
&* = D A 2 max p1
m
(8-58)
R L 0 T1
Nu tnh theo trng thi kh tiu chun:
0 =
s c:
&* =
m
p0
R L 0 T0
(8-59)
D A 2 max 2R L 0 T0
p0
p1 0
T0
T1
(8-60)
Trn cng thc ny, thnh phn th nht m t dng kh, c xc nh bi din tch
thit din A2, vn tc max 2R L 0 T0 v yu t hiu chnh D trn p sut trng thi tiu
chun. S hng ny c gi l h s dn dng C:
C=
D A 2 max 2R L 0 T0
p0
(8-61)
Vi h s dn dng C v t l p sut ti hn b c th m t chnh xc cc phn t cn

dng khc nhau. H d dn dng C l s o dng chy qu ti hn ti trng thi tiu chun k
thut. Nu bit h s dn dng C ca mt phn t cn th c th tnh c lu khi qu ti
hn cho trng thi bt k T1, p1:
T0
T1
&* = Cp1 0
m
p2
b
p1
(8-62)
Xp x Elip cho hm thot

Nu xut pht t t l p sut ti hn cho vi phun l tng b = 0,528, th c th lm
xp x cng thc ca hm s dng kh thot theo phng trnh ng Elip (8-63). Trong
trng hp ny xut hin sai s tng i khong 0,3%. (hnh 8.11)
Hnh 8.11. Sai s khi xp x Elip
Hnh 8.12. Hm dng kh thot ph

thuc vo t l p sut
K p 2
K 1 p1
2
K
p
2
p1
K +1
K
p2
1 1
1 b

max
(8-63)
T l p sut ti hn b l mt gi tr khng th nguyn m t s chuyn tip t vng

qu ti hn sang vng di ti hn (hnh 8.12).
&* c th tnh c lu
Nh t l p sut ti hn b v lu khi dng kh qu ti hn m
khi dng kh trong vng di ti hn ca phn t cn dng.
2
&= Cp1 0
m
T0
T1
p2
p
;
1 1
1 b
p2
1
p1
(8-64)
Cc phn t cn dng k thut thng c cu trc t cc phn t cn dng ring l

mc ni tip. Khi gi tr b ca cc phn t cn dng k thut s cng nh khi nh hng
ca cc phn t cn ging nhau cng ln. Mch ni tip nhiu phn t cn ring c th dn
n h qu: trong vng p sut no ch c dng chy di ti hn i qua, th d b gim
thanh. i vi cc van trong thc t gi tr b nm trong khong 0,20,5.
Xc nh cc thng s c trng C v b
xc nh cc thng s c trng cho dng chy ca mt phn t cn trc ht cn
xc nh cc thng s c trng cho dng chy qu ti hn. Theo ISO 6358 c th s dng hai
phng php o h s dn dng.
Theo phng php th nht ngi ta gim p sut ngc khi p sut vo khng i
n khi lu lng khng tng ln na. iu c ngha l xut hin dng chy qu ti hn,
khi ti v tr hp nht ca phn t cn cn o, dng chy t c vn tc m thanh.
Phng php th hai
thch hp vi cc mu th m
khi khng th thay i
c p sut ngc. Lc ny
ngi ta tng p sut vo
tng bc n khi lu khi
dng kh t l thun vi p
sut vo. Lu khi dng kh
ch c th tng nh p sut
vo (dng chy qu ti hn)
(hnh 8.13), bi v n lm
tng khi lng ring ca
khng kh. H s dn dng C
c tnh ton theo hai
phng php t lu khi
dng kh qu ti hn, p sut
Hnh 8.13. Tnh cht dng kh khi tng
vo v nhit ti thit b o.
p sut vo mu th
Nhit khng kh ti thit
b o c tnh theo trng thi tiu chun trong k thut:
T0 = 293,150 K, 0=1,189kg/m3
Bi v thng thng gia trng thi tiu chun v trng thi s dng khng c s sai
khc ln.
C=
&*
m
0 p1*
T1*
T0
(8-65)
T l p sut ti hn b c th xc nh theo h s dn dng C v mi im o trong

vng di ti hn:
b = 1
p
p1
m
&
1 1
C 0 p 1
T1
T0
(8-66)
gim sai s o ngi ta chn 4 im o trong vng 80%, 60%, 40% v 20% gi tr
dng kh qu ti hn v tnh ton cho mi gi tr o dng kh ny mt gi tr b. Gi tr trung
bnh i s ca h s b s l t l p sut ti hn ca phn t cn dng cn o.
M t dng kh nh cc thng s c trng khc nhau
Ngoi vic xc nh cc thng s c trng ca dng kh theo cc phng php o cc

gi tr b v C, trong cc ti liu k thut cn gii thiu kh nhiu cc thng s c trng khc
nhau m t dng kh. Trn hnh 8.14 gii thiu khi qut v mt vi thng s o v cc h
s chuyn i gia chng.
Cc thng s c trng c nh ngha nh sau:
H s kv
H s kv lin quan n
mt s o dng chy ca nc.
Gi tr kv =1 nu dng chy qua
phn t cn dng l 1lt/pht vi
st p sut 1bar. Nh vy kv
l mt yu t so snh khng th
nguyn.
H s Kv
H s Kv cng c xc
nh nh trn, tuy nhin vi lu
lng nc 1m3/s. Theo Kv
s bng 1 nu st p bng 1
bar v lu lng nc chy qua
phn t cn dng l 1m3/s.
H s Cv
Hnh 8.14. S tng quan gia cc thng s
Tng t vi cc yu t
trn, tuy nhin li da trn h
thng n v Anh. Lu lng khi l US-Gallons/pht ti st p 1 psi (0,07 bar) vi
nhit 600F (15,60C)
H s f
Ging nh h s Cv, tuy nhin thay US-gallons bng gallons Anh
B rng danh ngha NW (hoc S)
B rng danh ngha c ly l ng knh ca tm chn tnh theo mm, khi n c sc
cn dng tng ng. Trng hp ny cng c th s dng khi nim mt ct ngang tng
ng S.
Lu lng danh ngha tiu chun Qn
gii thiu s b ngi ta thng cho lu lng danh ngha ca van. Thng s ny
l lu lng (thng c tnh bng lt/pht) trong trng hp c p sut vo tuyt i 6bar
v p sut ra tuyt i 5 bar. Phng php o cng nh lch p sut c th c cc nh
sn xut s dng khc nhau.
8.3.5. Mc ni tip cc phn t cn dng kh
Trn cc thit b kh nn cc phn t cn dng kh rt hay c mc ni tip. Di y
trnh by cc cng thc tnh ton cc mch ni tip cc phn t cn dng trong h thng kh
nn.
Trong trng hp tng qut c

th xy dng h thng cng thc cho
mch hai phn t cn dng c m t
bi h s b v C mc ni tip vi nhau.
i vi dng chy qua phn t cn th
nht gi thit ch s a bin n l khng
i.
Hnh 8.15. Mch ni tip hai phn t cn dng
Tha mn vi tit lu 1:
khi
0<
p2
b1 :
p1
&1 = C1p1 0
m
khi
b1 <
T0
T1
(8-67)
p2
< 1:
p1
&1 = C1p1 0
m
T0
T1
p2
b1
1 1
1 b1
T2 p 2
=
T1 p1
n 1
n
(8-68)
i vi tit lu 2 tha mn:

khi
0<
p2
b2 :
p1
&2 = C 2 p 2 0
m
khi
b2 <
T0
T2
(8-67)
p2
< 1:
p1
&2 = C 2 p 2 0
m
T0
T2
p3
b2
p2
1
1 b
2
(8-69)
iu quyt nh tnh ton h s dn dng chung C12 v t l p sut ti hn chung

b12 l ti phn t cn dng no t vn tc m thanh trc. khng nh iu ngi ta
tin hnh tnh ton h s so snh:
2n
C
= 1
C2
1+ n
(8-70)
Sau em so snh vi t l p sut ti hn ca phn t cn th nht. xy dng

cng thc tnh C12 v b12 cn gi thit rng p sut ra khi mch p3=const cn p sut vo p1
tng. C th xut hin 3 trng hp khc nhau:
1) > b1 phn t cn 2 t vn tc gii hn trc
Nu tit lu 2 c dng kh ti hn chy qua th lu khi qua c hai phn t l nh
nhau:
2n
khi
2 1+ n
p2

b1
p 2 C1
p1

1
=
p1
C
1 b1
2
p2
> b1 :
p1
(8-71)
2n
p 2 C1 1+ n
=
p1 C 2
p2
b1 :
khi
p1
v t l p sut
(8-72)
p1
ch cn ph thuc vo C1, C2, b v n m khng ph thuc vo p1,
p2
p3. Do khi dng kh t ti hn ti tit lu 2 p sut p2 ph thuc t l thun trc tip vo

p1 v tha mn:
p
p2
= const = 2
p1
p1
tit lu 2 qu ti hn
(8-73)
T iu kin >b1 dn n trong trng hp ny lun tha mn cng thc (8-71) v

tit lu 1 khng bao gi c dng kh qu ti hn chy qua d p sut vo p1 c tng bt k.
T l p sut cn c xc nh bng phng php lp theo cng thc (8-71). H s dn dng
chung c th c vit:
1+ n
p
C12 = C 2 2
p1
2n
tit lu 2 qu ti hn
(8-74)
T l p sut ti hn tha mn biu thc:

b12 =
p
p *3 p *3 p *2
= * . * = b 2 2
*
p1 p 2 p1
p1
tit lu 2 qu ti hn
(8-75)
2) < b1, phn t cn dng 1 t dng chy qu ti hn trc

Nu qua phn t cn 1 t n dng chy qu ti hn trc th lu khi dng kh
khng cn ph thuc p sut p2, do h s dn dng chung s bng C1:
C12 = C1
(8-76)
Tng p sut vo p1, p sut p2 gia hai phn t cng tng n khi c phn t th hai
cng t dng chy qu ti hn.
Trong trng hp ny c th xc nh t l p sut ti hn chung theo cng thc:
b12= b1(b2 + k )
vi

C1
k = 1
1+ n
(C b ) 2 n
2 1
(8-77)
2
(1 b 2 )
3) = b1 c 2 phn t ng thi t ti hn
Trong trng hp gii hn ny cc quan h tr nn rt n gin
C12 = C1
p
b12 = b 2 2
p1
(8-78)
tit lu 2 qu ti hn
= b2b1
(8-79)
8.3.6. Hao tn p sut qua ng ng

Hao tn p sut trong h thng bao gm mt phn hao tn do ma st vi thnh ng
(chy tng) v mt phn hao tn qua cc v tr thay i mt ct ngang, i dng t ngt hoc
phn nhnh:
p = p
+ p A
(8-80)
Hao tn ma st thnh ng:
p R =
l 2
v
d2
(8-81)
Trong : l h s cn, = f(Red), Red- s Reynold c lin quan n ng knh

ng; l- chiu di ng; d- ng knh ng dn; v- vn tc dng kh.
Hao tn cc b
p A = v 2
2
(8-82)
Trong h s cn cc b = f(Re) c th xc nh bng thc nghim. i vi cc

ng ng khng trn c th s dng ng knh thy lc tng ng. Vic nh c ng
ng dn kh c th s dng nomogramm, c gii thiu trong cc phn sau.
Chng IX
Cc b phn chuyn i nng lng kh nn
Cng nh trong cc h thng truyn ng thy lc, h thng truyn ng kh nn gm
c cc b phn chuyn i nng lng kh nn, cc b phn iu khin h thng,
iu khin v iu chnh mi cht, ngoi ra cn c cc b phn chun b kh nn, lu gi
v phn phi kh nn Cc b phn chuyn i nng lng kh nn gm: cc my nn kh
(bin nng lng c hc thnh p nng tch ly trong kh nn), cc ng c v xi lanh kh nn
(bin nng lng tch ly trong kh nn thnh nng lng c hc dng chuyn ng quay,
chuyn ng thng hoc chuyn ng lc).
9.1. My nn kh
Hin nay my nn kh l cc sn phm k thut ng b v hin i, c cc chc nng
kim tra, iu chnh v iu khin thng minh. My nn kh c th c s dng dng tnh
ti hoc di ng. Trong phn ny chng ti mun gii thiu cc nguyn tc vt l chuyn
i nng lng c hc thnh p nng ca kh nn.
Cc thng s c trng tiu biu m t mt my nn kh l:
p sut hot ng, bar;
Lu lng cung cp, lt/pht;
Lu lng np, lt/pht;
Cng sut danh ngha ca ng c dn ng, W.
p sut hot ng l kh nng kh nn cn t c ca ra ca my nn kh. Lu
lng cung cp l lu lng kh nn cn t c ca ra ca my nn kh trong iu kin
trng thi tiu chun k thut. Da trn cc thng s c trng ny c th so snh kh nng
cng sut ca cc my nn kh khc nhau c p sut hot ng khc nhau. Nu bit lu
lng tiu chun c th xc nh lu lng ti mi p sut hot ng:
&
V
hot dng =
&
p0 V
cung cp, ti u chun
p hot dng
(9-1)
T cng sut danh ngha ca ng c truyn ng v lu lng cung cp c th xc

nh c hiu sut ca my nn kh:
&
p0 V
cung cp, ti u chun
p dng co,danh ngha
(9-2)
Lu lng np tiu chun ca mt my nn kh khng th bng vi lu lng cung

cp do tn ti hin tng lt kh. T l gia lu lng cung cp v lu lng np th hin
nn v hiu qu ca nguyn l nn kh.
Hiu sut ca cc my nn kh hin i ngy nay nm trong khong 20-25%. Phn hao
tn trong my chuyn ha thnh nhit nng. Nhit nng ly ra sau qu trnh lm mt ng p
khng cn l nng lng k thut c th s dng trc tip na. Do , trong iu kin c th
nn tm kim kh nng s dng nhit lng ly ra t qu trnh nn kh cho cc qu trnh k
thut khc, th d cho cc thit b hoc qu trnh cng ngh c nhu cu v nhit.
Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc v Kh nn ..257
Do c gii hn mang tnh qui lut nhit ng lc hc, nn kh nng tng hiu sut cc
my nn kh ch c th c gii quyt bng vic lm tng thch cng sut cung cp vi
cng sut s dng cng nh ci thin cc c cu lm kn.
Cc my nn kh phun du cn du bi trn, lm mt v l cc phn t lm kn. Cc
b lc t sau cc cp nn kh s gi du li trong qu trnh lm vic nn cn phi chm sc
thng xuyn. Lut mi trng hin nay c yu cu ngy cng kht khe v vic thi du v
nc ngng ln du t my nn kh vo mi trng. Trong nhiu ng dng kh nn tip xc
trc tip vi sn phm hoc cc mi cht nhy cm khc, v d trong cng nghip thc phm
hoc khi ch to cc linh kin in t. T xut hin yu cu kh nn khng du v cc nh
sn xut my nn kh khng du lp tc p ng yu cu . iu kin quan trng cc my
nn kh khng du hot ng l phi c nguyn l nn kh c kn cao v khng tip xc.
Cc yu cu tip theo i vi cc my nn kh hin i c t ra theo mc ch t chm sc,
t n, tui th cao v c bit l c tin cy cao.
Theo nguyn l hot ng c th phn loi my nn kh theo cc nhm sau y, (hnh
9.1).
Hnh 9.1. Cc loi my nn kh

9.1.1. Cc my nn kh thy tnh
a) Cng k thut trong qu trnh nn kh
Trn hnh 9.2 gii thiu mt s s nn kh n gin lm sng t khi nim cng
nn kh.
Khng kh c np vo my nn kh, c nn li v y vo ng ng c p sut.
Trn th p -V cho thy, khi pt tng chuyn ng sang phi khng kh c np vo vi p
sut p1 n khi pt tng li v hon ton (im 1). Nu pt tng chuyn ng sang tri van np
s ng li, khng kh trong khng gian I c nn n khi t p sut p2 (im 2). Van x
m ra v kh nn c p sut khng i p2 c cung cp qua ng ng c p sut cho n
khi pt tng t n im tn cng bn tri.
Xut pht t mt chn khng trong khng gian II ta c:

Cng chon ch:
W4-1 = - p1V1
(9-3)
Cng nn kh:
2
W12 = pdV
(9-4)
Hnh 9.2. Qu trnh nn l thuyt

Cng khc phc p sut cung cp
W2-3 = p2V2
(9-5)
Cng thay i p sut

W3-4 = 0
(9-6)
Cng k thut Wt c m t l tng cc cng ring phn

2
Wt = pdV + p 2 V2 p1V1
(9-7)
v cng chnh l din tch hnh thang cong 1-2-3-4:

2
Wt = Vdp
(9-8)
Nu trong khng gian xi lanh II khng phi l chn khng m l mt p sut khng
i th cng k thut cng khng thay i do cng dch chuyn pt tng qua li khi p sut
khng i s t trit tiu ln nhau.
Qu trnh nn kh nhiu cp
Cc qu trnh nn kh trong thc t c thc hin gn ng vi qu trnh nn a bin,
c ngha l nhit tng theo t l p sut p2/p1. Nhit cng tng, chi ph cho cng nn
cng ln. Ngoi ra trong cc qui nh an ton xc nh gii hn nhit cho tng cp nn
kh, th d trong UVVVGB 16: theo cc iu kin hot ng, nhit gii hn cho my nn
kh mt cp l 2200C v cho my nn kh 2 cp l 1600C. gii hn nhit v nh ci
thin hiu sut khi nn kh ngi ta tin hnh phn cp nn kh, khi kh nn c lm mt
gia cc cp nn. S gim cng nn trong my nn kh 2 cp c gii thiu trn hnh (9-3).
Hnh 9.3. Gim cng nn nh thc hin nn 2 cp

Sau cp nn cui cng li thc hin lm mt mt ln na gim nhit xung n
nhit hot ng. Do th tch kh nn nh i sau tng cp nn nn kch thc kt cu ca
cc cp cng nh dn, (hnh 9.3)
b) Cc my nn pt tng
My nn pt tng c phn bit thnh my nn pt tng tr v my nn pt tng
mng.
My nn pt tng tr
My nn pt tng tr v nguyn tc bao gm mt v, trc khuu, bin, pt tng, xi
lanh, cc van x v np. Cc van thng hot ng t ng, c ngha l c iu khin theo
p sut khc nhau ca mi cht.
Ngoi cc my nn kh pt tng tc ng n (nn kh mt pha) cn c cc my nn
kh pt tng tc ng kp (nn kh 2 pha), khi vic nn kh c thc hin c khi pt tng
tin v li (hnh 9.4). My nn pt tng lm vic vi tn s quay danh ngha 1000 - 1500 v/ph
v my nn mt cp t c p sut cc i l 10 bar. Cc my nn nhiu cp vi 4 - 6 cp
c th t n p sut 1000 bar. My nn pt tng l cc my nn nh gn v khng mn cm.
Khc vi cc my nn quay my nn pt tng c th lm vic c cc iu kin mi trng
kh khn nh khng kh np c bi bn hoc nhit kh np ln n 550C. Cng sut danh
ngha ca ng c truyn ng nm trong khong tiu chun 1,1 - 45 kW.
Cc my nn kh pt tng thng l cc my c bi trn. Cc loi my khng bi

trn (chuyn ng kh) c th s dng vng gng c bit v dn hng bng cht do PTFE.
to ra kh nn khng du ngi ta s dng cc my nn pt tng c bit, lm vic khng
c vng gng. Trong cc my nn kh loi ny vic lm kn c thc hin nh b mt rt
nhn bn trong xi lanh v b mt trt to thnh t nh sc ca cc ren vt trn pt tng. My
nn chuyn ng kh thng c lt kh ln, vn tc pt tng nh v hiu sut thp hn cc
my c bi trn.
1- Xi lanh v pt tng cp th 2;
2- Lm mt trung gian;
3- Xi lanh v pt tng cp th nht;
4- B lc kh np;
5- Xi lanh v pt tng cp th 3;
6- Chc phn nhnh;
7- B phn sy kh;
8- B phn tch git.
Hnh 9.4. My nn piston tr nhiu cp

My nn pt tng mng
My nn pt tng mng l cc my thy tnh lm vic khng bi trn, trn pt tng
c thay th bng mng thc hin vic nn kh. Tc ng vo mng c th l c hc hoc
thy lc, (hnh 9.5)
My nn mng tc ng c hc c c
trng bi lng cung cp nh (do hnh trnh
ngn) v p sut thp ( 7 bar). My nn mng tc
ng thy lc thch hp vi vic nn kh p sut
rt cao. u im ca my nn mng l kn 100%
so vi khng gian truyn ng, th d trong truyn
ng lch tm (hnh 9.5), nh loi cu trc ny
thch hp c bit vi cc mi cht hot tnh hoc
kh c yu cu v sinh cao.
c) My nn kh chuyn ng quay
My nn kh chuyn ng quay gm c
cc loi sau:
- My nn cnh quay;
- My nn trc vt;
Hnh 9.5. My nn mng

1- Ca ra; 2- Cc van;
3- Ca np; 4- Mng;
5- Trc lch tm.
- My nn cn xon;
- My nn rng quay;
- My nn pt tng quay hay my nn Root.
My nn cnh quay
My nn cnh quay l mt my thy tnh c t s nn xc nh theo cu trc. Nh b
tr r to lch tm m th tch gii hn bi cnh quay v stator c nn li khi quay r to. Kt
cu nh gn v chuyn ng lin tc ca r to cho php tn s quay cc i t n
3000vM/ph, cao hn hn so vi my nn pt tng.
Nguyn l hot ng ca my nn kh cnh quay c trnh by trn hnh 9.6
Khng kh c ht vo bung ht (on d -a trn th p -V). Nh b tr lch tm
nn khi r to quay theo chiu kim ng h khng kh s vo bung nn (on a -b trong th
p -V) sau s n bung y (on b -c trn th p -V).
Lu lng kh nn c tnh theo cng thc:
&= (D Z )Zeb n (m3/s)
V
60
(9-9)
Trong :
- chiu dy cnh quay, m;
Z- s cnh;
n- tn s quay ca r to, v/ph;
- hiu sut th tch, =0,7-0,8; e- lch tm, m;
D- ng knh stator, m;
b- chiu rng cnh quay, m.
Hnh 9.6. Nguyn l hot ng ca my nn kh cnh quay

Trn hnh 9.7 gii thiu cu to my nn kh cnh quay mt cp, bao gm: thn my 1;
np my 2; mt bch u trc 3; stator 4; r to 5 v cnh quay 6. Khi r to quay, di tc dng
ca lc ly tm cc cnh quay vng ra theo cc rnh trn r to ta u mt ngoi vo stator.
Qu trnh ht v nn c thc hin theo s thay i th tch gii hn gia cc cnh quay v
mt ta stator.
Hnh 9.7. Cu to my nn cnh quay mt cp

1- Thn my; 2- Np my; 3- Mt bch u trc; 4- R to; 5- Cnh quay.
Trn my nn cnh quay khng b tr cc van. Nh c phun du nn lm gim nhit

ca kh nn v lm tng kn v nh c th ci thin hiu sut. Tuy nhin sau khi nn
cn tch du khi khng kh nn. My nn cnh quay phun du mt cp t n p sut 12
bar. Cc my nn hot ng khng du c cc cnh quay c ch to t vt liu trn s s
Graphit. Tuy nhin cc my nn cnh quay khng bi trn ch lm vic vi tn s quay nh,
hao tn lt kh ln v c hiu sut thp.
My nn trc vt
My nn trc vt l loi my nn lm vic lin tc vi mt hay hai trc vt. Hin nay
a s cc my nn trc vt hot ng trong thc t l my nn hai trc.
My nn trc vt hai trc khng du thng lm vic vi tn s quay rt cao (10000 15000 v/ph). Vic lm kn gia hai b mt n khp v gia r to vi v c thc hin nh
khe h rt nh, yu cu chnh xc ch to rt cao. Ni chung cc my ny c s dng
khi c nhu cu lng kh nn ln trong vng p sut thp (4,5bar). Trn th trng cng xut
hin cc my nn kh trc vt hai cp t p sut n 11 bar theo cc nhu cu nn kh khng
du. Do hao tn lt dng ln cng nh lm nng mnh mi cht nn cc loi my nn trc vt
khng du c hiu sut rt thp.
Khi nhu cu p sut kh nn cao n 15 bar (nn hai cp c th t n 40 bar) ngi
ta thng s dng my nn trc vt phun du. Du phun vo bi trn cc b mt lm vic
v lm kn khe h gia cc b mt n khp ren v khe h nh ren vi v cng nh lm mt
mi cht c nn trong khng gian nn. Phun du lm tng hiu sut ca my nn trc vt
n mc c th so snh c vi my nn pt tng.
Qu trnh nn kh trong my nn trc vt 2 trc c trnh by trn hnh 9.8.

My nn trc vt lm vic theo nguyn l thay i th tch. Th tch khng gian gia
hai rng k nhau v v s thay i khi trc trc vt quay. Do cc r to c ch to dng
trc vt nn im nn s dch chuyn t ca np n ca y.
Hnh 9.8. Qu trnh ht, nn v y ca my nn trc vt (Boge)

Phn chnh ca my nn trc vt gm 2 r to: r to chnh 2 v r to ph 1, (hnh 9.9).
S u mi ren trn r to xc nh th tch lm vic ca my, c ngha l th tch khng kh
cun vo trong mt vng quay. S u mi ren cng ln th tch lm vic cng nh. S u
mi ren ca hai r to khc nhau s cho hiu sut cao hn.
Tc thay i th tch c xc nh theo cng thc sau:
&= V n 1 , (m3/s)
V
0 vol
60
(9-10)
Trong : V0- th tch lm vic, m3/vng; v0l- hiu sut th tch; n1- tn s quay r to
chnh, (v/ph).
Th tch lm vic V0 c tnh theo cng thc:
V0 = (A1 + A 2 )LZ
VL 0
VL 0 th
Trong :
L- chiu di trc vt; A1, A2din tch mt ct rnh rng r to chnh
v r to ph, (m2); Z- s u mi rng
r to chnh;
VL 0
- t l th tch khe h
VL 0 th
thc t v l thuyt.
Hnh 9.9. Cu to rotor ca my nn ren vt
My nn cn xon
Cc my nn cn xon ngy cng c a dng do c t chi tit chuyn ng, t phi
chm sc v cn do nguyn l nn kh hon ton khng tip xc, thch hp vi hot ng
khng du. Nguyn l hot ng ca my nn cn xon trnh by trn hnh 9.10.
Hnh 9.10. Nguyn l hot ng ca my nn cn xon

Khng kh c nn nh chuyn ng tng i ca mt phn t cn xon chuyn
ng quay so vi phn t cn xon c nh. Khng kh c ht vo vi p sut mi trng
n bung ht nm pha ngoi ca cn xon c nh. Cn xon quay lm kn bung ht v
cun khng kh n bung nn nh dn. Cui cng bng cch my nn y kh nn n
ca thot b tr ti trung tm phn t cn xon c nh. Qu trnh nn c lp li mt cch
lin tc v to ra mt dng kh nn tng i u n gn nh khng c xung. Trn hnh 9.11
gii thiu cu to mt my nn cn xon ca hng Atlas Copco.
1- Cn xon c nh;
2- Qut lm mt;
3- Bung ht;
4- Ca ht;
5- Ca thot;
6- Bung nn;
7- Cn xon quay.
Hnh 9.11. Cu to my nn cn xon

My nn rng quay
nguyn l lm vic v cu trc ca
my nn rng quay.
Kt cu nh vy i hi
chnh xc ch to v cht lng ch
to rt cao. Ch c chnh xc cao
v cht lng ch to cao mi c th
Hnh 9.12. S cu to my nn rng quay
thc hin qu trnh nn iu kin khng tip xc v trnh c vic bi trn. Hai r to lp
song song trn mt cp nn chuyn ng hon ton ng b. Bin dng rng ca cc r to
lun to ra 2 bung khng kh nh dn mt cch lin tc v pha p sut cao n khi hon
ton trit tiu v trn pha p sut thp to thnh mt bung kh mi.
Cng c th thc hin kt cu my nn rng quay 2 cp, khi cc my nn c lm
mt bng du, nhng c thit k sao cho khng c s tip xc gia kh nn v du.
My nn Root
Kt cu chnh ca my nn Root
gm 2 hoc 3 r to hay cn gi l pt tng
quay dng s 8, (hnh 9.13), quay ng b
v khng tip xc vi nhau nh mt b
truyn ng t ngoi thn my. Nh
vy kh nng ht, nn ph thuc vo khe
h gia cc pt tng khi quay v khe h
gia cc pt tng v thn my.
My nn kh Root to p sut
khng phi theo nguyn l thay i th
tch m c th gi l nguyn l nn dng.
Khi r to quay c mt vng vn cha
to c p sut trong bung y, ch n
khi r to quay tip vng th 2 th mi y
dng kh to ra sau 2 vng vo bung y.
Vi nguyn l hot ng nh vy dn n
tng ting n v hiu sut thp. T s p
Hnh 9.13. S cu to my nn Root
sut trn my nn Root rt thp, i vi my nn 1 cp =
p2
1,8 cn 2 cp = 2,5.
p1
Tn s quay ca my nn Root nm trong khong 4000 - 7000 v/ph. Lu lng ca

my nn Root tnh theo cng thc:
&= V 2 n 1 , (m3/s)
V
0
vol
60
(9-11)
Trong : V0- th tch lm vic l thuyt, m3/vng;

V0 = (0,25 d2-A)b
d- ng knh vng trn nh, m;
A- din tch mt ct ngang r to, m2;
b- b rng thn bm, m;
v0l- hiu sut th tch;
n- s vng quay r to, v/p.
9.1.2. Cc my nn kh thy ng
Cc my nn kh thy ng ch yu c ng dng trong cc b phn hot ng phun
kh v to ra lng cung cp rt ln, th d cc qut gi cho l cao c th cung cp lu
lng ln hn 80m3/pht.
Nhn chung c th phn chia cc my nn thy ng thnh hai nhm sau y:

- My nn hng knh;
- My nn hng trc.
Tt c cc my nn kh thy ng u c th t hiu sut hp l ti lu lng rt cao
v tn s quay truyn ng t 20000 - 100000 v/ph. Do p sut to ra trn mi cp nn l rt
thp nn ngi ta thng b tr rt nhiu cp trn mt my nn kh thy ng, v d c my
n 20 cp.
Trn hnh 9.14 gii thiu hai loi my nn kh thy ng nu, ngi ta cn gi l
my nn kh tua bin hng trc v my nn kh tua bin ly tm.
Hnh 9.14. My nn kh thy ng

a- My nn ly tm;
b- My nn hng trc
Trn my nn ly tm khng kh c ht hng trc, c li theo cc cnh ly tm

quay rt nhanh v tng tc hng knh. Cc my nn ly tm c th t lu lng cung cp
danh ngha n 8500m3/gi nu b tr 3 cp (th d trn my nn ca hng Atlas Copo) c th
t p sut 10 bar, tng ng vi cng sut kh nn khong 250kw.
Trn cc my nn tua bin hng trc, khng kh c cun theo phng tip tuyn
vi cc cnh b tr trn trc quay v sau tng tc dc trc.
9.1.3. Vng cng sut ca cc loi my nn kh

i vi cc nguyn l nn kh m t c th phn bit rt r rng v p sut hot
ng t c v lu lng cung cp. Cc loi cu trc my nn kh c th c la chn hp
l theo yu cu ca mi trng hp ng dng cng sut ra ca my nn kh. Cng sut c th
c tnh t tch s ca p sut hot ng v lu lng:
& hoc theo gi tr danh ngha P0 = p0 V

&N
P = pV
(9-12)
Trn hnh 9.15 gii thiu khi qut v vng cng sut ng dng ca cc loi my nn
kh khc nhau.
Cc my nn thy tnh c ng dng trong vng lu lng cung cp nh hn 1000
Nm3/pht (1Nm3 1m3 kh trong iu kin tiu chun), cc loi qut c th hot ng trn
ton di lu lng, cc loi my nn thy ng hot ng trong vng ln hn 500Nm3/ph.
Hnh 9.15. Vng ng dng ca cc loi my nn kh
9.1.4. iu chnh lng cung cp trn my nn kh

Lng cung cp ca my nn kh cn thch ng vi nhu cu khng kh thc t. Vic
la chn loi iu chnh lng cung cp ph thuc vo tnh cht ca my nn kh, ng c
truyn ng, mng li ng ng dn kh, cng nh vng yu cu iu chnh.
Vic iu chnh c th c thc hin t ng hoc bng tay v c phn loi thnh
iu chnh lin tc (thay i tn s quay, tit lu ng np) hoc iu chnh gin on (iu
chnh 2 im).
Cng vi s pht trin ca k thut nn dng hin nay ngi ta ch to ngy cng
nhiu cc my nn kh iu chnh tn s quay bng in. u im ca cc thit b ny l thch
ng nhanh v chnh xc tn s quay ca my nn kh vi chi ph khng kh hin ti, nh c
th lm tng tnh kinh t ca thit b. Trn cc h thng thit b ln hin nay cn c lin
hp nhiu loi nn kh khc nhau, trn mt s my nn kh m nhn iu khin ti trng
c s cn mt s khc dng x l nh ti trng.
Trn cc h thng iu chnh hai im, my nn kh s c ngt mch khi bnh tch
p t c gii hn p sut trn v ng mch khi p sut trong bnh tch p xung n
ngng di.
iu chnh hai im thc hin theo hai nguyn l khc nhau:

- iu chnh ngt mch ng c, c hoc khng thot ti khi hnh;
- iu chnh ngt mch kh nn.
Khi iu chnh ngt mch ng c, ng c truyn lc s b ngt cht my, cn khi
iu chnh ngt mch kh nn, ng c vn chy khng ti. Trn hnh 9.16 gii thiu s
hot ng ca cc loi iu chnh trn.
Trong trng hp iu chnh ngt mch ng c khng thot ti khi hnh, ng c

c iu khin nh b ng ngt vo mch in bng kh nn. Khi ng in ng c buc
phi khi hnh di ti trng. Loi iu chnh ny ch c p dng cho cc my nn kh loi
nh.
Trong trng hp iu chnh ngt mch ng c c thot ti khi hnh, khi ng
ng c s ng thi iu khin x kh ti u ra ca my nn nh mt rle thi gian ZR v
mt van phn phi. Nh vy ng c khng phi ko ti khi khi hnh li.
Trong trng hp iu chnh ngt mch kh nn, ng c vn hot ng khng ti,
khng kh u ra i qua v tr x kh ca van phn phi ra ngoi.
a)
b)
c)
Hnh 9.16. Cc loi iu chnh 2 im

a) iu chnh ngt mch ng c khng thot ti khi hnh;
b) iu chnh ngt mch ng c c thot ti khi hnh;
c) iu chnh ngt mch kh nn.
9.2. ng c kh nn
Trong h thng truyn ng kh nn, ng c kh nn c nhim v bin i p nng
ca kh nn thnh chuyn ng quay lin tc. Khi st p sut qua ng c chuyn thnh
m men quay cn lu lng qua ng c chuyn thnh tn s quay. ng c kh nn c th
c phn loi theo s trn hnh 9.17.
ng c kh nn
ng c r to
ng c pt tng
Cnh quay
ng c tua bin
Pt tng hng trc

Pt tng hng
knh
Bnh rng
ng c Root
Tua bin hng trc

Tua bin hng knh
Pt tng hng
knhng
truyn
thu dn
lc v Kh nn ..269
Hnh 9.17. S phn loi ng c kh nn
ng c kh nn c phn loi theo cc phn t cu trc to ra cng sut c hc

t pha p sut cao n pha p sut thp ca ng c. Cc ng c pt tng hng trc v
hng knh c xp vo nhm ng c pt tng.
Trong sn xut ng dng nhiu nht cc ng c r to nh ng c cnh quay v bnh
rng. Kt cu gn nh ca ng c cnh quay c bit ph hp vi cng c cm tay. Cc ng
c pt tng vi kch thc v trng lng ln s cho m men quay cao v hao tn lt kh nh.
Cc ng c tua bin hot ng vi tn s quay rt cao, t 80.000 - 400.000 v/ph, song li c
hiu sut rt thp, di 10% nn ch c s dng trong nhng trng hp c bit. Cc ng
c tua bin c ch s cng sut /trng lng rt hp l nhng ch c th a vo s dng c
hiu qu kinh t i vi vng cng sut rt thp. ng c Root cng rt t c s dng v l
do kinh t.
Trn bng 9.1 gii thiu cc thng s so snh gia ng c kh nn vi cc ng c
thng dng khc.
Bng 9.1. So snh ng c kh nn vi cc ng c khc nhau
Cng sut /trng lng
Cng sut /th tch
(W/kg)
So snh
(W/dm3)
So snh
300
1000 - 1200
ng c pt tng
70 - 150
0,4
70 - 300
0,2
ng c thy lc
600 - 800
2,5
2000
1,7
ng c in
20 - 100
0,2
70 - 150
0,1
ng c diesel
70 - 150
0,4
20 - 70
0,03
Loi ng c
ng c cnh quay
9.2.1. Cu to ng c kh nn
ng c r to thng dng nht l ng c cnh quay v ng c bnh rng. Cc ng
c cnh quay c th c ch to vi gi thnh c bit hp l v thng c s dng trong
cc my cng c cm tay nh: my vn vt, my khoan, my mi Cng sut ra tiu biu ca
ng c cnh quay nm trong khong di 1kW. ng c bnh rng c th thch hp vi
khong cng sut di 0, 5kW v c vi cc cng vic nng n trong cng nghip. Cng sut
ra ca ng c bnh rng thng c th n 70kW cn ca ng c bnh rng xin c th vt
qu 300kW.
Nhc im ca ng c r to l c hao tn lt kh ln hn ng c pt tng, c bit
khi c tn s quay nh. Hiu sut th tch thp dn n m men quay gim mnh theo tn s
quay.
a) ng c cnh quay
Trn cc ng c cnh quay (hnh 9.18) lch p sut qua ng c to ra lc tc
dng ln cc cnh quay. M men quay sinh ra ti r to l kt qu tp hp tc dng ca cc lc
ring r. gim lt kh bn trong cc cnh quay c b tr sao cho chng lun t vo stator
di tc dng ca l xo. Vic lm kn ca cc cnh quay cn c h tr bi lc ly tm khi r
to quay. Lc ma st v lc kp trn cnh quay nh hng n qu trnh khi hnh v tnh
quay u ca ng c. S cnh quay c di c la chn t 3 n 5, trong trng hp c
bit c th chn n 10 cnh. Th tch lm vic cc i ca ng c cnh quay, khi b qua th
tch ph thuc gc quay ca cnh, c th c tnh theo cc cng thc sau y:
i vi ng c hai u ni:
h
V0 = bh r +
4
(9-13)
i vi ng c 3 u ni:
V0 =
Trong :

h
bh r +
2
4
(9-14)
b - b rng cu to ca r to;
r - bn knh r to;
h - nng ca cnh quay.
Hnh 9.18. Cc dng cu to ca ng c cnh quay

a) ng c hai u ni;
b) ng c 3 u ni.
1- Stator; 2- R to; 3- Cnh quay; 4- Rnh kh vo; 5- Rnh khng kh ra; 6- L thot b sung.
Tn s quay thng gp ca ng c cnh quay nm trong khong 6000 - 30.000 v/ph.

Vic b tr r to lch tm to ra khng gian lm vic hnh li lim, nh m khng kh
c gin n dn dn. Tu thuc vo s lng v cch b tr cc u ni, cc ng c cnh
quay c th i chiu quay v s dng cng gin n ca kh nn to ra cng sut yu cu.
Ngoi ra cng c cc ng c cnh quay s dng hai khng gian lm vic c dng chy song
song trn chu vi. Khi r to c b tr ng tm v hnh dng bn trong stator c thit
k ti u tng t hnh elip.
Trn cc ng c o chiu c thng b tr hai hay ba u ni kh nn. Hai u ni
ngoi c dng iu khin o chiu quay, th d nh van phn phi 4/2. Cc ng c c
ba u ni s dng nng lng gin n ca kh nn trong cc th tch chon ch, trong trng
hp ny khng kh c th gin n n th tch chon ch cc i hnh li lim. Khi xut

hin st gim nhit mnh trong ng c, trong trng hp kh nn c hm lng m
cao c th xy ra hin tng ng bng trong ng c.
ng c nn ton phn c hai u ni, th tch chon ch ca dng kh vo v ra l
bng nhau, do cng gin trong cc khng gian chon ch khng c s dng.
Trn th p -V hnh 9.19 cho thy phn nng lng tch ly trong kh nn c th
c s dng ti a nh qu trnh gin a bin.
Hnh 9.19. Cng k thut ca ng c kh nn trong trng hp s dng

v khng s dng cng gin v (a, 1, 2, b) v (a, 1, 2, b)
b) ng c bnh rng
ng c bnh rng cng thuc nhm ng c r to. Din tch mt rng ca r to c
kh nn tc ng v to ra m men quay. Trn mt rng n khp xut hin mt m men ngc
chiu quay do tc ng ca lch p sut trn din tch mt mt rng. Trn cc b mt rng
chuyn ng vng theo v to ra mt m
men kp cng chiu quay (theo mi r to l
tch ca lch p sut v din tch b mt
rng). M men quay c tnh bng tch
ca din tch mt rng, lch p sut v
bn knh vng trn chia. i vi ng c
bnh rng c th tnh th tch lm vic ca
ng c gn ng theo cng thc:
V0 = 0,94b R 2 r 2
(9-15)
Trong :
b- b rng r to;
R- bn knh nh rng;
r- bn knh chn rng.
Cc bnh rng r to c th c dng
rng thng, rng xin v rng ch V. ng
Hnh 9.20. ng c bnh rng
c bnh rng thng khng c thay i th tch lm vic bn trong r to, do lm vic khng
tn dng cng gin n.
Trn hnh 9.20 gii thiu mt ng c bnh rng ng dng trong cc cng vic nng
nhc.
Vng tn s quay ca ng c bnh rng nm trong khong 1000 v /ph i vi ng
c quay chm v n 16.000 v /ph i vi ng c nh quay nhanh.
Ngoi ra ngi ta cn s dng cc ng c trc vt. Nguyn l hot ng ca ng c
trc vt l nghch o ca my nn trc vt vi cu to tng t.
c) ng c pt tng
ng c pt tng trc ht to ra mt chuyn ng thng sau nh cc c cu truyn
ng khc nhau chuyn i thnh chuyn ng quay. ng c pt tng c hao tn lt kh nh
ti pt tng nn c hiu sut th tch cao.
Nh m rng th tch xi lanh trong qu trnh chuyn ng thy lc nn ng c pt
tng tn dng c phn ln cng gin ca kh nn. Ngoi ra ng c pt tng cn c m men
quay ln trong ton b vng tn s quay v m men khi hnh cao vi tnh cht khi hnh
thun li. So vi cc ng c r to cng cng sut, ng c pt tng c th tch chim ch v
trng lng ln hn.
Tng t nh truyn ng thy lc cc ng c kh nn cng c thit k l ng c
pt tng hng trc v ng c pt tng hng knh. Vic iu khin dng kh nn trong c
hai phng n c thc hin nh cc con trt quay. Trn cc ng c hng knh chuyn
ng tnh tin ca pt tng c chuyn thnh chuyn ng quay nh cc c cu culit hoc
truyn ng khuu, (hnh 9.21).
Hnh 9.21. ng c pt tng hng knh

1. Vnh cong; 2. Pt tng; 3. Rto; 4. Vnh iu khin; 5. Trc iu khin.
Cc ng c pt tng hng trc to ra m men quay nh cc lc dc trc tc ng ln

mt a lc lp nghing vi trc xi lanh mt gc < 400. So vi ng c hng knh, ng c
dc trc hot ng khng c dao ng, m hn v c kt cu gn hn. Mt s phng n cu
trc c trnh by trn hnh 9.22.
ng c pt tng c s dng trong khong cng sut t 1-20 kW vi tn s quay
500 5000 v /ph.
Th tch lm vic ca ng c pt tng c tnh theo cng thc:
V0 = hAkz
Trong :
(9-16)
h- hnh trnh pt tng trn mt vng quay;

Ak- din tch y pt tng;
z- s pt tng.
Hnh 9.22. ng c pt tng dc trc

d) ng c tua bin
Cc ng c tua bin lm vic theo nguyn l nghch o vi my nn tua bin. p sut
kh nn c gii phng qua mi tua bin v to ra mt vn tc dng kh ln. Khng kh c gia
tc mnh c dn qua cc cnh dn v cnh tua bin qua cc cp tua bin. Tc dng ca cc
xung dng ln cc cnh tua bin to nn chuyn ng quay cho cnh tua bin. Ngc li vi cc
ng c thy tnh, ng c tua bin khng c th tch lm vic xc nh. Lu lng kh ph
thuc vo st p sut ti tua bin v tn s quay ph thuc vo ti trng. V nguyn tc
ng c tua bin cn phi lm vic vi tn s quay rt cao n 300.000 v /ph. Hiu sut ca
ng c tua bin so vi ng c thy tnh l rt thp. Mun tng hiu sut cn tng s cp tua
bin, iu ny ng ngha vi vic tng chi ph ch to. ng dng tiu biu nht ca ng c
tua bin l trong lnh vc dng c nha khoa.
9.2.2. Tnh cht truyn ng ca ng c kh nn
Tnh cht truyn ng ca ng c kh nn rt khc vi tnh cht ca cc xi lanh kh
nn. Phn di y gii thiu v quan h gia m men quay v tn s quay, iu chnh tn s
quay trn ng c kh nn v hin tng ng bng trong ng c.
a) M men quay v tn s quay ca ng c kh nn
Tng t vi truyn ng thy lc, m men quay v tn s quay ca ng c kh nn

c tnh theo cng thc:
Trong :
M M = m
V0
(p v p r )
2
(9-17)
M = V 0l
QV
V0
(9-18)
M- hiu sut ma st ca ng c;
V0- th tch lm vic ca ng c;
pv, pr- p sut vo v ra khi ng c;
V0l- hiu sut th tch ca ng c;
QV- Lu lng kh vo ng c.
Do tnh chu nn v nht thp ca kh nn nn hiu sut ca ng c kh nn ph

thuc rt mnh vo mi im lm vic v rt kh xc nh bng k thut o. Cc cng thc
trn ch c th s dng tnh ton s b, v khng tnh n s tn dng cng gin trn cc
ng c cnh quay.
Tn s quay ca mt ng c kh nn c xc nh bi lu lng kh nn vo ng
c. Cc ng c kh nn cng c th c iu khin nh thay i sc cn dng ti ng
vo v ng ra ca kh nn.
Mt ct ngang ca cc u ni trn ng c c cc hng sn xut xc nh sao cho
tn s quay ca ng c khng vt qu gi tr cc i cho trc (dng chy ti hn trn mt
ct ngang). Bin php ny cng m nhn vic bo v ng c, bi v tn s quay qu cao v
vn tc tng i gia cc chi tit chuyn ng cao s c th dn n lm h hi cc phn c
kh ca ng c kh nn.
nN- Tn s quay danh ngha;

n0- Tn s quay chy khng;
pN- Cng sut danh ngha;
MN- M men danh ngha;
MA- M men khi hnh;
Mw- M men dng my.
Hnh 9.23. c tnh ca ng c kh nn

Khi nh c ng cc van iu khin v h thng ng dn, trong trng thi khng ti
ng c s t c tn s quay cc i do hng sn xut cho theo mt p sut cho trc.
Bi v c tnh cng sut ca ng c l kt qu trc tip t thay i p sut ca ca ni vi

ph ti nn hng sn xut thng cung cp theo ng c cc ng c tnh cng sut - tn s
quay v m men -tn s quay. Trn hnh 9.23 gii thiu c tnh ca ng c kh nn c tnh
cht truyn ng tiu biu.
9.2.3. Khi qut v cc s liu c trng ca cc ng c thy tnh
Trn hnh 9.24 gii thiu khi qut nh tnh v kh nng cng sut ca ng c kh
nn.
D dng nhn thy, c th s dng ng c cnh quay cho cc ph ti cn tn s quay
cao v m men quay nh. Cc ng c bnh rng thng gp trn th trng c th tch lm
vic ln cho m men quay cao v c chi ph khng kh cao. Cc ng c pt tng hng knh
c th s dng trong vng tn s quay thp v m men quay trung bnh cn cc ng c pt
tng hng trc li c dng nhiu trong khong tn s quay trung bnh v m men quay
nh.
ng c bnh rng
ng c pt tng hng knh
x ng c pt tng hng trc

ng c cnh quay
Hnh 9.24. c tnh ca ng c kh nn

9.2.4. c tnh tn s quay
c tnh m men -tn s quay (hnh 9.23) cho thy s ph thuc mnh ca tn s quay
vo ti trng. Khi ng c hot ng nu cn gi tn s quay khng i trong khong di
tn s quay cc i v khng ph thuc ti trng th cn c h thng iu chnh. iu chnh
tn s quay hot ng da trn c s thay i mt ct dng chy trn ng dn kh vo v ra
khi ng c. Trong trng hp ny tit lu ng kh ra c hiu qu hn bi v dng kh
thi gin n ra ngoi n p sut mi trng c th tit lu d hn. Trn hnh 9.25 gii thiu
mt s th d iu chnh ly tm v c tnh ca ng c kh nn sau iu chnh.
a) S nguyn l;
b) c tnh ng c sau iu chnh
Hnh 9.25. iu chnh ly tm trn ng c kh nn

Tn s quay ca ng c cng tng th mt ct ngang ca thi cng nh li, to nn
mt p sut ngc. Tng p sut ngc ti ca thi s lm cho lch p sut trong ng c
nh i, nh gim tn s quay ca
ng c. Trn ng c tnh ca
ng c kh nn iu chnh c th
nhn thy rng, iu chnh ly tm c
hc c cht lng iu chnh tng
i thp. Khi c yu cu cao v
chnh xc iu chnh ngi ta phi s
dng h thng iu chnh in kh nn,
khi mt ct ngang ca mt van lin
tc c thay i nh mt cm bin
tn s quay v mt b so snh cc gi
tr hin ti v gi tr cn iu chnh
n bng in t.
Trn hnh 9.26 l s nguyn
l ca mt b iu chnh tn s quay
bng in kh nn. Bng cch tng t
Hnh 9.26. Th d mch iu chnh in kh nn
cng c th thit k c mt b
truyn ng ty ng kh nn, th d cho truyn ng xi lanh kh nn.
9.2.5. Hin tng ng bng trn ca thi ca ng c kh nn
Cc ng c kh nn s dng cng gin n ca kh nn to ra cng c hc c th
dn n hin tng ng bng ti ca thi. Do gin n a bin ca kh nn trong ng c s
lm gim nhit trong mt ct hp nht ca ca thi:
p
TA = TE A
pE
Trong :
n 1
n
(9-19)
TA, TE- nhit kh ca thi v ca np;

pA, pE- p sut kh ti ca thi v ca np;
n- ch s a bin ca khng kh.
Hnh 9.27. Quan h gia nhit v tn s quay ng c kh nn

Thng thng nhit ti ca thi nm khong -300C. m khng kh cao s dn
n ng bng, lm gim cng sut ng c v dn n cht my. Trc y gim nguy c
ng bng ngi ta b sung vo kh nn mt lng cht bi trn Glycerin hoc Glykol, sau
ny theo cc iu lut mi trng phng php ny khng c s dng na. Ngy nay
ngi ta tp trung nhiu hn theo hng gim hm lng m trong kh nn nh cc b phn
sy v tch git.
Trn hnh 9.27 gii thiu quan h gia nhit theo tn s quay ca ng c kh nn.
Trn hnh 9.28 trnh by v gii hn ng bng trn c tnh m men quay tn s quay
ca ng c kh nn.
Hnh 9.28. Vng ng bng trn ng c tnh M -n ca ng c kh nn
Trn cc xi lanh kh nn, nguy c ng bng t xut hin hn, v lun c s thay i
gin v nn kh trong khng gian xi lanh.
9.3. Xi lanh kh nn v ng c lc
9.3.1. Xi lanh kh nn
Xi lanh kh nn l ng c kh nn chuyn ng thng, c nhim v chuyn i nng

lng tch ly trong kh nn thnh nng lng chuyn ng thng, c ngha l thnh lc v
qung ng. Tuy c nguyn l truyn ng rt n gin nhng li c rt nhiu phng n
kt cu xi lanh.
Trong truyn ng xi lanh kh nn trc ht ngi ta phn chia thnh xi lanh tc ng
n v xi lanh tc ng kp. Cc xi lanh khng c cn pt tng v truyn ng y ng b c
kt cu gn. Cc xi lanh mng c m un hnh trnh ngn v rt tit kim khng gian chon
ch. Ngoi ra cn c cc xi lanh c bit nh xi lanh vn xa, xi lanh nhiu cp hoc xi lanh
phn tng, xi lanh c dn hng tuyn tnh
Loi cu trc thng gp nht trn th trng l xi lanh c cn pt tng. Cc hng ch
to sn xut xi lanh theo cc tiu chun CETOPRP 43P, DIN/ISO 6431, VDMA 24562-1
v 24562-2.
a) Xi lanh tc ng n
Xi lanh c cn pt tng
Xi lanh c cn pt tng chim a s trong cc loi xi lanh kh nn c ng dng trong
k thut. Pt tng ca xi lanh tc ng n ch c p sut kh nn tc ng mt pha. a s
hnh trnh v c thc hin nh cc phn t n hi hoc cc lc cn lm vic, th d trng
lc. Trn hnh 9.29 gii thiu cc chi tit c bn ca xi lanh tc ng n.
1- Pht lm kn cn pt tng;
2- Vng hng dn;
3,5- Np xi lanh;
4- ng xi lanh;
6- Ca vo kh nn;
7- Pht lm kn pt tng;
8- Pt tng
9- L xo tr v.
Hnh 9.29. S cu to mt xi lanh tc ng n

Pt tng v np xi lanh ca xi lanh kh nn thng c ch to t hp kim nhm.
Vng hng dn cn m bo khng cn chm sc v c ma st nh nn thng c ch to
t vt liu thiu kt, c kh nng t bi trn, th d bt ng thiu kt, vt liu nylon hoc
teflon. Xi lanh v cn pt tng thng c ch to bng thp, cn pt tng c ti cng v
m crm. i vi cc xi lanh cu trc c bit nh thng c ch to t hp kim nhm
cng hoc vt liu nhn to. i vi cc thit b phc v cng nghip thc phm v ha hc,
cc hng sn xut ngy cng a ra nhiu cc xi lanh ch to t kim loi qu.
Hnh 9.30. Cc phng n lp rp xi lanh

lm kn khe h pt tng -xi lanh v cn pt tng vi v ngi ta s dng cc pht
lm kn c bit. Khi kt ni vi h thng truyn ng kh nn c th theo 6 phng n lp
rp gia ng xi lanh v np xi lanh.
- Kt cu ko, cc np xi lanh c ko cng vi nhau v p cht vo ng xi lanh theo
chiu dc trc nh cc bu lng cng.
- Kt cu vnh ni, ng xi lanh c ch to rnh lp vnh ni. Np xi lanh c kt
cu phn chia v bt cht vi vnh ni bng ren
- Kt cu ren, np xi lanh ni ren vi ng xi lanh.
- Kt cu gn, 2 u ng xi lanh c rnh hoc c ren, np xi lanh c lp chui vo
trong ng xi lanh kp vo vnh ni hoc bt ren.
- Kt cu mt u, np xi lanh c bt cht vo mt u xi lanh mi bn 4 bu lng.
Kt cu ny ngy cng c ph bin.
- Kt cu c bit, trn cc xi lanh nh v hoc cc xi lanh t tin ng xi lanh c
lin kt tng phn vi np xi lanh bng cc phng php c bit. u im c bn ca cc xi
lanh c cn pt tng l c nhiu kh nng lp rp. Trn hnh 9.30 gii thiu 6 kiu bt cht xi
lanh thng gp: lp cht bng chn 1; lp bch mt u 2 v 3; v lp cht bn l 4, 5 v
6.
Mt u im na ca xi lanh c cn pt tng l kt cu dn kh nn ra vo xi lanh n
gin, c th b tr u ni ngay trn np xi lanh (hnh 9.31).
Hnh 9.31. Cc phng n profin cho kt cu ni ghp mt u
Xi lanh mng
Xi lanh mng l mt dng xi lanh kh nn c bit, trong phn t pt tng tr
thng gp c thay th bng mng n hi hoc mng cun (hnh 9.32).
Trong nhng xi lanh c hnh trnh rt ngn (trong khong 20mm) ngi ta thng s
dng mng n hi cao su. Xi lanh mng hot ng vi ma st nh v khng cn bi trn. Cc xi
lanh mng cun c s dng cho cc hnh trnh tu thuc theo c ng knh xi lanh:
- Xi lanh c ng knh 80mm c s dng cho hnh trnh khong 130mm.
- Xi lanh c ng knh 150mm c s dng cho hnh trnh khong 260mm.
Xi lanh mng cun thng gp dng kp cht trong ch to my (hnh 9.33).
a) Xi lanh mng;
b) Xi lanh mng cun
Hnh 9.32. Xi lanh mng (hng EFBE)

1-Mng; 2- L xo; 3- Cn pt tng.
Hnh 9.33. Xi lanh mng cun thng gp dng kp cht (hng Festo)
Xi lanh siu gn
Xi lanh siu gn (hnh 9.34) l cc xi lanh kh nn c kt cu c bit tit kim khng
gian chim ch, thng c s dng nhng ni rt cht hp. Theo tiu chun DIN /ISO
6431, cc xi lanh siu gn c th tit kim c 50% khng gian lp rp. Thng thng cc xi
lanh siu gn c ch to lin khi vi np xi lanh. Mt dng c bit ca xi lanh siu gn l
xi lanh kp, c ch to ch cho nhim v kp. Vi loi ny chuyn ng ra nh tc ng p
sut, cn chuyn ng vo nh l xo.
Hnh 9.34. Xi lanh siu gn (IMI-Nogie)

Xi lanh hp xp
Hnh 9.35. Xi lanh hp xp
Xi lanh hp xp (hnh 9.35) cng l mt loi xi lanh kh nn c bit, khng c cc

din tch tip xc chuyn ng tng i vi nhau do khng cn chm sc. Xi lanh hp
xp rt ph hp vi cc yu cu hnh trnh nh kp hoc lm l xo kh nn trn cc my t
hnh.
b) Xi lanh tc ng kp
Xi lanh tc ng kp l dng xi lanh kh nn rt ph bin trong k thut. C hai khng
gian pt tng u c b tr u ni kh nn do pt tng c th chuyn ng qua li trong xi
lanh di p sut kh nn, khng cn c l xo tr v. Nu xi lanh ch c mt cn pt tng s
to ra khc bit v din tch tc ng hai pha pt tng v do kh nng pht huy lc ca xi
lanh l khng i xng. Kt cu ca xi lanh tc ng kp v c bn cng tng t nh i
vi xi lanh tc ng n. Trn hnh 9.36 gii thiu cu to xi lanh tc ng kp c mt cn pt
tng v thng c gi l xi lanh vi sai.
1,9- Np xi lanh;
2- Vng hng dn;
3- Ren ni;
4- Cn pt tng;
5- Pht lm kn cn pt tng;
6, 8- u ni p sut;
7- ng xi lanh;
10- Pht lm kn pt tng;
11- Pt tng.
Hnh 9.36. Cu to mt xi lanh tc ng kp (hng Festo didactic)

Xi lanh tc ng kp c cn pt tng hai pha
Xi lanh c cn pt tng hai pha l xi lanh kh nn c hai cn pt tng hot ng i
nhau (hnh 9.37). u im ca loi kt cu ny l xi lanh c din tch tc ng nh nhau hai
pha nn c tnh cht lc v vn tc i xng. Tuy nhin xi lanh c chiu di cu to rt ln.
Hnh 9.37. Xi lanh c cn piston hai pha

Nu c nh hai u mt cn pt tng c th to ra mt c cu nghch c ngha l xi
lanh chuyn ng qua li cn cn pt tng c gi c nh. V c bn chuyn ng nghch
ny c th thc hin c vi cc dng xi lanh kh nn khc. Do xi lanh c cn pt tng hai pha
c b tr hai vng hng dn i xng nn c kh nng chu ti trng ln, vung gc vi
phng chuyn ng.
c) Xi lanh tc ng kp khng c cn pt tng
Cc xi lanh kh nn c cn pt tng thng c chiu di cu trc ln gp i hnh trnh
cc i khi pt tng i ra ht hnh trnh. Hin nay cc hng sn xut v cc nh thit k ang
ht sc c gng ch to ra nhng xi lanh kh nn nh gn theo xu hng truyn ng trc tip
khng c cn pt tng.
Trn hnh 9.38 gii thiu cu trc ca cc loi xi lanh khng c cn pt tng.
Xu hng pht trin cc b truyn lc nh gn c tnh cht kt ni hot ng cao, c
bit vi cc xi lanh khng c cn pt tng dn n vic thit k cc n nguyn tc ng bao
gm c xi lanh v b phn dn hng. Nhng cu trc cho kh nng chuyn ng khng
c thm cc khi lng b sung v gim chi ph kt cu.
Hnh 9.38. Cc dng cu trc xi lanh khng c cn pt tng

a) Xi lanh c rnh dn hng; b) Xi lanh t tnh; c) Xi lanh cp; d) Xi lanh bng ti.
Hin nay mt s hng sn xut ch to ra nhng n nguyn tc ng rt di, c th

n 12 m hnh trnh.
- Xi lanh c rnh dn hng
truyn lc t pt tng ngi ta x rnh trn ng xi lanh v pt tng c kt cu tng
ng chuyn ng theo rnh hng dn. Chiu di hng dn ca pt tng c thit k
ln c th tip nhn c lc ngang v m men. Vic lm kn rnh xi lanh c thc hin
bng hai di thp c kp vo pha trc v sau pt tng. Loi cu trc ny gy ra lc ma st
ln, tuy vy li c s dng rt ph bin. Trn hnh 9.39 gii thiu cu to ca mt xi lanh
c rnh dn hng ca hng Hoerbiger.
1, 8- Np xi lanh;
2- C nh gii lm kn;
3- Di lm kn trong;
4- Rnh;
5- Pt tng;
6- Di lm kn ngoi;
7- Gim chn.
Hnh 9.39. Cu to mt xi lanh kh nn c rnh dn hng

- Xi lanh t tnh
Trn cc xi lanh t tnh (hnh9.38b) vic truyn lc t pt tng c thc hin nh
nam chm vnh cu theo mt rnh dn hng ngoi xi lanh. Lc truyn cc i c gii
hn bi lc t. Do khng gian xi lanh l mt h thng kn nn cc xi lanh t tnh thuc
dng cu trc khng mn cm vi bi bn. Dng cu trc ny c u im l khng b qu
ti do ti trng b gii hn bi lc t. Lc dc trc ln qu s c th dn n hin tng
trt nam chm.
- Xi lanh cp v xi lanh bng ti
1- Rnh dn hng;
2- L thng kh;
3- Cp val;
Hnh 9.40. Cu to mt xi lanh cp

Trn cc xi lanh cp hoc xi lanh bng ti, cn pt tng c thay th bi phn t
ko nh cp hoc dy ti. u im c bn ca dng kt cu ny l hnh trnh ln. Phn t ko
c th s dng l cc di thp c bn cao hoc cp thp trn nn cht do. Trn np xi lanh
ngi ta b tr cc con ln o chiu chuyn ng ca dy v kt ni vi nhau qua mt
khp ni. Khp ni cng chnh l ch truyn lc. Cc xi lanh cp v xi lanh bng ti c
phn hao tn lt kh ln hn ti v tr lm kn phn t ko. Trn hnh 9.40 gii thiu mt xi
lanh cp ca hng Mannesman Rexrob.
d) Cc dng cu trc c bit
Bn cnh cc dng cu trc gii thiu, mt s hng sn xut cn a ra th
trng mt s dng xi lanh kh nn c cu trc c bit s dng c li th trong mt s
trng hp s dng.
Xi lanh nhiu v tr
Trong cc trng hp ng dng, chuyn ng ca cn pt tng cn n nhiu ch
xc nh, ngi ta c th mc ni tip nhiu xi lanh thnh mt xi lanh nhiu v tr. Khi
mc n xi lanh c hnh trnh khc nhau s to ra tng cng 2n v tr n khc nhau. Trn
hnh 9.41 gii thiu s cu to v hot ng ca mt xi lanh 4 v tr to bi hai xi lanh
mc ni tip
tng tnh linh ng khi thay i kt cu thit b v c th s dng li cc

phn t ca h thng hin nay ngi ta cng ch to cc xi lanh nhiu v tr c cc im
chn thay i trn c s mt xi lanh tiu chun. Khi , cc im chn thng l cc xi
lanh tc ng n c nh (hnh 9.42), nh n c th c ng ngt ph thuc vo
trng thi ca h thng. V tr ca cc im chn cng c th c la chn ngoi hnh
trnh ca pt tng.
Hnh 9.42. Xi lanh nhiu v tr trn c s mt xi lanh tiu chun
Xi lanh phn tng

c lc pt tng ln khi ng knh xi lanh nh ngi ta kt ni hai xi lanh tc

ng kp cng mt cn pt tng thnh xi lanh phn tng (hnh 9.43). Nhc im ca xi
lanh phn tng l c chiu di cu trc ln.
Hnh 9.43. Xi lanh phn tng
Xi lanh vn xa
Xi lanh vn xa hay cn gi l xi lanh ng lng c cu to t nhiu xi lanh lp
lng vo nhau. Nh
kt cu nh
vy c th c c
hnh trnh ln trong
khi chiu di cu
trc nh hn (hnh
9.44)
Hnh 9.44. Xi lanh vn xa
Xi lanh phng
Hnh 9.45. Xi lanh phng (hng Bosch)
Xi lanh phng c kt cu nh gn dng hnh hp ch nht c th b tr rt gn

nhng ni cn lp rp nhiu xi lanh cnh nhau trong mt khng gian cht hp. Pt tng
ca cc xi lanh phng thng khng i xng trn xoay m mt ct thng c dng ovan,
do lm tng tnh chng xoay ca cn pt tng, thm ch c th ngm cng khi m men
xon truyn qua cn pt tng. Trn hnh 9.45 gii thiu cc xi lanh phng ca hng Bosch.
Xi lanh ghp i
Cc xi lanh ghp i (hnh 9.46) c thit k c th tip nhn m men xon
quanh trc dc ca cn pt tng.
Hnh 9.46. Cc xi lanh ghp i
Xi lanh dn hng tnh tin
Hnh 9.47. Xi lanh dn hng tnh tin

(Numatics)
Hnh 9.48. Xi lanh vi rnh dn

hng khng c cn pt tng
Hin nay trn th trng xut hin rt nhiu cc b tc ng tnh tin c kt cu

dn hng tnh tin trc tip. Cc trc thng c kh nng tip nhn m men v lc trong
mt phng vung gc vi n, v c kh nng kt cu gn cc h thng phc tp nh cc r
bt nhiu trc hoc cc thit b t ng ha. Cc dng thng gp ca b dn hng tnh
tin l xi lanh ghp i (hnh 9.47) v xi lanh khng c cn pt tng dng rnh dn hng
(hnh 9.48).
Xi lanh c b phn hm
gi chc xi lanh ti mt v tr trung gian bt k c th b tr mt b phn hm
c hc. Theo nh c ca b phn hm c th to ra cc lc hm ln so vi lc tc ng.
Cc xi lanh loi ny c s dng nhng ni cn gi chc thit b di tc ng ca lc
ngoi m bo an ton.
a s cc b phn hm hot ng trn c s kp cht cn pt tng. Vic kp cht
c thc hin theo mt s nguyn l tiu biu di y:
- a lch tm, (hnh 9.49);
- a lt, (hnh 9.50);
- Guc phanh tc ng hng knh, (hnh 9.51).
Hnh 9.49. B phn hm

kiu a lch tm (Bosch)
1- Cn pt tng; 2- a lch tm;
3- L xo; 4- Vt iu chnh;
5- Pt tng kp; 6- Cn ly hp.
Hnh 9.50. B phn hm

kiu a lt (Hoerbiger Origa)
1- Pt tng kp; 2- L xo; 3,4- a lt
5- Khng gian tc ng.
Hnh 9.51. B phn hm kiu guc

Cc nguyn l hot ng u c im chung l lc kp c to ra nh l xo. B phn
hm c m nh p sut tc ng ln pt tng tc ng ngc chiu lc l xo. Cc b phn
hm thng c lp trn np xi lanh v pha cn pt tng dc trc theo v xi lanh.
Xi lanh va p
Xi lanh va p c cu to rt c bit (hnh 9.52), c bit nht l c mt pt tng nng
v rt cng, thng l khng c cn pt tng. Vn tc ca khi lng pt tng c s dng
to ra mt tc ng va p. Trn ng xi lanh thng b tr cc l khoan hng knh a
kh nn vo v ra, nh c th s dng v tr pt tng iu khin trc tip chuyn ng va
p. Cc cng c va p s dng kh nn cu to t cc xi lanh va p hot ng trong mt
mch dao ng. Trn hnh 9.52 gii thiu mt xi lanh va p trn ba my kh nn.
1- u ba;
2- Van l.
Hnh 9.52. Xi lanh iu khin ba my kh nn
Hot ng ca ba my kh nn nh sau:
Kh nn c dn vo t u ni P qua mt van l n mt trong hai khng gian hai
pha ca pt tng. Ti v tr trn hnh v, khng gian bn tri pt tng c p sut cao nh pt
tng chuyn ng sang phi. Nu pt tng ng kn l x R1 th kh nn trong khng gian bn
phi pt tng b nn li. Pt tng chuyn ng sang bn phi n khi m l x R2. Ti thi
im ny c khng gian bn tri pt tng v khng gian bn trn van l c x kh trong khi
khng gian bn di van l li c cung cp kh nn. lch p sut qua van l to nn
s chuyn mch van. Khng gian bn phi pt tng c thng vi ngun p sut, pt tng
chuyn ng sang tri v tc ng vo u ba. Ti v tr ny ca pt tng ca x R1 m
sn cn ca R2 c ng kn. Ti van l xut hin lch p sut theo chiu ngc li v li
chuyn mch v v tr ban u.
e) Tnh cht hot ng ca xi lanh kh nn
Tnh cht truyn ng ca xi lanh tc ng n
Trn cc xi lanh tc ng n, chuyn ng ra ca pt tng c thc hin nh p sut
kh nn cn chuyn ng vo nh lc l xo. Do s dng l xo t bn trong xi lanh nn loi
kt cu ny ch dng cho cc xi lanh c hnh trnh ngn (<100mm).
Trn hnh 9.53 gii thiu s truyn ng ca xi lanh tc ng n di tc ng
ca ti trng.
- Lc tc dng ti xi lanh tc ng n
Theo nh lut Niutn c th vit phng trnh vi phn chuyn ng ca xi lanh tc
ng n nh sau:
m&
x&= (p A p u )A k mg cos FR (x&, p ) sgn( x&) FF FL
Trong :
(9-20)
pA- p sut kh nn tc ng ln pt tng;

pu- p sut mi trng;
Ak- din tch y pt tng;
FR- lc ma st;
FF- lc l xo, FF = cF(x + x0);
FL- ti trng;
m- khi lng chuyn ng qui i.
Hnh 9.53. S lc tc dng ln xi lanh tc ng n
Trong phng trnh lc ma st FR sinh ra ngc chiu vi chuyn ng v c tnh cht

phi tuyn rt mnh theo chuyn ng. Ngoi tnh cht ph thuc vo vn tc chuyn ng
nh bit, lc ma st cn ph thuc vo p sut kh nn trong xi lanh.
Lc l xo trong trng thi i ra v lc ma st khi tnh ton s b c th theo gi thit
di y:
FF = (5 10% )p A A k
FR = (5 20% )p A A k
(9-21)
T thy rng, ch huy ng c khong 70% lc truyn ng pA.Ak thng cc

lc ti v lc khi lng.
- Tnh ton vn tc chuyn ng
Vn tc ca b truyn ng xi lanh tc ng n ph thuc vo lu lng kh nn vo
v ra khi xi lanh theo h thng ng ng v mt ct ngang ca van iu khin. Khi cc
mt ct hp nht ca ng dn kh vo v ra gy nn nhng sc cn. Mt ct hp nht trong
ng ng lm hn ch dng kh cc i, nhng li c th c s dng iu khin vn tc
cc i trong truyn ng kh nn. Do chng thng c gi l cc mt ct iu khin.
Mt ct ngang ca ng ng, cc b phn nh v v cc van c cho theo gi tr
danh ngha. Khi s danh ngha NW tnh bng mm, l ng knh ca mt ct ngang trn
tng ng. Khi ni ng mm nh c ng, cc mt ct ngang hp nht trong ng ng
kh nn c to bi cc van. i vi cc van cc gi tr dng kh cng c cho dng dng
tiu chun hoc cc gi tr b v C, (chng 8).
i vi xi lanh tc ng n vn tc dng kh c th c tnh ton theo phng trnh

dng lin tc.
x&=
&
m
A A K
(9-22)
Trong lu khi dng kh c th tnh ton l hm s ca hm thot hoc l hm

s ca cc gi tr c trng C v b. tnh ton vn tc theo hm thot c th s dng cc
cng thc:
+ Trng hp pt tng i ra:
x&= D
A 2 p1
2R L TK2
(p1 , p A )
AK pK
T1
(9-23)
+ Trng hp pt tng i vo:
x&= D
A2
(p mt , p A ) 2R L TK
AK
(9-24)
Khi tnh ton vn tc theo cc gi tr c trng c th s dng cng thc:

+ Trng hp pt tng i ra:
x&= C
T
p1 0
(p A , p1 ) 0
T1
A k K
(9-24a)
+ Trng hp pt tng i vo:
x&= C
T
p A 0
(p mt , p A ) 0
TK
A K K
(9-24b)
Vic tnh ton vn tc theo cc gi tr c trng ca dng kh c li th l thay v gi

tr C c th s dng gi tr dng kh tiu chun thng c cho trc bi cc nh sn xut
van. Nu thiu ch dn v gi tr b c th gi thit b = 0, 2 cng t c kt qu gn ng
vi sai s cho php. Trong c hai phng php tnh ton u s dng t l p sut tuyt i
trc v sau phn t cn xc nh vn tc. Khi pt tng ca xi lanh tc ng n i ra, vn
tc pt tng c th lm tng p sut p1 c khi t dng chy ti hn (xem 9-23 v 9-24).
Khi kh nn thot ra t mt xi lanh chu ti cng c th xut hin dng chy ti hn trong
ng ng thot. Trong trng hp ny vn tc tht vo ca pt tng khng ph thuc vo ti
trng.
Nh vy vic tnh ton vn tc chuyn ng ca xi lanh cn c chia thnh hai
trng hp khc nhau:
+ Chuyn ng ra hoc vo;
+ Dng chy ti hn trn v di ti mt ct hp nht (mt ct iu khin).
Do c s ph thuc ca vn tc vo ti trng v trng thi dng chy nn cc nh sn
xut thng cho km theo cc biu xc nh vn tc.
Tnh cht hot ng ca xi lanh tc ng kp
Nu trong mt b truyn ng xi lanh kh nn, lc truyn ng tc ng theo c hai
chiu chuyn ng th ngi ta s dng xi lanh tc ng kp. Chuyn ng tin v li ca pt
tng c th c iu khin bng van phn phi 4/2.
Trn hnh 9.54 gii thiu s truyn ng ca mt xi lanh tc ng kp lm vic vi
ti trng.
Hnh 9.54. S lc v hot ng ca xi lanh tc ng kp
- Lc tc ng ln xi lanh tc ng kp
Lc truyn ng c th s dng c trn xi lanh tc ng kp c gi tr ln hn trong
trng hp xi lanh tc ng n, bi v trong qu trnh chuyn ng ra ca pt tng khng cn
chi ph lc khc phc lc l xo. Phng trnh chuyn ng ca xi lanh tc ng kp c th
vit:
mx&= p A A K p B (A K A S ) p mt A S mg cos FR (x&, p )sign (x&) FL
(9-25)
i vi chuyn ng ra chm: p A p1 ; p B p mt
i vi chuyn ng vo chm: p A p mt ; p B p1
Khi tnh ton cn bng lc ti xi lanh tc ng kp trong nhiu trng hp khng c
php b qua lc do p sut mi trng tc ng vo cn pt tng (pmtAS).
Khi la chn xi lanh cn lu c n ng sut un dc ca cn pt tng. Chiu di
hnh trnh cho php theo p sut cung cp v ng knh xi lanh (lc cc i) c th c
tham kho trn biu hnh 9.55.
Lc ngang tc ng ln cn
pt tng cn phi loi b trit .
Trong cc trng hp xut hin lc
ngang so vi hng chuyn ng ca
xi lanh cn phi b tr b phn dn
hng b sung hoc kt cu theo n
nguyn truyn ng ng b.
- Vn tc chuyn ng ca xi
lanh truyn ng kp
Khi tnh ton vn tc ca mt
b truyn xi lanh tc ng kp cn
phi tnh n c hai lu lng kh
Hnh 9.55. Chiu di hnh trnh cho php
Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu
lc ti
v Kh
nnun
..294
theo
trng
dc
n v ra khi xi lanh. C hai dng kh u c quan h chung vi vn tc pt tng:

x&=
&
&
V
V
A
B
=
A K A K AS
(9-26)
Vic tnh ton dng kh vo v ra khi xi lanh cng c th c thc hin tng t
nh khi tnh ton cho trng hp xi lanh tc ng n.
Nu trong hai ng ng dn kh c cc phn t cn dng th cn kim tra dng chy
ti hn trn v di ca cc phn t cn v ca truyn ng ra v truyn ng vo i vi c
hai phn t cn dng. Trong cc b truyn ng ch chu tc ng ca lc ti nh thng xut
hin dng chy ti hn trn pha thot kh, bi v khng kh c gin n trong mi
trng kh quyn (t l p sut p2/p1 qua phn t cn cao). Trong cc trng hp ny s
chnh xc nu tnh vn tc nh lu lng kh nn thot ra khi xi lanh.
1- c tnh ti trng ma st Niutn
nh;
2- c tnh ti trng khi ma st
Niutn ln;
3- c tnh ti trng khi ma st khng
i;
Trng thi hot ng vi dng chy
ti hn trn khi x kh;
Trng thi hot ng v dng chy
ti hn di khi vo v ra khi xi
lanh;
Trng thi hot ng cho cng sut
cc i.
Hnh 9.56. Biu nh tnh v tnh cht truyn ng ca xi lanh tc ng kp

Trn hnh 9.56 gii thiu c tnh nh tnh ca b truyn xi lanh tc ng kp, tit lu
dng kh vo v ra khi xi lanh c din tch pt tng hai pha nh nhau (cn pt tng hai pha
hoc khng c cn pt tng) v mt s im lm vic di tc ng ca ti trng nh v ma
st ph thuc t l thun vo vn tc (ma st Niu tn).
ng c tnh vn tc -p sut ti phn nh mt cch c bn tnh cht dng chy ca

cc phn t cn dng kh nn. Ti trng thi dng chy ti hn trn van c tnh vn tc
khng cn ph thuc vo t l p sut ti (pA-pB)/p0. Nu xi lanh c ma st nh v chu tc
ng ca ti trng khng i (c tnh ti trng thng ng) th vn tc pt tng theo hng
chuyn ng tt xung thng ng s c xc nh theo dng chy ti hn trn ca kh x.
Dng chy ti hn di qua van ch xut hin theo chiu nng. Trn cc b truyn ng
khng c tc ng ca trng lng m li c tc ng ca ma st Niu tn:
p R A K = d R x&,
(9-27)
th vn tc v trng thi dng chy trong cc mt ct iu khin ph thuc vo h s ma st

dR. Khi ma st nh, do lch p sut nh v vn tc ln, vn tc cc i b gii hn bi mt
dng chy ti hn qua ng thot (c tnh ti 1). Khi ma st ln cn c lch p sut ln

khc phc ma st th vn tc cc i gim v xut hin mt dng chy ti hn di qua
van ca cc ng dn kh vo v ra khi xi lanh.
Nu cng sut nh PE ca b truyn ng kh nn c tnh bng tch ca lc truyn
ng cc i v vn tc cc i, th c th nhn thy trn hnh 9.56 rng b truyn xi lanh ch
to ra ti a khong 50% cng sut nh ca n
PZ
1
1
PE = x&max A K p 0
2
2
(9-28)
Cng sut cc i t c khong 2/3 ti trng cc i. Nh cng sut ra ca b

truyn ng xi lanh c tng gp i so vi ng c kh nn.
Kt qu trn y cho thy, vn tc ca cc b truyn xi lanh tit lu hai pha cn c
tnh ton cho mi trng hp c th. Trong thc t ngi ta hay s dng cc mch kh nn c
th iu khin c vn tc nh cc phn t cn dng iu khin c (tit lu) trn ng
dn kh nn vo v ra khi xi lanh. Cc dng mch iu khin nh vy s c trnh by
phn sau.
Gim chn cui hnh trnh trn xi lanh kh nn
Cc b phn gim chn cui hnh trnh trn xi lanh kh nn c nhim v ngn nga va
p ca pt tng ti v tr cui ca hnh trnh. B phn gim chn c thit k theo mt s
phng n cu trc sau y:
- m bng vt liu n hi;
- Gim chn kh nn tch hp trong xi lanh;
- Gim chn ngoi, th d nh gim chn thy lc;
- Np kh ngc nh mch kh nn bn ngoi.
m bng vt liu n hi ch ph hp khi hm cc khi lng nh. Gim chn

ngoi nh gim chn thy lc ch c s dng hm cc khi lng ln. Np kh ngc
yu cu thm mt mch kh nn t tin hn nu pt tng cn t n v tr tn cng. B phn
gim chn thng gp nht trong thc t l cc b gim chn kh nn tch hp trong xi lanh.
Mch tch hp gim chn c thc hin nh cc van chn ng v v van tit lu.
Hot ng ca b gim chn cui hnh trnh kh nn c m t trn hnh 9.57.
Trc khi n v tr cui hnh trnh, pt tng gim chn chui vo mt ng gim chn
b tr ti u mt bn trong xi lanh, do ngn cch s lu thng trc tip gia khng gian
trn y pt tng vi ca x kh. Kh nn cun theo pt tng ng van chn dng lm cho dng
kh nn ch c th i qua van tit lu iu khin c. Nh p sut trong khng gian trn
y pt tng tng mnh v hm chuyn ng ca pt tng. Chiu di gim chn thng c
thit k t 10-30mm. Nu s dng tit lu iu khin c, th c th lm cho qu trnh hm
thch ng vi cc khi lng cn gim chn. Trn bng 9.2 gii thiu mt s s liu tham
kho v kh nng gim chn theo cc gi tr ng knh xi lanh khc nhau.
1- u ni kh nn;
2- Tit lu iu khin c;
3- Van chn dng.
Hnh 9.57. S hot ng ca b gim chn cui hnh trnh kh nn
Bng 9.2. Kh nng gim chn ca cc b gim chn cui hnh trnh
ng knh xi lanh (mm)
25
32
40
Kh nng gim chn (Nm)
0,8
2,6 7
50
53
80
100
160
200
14
36
60
100
270
440
Trn hnh 9.58 gii thiu cu to mt xi lanh tc ng kp vi b gim chn cui hnh
trnh iu khin hai pha.
Trong thi gian gn y cc nh sn xut cho hng loi xi lanh kh nn c kt ni
vi h thng o hnh trnh. Cc xi lanh ny c th chuyn ng c hm n cui hnh trnh
nh mt b iu chnh trn c s vi iu khin v mt van phn phi t l 5/3. V tr ca pt
tng c h thng o xc nh. Trc khi t ti v tr cui, van phn phi iu khin cho pt
tng chuyn ng ngc li tng ng nh hot ng gim chn cui hnh trnh tch cc.
Vic iu khin h thng ny c thc hin nh tn hiu iu khin in.
1- ng gim chn;
2- L tit lu;
3- Pt tng gim chn.
Hnh 9.58. Xi lanh tc ng kp gim chn hai pha
f) Tnh cht vn tc ca truyn ng xi lanh khi tit lu dng kh vo v ra khi xi

lanh
Kh nng iu khin vn tc ca b truyn ng xi lanh nh vo mt ct ngang nh
nht trn ng ng vo v ra c s dng trong mch tit lu dng kh vo v dng kh ra
tch ri nhau. Trong cc mch kh nn nh vy s dng cc van chn dng tit lu iu khin
c t gia cc u ni xi lanh vi cc van ng ngt iu khin chiu chuyn ng ca
pt tng. Cc van chn dng tit lu (s c gii thiu trong cc phn tip theo) l cc phn
t iu khin. Khi dng kh i qua theo hng chn s b gii hn bi mt tit lu iu khin
c (sc cn dng ln), cn theo hng m s khng b gii hn (sc cn dng nh). Nu
lu lng kh i vo khng gian xi lanh c tit lu ngi ta gi l tit lu dng kh vo,
cn khi gii hn dng kh ra khi xi lanh ngi ta gi l tit lu dng kh thot. Hai mch tit
lu ni trn khc nhau rt xa v tnh cht ng lc hc ca h thng trc khi t c mt
vn tc bnh n.
Trng thi dng trong truyn ng xi lanh c trng bi vn tc gn nh khng i v
s cn bng ca lc truyn ng vi lc ma st v ti trng. Do tnh cht phi tuyn ca ma st
v lu lng nn cc qu trnh chuyn tip n khi t vn tc dng khng cn c th m t
bi mt h thng phng trnh vi phn tuyn tnh c na. Mt cch tng qut c th nghin
cu cc tnh cht sau y nh phng php m phng vi tr gip ca my tnh s:
- S ph thuc ca ma st vo vn tc v p lc kh nn, lc ny p cc b phn lm
kn ln b mt ma st;
- nh hng ca tnh chu nn v nhit ng hc ca kh nn;
- Tnh cht dng chy qua cc phn t cn iu khin.
Lc ma st xut hin trong giai on khi hnh khi tit lu dng kh vo v dng kh
thot c th c xc nh theo th quan h gia lc ma st v vn tc pt tng (ng
cong Stribeck) vi cc gi tr lch p sut qua tit lu khc nhau (hnh 9.59).
Tit lu dng kh vo xi lanh
S mch tit lu
dng kh vo xi lanh c
gii thiu trn hnh 9.60. Tit
lu dng kh vo c u im
l sc cn dng ca tit lu
c tc ng ngay lp tc.
Nhc im ca mch ny l
xut hin hin tng trt li
khi bt u chuyn ng.
Trng i hc Nng nghip H Ni GioHnh

trnh Truyn
ngma
thust
lcph
v Kh
nnvn
9.59. Lc
thuc
tc ca mt..298
xi lanh
Khi np kh nn p sut trong khng gian tc ng ca xi lanh tng ln, trong khi ti
khng gian i din kh c x hon ton. Nu p sut kh nn vt qu p sut khc
phc ma st ngh th truyn ng xi lanh c tng tc. Do lc ma st trong vng ma st hn
hp trc ht gim i nn lch p sut tng tc tng ln v pt tng t c vn tc cao
hn. Do dng kh vo c tit lu nh i nn s tng nhanh th tch s dn n vic gin n
kh nn trong khng gian xi lanh. p sut gim s lm gim gia tc pt tng. Lc ma st lc
ny km hm chuyn ng ca b truyn (gia tc m), trong mt s trng hp c bit dn
n lm ngng chuyn ng. Nu b truyn cn chu tc ng ca ti trng ngc chiu
chuyn ng c th s xy ra trng hp chy li do p sut kh nn hnh thnh qu chm.
Hnh 9.60. Mch kh nn v tnh cht khi hnh kh tit lu dng kh

vo nh van chn dng tit lu
Tit lu dng kh thot

Trn hnh 9.61 gii thiu mch iu khin vn tc truyn ng xi lanh nh tit lu
dng kh thot. Trong mch tit lu dng kh thot, kh nn c np khng cn vo xi lanh
cn dng kh ra khi xi lanh c tit lu.
Hnh 9.61. S mch v tnh cht khi hnh ca mch iu khin vn tc nh tit lu
dng kh thot
Khi tit lu dng kh thot xut hin mt bc nhy khi hnh, kh nn c th chuyn
ng nhanh khng cn vo mt khng gian xi lanh. p sut trong xi lanh c hnh thnh rt
nhanh v nhanh t n gi tr khc phc ma st ngh. Khi bt u chuyn ng lc ma st
trong vng ma st hn hp gim xung, nh xut hin gia tc ln. Gia tc ca pt tng tip
tc tng do dng kh vo khng c tit lu, do b truyn chuyn ng khng kim sot
c v t n mt vn tc ln. Chuyn ng gia tc ln ca pt tng cun theo chuyn ng
ca kh nn trong khng gian xi lanh i din. Nh dng kh thot van chn dng c ng
li, do dng kh thot ra khi xi lanh c tit lu v hnh thnh mt p sut ngc. Gia
tc pt tng gim i v t hnh thnh mt cn bng lc gia p sut ti cc khng gian xi lanh
v lc ma st. Nu tit lu c nh c ph hp, th s xut hin trong v tr tit lu dng kh
thot mt dng chy gii hn trn. Do vn tc dng trong vng tip theo s khng ph
thuc ti trng. y chnh l u im ca mch tit lu dng kh thot so vi tit lu dng kh
vo.
g) Truyn ng y thy kh
Trong thc t k thut i vi cc b truyn ng y rt cn c mt vn tc y u
v khng i, khng ph thuc vo ti trng v tnh trng ma st ca b truyn. Cc yu cu
khng th thc hin c nh cc xi lanh kh nn n gin. Khi c cc yu cu cao v tnh
cht chuyn ng u c th s dng cc b y thy kh.
B y thy kh cu to t mt b truyn xi lanh kh nn kt ni vi mt b truyn xi
lanh thy lc. Xi lanh kh nn m nhn vic to ra lc y, cn vic gi vn tc truyn ng
khng i c thc hin nh tit lu dng du trong mch thy lc. Trn hnh 9.62 gii
thiu s mch v s kt cu ca mt b truyn thy kh. Nu b tr mt van iu chnh
dng tit lu dng du th c th gi vn tc truyn ng y khng i khng ph thuc
vo bin i ca ti trng.
1, 5- Van chn dng

v;
2- Van an ton;
3- Van tit lu;
4- Xi lanh kh nn;
6- Xi lanh thy lc.
Hnh 9.62. Truyn ng y thy kh
9.3.2. ng c lc kh nn
Cc ng c lc to ra mt chuyn ng quay c gc lc gii hn. Chuyn ng tnh
tin gii hn ca phn t pt tng trong ng c lc c tnh cht truyn ng tng t vi
truyn ng xi lanh. c tnh m men quay -tn s quay ca ng c lc iu khin bng van
c th so snh mt cch nh tnh vi ng c tnh lch p sut v vn tc tnh tin ca
b truyn xi lanh kh nn trn hnh 9.56.
a) Phn loi kt cu ng c lc
Dng kt cu thng gp ca ng c lc l xi lanh truyn ng thng kt hp vi b
chuyn i chuyn ng quay, th d thanh rng -bnh rng v ng c lc cnh quay. Km
ph bin hn l cc ng c lc kiu xi lanh truyn ng thng kt hp chuyn i vit me
thnh chuyn ng quay hoc c cu bin tay quay.
Hnh 9.63. Cc phng n lin kt gia xi lanh kh nn vi trc lc

a) Mt xi lanh kh nn; b) Hai xi lanh kh nn;
c) Bn xi lanh kh nn.
ng c lc kiu thanh rng -bnh rng

Trong trng hp ny truyn ng lc c thc hin trn c s chuyn i chuyn
ng thng ca mt xi lanh kh nn nh mt cp n khp thanh rng (trn cn pt tng) v
bnh rng (trn trc ra).
Tr s ca gc lc ph thuc vo hnh trnh pt tng v t s truyn ca cp n khp.
Trong trng hp c bit c th c c gc lc ln hn 3600. Trn hnh 9.63 gii thiu mt s
phng n lin kt gia xi lanh kh nn vi b truyn thanh rng -bnh rng.
Th d kt cu ng c lc loi ny c trnh by trn hnh 9.64.
1- Trc lc;
2- Thanh rng;
3, 4- Pt tng.
Hnh 9.64. Truyn ng lc nh xi lanh kh nn
ng c lc cnh quay
Cu to ca ng c lc cnh quay cng tng t nh ca cc ng c cnh quay. S
khc bit th hin ch ng c lc khng c b tr nhiu cnh quay m thng ch c mt
cnh quay to m men quay v c gi l cnh lc. Trn a s cc ng c lc, cnh lc
c bt cht vo trc truyn. gim lt kh, trn cc cnh lc ngi ta thng lp mt li
lm kn lun t vo stator khi quay. Trn hnh 9.65 gii thiu hnh ct ca mt ng c lc
cnh quay.
1- Trc truyn;
2- C chn;
3- Pht lm kn;
4- Li lm kn;
5- Cnh quay.
Hnh 9.65. ng c lc cnh quay
ng c lc rnh xon
ng c lc rnh xon chuyn i chuyn ng tnh tin ca pt tng thnh chuyn
ng quay ca trc truyn ng. Trn hnh 9.66 gii thiu mt ng c lc rnh xon. Trn
mt ngoi pt tng ngi ta x cc rnh xon cho cc con ln ta chuyn ng theo . Khi
pt tng chu tc ng ca p sut kh nn s dch chuyn tnh tin y cc con ln chuyn
ng trong rnh xon to thnh chuyn ng quay.
1- con ln ta
c nh trn v;
2- Pt tng v cc
rnh xon.
Hnh 9.66. ng c lc rnh xon (ECKART)

Trn trc truyn ng cng c b tr cc con ln ta ch tip nhn chuyn ng
quay. Cc con ln trn trc truyn chuyn ng theo cc rnh dc bn trong pt tng v theo
c cc rnh xon ngc, do gc lc s c tng gp i khi c cng hnh trnh pt tng.
Truyn ng ai rng
Trn hnh 9.67 gii thiu s hot ng ca mt ng c lc truyn ng ai rng.
1- Bnh rng truyn ng;

2- ai rng;
3- V b truyn.
Hnh 9.67. Truyn ng lc ai rng (G.A.S)

ng c lc ai rng cu to t mt bnh rng gn lin vi trc truyn, mt dy ai
rng v mt v c cu trc c bit c th to thnh hai khng gian tc ng ca kh nn A
v B. Cc khng gian A v B c lm kn bng hai tm phng v c phn cch hai pha
di bnh rng. Khi kh nn c a vo khoang A, ai rng s c ko sang tri lm quay
bnh rng theo chiu kim ng h, khoang B x kh. Khi kh nn c a vo khoang B, ai
rng s c ko sang phi, bnh rng s quay theo chiu ngc li. ng c lc ai rng c
th hot ng vi gc lc 5200 m khng cn c s tr gip ca hp gim tc ph.
ng c m bc
ng c m bc kh nn (hnh 9.68) l mt ng c lc lm vic gin on theo
bc, n cng c th lm vic vi gc quay v hn. R to ca ng c m bc c mt s
hu hn cc l hnh cn. Trong cc l lun c ti thiu 3 pt tng tc ng. Chiu quay ca
ng c c cho theo trt t iu khin 3 pt tng:
- Pt tng 1-2-3- tng ng vi chiu quay tri
- Pt tng 3-2-1 tng ng vi chiu quay phi
Cc pt tng c kha c hc vi nhau qua mt a lc. Nu mt pt tng c p
sut kh nn tc ng, a lc s ng thi y pt tng ang tc ng li v. Ngi ta s dng
h thng iu khin lp trnh lu tr iu khin chuyn ng m bc, h thng c kh

nng x l thng tin v v tr ca tng pt tng ring r.
1- a lc;
2- Pt tng 3;
3- Pt tng 2;
4- Pt tng 1;
5- a gi.
Hnh 9.68. ng c m bc kh nn (Bibus)
Chng X
Cc b phn iu khin v iu chnh kh nnC
Cc phn t iu khin trong truyn ng kh nn l cc van chuyn i cc thng
s vo kh ng, in hoc c hc thnh thng s ra kh ng (p sut hoc lu lng). Nu
tn hiu vo trc ht c chuyn i thnh tn hiu kh ng sau li tc ng vo mt
van th hai ln hn th ngi ta gi l cc van iu khin trc.
Theo chc nng ca van ngi ta c th phn loi nh sau:
- Van phn phi, xc nh hng, thi im bt u v kt thc ca dng kh;
- Van p sut, tc ng vo p sut kh nn;
- Van chn, ngt dng kh nn ph thuc vo chiu ng dng;
- Van dng, tc ng vo lng dng kh nn.
Cng tng t nh truyn ng thy lc cc van kh nn c biu din theo k hiu
tiu chun quc t, v d DIN -ISO 1219. Trn hnh 10.1 gii thiu mt s k hiu van thng
gp.
Hnh 10.1. K hiu mt s van kh nn tiu biu

a) Van phn phi 3/2 tc ng kh nn c l xo tr v; b) Van gii hn p sut iu khin
c; c) Van chn dng c th kh chn; d) Van tit lu iu khin c.
Biu din y cc van kh nn c th tham kho tng t trong DIN -ISO 1219 cho
truyn ng thy lc (bng 1-9).
Mt thng s quan trng i vi cc van kh nn l b rng danh ngha cho bit v
kch thc mt ct ngang nh nht m kh nn chuyn ng qua van. Thng s ny tng ng
vi ng knh ca mt mt ct trn c din tch tng ng vi din tch mt ct dng kh
nh nht. B rng danh ngha c cho bng milimet v cng theo tiu chun DIN -ISO c
vit tt l NW. Th d mt van c NW 6 tng ng c mt ct dng chy nh nht:
As =
NW 2 (6mm) 2
=
= 28,3mm 2
4
4
(10-1)
B rng danh ngha ch cho bit gn ng v dng kh nn v sc cn dng kh qua

van, bi v n khng tnh n s i chiu dng cng nh hnh dng hnh hc ca phn t
iu khin. Cc gi tr chnh xc v dng chy ca van c cho theo cc gi tr kv, b v C
trnh by trong chng 8.
10.1. Cc dng cu trc van
Tng ng vi cu to v hot ng ca phn t ng kn ngi ta phn cc van thnh
hai nhm chnh:
- Van ta;
- Van con trt.
la chn van ph hp vi yu cu thc t trong cc trng hp ng dng, cn phn
tch so snh u nhc im ca tng loi van. Trong bng 10.1 di y th hin s so snh
khi qut v hai loi van thng dng.
Bng 10.1. So snh van ta v van con trt
Van ta
Van con trt
u im:
u im:
- An ton hot ng cao;
- Lc tc ng nh
- Khng mn cm vi bi bn;
- Thc hin d dng cc mch iu khin phc tp

do con trt c th ng ngt ng thi nhiu u
ni
- ng kn tt cc u ni.
Nhc im:
Nhc im:
- Chi ph ln chng thot ti p
- Yu cu cao v chnh xc lp ghp gia con
sut ca cc phn t ng kn;
trt v v hn ch lt kh;
- Tc ng van a s ngc chiu
vi p lc, do vy yu cu lc tc - Khng th khc phc hon ton hin tng lt
kh.
ng kh ln;
- Kt cu t tin yu cu chi ph lp
t gp hn 2 ln.
10.1.1. Van ta
Trn cc van ta cc phn t ng kn s dch chuyn ra vo t ca n khi hot
ng. Theo cu trc c 3 loi van ta thng gp:
- Van ta phng hoc van a;
- Van ta cn;
- Van bi.
Nguyn l hot ng ca cc loi van ta c trnh by trn hnh 10.2.
a)
b)
c)
Hnh 10.2. Nguyn l hot ng ca van ta

a) ta phng;
b) ta cn;
c) ta bi
Hnh 10.3. gii thiu cu trc v hot ng ca mt s van ta thng gp.
b) Van bi (Festo)
Hnh 10.3. Mt s van ta thng gp
10.1.2. Van con trt
Phn t iu khin trn cc van con trt l con trt piston. Kch thc ca con trt
v v van c ch to rt chnh xc v cng tng ng rt chnh xc vi cc u ni kh nn.
Vic lm kn c thc hin nh pht lm kn hoc nh lp ghp, ty theo chnh xc ch

to. Theo nguyn l cu trc c th chia van con trt thnh hai nhm:
- Van con trt xoay;
- Van con trt dch dc.
Trn hnh 10.4 gii thiu nguyn l cu trc ca cc loi van con trt thng gp.
a)
b)
c)
Hnh 10.4. S nguyn l van con trt

a) Con trt quay;
b) Con trt piston;
a)
c) Con trt phng.
b)
Hnh 10.5. S hot ng ca van con trt dch chuyn dc

a) Van con trt piston;
b) Van con trt phng.
Cc van iu khin in thng c thit k l van con trt dch dc bi v chuyn

ng tnh tin rt d iu khin nh nam chm in. V l do cng ngh nn cu trc iu
khin con trt piston c s dng ph bin nht trong k thut (hnh 10.5a), cn dng con
trt phng (hnh 10.5b) hin nay hn ch nhiu trong s dng.
10.2. Cc phng php tc ng van
Trong k thut c rt nhiu phng php tc ng van. Di y gii thiu mt s
phng php tc ng tiu biu nht. Vic la chn phng php tc ng no l da trn
mt s c s sau:
- Mc ch s dng van;
- Mc t ng ha;
- Loi x l tn hiu iu khin, th d c hc, in hoc kh ng;
- Tr s ca van;
- Yu cu an ton, th d khi c nguy c chy n.
Bng 10.2 h thng ha cc phng php tc ng van kh nn theo loi x l tn hiu.
Bng 10.2. Cc phng php tc ng van
Trong k thut kh nn
ngi ta thng dng l xo
tc ng tr v trn cc van iu
khin in t v nh xc nh
v tr 0. Mt dng cu trc c
bit ca van kh nn l van xung.
Cc van ny c hai tn hiu vo
ng ng. Ch cn mt tn hiu
xung ngn c th chuyn mch
van. Sau trng thi mch c
gi nguyn n khi c mt tn
hiu xung iu khin tc ng
ngc li. Khi thit k cc van
xung tc ng kh nn cn ch
thot ti p sut hon ton pha
Hnh 10.6. Van phn phi tc ng con ln
i din trc khi chuyn mch van.

10.2.1. Tc ng c hc
Cc phn t tc ng c hc thng c dng cho cc van iu khin trc khi iu khin
tun t ph thuc hnh trnh, th d iu khin trc cho cc van nh v iu khin cc xi
lanh.
Trn hnh 10.6 gii thiu mt van phn phi 3/2 tc ng con ln. Van s c tc
ng khi mu cam trn cn piston trt qua con ln ti nhng v tr chnh xc.
Trong lch s pht trin van kh nn, phng php tc ng c hc c s dng
trong mt thi gian di xy dng h thng iu khin qu trnh. Hin nay trn cc thit b
iu khin mi ngi ta a dng cc b ng ngt n gn bng in. Nh c th thit lp
cc phng n qu trnh logic ti mi thi im m khng cn thay i mch kh nn.
Tc ng bng lc c bp
a) Van phn phi 3/2 c nt n;
b) Van phn phi 3/2 tc ng bng

bn p (Mannesmann Rexrohr)
c) Van phn phi 3/2 c tay n v cht c hc (Festo)

Hnh 10.7. Van iu khin bng lc c bp
Mt phng php tc ng c hc c bit v lu i l tc ng bng tay hoc

bng chn. Loi tc ng ny thng dng khi ng mt mch kh nn. Cc van tc ng
bng tay, chn c b rng danh ngha nh (4-12mm), do c bit thch hp vi van con
trt piston. Van tc ng bng tay cn c s dng trn cc van iu khin trc, khi
tc ng iu khin trc c thc hin bng tay. Cc van tc ng bng tay, chn thng
s dng l xo xc nh v tr 0 hoc dng cht c hc c nh cc trng thi mch. Trn
hnh 10.7 gii thiu mt s loi van iu khin bng c bp thng gp.
10.2.2. Tc ng kh nn
Phng php tc ng bng kh nn c s dng xy dng cc mch iu khin
hon ton kh nn hoc mch iu khin tun t ph thuc p sut. Ngoi ra cn c s
dng trn cp iu khin chnh ca cc van iu khin gin tip. Lc tc ng c th c to
ra theo cc phng n:
- Tc ng p sut;
- Thot ti p sut;
- Con trt piston vi sai.
Trn hnh 10.8 l van tc ng p sut. Van c iu khin nh np v x kh vo hai
khng gian trn hai u mt piston con trt. Nu chuyn ng ca con trt c hm bng
cht nh th van s c dng song n nh.
Hnh 10.8. Van phn phi 5/2 tc ng p sut (Bosch)

Trn hnh 10.9 gii thiu mt van phn phi thot ti p sut. Trn cc khng gian
iu khin thng xuyn c cp kh nn qua mt van tit lu. Nh x kh ti ca 12 hoc
14, p sut trong cc bung iu khin gim xung. Do chnh lch p sut gia hai khng
gian iu khin, con trt s dch chuyn n v tr cn thit.
Hnh 10.9. Van phn phi 5/2 thot ti p sut (Bosch)
Trn hnh 10.10 gii thiu mt van phn phi tc ng theo kiu piston vi sai. Van c
din tch iu khin hai pha u mt piston khc nhau. Nu pha din tch nh thng xuyn
c p sut tc ng th hai v tr mch c th c thc hin nh iu hng p sut ti pha
din tch ln.
Hnh 10.10. Van phn phi 5/2 c piston vi sai (Bosch)

10.2.3. Tc ng in c
Van kh nn l cc phn t kt ni gia mch tn hiu v mch cng sut. Do vic x
l cc tn hiu v d liu hin nay hu nh l bng in nn phn ln cc van kh nn c
iu khin in c. Trn cc h thng iu khin in c c th s dng cc nguyn l chuyn
i khc nhau, v c phn chia theo cc nhm di y. Cc nguyn l chuyn i in c
dng cho van kh nn cng tng t nh i vi cc van thy lc c trnh by trong
phn I. Tuy nhin c h thng chng ta vn gii thiu li mt s nguyn l v b sung mt
s nguyn l chuyn i ng dng trong k thut kh nn:
- Nam chm in;
- Nam chm tht;
- Nam chm lc;
- ng c tuyn tnh;
- ng c in;
- nh v p in;
- nh v tnh in;
- nh v nhit;
- Cc loi khc.
Vic la chn b phn chuyn i no l ty thuc vo tng trng hp ng dng c
th. Khi cc nguyn l hot ng c phn tch nh gi theo cc chi ph ch to, vng
cng sut v tnh cht ng lc hc.
Nam chm in
Nam chm in c ch to theo cc dng cu trc khc nhau: nam chm in li
ct, nam chm l, nam chm lt v nam chm phn lp. n gin nht v thng c dng
trn cc h thng iu khin kh nn cng nghip l nam chm li ct. Cc dng cu trc nam
chm in c m t trn hnh 10.11.
Thi gian ng ngt ca cc van kh nn tc ng in trc tip thng nm trong

khong 5-20ms ty thuc vo b rng danh ngha. Nu iu khin ph hp c th t thi
gian ng ngt 1ms v nh hn.
Cc nam chm in c th c cp in mt chiu hay in xoay chiu. Khi cp in
mt chiu thng s dng in p 24V. Tuy nhin cng c th s dng c in p trong
khong 12V n 220V. C th tm tt u nhc im ca nam chm in mt chiu nh sau:
u im:
- Chuyn ng ca phn ng mm hn nn trnh c va p ng ngt;
- Cun dy khng b chy khi phn ng b hm kt, c ngha l cun dy c kh nng
qu ti.
Nhc im:
- Cun dy rt mn cm do c ch to t dy dn rt mnh;
- Khi ngt mch cn c b phn dp tia la bo v Transistor ngt mch;
- Cn c b chnh lu.
Hnh 10.11. Nam chm in ng ngt

a) Nam chm li ct; b) Nam chm phn lp; c) Nam chm lt; d) Nam chm l
Nam chm in xoay chiu thng hot ng vi in p 24V, 50Hz v cng c th
m rng n 120V, 60Hz v 220V, 50Hz, v c cc u nhc im sau:
u im:
- Thi gian ng ngt ngn;
- Lc ko ln;
- Cu to n gin;
- C th ni mch trc tip vi in li.
Nhc im:
- Nng ln khi hot ng;

- Mn cm vi ti qu thp (va p, hao mn);
- Cun dy c th b chy khi qu ti, kt phn ng v di ngng in p;
- Phn ng cn c b tr lin kt hon ton vi din tch cc khi kch thch nn
khng cho php hn ch hnh trnh trong van;
- Cn c bin php khc phc rung ng v dng in xoy.
Nam chm t l
Ngc vi cc van phn phi ng ngt, trn cc van phn phi hot ng lin tc con
trt iu khin cn phi c nh v ti v tr trung gian bt k. Cc nam chm ng ngt
m t ni chung khng ph hp thc hin nhim v bi v lc in t ca chng ph
thuc vo tr s ca dng in v c vo v tr ca phn ng.
Cng sut vo
5 - 40W
Cng dch chuyn li 20 - 1000 N.mm

Sai s tuyn tnh
0.5 - 6%
Tn s gii hn
10 - 150Hz
V tr 0 xc nh
khng c

Nam chm t l l mt pht trin tip theo ca nam chm ng ngt. Nh dn hng
dng t mt cch c bit c th to ra mt lc in t khng i theo hnh trnh phn ng.
Trong ng phn ng ngi ta a vo mt li cn iu khin khng st t, to ra hin tng
bo ha trong dng t tuyn tnh ha ng c tnh ca nam chm. Lc in t lun tc
ng trn mt hng (c khi o chiu dng in) do vy lc tc ng tr v lun lun c
to ra do l xo. Trn hnh 10.12 gii thiu cu trc mt nam chm t l.
Nam chm tht
Cng sut vo
0,2 - 5W
Cng dch chuyn 8 - 80 N.mm
Sai s tuyn tnh
Tn s gii hn
V tr 0 xc nh
01 - 7%
100 - 300Hz
khng ck
Hnh 10.13. Nam chm tht

Nam chm tht hot ng theo nguyn l ng lc hc in. Trn mt dy dn c

dng in chy qua t trong t trng s xut hin mt lc ph thuc vo chiu v tr s ca
dng in. Nam chm tht s dch chuyn ngc chiu lc khi i chiu dng in. Cc lc
to ra v cng sut incn thit nh hn so vi nam chm t lc, do nam chm tht
thng c s dng trn cc cp iu khin trc ca van tc ng gin tip. Trn hnh
10.13 gii thiu cu trc mt nam chm tht iu khin van kh nn.
Nam chm lc
Trn phn ng ca nam chm lc c b tr hai cun dy. Hai u mt ca phn ng
c t trong t trng ca hai nam chm vnh cu. Phn ng c treo n hi trn mt l
xo un khi c dng in trong cun dy l c th xoay lch i di tc ng ca t trng.
Gii hn t c gi tr n nh khi xut hin cn bng lc gia lc in t vi lc l xo
un. Nh s b tr c bit gia cun dy v cc nam chm vnh cu m lun c quan h gn
nh tuyn tnh gia dng in iu khin i v lch x ca phn ng. Trn hnh 10.14 gii
thiu cu trc mt nam chm lc iu khin van kh nn.
Cng sut vo
0,02 - 4W
Cng dch chuyn phn ng 2 - 40 N.mm
Sai s tuyn tnh
Tn s gii hn
V tr 0 xc nh
01 - 2%
100 - 300Hz
khng ck
Hnh 10.14. Nam chm lc

Trn hnh 10.15 gii thiu mt van phn phi ty ng 5/3 iu khin con trt bng
nam chm lc.
1- Cht ni;
2- Nam chm lc;
3- Con trt piston.
Hnh 10.15. Van ty ng iu khin bng nam chm lc (Schneider)

Cp iu khin cng sut l mt van phn phi 5/3 kiu con trt piston. Nam chm
lc c b tr trung tm con trt piston v qua mt cnh tay n t vo mt rnh vng
gia con trt. Con trt piston c ch to rng do khi chuyn ng sang phi hoc
sang tri khng xut hin p sut nhiu. Tuy nhin do khi lng con trt gim nn tnh cht
ng lc hc ca h thng tng ln.
ng c tuyn tnh
Trn cc ng c tuyn tnh, cc nam chm vnh cu c to cc sao cho lun gi
phn ng trung tm trong trng thi khng c dng in. Nu cun dy ngoi c dng in
chy qua, s cn bng lc bin i gia t trng nam chm vnh cu v cc cun dy to
nn dch chuyn ca phn ng. Trn hnh 10.16 gii thiu cu trc ca ng c tuyn tnh.
Cng sut in vo
10 - 40W
Cng dch chuyn
400 - 2000 N.mm
Sai s tuyn tnh
0.5 - 6%
Tn s gii hn 10 - 200Hz
im 0 xc nh
Hnh 10.16. ng c tuyn tnh
ng c in
1- Con trt;
2- V;
3- ng c;
4- Sensor gc;
fs- Tn s cn iu chnh;
fi- Tn s hin ti;
iM- Dng in ng c.
Hnh 10.17. Van con trt xoay t l iu khin bng ng c in

(Kohrenbuch KG)
Cc van kh nn c th c truyn chuyn ng quay nh ng c in, v d nh

van con trt quay. Do chuyn ng ca van ni chung khng phi l chuyn ng quay v
hn nn cc van ny cn c hot ng vi mt b iu chnh gc xoay. H thng iu
chnh bao gm phn t o gc xoay v b iu chnh in t iu chnh ng c. Nh
phng thc ny m ngi ta c th kt cu ln van t l tc ng rt nhanh. Trn hnh 10.17
gii thiu mt van con trt xoay iu khin bng ng c in.
nh v p in
Hin nay xut hin mt loi b nh v tng i mi v nguyn l l cc b nh v
p in. Hot ng ca b nh v ny da trn hiu ng nghch p in, m t bin dng
ca vt liu in t khi c tc ng ca in trng. a s cc thit b s dng loi bin dng
di, khong 1400m/m khi cng in trng 1,5kV/mm. Vt liu ch to phn t bin
dng thng dng l gm. Trn hnh 10.18 gii thiu s hot ng ca mt phn t nh v
p in.
Hnh 10.18. Van phn phi iu khin trc 3/2 nh v p in

Cc b nh v p in khng cn cng sut in gi mt v tr nn rt thch hp
cho cc h thng iu khin van chi ph cng sut nh. Mt u im na ca nh v p in
l tnh cht ng lc hc thun li. Nhc im l hnh trnh nh v vt liu gm p in
cha tha mn v tin cy hot ng. Tuy nhin hy vng trong tng lai cc b nh v p
in s c ngha ng dng ln hn.
Cc b nh v tnh in
Cc van tnh in hot ng theo nguyn l: khi mt vt th c np in s phn
cc khc nhau s to ra lc tng tc. Lc tnh in ch c th lm dch chuyn hnh trnh van
rt nh nn cc van iu khin tnh in ch ph hp vi cc van iu khin trc. Cc phn
t nh v tnh in c ch to nh k thut vi mch, th d theo cng ngh silic.
Hnh 10.19. Van iu khin trc tc ng tnh in (hoerbiger-Orga)

c im ca cc b nh v tnh in l c hnh trnh lm vic cc ngn v phi lc

mi cht do mi cht chy qua in trng ni d xy ra hin tng ng bi. Mt c im
ng ch na ca van iu khin tnh in l c thi gian ng ngt rt ngn, di 1ms.
Hnh 10.19 gii thiu cu trc vi mch ca mt phn t nh v tnh in.
nh v nhit
Cc phn t nh v nhit cng ging nh nh v p in v nh v tnh in ch ph
hp ch to cc van iu khin trc vi chnh. Hin nay cc phn t nh v nhit vn cha
c ng dng trong cng nghip m ang l i tng ca rt nhiu d n nghin cu, c
th phn chia thnh cc nhm sau y:
- nh v nhit - c, s dng gin n nhit ca vt th rn lm chuyn ng nh v;
- nh v nhit - kh ng, s dng s tng p sut ca th tch kh khi b t nng;
- nh v nhit - thy lc, s dng s ha hi ca cht lng v tng p sut ca cht lng.
- nh v nh dng (Shap-Memory-Aktoren) c ch to t hp kim (th d Ti -Ni),
khi t nng s xut hin chuyn pha tinh th, do vt liu c th tr v dng ban u t
trng thi bin dng. u im ca nguyn l ny l c mt lc ln. Nhc im l nhit
chuyn pha tng i nh, do khng th s dng nhng vng c nhit mi trng
cao.
Nhc im ca tt c cc loi nh v nhit l thi gian ng ngt chm thng vo
khong 20ms n mt vi giy.
10.3. Cc van iu khin trc
iu khin trc tip cc van nh gii thiu phn trn, ch c th thc hin khi lc
ng ngt mch l nh. Trong thc t cc van c b rng danh ngha ln thng hot ng
gin tip c ngha l thc hin iu khin trc. Trc ht cc van iu khin trc c b
rng danh ngha nh c tc ng, sau truyn tn hiu p sut n cc u ni iu
khin cc van chnh tc ng kh nn.
Hnh 10.20. Vng s dng ca van iu khin in l hm s ca b rng

danh ngha v lu lng tiu chun tng ng
Trn hnh 10.20 gii thiu vng s dng theo b rng danh ngha v lu lng tiu chun
tng ng i vi cc van tc ng in t. i vi b rng danh ngha 1, 5 n 7 cc van phn
phi iu khin in c th hot ng trc tip v gin tip.
Khi c cng b rng danh ngha cc van s c thi gian ng ngt v cng sut iu
khin in cn thit khc nhau. Cc van iu khin trc c thi gian ng ngt ln hn c
chp nhn trn th trng hn ch cng sut iu khin in, bi v khi b rng danh ngha
ln s lm tng lc iu khin v v th cng sut in cn thit cng tng theo. Do ngay
c cc van c b rng danh ngha nh cng c iu khin trc tng phn. Nh iu khin
gin tip c th gim cng sut iu khin xung 10 ln khi van c cng b rng danh ngha,
xem hnh 10.21 v 10.22.
Hnh 10.21. Thi gian ng ngt trung bnh l hm s ca b rng danh ngha
ca van iu khin in t trc tip v gin tipc
Hnh 10.22. Cng sut iu khin in l hm s ca b rng danh ngha

ca van phn phi iu khin trc tip v gin tip
Loi iu khin cho van iu khin trc thng gp trong k thut kh nn cng
nghip l iu khin in t. Tiu biu nht l cc van phn phi ta 3/2, trn din tch
ng kn c tch hp trc tip trn phn ng ca nam chm v th tch bung iu khin
c x kh qua phn rng ca li nam chm (hnh 10.23).
Hnh 10.23. Van phn phi 3/2 c van phn phi ta 3/2 iu khin trc (Barkert)
Mt kh nng ng ngt tip theo iu khin trc l s dng h thng vi phun tm chn. Khi p sut iu khin trc hnh thnh khong gia mt tit lu c nh v
mt tit lu iu khin c. Do tit lu c nh c gi tr dn dng nh hn tit lu iu
khin c v tr m nn ti v tr mch ny bung iu khin c p sut gn vi p sut mi
trng. Nu tit lu iu khin c ng li th ti bung iu khin s c hon ton p sut
cung cp. Mch ny cng c gi l mch chia p sut. Nh np v x kh bung iu
khin ch cn mt rnh iu khin. Nhc im y l lun c dng lt khi m tit lu iu
khin c cng nh x khng hon ton bung iu khin.
1- Van tit lu iu khin c;

2- Van tit lu c nh.
Hnh 10.24. Van p sut iu khin trc c h thng vi phun -tm chn
(MSC)
H thng vi phun -tm chn c th c thit k vi nhiu b chuyn i in c

khc nhau. Trn hnh 10.24 gii thiu mt th d b chuyn i un p in.
10.4. Hot ng ca van kh nn
Cu trc ca van ch yu c xc nh bi hot ng d kin ca n. Di y gii
thiu mt s th d v hot ng ca van kh nn.
10.4.1. Van phn phi
Cng tng t nh trong k thut thy lc cc van phn phi kh nn c phn bit
theo s u ni v s v tr mch. Th d van phn phi 3/2 c 3 u ni v 2 v tr mch. Van
phn phi trong k thut kh nn cng c biu din k hiu theo DIN -ISO 1219 tng t
nh trong k thut thy lc. Cc ch ci k hiu cc u ni ca van c xc nh tng
ng vi cc con s trong DIN -ISO 5599 nh trn bng 10.3.
Bng 10.3. K hiu u ni theo DIN -ISO 5599
u ni
DIN-ISO 5599
Ch ci
n b phn lm vic
2, 4
A, B
X kh
3, 5
R, S
12, 14
Z, Y
Cung cp p sut
iu khin
Cc van lin tc iu khin dng cng sut kh nn khng phn cp khng c v tr

mch xc nh. Cng theo ngha cc van iu chnh p sut v van tit lu iu khin
c cng l cc van lm vic lin tc. Cc van c gi l van lin tc l cc van c kh
nng iu khin lin tc cng sut kh nn v iu khin bng in. Trn cc van lin tc
thng s ra ca van ( dch chuyn hoc p sut) t l thun vi tn hiu in vo (in p
hoc dng in iu khin). Van lin tc c kh nng kt ni cc phn cng sut kh nn vi
u th ca k thut iu khin, iu chnh in lm cho h thng truyn ng in -kh nn c
chnh xc v linh ng cao. Van lin tc l mt phn t kt ni quan trng nht gia mch
tn hiu in vi mch nng lng kh nn. Van lin tc thng c s dng l van iu
chnh, van t l hoc van ty ng. Cc khi nim ny mang tnh lch s xut pht t chnh
xc, tnh cht ng lc hc v loi chuyn i in c.
Cc van lin tc c th phn loi theo hot ng thnh hai nhmC:
- Cc van phn phi lin tc, v tr con trt t l thun vi tn hiu in vo.
- Van p sut lin tc, p sut kh nn ti u ni lm vic t l thun vi tn hiu in
vo.
iu khin van lin tc ch c cc b phn chuyn i in c hot ng lin tc l
ph hp.
10.4.2. Van chn
Van chn c nhim v chn dng kh nn theo mt chiu. Trong chiu dng ngc li
sc cn dng c gi tr rt nh.
a) Van chn dng

Trn cc van chn dng phn t lm kn c p cht vo ta. Trong k thut kh
nn ngi ta thng s dng cc phn t lm kn sau:
- Bi cu t vt liu nhn to;
- Bi cu t kim loi nh c phn lm kn bng cao su;
- a van c phn lm kn bng vt liu nhn to;
- Cn van t vt liu nhn to.
Khi lng ca cc phn t lm kn cn nh nht c th, nh t c thi gian
ng ngt nh nht.
Lc tc ng cui cng c th c cc dng khc nhau:
- Nh p sut mi cht. Trong trng hp ny tc ng chn xut hin van nu p
sut ra ln hn p sut vo.
- Nh lc ca l xo cng trc. ng dng s b chn van khi p sut ra v p sut
t l xo ln hn p sut vo. Trn hnh 10.25 gii thiu mt van chn dng tiu biu.
1- V;
2- u ni ren;
3-Li phn t lm kn;
4- L xo;
5- Vnh lm kn.
Hnh 10.25. Van chn dng (IMI-Norgen-Herion)

Van chn dng hay
c s dng lin hp vi
mt van tit lu, cm van ny
c gi l van chn dng tit
lu. N m nhn vic tit lu
dng kh theo mt chiu, cu
to t mt van tit lu v mt
van chn dng mc song song.
Van chn dng tit lu thng
c s dng iu khin
vn tc cc b truyn ng kh
nn. Trn hnh 10.26 gii thiu
mt van chn dng tit lu iu
khin bng tay.
Hnh 10.26. Van chn dng tit lu iu khin bng tay

(IMI-Norgen-Herion)
b) Van chn dng kh chn c

Cc loi van ny c kh nng kh chn nh tc ng ca mt b phn iu khin.
Tc ng chn dng
c thc hin nu p sut ra
ln hn p sut vo v khng
c tn hiu iu khin m
van. Nh mt tn hiu iu
khin t xa phn t ng kn
c di khi t v nh
van c m ra.
Mt loi van chn dng iu
khin t xa khc c kh nng
chn dng khi p sut vo ln
hn p sut ra. Trong trng
hp ny nh iu khin t xa
phn t lm kn c p cht
vo t
Hnh 10.27. Van chn dng kh chn c

(Mannesmann Rexroth)
c) Van i chiu dng

Van i chiu dng dng chn dng pha p sut thp v thng dng pha p sut
cao vi u ni lm vic. Phn t cu trc ny c ng dng rt ph bin trong mch logic
v gi l phn t Hoc th ng. Ti ca ra 2 c tn hiu nu ti ca vo 12, ca vo 14 hoc
c hai ca vo c tn hiu (hnh 10.28).
S logic
12
14
1
Hnh 10.28. van i chiu dng (IMI-Norgen-Herion)
d) Van hai p sut

Van hai p sut cng c hai cng vo v mt cng ra (hnh 10.29). Phn t chn c
thit k sao cho ch xut hin tn hiu ra khi c c hai tn hiu vo. Khi c s khc nhau v
thi gian ca tn hiu vo th tn hiu n sau s n ca ra. Khi c s khc nhau v p sut tn
hiu vo th ca ra s c p sut thp hn.
Van hai p sut thng c dng iu khin an ton v cho chc nng kim tra.
Trong mch logic c s dng l phn t V th ng.
S logic
12
14
1
Hnh 10.29. Van hai p sut (Festo)
e) Van x kh nhanh
Van x kh nhanh l mt loi van chn c bit, hot ng ca van c gii thiu trn
hnh 10.30.
Nu p sut tc ng vo u ni 1
th ca ra 3 s b chn v ng thi do bin
dng ca li lm kn u ni 2 c thng
vi ngun p sut. Trong trng hp p sut
ti u ni 1 gim xung b phn lm kn
c y tr v v tr ban u. Do u
ni 2 thng vi ca x kh 3 v c th x kh
nhanh qua mt ct ngang tng i ln.
Van x kh nhanh thng c s
dng cho truyn ng xi lanh kh nn khi c
yu cu vn tc tr v ca piston ln. Theo
mc ch cc van x kh nhanh c thit
k c b rng danh ngha ln hn so vi van
phn phi cng c s dng.
Hnh 10.30. Van x kh nhanh

(IMI-Norgen-Herion)
Khi s dng cc van x kh nhanh

cn ch rng, do vn tc ln s xut hin nguy c piston va p vo np xi lanh. Hin tng
ny c th c khc phc nh lp b gim chn iu khin c hoc nh o chiu sm
van phn phi.
10.4.3. Van p sut
Van p sut c nhim v iu khin p sut, th d gii hn p sut ti mt gi tr
khng i, gim p sut hoc cp mt tn hiu x l tip khi t mt mc xc nh.
a) Van gii hn p sut
p sut h thng c gii hn nh cc van p sut bng cch m thng u ni p
sut vi mi trng n khi t tr li p sut iu khin. p sut h thng cng vt xa p
sut iu khin van p sut cng m rng thm.
Tr s p sut m van c cho trc bng mt lc l xo iu khin c. Trong k

thut kh nn van gii hn p sut c s dng lm van an ton v c lp t bn di cc
phn t khc ti bnh tch p. Cc van gii hn p sut lm nhim v van an ton cn phi
c kp ch sau khi t p sut. m bo an ton cho h thng lu lng qua van an
ton cn phi lun ln hn lu lng vo ln nht c th.
Trn hnh 10.31 gii thiu mt van gii hn p sut s dng bi -l xo.
Hnh 10.31. S hot ng ca mt an gii hn p sut
b) Van ng mch
Khi t c mc p sut
t trc van ng mch cn phi
m v lu lng dng kh c
a n cc ph ti k tip.
Nh van ng mch ngi
ta c th xy dng ln h thng
iu khin tun t ph thuc p
sut. Cng c th s dng van
ng mch lm van p sut nu
u ni 2 thng vi mi trng.
Hnh 10.32. Van ng mch
c) Van iu chnh p sut

Van iu chnh p
sut lm gim p sut cao
n mc p sut thp hn
v iu chnh p sut lm
vic. iu ny rt quan
trng i vi cc mng li
kh nn m p sut mng
li ln hn p sut cho
php cc my hoc thit
b ring l.
Van iu chnh p
sut x kh lm gim p
sut bng cch x kh ra
1- Mng;
2- a van;
3- L xo gim chn;
4- Vt iu chnh.
Hnh 10.33. Van x kh c hc
mi trng khi kh nn lm vic c p sut vt qu mc cho php; van iu chnh p sut

khng x kh cn c gi l van gim p.
Van iu chnh p sut tc ng c hc
Trn hnh 10.33 gii thiu mt van iu chnh p sut tc ng c hc. H thng ny lm
vic khng cn nng lng in ph tr.
iu chnh p sut ti ca lm vic LV2, p sut c so snh vi lc cng trc
ca l xo iu khin c. Nu p sut lm vic thp hn p sut cn iu khin th mng
chuyn ng ln trn di tc ng ca l xo v m a van thng dng t ca LV1 sang
ca lm vic LV2 n khi t p sut cn thit.
Nu p sut lm vic vt qu p sut cn thit th d do chuyn ng ca mt xi lanh
k tip, th mng li chuyn ng xung m l khoan trn mng thng vi l x kh ra mi
trng trong khi a van trn vn ng kn ng kh vo.
Van iu chnh p sut iu khin in
Khi c yu cu rt cao v chnh xc iu chnh hin nay ngi ta thng s dng
cc van iu chnh p sut iu khin in l cc van t l. Cc van ny iu khin p sut
lm vic ph thuc t l thun vi tn hiu in vo. Khi p sut ra thng c iu chnh
qua mt tn hiu p sut phn hi n con trt iu khin.
Tn hiu phn hi c th thc hin bng in hoc c hc. Lc iu khin y tng
i ln do van p sut thng c iu khin bng mt nam chm t l hoc iu khin
trc.
Trn hnh 10.34 gii thiu th d mt van iu chnh p sut hot ng lin tc c
iu khin trc nh mt van ty ng nam chm tht.
1- Nam chm tht;

2- Vi phun -tm chn;
3- Vi phun trc.
Hnh 10.34. Van p sut ty ng iu khin trc (G.A.S)

Cp iu khin trc l mt vi phun -tm chn vi b chuyn i in c l mt nam
chm tht. Cp iu khin chnh l con trt piston ca cu trc van phn phi 3/2. p sut
iu khin t trc nh h thng vi phun -tm chn tc ng vo pha tri con trt iu
khin. Tc ng ngc chiu vi p sut iu khin pha phi con trt piston l lc l xo
v p sut ra phn hi qua con trt. Nu lc to bi p sut iu khin t trc ln hn lc
ngc chiu th con trt s chuyn sang phi v ca p sut 1 s c thng vi ca lm
vic 2. Nu p sut lm vic tng, lc ngc chiu trn pha phi con trt s tng, con trt
iu khin s dch chuyn v n khi t c cn bng lc ca p sut iu khin, lc l xo
v p sut lm vic ti con trt iu khin.
Cc lc dng kh xut hin ti con trt van gy ra cc thng s nhiu cho h thng
iu chnh c hc, dn n mc lm gim p sut i vi dng c lu lng ln. trnh hu
qu ny, cc van iu chnh p sut cn c trang b h thng phn hi bng tn hiu in.
Trong trng hp ny p sut iu chnh c xc nh bng mt cm bin in t; sau so
snh vi gi tr cn iu chnh v t lch iu chnh to ra mt thng s nh v cho b
chuyn i in c. Cu trc ca van ny c gii thiu trn hnh 10.24.
Van iu chnh p sut lin tc iu khin in thng dng trong cc thit b c yu
cu iu khin p sut lm vic ph thuc vo tn hiu in.
10.4.4. Van dng
Cc van dng c nhim v iu khin v iu chnh dng kh nn. Nh thay i mt
ct dng chy hp vi chnh lch p sut cho gia ca vo v ca ra van c th iu
khin lu khi dng kh cng nh lu lng kh qua van.
a) Van tit lu
Van dng c mt ct iu
khin c l van dng quan
trng nht trong k thut kh nn.
Vic iu khin mt ct van c
th thc hin bng tay, bng c
hc, bng kh ng hoc bng
in.
Van tit lu to ra mt
kh nng n gin iu khin
vn tc ca mt b truyn kh
nn, bng cch vn vt vo ng
x kh ca van phn phi 4/2
(hnh 10.35). Phng php ny
1- Vt iu chnh;
c nhc im l lm nh hng
2- B gim m.
n vn tc trong c hnh trnh
tin v hnh trnh v ca xi lanh.
Hnh 10.35. Van tit lu kh x
khc phc nhc im ny c
iu khin bng tay (Festo)
th nh van chn dng tit lu
hoc van phn phi 5/2 v trn c ng x kh ring cho mi ng lm vic v c th b
tr van tit lu cho mi chiu chuyn ng ca xi lanh.
Trn hnh 10.36 gii thiu mt van dng, trong ngi ta c th thay i dng kh
mt cch ch ng nh 9 van phn phi 2/2 mc song song vi cc c khc nhau.
Cc gi tr dng kh ca 8 van thnh phn tng tng t theo logic nh phn h s 2.
Van th 9 c iu khin b rng xung v t lm trn hm dng kh vi 265 cp gin
on.
Cn mt kh nng la chn na l c th s dng van phn phi lin tc 2/2 iu

khin dng kh.
Hnh 10.36. Van dng trn c s van ma trn

b) Van hm
Van hm c nhim v lm chm hot ng ng ngt trong mt khong thi gian iu
khin c. Trn hnh 10.37 gii thiu nguyn l hot ng ca mt van hm kh nn.
Phn t RC, c tnh cht nh mt hng s thi gian xc nh, c thit lp nh mt
van chn dng tit lu mc ni tip vi mt th tch kh V. Nu van tit lu iu khin c
th hng s thi gian c th thay i v thay i thi gian tr ca phn t cu trc o. Ti th
tch kh V hnh thnh mt p sut tng ng vi h s thi gian ng ngt van phn phi
ph thuc p sut 3/2. Nu p sut kh to ra p lc ln hn lc l xo th van phn phi thng
mch kh nn i t ngun 1 n ca lm vic 2. Ngi ta cng c th s dng van phn
phi 3/2 c im t 0 thc hin mc ch trn, khi tn hiu ti ca ra s b trit tiu sau
khong thi gian t.
Cc van hm trn th trng thng c thi gian tr t 0,5 - 30s.
Hnh 10.37. Van hm

Cc van hm thng c s dng cho cc h thng iu khin tun t ph thuc thi
gian gi chm tn hiu n cc van iu khin p sut.
10.4.5. Nhm van

Trong rt nhiu trng hp ng dng, c th l trong t ng ha vic lp nhm cc
van ring l nm gn b truyn ng kh nn c ngha rt ln. Nh c th gim chi ph
ch to, lp rp v tit kim vt liu. Trong mt s trng hp cn ci thin c tnh cht
ng lc hc ca b truyn nh c h thng ng dn ngn hn. Trong mi trng hp cn
phi gii thiu khi qut s mch ngi s dng c th nm bt c. Vic iu khin
v ng dng h thng BUS s c cp n phn sau.
C 4 phng n thit lp nhm van:
- Ni van;
- Khi van;
- o van;
- Van tch hp hay van ma trn.
Ni van l phng php ni ren trc tip cc van tiu chun, a s l ni ti cc u
ni p sut to thnh nhm (hnh 10.38). Kh x c dn qua b phn gim m trn mi van.
Vic iu khin van c thc hin ring r.
1- B g lp van;
2- B gim m;
3- Cc nam chm
ng ngt v cm;
4- Van phn phi 5/2.
Hnh 10.38. Ni van thnh nhm 6 van phn phi 5/2 (Festo)
Khi van c ng dng ph bin nht, nhm van ny ch c mt ca p sut vo
trung tm v x chung ti mt u ni. Rt nhiu van c b tr chung trong mt khi c
bit, (hnh 10.39).
Cc u ni p sut p v u x R c b tr ti mt mt ca khi; cc u ni lm
vic A v B c th b tr ti van hoc ti mt bn ca khi. Vic iu khin van cng c
thc hin ring l.
Vic iu khin van ca mt khi cng c th c iu khin tp trung qua mt u
ni, th d qua mt u cm mng cho cc h thng BUS khc nhau hoc qua mt u cm
nhiu cc. Nh c th ni mch cho mi van ring r, dn n gim chi ph lp rp. Ngi
ta gi l o van.
Hnh 10.39. Cc khi van phn phi (SMC)

Trn hnh 10.40 gii thiu mt o van c nt Bus tch hp v cc tm ni vi cc h
thng Bus khc nhau. Bng cch ni tip cc tm nn m o van ny c th tp hp n 32
van. Nh lp t van ln cc tm nn c th to ra cc u ni cung cp v u ni lm vic
cho c phn kh nn v c phn kt ni in.
Hnh 10.40. o van vi 6 an phn phi 5/2 v 4 van phn phi 5/3 (Nummatic)
1- u ni trung tm; 2- Nt BUS; 3- Cc van;
4- u ni lm vic; 5- u ni p sut; 6- cm in.
Trn hnh 10.41 gii thiu nhm van kt ni o gm 6 van phn phi 5/2 c b
tr theo dng tm k nhau. Trn mi tm c cc van, ng cung cp kh nn v in, nh
ngi ta c th lp thm cc tm mt cch n gin m rng phm vi hot ng ca o
van. Vt liu nhn to ngy cng c ng dng nhiu ch to dng cu trc van ny.
Hnh 10.41. o van vi 6 van phn phi 5/2 (Festo)

Van tch hp hay van ma trn l dng kt ni nhm ca nhiu van trn mt v. Do s
lng van khng th tng mi, do cc van cn phi c cu trc rt nh gn. Xung quanh
u ni p sut trung tm ngi ta c th b tr n 8 van phn phi 2/2 hoc 3/2 theo vng
trn. B chuyn i in c thng dng l nam chm l (hnh 10.42).
Hnh 10.42. Van ma trn 8 van phn phi 3/2 (BIBUS)
Chng XI
Cc b phn ph trC
Khng kh c ht vo my nn kh c cha cc tp cht bn dng ht rn, dng
lng v dng kh. Cc tp cht bn ch c gi li mt phn b phn lc kh np, khi qua
my nn kh s c nhn ln nhiu ln nu tnh theo mt n v th tch. cc tp cht rn
v lng khng vo c h thng ng dn v vo n ph ti cn c cc b lc v b phn
tch git. Tuy nhin m tng i ca khng kh vn cn lu li do khng chu tc ng
ca b phn tch git. Khi nhit gim hoc khi gin kh nn c th to ra cc git nc, t
c th lm han g cc chi tit cu trc v dn n lm gim tui th ca thit b. T nguyn
nhn , khng kh sau khi ra khi my nn cn phi c sy kh trc khi a vo mng
li kh nn. kh ca khng kh c c trng bi nhit im sng. Nhit im
sng th hin nhit m ti mt cht kh c bo ho di mt p sut nht nh. Cht
lng kh nn c phn loi theo thnh phn ht rn, nc v du. Yu cu v cht lng
kh nn i vi cc phn t trong h thng kh nn thng c qui nh theo cc tiu chun
quc gia v quc t, th d DIN -ISO 8573 v phn loi cht lng kh nn. Ngoi ra xy
dng c mt h thng truyn ng v iu khin kh nn cn cn c cc b phn ph tr
nh bnh tch p, h thng ng ng v cc
u ni.
11.1. B phn sy kh nn
Trong tt c cc trng hp, khng kh
sau qu trnh nn c sy kh trc khi cung
cp cho mng li kh nn. m t kh ca
khng kh cn da vo p sut im sng, ti
xut hin nhit bo ha ca khng kh
kh. Theo mi kh yu cu ngi ta ng
dng cc phng php sy kh nn sau y:
- Nn qu p;
- Sy lnh;
- Sy hp th;
- Sy hp ph;
- Kt hp nhiu phng php.
Hnh 11.1. B phn sy hp ph
Khi nn qu p khng kh c nn vi
p sut cao hn p sut lm vic, c lm mt
v cho gin n p sut lm vic cn thit. Cc git sng xut hin khi p sut cao hn c
tch ra. Nhc im ca phng php ny l cn c nng lng ln nn thng c p dng
cho cc h thng c lng kh nh.
Phng php sy lnh l phng php tch nc khi lm lnh kh nn t n im
sng ti nhit 2 - 50C.
Qu trnh sy hp th l qu trnh tip nhn nc ca cht hp th nh mt phn ng

ha hc. Cc cht hp th sau khi phn ng vi nc cn phi c ti sinh li. Nhc im
ca phng php ny l c chi ph tng i cao v nhit im sng ch h xung n 5 150C.
Qu trnh sy hp ph l mt qu trnh vt l, trong nc c tch ra do lin kt
vi cht hp ph nh lc lin kt phn t v khng c lin kt ha hc (v d s dng than
hot tnh hoc ht silicagen). Nh b phn sy hp ph c th t c nhit im sng
t -50 n -900C. Cht hp ph s c ti sinh nh mt dng kh nng hn hoc lnh hn i
qua b phn sy. Do b phn sy hp ph thng c s dng theo cp: mt b phn
sy khng kh cn mt b phn khc ti sinh cht hp ph. Trn hnh 11.1 th hin hnh
nh mt b phn sy hp ph.
11.2. B phn lc v tch git
B phn lc c nhim v gi li cc bi bn dng ht rn cha trong kh nn. Cc tp
cht ny l nguyn nhn ca chi ph kh nn ln v l nhiu hot ng ca h thng. Nhim
v th hai ca b phn lc l gi li cc ht nc v du c ng git. Nc s lm han
g hoc gim cht lng cc b mt. Du ng s dnh kt cc mt ct ngang hp hoc cc l
khoan hp trong cc phn t h thng kh nn v c th dn n nhiu hot ng.
tch git cc b lc c lp cc cnh hng dn, nh cc git nc hoc du
c tch ra theo lc qun tnh khi lng. Cc tp cht bn c gom li trong b phn lc
sau s c x ra bng tay nh vt 2 (hnh 11.2) hoc t ng ho nh mt van bi. Bn
cnh yu cu v tch gi tp cht, cc b phn cn cn c thit k c hao tn p sut nh
n mc c th v c th x cc phn t tch ra mt cch d dng.
Vt liu ch yu ch to b phn lc l:
- Kim loi thiu kt t thp khng g hoc
ng;
- Vt liu nhn to thiu kt trn nn
polyetilen;
- Thp khng g;
- Bng si thu tinh v si vi mn;
- Mng polymen.
Vic la chn vt liu b lc ph thuc
vo bn trong mi cht, phn b l rng ca
vt liu lc cng nh cc nh hng nhit v ho
hc. rng ca vt liu lc c tnh theo yu
Hnh 11.2. B lc kh nn
cu v sch ca kh nn. Cc b lc tiu chun
1- Phn t lc; 2- Van x cn;
c rng t 20 50 m. Cc b lc tinh c
3- Nc ng; 4- L ngn cch.
s dng nhng ni c yu cu cht lng kh
nn rt cao. Chng c cc kch thc cc l ht trong khong 3 10 m. Cc b lc loi ny
cn c th tch c c git du v cc lin kt hydrocacbon khc nh hp ph, nh lm
tng sch ca kh nn. Khng kh c lc tinh thng cn dng cho cng ngh ho hc,
dc phm, cng ngh thc phm hoc trong k thut bn dn.
11.3. iu chnh p sut
Trong cc iu kin bin xc nh, cc thit b v dng c kh nn thng c t
trc mt p sut ring nh l p sut thng xuyn ca mng. p sut ny c th thay i
nh cc b phn iu chnh. Nhim v ca b iu chnh p sut (cn gi l van gim p) l
gi c nh p sut lm vic mong mun (p sut th cp) khng ph thuc vo chi ph khng
kh v p sut s cp. Hot ng v cu to ca van gim p c gii thiu trong chng
10.
11.4. B phn ho trn du
Nhim v ca b phn ho trn du l phun du vo dng kh nn di dng bi
sng mn. Bi sng du nhn s bi trn cc chi tit chuyn ng trong h thng kh nn
v nh gim mi mn, hao tn ma st v tng cng chng r.
Vic ht v x nh ht bi du trn tt c cc b phn ho trn du u c thc hin
theo nguyn l Venturi (hnh 11.3). Chnh lch p sut cn thit ht du tng ng trn
hnh 11.3 c tnh theo cng thc:
p = yd
(11.1)
vi d = dg
Trong : y chiu cao ht;
d - trng lng ring du;
d - khi lng ring ca du.
Chnh lch p sut c th
c xc nh nh phng trnh
Bernoulli v phng trnh lin tc,
do khi lng ring khng kh gn
nh khng thay i:
pD =
Hnh 11.3. Nguyn l Venturi
L 2
(v D v 2 )
2
( 11.2 )
L vA = DL v D A D
( 11.3)
Trong : pD p sut phun; L - khi lng ring ca khng kh; DL - Khi lng
ring ca khng kh ca phun, coi L DL s nhn c:
v = vD
AD
A0
; v = vD
d2
D2
4
4
L 2 d
v 2D d
p D =
v D 1 hoc p D = L
1 d y (11.4)
2
2g D
D
Trn hnh 11.4 gii thiu mt b phn to bi du tiu chun. t t l ho trn

khng i gia du v khng kh, a s cc b ho trn du c thit k l b ho trn du
t l c lp thm mt tm chn khng kh (hnh 11.5).
Khi lu lng kh ln tm chn khng kh m cho khng kh cha c ho trn
du i qua. Vn tc dng kh trong ming phun cao hn nn du c phun m vo dng kh
ang chuyn ng. Sau vi phun phn khng kh ny li ho trn vi dng kh nn cha c
pha du chy qua. T l ho trn ca du v khng kh s khng i trong khong p sut
rng.
Trn cc b phn ho trn du
tiu chun (hnh 11.4) tt c cc ht du
vi mi kch thc, c trn vo dng
kh, u c a n v tr ca ph ti..
iu ny c nhc im l, cc ht du
ln (c kch thc trong khong 10 40
m) ti cc ng ng di, vn tc dng
kh kh, ng ng phn nhnh hoc
mt ct ngang hp s tch khi dng kh
qu sm m khng n c vng cn
bi trn nh trc.
T l do ngi ta thit k
Hnh 11.4. B phn to bi du tiu chun
cc b phn ho trn du vi lng (hnh
1- ng ht; 2- Du
11.6). Trn cc b ho trn ny dng kh
nn m bi du c chuyn ng i hng ngay trong b ho trn, nh cc ht du
ln, do qun tnh, c tch ra v c dn v thng. Ch c cc ht du mn c ng knh
khong 2 - 4m mi theo dng kh n c cc b mt bi trn. B phn ho trn du vi
lng rt ph hp bi trn cho nhiu thit b kh nn v dn qua h thng ng ng
qu di v phn nhnh (bi trn trung tm), trong khi b phn ho trn du tiu chun ch ph
hp cho cc h thng ngn (di 4 m) v c n 2 v tr bi trn. Thng thng chi ph du
nm trong khong 0, 2g du/m3 khng kh.
Hnh 11.5. B phn ho trn du t l

1- L xo; 2- Tm chn khng kh.
Hnh 11.6. Nguyn l hot ng ca

b phn ho trn du vi lng
11.5. Bnh tch p

Bnh tch p c b tr ng sau my nn kh, c nhim v tch lu nng lng cng
nh cn bng s bin ng dng cung cp. Nh c din tch b mt ln nn to iu kin
lm mt kh nn v tch mt phn m trong kh nn. Do bnh tch p cn c b tr x
nc ng y bnh.
a s cc bnh tch p c thit k dng trn xoay (hnh 11.7), ngha l thn dng
hnh tr, np v y dng chm cu hoc np vn ren bn cnh, trnh hin tng tp
trung ng sut.
Ngoi ra ngi ta cn s dng cc bnh tch p trong mch kh nn lm phn t thi
gian, dn u s bin ng ca p sut hoc tch lu kh nn cho cc on mch an ton
khi mt p sut ngun. Nu trong h thng kh nn ch cn lng kh nn trong thi gian ngn
m khng cn lu di th c th b tr bnh tch p gn vi b phn truyn lc gim hao tn
p sut trn ng ng.
11.5.1. Tnh ton kch thc bnh tch p
Tr s kch thc bnh tch p
thng c tnh theo lng cung cp
ca my nn kh:
VS = KQe (dm3)
Trong : Qe l lng cung cp
hu ch ca my nn kh (dm/pht); Kh s ph thuc vo tnh cht iu chnh
ca my nn kh, K = 0,9 1,0 (khi iu
chnh ngt mch), K = 0,5 (khi iu
chnh gin on).
Khi iu chnh gin on do c
Hnh 11.7. Bnh tch p
tn s ng mch cho php ln hn nn
1- Cc ca p sut; 2- Ca x nc;
ch cn bnh tch p c th tch nh.
Cng c th gii thch tng t i vi
3- Ca chm sc
thit b nn kh iu chnh lin tc (iu chnh tn s quay).
11.5.2. Cc lut quy nh an ton i vi cc bnh tch p
Vic ch to v hot ng ca mi loi bnh tch p u phi tun theo quy nh ca
cc c quan kim nh an ton. L do c bn l mt nng lng ln ca kh nn v mc
nguy him tim tng i vi con ngi v thit b.
Tng ng vi th tch bnh v p sut hot ng, tt c cc bnh tch p c phn
nhm theo cc iu lut kim nh di y:
a. Bnh tch p nhm A: Cc bnh tch p c tch s p sut -th tch (p.V bar.dm3)
nh hn 200 bar.dm3 v p sut hot ng nh hn 0.5 bar c php khng kim nh.
b. Bnh tch p nhm B: Cc bnh tch p c tch s p sut -th tch t 200 1000
bar.dm phi kim nh 1 ln sau ch to.
3
c. Bnh tch p nhm C: Cc bnh tch p c tch s p sut -th tch trn 1000 bar.dm3
phi kim nh thng xuyn 4 nm mt ln vi mu th p sut v quan st bn trong, 8 nm
mt ln c thm cc mu th nc - p sut.
Ngoi ra cn quy nh cho tt c cc bnh tch p:
a. Van an ton nu c tng p sut 10% so vi p sut hot ng cc i th phi
thay th;
b. Phi b tr van chn dng gia bnh tch p v my nn kh.
11.6. ng dn kh v kt ni ng
Tnh kinh t ca mt h thng kh nn ln c th c ci thin nh b tr mch ng
vng v b phn chun b kh nn hp l. Hao tn kh nn trn ng ng v ti cc u ni
lm gim hiu sut ca thit b. Do cn la chn cc ng ng c mt ct ngang ln.
Vn tc dng kh h thng hot ng c hiu qu kinh t nm trong khong 15 - 16 m/s
(trong trng hp ngoi l c th n 40m/s). Cn ch rng hao tn dng kh ph thuc vo
bnh phng ca vn tc dng. Nh vy, cn trnh n mc c th vic b tr cc mt ct
ngang hp hoc ni gc cc ng ng. Trn hnh 11.8 gii thiu mt lc tnh ton
nh c ng ng kh nn. Trn gii thiu mt th d s dng: p sut hot ng 7 bar,
lu khi dng kh 10 Nm3/pht, chiu di ng 200m, st p sut cho php 0.1 bar. T tnh
c ng knh ng bn trong l 70mm.
Hnh 11.8. Nomogramm tnh ton ng ng dn kh

Khi lm mt khng kh cha kh s xut hin hin tng ng git, do khi thit k
ng ng cn phi lu khng to ra kh nng c on ng dc ln theo chiu dng kh.
Nu khng th khc phc c kh nng cn phi b tr im x nc hp l. Mt s bin
php khc phc hin tng ng git l:
B tr b phn sy cnh my nn kh;
Cch nhit vi mi trng trnh bin ng nhit ln;
To dc ngc vi chiu dng kh nc c th chy v im x nc;
u ni dn n ng ng lm vic chnh cn b tr pha trn ng ng vo.
Trn hnh 11.9 gii thiu cu trc mt mng li kh nn hp l.
Cc ng ng kh nn c tiu chun ho v ch to theo p sut danh ngha 10 bar
vi p sut kim nh 16 bar (th d theo DIN 2401). Cc ng ng c ni vi nhau theo
cc phng n:
- Vnh ni;
- Vnh kp;
- Ni theo g mp ng.
123456-
My nn kh;
B lm mt;
B phn tch git;
B phn sy;
Bnh tch p;
B phn chm sc;
7- Ph ti;
8- Ch gom nc;
9- Van x nc.
Hnh 11.9. Cu trc mng li kh nn

Ngoi cc loi ng dn kh thng dng, a s cu to t ng ng hn, cc h thng
ng kt ni bng cc phn t kp v cm ngy cng c ng dng rng ri, nh c th
lp rp nhanh v thay i nhanh cc phng n mch kh nn. Nh c cc h thng phn phi
kh nn linh hot m ngi ta c th tch hp thnh cc my mi, thay i ch lm vic, m
rng nh xng sn xut v.v.. Trn hnh 11.10 gii thiu cc phn t ca h thng phn phi
kh nn.
Vic ni ng mm v ng cng, m thng xuyn cn phi tho lp, c th c thc
hin thun li khi ng dng cc u ni tho lp nhanh. C hai loi u ni tho lp nhanh
thng gp:
- u ni tho nhanh khng cha van chn dng;
- u ni tho lp nhanh cha van chn dng.
Hnh 11.10. Cc phn t ca h thng phn phi kh nn (Legris)

mt u ni tho lp nhanh c cha van
chn dng. Vic ni ng mt mch kh nn
vo mt b phn chm sc (b phn chun
b kh nn) v ni ng bn trong mt mch
kh nn c thc hin bng cc ng cht
do v a s l ng mm. Cc ng mm
Hnh 11.11. u ni tho lp nhanh
c ch to t nylon, poliamid,
cha van chn dng
polyurethan hoc poliethylen v s dng
trong di p sut n 10 v n 16 bar vi ng knh trong nm trong khong 2 13 mm.
ni vi cc cng c cm tay ngi ta thng s dng cc ng mm xon.
Ni ng cht do hoc ng mm vo cc thnh phn c th theo cc phng n sau:
- Ni ren nh ai c m;
- Ni ren nhanh.
Ni ren nh ai c m l p ng mm vo mt cn ca u ni theo chiu tin ca ai
c v lm kn ch ni. (hnh 11.12a).
Ni ren nhanh l vn ren y ng mm chc cng vo u ni (hnh 11.12b).

11.7. B phn lm kn
Lm kn c ngha rt ln trong k thut kh nn, bi v khng kh c nht rt nh,
c th d dng lt qua cc khe h rt hp, t gy ra hao tn ng k trong h thng. lm
kn cc u ni ren trong h thng ng ng c th s dng phn t lm kn bng PVC cng
hoc vt liu do tng t. Lm kn tnh trn v hoc cc chi tit cng c th dng vng lm
kn ch O, vnh lm kn hoc
tm lm kn dn ln chi tit. Cc
v tr lm kn chuyn ng
thng gp th d nh trn piston
v cn piston, v thm ch ngay
c trong van. C rt nhiu loi b
phn lm kn thc hin cc
nhim v lm kn khc nhau. C
th phn bit chng theo vt liu,
kt hp nhiu vt liu v theo
a) Ni ren nh ai c m
hnh dng hnh hc.
lm kn gia cc
bung lm vic ca pt tng, gia
cn piston v v ngi ta hay
dng cc vng lm kn ch O,
vnh lm kn thit din vung
hoc b phn lm kn c mp
b) Ni ren nhanh
rnh (vnh c rnh). Do nhim
v lm kn i xng nn cc b
Hnh 11.12. Cc phng n ni ng mm
phn lm kn c mp rnh lp
trn piston c tc dng v c hai pha (lm kn ch kp). Cc di dn hng (v d bng
PTFE) cng c th c s dng lm kn pt tng cng nh phn dn hng ca cn pt
tng chu lc ngang. Trn hnh 11.13 gii thiu mt s dng lm kn thng gp trn
piston.
a)
b)
c)
d)
e)
f)
Vng lm kn ch O;
Vnh tit din vung;
Vnh c rnh;
Vnh c rnh mt bn;
Lm kn kiu ch;
Lm kn ch kp.
Hnh 11.13. Cc dng cu trc vnh lm kn pt tng
Vic la chn vt liu lm kn ph thuc vo nhit hot ng. i vi nhit lm

vic nh hn 70oC c th s dng Perbunan, cao su nitributadien (NBR) hoc polyurethan
(PU) v nhit n 200oC s dng viton, teflon,
Chng XII
iu khin v iu chnh h thng kh nn
Sau khi gii thiu v c s l thuyt, cc b phn chuyn i nng lng v cc phn
t iu khin, trong chng ny chng ti s gii thiu vic kt ni mch cc phn t thnh
h thng hot ng chung.
Cc h thng kh nn c iu khin v iu chnh thng c tp hp t nhng
thnh phn c bn sau:
- Cc n nguyn iu khin hoc iu chnh;
- Cc phn t nh v (van);
- Cc phn t truyn ng kh nn (xi lanh, ng c);
- Cc cm bin in, kh nn hoc c hc.
Trn hnh 12.1 gii thiu khi qut v h thng iu khin v iu chnh kh nn.
n nguyn
iu chnh
n nguyn
iu khin
Cm bin
nh phn
Phn t
nh v
Truyn
ng
Mch iu khin
Thng tin
Cm bin
trng thi
Phn t
nh v
Truyn
ng
Mch iu chnh
Hnh 12.1. Mch iu khin v mch iu chnh

n nguyn iu khin hoc iu chnh l cc trung tm thng tin ca h thng. Cc
n nguyn ny c nhim v ti lp cc thng s nh v cho phn t truyn ng. Do cc n
nguyn iu khin hoc iu chnh hot ng vi cng sut in hoc cng sut kh nn nh
hn nhiu so vi cc b truyn ng nn cc phn t nh v hot ng nh l cc b khuch
i cng sut. Cc cm bin in, c hc hay kh nn c nhim v thng bo phn hi trng
thi nhiu ca b truyn ng v n nguyn iu khin hoc iu chnh. S khc nhau gia
mt h thng c iu khin v mt h thng c iu chnh th hin s phn hi tn
hiu cc thng s ca b truyn ng.
H thng iu chnh c c trng bi mch tn hiu kn nh mt tn hiu phn hi
lin tc, cn cc h thng iu khin thng ch lm vic vi tn hiu nh phn (1/ 0) hoc
khng c tn hiu phn hi (h thng h).
12.1. iu khin h thng kh nn
Khi nim iu khin kh nn c hiu l mt h thng chung ca cc phn t lm
vic v phn t iu khin ni vi nhau bng cc ng ng kh nn, khi iu khin kh
nn c th c hnh thnh t mt hay nhiu mch iu khin. Cc h thng iu khin thun
tu kh nn hin nay ngy cng t c s dng, ph bin nht hin nay l cc h thng kh
nn kt hp vi in v in t.
Trong chng ny trc ht gii thiu cc c s quan trng nht ca k thut iu
khin, tip l gii thiu cc th d mch tiu biu v sau na m t cc phn t cu trc c
trng ca iu khin kh nn v cc h thng truyn dn thng tin.
12.1.1. C s l thuyt
C s ca k thut iu khin xut pht t l thuyt logic. T nm 1854 George Boole
chuyn i logic hnh thc thnh mt dng i s, sau ny gi l i s Boole hay i s
logic. n nm 1938 C. E. Shannon s dng i s Boole cu trc logic cc mch ng
ngt in. ng to ra c mt phng tin ton hc c th thc hin kt ni v iu
khin qu trnh.
a) Cc hm s logic c bn
i s Boole xut pht t tng, khng quan tm n gi tr ca tn hiu vt l thc
m ch phn bit chng theo cc trng thi c tn hiu (1) v khng c tn hiu (0) (bin
nh phn). C 4 dng hm s logic c bn nh trn bng 12.1.
Bng 12.1. Cc hm s logic c bn
Hm c bn
Ging nhau
Ph nhn
K hiu mch
1
&
y
x
=1
Hoc
y
nh ngha
Tn hiu ra ging ht tn
hiu vo
Tn hiu ra l ph nhn
ca tn hiu vo
Tn hiu ra chnh xc bng

1 nu c hai tn hiu vo
c gi tr 1
Tn hiu ra bng 1 nu
mt hoc c hai tn hiu
vo c gi tr 1
b) Cc mch iu khin xi lanh c bn
Khng ph thuc vo loi tc ng chn v phm vi iu khin kh nn kin thc

v kh nng lin hp cc phn t nh v v phn t chp hnh l iu kin thit k mt
mch iu khin. Trong cc th d di y (hnh 12.2) gii thiu vic ni mch ca mt xi
lanh tc ng n v tc ng kp vi cc van phn phi khc nhau.
Xi lanh tc ng n thng c iu khin bng mt van phn phi ng ngt 3/2
(hnh 12.2a). Nhc im ca phng n mch ny l xi lanh ch c th c nh v ti hai
v tr cui. Phng n mch trn hnh 12.2b s dng hai van phn phi 2/2 c th gi pt tng
ti mt v tr trung gian gia hai v tr cui.
Bng cch tng t cng c th kt ni mch iu khin xi lanh tc ng kp. Phng
n n gin nht l s dng mt van phn phi 4/2 (hnh 12.2c), nu khng c van phn phi
4/2 c th thay th bng 2 van phn phi 3/2 (Hnh 12.2d). C hai trng hp ny ch c th
gi xi lanh hai v tr cui. Mun gi xi lanh ti cc v tr trung gian c th s dng mt van
phn phi 5/3 (hnh 12.2e) hoc dng 4 van phn phi 2/2 (hnh 12.2f), tuy nhin phng n
ny c chi ph mch ln hn.
Hnh 12.2. Th d mch iu khin xi lanh

a. iu khin bng mt nam chm in, van phn phi 3/2 tr v bng l xo;
b. iu khin bng hai nam chm inb, van phn phi 3/2 tr v bng l xo iu khin
c;
c. iu khin bng mt nam chm in, van phn phi 4/2 tr v bng l xo iu khin c;
d. iu khin bng hai nam chm in, van phn phi 3/2 tr v bng l xo iu khin c;
e. iu khin bng mt nam chm in, van phn phi 5/3 tr v bng l xo iu khin c;
f. iu khin bng bn nam chm in, van phn phi 3/2 tr v bng l xo iu khin c.
Tnh nhy cm vi ti trng ca cc phng n b, e v f do gi pt tng ti cc im

trung gian gia hai v tr cui c th khc phc bng cch b tr thm mt b phn phanh hm.
c) S v tr
Bc th nht thit k mch iu khin l thit lp mt s trng thi, trn m
t v tr tng i gia cc xi lanh v cc thnh phn cn chuyn ng trong h thng.
Trn hnh 12.3. gii thiu mt th d v s v tr. Trong mt mng hng c cc chi
tit cn c vn chuyn tip tc gia cng. Cc chi tit c ly ra khi mng hng nh
mt hnh trnh y ca xi lanh Z1. Sau khi gia cng chng c vn chuyn n thng ng
chi tit nh xi lanh Z2.
d) Biu hot ng
Sau khi hon thnh s v tr, bc tip theo s l xy dng biu hot ng ca
mch iu khin. Biu hot ng ch dn v tin trnh chuyn ng ca cc xi lanh v cc
tn hiu iu khin cc chuyn ng . Tu theo loi biu , m trn cng c th phn
chia cc bc theo thi gian. Trn hnh 12.4 gii thiu mt biu hot ng n gin tng
ng vi s v tr hnh 12.3. Cc s kin biu din tn hiu cm bin trong mch hoc l tn
hiu ngoi (th d tn hiu khi hnh).
Hnh 12.3. Th d mt s v tr
Cc phn t
Trng thi
Xi lanh Z1
i ra
Trt t bc
i vo
Xi lanh Z2
i ra
i vo
S kin
3 4
5 6
Hnh 12.4. Biu hot ng

Cc s kin trn hnh 12.4 c la chn theo trt t di y:
1) Tn hiu khi hnh;
2) Xi lanh Z1 i ra, khi hnh phn t thi gian t1;
3) Phn t thi gian t1 hon tt, xi kanh Z2 bt u i ra;
4) Z2 ra n im cui, Z2 bt u i vo;
5) Z2 vo n im cui, Z1 bt u i vo;
6) Z1 vo n im cui, khi hnh li c chu k.
e) S mch
Sau khi xy dng s hot ng cn phi xy dng s mch iu khin, trn
m t tt c cc phn t kh nn v kt ni cc phn t vi nhau. Cc s mch thng
c tiu chun ho theo quc gia hoc quc t, th d tiu chun c VDI Norm 3226.
Tu theo loi k thut iu khin c ng dng m c cc phng php thc hin s
mch khc nhau. Trn hnh 12.5 gii thiu s mch iu khin tng ng vi s v
tr trn hnh 12.3. Mch c thit k theo dng iu kin tun t v c kt cu bng cc
phn t thun tu kh nn.
Hnh 12.5 S mt mch iu khin tun t kh nn

12.1.2. iu khin kh nn
Khi nim iu khin kh nn c hiu l cc mch iu khin c cc phn t truyn
ng, cc phn t nh v v cc phn t o c tc ng thun tu bng kh nn hoc c
hc. Ph thuc vo iu kin mch ca mt bc lm vic k tip ngi ta phn bit thnh
cc loi iu khin tun t khc nhau v s c gii thiu sau y.
a) iu khin tun t theo mun
iu khin theo mun l loi iu khin theo mun ch quan ca ngi iu
khin. Cc phn t nh v c iu khin bng tay hoc bng chn. Mi hnh trnh tin v
li (sang phi hay sang tri) ca b phn truyn ng c iu khin ring r. Trn hnh
12.6. gii thiu mt s mch iu khin theo mun.
Hnh 12.6. iu khin theo mun

Nh tc ng v gi nt n St1, xi lanh Z1 chuyn ng ra, nu St1 c b tay ra sm,
Z1 s nm cng mt v tr trung gian.
Nu mun Z1 i vo th cn tc ng vo St2 v nh St1. Qu trnh hot ng y
theo kiu mt xi lanh vi sai.
b) iu khin tun t ph thuc hnh trnh
Khi iu khin ph thuc hnh trnh, chuyn ng ca hai hay nhiu xi lanh c lin
h vi nhau theo mt iu kin hnh trnh. Ch c ring vic khi hnh qu trnh hot ng
c thc hin bng tay.
Trn hnh 12.7 gii thiu mt v d v mch iu khin ph thuc hnh trnh v s
hot ng tng ng.
Hnh 12.7. iu khin tun t ph thuc hnh trnh

Xi lanh Z1 cn phi i ra sau tc ng vo van khi hnh. Sau khi Z1 t v tr cui, Xi
lanh Z2 cn phi i ra. Nu xi lanh Z2 t v tr cui, xi lanh Z1 cn phi i vo v sau mt na
hnh trnh ca Z1 xi lanh Z2 cn bt u i vo (biu hot ng).
M t mch iu khin
Nh tc ng nt n St lm chuyn mch van phn phi U1, xi lanh Z1 bt u chuyn
ng ra. Khi t c v tr cui hnh trnh, cn pt tng tc ng vo van phn phi 1.2 cp
mt tn hiu kh nn lm chuyn mch van phn phi U2. Xi lanh Z2 bt u i ra v tc ng
vo van phn phi 2.2 ti v tr cui ca hnh trnh. Van phn phi 1.2 chuyn mch v cp tn
hiu kh nn lm chuyn mch van phn phi U1, nh xi lanh Z1 i vo. Trong hnh trnh
i vo cn pt tng ca Xi lanh Z1 tc ng vo van phn phi 1.1, do con ln qut ca van ch
c tc ng theo chiu chuyn ng ny. Van 1.1 cp mt tn hiu kh nn chuyn mch
van U2 iu khin Xi lanh Z2 i vo.
c) iu khin tun t ph thuc thi gian
Trong h thng iu khin tun t ph thuc thi gian chuyn ng ca mt hay nhiu
Xi lanh c lin h vi nhau theo iu kin thi gian.
Trong th d di y (hnh 12.8) sau khi tc ng vo nt khi ng St, xi lanh Z1
cn c iu khin chuyn mch o chiu theo thi gian.
M t mch iu khin
Nu n nt khi hnh St, xi lanh Z1 i ra v phn t thi gian t1 gm c mt van tr
gip H1, tit lu D1 v th tch V1 c cp kh nn. Sau khong thi gian tr t1, van H1 cp
tn hiu kh nn chuyn mch van phn phi U1 o chiu xi lanh Z1 khng ph thuc
vo v tr hin ti ca pt tng. Nh Z1 i vo ng thi cung cp kh nn cho phn t thi
gian T2. Nu thi gian tr t2 kt thc th van H2 li cp tn hiu iu khin chuyn mch van
U1 o chiu xi lanh
Nu mun xi lanh chuyn ng n v tr cui hnh trnh th cn phi tnh ton phn t
thi gian ph hp vi kch thc hnh hc ca xi lanh. Thng thng vic thay i thi gian
tr c thc hin nh van tit lu iu khin c.
Hnh 12.8. iu khin tun t ph thuc thi gian

d) iu khin tun t ph thuc p sut
Trong h thng iu khin tun t ph thuc p sut (hnh 12.9), chuyn ng ca mt
hay nhiu xi lanh c lin h vi nhau nh mt iu kin p sut. Th d, xi lanh Z1 cn
chuyn ng ra hoc chuyn ng vo nu trong khng gian xi lanh t c mt mc p sut
tng ng.
M t mch iu khin
Nu n nt khi hnh St, xi lanh Z1 s i ra. Khi pt tng n v tr cui hnh trnh bn
phi th p sut trong khng gian bn tri tng ln. Nu p sut ti tng vt qu mt gi tr
gii hn xc nh bi lc cng trc ca l xo trn van ng mch ZU1, th van phn phi U1
chuyn mch o chiu chuyn ng ca pt tng. Qu trnh s tin hnh tip tc theo chu
k hnh trnh ngc.
Hnh 12.9. iu khin tun t ph thuc p sut

Trong thc t cn phi ch rng, p sut gii hn khng c chn qu nh, bi v
van ng mch chu tc ng ca kh nn b hao tn p sut khc phc ma st, cc lc
qun tnh v trng lng. Mt khc xi lanh s b gi rt lu ti v tr cui nu chn p sut gii
hn qu ln.
e) iu khin tun t lin hp
Cc h thng iu khin kh nn ln hn thng l lin hp cc loi iu khin gii
thiu. Th d cc phn t ca iu khin lin hp c th lin h vi nhau theo mun, theo
hnh trnh, theo thi gian hoc theo p sut. Mt th d v mt iu khin tun t lin hp
c gii thiu trong phn 12.1.1.5 (hnh 12.5). y l mt h thng iu khin tun t ph
thuc hnh trnh c mt phn t thi gian. Di y c th m t h thng iu khin ny:
Mch iu khin c khi ng bng cch tc ng vo van 1.1 bng tay. Xi lanh Z1
i vo tc ng vo van 1.4 do van 1.4 cp mt tn hiu n phn t V 0.2 (tn hiu logic
1). Van xung 0.1 chuyn mch lm cho xi lanh Z1 i ra. Z1 t n v tr cui s tc ng vo
con ln ca van 1.5. Van xung 0.4 cp mt tn hiu p sut cho phn t thi gian 0.5, mt
khc n s iu khin chuyn mch van xung 0.6 nu t thi gian tr. Kt qu l xi lanh
Z2 i ra tc ng vo van 1.3. Nh lm chuyn mch cc van 0.3, 0.4, 0.6 tr li, xi lanh Z2
li chuyn ng vo. Nu xi lanh Z2 tc ng vo van 1.2 ti v tr cui, n s cp tn hiu p
sut qua 0.3 n van xung 0.1 iu khin xi lanh Z1 li i vo. Qu trnh c th lp li n khi
van khi hnh 1.1 c mt tn hiu khc.
f) iu khin theo nhp
iu khin qu trnh theo nhp c th c thc hin nhanh v n gin nh mc k
tip nhau cc phn t cu trc tiu chun (hnh 12.10). Cc chui iu khin nhp c thit
lp bng cch mc ni tip nhiu phn t cu trc tiu chun dng 1. Mt phn t cu trc
dng 2 c mc ng kn mch iu khin.
Cc phn t cu trc dng 1 gm c 3 van, trong c mt van v l mt van phn
phi xung 3/2 tc ng xung mt pha, mt b nh cu to t mt van phn phi 3/2 tc ng
xung kp v mt van Hoc.
Phn t cu trc dng 2 ch khc v tr b tr ca van Hoc.
X- Tn hiu vo (t phn t tn hiu); Y- t b nh dng P n A;

A- Cng ra (n phn t nh v); Z- xo b nh ti trng t P n A;
P- ngun;
L- to phn t tiu chun.
Hnh 12.10. Cc phn t tiu chun thit k mch iu khin theo nhp
Nguyn l hot ng ca dng 1: Mi phn t ring l c t nh phn t trc
(c ngha l ca ra A c iu khin). Nh mt mt thc hin iu khin phn t nh
v hin thi v mt khc thng qua Zn t ngc tr li phn t trc . B phn nh v
c iu khin thng bo v bc iu khin thc hin qua mt cm bin ti ca vo X.
Tn hiu ny lm chuyn mch phn t V, nh qua cng Yn+1 t tn hiu cho phn t cu
trc k tip. Phn t Hoc cho php cc chui iu khin theo nhp c th c a n v tr
c s ti mi trng thi bt k.
Nguyn l hot ng ca phn t cu trc dng 2 khc vi dng 1 ch phn t ny

lun c b tr cui chui iu khin. Do ca ra A cn phi c t l v tr c s. Ch
nh vy mi c th t phn t u tin ca chui qua mt phn t V th ng v mt nt
khi ng. Cng vi xung khi ng, b nh ca phn t cui cng c xa thng qua Zn+1,
nh b nh p cht ca chui mi c th tip tc cp tn hiu.
Hnh 12.11 gii thiu mt kh nng thc hin nhim v c cho trn hnh 12.3 nh
mt chui iu khin theo nhp. Tuy rng s mch trng rt phc tp, nhng li c th thc
hin rt n gin.
M t mch iu khin
Sau khi tc ng vo nt n 1.1, phn t th nht ca chui nhp 0.3 c iu khin
nh phn t V iu khin trc 0.2. Phn t ny ng mch cng ra A1, do xi lanh Z1
c ng mch nh xung ca 0.1 v i ra. Khi chuyn ng ra n im cui, cn pt tng
ca Z1 s tc ng vo con ln van 1.5. Phn t chui nhp 1 nhn c tn hiu v t phn
t 2. Phn t 2 mt mt t ngc tr li phn t 1, mt khc tc ng vo phn t thi gian
0.4 qua cng A2. Sau thi gian tr van xung 0.5 chuyn mch v Z2 i ra. Qua trnh i ra ca
Z2 kt thc khi gp con ln 1.3 v phn t 2 li tc ng vo phn t 3. Bc nhp th 3 lm
cho Z2 i vo. Trong bc nhp cui cng Z1 c tc ng tht vo. Nu li c mt lnh
khi hnh nt 1.1 th chu k hot ng li c tip tc.
Hnh 12.11. iu khin theo nhp

g) iu khin bng b ngt theo chng trnh
Khc vi cc h thng iu khin tun t gii thiu trc y, h thng iu khin

bng b ngt theo chng trnh c tin hnh theo mt chng trnh cho trc. Thng
thng b ngt c kt cu l mt trc quay truyn ng in c tn s quay khng i, trn
b tr n 20 cam ngt. Cc van tc ng con ln c iu khin tun t tng ng vi trt
t tc ng c nh trc ca cam, thi gian nhp c tnh theo vn tc quay ca trc
cam. Nh vy y l h thng iu khin tun t ph thuc thi gian.
Trn hnh 12.12 gii thiu mt h thng iu khin kh nn theo chng trnh trong
sn xut bao b.
Do s pht trin mnh m ca k thut vi in t, ngy nay vai tr ca cc b phn
ng ngt theo chng trnh khng cn nhiu ngha na, xu hng pht trin mnh hin nay
v iu khin c lp trnh lu tr.
12.1.3. iu khin in - kh nn
Nh nhng tin b vt bc trong k thut in t hin nay a s cc h thng iu
khin kh nn l cc h thng iu khin in kh nn. Ni chung h thng iu khin in kh
nn bao gm 2 phn: phn cng sut kh nn v phn iu khin in. Nh chi ph ch to
phn iu khin kh nn c gim xung nhiu. Phn gim chi ph ch yu nm phn in
/ in t. Phn iu khin in /in t thng c chi ph hp l v cn lm cho cu trc ca
h thng chung gn hn.
Hnh 12.12. B phn iu khin theo chng trnh

12.1.4. Cm bin trong h thng kh nn
Trong cng nghip khi nim cm bin c hiu l cc thit b nhn bit v m t
trng thi tc thi ca mt thit b khc theo mt dng no . Trong cc h thng iu khin
cc tn hiu cm bin ph bin nht thng c dng l in p hoc dng in do chng c th
c x l tip d dng nht. V l do
a s cc cm bin cng c dng
lm cc b chuyn i s cp
chuyn i mt i lng khng in
nh qung ng hoc p sut thnh
mt tn hiu in.
Do trong k thut iu khin
ch cn bit cc trng thi nh nguyn,
th d xi lanh i ra hoc i vo, c hay
khng c p sut nn trong phn ny
cng ch gii thiu mt s cm bin
cn dng trong mch iu khin. Cng
tng t nh h thng iu khin tun
t gii thiu cc cm bin cng
c phn ra cc loi: cm bin n
gn, cm bin p sut v thi gian.
Hnh 12.13. S hot ng ca

nt gii hn c hc
a) Cc cm bin n gn
Nt gii hn c hc
Trn hnh 12.13 gii thiu mt nt gii hn c hc, mt cm bin n gn n gin
nht v thng gp nht.
Nu mt phn cam ca b phn truyn lc (th d cn pt tng) qut qua nt gii hn s
to nn mt tc ng ng ngt mch in. Cc phn t c bn ca nt gii hn l cc tip
im cu to t cc vt liu qu nh vng, Platin, bc, vonftam Khi hot ng lu di c
th xut hin nhiu hot ng do b mt tip xc b xc, chy hoc r
T dn n xu hng u tin s dng nguyn l cm bin khng tip xc cho cc
trng hp c s ln ng ngt ln.
B ng ngt t trng
B ng ngt t trng gm mt b ng ngt tip im v mt nam chm vnh cu
gn trn pt tng (hnh 12.14). Nu nam chm cng vi pt tng chuyn ng qua tip im,
qu trnh ng ngt c thc hin. Do cc tip im c b tr trong khng gian tn t nn
khng to ra tia la khi ng ngt v nh vy khng xy ra hao mn khng mong mun. Nu
lp nam chm vnh cu trn pt tng ca mt xi lanh khng phi l thp m c ch to t
nhm, th t trng c th d dng mc vng ra ngoi v cc tip im c th c b tr t
do trn b mt xi lanh thc hin ng ngt mch.
1- Cc tip im;
2- Pt tng gn nam chm;
3- ng Xi lanh bng nhm;
4- Cn pt tng;
5- B ng ngt.
Hnh 12.14 .Xi lanh c b ng ngt t trng

Tnh cht ca ng ngt t trng:
- Cm bin khng tip xc;
- Khng c hao mn nh do tip im t trong khng gian tn t;
- Nh gn;
- C th chu nh hng ca cc t trng khc.
ng ngt n gn cm ng
ng ngt n gn cm ng s dng hiu ng thay i mch dao ng cng hng.
Cc phn t cu trc c bn l mt b dao ng, khuych i lt v mt b khuych i cng
sut (hnh 12.15). B dao ng gm c mt cun dy v mt t in (mch LC) c kch
thch bng mt dao ng ring do to ra mt trng tn x in t.
1- V;
2- Cun dy cm ng;
3- Li thp;
4- in t trng tn x.
Hnh 12.15. Cu to mt b ng ngt n gn cm ng (IFM)

in t trng tn x to ra mt vng khng gian gii hn trn b mt hot tnh ca
b ng ngt. Nu xut hin mt vt liu dn in trong vng hot tnh th xut hin nng
lng cho b dao ng nh dng in xoy. Nh dao ng c gim chn n mc

ngng hon ton hoc tng phn. Nu vt liu dn in ra khi vng hot tnh th b dao ng
li hot ng vi bin ton phn. Hai trng thi ca b dao ng c nh gi bng in
t: dao ng hoc khng dao ng.
Tnh cht hot ng:
- Khng nhy cm vi vi nh hng ngoi;
- Nhy cm vi nh hng ca kim loi;
- Gi thnh cao so vi ng ngt c hc.
ng ngt n gn in dung
B ng ngt n gn in dung cng gm c mt b dao ng nhng l b dao ng
RC. B dao ng ny khng hot ng thng xuyn m ch dao ng khi c kch thch ca
mt vt th kim loi hoc phi kim loi n gn. Trng tnh in tn x (vng hot tnh) c
to ra bi mt in cc hot tnh v mt in cc mass. Ngoi ra cn c mt in cc b
cn bng nh hng ca m tc ng vo h thng (hnh 12.16).
Nu mt mi cht (kim loi, knh, vt liu nhn to, nc) c dn vo vng hot
tnh s lm thay i in dung v do lm thay i bin dao ng ca mch dao ng
RC. Vic nh gi trng thi dao ng hoc khng dao ng cng c thc hin tng t
vi b ng ngt n gn cm ng.
Tnh cht hot ng
- Thch hp vi cc i tng kim loi hoc phi kim loi;
- Nhy cm vi nh hng t mi trng.
1- V;
2- Cc mass;
3- Cc b;
4- Cc hot tnh;
5- in trng tn x .
Hnh 12.16. Cu to mt b ngt n gn in dung (IFM)

ng ngt n gn quang hc
1- B pht;
2- B n;
3- Vt th;
4- B phn x.
Cc b ng ngt n gn quang hc s dng kh nng phn x ca cc vt th xut

hin trong vng lm vic ca chng. Th mnh ca loi ny l ch a s cc loi vt liu c
tnh cht dn in hoc khng dn in, phn x nh sng hoc cho nh sng i qua.
Cc cm bin n gn quang hc gm mt b pht v mt b n. B pht gm c
mt it nh sng, kh nng pht c th c iu khin ph thuc vo vng lm vic. B
n c mt transistor nh sng ghi nhn nh sng n. Theo cc b tr b n v b pht c
th phn loi thnh 3 loi nguyn l c bn ca ng ngt quang hc (hnh 12.17).
a) Chn nh sng vi cu trc b pht v b n tch ri nhau. Vt th lm ngt tia
sng n b n.
b) B pht v b n lp chung trong mt v v c thm mt b phn x. Vt th chn
tia n b n hoc n b phn x.
c) B pht v b n lp chung mt v, vt th phn x nh sng n b n.
b) Cc b ngt thi gian
Phn t thi gian tc ng kh nn
Phn t thi gian tc ng kh nn,
c gii thiu cc phn trc, bao gm mt
van chn dng tit lu, mt phn t tch p v
mt van phn phi 3/2 tc ng kh nn v tr
v bng l xo (hnh 12.18).
Sau khi ng iu khin c nn p
sut th bnh tch p c np kh nn qua van
tit lu. Nu bnh tch p p sut van 3/2
Hnh 12.18. Phn t thi gian kh nn
s c chuyn mch. Nh c b tit lu nn thi gian tr c th c iu khin khng phn

cp gia gi tr cc tiu v cc i.
Phn t thi gian in t
Phn t thi gian in t (t < 10s) c th c cu to t mt mch RC (hnh 12.19).
Hnh 12.19 Phn t thi gian in t (tng t)

in p t in c iu khin bi mt phn t ngng (Triger) sau cp mt tn
hiu nh nguyn ca ra. Phn t thi gian in t c th to thi gian tr nh hn 10s.
c) Cc b ngt p sut
B ngt p sut cng c gii thiu cc phn trc, bao gm mt van ng
mch v mt van phn phi 3/2 tc ng p sut mt pha, tr v bng l xo (hnh 12.20).
Nu ng iu khin c p sut, van ng mch khi t p sut ng ngt s chuyn
mch van phn phi 3/2 n v tr mch d kin. p sut ng ngt c th c thay i nh
thay i lc cng trc ca l xo van.
Khi thit k h thng iu khin tun
t ph thuc p sut cn ch rng, trong h
thng ng dn khng c xut hin va p
p sut, nu khng s xut hin cc qu trnh
ng ngt khng mong mun.
Cc b ngt mch p sut in c nh
cc cm bin p sut, p in hoc cm bin
p sut in tr bin dng khng c trnh
by y v chng cung cp cc tn hiu
analog v c b tr trn cc mch iu
khin n gin.
Hnh 12.20. B ngt p sut bng kh nn
12.1.5. Cc n nguyn iu khin

Cc n nguyn iu khin c th c phn chia thnh hai loi: iu khin lp trnh
kt ni v iu khin lp trnh lu tr. Do s pht trin rt mnh ca k thut vi in t m
cc h thng iu khin lp trnh lu tr ngy cng c ngha trong k thut. Tuy nhin iu
khin lp trnh kt ni vn cn c s dng trong cc trng hp v d nh iu khin vi
phm vi kt ni nh hoc vi s lng phn t ln.
a) iu khin lp trnh kt ni
iu khin lp trnh kt ni c th c thit k vi cc phng tin in, in t hoc

kh nn cng nh dng hn hp. Khi chng trnh iu khin c xc nh bi cc
phn t chc nng v dng kt ni ca cc phn t (ng mm, dy dn.)
iu khin Rle
Hnh 12.21. Cu to mt b iu khin lp trnh kt ni

V nguyn l c th cu to mt phn t hnh trnh in c t mt Rle chn c chc
nng tng ng ng v ngt (hnh 12.21).
Tip im ca bo v S4 dng ngt bc 3 (tip im m 31, 32), t gi (tip
im ng 13, 14) v chun b bc 5 (tip im ng 23, 24 ).
Nu trong iu khin hnh trnh cn nhiu hn 4 b ngt ph tr cho mt bc hnh
trnh th c th m rng chc nng c s nh ni thm cc khi mch ph tr .
iu khin hnh trnh nh cc phn t hnh trnh kh nn
Tng t nh iu khin thun tu bng r le in, iu khin lp trnh kt ni cng
c th c cu to t cc phn t iu khin theo nhp thun kh nn (mc 12.1.2f)
b) iu khin lp trnh lu tr
H thng iu khin lp trnh lu tr u tin c 1 nhm k s ca hng Fa.
General Motor sng ch ra, khi hng ang tm kim gii php thay th h thng iu khin r
le.
iu khin lp trnh lu tr khc vi iu khin lp trnh kt ni l chng trnh iu
khin c ci t trong mt b nh chng trnh. Trong cha mt lot cc lnh xy dng
nh ngn ng lp trnh c bit v cc vn iu khin .
iu khin lp trnh lu tr l cc my tnh c bit thc hin cc bi ton iu
khin vi cng vo, cng ra cho cc tn hiu nh nguyn (v/ hoc analog) (hnh 12.22)
Chng trnh iu khin
lp trnh lu tr
Phn t cng vo
n nguyn trung tm
Phn t cng ra
Hnh 12.22. H thng iu khin lp trnh lu tr

Cng mt hnh dng my c th gii quyt rt nhiu nhim v iu khin. Khc vi
iu khin lp trnh kt ni, iu khin lp trnh lu tr c s dng c li nu my v thit
b kt ni vi s lng nh v trung bnh hoc cn c thit k linh ng v c th m rng
c.
Th d v cc lnh vc ng dng:
- K thut t ng ho;
- K thut ng gi;
- Vn chuyn;
- K thut ch to my;
- iu khin NC;
- K thut qu trnh;
- iu khin giao thng.
iu khin lp trnh lu tr c th c cc mc cng sut khc nhau. Theo mi mc
kt ni gia n nguyn trung tm vi cc phn t cng vo cng ra c th c kt cu gn
(chung mt v) hoc lp rp theo mun. iu khin lp trnh lu tr l h thng d lp trnh,
cho li gii nhanh v linh ng.
12.1.6. Truyn dn thng tin
Khi nim truyn dn thng tin y c hiu l s chuyn giao s liu v thng tin
gia h thng iu khin lp trnh lu tr vi cc thit b x l s liu khc. Vi mc t
ng ho ngy cng tng, nhu cu v truyn dn thng tin ngy cng ln. Mt s chuyn giao
s liu t ch sn xut n mt v tr khc ca x nghip cho php xc nh c cc s liu
hot ng v c ci nhn lin tc v mc sn xut. Do ngy nay vic chuyn giao s
liu cn c th dng nhn bit nhiu v nhn bit li sm.
a) K thut kt ni v dy dn
Vic ni dy ring r mi cm bin v b nh v ca mt qu trnh iu khin
trc y l nguyn nhn tng chi ph lp rp v chm sc cho cc thit b t ng ho. Nh
tin b ca k thut vi in t dn n tng rt kinh t l thay th vic ni dy bng mt h
thng hnh lang d liu Bus. H thng Bus m bo tnh linh ng cao ca cc h thng khi
thay i v m rng. Ngoi ra cn m ra mt tim nng ln tit kim chi ph thit k v
u t.
Trong hnh 12.23 gii thiu so snh cc k thut ni dn ca nhng nm gn y.
a) K thut ni dn truyn
thng;
b) Cm van nhiu cc;
c) Cm van c Bus mng;
d) Cm van c Bus mng tch
hp SPS;
SPS - H thng iu khin lp
trnh lu tr.
Hnh 12.23 So snh cc k thut ni dn khc nhau
b) H thng Bus mng

Khi nim mng bt ngun t k thut qu trnh, hin nay k hiu khi qut mi
phn ca mt h thng t ng ho c trong khng gian gn hoc ni ghp trc tip vi qu
trnh ring. Mng bao gm tt c cc thit b, cc trang b (thit b mng) c kt ni tng
tc trc tip vi nhau trong mt qu trnh. Cc thit b mng l cc cm bin v cc thit b o
o cc thng s qu trnh v c cc trang b tc ng trc tip vo qu trnh nh cc thit b
mch, thit b nh v, thit b iu chnh hoc cc trang b phc v. Cc mng thit b c
thit k ngy cng hin i dng n nguyn iu khin thng minh, c ngha l cc thit
b c sn ti ch tng phn chc nng theo yu cu. Cc h thng truyn dn thng tin trao
i d liu trong mng thit b c gi l h thng Bus mng .
Trn th trng c rt nhiu h thng Bus khc nhau, c th phn chia thnh cc h
thng Bus khp kn hoc h thng Bus h. H thng Bus khp kn l h thng chuyn dng
ca nh sn xut v vn bn truyn dn khng h. Do cc h thng ny khng th kt ni
vi nhau v khng cho php ni vo cc thit b ca hng khc. H thng Bus m c cc
mng tiu chun ho v vn bn truyn dn m, cho php cc hng khc c th thit k cc
thnh phn Bus tng ng .
Th d v h thng Bus m rt ph bin trong lnh vc xe hi l CAN Bus v h
thng a dng ti c l Inter - Bus .
Mt h thng Bus tiu chun theo cc hng sn xut c gii thiu nm 1991 l Profi
- Bus. Mt s Bus mng sau c s dng rt ph bin trong cc mng thit b c cc
cm bin v b nh v nh nguyn l ASI Bus (Actor Sensor Interface ). Bn cnh
cn c khong hn mt trm loi Bus mng khc na khng c gii thiu y .
Do CAN Bus, Inter - Bus S v Profi Bus v mt vt l u da trn c s cc
mng ni tip dng RS485 nn khng th phn loi chng theo vic truyn d liu. Ngoi ra,
cc d liu v cng sut vt l ca chng cng gn nh ging nhau. Mi cht truyn d liu
c th s dng h thng truyn 2 dy, cp quang hoc cc dng khc
CAN Bus
CAN (Controller Area Net Work ) khi u c Bosch sng ch v s dng trong k
thut t. Nh tnh nng s dng cao m CAN ngy cng c ng dng rng ri trong cc
lnh vc cng nghip khc. Khong cch khng gian cc i ca Bus v tc truyn dn cc
i ca n ph thuc ln nhau. Tc truyn dn cc i c xc nh l 1 MBit /s. Khong
cch truyn cc i khng vt qu 40m. Khong cch truyn cc i t c 1km khi tc
truyn cc i l 50KBit/s. Trn mt Bus c th hot ng vi 64 nt CAN nu s dng
vn tc truyn cc i. tc truyn dn thp hn c th kt ni 128 thit b tham gia.
Trong mt ln truyn c th cha ti a 8 Byte d liu.
Inter Bus S
Inter Bus S l mt sng ch ca hng Phoenix Contact. S chuyn mn ho ca
Bus ny c tho g t nm 1987, do tp hp c hn 200 hng sn xut cc thnh
phn Inter - Bus- S. Tc truyn dn v khong cch truyn dn khng ph thuc ln nhau.
Tc truyn Brutto l 500 KBit /s v Netto l 300Kbit/s. Bus c thit k phn on, khi
c s khc nhau gia Bus truyn xa v Bus ngoi vi (Bus a phng). Bus truyn xa to
kt ni gia cc nhm mch tham gia. Chiu di ti a ca mt on Bus truyn xa l 400m
v c th mc ni tip n 32 Bus.
Bus a phng hay Bus cc b c phn nhnh t Bus truyn xa to ra cc n
nguyn chc nng. Nh c th tin hnh chm sc tng phn thit b m khng cn dng
c thit b. Mt Bus cc b c th truyn xa 10m v cho php n 8 phn t iu khin tham
gia.
Profi Bus
Profi - Bus c tiu chun ho theo DIN t 1991. i vi cc nh ch to phn cng
c th sng ch tng i n gin cc sn phm cho Profi - Bus bi v tnh chuyn bit ca
Bus c khng nh r rng ni mch Profi Bus. Do tnh ng b ca h thng Bus nn
Profi Bus c chi ph tng i ln so vi cc h thng Bus khc. Profi - Bus c th cho 32
phn t tham gia vi khong cch truyn dn 1200m. Khi khong cch truyn dn nh hn
200m c th phn cp tc truyn dn 9.6; 19.2 ; 93.75 ; 187.5 hoc 500KBit/s. Khi khong
cch trn 1200m th vn tc truyn dn b gii hn 93.75KBit/s. Trong mt ln truyn c
th thc hin ti a 249 Byte d liu.
ASI Bus
Lnh vc s dng ca s Bus ny l cho cc mng thit b c cc on ni tip rt
n gin, gi r ni cc cm bin nh nguyn v cc b nh v nh nguyn ti b iu
khin trung tm. y l h thng truyn dn thng tin theo s Master Slave c th ni
ghp n 31 thit b nhnh qua mt bng cp phng hai dy.
Vic truyn dn s liu v nng lng ph tr c thc hin ng thi trn ng

dn 2 dy. Phn b nhnh cy c gii hn bi chiu di tng 100m. Tc truyn dn
khong 167 kBit /s, mt ln truyn dn ch cha c 4Bit s liu.
12.2. iu chnh h thng kh nn
Nhim v ca iu chnh ni chung l lm thch ng cc thng s xc nh, th d nh
p sut, v tr hay lu lng vi mt gi tr cn thit cho. Khi yu cu thng s iu
chnh phi rt nhy cm vi thay i ca thng s cn iu chnh cn cc thng s nhiu cn
phi t nh hng nht n thng s cn iu chnh. Mc ch trn c th thc hin c bng
cch o thng s cn iu chnh v gi tr o c so snh vi gi tr cn iu chnh. lch
iu chnh sau khi so snh c dn vo qu trnh tc ng lm gim gi tr lch.
Hnh 12.24. Cu trc mt mch iu chnh

Trn hnh 12.24 gii thiu mt mch iu chnh kh nn, biu din theo cc k hiu
tiu chun.
Gia b iu chnh v phn t truyn lc c b tr mt phn t nh v c in
(van). N c ngha rt ln trong h thng iu chnh bi v cn c kh nng truyn tn hiu
nh v cho t b iu chnh n h thng mt cch khng c li.
Thng thng ngi ta s dng van tu ng, cho php thay i lin tc sc cn kh
nn ph thuc vo tn hiu vo (hnh 12.25). Thc ra tnh cht van lin tc ch th hin giai
on cui ca qu trnh iu chnh nn c th thay th cc van tu ng kh nn bng cc van
ng ngt gn v n gin (hnh 12.25). Do cc van ng ngt ch c th tc ng cc v tr
gin on (m hoc ng) nn yu cu vic nh v lu lng kh nn cn c mt b iu
hng thay i thi gian ng m ca van. Nu tn s iu khin ca van ng ngt nm
trong vng thi gian qut ca b iu chnh s th c gi l iu khin tng ng lin
tc.
a) iu khin lin tc
b) iu khin tng ng lin tc

Hnh 12.25. Cc phn t mch lin tc v khng lin tc
Mc d cc phng php iu hng khc nhau vi van ng ngt c xc nh
thng qua thi gian ng v m gii hn ca con trt van, nhng hin nay vn cha t
c cht lng iu chnh ca van lin tc. Tuy nhin chng vn c mt lot cc u im:
- t mn cm vi bn;
- Gi thnh hp l, do chi ph cho b i chnh xc con trt v v van lin tc
gim kh nhiu;
- cp dng in c th s dng b khuch i mch n gin m khng cn b
chuyn i U /I;
- Yu cu cng sut iu khin nh hn khi s dng cc phn t tc ng t l.
Bn cnh cng c nhng nhc im nh: do c s khe h mch ln nn tui th
ca cc van ng ngt rt thp, ngoi ra cn xut hin ting n khng mong mun.
12.2.1. iu chnh lin tc
Khi nim k thut kh nn tu ng c hiu l s kt ni ca k thut iu chnh
in t trong cc h thng kh nn khi ng dng cc van t l trong on mch gia phn t
x l tn hiu in t v kh nn truyn nng lng.
a) Van tu ng
Van tu ng c ngha c bit trong cc h thng c iu chnh, n cn c kh
nng truyn thng s nh v cho trong qu trnh iu chnh vo h thng khng c li n
mc c th. T dn n cc yu cu c bn i vi cc van tu ng:
- C tnh lin tc v kh nng tuyn tnh n mc c th: K thut iu chnh tuyn
tnh c thc hin n gin v c chi ph thp;
- Vn tc truyn cao: Thi gian iu khin van cn ti thiu nh hn mt na thi gian
phn ng ca h thng kh nn;
- Tr t nht c th: Thi gian tr ng k l do khc phc cc khe h c hc, do vy

trong k thut iu chnh rt kh hoc khng th b c.
Trn hnh 12.26 gii thiu cu to mt van tu ng kh nn.
Hnh 12.26. Cu to mt van tu ng kh nn

gim thi gian tr do ma st
gia con trt v v, con trt van ni
chung c hot ng trong mch iu
chnh v tr, trong c s dng h
thng iu chnh v o Analog. Di
y gii thiu mt quan h gn ng
tuyn tnh gia in p iu khin v
hnh trnh van (hnh 12.27)
Tnh cht ng lc hc ca van
tu ng c c trng bi c tnh
bin pha ti tn s 3dB bin
v tn s 900pha. xc nh 2 thng
s ny, van tu ng c iu khin
bng mt in p hnh sin v tn s tn
hiu ca gi tr cn iu chnh c
tng lin tc.
Hnh 12.27 . c tnh tnh hc ca van
Tn s m ti tn ti s dch chuyn pha 900 gia gi tr cn v gi tr hin ti ca

thng s o c gi l tn s -900pha. Tn s khi bin ca tn hiu hin ti gim 30% so
vi gi tr tnh c gi l tn s -3dB bin .
ng cong m t c tnh ng lc hc ca van c biu din trn biu Bode.
Biu Bode (hnh 12.28) gii thiu c tnh tn s v c tnh pha cho 50% bin
gi tr cn iu chnh. C th d dng nhn thy bin tng vt tn s ring khong
70Hz. Tn s ny rt t gp trong cc s o iu chnh. i vi van ang xt tn s 3dB bin
t c 160Hz v tn s 900 pha t c 120Hz.
Cc gi tr ny lm r tnh cht ng lc hc thun li ca van nn c th s dng
iu khin cc b truyn ng nh v c tnh cht ng lc hc cao.
Hnh12.28. Biu Bode - c tnh ng lc hc ca van tu ng

b) Cc h thng nh v
Trc y cc h thng truyn ng nh v thng hot ng trong mt h thng iu
khin h nn ch c th c s dng thc hin cc nhim v c yu cu chnh xc
thp. S pht trin ca cc van tu ng v cc s iu chnh thch hp m ra kh nng
xy dng cc h thng nh v iu chnh v tr c tnh linh ng cao, v chnh xc nh v
cao.
chnh xc nh v ca cc h thng ny c xc nh bng cc gii php x l tn
hiu.
Trn hnh 12.29 gii thiu s cu trc ca mt h thng nh v kh nn c cc
thnh phn sau:
- B phn truyn ng;
- Van tu ng;
- Cm bin;
- B iu chnh.
Hnh 12.29. iu chnh truyn ng nh v kh nn
Hnh 12.30. Cu trc mun ca mt b truyn tuyn tnh

1- Nam chm t l; 2- V van; 3- Cm bin hnh trnh cm ng; 4- Rnh dn; 5 Ray dn;
6- V; 7- Xch ko; 8- ng dn nng lng; 9- Cm bin hnh trnh thng d; 10- Di thp
mm; 11- ng xi lanh; 12- Bn trt; 13- V lm kn; 14- Gim chn cui hnh trnh.
Trc ht vic tp hp cc thnh phn ph hp s cho kh nng xy dng mt h
thng nh v chnh xc, khi c th khi hnh nh v chnh xc nh x l tn hiu m
khng thay i c hc ca h thng. Van tu ng s dng trong h thng nh v c
gii thiu cc phn trc y.
Truyn ng tuyn tnh dng cho h thng nh v thng l cc xi lanh kh nn khng
c cn pt tng. Cc b truyn tuyn tnh nh v thng c sn xut ng b thnh mt
h thng gm hng lot cc thnh phn b sung, th d h thng truyn ng tuyn tnh trn
hnh 12.30.
Tnh cht ng lc hc ca truyn ng kh nn lm cho h thng khng th tn dng
c cc phng php iu chnh c in, bi v vi b truyn c mc gim chn nh nn
ch vi khuch i mch rt nh b kch thch dao ng. Ch c cc h thng iu chnh
tnh n nh hng ca gim chn nh ngay trong cu trc b iu chnh mi c th ph hp

vi cc b truyn ny. C th n gin ho mt b truyn kh nn thnh mt mch dao ng
tch hp (tnh cht PT2- I). Trong m hnh ny xut hin 3 thng s tuyn tnh c lp nhau:
v tr, vn tc v gia tc.
Khi phn hi c 3
thng s ngi ta gi l iu
chnh 3 vng (hnh 12.31) .
Tn hiu phn hi khi iu
chnh v tr l tn hiu qung
ng. Phn hi gia tc c
tc ng lm tng gim chn
ca b truyn, cn phn hi
vn tc dn n gim ng k
ph thuc ca im lm vic
vo khuch i vn tc v
Hnh 12.31 Mch iu chnh 3 vng
khuch i mch, tng ng
vi mt s tng tn s ring ca b truyn.
o tt c cc thng s vo ca b iu chnh: hnh trnh, vn tc v gia tc, cn c
3 cm bin cho mi b truyn. Chi ph cm bin c th tit kim c nu ti lp cc thng s
ph tr (vn tc v gia tc) t tn hiu o hnh trnh. u im ca phng php ny l gim
chi ph cm bin v cn t chu tc ng nhiu v cc vn trong k thut o do thc hin x
l s cc tn hiu. iu kin tit kim cm bin l cn c thut ton ph hp xc nh
cc thng s ph tr t gi tr o tn hiu chnh.Vic ti lp cc thng s ph c th thc hin
ngay trong b iu chnh hoc nh vi phn s tn hiu hnh trnh. Trong a s cc trng hp
ngi ta s dng cc phng php vi phn s xc nh cc thng s ph tr.
c) iu chnh lng kh nn tu ng
Mt lnh vc ng dng tip theo ca k thut kh nn ty ng l iu chnh lu lng
v lu khi dng kh. Trn hnh 12.32 gii thiu nguyn l cu trc mt h thng iu chnh
lng. H thng gm c mt van tu ng, mt cm bin lu lng, mt b iu chnh v
ph ti. Van tu ng ti thiu phi l mt van tu ng phn phi 3/3, c kh nng x kh
t khng gian cht trn pha ph ti.
Tu theo mi loi ph ti c th b tr cm bin lu lng gia van tu ng v ph
ti hoc c th ng sau ph ti. Phng n th nht c u im l ph ti khng cn c mt
ca x kh c bit m kh nn sau ph ti c th gin n trc tip ra mi trng .
1- Cm bin lu lng;
2- Ph ti;
3- Van tu ng.
Hnh 12.32. H thng iu chnh lng kh nn tu ng

Do a s cc cm bin lu lng thng gp (tm chn, vi phun, turbin, bnh rng
van ) u khng m bo tnh cht ng lc hc nn ngi ta ch s dng cm bin lu
lng c nguyn l tc ng p sut iu chnh chnh xc lng kh nn. Trn hnh 12.33
gii thiu cng thc tnh ton lu lng vi cm bin tm chn. Do trn tm chn ch xut
hin lch p sut rt nh, nn c th tnh theo cng thc Bernoulli m khng cn ch n
s thay i khi lng ring. H s co tht aK tnh n s co tht dng tia. H s dng chy
thc nghim aD tnh n tt c cc hao tn gia cc v tr 1 v 3. Nu c tnh lu lng p
sut ca mt tm chn bit th lu lng c th c xc nh t cc gi tr o p sut p1 ,
p3.
Phung trnh Bernoulli

p1= p2 +
v2 =
1 2
v
2
2( p1 p 2 )
Q
A2
H s co tht aK: A2 = k A 0
v2 =
Lu lng
2( p 1 p 2 )
Q = DA0
H s dng chy D
Q= D A 0
2( p 1 p 3 )
Hnh 12.33. o lu lng nh cm bin tm chn

Trong k thut iu chnh iu chnh lu khi thng c lin hp vi iu chnh p
sut, bi v nh tnh cht ng lc hc c th tng khi thay i dng bc ca gi tr cn
iu chnh.
Trong h thng iu chnh c th s dng cc b iu chnh PID. Vic la chn mi
thnh phn P, I v D ph thuc vo tnh cht ca on iu chnh cho. Trong mi trng
hp ng dng cn s dng cc b iu chnh s thch ng.
d) iu chnh p sut in kh nn
Theo mi yu cu iu chnh c th la chn cc phng n nguyn l khc nhau

iu chnh p sut in kh nn. Mt kh nng iu chnh l s dng mt van p sut lin
tc, vi tn hiu phn hi kh nn l p sut hin ti vo con trt van (hnh 12.34a). Kh nng
la chn th 2 l s dng mt van phn phi lin tc c b phn o p sut b sung o p

sut hin ti v iu chnh nh mch tn hiu in (hnh 12.34b)
Hot ng ca h thng iu chnh p sut nh van p sut lin tc c gii thiu
cc phn trc y. Nhc im ca s iu chnh ny l cht lng iu chnh tng
i thp, bi v cc thng s nhiu nh ma st hoc lc dng chy ti con trt van khng th
loi b c. u im c bn l c gi thnh thp.
a) iu chnh nh van p sut tu ng
b) iu chnh nh van phn phi tu ng
Hnh 12.34. Cc kh nng iu chnh p sut in -kh nn

Khi iu chnh p sut nh van phn phi lin tc, p sut hin ti c xc nh nh
mt cm bin p sut. B iu chnh in t xc lp chnh lch gia p sut cn iu chnh
v p sut hin ti, tnh ton tn hiu nh v theo thut ton iu chnh thch hp. Tn hiu
nh v tc ng vo van iu chnh n khi khng cn lch iu chnh na vi mt
chnh xc cho trc. Thut ton iu chnh c s dng l thut ton tch phn t l (b iu
chnh PI). Trong on iu chnh vi van tu ng do c tnh cht ng lc hc mnh, nn
thng xuyn xy ra dao ng p sut trong ng ng, nguyn nhn ch yu l do phn x
sng p sut ti cc mt ct thay i gin on. trnh cng hng trong h thng cn b tr
cc phn t hm th d phn t hm (tr) bc 1 (PT1).
12.2.2. Phng php iu khin gin on
T thp k 70 ngi ta nghin cu v s dng iu khin tng ng lin tc nh
cc van ng ngt trong cc thit b thu lc v kh nn. Tuy nhin mi t mt vi nm gn
y mi c kh nng s dng c hiu qu cc h thng ny do nng lc my tnh ngy cng
tng mnh v cn do tnh thch ng ng lc hc ngy cng cao ca cc phn t kh nn.
Vic iu khin vi cc van ng ngt, v nguyn l c th thc hin theo hai s
khc nhau iu khin khng ng b v iu khin iu hng xung.
a) iu khin khng ng b
Khi iu khin khng ng b, cc van s tc ng nu thng s nh v vt qua mt

gi tr ngng xc nh v pha trn v pha di (hnh 12.35a). Trong trng hp ny ngi
ta gi l iu khin 2 im. Cng thng gp iu khin khng ng b c vng cht. Khi
van khng hot ng vi lch nh ca gi tr nh v (iu khin 3 im, hnh 12.35b).

Trng hp ny c th gim tn s ng ngt v do gim hao mn v ting n ca van.
a) iu khin 2 im;
b) iu khin 3 im
Hnh 12.35. iu khin khng ng b

b) Phng php iu hng xung
Khc vi iu khin khng ng b, trong phng php iu hng xung qu trnh

thi gian ca tn hiu iu khin van ph thuc t l thun vo chiu cao ca thng s nh v.
Vic to ra chui xung c thc hin bng cch thay i mt thng s c trng ca xung,
bin (A), b rng xung (tE), hoc tn s xung ( f p , T p ) (hnh 12.36).
iu hng bin xung ( PAM )
Tn hiu nh v SR(t) c tch ra thnh cc gi tr tc thi theo bc chu k T0 (hnh
12.36a). ln ca gi tr xc nh bin ca mi xung. B rng xung c gi khng
i.
Do cc van c iu khin bng chui xung ny cn c mt hnh trnh xc nh khc
nhau cho mi xung, nn phng php iu hng ny khng thch hp vi cc van ng ngt
m ch thch hp cho cc van t l.
iu hng tn s xung ( PFM)
Trong phng php iu hng tn s xung (hnh 12.36b) ngi ta thay i tn s
xung ph thuc vo tr s ca tn hiu nh v. C b rng xung v bin xung c gi
khng i.
iu hng b rng xung ( PWM)

iu hng b rng xung c c trng bi bin v tn s xung c gi khng
i. Nh thay i b rng xung c th to ra mt quan h t l thun gia tn hiu nh v SR
v lu lng cn nh lng (hnh 12.36c). Ngoi ra vic ng dng tn s xung khng i c
bit thch hp vi phng thc lm vic theo chu k ca my tnh s. u im ca phng
php iu hng ny c th so snh vi u im ca cc van c tn s ng ngt nh.
Hnh 12.36. Cc phng php iu hng xung

Trong iu hng b rng xung c s khc nhau gia phng php qut cch u v qut
t nhin. Khi qut cch u, gi tr tc thi ca tn hiu khi bt u mi xung c dng tnh
ton thi gian ng mch. S thay i tip theo ca tn hiu bn trong mt chu k xung do b lm
m i nn khng c tnh n. Ngc li, khi qut t nhin, tn hiu PWM c xc nh
nh so snh lin tc gia tn hiu nh v vi mt tn hiu gc dng bc thang, do trnh c
hin tng lm m tn hiu.
iu hng m xung (PCM)
Nh phng php iu hng xung m ho c th iu khin mt lot cc van ng
ngt (V1 - V4). B rng danh ngha ca cc van hp l nht l c t l 1:2: 4. Tu theo mi
ln ca tn hiu nh v m s ni mch mt lin hp cc van (hnh 12.36a).
c) iu chnh v tr nh cc van ng ngt iu hng b rng xung
Mt ng dng mi ca iu khin iu hng xung l iu chnh v tr nh cc van
ng ngt iu hng b rng xung (hnh 12.37). iu kin c bn trong trng hp ng
dng ny l cc van ng ngt cn c tnh thch ng ng lc hc cao, c ngha l thi gian
ng ngt rt ngn.
Hnh12.37. iu chnh v tr nh van ng ngt iu hng b rng xung

Trong h thng iu chnh v tr ngi ta b tr cho mi khng gian xi lanh c ni
vi hai van phn phi ng ngt 2/2 (ni cu hon ton). V tr ca xi lanh c xc nh bi
mt cm bin v tr v so snh vi gi tr cn iu chnh. Nh vy b iu chnh 3 vng vi
hnh trnh vn tc v gia tc phn hi s ti lp c mt thng s nh v. B iu hng b
rng xung xc nh qu trnh thi gian ca tn hiu iu khin van ph thuc vo chiu cao
ca tn hiu nh v. Khi c tn hiu nh v m, van 1 v van 4 hot ng, cn khi c tn hiu
dng th van 2 v van 3 hot ng.
Chng XIII
ng dng ca k thut kh nn
Kh nn c ng dng rt rng ri trong k thut, cng nghip y t v cc ngnh sn
xut khc v thng xuyn xut hin thm nhng ng dng mi v cc lnh vc s dng mi.
Trong chng ny gii thiu mt s th d tiu biu c la chn v ng dng ca truyn ng
v iu khin kh nn trong sn xut v i sng hin nay.
13.1. ng dng trong k thut t ng ho
Chi ph lng cao cng nh cnh tranh quc t ngy cng khc lit dn n mt xu
hng ngy cng tng l t ng ho cc qu trnh sn xut. Trong k thut t ng ho, kh
nn tham gia vo cc trc nh v cc u kp v tham gia vo hot ng ca cc u kp
bc d sn phm.
13.1.1. Cc trc kh nn
Trong t ng ho, trc kh nn c hiu l mt h thng nh v bao gm b phn
truyn ng, b dn hng tuyn tnh, van, cm bin v b phn iu chnh.
Trn hnh 13.1 gii thiu mt h thng t ng ho c kt ni t nhiu trc kh nn.
Hnh bn tri l mt h thng bc d xoay thng ng 4 bc t do gm c b truyn lc, mt
trc ngang, mt trc Z v mt u kp. Bn phi l mt h thng khoan -vn vt 3 bc t do
cu to t mt trc ngang v mt trc Z.
Hnh 13.1. Th d v trc v b phn chp hnh kh nn (Gemotec)

Trn hnh 13.2. gii thiu mt r bt lp gip ca hng Fa.G.A.S. H thng c hai trc
ngang v hai trc thng ng c th nh v c lp vi nhau. Nh kh nng c th s dng 4
trc Z nn c th thay thit b mt khng gian lm vic, cn khng gian bn kia vn tip tc
hot ng lp rp.
Hnh 13.2. R bt lp rp Quadriga QA (G.A.S)

13.1.2. B phn kp
B phn kp c nhim v kt ni iu khin gia sn phm vi trc kh nn hoc vi
mt r bt. B phn kp c mt ngha trng tm nu mun t n mt linh ng cao
ca mt h thng chung.
Tnh a dng ca ng dng t ng ho dn n mt s lng gn nh v k cc gii
php cu trc b phn kp. Phn ln cc b phn kp tiu chun xut hin trn th trng
c trang b truyn ng kh nn. u dim ca truyn ng kh nn l c mt lc ln, nh
gn v cu to n gin, ngoi ra chng cn c vn tc lm vic cao, thi gian nhp nh v
nu so vi truyn ng in chng khng cn bo v qu ti.
Cc b phn kp s dng trong cng nghip c th c chia theo nguyn l hot
ng thnh 3 nhm nh trn hnh 13.3.
a. Kp km
b. Kp ngn
c. Kp chn khng
Hnh13.3. Nguyn l hot ng ca cc b phn kp truyn thng

Vic la chn b phn kp xc nh bi dng v trng lng ca i tng cn kp.
Cc b phn dng lng tr v trn nn u tin s dng b phn kp dng km, c thit k l
cc tay kp song song, gc hoc hng knh. Ngi ta thng s dng cc cnh tay kp dng
ngn hoc kp chn khng cho cc chi tit nhy cm, c th b bin dng khi c lc php
tuyn ln to ra ma st. Cc tay kp chn khng hin ang dng rt ph bin trong cng
nghip ng gi.
Hnh 13.4. Tay kp song song (SMC)

Mt dng c bit ca tay kp chn khng l gi chn khng (hnh 13.5) trn c rt
nhiu l ht v do kt cu mm n hi nn c th m ly vt cn kp rt chc chn.
a) Kp thng v mng (Dalmec)
b) Kp lp xe (Dalmec)
c) Kp chn khng (Dalmec)
d) Kp gi chn khng (Selimalz)
Hnh 13.5. Mt s dng tay kp cho cc chi tit nhy cm.

13.2. Kh nn trn cc thit b t hnh
Trn cc thit b t hnh nh xe c, my xy dng thng s dng cc h thng kh
nn c ngun kh nn t cp km theo. Di y gii thiu mt s ng dng tiu biu.
13.2.1. K thut kh nn trn xe hi
Trong lnh vc xe hi ngy cng ng dng nhiu k thut kh nn, ci thin tnh m
du chuyn ng hoc an ton ch ng v an ton ph ng, ph thuc vo nhu cu nng
lng cn thit ca cc h thng hot ng vi p sut d hoc chn khng.
Ngoi ra trn xe hi cn c cc ng dng sau y:
- Ly hp kh nn tr gip qu trnh sang s;
- iu chnh p sut bnh xe tng an ton ch ng;
- iu khin h thng di ng tng an ton ch ng;
- H thng kho trung tm;
- iu chnh xa ca nh sng n pha;
- iu khin thay i t th ngi cho bnh nhn c bnh vng lng.
Th d ng dng tiu biu l h thng kh nn trn xe ko moc (hnh 13.6).
Hnh 13.6. Cc thit b kh nn vi ABS trn xe ko moc (Wabco)

Kh nn t my nn kh 1 chuyn ng qua b phn iu chnh p sut 2. Ti p

sut trong thit b c iu chnh t ng trong khong 7, 2 v 8, 1 bar. Tip kh nn i
vo b phn sy 3 tch m. Kh nn kh tip tc chuyn ng n van bo v-bn mch
(4). Van ny m bo cho mch khng b hng do st p khi c trc trc mt hay nhiu
mch kh nn. Bn trong cc mch phanh hot ng I v II, kh nn c di chuyn qua cc
bnh tch p (6 v 7) n van phanh -xe ko ng c (15). Trong mch III kh nn i t va bo
v -bn mch qua van iu khin trn r mooc (17), l van phn phi 2/2 n b ly hp t
ng (11) cng nh qua van chn dng (13), van phanh tay (16) v van Rle (20) n b phn
tch p l xo ca xi lanh phanh bnh (19).
13.2.2. K thut kh nn trn tu ho
K thut kh nn c ng dng trong giao thng ng st t u th k trc. Kh
nn (c p sut 8,6-10 bar) c to ra trong cc my nn kh t trn u my i qua cc
ng ng dn kh n tt c cc toa. Kh nn trn tu ho c cc ng dng sau y:
- Truyn ng ng m ca;
- ng b phn gim dng in .
- iu khin hp s;
- Bi trn v lm sch vnh bnh xe;
- truyn ng cho ly hp ko t ng;
- tc ng tn hiu ci;
- x sch WC;
- ni m du cc toa xe.
Hnh 13.7. Thn xoay Jakobs trn tu ha Talent

Trong tt c cc h thng kh nn trn tu ho th h thng phanh c ngha ln nht.
Hin nay ngi tra thng dng cc h thng phanh in kh nn (phanh EP). Trn h thng
ny tn hiu phanh s cp c truyn dn bng tn hiu in cn vic to lc phanh c

thc hin nh mt xi lanh phanh kh nn. p sut xi lanh phanh nm trong khong 3,6 - 5, 4
bar. Tu thuc vo cu to ca phanh EP m van phanh c iu khin trc tip bng in
hay gin tip qua mt van in t. Vic lp t n hi kh nn cho cc toa xe ngy cng tr
nn c ngha. Trn cc toa ca tu ICE 2 c trang b n hi kh nn cn cc toa ca
tu ICE 1 vn dng l xo xon bng thp trn cc thn xoay. L xo kh nn c cu to
tng t nh lp xe t. Lin kt gia cc toa xe v thn xoay c thc hin qua cc vnh
trn v vnh di. u im ca h thng trc ht l tng tnh m du v kh nng gi khng
i chiu cao ca toa xe c lp vi ti trng nh s dng cc van iu chnh mc. Ngoi ra
c th xc nh trng thi ti trng nh p sut trong l xo kh nn, v tc ng vo xi lanh
phanh mt p sut khng ph thuc ti. Trn hnh 13.7 gii thiu thn xoay Jakobs ca mt
tu ho tuyn ngn hin i c trang b xy lanh phanh kh nn v 4 l xo kh nn.
13.3. ng dng kh nn trn cc cng c cm tay
Trong cc thit b ch to my cng nghip, cc x nghip th cng, cc trm dch v
bo dng sa cha my thng c trang b mng li kh nn. Ti thng c trang
b km theo cc my cm tay hot ng kh nn nh vn vt, khoan, ca, mi, ct,...
Rt nhiu cc my nu s dng truyn ng quay dng ng c cnh quay, cng
sut ca cc my ny c th s dng n m men quay cc i bi v cc ng c kh nn c
th hot ng qu ti n khi dng hn li.
Cc cng c kh nn c bit thch hp khi s dng trong cc khng gian m t.
Truyn ng kh nn khng lm xut hin tia la nn c th hot ng nhng ni d chy
n. Cu to n gin v gn lm gim nhiu, tng tui th v n gin trong chm sc sa
cha.
My khoan.
Trn hnh 13.8 gii thiu mt my khoan cm tay hot ng kh nn, kh nn c dn
vo u ni nm phn di tay cm nu tc ng vo van iu khin. ng c cnh quay
c cung cp kh nn v bt u quay. Hp gim tc hnh tinh chuyn i chuyn ng
quay vn tc cao thnh chuyn ng quay vn tc nh vi m men quay ln ti u kp mi
khoan. Kh nn qua s dng c dn qua b gim thanh v thot ra ngoi t phn di tay
cm.
1. Tay cm;
2. ng c cnh quay;
3. Hp s hnh tinh;
4. u kp mi khoan;
5. Van iu khin;
6. B gim thanh;
7. L x kh.
Hnh 13.8. Cu to mt my khoan kh nn.
My vn vt
Theo dng cu trc c th phn loi my vn vt thnh cc loi my vn vt gc, my
vn vt kiu sng ngn v kiu mm ln. i vi trng hp ng dng c bit c th l my vn
vt va p, my vn vt xung hoc my vn vt xung thu lc - kh nn. Trong cc loi my ny
khng to ra m men quay lin tc m ch to ra cc xung quay ring l. u im ca phng
php ny l ngi s dng ch cn gi my vi m men phn lc nh v vi mt cu trc nh gn
nh c th to ra m men vn ln. Hnh 13.9 gii thiu cc dng cu trc tiu biu ca my vn
vt kh nn.
Hnh 13.9. My vn vt kh nn (Bosch)
My ct v my mi kh nn
Do kh nng cho tn s quay cao nn cc ng c kh nn rt thch hp vi cc qu
trnh mi v ct. C rt nhiu phng n to ra chuyn ng quay v chuyn ng dao ng.
Mt s dng my ct v my mi cm tay hot ng kh nn c gii thiu trn hnh 13.10.
Trn hnh 13.11 gii thiu cu trc ca mt my mi truyn ng kh nn.
Hnh 13.10. Cc dng my mi, my ct kh nn thng gp (AltlasCopco)
Hnh 13. 11. Hnh ct mt my mi truyn ng kh nn

1. Gim thanh; 2. Van tit lu iu khin bng tay c cch nhit;
3. Van gii hn tn s quay3; 4. ng c turbin; 5. Hp s phn cp.
Cc my kh nn va p
Cc my kh nn va p c s dng trong sn xut l cc ba my ph ng, c
va p, my bn inh v ng inh, ba tn inh cng nh cc cc my khoan va p v cc
my ba khc,... Trn hnh 13.12 ghi thiu mt my ng inh (bn phi) v mt my c va
p loi nh (bn tri).
Hnh 13.12. My ng inh v my c va p kh nn (Bosch)

Trn hnh 13.13 gii thiu cu to ca mt ba my ph ng kh nn. Khi tc ng
vo tay n van s y bi van kh vo sao cho m ca van. Dng kh vo i qua van iu
khin ca khng gian trn piston. Piston va p chuyn ng c gia tc n im va p cho
n khi n m ca x trong. Khi chuyn ng xung di, khng kh bung di piston b
nn mt cht, iu lm van iu khin chuyn mch v kh nn c cung cp vo bung
di. Nh , piston sau khi va p li c tr gip chuyn ng ln. Sau khi vt qua
ca x bn trong, p sut bung di gim xung, van iu khin li chuyn mch tr li v
qu trnh li c bt u.
1. Tay n kp;
2. u kp ba;
3. Cu;
4. Ca x kh;
5. Ca kh vo di;
6. Rnh kh;
7. Van bi;
8. Tay n;
9. Cht van;
10. L xo;
11. Van iu khin;
12. Ca x trong;
13. im va p;
14. u ba.
Hnh 13.13. Hot ng ca mt ba my ph ng

13.4. ng dng trong k thut y t
Mt ng dng rt c bit trong k thut y t ca k thut kh nn l iu khin lu
lng kh cho cc my tr lc h hp. Trn cc my ny lu lng khng kh c iu
chnh t khong 20 n 120 lt /pht vi cc p sut khc nhau nh hn 50 mbar, cho bnh
nhn th nhn to hoc tr gip h hp. Trn hnh 13.14 gii thiu s kh nn n gin ca
mt my tr gip h hp.
1, 2. B phn lc;
3, 4, 13, 14, 16, 20.
Van chn dng;
5, 6. Cm bin p
sut;
7, 8. Van tu ng;
9. Van p sut;
10, 12. Van phn
phi 2/2;
11. Cm bin O2;
17, 21. Cm bin p
sut;
18. Van iu chnh
p sut;
19. Van th ra;
22. Cm bin lu
lng.
Hnh 13.14. S mch kh nn n gin ca my th tch cc

(Drger Medizin technik)
Kh xy
v khng kh c
lm sch cc b lc 1 v 2, chy qua cc van chn dng 3 v 4 n h thng trn cu to t
cc u o p sut tuyt i 5 v 6 cng nh hai van ty ng iu khin in 7 v 8 nh
lng v to ra nng kh mong mun.
ht vo cc van tu ng 7 v 8 cung cp mt lu lng xc nh vi nng O2
chnh xc. Cm bin O2 11 o nng O2 ca kh ht vo, van th ra 19 c iu khin qua
van iu chnh p sut bng in 18, gi kn pha th ra. Sau qu trnh th ra tch cc, hai van
tu ng 7 v 8 ng li. Van th ra vn trng thi ng. th ra van 18 c thot ti to
p sut iu khin cho van th ra 19, vic th ra c thc hin qua van chn dng 20, van
th ra 19 v cm bin lu lng 22 n ca x kh. Ngoi ra cn c cc van v phn t cu
trc c chc nng an ton v ti lp cc dng th khc, khng m t trn hnh v.
Trn hnh 13.15 gii thiu hnh nh bn ngoi ca van iu chnh p sut tu ng cho
kh O2 v khng kh, cc phn t iu chnh in t v cc u ni ht v th nhn to.
Hnh 13.15. Hnh dng bn ngoi ca mt my th

tch cc Evita (Drger Medizin technik)
Ti liu tham kho

1. Nguyn Ngc Phng, H thng iu khin bng kh nn, Nxb. Gio dc, 1999.
2. Peter Rohner, Gordon Smitle, iu khin bng kh nn trong t ng ho k ngh,
Bin dch: Nguyn Thnh Tr Nxb. Nng, 2000.
3. Trn xun Tu, H thng iu khin t ng thu lc, Nxb. KHKT, H Ni, 2002.
4. Bauer G., lhydraulik, 5. Aufl. B. G. Teubner, Stuttgart 1988.
5. Bosch Handbuch, Hydraulik in Theorie und Praxis, Stuttgart 1981.
6. Bosch. Kraftfahrtechnisches Taschenbuch. 21. Auf. Dssendorf, VDI-Verl. 1991.
7. Burckhardt M., Fahrwerktechnik, Bremsdynamik und PKW-Bremsanlagen, 1991.
8. Doppert W., Stoll K., Pneumatische Steurungen, Einfhrung und Grundlagen
pneumatischer Steurungen, Vogel Buchverlag Wrzburg, 8. Auflag 1988.
9. Eck B., Technische Strmungslehre. Springer-Verlag, Berlin Heidelberg New
York, 1988.
10. Eckhardt F., Druckflssigkeiten Auswahl, Eigenschaften, Probleme, Anwendung,
O+P 1980.
11. Friedrichsen W., Wller, J., Neue Entwicklungen und Tendenzen der Hydraulik in
Landmaschinen und Ackerschleppern, O+P 34, 1990.
12. Guse, W. Schwerentflammbare Druckflssigkeiten Eigenschaften und Verwendung.
O+P, 1980.
13. Harald Ortwig, Automotiver Fahrantrieb fuer selbstfehrende Arbeitsmaschinen,
Antriebtechnik 31. Nr., 3-1992.
14. Hasebrink J. P., Pneumatik-Grunlagen, Mannesmann-Rexroth Pneumatik GmbH
1991.
15. Haug R., Pneumatische Steurungstechnik, B. G. Teubner, Stuttgart, 2. Auflage 1991.
16. Hein Hller, Turbokupplungen im Antrieb von Ackerschleppern, Zeitschrift fr
Fluidtechnik, O + P Vereinigte Fachverlage 4 2002.
17. Hollnder C., Untersuchungen an Baggerhydrauliksystem, VDI/MEG Koloquium
Agrartechnik Braunschweig, 1996.
18. Leufgen M., Pneumatische Positionierantriebe Komponenten und Systemverhalten,
Dissertation RWTH-Aachen, 1987.
19. Matthies H. J., Einfrung in die lhydraulik, B. G. Teubner, Stuttgart, 1995.
20. Murrenhoff H. Grundlagen der Fluidtechnik, Teil 2: Pneumatik, Umdruck zur
Vorlesung, Verlag Mainz, Wissenschaftsverlag, Aachen ,1999.
21. Murrenhoff H., Wallentowitz H., Fluidtechnik fr mobile Anwendungen, Umdruck
zur Vorlesung, Verlag Mainz, Wissenschaftsverlag, Aachen, 1998.
22. Robert Eschmann, Gehard Sagasser, SS fuer Windows ein modernes und
leistungsfaehiges zur Auslegung und Optimierung pneumatisches System, O+P
Oelhydraulik und Pneumatik, Zeitschrift fuer Fluidtechnik, 10 1996.
23. Scholz, D., Auslegung servopneumatischer Antriebssysteme, Dissertation RWTH
Aachen, 1990.
24. Skirde E., Gigling M., Hydrostalik fr leistungsverschweigte Getriebe, VDI/MEG

Koloquium Agratechnik Braunschweig 1996.
25. Tappe P., Entwicklung eines schaltmagnetbettigten Proportationalventils,
Dissertation RWTH Aachen 1999.
26. Wennmacher
G.,
Untersuchung
und
Auslegung
schnellschaltender
elektrohydraulischer Ventile fr den Einsatz in KFZ, Dissertation RWTH Aachen,
1996.
27. Will D., Strhl H., Gebhardt N., Hydraulik, Grundlagen, Komponenten, Schaltungen,
Springer Verlag, Berlin Heidenberg, 1999.
Mc lc
M u
Phn A. Truyn ng thu lc
Chng I. C s k thut truyn ng thu lc
1.1. Cu trc v hot ng ca mt b truyn lc thu lc ..
1.2. Cht lng thu lc ..
1.3. C s k thut thu tnh ....
1.4. C s thu ng lc hc ...
1.5. K hiu mch thu lc ...
Chng 2. Truyn ng thy ng ...
2.1. Nguyn l hot ng v ng c tnh ca truyn ng thy ng
2.2 Phn loi v kt cu ca truyn ng thy ng .
2.3. Tnh ton l thuyt b truyn thy ng ..
2.4. Cc v d ng dng truyn ng thu ng ....
Chng III. Cc b phn chuyn i nng lng thu tnh
3.1. Bm v ng c thu lc ..
3.2. Xy lanh thy lc v ng c lc ..
Chng 4. Cc van thu lc ..
4.1. Cc phng tin tc ng van ...
4.2. Van phn phi ...
4.3. Van chn ...
4.4. Van p sut .....
4.5. Van dng ...
4.6. Van hai ng kt cu khi ..
4.7. Cc dng kt ni van....
Chng V. Cc b phn truyn dn nng lng thu lc
5.1. Cc phn t ni dng ...
5.2. K thut lm kn ...
5.3. Thng du .....
5.4. Bnh lc ...
5.5. Tch p thu lc ....
5.6. B phn trao i nhit .....
5.7. Cc thit b ng ngt mch v thit b o ..
Chng VI. iu khin v iu chnh truyn ng thu tnh
6.1. Cc phng php thay i lu lng ..
6.2. iu khin nh bm iu khin c ..
6.3. iu chnh nh bm iu khin c ..
Chng VII. Thit k mch thu lc v cc v d ng dng
7.1. Cc v d mch thu lc ...
7.2. Thit k v tnh ton h thng thu lc .
7.4. Cc th d ng dng truyn ng thu lc ..
Phn B. Truyn ng kh nn
Chng VIII. C s k thut kh nn ...
8.1. Nhng vn chung ...
8.2. Tnh cht kh nn k thut ...
8.3. Cc nh lut dng kh ....
Chng IX. Cc b phn chuyn i nng lng kh nn
9.1. My nn kh ....
1
3
3
5
13
15
26
29
29
43
56
71
77
104
112
113
119
133
135
141
147
150
153
156
158
159
162
166
167
170
171
175
180
187
187
197
211
213
237
237
238
244
257
9.2. ng c kh nn ...
9.3. Xi lanh kh nn v ng c lc ..
Chng X. Cc b phn iu khin v iu chnh kh nn
10.1. Cc dng cu trc van ..
10.2. Cc phng php tc ng van ..
10.3. Cc van iu khin trc ..
10.4. Hot ng ca van kh nn ...
Chng XI. Cc b phn ph tr
11.1. B phn sy kh nn ...
11.2. B phn lc v tch git ..
11.3. iu chnh p sut ..
11.4. B phn ho trn du ....
11.5. Bnh tch p ...
11.6. ng dn kh v kt ni ng ..
11.7. B phn lm kn ....
Chng XII. iu khin v iu chnh h thng kh nn .
12.1. iu khin h thng kh nn ...
12.2. iu chnh h thng kh nn ...
Chng XIII. ng dng ca k thut kh nn
13.1. ng dng trong k thut t ng ho ..
13.2. Kh nn trn cc thit b t hnh ..
13.3. ng dng kh nn trn cc cng c cm tay .
13.4. ng dng trong k thut y t ..
Ti kiu tham kho
269
278
304
305
308
317
320
331
332
333
333
334
336
338
341
342
360
372
375
377
380
Mc lc
M u
Phn A. Truyn ng thu lc
Chng I. C s k thut truyn ng thu lc
1.1. Cu trc v hot ng ca mt b truyn lc thu lc ..
1.2. Cht lng thu lc ..
1.3. C s k thut thu tnh ....
1.4. C s thu ng lc hc ...
1.5. K hiu mch thu lc ...
Chng 2. Truyn ng thy ng ...
2.1. Nguyn l hot ng v ng c tnh ca truyn ng thy ng
2.2 Phn loi v kt cu ca truyn ng thy ng .
2.3. Tnh ton l thuyt b truyn thy ng ..
2.4. Cc v d ng dng truyn ng thu ng ....
Chng III. Cc b phn chuyn i nng lng thu tnh
3.1. Bm v ng c thu lc ..
3.2. Xy lanh thy lc v ng c lc ..
Chng 4. Cc van thu lc ..
4.1. Cc phng tin tc ng van ...
4.2. Van phn phi ...
4.3. Van chn ...
4.4. Van p sut .....
4.5. Van dng ...
4.6. Van hai ng kt cu khi ..
4.7. Cc dng kt ni van....
Chng V. Cc b phn truyn dn nng lng thu lc
5.1. Cc phn t ni dng ...
5.2. K thut lm kn ...
5.3. Thng du .....
5.4. Bnh lc ...
5.5. Tch p thu lc ....
5.6. B phn trao i nhit .....
5.7. Cc thit b ng ngt mch v thit b o ..
Chng VI. iu khin v iu chnh truyn ng thu tnh
6.1. Cc phng php thay i lu lng ..
6.2. iu khin nh bm iu khin c ..
6.3. iu chnh nh bm iu khin c ..
Chng VII. Thit k mch thu lc v cc v d ng dng
7.1. Cc v d mch thu lc ...
7.2. Thit k v tnh ton h thng thu lc .
7.4. Cc th d ng dng truyn ng thu lc ..
Phn B. Truyn ng kh nn
Chng VIII. C s k thut kh nn ...
8.1. Nhng vn chung ...
8.2. Tnh cht kh nn k thut ...
8.3. Cc nh lut dng kh ....
Chng IX. Cc b phn chuyn i nng lng kh nn
9.1. My nn kh ....
1
3
3
5
13
15
26
29
29
43
56
71
77
104
112
113
119
133
135
141
147
150
153
156
158
159
162
166
167
170
171
175
180
187
187
197
211
213
237
237
238
244
257
9.2. ng c kh nn ...
9.3. Xi lanh kh nn v ng c lc ..
Chng X. Cc b phn iu khin v iu chnh kh nn
10.1. Cc dng cu trc van ..
10.2. Cc phng php tc ng van ..
10.3. Cc van iu khin trc ..
10.4. Hot ng ca van kh nn ...
Chng XI. Cc b phn ph tr
11.1. B phn sy kh nn ...
11.2. B phn lc v tch git ..
11.3. iu chnh p sut ..
11.4. B phn ho trn du ....
11.5. Bnh tch p ...
11.6. ng dn kh v kt ni ng ..
11.7. B phn lm kn ....
Chng XII. iu khin v iu chnh h thng kh nn .
12.1. iu khin h thng kh nn ...
12.2. iu chnh h thng kh nn ...
Chng XIII. ng dng ca k thut kh nn
13.1. ng dng trong k thut t ng ho ..
13.2. Kh nn trn cc thit b t hnh ..
13.3. ng dng kh nn trn cc cng c cm tay .
13.4. ng dng trong k thut y t ..
Ti kiu tham kho
269
278
304
305
308
317
320
331
332
333
333
334
336
338
341
342
360
372
375
377
380

8. Giáo trình truyền động thủy lực và khí nén - Pgs.Ts.Bùi Hải Triều, 404 Trang PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

8. Giáo trình truyền động thủy lực và khí nén - Pgs.Ts.Bùi Hải Triều, 404 Trang PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

B GIO DC V O TO

TRNG I HC NNG NGHIP H NI

Ma, a, (Fa, va)

Hnh 1. S nguyn l ca mt h thng truyn lc

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc v kh nn...1

c th c s dng l du t du m, cht lng kh chy, du c ngun gc thc vt hoc

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc v kh nn...2

C s k thut truyn ng thu lc

Hnh 1.1. S truyn cng sut trong mt thit b thu lc

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc v kh nn...3

Hnh 1.2. Truyn ng cho mt xy lanh thu lc

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc v kh nn...4

Hnh 1.3. Truyn ng cho mt ng c thu lc

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc v kh nn...5

1.2. Cht lng thu lc

Tnh cht chng mn v bi trn tt, cn lu l lun xut hin ch ma st hn

bn lo ho tt k c trong cc iu kin lm vic nng n ;

Kh nng tch bt kh tt.

Cht lng thu lc t du m (du khong);

Cht lng thu lc kh chy.

Du khong l cht lng thu lc c s dng ph bin nht, y l loi du chuyn

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc v kh nn...6

max (khi hnh lnh)

h (hot ng lu di) 15 ... 80 mm2/s (cSt);

nht ng hc trung bnh 400C (mm2/s - cSt)

Cht lng thu lc kh chy c phn ra 4 vng nht theo bo co Luxemburg

nht ng hc 500C (mm2/s - cSt)

Du ng c v du truyn lc c phn loi theo SAE.

Khi lng ring 150C

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc v kh nn...7

Nhit dung ring

y l nh lut Niu tn quen thuc v ma st, trong h s t l c gi l

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc v kh nn...8

Cc h n v di y c s dng cho nht:

hoc theo dng:

H s k c tnh bng Ns/m2, cc h s b, c c tnh bng 0C.

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc vISO

Hnh 1.5. S thay i nht

Hnh 1.6. Biu Ubbelohde xc

p sut tng s lm tng nht ca cht

b) Tnh cht khi lng ring

Khi lng ring l mt thng s

Trong : 0 (kg/m3) v 0 (0C) l khi lng ring v nhit trong iu kin dn

H s gin n nhit m t tnh cht gin n ca du ti p sut khng i.

Khi p sut tng th h s gin n nhit s gim.

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc v kh nn...11

T cc biu thc trn c th xc nh c cc mi quan h gia lng bin i th

Gi tr p sut kh quyn c th ly tng ng theo cc loi du nh sau:

Th d di y lm r thm s nh hng ca nhit :

k = 0,3.10-4 1/bar; K = 3,3.104 bar;

HFD k = 0,35.10-4 bar; K = 2,85.104 bar.

Tnh cht nn ca du thu lc cn c c bit ch khi p sut ca h thng ln

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc v kh nn...12

c) Kh nng tip nhn khng kh ca du thu lc

Trong : Vol l th tch du ti p sut kh quyn; - h s ho tan Bunsen, c th

1.3. C s k thut thu tnh

Trng i hc Nng nghip H Ni Gio trnh Truyn ng thu lc v kh nn...13

Hnh 1.9. Phn b p sut trong

p sut ny c th c to ra t chuyn ng gin on ca thit b v d nh pt

Nu b qua hao tn lt dng, chuyn ng cun theo pt tng th s lm dch chuyn

Cng dch chuyn ca cht lng khi s l:

Hnh 1.11. S thit b nng thu lc

1.3.3. Chuyn i nng lng trong thit b thu lc chuyn ng quay