Kabilang sa mga Nawawala (Ricky Lee)

Taong 1972. Pinamunuan ng mga militar ang buong Pilipinas. Ang pagbaba ng Martial Law sa
taong ito ay maitim na latay sa ating kasaysayan. Maraming buhay ang nawala, ni-raid na mga
bahay, hinuling mga tao at ipinasarang diyaryo at radio. Maraming nag-underground. May mga
gumamit ng ibang pangalan at pagkatao upang hindi mahuli ng mga militar.
Noong panahong iyon ipinanganak si Jun-Jun. Anak siya ng paanas na usapan sa mga kanto at
palihim na pasahan ng mga sulat. Anak siya ng Martial Law.
Lumaki si Jun-Jun sa hindi niya tunay na mga magulang. Laging siyang may takot sa mga mata.
Puro pasakit at dusa ang kanyang naranasan sa piling ng mga ito. Payatot na siya bata pa, laging
nakaturtleneck kapag pumapasok para huwag makita ng mga kaklase ang mga pasa sa leeg.
Matalino at magaling sanang kumanta si Jun-Jun, ngunit sa mga pilit ng kanyang ina lalong
umurong ang boses niya. Ipit ang lumalabas na mga tunog. Naranasan na rin niyang makipagusap sa aparador buong araw hanggang sa ang aparador na ang magsalita para sa kanya.
Dumating ang araw ng kanyang pagkawala. Disisyete anyos siya. Lumabas ng bahay at hindi na
nagbalik. Umiiyak ang batang yagit. Tinakpan ng diyaryo ang katawang malamig. Nagmistula
siyang hangin, nasa paligid ngunit hindi nakikita.
Sa kanyang pagkawalay unang pinuntahan si Gene. Si Gene na tagapagligtas niya sa
eskwelahan, ngayoy hindi na siya nakikita. Malungkot na lumabas si Jun-Jun mula sa kwarto ni
Gene. Habang nasa kalsaday muling naramdaman niya ang walang kapantay na pag-iisa.
Napaupo siya sa bangketa at habang dinadaanan at sinasagasaan ng mga taoy napayukong
parang natalo, walang tunog na iniyakan ang kanyang pagkawala.
Kung saan-saan nagpunta at sumiksik si Jun-Jun. Una niyang nakilala si Pongka-Pongka. Isa
itong magaling na impersonator. Pinaghalo-halo niya sina Farrah Fawcett, Shirley Bassey at
Dianna Rose. Nakakalito pero nais talaga niyang lituhin ang mga manonood. Madalas umiiyak si
Pongka-Pongka pagkatapos ng kanyang pagpapatwa. Malimit kasi siyang laiitin ng mga tao.
Pinagtatawanan at pinagmumukhang tanga. Nilapitan siya ni Jun-Jun. Aabutan sana niya ito ng
tissue paper, pero hangin lamang ang nahawakan niya. Dininig na lamang niya ang malungkot na
istorya ng buhay ni Pongka-Pongka. Dahil sa pang-iismol ng mga kamag-anak at pang-aapi ay
ipinangako niya sa kanyang sarili na sisikat at yayaman din siya. Noong batay binubugbog siya
ng padir niya dahil bakla siya, ngunit ng makatrabaho ay sinasaktan pa rin kapag hindi nagiintrega ng pera. Sinundan siya ni Jun-Jun papauwi. Dito niya nalaman na may ampon ito. Si
Kess. Siyam na taong gulang. Tulad ni Jun-Jun, lagi rin itong sinasaktan kapag mainit ang ulo ni
Pongka-Pongka. Makikita sa mga mata ni Kess ang takot na nararamdaman. Nakikita ni Jun-Jun
ang sarili kay Kess. Sa kabila ng mga palo ni Pongka-Pongka sa kanya ay isang inang
mapagmahal.
Umalis muli si Jun-Jun. Iniwan ang mag-ina. Nakilala niya si Mitch Valdez. Isa ring magaling na
impersonator at artista. Sikat dati ngunit nalaos din. Gusto ni Jun-Jun si Mitch dahil may sugat

ito sa boses. Nagpapatawa pero parang kapag sinundot ay mapapahagulgol. Para kay Jun-Jun,
ang mga manonood ay isang dagat ng mga bungangang nakanganga, nilalabasan ng ibat ibang
klaseng hagalpak. Pare-pareho lamang sila. Si Jun-Jun, Pongka-Pongka, Kess at Mitch mga
kaluluwang walang mapuntahan. Mga matang ayaw sa tulog. Mga paang gala. Sila ang mga
taong kung hindi nagtatago ay nawawala.

Dumating ang sandaling ninais ni Jun-Jun na hanapin ang sarili niya, Kung saan siya nagmula at
sino ang kanyang mga tunay na magulang. Bumalik siya sa dati niyang tinitirhan at dito nakita
ang isang papel, address ng isang saleslady sa Shoeworld. Ito ang babaeng pinag-abutan ng
kanyang ama bago ito patayin ng mga sundalo. Dito niya nalaman na mga rebolusyonaryo ang
kanyang mga magulang. Nagsimula siyang gumala sa mga strike at rallies. Napuno ang tenga
niya ng mga imperyalismo at kolonyalismo, pagbatikos at pagbalikwas. Nilanghap niya ang
amoy ng pagtutol at nilisan ang sigaw ng paghihimagsik.
Sa isang rally niya nakita ang kanyang mukha. Nasa placard hawak ng isang matandang babae.
Siya at kanyang ama ang nasa larawan: Jonathan at Emmanuel Lumibao, pinaslang at dinukot
ng pasistang estado. Bigyan sila ng katarungan! Sinundan niya pauwi ang matandang babae...
ang kanyang Lola. Nagpakilala siya rito kahit hindi siya nakikita. Nagulat ang kanyang lola
ngunit sinundan rin ng pagluha. Sa wakas ay natagpuan niya ang kanyang apo. Nalaman dito ni
Jun-Jun ang tunay na pagkatao ng kanyang mga magulang. Si Manny at si Amy. Isang bayani at
isang mandirigma. Ang nakalipas niya ay rebolusyonaryo. Bumalik sa alaala ni Jun-Jun ang mga
pangyayari kung bakit sila nagkahiwalay ni Manny. Tatlong taon siya noon habang namamasyal
sa Shoeworld ay biglang lumapit ang tatlong sundalo sa kanyang ama at tinutukan sila. Binaril
ang kanyang ama hanggang sa mamatay.
Ang ina niyay matapang at mahusay mag-disguise. Minsan nang mahuli ito ng mga sundalo ay
nagpanggap na isang titser. Gumawa ito ng isang kumpletong buhay at iyon ang pinanindigan.
Dahil ang mga taong UG ay kailangang maraming katauhan. Para manatiling buhay ay
kailangang nagsusuot ng ibat ibang mukha. Parang impersonator. Dinala siya ng kanyang Lola
kay Dante, ang kaibigan ng kanyang ina sa kilusan. Nagpatulong sila rito kung paano niya
makikita ang kanyang ina. Kasamahan si Dante ni Amy sa kilusan. Isa rin itong matinik sa mga
militar. Binigyan niya si Jun-Jun ng ibat ibang aral ng lipunan. Naniniwala ito na sa mundo lahat
ng bagay ay magkakakabit. Walang nag-iisa o hiwalay. Kaya mahalaga ang pakikisangkot. Aniya
kay Jun-Jun, kung hindi mo alam kung saan ka nanggaling ay paano mo malalaman kung saan
ka pupunta?
Ang mga sumunod na araw ay paghihintay ng balita kung nasaan ang kanyang ina. Para sa isang
desaparecidos, kapag umuulan pinakamasakit ang mga alaala. Nagulat si Jun-Jun nang ipakilala
siya ni Dante kay Gene. Bahagi na rin pala ito ng kilusan. Alam ni Gene kung nasaan ang
kanyang ina. Halos legend na raw ito sa kilusan. Matapang at matalino. May sa palos daw kaya

di mahuli-huli. Pinakahuling balita ritoy may tama raw ng bala. Agad na pinuntahan ni Jun-Jun
ang kanyang ina sa isang lumang bahay sa labas ng Maynila.
Pinagmasdan ang ina at hinagkan niya sa noo. Kahit hindi siya nakikita ay matiimtim na
binantayan ang kanyang ina sa buong magdamag. Hindi na muna nagpakilala si Jun-Jun kay
Amy. Ipinagpaliban niya ng ipinagpaliban hanggang naging huli na ang lahat. Lumusob ang mga
sundalo. Nagliparan ang mga bala at naghahanap ng paglalagusan. Nais sana itakas ni Jun-Jun si
Amy ngunit inabutan sila ng isang sundalo. Akmang babarilin si Amy ngunit humarang si JunJun. Sa huling pagkakataon ay hindi tumagos ang bala sa katawan niya. Unti-unting nagbalik ang
katawan. Umaagos ang dugo. Nabuong muli ang katawan tulad ng impersonator na unti-unting
nabuo sa pagkatao ng iba.
Sa pagmulat ng kanyang mga mataay nakita niya sina Gene, Dante, Mitch, Pongka-Pongka at
Kess. Lahat sila ay natutuwa. Sa wakas, nagbalik na ang nawawala.