e. Adam fkesinden kendi ban tokatlad ve dedi ki: Ey ahli!

ahinlerin
ocuklar kapp katn hi duydunuz ya da grdnz m? Bunun
zerine tcir dedi ki: Evet! Erkek farelerin demiri yedii bir yerde,
ahinlerin filleri bile kapp kamas hi te alacak bir ey deildir.

DLBLGS
MEFLN LEH
Arapa bir cmlede bulunan fiilin yaplma veya yaplmama sebebini
aklayan mastara/isme mefln leh denir. Bu geye mefln leh
denildii gibi mefln lieclih ya da mefln min eclih de denilmektedir. Bu
terimlerin de ayn eyi ifde etmektedir. Bunlardan birini herhangi bir
nahiv kitabnda grenler farkl eyler olduunu sanmasnlar. Meflun lehler
cmlede fiilin ileni sebebini bildirdii iin niin? sorusuna cevap
olutururlar. Bir cmlede mefln lehi bulmann yolu, cmlede sebebi
bildirilen fiille birlikte neden/niin . Oldu? gibi bir soru sorarz,


aldmz cevap mefln lehtir. Mesela
Ben bu

ehre ilim talep etmek/renmek iin geldim cmlesine neden geldim?
sorusunun cevab
renmek iindir ve cmlede mefln lehtir.
Mefln leh genel olarak mansbtur. Ancak fiilin olu sebebini bildirmek
iin zikredilen her sz her zaman mansub olmaz.
Mef ln lehten Harf-i Cerin Hazfedilmes:
Mefln lehin mansb olabilmesi baka bir deyile harf-i cerin
hazfedilmesi iin u drt artn bir cmlede ayn anda bulunmas gerekir:
1. Mefln leh olacak szn mastar olmas: rnek;

Mslmanlar rablerine itaat etmek iin oru tutarlar.

retmen rahatlamak iin bahede dolat.
2. Mefln leh olacak mastarn (i duygularmz ifade ettiimiz, sayg
gstermek, kmsemek, korkmak, bilmek, bilmemek gibi) kalb fiillerden
olmas:

Zengin fakire acd iin yardm etti.



Cmlesinde olduu gibi.
3. Mefln leh olan mastarn fili (znesi) ile sebebi bildirilen fiilin filinin
ayn olmas.

Polis, hrsz kamasndan korktuu iin tuttu.

208

Cmlesinde mefln leh olan mastar

korktuu iindir. Burada
korku duyan polistir. Cmlede sebebi bildirilen ( ) fiilin fili yani
hrsz tutan da ayn kii yani polistir. u halde bu rnek cmlede hem
mefln lehin hem de sebebi bildirilen fiilin fili (znesi) ayn kii
olduundan mefln leh mansb olmu, harf-i cer ise hazfedilmi (silinmi,
zikredilmemi)tir.

Sen ikram ettiin iin sana ikram ettim
Cmlesinde ise mefln leh olan nin faili muttasl
ksmnda ise fil merf
mecrr zamiri, ben sana ikram ettim

fiilinin fili ile masdarnn filleri

muttasl zamirdir. Dolaysyla

ayn deil, ayr ayr kiiler olmaktadr. Bu yzden bu cmledeki mefln

lehin bandaki lm harfi atlmam (hazfedilmemi)tir.

4. Mefln leh olan mastarn zaman ile sebebi bildirilen fiilin

ayn
olmas

Dn sana szverdiim iin bu gn sana geldim

cmlesinde mefln lehin (sz vermenin) gerekleme zaman dndr.

Gelme zaman ise bugndr. Dolaysyla mefln leh ile sebebi bildirilen
fiilin meydana gelme zamanlar ayn olmam ve mefln lehin bandan
harf-i cer atlmamtr. Ama

Biz buraya ilmi sevdiimiz
iin geldik cmlesinde ise hem sevme hem de gelme ayn zamanda olduu
iin mefln lehten harf-i cer atlm ve mefln mansb oluu aka
grlmtr.
Yukardaki drt art tayan mefln lehte esas olan mansb olarak
zikredilmesi iken bana , , ve gibi sebep bildiren cer harflerinden
birinin getirilmesi ile lafzan mecrr da olabilirler. Bu yzden byle olanlar
iki ekilde sylenebilirler. u rnekleri inceleyinizi:

nsanlar zulm nlemek iin hukuka sayg duyarlar.

Zulm nlemek iin hukuka sayg duyular.


Bu durumda lafz olarak mecrr olsalar da aslnda irab bakmndan
mansb olan mefln lehin yerinde bulunduklar iin mahallen mansb
kabul edilirler. rnein;

Adam baheyi gzelletirmek iin aa ve iekleri dikti.
Grld gibi her iki kullanm da ayn ekilde tercme edilmektedir.
Mefln lehten harf-i cerrin hazfedilmesi iin yukardaki artlar gereklidir.
Ancak bu artlarn bulunduu her cmleden cer harfi atlmayabilir. Hem harf-i
cerle hem de harf-i cersiz sylenebilir. Misal:

/
209

Baz airler, dalkavukluk iin iirleriyle devlet adamlarn vdler.

Sebep bildiren harflerden en ok harfi kullanlr. Dierlerinin kullanm az
da olsa Arapa ibarelerde rastlanabildii iin birer rnek grmemiz uygun
olacaktr:

. Adam scaktan/scak sebebiyle bayld.

Koyun hastal sebebiyle/yznden ld.

Adam bir lira iin dvld.

Mef ln lehin Masdar Olmama Durumu

Bu mefl cmlede sebep bildirdii halde yaps itibariyle mastar olmazsa
lafz olarak bana gelecek bir cer harfiyle mecrr olur.

cmlesinde grld gibi.
Mefln leh olsun ya da olmasn masdarlar cmledeki yerine gre
malm/etken ( ) veya mechl/edilgen ()
anlamlarnda kullanlmaktadrlar.

Katil ldrlmekten korktuu iin bilinmeyen bir lkeye gt.
Bu cmlenin anlamna dikkat edilecek olursa birinci masdar ()
malm/etken, ikinci masdar ( )mechl/edilgen anlamnda kullanlmtr.
Dier cmleler de bu adan incelendiinde bu zellikler kavranlacaktr.

Mefln Lehin Banda Bulunan Dier Lafzlar

Banda
ve bulunan mansb muzr de masdar mns ifde
ettii ve kendisinden nceki fiilin sebebini bildirdii iin mefln leh saylr.
Bu yaplar mefln leh sayldklar iin de mahallen mansb kabul edilir. u
cmleleri bu adan inceleyiniz.

Yazarlar bu kitab rencilere faydal olmas iin hazrlad.

Bazan insan iki kiinin arasn dzeltmek (onlar bartrmak) iin yalan
sylemek zorunda kalabilir.

Ben ilim tahsil etmek iin mrmn uzun olmasn isterim.

Srtlarnzn kamburlamamas iin dik durun.

210

( )Harfinin Dier nemli Kullanmlar

Yukarda geni olarak akland zere lm harf-i ceri sebep bildirdii
zaman mecrru (cer ettii) ile birlikte cmlede nce geen bir fiilin olu
sebebini bildirecei iin mefln leh olur. Ancak bu harf-i cer her zaman
sebep bildirmek iin kullanlmaz. harfinin en ok sebep bildirmek iin
ikinci olarak da bir eyi tahss etmek, zel klmak, mlkiyet yani bir eyin bir
kimseye ait olduunu bildirmek iin kullanlr. Bu durumda harfi izfet
terkplerindeki (isim tamlamasndaki) muzfun ileyh (tamlayan) esinin
bana gelerek muzfun ileyhi (tamlayan) muzfn (tamlanan) sfat haline
dntrr.

=
+
Sana ait kitap

senin kitabn

( )harfinin dier yaygn bir kullanm da zid olarak kullanlmasdr.

Buradaki zid, gereinden fazla, ok anlamnda deil, cmlenin mnsn
pekitirmek ve cmlenin seslendirilmesindeki gzellie katkda bulunmak
anlamndadr. Bu durumda cr ve mecrrlar mefln bir gayr-i sarh olurlar.
u rnekleri inceleyelim:

Senin dersi anlaman:


Onun yemei yemesi:

Onun felsefe eitimi grmesi:

(O Allah) dilediini yapandr:

(O Kurn) yannzdakileri (kendisinden nce inen kitaplar) tasdk edicidir.

Aadaki cmlelerde mefln lehleri bulunuz.

.



.1

.





.2


.3
.

.
.4

.



.5

Aadaki cmleleri harekeleyiniz ve ve altlarna Trke evirilerini yaznz.

. /
.1
.
/ .2

. / .3
211

 .4 / .

/ .
.5
.6 / .
/ .
.7

.8 / .
.9 / .
.
.10 /

ALITIRMALAR
1. Aadaki metinde lafzan mansb olan ve harf-i cerli olan mefln
lehleri verilen tabloya yaznz.

212

2. Aadaki cmlelerde mefln lehlerin altn iziniz.

.
.1

.



.2

.
.3

.





.4

.
.5

.



.6

.7

.

.



.8

.



.9




.


.10

3. Aadaki rnekte olduu gibi braklan boluklara parantez iinden

mefln leh olmas uygun olanlar yaznz.

(


) .
........

.1

(
.2


..... ) .
.3
(


.... )

(
.4

)

....

(
......
.5



) .


.....

) .


(




.6

....
(



) .
.7

.......
(
) .

.8
4. Aadaki iki gruptan uygun olan blmleri eletirerek ilerinde
mefl leh bulunan anlaml cmleler kurunuz.

.1

.2

.3

.4

.

213

.5

.6

.7

.8

5. Aadaki cmlelerde rnekte gsterildii gibi, parantez iindeki

kelimeyi mefln lehe eviriniz.

)(


:

)(
.




.1

(
.

)

.2

.
(
)

.3


.
)(

.4

.
.5
(


)

.

)
.6
(

( .

.7
)

.
(
)
.8

(
.

.9


)
.10
(

.
)

6. Aadaki parada geen mefln lehleri bulunuz.

:
.
: .

: .

.
:

...
: .


:

) : (

] .[31 /
214





.[19 /]

. [16 / ]

.[264 / ]...
7. Aadaki cmlelerin nnde bulunan parantez iindeki kelimeleri
mefln leh haline getiriniz.

(
) .

.1

.2


(

) .
.3
(

) .

( ).

.4

( ) .
... .5

(
) .

.....
.6
8. Aadaki kelimeleri anlaml bir cmle oluturacak ekilde diziniz.

/
.
/ /
/
/
.1
.
/
/
.2
/

.
/ /
/
/
/
.3
/ .4
.
/

/
/
/
.5
.
/

9. Aadaki verilen Arapa cmlelerin en yakn Trke karl

bulunuz.

a. retmen renciye devini sorunca renci utancndan kpkrmz oldu.
b. retmen renciye neden ge kaldn sorunca rencinin yz kzard.
c. retmen renciye ge kalnn sebebini sorunca utancndan rencinin
yz kzard.
d. retmen renciden ge kalmamasn istedi, renci utancndan
kpkrmz oldu.
e. retmen renciye neden ge kaldn daha sormadan rencinin yz
utancndan kzarmt.

215

Kelimeler ve Deyimler

Ticaret yapmak :


Bar anlamas :

Protesto etmek :

Kapp kamak :

Edeplendirmek :


Terrist :

Zorunda olmak :




Saldrmak :

Kamburluk :

Baylmak :

Aramak :


Kurtarmak :

Emnet etmek :

)( ahin :

Toplanmak :



Gezinmek :


Aramak, Aratrmak :

Altrma yapmak :



Gzlemek :

Yumruklamak :

Telef olma, helk :

Bir yerden bir yere gitmek :

Komu :
)(

Fare :
)(

Demir :

Gtrmek :...

Bir arlk ls. (Msra gre 460, 8 gram) :

)(

Arkada :
)(

216

Korumak :

( )
ocuk :

Cann skmak, sktrmak:

Temizlemek :

Eski :

ye :

( )

Rezlet, skandal :

( )

Komisyon :
)(

Tokatlamak :

Ziyfet :

Gsterici :

deal :

Rahatsz edici :

( )
Kantin :

Kpek di: )(

)(

Yn, taraf :

Sknet :

Heyet :
( )

zet
Mefln lehi nasl tanrz?
Mefln leh, bir cmlede fiilin olu ve meydana geli sebebini bildirmek
iin zikredilen gedir. Genellikle fetha ile mansb bir masdar eklinde
bulunur. rnek;

renciler Arapaya ilim tahsili iin gittiler.

Mefln lehin Trkedeki karl genel olarak sebep ulalardr
diyebiliriz. Mefln lehi Trkeye iin, -den dolay, sebebiyle, -d
iin, maksadyla, zr, nk gibi ifadelerle evirebiliriz.
Banda sebep bildiren bir harf-i cer bulunan bir masdar veya isim eklinde
cmlede yer alr.

217

Mefln lehin banda hangi eit cer harfleri bulunur?

Mefln lehin banda ounlukla harf-i cerri bulunur. Ancak sebep
bildirme mnsnda kullanldklar zaman ve harf-i cerleri de
bulunabilir. rnek:

Bebek burnundaki acdan dolay alad.

Adam gurbette olduu iin zld.

Mefln lehin harf-i cersiz ve mansb olarak gelmesi iin hangi artlar
gereklidir?
1. Mefln leh olacak szn mastar olmas: rnek;

Mslmanlar rablerine itaat etmek iin oru tutarlar.
Bu cmlede sebep bildirdii halde yaps itibariyle mastar olmazsa lafz
olarak bana gelecek bir cer harfiyle mecrr olur.



cmlesinde grld gibi.
2. Mefln leh olacak mastarn (i duygularmz ifade ettiimiz, sayg
gstermek, kmsemek, korkmak, bilmek, bilmemek gibi) kalb fiillerden
olmas. rnek:

Zengin fakire acd iin yardm etti.



Cmlesinde olduu gibi.

cmlesinde mastar olmakla
Su imek iin geldim


birlikte da ait duygularmzdan biri olan imek olduu iin harf-i cere
mecrr olmutur.
3. Mefln leh olan mastarn fili (znesi) ile sebebi bildirilen fiilin filinin
sebebi bildirilen fiilin fili ile ayn olmas. rnek:

Polis, hrsz kamasndan korktuu iin tuttu.
Cmlesinde mefln leh olan mastar
korktuu iindir. Burada korku
duyan polistir. Cmlede sebebi bildirilen fiilin ( ) fili yani hrsz
tutan da polistir. u halde bu rnek cmlede hem mefln lehin hem de
sebebi bildirilen fiilin fili (znesi) ayn kii olduundan mefln leh
mansb olmu, harf-i cer ise hazfedilmi (silinmi, zikredilmemi)tir.

Sen ikram ettiin iin sana ikram ettim

218

Cmlesinde ise mefln leh olan nin faili muttasl mecrr

zamiri, ben sana ikram ettim
ksmnda ise fil merf muttasl

zamirdir.

4. Mefln leh olan mastarn zaman ile sebebi bildirilen fiilin

ayn
olmas

Dn sana szverdiim iin bu gn sana geldim

cmlesinde mefln lehin (sz vermenin) gerekleme zaman dndr.

Gelme zaman ise bugndr. Dolaysyla mefln leh ile sebebi bildirilen
fiilin meydana gelme zamanlar ayn olmam ve mefln lehin bandan
harf-i cer atlmamtr. Ama


Biz buraya ilmi sevdiimiz iin
geldik cmlesinde ise hem sevme hem de gelme ayn zamanda olduu iin
mefln lehten harf-i cer atlm ve mefln mansb oluu aka
grlmtr.

ve
niin? soru isimleri de cmledeki fiilin mefln lehleridir.

Ey Kavmim! Niin bana eziyet ediyorsunuz? (Saff Suresi, 5)

Adam niye dvld?



Mefln leh cmlenin neresinde bulunur?
Mefln lehler cmlede genellikle fiilden sonra gelir. Misal,

nsanlar sayg gstermek iin babalarna itaat ederler.
Ancak mefln leh soru ismi olduu zaman veya vurgu yapmak iin fiilden
nce gelir.
Kz ocuu niin alyor?
Sadece ziyaret iin geldim.

Kendimizi Snayalm
1. Aadaki cmlelerin hangisinde mefln leh vardr?

a..

b.



c..

d..

e..


219



2.

cmlesinde alt izili kelimenin yerine

aadakilerden hangisi konulabilir?
a..

b..



c..

d..

e..

3.

Aadaki cmlelerde
konumundadr?

mecrr

isimlerden

hangisi

mefln

leh

a..

b..

c..

d..

e..

4. Aadaki cmlelerin hangisinde harf-i cerrin hazfedilerek mefln lehin

fetha ile mansb olma artlar tam olarak bulunmaktadr?
a..

b..

c..

d..




e..

5. Aadaki cmlelerin hangisinde mecrr isim mefln leh konumunda

deildir?

a..

b..

c..

d.



e..

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. e

Yantnz doru deilse mefln leh konusunu yeniden okuyunuz.

2. e

Yantnz doru deilse mefln leh konusunu yeniden okuyunuz.

3. d

Yantnz doru deilse mefln leh konusunu yeniden okuyunuz.

4. c

Yantnz doru deilse mefln leh konusunu yeniden okuyunuz.

5. a

Yantnz doru deilse mefln leh konusunu yeniden okuyunuz.

220

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1.
1. renciler okula ilim tahsiline rabet ettikleri iin giderler anlamndaki
bu cmlede mefln lehi bulmak iin renciler okula niin gidiyorlar?

sorusunu sorarak alacamz cevap rabet ettikleri iin

olacana
gre
cmledeki mefln leh bu kelimedir.

2. retmen snfa girdi, hemen renciler ona selam vermek ve onun
deerinin bykln ifde etmek iin ayaa kalktlar anlamndaki
cmleye, fiilini de kullanarak renciler niin kalktlar?
sorusunu sorduumuzda alnacak cevap cmledeki fiilin meydana geli
sebebini bildirir.
selam vermek iin. u halde bu cmlede mefln leh

dir ve mansb durumda bir masdardr.

daki sebep bildirmedii iin

mefln leh deil, mefln bih gayr-i sarhtir.

3. Okul, rencilerin saln korumak iin bir kantin kurdu/at anlamna
gelen bu cmleye

Okul niin bir kantin at? sorusuna

alacamz cevap da ... korumak iin/maksadyla olacandan bu
cevap mefln lehtir.
4. Polis trafiin hareketini/akn kolaylatrmak iin meydanda duruyor
anlamna gelen bu cmleye
Polis neden meydanda

duruyor? diye sorduumuzda ise alacamz cevap

trafiin akn kolaylatrmak iindir. Dolaysyla bu cevap fiilin olu
sebebini aklayan e olduundan mefln lehtir.
5. Evin sahibi, konuklarna ikram etmek iin bir koyun kesti cmlesinde

Ev sahibi neden koyun kesti? sorusuna alacam cevap

ikram etmek iin olduundan mefln leh bu kelimedir ve fetha ile
mansb bir masdardr.
Sra Sizde 2

/



.1
.

Kz korktuundan dolay hayvanat bahesindeki aslandan uzaklat.

.2
.



/

Anneler bayrama hazrlk yapmak iin yeni elbiseler satn alyorlar.

/


.




.3
Mslmanlar, Ramazan ayn karlamak iin hilli gzlyorlar.

/

.

.4


Mslmanlar mallarn temizlemek iin zekt vermede yartrlar.

/
.

.5

221

Aile fertleri konuklara ho geldin demek iin bahe kapsna kadar kt.

.
.6

/

Acd iin byk karde, kk kardee mal verdi.

.7

.

/

Skandal protesto etmek iin ok sayda gsterici topland.

.8




.



/
Babakan konuk heyeti onurlandrmak iin akam yemei verdi.

/
.9
Askerler vatan dman saldrsndan korumak iin bekliyorlar.

.
/

.10
Ekonomik konsey yleri borsa krizini zmek iin her tarafta toplanyor.

Yararlanlan Kaynaklar
rt, M. Meral (2001), Arapa Dilbilgisi Nahiv, stanbul.
Galyin, Mustafa (1966), Cmiud-dursil-arabiyye, Beyrut.
Gler, smail; Gnday, Hseyin; ahin, ener (2001), Arapa Dilbilgisi
(Nahiv Bilgisi), stanbul.
Ediskun, Haydar (1996), Trk Dilbilgisi, stanbul.
Maksudolu, Mehmet (2003), Arapa Dilbilgisi, stanbul.
Sn, Muhammed smil vd., el-Kavidul-arabiyyetul-myessera,
(tarihsiz), Canta yaynevi, stanbul.
Uralgiray, Yusuf (1986), lk ve leri Dilbilgisi, Riyad.

222