PROGRAM PENSISWAZAHAN GURU

(PPG)

IJAZAH SARJANA MUDA PERGURUAN IPGM

MODULPENDIDIKAN SENI VISUAL

PENDIDIKAN RENDAH
PSV3103
KREATIVITI DAN SENI KANAK-KANAK

INSTITUT PENDIDIKAN GURU MALAYSIA

KEMENTERIAN PELAJARAN MALAYSIA
Berkuat kuasa pada Jan 2011

Kemaskini 1 Disember 2009

MODUL INI DIEDARKAN UNTUK KEGUNAAN PELAJAR-PELAJAR

YANG BERDAFTAR DENGAN BAHAGIAN PENDIDIKAN GURU,
KEMENTERIAN PELAJARAN MALAYSIA BAGI MENGIKUTI PROGRAM
PENSISWAZAHAN GURU (PPG) IJAZAH SARJANA MUDA
PERGURUAN.
MODUL INI HANYA DIGUNAKAN SEBAGAI BAHAN PENGAJARAN DAN
PEMBELAJARAN BAGI PROGRAM-PROGRAM TERSEBUT.

Cetakan Jan 2011

Institut Pendidikan Guru Malaysia
Kementerian Pelajaran Malaysia

KANDUNGAN
Falsafah Pendidikan Kebangsaan
Falsafal Pendidikan Guru

MUKASURAT
i
i

Kata-Alu-aluan

iv

Panduan Pembelajaran

Pengenalan

vii

Agihan Tajuk ( Interaksi dan Modul )

viii

Tajuk 1 Peringkat Perkembangan Lukisan Kanak-kanak

1.1 Sinopsis
1.2 Hasil Pembelajaran
1.3 Kerangka Tajuk
1.4 Kandungan
Tajuk 2 Kreativiti, Estetika Dan Ekspresi Visual

16

2.1 Sinopsis
2.2 Hasil Pembelajaran
2.3 Kerangka Tajuk
2.4 Kandungan

Rujukan

37

Panel Penulis Modul

40

Panel Pemurni Modul

41

Ikon Modul

Kemaskini 1 Disember 2009

42

PENGENALAN
Modul panduan pembelajaran ini disediakan bertujuan membantu pelajar
melengkapkan diri untuk menguasai ilmu dan kemahiran Kreativiti dan Seni
Kanak-Kanak . Kandungan buku ini terbahagi kepada dua tajuk iaitu :

i.

Peringkat Perkembangan Lukisan Kanak-kanak

ii.

Kreativiti, Estetika Dan Ekspresi Visual

Setiap
pengukuhan

tajuk

pembelajaran.

Pembelajaran

Melalui

mengandungi
Pelajar

boleh

Talian(OLL)

beberapa

aktiviti

menggunakan

sebagai

input

sebagai

kemudahan

tambahan

serta

melaksanakan aktiviti-aktiviti yang disediakan. Pembelajaran secara ekses

kendiri dan perbincangan bersama rakan atau pensyarah juga membantu
pelajar untuk menjawab soalan tugasan. Pelajar perlu menyiapkan tugasan
aktiviti yang diberi dalam tempoh yang ditentukan.

Kandungan pembelajaran anda penting didokumentasikan untuk

tujuan refleksi kendiri. Pelajar juga perlu mengikuti setiap topik dalam buku ini
mengikut urutan agar berlaku perkembangan ilmu yang sistematik.

Kemaskini 1 Disember 2009

AGIHAN TAJUK (PSV3103)

Panduan kepada pengguna
Kandungan modul ini akan menggantikan satu kredit bersamaan dengan lima
belas jam interaksi bersemuka. Jadual di bawah menjelaskan agihan tajuk-tajuk
untuk interaksi bersemuka atau pembelajaram melalui modul.

Bil.
1

Jum.
Jam

Tajuk/Topik
Latar Belakang Teori Perkembangan
Pengutaraan Tampak Kanak-kanak

Tokoh-tokoh Pendidik dan Pengkaji Lukisan

Kanak-kanak

Peringkat Perkembangan Lukisan Kanakkanak

Imaginasi dan Kreativiti Kanak-kanak

Kreativiti, Estetika Dan Ekspresi Visual

Rangsangan dan faktor-faktor yang

mempengaruhi lukisan Kanak-kanak

Apresiasi Hasil Seni 2 Dimensi Kanakkanak

Apresiasi Hasil Seni 3 Dimensi Kanakkanak

JUMLAH

Kemaskini 1 Disember 2009

6
9

45

vi

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

TAJUK 1

PERINGKATPERKEMBANGANLUKISAN
KANAKKANAK

1.1 Sinopsis
Tajuk ini merangkumi peringkat perkembangan pengutaraan tampak kanakkanak. Topik-topik kursus ini meliputi latar belakang teori perkembangan
pengutaraan tampak kanak-kanak, tokoh-tokoh pendidik dan pengkaji lukisan
kanak-kanak, peringkat perkembangan lukisan kanak-kanak, imaginasi dan
kreativiti kanak-kanak, estetika dan ekspresi visual, rangsangan dan faktor-faktor
yang mempengaruhi lukisan kanak-kanak, apresiasi hasil seni 2 dimensi kanakkanak dan apresiasi hasil seni 3 dimensi kanak-kanak.
1.2 Hasil Pembelajaran
Pada akhir tajuk ini anda seharusnya dapat;
1. Menganalisis ciri lukisan kanak-kanak berdasarkan peringkat
fizikal, emosi, rohani, sosial, mental dan estetik.

perkembangan

2. Membanding beza peringkat pengutaraan tampak kanak-kanak mengikut

pandangan tokoh-tokoh pendidik dan pengkaji lukisan kanak-kanak.
3. Mengaplikasikan rangsangan lukisan kanak-kanak mengikut peringkatperingkat perkembangan.
4. Membuat apresiasi dan menghargai lukisan kanak-kanak
1.3 Kerangka konsep tajuk-tajuk modul ini

Peringkat
Perkembangan
Lukisan

Herbert Read

Vicktor Lowenfeld

Laura H.Chapman

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

1.4 Kandungan
Pengenalan
Tajuk Peringkat Perkembangan Lukisan Kanak-kanak merupakan kesinambungan
dari tajuk satu dan dua PSV3103. Semasa sesi tutorial di IPG, anda telah
menyenaraikan kekuatan beberapa teori yang merupakan latar belakang yang
memberi sumbangan atau memainkan peranan terhadap teori Perkembangan
Pengutaraan Tampak Kanak-Kanak. Anda juga telah menganalisis tumpuan
setiap Tokoh-tokoh pendidik dan pengkaji lukisan kanak-kanak dan
menghubungkaitkan kurikulum PSV KBSR dengan pandangan tokoh-tokoh
tersebut. Manakala tajuk ini lebih menumpukan kepada pendapat tiga tokoh
pendidik dan pengkaji lukisan kanak-kanak iaitu Herbert Read, Viktor Lowenfeld
dan Laura H. Chapman. Pendapat tiga tokoh ini akan dihuraikan secara terperinci
berkaitan kajian mereka mengenai peringkat perkembangan lukisan kanak-kanak.
Perbincangan akan meliputi beberapa faktor yang mempengaruhi peringkat
pengutaraan tampak kanak-kanak tersebut seperti faktor budaya,sosial dan
persekitaran. Untuk modul ini, anda juga akan
menghuraikan salah satu peringkat dari aspek
budaya, sosial, persekitaran dan sebagainya serta
membuat perbandingan secara terperinci peringkatperingkat perkembangan lukisan kanak-kanak
mengikut pandangan tiga tokoh tersebut.

Sumber
:http://en.wikipedia.org/wiki/File:Herbert_Read_1958

Herbert Edward Read

Nama penuh

: Herbert Edward Read

Tarikh Lahir

: 4 Disember 1893

Tempat Lahir

: Kirkbymoorside, North Yorkshire.

Pekerjaan
Bangsa

: Penyajak, Sejarawan Seni Moden, Pengkritik Seni dan Sastera.

: Inggeris

Meninggal dunia : 12 Jun 1968

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Sejarah awal Read dalam bidang seni

Read lebih dikenali sebagai pengkritik seni.

Aktif dalam membincangkan tentang seni moden British bersama dengan Paul
Nash, Ben Nicholson, Henry Moore dan Barbara Hepworth.
Menjadi rakan kongsi kepada Kumpulan Seni Moden Unit One milik Nash.
Menjadi seorang professor seni halus di University of Edinburgh (1931
1933).
Salah seorang penganjur London International Surrealist Exhibition pada 1936
dan editor majalah Surrealism.

Latar belakang keadaan masyarakat dan sistem pendidikan kreatif pada

zaman 1920an-1930an di UK
Peranan National Society of Art Masters(NSAM) dan Art Teacher Guild(ATG)
NSAM: disiplin akademik lukisan dan reka bentuk, pengikhtirafan kompetensi
akademik untuk tujuan ekonomi kebangsaan.
ATG: Lukisan kanak-kanak untuk keperluan pendidikan dan perkembangan
Kanak-kanak.
Mengalakkan kreativiti individual kanak-kanak. Kreativiti
berpusatkan kanak-kanak, kebebasan kreativiti, dan kespontanan.
Mengikut Frank Cizek setiap individu kanak-kanak mempunyai kreativiti yang
tersendiri dan patut diberi perluang untuk meluahkan pengutaraan tampak atau
ekspresi diri.
Seperti Cizek, Read memberi hujahan bahawa sistem pendidikan itu yang
menyebabkan kehilangan kebebasan kreativiti, dan kespontanan kanak-kanak
pada umur 10 tahun. Ini adalah kerana sistem pendidikan pada zaman itu
melibatkan kanak-kanak umur 10 tahun dalam pendidikan yang begantungkan
intellek dan mengabaikan kespontanan dan kreativiti kanak-kanak. Read
menyarankan bahawa kebebasan kreativiti dan kespontanan seharusnya boleh
dilanjutkan sehingga ke peringkat dewasa. Maka Read menggunakan rujukan
seni advant gard.
Terdapat tekanan jurang perbezaan sosial politik antara golongan yang kaya
dan golongan pertanian. Seni telah menjadi sesuatu kepunyaan golongan kaya.
Read terus mencadangkan kepentingan kreativiti yang tersirat pada setiap
individu yang secara kolektifnya akan membawa ke kehendak sosil masyarakat.
Read menulis tentang Pendidikan Melalui Seni. Persamaan simbol dan imej
universal dalam lukisan digunakan sebagai alat untuk komunikasi dan
seterusnya pendidikan kepada semua dalam komuniti.
Peringkat Perkembangan Lukisan Kanak-Kanak

Minat Read terhadap seni kanak-kanak merupakan tugasan beriringan

pertamanya semasa membuat penafsiran mengenai kepentingan avant-garde.
Subjek seni kanak-kanak pada asalnya merupakan perkara yang kurang
penting; hujah mengenai intisari pra-logikal dalam kreativiti avant-garde boleh
disokong dengan rujukan kepada keadaan yang nyata dalam seni purba dan
lukisan kanak-kanak.
Mengikut Read, kreativiti individu kanak-kanak boleh dilanjutkan ke peringkat
selepas 10 tahun sehingga ke dewasa.
Mengabungkan falsafah ahli
3

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Psyikologi Freud dan Carl Jung, Read telah menulis tentang kepentingan
meluahkan imej yang tersirat dalam minda individu.
Maka Read
membantahkan sistem pendidikan seni yang merupakan replikasi kepada
reality. Pada Read yang lebih penting juga adalah untuk mengeluarkan
saranan baru dan bukan mengulangi atau meniru apa yang sedia ada.
Pengalaman sedia ada memberi perhatian istimewa yang tepat pada masanya
kepada nilai kebudayaan, dan lebih serius dalam menguruskan teori kreativiti
kanak-kanak sangat berpadanan dengan semangat perjuangannya terhadap
avant-garde.

Bincangkan bagaimanakah pengalaman persekitaran dan sosial

budaya seseorang kanak-kanak itu dapat membantu perkembangan
lukisan mereka?
( 60
minit )

Seni kanak-kanak adalah kuasa tarikan kepada sesuatu falsafah

Tugasan yang sangat mencabar dalam pendidikan adalah untuk mencegah
kanak-kanak daripada kehilangan jalan masuk kepada zaman purba, alam yang
asing dan pengalaman terhadap sesuatu budaya yang mana mereka mampu
untuk memperlihatkannnya dalam perlambangan.

"Art is an attempt to create pleasing forms"

Sumber: Mazlan Mohamad. (1996). Pendidikan Seni 1. Subang Jaya: Kumpulan Budiman

Read berpendapat bahawa kanak-kanak tidak dapat membezakan antara yang

ideal (unggul) dengan yang sebenar. Seni kanak-kanak merupakan persepsi
4

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

kanak-kanak terhadap realiti. Imej simbolic lukisan-kanak-kanak berasal dari

simbol primitif yang telah tersirat pada setiap orang kanak-kanak
Beliau kemudiannya menyedari suatu kualiti tetap yang memberangsangkan
dalam seni kanak-kanak mempunyai perkaitan dengan kestabilan komuniti,
dan beliau juga menemuinya dengan lengkap pada catan dan arca avantgarde orang dewasa.
Seni kanak-kanak telah dilihat sebagai sesuatu persepsi asas kanak-kanak
terhadap realiti dunia sekelilingnya, di mana Read mengambilkira tujuan avantgarde yang menghasilkan imej yang terdapat dalam minda setiap individu
Read mendapati kandungan imitasi seni kanak-kanak memerlukan analisis
bagi maksud yang tersirat.

Sumber: Mazlan Mohamad. (1996). Pendidikan Seni 1. Subang Jaya: Kumpulan Budiman

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Sumber: Mazlan Mohamad. (1996). Pendidikan Seni 1. Subang Jaya: Kumpulan Budiman

Berdasarkan tiga lukisan kanak-kanak di atas nyatakan kenapa

kanak-kanak tidak dapat membezakan antara yang ideal (unggul)
dengan yang sebenar.
( 60
minit )
Cuba anda fahamkan pandangan Vicktor Lowenfeld mengenai peringkat
perkembangan artistik kanak-kanak .
VIKTOR LOWENFELD

Lowenfeld dan Britain (1987) telah memperkenalkan teori perkembangan

pengutaraan tampak kanak-kanak yang mengikuti peringkat-peringkat
perkembagan fizikal, mental, sosial, intellek, dan estetik, kanak-kanak.
Peringkat perkembangan pengutaraan tampak mereka merangkumi
peringkat scribbling, peringkat preschematic, peringkat schematic,
dawning realism, peringkat pseudonaturalistic) dan peringkat adolescent
art. Pada setiap peringkat, kanak-kanak mempunyai keperluan dan
keinginan asas dari segi fizikal, mental, emosi, sosial, intellek dan estetik.
Memenuhi keperluan dan keinginan asas mengikut peringkat dari segi
fizikal, mental, emosi, sosial, intellek dan estetik akan membawa ke
perkembangan yang sihat dan menyeluruh.
Pengetahuan yang sedia ada tetapi dalam keadaan pasif boleh diaktifkan
melalui cara-cara yang mengikut peringkat perkembangan kanak-kanak.
Apabila pengetahuan pasif diaktifkan, persepsi, kognisi dan pembelajaran
berlaku secar serentak.
Aksi kanak-kanak,objek yang knokrit, tajuk/isikandungan yang sesuai akan
menggalakkan lukisan, pengutaraan tampak, pembelajaran,perkembangan
dan tumbesaran.

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Faktor faktor luaran seperti sosial budaya, alam persekitaran, latar

belakang keluarga juga akan memberi kesan terhadap pengutaraan kanakkanak

Kanak-kanak menghasilkan contengan secara rawak dan tidak terkawal

Proses menconteng menyebabkan pergerakan otot dan membangunkan
koordinasi otot motor tangan.
Apabila kanak-kanak telah mampu menguasai pergerakan tangan dan
badan, mereka mula melukis dari peringkat contengan kepada melukis
garisan lurus dan melintang kepada melukis bulatan.

Memperlihatkan peningkatan daripada contengan bulatan kepada

percubaan pertama untuk melukis objek disekelilingnya dengan
menggunakan garisan
Contoh :
Ibu bapa dan orang yang rapat dengan mereka dilukis dengan
mempunyai karakter tangan dan kaki dan dilukis seolah-olah terapung dan
dengan saiz imej yang berbeza-beza.

Kanak-kanak kurang cenderung untuk melukis imej objek berbanding pada

peringkat awal tadi.
Lukisan mula dihasilkan mengikut skema atau konsep tertentu. Objek
diualang-ulangkan dengan cara yang sama.
Penekanan lebih diberikan pada cara penyusunan objek dalam imej selain
daripada imej manusia dan objek yang terdapat disekelilingnya.
Contoh :Kanak-kanak mula membuat percubaan dengan membahagikan
ruang pada kertas
lukisan kepada 2 bahagian iaitu satah udara dan tanah.
Bagi pemandangan satah bawah objek disusun secara melintang dan
sama manakala objek udara pula dibiarkan kosong.
Selain itu, lukisan yang dihasilkan adalah spontan, bebas dan berskala
besar.
Tidak peka dengan karya mereka sendiri dan tidak kisah dengan lukisan
yang dihasilkan oleh rakan sebaya mereka dan gemar untuk berkongsi

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Kanak-kanak melukis dengan mengekalkan konsep dan skema tertentu

Perubahan pada peringkat ini adalah terhadap imej yang dilukis secara
realistik dan teliti dengan butir-butiran.
Imej lukisan mula mengecil dari segi saiz dan kanak-kanak mula
menunjukkan sifat kritikal dengan hasil karya sendiri
Mereka mula membandingkan karya dengan karya rakan sebaya dan ini
menjadikan mereka berhati-hati dan sedikit kompetitif serta menitik
beratkan kualiti karya yang dihasilkan

Kanak-kanak mula peka dengan konsep realistik dalam menghasilkan

lukisan
Mereka menitikberatkan konsep kedudukan dan saiz rasional imej
Mereka lebih gemar melukis melalui konsep peniruan atau melalui objek di
hadapan mata dengan lukisan menerusi imaginasi
Lukisan yang dihasilkan jarang dikongsi bersama dengan rakan sebaya
dan perasaan malu dan rendah diri akan timbul sekiranya lukisan yang
dihasilkan tidak menarik

Peringkat ini merupakan peringkat penekanan terhadap proses

penghasilan karya seni dan penciptaan objek
Peringkat ini memperlihatkan kematangan di dalam membuat keputusan
dan pemilihan bahan yang sesuai untuk menghasilkan karya seni

Cuba anda buat catatan ringkas mengenai ciri-ciri lukisan

kanak-kanak mengikut enam peringkat umur berdasarkan
kajian yang dibuat oleh Vicktor Lowenfeld.
( 60 minit )

Peringkat Umur

Ciri-Ciri Lukisan

2 4 tahun
4 7 tahun
7 9 tahun
8

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

9 12 tahun
12 14 tahun
14 17 tahun

Contengan Tidak Terkawal

(20 bulan) oleh Mohd Shazlee Amir
Sumber: Mazlan Mohamad. (1996). Pendidikan Seni 1. Subang Jaya: Kumpulan Budiman

Lukisan Kanak-kanak Usia 4-7 tahun oleh Mohd Shazlee Azam

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Lukisan Kanak-kanak Usia 7- 9 tahun oleh Nur Aliffah Shazelee

Sumber: Mazlan Mohamad. (1996). Pendidikan Seni 1. Subang Jaya: Kumpulan Budiman

Lukisan Kanak-kanak Usia 4-7 tahun oleh Mohd Shazlee Ariff

10

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Lukisan Kanak-kanak Usia 12-14 tahun oleh Mohd Shazlee Amin

Sumber: Mazlan Mohamad. (1996). Pendidikan Seni 1. Subang Jaya: Kumpulan Budiman

1. Nyatakan dua sebab yang menyekat proses perkembangan

kreativiti kanak-kanak mengikut Vicktor Lowenfeld.
2. Bincangkan bagaimana guru Pendidikan Seni Visual dapat
membantu perkembangan kreativiti dan artistik murid tahap
satu dan tahap dua di sekolah rendah.
( 60 minit )

11

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

LAURA H. CHAPMAN

Sumber:TheDepartmentofArtEducation,TheCollegeoftheArts,TheOhioStateUniversity
http://arted.osu.edu/departmentNews/?q=node/47

Laura H. Chapman ialah seorang perunding dan penulis dalam bidang

Pendidikan Seni di Cincinnati, Ohio. Berpengalaman mengajar prasekolah
serta kelas dewasa, di kawasan luar bandar, pinggir bandar dan sekolahsekolah di pusat bandar. Beliau pernah mengajar mahasiswa dan programprogram ijazah pendidikan seni di Indiana University, The Ohio State
University, University of Illinois dan University of Cincinnati.
Peringkat Perkembangan Lukisan Kanak-kanak oleh Laura H.Chapman
Perkembangan Artistik (perkembangan penghasilan karya)
Pelbagai model perkembangan telah dikemukakan dan dapat membantu
memperjelaskan perkembangan artistik kanak-kanak. Model yang telah
diformulasikan oleh Lowenfeld (1975) dan Chapman (1972) mempunyai corak
perkembangan yang lebih kurang sama. Antara persamaan yang ketara ialah
transisi perkembangan daripada peringkat scribbling ke representasi. Antara
persamaan-persamaan yang lain ialah:

Faktor sosio-ekonomi mempunyai pengaruh yang amat terbatas dalam

peringkat awal pertumbuhan kanak-kanak. Kanak-kanak lelaki dan
perempuan didapati melukis dengan cara yang sama di peringkat awal
pertumbuhan.
Lukisan kanak-kanak dapat memberi lebih banyak maklumat tentang
perkembangan mereka daripada catan kerana ianya menggunakan krayon,
pensil dan pen. Alatan ini lebih mudah dikawal oleh kanak-kanak daripada
berus dan warna.
Terdapat pertindihan yang agak ketara di antara peringkat-peringkat
perkembangan. Lukisan kanak-kanak mungkin mempunyai elemen dua
peringkat serentak dan tidak semestinya elemen satu peringkat
perkembangan sahaja.
12

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Tahap Perkembangan Kreativiti

Laura H. Chapman di dalam bukunya bertajuk Approches in Art
Education (1978) menjelaskan bahawa proses kreativiti mempunyai pertalian
dan hubungan yang hampir sama dengan proses penghasilan karya ataupun
dikenali sebagai artistik. Menurut beliau, proses artistik ini digunakan oleh
penggiat seni dalam penghasilan karya. Proses artistik yang dijelaskan oleh
Chapman tidak bersifat statik, bersifat boleh ubah dan berulang-ulang.
Menurut Chapman lagi, 3 disiplin ini tidak menjadi keutamaan asalkan objektif
menghasilkan karya seni tercapai.

Terdapat 3 fasa dalam kaedah yang diperkenalkan oleh Chapman bagi

menghasilkan karya seni, iaitu:
1. Kaedah Penjanaan Idea (Inception of Idea)
Di dalam menjana idea, pengkarya menetapkan objektif, haluan dan
tujuan penghasilan karya. Di dalam konteks pendidikan seni visual, guru
dimestikan untuk membimbing pelajar dalam menetapkan hala tuju
penghasilan karya selain menerangkan kaedah menjana idea. Sekiranya
diabaikan, adalah dikhuatiri murid mungkin tidak mampu menghasilkan karya.
2. Pengolahan dan Pemurnian (Elaboration and Refinement)
Proses pengolahan dan pemurnian idea dilakukan bagi mendapatkan
kajian visual yang lebih sistematik dan tersusun. Proses ini digunakan oleh
pengkarya bagi memastikan imej atau visual yang hendak dihasilkan atau
dipilih bertepatan dengan tema dan objektif penghasilan. Dalam penghasilan
karya di peringkat kanak-kanak, proses ini dianggap signifikan kerana proses
pengolahan dan pemurnian biasanya diulang beberapa kali bagi
mendapatkan hasil terbaik.
3. Kemahiran Menggunakan Bahan (Execution in a Medium)
Pemilihan bahan bagi menghasilkan karya sangat bergantung kepada
pemilihan yang dilakukan oleh pengkarya. Sesetengah pengkarya akan terus
menggunakan bahan yang sama bagi menghasilkan karya dan tidak kurang
juga yang gemar membuat eksperimentasi bagi melihat kesan-kesan tertentu.
Jelasnya, pemilihan bahan yang dipilih memberikan kesan terhadap masa
yang diambil bagi menyiapkan sesuatu karya dan persediaan yang perlu
dilakukan sebelum menghasilkan. Oleh yang demikian, guru perlu
membimbing murid melalui pengenalan terhadap bahan dan teknik
penggunaan serta penghasilan. Guru perlu menjelaskan melalui demonstrasi
dan tunjuk cara supaya pemilihan bahan oleh murid mempunyai makna dan
nilai tersendiri.
13

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

(Sumber: Perkembangan Seni Dan Kanak-kanak OUM )

Dalam siri buku Discover Art, Chapman telah memberi contoh setiap
pelajaran yang mengikut lankah berikut:
1. Pemerhatian
2. Penerokaan
3. Penghasilan
4. Apresiasi
Bincangkan persamaan dan kelainan langkah-lankah ini dengan yang
disarankan dalam organisasi sukatan pelajaran KBSR
Terangkan dengan contoh bagaimana seorang guru dapat mereka aktiviti
kelas untuk tujuan berikut
1. Untuk murid-murid membuat pemerhatian secara aktif dalam masa yang
singkat.
2. Untuk murid-murid membuat penerokaan yang melibatkan kreativiti
3. Untuk murid menggunakan unsur seni dalam menghasilkan karya
dengan tertib kerja dan tata cara berkerja.
4. Untuk murid membuat apresiasi secara mudah.

Cuba anda buat perbandingan secara terperinci peringkatperingkat

perkembangan
lukisan
kanak-kanak
mengikut
pandangan Herbert Read,Vicktor Lowenfeld dan Laura H.
Chapman.
( 60 minit )

Tahap Perkembangan Kreativiti ( Proses Artistik ) Laura H. Chapman

Terbahagi kepada 2 fasa, iaitu:
1. Pewujudan idea
2. Perkembangan dan penghalusan idea

Bincangkan tahap perkembangan kreativiti (Proses Artistik) lukisan

kanak-kanak menurut pandangan Laura H. Chapman. ( 60 minit )

14

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Rumusan:
Dalam tajuk ini anda telah didedahkan dengan latarbelakang teori
perkembangan pengutaraan tampak kanak-kanak, tokoh-tokoh pendidik dan
pengkaji lukisan kanak-kanak.Maklumat mengenai mengapa kanak-kanak
melukis dan memahami lukisan yang dihasilkan oleh kanak-kanak selalunya
mempunyai interpretasi dan makna yang tertentu.Lukisan yang dihasilkan
oleh kanak-kanak juga kebiasaannya merupakan satu cara untuk kita
mengenalpasti proses perkembangan minda dan kreativiti mereka.
Pengetahuan ini boleh dijadikan panduan kita untuk mengadakan aktiviti
untuk menggalakkan perkembangan artistik kanak-kanak dan kita boleh juga
memberi peluang kepada kanak-kanak untuk bercerita dan berkongsi
pengalaman mereka dengan rakan yang sebaya supaya pengalaman mereka
dapat dijadikan sebahagian daripada proses pengajaran yang berfaedah.

Latihan 1.1
Kumpulkan lukisan kanak-kanak tahap satu dan tahap dua dari sekolah anda.
Huraikan ciri-ciri lukisan tersebut. Adakah lukisan yang menunjukkan ciri
seperti yang dinyatakan oleh Viktor Lowenfeld dan Brittain. Terangkan,
dengan contoh lukisan tersebut, faktor-faktor yang memberi kesan kepada
lukisan kanak-kanak tersebut. Sebagai seorang guru pendididikan seni
visual, jelaskan dengan sokongan rujukan, bagaimana anda dapat memenuhi
keperluan fizikal, mental, emosi, intellek dan estetik untuk menggalakkan
lukisan murid tahap satu dan tahap dua. Dengan rujukan kepada Lowenfeld
dan Brittain, beri tumpuan anda kepada tema/kandungan, alat dan bahan,
olahan ruang. Cuba hubungkaitkan tumpuan anda dengan faktor budaya,
sosial dan persekitaran. Bincangkan bagaimana anda menghadapi cabaran
yang anda temui disekolah.
.............................................................................................

................................................................................................

................................................................................................
...................................................................................................

................................................................................................
15

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

................................................................................................
...................................................................................................

................................................................................................

................................................................................................
................................................................................................

................................................................................................
( 60 minit )
Latihan 1.2
Reka satu aktiviti untuk murid membuat pemerhatian secara aktif dalam
masa yang sengkat bagi sesi Menggambar. Nyatakan pertimbanganpertimbangan yang diperlukan untuk reka bentuk aktiviti tersebut.

Anda boleh meluaskan pengetahuan anda tentang Peringkat Perkembangan

Lukisan Kanak-Kanak dengan melayari internet serta membuat bacaan lanjut
terhadap sumber-sumber rujukan lain serta mengadakan perbincangan dengan
rakan-rakan.
( 1 jam )
Contoh: Dapatkan bahan bukti hasil daripada sumber internet dan sediakan
satu peta minda sebagai pengukuhan berdasarkan pandangan dan pandapat
tokoh-tokoh pendidik dan pengkaji lukisan kanak-kanak.

16

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

TAJUK 2

KREATIVITI, ESTETIKA DAN EKSPRESI VISUAL

2.1 Sinopsis
Tajuk ini memberi pendedahan tentang huraian konsep-konsep kreativiti, estetika,
ekspresi visual kanak-kanak dari beberapa tokoh dan pengkaji lukisan kanak-kanak.
Perhatian diberi kepada aspek kajian kepada konsep-konsep yang diketengahkan.
2.2 Hasil Pembelajaran
1.2.1 Menjelaskan konsep kreativiti, estetika dan ekspresi visual
1.2.2 Menghurai ciri-ciri kreativiti, estetika dan ekpresi visual dan faktor yang
menghalang kreativiti kanak-kanak
1.2.3 Menjelaskan kepentingan proses kreativiti dan artistik
1.2.4 Membandingkan pendapat beberap tokoh tentang kreativiti, estetika dan
ekspresi

2.3 Kerangka konsep tajuk modul ini.

KREATIVITI, ESTETIKA DAN EKSPRESI VISUAL

KOH

KONSEP
KREATIVITI

2.4

KONSEP
ESTETIKA

KONSEP
EKSPRESI
VISUAL

Kandungan
17

PROSES
KREATIVITI
DAN
ARTISTIK

TOKOH
TOKOH

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Pengenalan
Tajuk Kreativiti, Estetika dan Ekspresi Visual merupakan kesinambungan dari tajuk 6
Imaginasi dan Kreativiti kanak-Kanak. Semasa sesi interaksi bersemuka, anda telah
didedahkan dengan pelbagai ragam gaya lukisan kanak-kanak merangkumi ciri lukisan
kanak-kanak, watak-watak dan gaya bahasa kanak-kanak menerusi analisis lukisan yang
telah anda laksanakan. Apa yang anda perolehi itu kesemuanya adalah petunjuk kepada
ekspresi visual kanak-kanak berdasarkan imaginasi serta daya kreativiti kanak-kanak.
Hasil lukisan kanak-kanak itu mempunyai nilai estetiknya tersendiri. Kesinambungan
daripada tajuk itu kita akan menumpu secara lebih spesifik kepada konsep seperti
kreativiti, estetika dan ekspresi visual seperti yang dinyatakan.

Kreativiti
(Senario Guru di Sekolah Pendalaman) :
Dalam sebuah artikel mengatakan; Ada sebuah sekolah di pendalaman negeri
Sabah, guru menggunakan daun keladi sebagai menggantikan kertas lukisan
semasa menjalankan kelas seni . Ini berikutan kesukaran guru mendapatkan
sumber bekalan kertas lukisan kerana kedudukan sekolah agak jauh dari pekan.
Guru berkenaan terpaksa berkorban masa saban minggu untuk mengumpul
helaian daun keladi di sekitar kampung untuk dibawa ke sekolah.
Merujuk kepada senario di atas, adakah anda pernah mengambil tindakan yang
serupa bila berhadapan dengan masalah ? Bolehkah kita mengatakan guru
berkenaan sebagai guru yang kreatif ?

Bagaimana pula jika anda mendapati

pelajar di sekolah anda suka mencipta roket kertas ? Bolehkah anda mengatakan
pelajar anda pelajar yang kreatif ?
Terminologi kreatif berasal dari perkataan Latin creare yang bermaksud
membuat/ mencipta/ mereka cipta. Manakala Greek
memenuhi.

creare bermaksud

Sehubungan itu dapat dirumuskan bahawa kreativiti melibatkan

daya berfikir dan kemahiran berfikir yang menerbitkan idea manakala pemikiran
kritis adalah pemikiran yang menilai ke atas sesuatu idea. Oleh itu pemikiran
kreatif mestilah berasaskan manipulasi dari pengalaman serta pengetahuan yang
18

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

sedia ada bagi membolehkan seseorang itu dapat mencetuskan idea atau hasil
ciptaan yang baru dan lebih baik daripada yang sebelumnya.

Jika anda boleh mendefinisikan kreatif dengan cara metafora, apa yang
boleh anda kata dan mengapa ?
Contoh : Kreativiti seperti kucing mengejar ekornya.

Dalam tindakan kita mencipta atau menyelesaikan masalah cara kreatif

kita sering memusing keliling seperti dalam bulatan yang tiada
penghujungnya bagi mendapatkan idea. Kadang kala jawapan atau
penyelesaian itu betul sebelum kita sedar tapi sayang kita tidak
melihatnya. Jadi untuk mendapatkan penyelesaian, himpunkan cebisancebisan yang tertinggal, selesaikan masalah. Apa yang perlu, kita harus
melihat sesuatu yang sering kita lihat itu dengan cara baru dan berlainan.
http://www.uwsp.edu/education/lwilson/creativ/define.htm-Dikeluarkan
pada 28/8/09

Kreativiti

bersangkut dengan pemikiran kreatif. Berfikiran kreatif bermaksud

berfikir di luar kotak. Ia juga berkait dengan keupayaan seseorang menyelesaikan

masalah.

Kathy

Goff,

dalam.

http://www.creativitycentre.com/Ret.2001,

mengatakan pemikiran kreatif itu melewati imaginasi kita untuk mencipta idea-idea
baru. Ia adalah gaya hidup, sifat personaliti seseorang, cara melihat dunia dan
cara kita berinteraksi dengan sesuatu. Dalam sebuah laporan 'All our futures:
Creativity, Culture and Education', the National Advisory Committee's report
Kreativiti pada dasarnya ialah satu bentuk penyelesaian masalah. Tapi ia adalah
sejenis penyelesaian masalah yang istemewa suatu yang melibatkan masalah
yang mana tiada jawapan mudah : iaitu masalah yang popular atau biasa tapi
sukar
untuk
diselesaikan.
Kreativiti
melibatkan
penyesuaian
dan
kemudahlenturan/fkelsibeliti
pemikiran. Inilah satu-satunya kemahiran yang
banyak dalam laporan pendidikan.(Contoh : Laporan Carnegie 1986) yang
dicadangkan dan kritikal bagi pelajar.
Sumber : http://www.kidsource.com/kidsource/content2/Creativity_in_kids.htmlDikeluarkan pada 28/8/09

(DfEE, 1999). Definisi kreativiti dirungkaikan kepada empat ciri ; pertama yang
19

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

melibatkan pemikiran dan tingkahlaku imaginatif. Kedua ialah aktiviti imaginatif

(penghayalan) yang bertujuan, iaitu terarah bagi mencapai satu-satu objektif.
Ketiga proses ini mesti menjana sesuatu yang asli (original). Keempat ialah nilai
yang berkait dengan objektif yang dikhayalkan itu. Laporan ini juga mengatakan
bahawa darjah kreativiti seseorang boleh jadi berkurang atau lebih jika diberi
peluang.

Aktiviti 1 :

Beri satu contoh anda berfikir di luar kotak bila mana sesuatu masalah
tidak dapat diselesaikan di bilik darjah ?
( 30 minit )

Menurut Muhamad Tamyez Bajuri (1996), kreativiti adalah berkait dengan

aspek penerokaan, sama ada melalui mental atau fizikal. Daya inilah yang
membawa kita kepada satu cara pemikiran di luar pemikiran biasa (berfikir diluar
kotak). Sesungguhnya kreativiti melibatkan daya berfikir dan kemahiran berfikir
seseorang , maka itu ia dapat dibentuk, dilatih menerusi ransangan tertentu.
Creativity has been considered in terms of process, product or person (Barron and
Harrington, 1981) and has been defined as the interpersonal and intrapersonal process by
means of which original, high quality, and genuinely significant products are developed.

Dipetik dari sumber :http://www.kidsource.com/kidsource/content2/Creativity_in_kids.htmlAktiviti 2 : pada 28/8/2009,

dikeluarkan

David Peat Creativity and Education dalam http://www.paricenter.com

/library/paper/peat19.php, mengatakan :
I would argue that there can be no program, no system of training or education for
creativity. Whatever definition or boundry we draw around it, something else that is totally
creative will emerge in a different place. Creativity is not a skill, it is not a sort of muscle of
the brain, or a technology of the mind. Creativity makes use of knowledge and skill but that
is not where its roots lie.

20

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Uji pemikiran kreatif anda, cuba sambungkan kesemua sembilan titik

hitam yang terdapat dalam rajah di bawah ini dengan tidak melebihi
empat garis lurus tanpa mengangkat pensil.
( 30 minit )

Setelah anda menyambung titik tersebut , adakah anda menyedari tindakan kreatif
anda itu? Tahukah anda apakah ciri-ciri individu kreatif tersebut ?

Berikut adalah antara ciri-ciri individu kreatif.

Bersifat fleksibel

Seseorang yang kreatif berupaya untuk menyesuaikan

dirinya dalam apa-apa keadaan.

Sensitif dan peka

Sensitif menggunakan deria dan alam sekeliling

Idea asli / Tulen

Cetusan idea yang asli , membuat kerja mengikut

cetusan rasa bukan cedokan.

Bersifat terbuka

Mengambil perhatian, membuat pertimbangan,

menganalisis, menerima pandangan dan pendapat
orang lain.
21

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Logik

Berfikir secara logik dan rasional.

Berfikiran bebas

Mempunyai daya fikir yang tidak terkongkong

Bandingkan idea / pandangan pakar-pakar berikut mengenai kreativiti ;

E. Paul
Torrance

Pencipta kepada Torrence Test of Creative Thinking iaitu satu

kaedah penanda aras dalam mengukur tahap kreativiti
seseorang.
Menganjurkan tujuh kaedah utama dalam proses penjanaan
kreativiti seseorang individu : Penyoalan, Penemuan,
Pemerhatian, Percubaan,
Penerokaan, Memanipulasi, Aktiviti bermain

June King
McFee

Melihat bahawa kreativiti seseorang mampu dirobah bagi

melahirkan satu idea yang baru.

Carl Rogers

Melihat bahawa faktor kesihatan adalah menjadi asas kepada

menjadi manusia kreatif: keterbukaan kepada pengalaman,
menikmati keindahan, Menghargai diri, Mengamalkan
kebebasan

Victor
Lowenfeld

Pakar ini percaya bahawa setiap kanak-kanak dilahirkan kreatif.

Melihat kreativiti pada seorang murid boleh diukur melalui empat
komponen utama iaitu kelancaran, fleksibel, keaslian dan
kepekaan

Guilford

Pengatur kepada Teori Struktur Intelek (SI) terdiri daripada 180

kebolehan (termasuk kreativiti) dalam dimensi operasi,
kandungan dan hasilan
http://www.en.wikipedia.org/wiki/jpguildford#bibliography

Alexander
Osborne

Pengasas kepada Creative Problem Solving (CPS). Banyak

mengutarakan model-model pemikiran produktif. Menganjurkan
sesuatu masalah boleh diselesaikan secara kreatif melalui model
CPS. Perluasan Kaedah kreatif: Membesarkan, mengecilkan,
membanyakkan, mengurangkan,mengubahsuaikan menukar
kedudukan. Kaedah kreatif Alexander Osborne akan disentuh
dengan lebih terperinci dalam kursus yang akan datang

22

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Aktiviti 3 :
Pada pandangan anda apakah yang menjadi penghalang kepada
kreativiti kanak-kanak ?
( 30 minit )
Meransang Kreativiti
Cuba anda ikuti keterangan di bawah : Antara strategi yang dapat dilakukan
untuk merangsang ke arah pemikiran kreatif ialah melalui kaedah sumbangsaran
(Brainstorming). John Baer (1997) menggariskan 4 panduan utama semasa
menjalankan sesi sumbangsaran . Cuba anda teliti 4 strategi di bawah ini.

Strategi Pertama.
Elakkan daripada membuat penilaian awal terhadap pemikiran murid-murid
semasa proses awal sumbangsaran. Tindakan ini boleh membantutkan
keyakinan dan usaha murid-murid untuk menyalurkan idea-idea kreatif mereka.
Strategi Kedua.
Elakkan pemilikan idea oleh kumpulan dan individu. Ini kerana, apabila idea dan
saranan dihakimi oleh individu atau kumpulan ianya akan menerbitkan perasaan ego
maka kerjasama dalam kalangan murid akan berkurang. Sekiranya keadaan sebegini
berlaku, biasanya akan wujud suasana tegang dalam kalangan murid kerana mereka
akan cuba mempertahankan idea mereka dan secara tidak langsung akan berlaku
kesukaran pada guru untuk memperbaiki idea tersebut.
Strategi Ketiga.
Main peranan sebagai guru untuk menjelaskan
kepada murid-murid bahawa tidak
menjadi kesalahan untuk meminjam idea dan meniru cara yang telah sedia ada bagi
tujuan penambahbaikan dalam proses seterusnya.
Strategi Keempat.
Menggalakkan sumbangsaran idea yang luar biasa daripada murid walau pun terkeluar
idea yang tidak masuk akal. Galakan sebegini dapat merangsang murid berfikir di luar
daripada kemampuan. Ini supaya murid dapat melahirkan idea yang menarik, jika tidak,
idea hanya bersifat konvesional / biasa sahaja.

Aktiviti 4 :

Pada fikiran anda apakah bentuk ransangan yang boleh anda lakukan
untuk murid-murid anda di sekolah, khasnya murid-murid di tahap 1
dan 2?
( 30 minit )

23

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Fisher,R(2006) soalan untuk merangsang kreativiti boleh dirangkum dalam kumpulan

huruf CREATE seperti:
Combine/Connect
Rearrange
Eleminate
Adapt
Try another use
Extend

Terangkan bagaimana anda boleh mengaplikasikan rujukan

ini dalam merangsang kreativiti kanak-kanak semasa membuat
corak.

Sumber:http//www.teach thinking.net

Proses Kreativiti dan Artistik

Seperkara yang sangat signifikan dalam konteks pembelajaran seni,
khususnya dalam aktiviti melukis ialah proses artistik. Proses artistik ialah proses
penghasilan karya. Proses artistik memberi kuasa tujuk kepada guru pendidikan
seni bagaimana pelajar menjana serta mengembangkan idea (proses kreativiti)
berdasarkan pemerhatian dan pengamatan mereka.
Laura H. Chapman di dalam bukunya Approach in Art Education (1978),
menjelaskan bahawa proses kreativiti mempunyai pertalian dan hubungan yang hampir
sama dalam proses penghasilan karya (proses artistik). Chapman juga menjelaskan bahawa
proses artistik itu adalah tidak rigid dan bersifat boleh ubah dari segi kaedah dan
tekniknya. Bagaimana pun beliau menyarankan prosesnya melalui tiga langkah seperti di
bawah :

I
Penjanaan Idea
(Inception of Idea)

Pengkarya/Pelukis menetapkan objektif dan hala tuju

menghasilkan karya. Ini bergantung kepada idea /
sumber idea yang datang kepada pelukis. Kadang kala
prosesnya mengambil masa yang agak lama.

II
Pengolahan/Pemurnian Idea
(Elaboration & Refinement)

Peringkat penghalusan atau pemurnian idea. Ini dibuat

bagi menentukan imej yang dihasilkan benar-benar
menepati tema atau tujuan dan untuk memperolehi
hasil terbaik. Peringkat ini biasanya diulang beberapa
kali.

III
Kemahiran Mengguna Bahan
(Execution in a Medium)

Pengkarya menentukan bahan yang sesuai untuk

berkarya. Pemilihan bahan memberi kesan kepada
hasilan karya dan jangkamasa menyiapkan karya.

24

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Dalam pelaksanaan pengajaran dan pembelajaran di sekolah rendah proses artistik adalah
merujuk kepada aturan berikut :

1 Pemerhatian
2 Penerokaan
3 Penghasilan
4 Apresiasi

Proses artistik sebenarnya bermula dari memilih suatu pandangan menarik

umpamanya, atau memberi fokus kepada keunikan sesuatu objek hinggalah
kepada siapnya sebuah hasil karya. Dalam hal ini pelajar sebenarnya telah
melalui satu proses di mana mereka membuat pemerhatian , meneroka,
menganalisa, menilai secara kritis serta menghasilkan karya , kemudian
menghargai hasil kerja seni mereka sendiri.

Secara tidak langsung ini dapat

meningkatkan kefahaman mereka tentang nilai-nilai artistik/estetika

pada

sesebuah karya.

Aktiviti 5 :

Perlukah anda membimbing pelajar anda dalam menjana idea? Mengapa ?

Bincangkan bersama rakan anda. Beri contoh bagaimana guru
memudahcara supaya murid dapat menjana idea.
( 60 minit )

i) Rakan A :______________________________________________________
ii) Rakan B : _____________________________________________________
iii) Rakan C : _____________________________________________________

25

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Konsep Estetika
Perkataan estetika diambil dari perkataan Greek iaitu aisthetikos yang merujuk
kepada perkara yang berkaitan dengan pancaindera atau deria. Estetika sering
dikaitkan dengan hasil karya seni, atau pada sesuatu yang ada nilai seninya. Bagi
sebahagian besar kita menyatakan sebagai indah atau cantik. Dalam Bahasa
Inggeris disebut beautiful. Mampukah untuk kita mengukur keindahan atau
kecantikan itu ?. Cuba anda amati hasil karya di bawah :

ReformasiSeries1999KaryaCatan
ZulkifliYusoff.
Sumber:TheArtGalleryPenang

LukisanDayangAiBtHamzah
Umur:6Tahun/2009
Sumber:TadikaSriMurniIPGMKampus
Tawau

Sumber:StudentArtGallery
http://azarted.org/gallery.asp.dikeluarkanpada.26/07/08

26

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Aktiviti 6 :

Berdasarkan pengamatan anda kepada empat hasil karya di atas, cuba jawab
soalan di bawah.
( 60 minit )
i)

Pada pandangan anda karya manakah yang lebih menarik ?

ii) Adakah karya itu mempunyai nilai estetika?

iii) Beri justifikasi kepada jawapan anda.

Ikuti keterangan seterusnya ; Secara lebih lanjut, dalam memahami konsep estetika,
usahawan seni Rahimie Harun (2004) mendefinisikan estetika dengan rumusan berikut:

Unique+A2=Value
Aesthetics
Asimillation

Menurut beliau setiap hasil kerja seni mempunyai nilai seninya tersendiri . Nilai itu terbit
daripada gabungan keunikan beserta pelbagai elemen seni visual lain seperti rupa, bentuk,
jalinan (estetik) disertai dengan asimilasi idea, konteks, sejarah, antropologi, emosi dan
sebagainya. Dapatkah kita menentukan nilai hasil kerja seni murid-murid kita ?

Aktiviti 7:

27

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Cuba anda perhatikan karya di bawah. Dapatkah anda mengesan

aspek estetika bagi kedua-dua karya ini?
( 60 minit )

A painting by artist Miquel Barcelo at the Spanish pavilion

Picture:AFP/GETTY
Sumber:
http://www.telegraph.co.uk/culture/culturepicturegalleries

Sumber:GambarfotoLamanArca
UPSITahun2002

Konsep estetika dalam seni seperti pendapat ahli kaji purba Jerman, Winckleman,
dianalisis oleh Rasilan Johnny @ Roslan (1999), Winckleman menggabungkan pemerhati
dan objek yang diperhatikan untuk tujuan mengenal atau menyedari keindahan. Walau
bagaimana pun Winckleman lebih memberikan tumpuan kepada pemerhati kerana
menurutnya jika tidak ada pemerhati, objek atau sesuatu benda itu tidak indah. Oleh itu
apa yang indah adalah apa yang difikirkan , diberi reka bentuk dan diusahakan. (Sila rujuk
Teks Pendidikan Seni Visual dan Muzik Editor Mohd Johari Ab Hamid, 2004)
Menurut pandangan Al Ghazali, keindahan ialah nikmat yang tersendiri,
yang dihayati keranaNya dan bukan kerana tujuan yang lain. Keindahan tiap-tiap
satu benda itu terletak pada kesempurnaannya yang disedari melalui sifatnya.
Justeru itu, cetusan rasa keindahan yang diamati secara luaran adalah pada
28

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

tahap yang dialami oleh kanak-kanak dan haiwan manakala rasa keindahan yang
timbul dari dalam diamati oleh mata hati dan cahaya penglihatan batin manusia
terdiri dari mereka yang dewasa.

Beauty is not something that "exists" objectively but something

that "is felt." Some element existing in the object gives the subject
an emotional stimulation that is felt by the subject as beauty. Then,
what is this element that stimulates the subject emotionally, in other
words, what is the element of beauty? It is the combination of the
purpose for which the object was created (the purpose of creation)
and the harmony of the physical elements within the object. That is
to say, when the physical elements, such as lines, shapes, sounds,
colors, space are well harmonized centering on the purpose of
creation, they give to the subject an emotional stimulation that is
felt as beauty. When beauty is recognized as such by the subject, it
becomes actual beauty.
TheoryofArt
http://www.messagesfromspiritworld.info/UTW/Unification%20Thou
ghta8.htmlDikeluarkan26/6/2005

Pengalaman estetik adalah hasil interaksi pemerhati dengan objek

tersebut. Ia tidak akan berlaku sekiranya salah satu antaranya tidak berinteraksi.
Keadaan ini berlaku apabila seseorang itu bersifat sedia menerima dengan
mengamati

dan

memahami

beberapa

aspek

atau

pengalaman

yang

membolehkannya membuat pentafsiran. Menurut kajian terdapat dua cara untuk

melihat sifat kecantikan iaitu konsep relativist dan konsep objektivist. Bagi yang
menginterpretasi sesuatu objek seni itu melalui konsep relativist ialah mereka
yang dipengaruhi oleh pengalaman, persekitaran individu, budaya dan cara hidup.
Maka sudah tentu wujud perbezaan persepsi dan pendapat tentang nilai
keindahan terhadap sesuatu objek seni. Misalnya mereka yang tinggal di daerah
Kalabakan, Tawau dimana masyarakatnya hidup serba kekurangan dalam
persekitaran pertanian kepala sawit jauh dari bandar akan berbeza persepsi rasa
keindahan atau nilai estetik berbanding masyarakat yang tinggal di Petaling Jaya.
Konsep objektivist percaya bahawa kecantikan itu sudah ada bersama objek
seni dan bukan terletak pada persepsi seseorang. Maka untuk mentakrif
29

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

kecantikan pada sesebuah karya adalah dilihat dari aspek formalistik yang
berkaitan dengan kandungan atau isi (subjek) dan bentuk (form) iaitu merujuk
kepada elemen-elemen seni (garisan ,rupa, jalinan, bentuk, ruang dan warna)
dan prinsip-prinsip seni (imbangan, kontra, penegasan, irama, pergerakan,
harmoni, kepelbagaian, kesatuan) pada karya.

Dengan itu seseorang harus

menguasai pengetahuan formalistik atau aturan dalam bidang seni terlebih dahulu
sebelum ia dapat merakamkan pengalaman estetikanya terhadap objek-objek seni
di sekelilingnya.
Aktiviti 8 :

Berdasarkan dua buah karya catan di bawah, cuba anda tafsirkan

karya tersebut menurut kedua-dua konsep yang dijelaskan. Adakah
terdapat
perbezaan
tafsiran
?
( 60 minit )

Karya1:SiriTari
Pelukis:YusofGhani
Sumber:BalaiSeniLukis
Negara

Karya2:PelukisTanChoon
Ghee
Sumber:BalaiSeniLukisNegara

30

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Aktiviti 9 :
31

Bincangkan bagaimana dua orang yang tinggal dalam dua zaman yang
berbeza memberi tafsiran tentang keindahan sesuatu objek seni yang
sama secara berbeza? Apakah faktor-faktor yang mempengaruhi
kedua-dua orang tersebut?
( 60 minit )

Konsep Ekspresi Visual

Sejak dari zaman batu hingga ke hari ini manusia adalah dikatakan sebagai
pembuat imej. Contohnya imej yang terdapat di gua Laucaux , Perancis atau gua
Niah di Sarawak. Tujuan utama menghasilkan imej ini adalah sebagai sumber
komunikasi. Hal yang sama pada kanak-kanak, seawal umur dua atau tiga tahun
sudah membuat contengan bagi tujuan pernyataan dan komunikasi berdasarkan
gaya mereka sendiri.

Representasi imej yang dijelmakan itu adalah ekspresi

visual yang tidak sama bagi setiap individu. Ekspresi visual seseorang pelukis
terhadap sesuatu objek yang dilukis misalnya merupakan manifestasi rasa
dalaman yang dianggap sebagai pernyataan perasaan.

the expressionist uses the term expression simply to record the obvious fact
that art has something to do with human emotions and feelings. But by
articulating this in term of expression a special and by no means obvious slant
is placed on this intuitively obvious assumption which suggests that art is the
venting or exhibition of emotion. And this slant is largely determined by ordinary
meaning of the term expression
H.Gene Bloker dalam (Philosophy of Art: Expression :
http://www.ebookrate.com/pal.htm)

31

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Berdasarkan teori ekspresi seperti yang diutarakan oleh Tolstoy, ekspresi datang
daripada

peranan yang dimainkan oleh

seni dalam

masyarakat

dan

perkembangan sejarah manusia. Seni muncul dalam segenap kehidupan dan

mempunyai keupayaan menyatukan manusia sebagai satu komuniti. Ekspresi
dalam seni menurutnya ialah satu bentuk komunikasi, seumpama bahasa.
Berdasarkan konsep ekspresi visual ini, setiap orang melukis atau
mencipta imej sesuai dengan tanggapan daripada apa yang mereka tahu dan
lihat. Ini adalah tertakluk kepada persepsi dan daya tafsir yang berbeza. Dalam
erti kata lain sebarang ungkapan yang terpancar melalui imej yang diciptakan
ialah apa yang dirasai oleh pelukis itu sebagai satu ekspresi dalaman yang
mempengaruhi ekspresi visualnya. Dengan sebab itulah terdapatnya pelbagai
rupa dan corak hasil lukisan dan ini merupakan gagasan yang diekspresikan
oleh

seseorang

pelukis.

(The

Expression

Theory.

http://www.david-

closs.com/express.html)
Bagi Collingwood pula melihat ekspresi sebagai perhubungan yang rapat
antara perasaan pelukis dan hasil kerjanya. Pelukis tidak perlu meluahkan
perasaannya untuk khalayak. Collingwood mempunyai teorinya sendiri yang
dinamakannya sebagai Korupsi Kesedaran

(Corruption's of Consciousness).

Emosi sebegini tidak jujur dan telah difahami sebagai pernyataan pelukis.
Khalayak pula tidak berhajat untuk mengalami perasaan itu. Bagi Collingwood
karya seni yang sama memiliki kualiti ekspresi yang berlainan. Contohnya kerja
seni yang sama boleh berkongsi kualiti ekspresi tentang keriangan, kemurungan
dan kebimbangan juga boleh menggambarkan ketenangan. Collingwood melihat
perasaan yang sebenarnya adalah bersifat individual dan kontekstual.
Menurut Chapman (1985), ada tiga aspek yang menentukan perbezaan
ekspresi iaitu daya intuisi, persepsi dan konsepsi. Ketiga-tiga aspek ini
mempunyai pengertian yang berlainan dan ada pelbagai faktor pula yang akan
membawa kepada perbezaan bentuk ekspresinya.
Konsep ekspresi visual pada sebuah
lukisan umpamanya boleh membawa pelbagai
pengertian bergantung kepada si pelukis itu.
Sebenarnya terdapat pelbagai pendekatan yang
32

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

digunakan oleh manusia bagi tujuan ekspresi antaranya melalui lisan, perasaan
dan emosi , tulisan dan bahasa, penciptaan dan penghasilan pergerakan. Yang
paling lazim dan tradisional ialah membuat penggambaran visual. Bagi kanakkanak melalui aktiviti seni merupakan jalan yang paling mudah bagi mereka
memperkembangkan daya kreativiti serta membuat ekspresi visual (pernyataan
hasrat diri atau ekspresi diri). Cuba anda perhatikan ekspresi visual kanak-kanak
di bawah ini :

Sumber:http://shakk.us

Aktiviti 10 :

Perhatikan gerak geri murid anda, pilih satu daripada karya murid anda.
Dengan merujuk kepada pandangan tiga orang tokoh tentang ekspresi visual,
huraikan ekspresi visual dalam karya murid anda .
( 60 minit )

33

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Rumusan
Anda telah didedahkan dengan konsep-konsep kreativiti, estetik dan ekspresi
visual. Anda juga telah dijelaskan dengan proses kreatif dan artistik. Menurut
G.Perry (1970), dalam Metodologi Pendidikan Seni, oleh Hj. Iberahim Hassan
(2000), guru perlu mengambilkira tentang perkembangan individu seperti kreativiti,
idea, persepsi dan perasaan seseorang pelajar. Laura Chapman (1978) dan
Effland (1977) pula mencadangkan pelajaran Pendidikan Seni harus boleh
memberi latihan kepada pelajar untuk membuat pernyataan seni (ekspresi visual).
Menerusi pendekatan pengajaran seperti yang disarankan oleh Effland
(1977) pula terdapat enam pendekatan yang melibatkan ekspresi di mana wujud
aktiviti penerokaan, pengolahan dan penghasilan seni.

Pelajar terlibat dalam

penemuan idea sendiri secara kreatif dan membentuk diri mereka bekerja dengan
media. Ketiga-tiga aktiviti ini menjadi proses kesenian yang dipelajari oleh pelajar
dalam aktiviti studio di sekolah.
Micheal (1983) pula menyatakan pengalaman seni akan membantu
pelajar dalam pembelajaran dan perkembangan mereka dari peringkat paling asas
seperti mengenali diri mereka, mengenali seni dan kebudayaan mereka,
perasaan, konsepsi dan ekspresi diri mereka melalui media. Dalam hal ini secara
tidak langsung ia membabitkan proses pengajaran dan pembelajaran, bagaimana
seseorang

guru

seni

mengendalikan

pengajarannya.

Dalam

konteks

melaksanakan pengajaran dan pembelajaran di bilik darjah, seorang guru seni

harus berfikiran kreatif dan hendaklah sentiasa meransang serta membimbing
murid-muridnya agar sentiasa berfikiran kreatif dan fleksibel. Dengan demikian
murid-murid akan lebih mudah menjana idea dalam proses berkarya.

34

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

Latihan 1 :
Aspek manakah yang mempengaruhi kreativiti anda, budaya, latar belakang atau
persekitaran ? Hasilkan sebuah kolaj, lukisan atau catan, sebagai mewakili idea anda.

( 120 minit )
Latihan 2 :
Setelah anda mengetahui strategi meransang kreativiti , cuba anda senaraikan
apakah perkara-perkara yang boleh menjadi penghalang kepada kreativiti kanakkanak.
( 30 minit )
i)________________________________________________________________
__
ii)________________________________________________________________
__
iii)_______________________________________________________________
___
iv)_______________________________________________________________
___

Latihan 3 :
Terdapat perbezaan ekspresi diri pada setiap seseorang. Bincangkan apakah
faktor yang mempengaruhi gaya dan cara seseorang itu membuat ekspresi diri?
( 30 minit )
_______________________________________________________________________
__
Anda boleh meluaskan pengetahuan anda tentang kreativiti estetika dan ekspresi visual
dengan melayari internet serta membuat bacaan lanjut terhadap sumber-sumber rujukan
lain serta mengadakan perbincangan dengan rakan-rakan.

( 60 minit )
Contoh: Dapatkan bahan bukti hasil daripada sumber internet dan sediakan
satu peta minda sebagai pengukuhan berdasarkan pandangan dan pandapat
tokoh pendidik dan pengkaji lukisan kanak-kanak.

35

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-kanak

36

PSV3103 Kreativiti dan Seni Kanak-Kanak

RUJUKAN :
Rujukan
Asas

Hurwirtz, Al & Day, M. (2001). Children and their art Methods for the
elementary school.(7th.ed.)USA : Wardsworth Thomson
Learning.
Isbell, R. & Raines, S. (2002). Creativity and the arts with young
children. NY: Thomson Delmar Learning.
Lowenfeld, V.& Brittain,W.L.(1987). Creative and mental growth, (8th.
ed.). USA : MacMillan Pub.

Rujukan
Tambahan

Cox, Maureen. (1992). Childrens drawing. London:Penguin Group.

Chang Hon Woon (1994). Teori Seni Tampak, Kuala Lumpur : Dewan
Bahasa Pustaka
Cole, N.R. (1960). The Arts In The Classroom. New York : The John Day
Co.
Eisner,

E.W. (1976). The Arts, Human Development and

Education,Berkeley : McCutchan Publishing Corporation
Efland, A.. (1977). Planning art education: in the middle/secondary
schools of Ohio, USA. State of Ohio Department of Education
Feldman, E.B. (1986). Becoming human through art. New Jersey:
Prentice Hall

Figg, G. (2003).Childrens Drawing. Dalam Janet Atkin (Ed.) Early

EducationChild Development Series, Diperoleh Ogos 1,2003
daripada http://www.early-education.org.uk/1leaflet1.htm
Feldman, E.B. (1996). Philosophy of Art Education, New Jersey :
Parentice Hall. Inc.
Goleman D., Kaufman P., and Ray M. (1992) The creative spirit. New
York: Penguin.Piirto, J. (1992) Understanding those who create,
1st ed. Dayton, Ohio. Ohio Psychology Press.
Green, L. & Mitchell, R. (1997) Art 7-11: Developing Primary Teaching
Skills. London: Routledge.
Hargreaves, David J.(1987).Children and the arts Philadephia : Open
University Press.
http://www.hno.harvard.edu/gazette/2003/10.23/01-creativity.htmlRet.28/8/09
http://www.uwsp.edu/education/lwilson/creativ/levels.htm-ret 28/8/09
Hanes, J.M & Weisman, E. (2000). Use Drawing To Find Meaning : Art
Education Journal.Vol.53, 2000 Pg.7 (The Journal of the
N.A.E.A)

37

PSV3103 Kreativiti dan Seni Kanak-Kanak

Helen, R. (1994). Teaching From A Multicultural Perspective California,

USA : Sagr Publication, Inc.
Herberholz, D. W. (1994) Artworks For Elementry Teachers: Developing
Artistic & Perceptual Awareness, 8th Edition. New York: Mc
Graw.Hill.
Holcombe A.C. (2003). A guide to write a critique of an art exhibit, The
Method of Edmund Feldman Diperoleh Ogos 21,2004 daripada
http://www.ksu.edu/artsci/artcrit.html
Iberahim Hassan (2000a). Pendidikan Seni : Matlamat dan
Kepentingannya, (Kumpulan Esei Pilihan Seni dan Muzik).
Universiti Pendidikan Sultan Idris Tanjong Malim.
Iberahim Hassan (2000b). Perkembangan Psikologi Kanak-Kanak
Berhubung Dengan Pendidikan Seni.(Kumpulan Esei Pilihan
Seni dan Muzik). Universiti Pendidikan Sultan Idris Tanjong
Malim.
Kissick, J. (1996). Art : Context & Critism. 2nd Edition. New York :
McGraw Hill.
Krieger, et. al. (2003). Children art. Munich : Frederking & Sheler.
Leland, N. (1990). Creative Artist, Cincinnati Ohio USA: F&W
Publication.
Lansing, K.M. (1971) Art, Artist and Art Education.New York: Mc GrrawHill Book Company
Lowenfeld, V. & Brittain, W.L (1970) Creative and Mental Growth. 5th Ed.
New York: Macmillan Company.
Matil, et.al. (1981). Meaning in children art. New Jersey : Prentice Hall
Inc
Mayesky,M. (2001). Creative activities for young children. New York :
Thomson Delmar Learning
Mayesky,M. (2003). How to foster creativity in all children. New York :
Thomson Delmar Learning
Mohd Johari Ab Hamid (Ed).(2004) Pendidikan Seni Visual dan Muzik,
Universiti Pendidikan Sultan Idris, Tanjong Malim:Malindo
Printers Sdn.Bhd.
Multiple Intelligence Theory. Diperoleh Sep 16,2003 daripada
http://www.ed.psu.edu/insys/ESD/gardner/Mitheory.html
Parsons, M. (1987). How We Understand Art, Cambridge: Cambridge
University Press
Peterson, B. (1996). Using design basics to get creative results.
Cincinnati Ohio.USA : North Light Books, F&W Pub.Inc.
Piaget, J. (1955). The childs concept of reality. London:Routledge.

38

PSV3103 Kreativiti dan Seni Kanak-Kanak

Simpson, J.W. (1998). Creating meaning through art: Teacher as choice

maker. New Jersey USA: Prentice Hall.Inc.
Schirrmacher, R.( 2002). Art and creative development for young
children. USA : Delmar Thomson

39

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-Kanak

PANEL PENULISAN MODUL

PSV3103 Kreativiti dan Seni Kanak-Kanak

NAMA
Dr NORIATI BINTI A. RASHID
Ketua Penolong Pengarah
Unit Kurikulum
Bahagian Pendidikan Guru
Kementerian Pelajaran Malaysia

CIK LIM HUEY KHING

Penolong Pengarah
Unit Kurikulum
Bahagian Pendidikan Guru
Kementerian Pelajaran Malaysia
lhkhing@yahoo.com.my

EN HAMZAH BIN LASA

Pensyarah
IPGM Kampus Tawau
91000 Tawau Sabah

KELAYAKAN
Kelulusan:
PhD.(Sosiolinguistik), UM
Sarjana Pendidikan (Sosiologi Pendidikan), UM
B.A. Hons.(Geografi & Bahasa Melayu), UM
Dip. Pendidikan (Geografi & Bahasa Melayu),UM

Kelulusan
B.A.Hons (Seni Halus),USM
Pengalaman:
Pensyarah Pendidikan Seni Visual :15 tahun
Ketua Unit Pendidikan Seni Visual: 14 tahun
Guru Pendidikan Seni Visual & Matematik : 8 thn
Pegawai Kurikulum : 7 tahun

Kelulusan:
Sarjana Pend.(Seni),UPSI
B.Ed.Hons (PSV), UPSI
Diploma Perguruan Khas (PSV) MPMK
Sijil Khas (PSV) MPIK

hlseni55@yahoo.com
017-9386466

Pengalaman:
Pensyarah Jabatan Kajian Sosial 5 Tahun
Guru Pendidikan Seni Visual 18 Tahun

EN JOHAN BIN KADIS

Kelulusan:
Sarjana Pendidikan ,UM
B.A.Hons (Seni Halus),USM
Sijil Seni Kreatif (Seni Halus) USM

Pensyarah
IPGM Kampus Tengku Ampuan Afzan
27200 Kuala Lipis Pahang
johankadis@yahoo.com.my
013-9356047

Pengalaman:
Pensyarah Jabatan Kajian Sosial 3 Tahun
Guru Pendidikan Seni Visual 15 Tahun

40

PSV3103 Kreativiti dan Seni Kanak-Kanak

PANEL PEMURNIAN MODUL

PSV3103 KREATIVITI DAN SENI KANAK-KANAK
NAMA
Dr NORIATI BINTI A. RASHID
Ketua Penolong Pengarah
Unit Kurikulum
Bahagian Pendidikan Guru
Kementerian Pelajaran Malaysia

CIK LIM HUEY KHING

Penolong Pengarah
Unit Kurikulum
Bahagian Pendidikan Guru
Kementerian Pelajaran Malaysia
lhkhing@yahoo.com.my

KELAYAKAN
Kelulusan:
PhD.(Sosiolinguistik), UM
Sarjana Pendidikan (Sosiologi Pendidikan), UM
B.A. Hons.(Geografi & Bahasa Melayu), UM
Dip. Pendidikan (Geografi & Bahasa Melayu),UM

Kelulusan
B.A.Hons (Seni Halus),USM
Pengalaman:
Pensyarah Pendidikan Seni Visual :15 tahun
Ketua Unit Pendidikan Seni Visual: 14 tahun
Guru Pendidikan Seni Visual & Matematik : 8
tahun
Pegawai Kurikulum : 7 tahun

Tel: 017-3172226

EN HAMZAH BIN LASA

Pensyarah
Institut Perguruan Tawau
91000 Tawau Sabah

Kelulusan:
Sarjana Pend.(Seni),UPSI
B.Ed.Hons (PSV), UPSI
Diploma Perguruan Khas (PSV) MPMK
Sijil Khas (PSV) MPIK

hlseni55@yahoo.com
017-9386466

Pengalaman:
Pensyarah Jabatan Kajian Sosial 5 Tahun
Guru Pendidikan Seni Visual 18 Tahun

EN JOHAN BIN KADIS

Kelulusan:
Sarjana Pendidikan ,UM
B.A.Hons (Seni Halus),USM
Sijil Seni Kreatif (Seni Halus) USM

Pensyarah
IPGM Kampus Tengku Ampuan Afzan
27200 Kuala Lipis Pahang
johankadis@yahoo.com.my
013-9356047

Pengalaman:
Pensyarah Jabatan Kajian Sosial 3 Tahun
Guru Pendidikan Seni Visual 15 Tahun

41

PSV 3103 Kreativiti dan Seni Kanak-Kanak

LAMPIRAN A

IKON

Rehat

Perbincangan

Bahan Bacaan

Buku Rujukan

Latihan

Membuat Nota

Senarai Semakan

Layari Internet

Panduan Pengguna

Mengumpul Maklumat

Tutorial

Memikir

42